MAGMATİK KAYAÇLAR VOLKANİK (YÜZEY) KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Magmanın yeryüzünde veya yeryüzünün yakın derinliklerinde soğuması sonucu oluşan kayaçlardır. • Katılaşan magmaya lav denir • Bunlar yarı kristalli porfirik yapılıdır. • Çoğu kez gözle görülen çeşitli kristaller kristal olmayan camsı bir hamur içinde bulunur. • Magmanın yeryüzüne çıktığı yerlerde volkanlar oluşur MAGMATİK KAYAÇLAR • SÖNMÜŞ: Püskürmenin olmayacağı volkanlar • Uykuda olan – Gelecekte etkinlik gösterebilir • Aktif – Etkinlik gösteren volkanlar Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Sönmüş volkan Aktif volkan Levha Hareketi magma Astenosfer *3 MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Bir volkanik faaliyet esnasında yeryüzüne üç halde madde çıkışı olur • Katı • Sıvı • gaz MAGMATİK KAYAÇLAR Gaz çıkışı Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR kül Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Lav gölü Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN 4_18 1 KOMPOZİT Beginning ofKONİ development OLUŞUMUNUN ofBAŞLANGICI composite cone LAV AKIŞI Lava flow *2 MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN 2 Lava flow LAV AKIŞI *2 MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN 3 PATLAMA Blast cloudBULUTLARI Pyroclastic PİROKLASTİK flow AKMA PARAZİTon Eruption KONİLERDE flank of upbuilding PÜSKÜRME cone composite *2 ank of upbuilding MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN 4 TEPE KRATERİ Summit crater VOLKANİK Volcanic neck BOYUN Layers lava LAV VEof PÜSKÜRÜK flows and ARDALAN MALZEME MASI pyroclastics Composite BİLEŞİK VOLKAN cone KONİSİ volcanic *2 MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN PATLAMALI PÜSKÜRMELER • MAGMADA YÜKSEK GAZ KONSANTRASYONU (SU BUHARI, KARBON DİOKSİT, NİTROJEN) • FELSİK KİMYASAL BİLEŞİM -YÜKSEK VİSKOZİTE MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN AKMA PÜSKÜRMELERİ • MAGMADA DÜŞÜK GAZ KONSANTRASYONU • MAFİK KİMYASAL BİLEŞİM (DEMİR İÇEREN MİNERALLER) • DÜŞÜK VİSKOZİTE MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN YAKLAŞAN LEVHA SINIRLARI • TİPİK OLARAK PATLAMALI-GENELLİKLE FELSİK 4_19b Subduction-zone DALMA-BATMA – island arc (Japan) JAPON ADALARI (b) MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN UZAKLAŞAN LEVHA SINIRLARI 4_19c Continental rift KITASAL RİFT (East African rift) DOĞU AFRİKA (c) *2 MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Okyanus ortası sırt Yüksek viskoziteli-genellikle bazik bileşimli MAGMATİK KAYAÇLAR Okyanusal sıcak noktalar 4_19e Oceanic okyanus sıcak intraplate hot spot noktaları (Hawai’i) Havai adaları (e) Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Kıtasal sıcak noktalar 4_19g Kıtasal kabuk Continental intraplate hot spot üzerindeki (Yellowstone) Sıcak noktalar (g) *2 MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Krater Leğen şeklindeki kenarları dik çukurluklara krater denir. Volkanik krater, volkan bacasının duvarlarının püskürme esnasında içe doğru çökmesi ile oluşur MAGMATİK KAYAÇLAR krater Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN krater MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkan tipleri • • • • • • • Tabla (plato) şeklindeki volkanlar Kalkan şekilli volkanlar Kül-cüruf volkanları Bileşik volkanlar Volkanik dom Volkanik boyun Kaldera Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Tabla (plato) volkanları Önce oluşan Lav akımları Yarıklar MAGMATİK KAYAÇLAR Kalkan şekilli volkanlar Kenar erupsiyonu Merkezi kaldera shield Merkezi çıkış Magma Haznesi Hafifçe eğimli yamaçlara sahip büyük volkanlardır. Düşük viskoziteye sahiptirler Genellikle bazaltlardan yapılıdırlar Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Columbia Nehri Bazalt Platosu Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR a vent Çıkış yeri Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN 0 10 km Ölçek scale Shieldşekilli Volcano: Mauna Loa, HI Kalkan volkan kesiti-Mauna Loa-Hawai b c d Cinder Cone: Dome: Sunset Crater, AZ Composite Volcano: Lassen Peak, CA Mt. Rainier, WA. sea level Deniz seviyesi MAGMATİK KAYAÇLAR Mauna Loaa Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR • Kalkan şeklinde volkanlar Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Koni şeklinde volkanlar Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Karadağ-Karapınar Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Karapınar Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Karapınar Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Kula/Manisa Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Kula/Manisa Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Gevelle Dağı-Sille MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Takkali Dağ-Sille MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Kül- curuf konileri • Bir süreçte püsküren volkanlardır • Patlamalar olur, fakat küçük boyutludurlar • Koni piroklastik yğıntılardan oluşur Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Kül konileri Merkezi baca Kayaç parçaları ile Doldurulmuştur Krater Piroklastik Materyal Seviyeleri MAGMATİK KAYAÇLAR Kül konileri Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Bileşik volkanlar (strato-volkanlar) • Birbiriyle ardalanmalı lav ve piroklastiklerde oluşur • Genellikle andezitik bileşimlidirler • Tipik olarak dalma-batma zonu volkanlarıdır St. Helens Dağı (1980 öncesi) MAGMATİK KAYAÇLAR Piroklastik tabakaları lavlar composite Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkanik boyun Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkanik boyun Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkanik boyun Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkanik boyun (Fransa) Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkanik boyun-ışınsal dayklar Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Erenlerdağ volkanitleri-Kızılören/Konya Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Asarkale Tepe-Yükselen/Konya Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkanik dom Lav domlarının şematik kesiti Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Afyon Trakitik domları-Afyon Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Afyon Trakitik domları-Afyon Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Afyon Trakitik domları-Afyon Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkanik dom Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Volkanik dom MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Kaldera Dairesel dik kenarlı, çapı derinliğinden en az üç kez büyük olan volkanik çöküntülere kaldera denir MAGMATİK KAYAÇLAR 4_19h Kaldera Caldera (incipient rifting; Jemez caldera) (h) Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Kaldera Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Crater Lake Kalderası • Crater lake 10 km çapında bir kalderadır • Bir zamanlar Mazama dağı adı verilen bir strato volkan tepede yer alırdı • Mazama dağı şimdi gölün altındadır Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Crater Lake Kalderasının Oluşumu Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR kaldera Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Küçük- patlamalı volkanik şekillerin Kesiti (Wohletz and Sheridan ,1983) Cüruf konisi a) Scoria Cone b) Maar Tüf çemberi c) Tuff Ring d) Tuff Cone Tüf konisi Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN 0.25 - 2.5 km dia 0.2 - 3.0 km dia 0.2 - 3.0 km dia 0.1 - 1.5 km dia MAGMATİK KAYAÇLAR Fa. Maar, (Oregon) b. Tüf çemberi, (Hawai) c. Cüruf konisi (İzlanda) a b c Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkanik aktivite – Gaz boşlukları – Lav akışları – Lav domları – Piroklastik düşme ve piroklastik akmalar – Lahar ve moloz çığları – Volkanik gazlar – Gayzerler Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • GAZ BOŞLUKLARI – HIZLI SOĞUMA SONUCU OLUŞAN GAZ CEPLERİ MAGMATİK KAYAÇLAR Karacadağ bazaltı/Siverek-Şanlıurfa Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Lav domları Unzen Dağı, Japonya MAGMATİK KAYAÇLAR Unzen üzerinde lav domları Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Lav domları Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN PAHOHE LAV AKIŞI PAHOHE – PÜRÜZSÜS SIVI GİBİ AKIŞ *3 *3 MAGMATİK KAYAÇLAR Pahoehoe lav Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR AA LAV AKIŞI AA – PÜRÜZLÜ, BLOKSU AKIŞ Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Aa lav Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Aa & Pahoehoe Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN a MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Pahohe lav Solda pahohe, sağda AA lavlar b MAGMATİK KAYAÇLAR Yastık lavlar Ulukışla/Niğde Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Ulukışla/Niğde Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Ulukışla/Niğde Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Ateş kaynakları Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • PİROKLASTİKLER– VOLKANDAN PATLAMAYLA PÜSKÜRTÜLEN LAV • TEFRA – ÇIKIŞ ESNASINDA HAVADA SOĞUYAN LAV MAGMATİK KAYAÇLAR Piroklastik akış • Piroklastik akım suspansiyon halindeki sıcak piroklastik materyal, hava ve gaz karışımının gravite etkisiyle aşağıya doğru akışı sınucu gelişir • Hızları oldukça yüksektir (50-500 km/saat) Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Piroklastik akış Unzen Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Piroklastik akış tipleri a.Dik-patlamalı bir bacanın çökmesi ve yüzey boyunca akışı b. Yan patlama ve akma c. Yüksek oranda gaz içeren magmanın bacadan taşması d. Sıcak domun yerçekimi etkisiyle çökmesi Airborne Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN a. Vertical eruption and column collapse (Mt. Pinatubo, Soufriere) Flow b. Lateral blast (Mt. St. Helens) c. Low pressure boiling over (Mt. Lamington, Papua) d. Dome collapse (Mt. Pelée) MAGMATİK KAYAÇLAR lahar • Volkanik moloz akımı • Lahar su ve gevşek volkanik kırıntıların akımı sonucu oluşur • Genellikle buz ve karla kaplı volkanlarda görülür Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Moloz çığları • Bazen volkanik kenarlar zayıflar ve volkanın bir bölümü kayarak moloz çığları oluşturur. Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Gaz çıkışları • Ana bileşenler H2O, CO2, HCl, SO2, ve HF • Masaya volkanı -Nikaragua Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkanik gaz • Masaya volkanı… Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Gayzer Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Volkanik malzeme bazen katı olarak yeryüzüne çıkar. Katı maddenin tane boyu değişiktir • > 32 mm- blok veya volkan bombası • 4-32 mm lapili • < 4 mm volkan külü veya tüf MAGMATİK KAYAÇLAR Volkan bombası Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkanik bomba Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR lapili Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Volkan külü/tüf volkanikbreş Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR tüf Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Küçükmuhsine fm/Kampüs kuzeyi/konya Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Kula/Manisa Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Kilistra/Konya MAGMATİK KAYAÇLAR Kilistra/Konya Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Kilistra/Konya MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Kilistra/Konya Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Sille/Konya Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Sille/Konya Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Sille/Konya MAGMATİK KAYAÇLAR Sille/Konya Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Erenlerdağ volkanitleri Kızılören/Konya Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Erenlerdağ volkanitleri Kızılören/Konya Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR ignimbirit Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR İgnimbirit-Çamardı/Niğde Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Ash Fall Kül düşmesi depozitleri Deposit Tipik bir ignimbirit kesiti Pembe bloklar-pomza Siyah blok- daha yoğun litik parçalar Pyroclastic Flow Piroklastik akma Çökelleri Deposit Pyroclastic Piroklastik surge Surge Deposit depozitleri MAGMATİK KAYAÇLAR Başlıca volkanik kayaçlar • Riyolit – Granitin yüzey kayacıdır. – % 68’ten fazla SiO2 içerir – İnce taneli ve sert dokuludur – Kuvars ve feldispat içerir – Bu mineraller genellikle camsı bir hamur içinde bulunur – Kayaçta kristalden çok cam varsa kayaç obsidiyen adını alır Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR riyolit Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR OBSİDİYEN Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Andezit – Diyoritlerin yüzey taşıdır – %52-63 oranında SiO2 içerir – Plajioklas ve kuvars, piroksen ve az hornblend içerir – Andezitik magma çok güçlü patlamalar oluşturur. – And dağlarından ismini alır MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN PORFİRİTİK ANDEZİT FENO KRİSTALLER MATRİKS MAGMATİK KAYAÇLAR Mikroskop görüntüsü Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Bazalt • %52 den az SiO2 içerir – Gabroların yüzey taşıdır – Koyu gri-siyah renklidir – Plajioklas, piroksen, olivin ve biyotit içerir – Bol gaz boşlukları vardır – Bazaltik lavlar düşük viskoziteye sahiptir – 20 km den daha fazla akbilirler – Okyanus tabanlarını büyük bir bölümü bazalttan yapılıdır. MAGMATİK KAYAÇLAR bazalt Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR bazalt Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Karacadağ bazaltı-Siverek/Şanlıurfa Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Karacadağ bazaltı-Siverek/Şanlıurfa Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Beşiri/Batman MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Kula volkanitleri/ManisaMAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Karacadağ bazaltı-Diyarbakır MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Karacadağ bazaltı-Diyarbakır MAGMATİK KAYAÇLAR • • • • • Diğer volkanik kayaçlar Dasit Trakit Fonolit latit Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR trakit Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR dasit Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Erenlerdağ volkanitleri/Kızılören/Konya MAGMATİK KAYAÇLAR GÖSTERGELER • YER KAYMASI/HEYELANLAR • DEPREMLER • YER SICAKLIĞININ ARTMASI • SICAK SU AKTİVİTESİNDE ARTIŞLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN