Nüfus - Sosyal Bilgiler

Nüfus
Belirli bir yerde yaşayan insan sayısıdır.
Nüfus Artış Hızı:
Doğum oranı ile ölüm oranı arasındaki farktır.
Nüfus Artış Hızını Artıran Nedenler;
Doğum oranının ölüm oranından yüksek olması
Eğitim seviyesinin düşük olması
Bebek ölümlerinin az olması
Sağlık hizmetlerinin iyileşmesi
Ortalama yaşam süresinin artması
Gelenek ve görenekler
Göçler
Dini inanışlar vb.

1










Nüfus artış hızını azaltan nedenler;
Aile planlamaları
Bebek ölümlerinin fazla olması
Eğitim seviyesinin yükselmesi
Dışarıya göç verilmesi
Tabii afetler ve salgın hastalıklar
Savaşlar ve etnik baskılar
Sanayileşme ve kadının iş hayatına
atılması
insan emeğine olan ihtiyacın azalması
Ortalama yaşam süresinin kısalması vb.
2
UYARI: Bir ülkede nüfus artış hızının sorun
haline gelmesi, ancak insanların temel
ihtiyaçlarının karşılanamaması halinde
mümkündür.
UYARI: Gelişmiş ülkelerde nüfus artış
hızı, gelişmemiş ülkelerden daha düşüktür.
UYARI: Nüfus artış hızı her ülkenin ekonomik
ve sosyal durumuna göre değişir. Belli bir
oranı yoktur. Gelişmiş ülkelerde %o'de 10'luk
nüfus artış hızı sorun olmazken, gelişmemiş
ülkelerde sorun olabilir.
3
Nüfus Artış Hızının Yüksek Olmasıyla;
Kişi başına düşen milli gelir azalır.
İşsizlik artar.
Beslenme ve sağlık hizmetleri aksar.
Köyden kente göç artar.
Çarpık kentleşme artar.
Doğal kaynakların tüketimi artar.
Yaşam standardı düşer.
ihracat azalır, ithalat artar.
Çevre kirliliği artar.
Kalkınma hızı yavaşlar.
işgücü ucuzlar.
Ülke nüfusu genç ve dinamik bir yapı kazanır.
Ülkenin Dünya üzerindeki caydırıcı etkinliği artar














4
Gelişmiş Ülkelerde Gelişmemiş Ülkelere Göre
 Doğum oranı düşük
 Nüfus artış hızı az
 Kalkınma hızı fazla
 Yaşam standardı yüksek
 Kişi başına düşen milli gelir yüksek
 Ortalama yaşam süresi uzun
 Eğitim ve kültür düzeyi yüksek
 Bebek ölüm oranı düşük
 Yaşlı nüfus oranı fazla
 Kent nüfusu oranı yüksek
 işsizlik oranı düşük
 Enerji tüketimi fazladır vb.
5
UYARI: Bir ülke nüfusunun genç olması;
 Doğum oranının fazla
 Ortalama yaşam süresinin kısa ve
 Yaşam standardının düşük olmasına bağlıdır.



TÜRKİYE'DE NÜFUS ARTIŞI VE
NÜFUS SAYIMLARI
Cumhuriyet döneminin ilk sayımı 1927 yılında
yapılmıştır.
Türkiye'deki nüfus ve nüfus artışı ile ilgili
1927-2000 nüfus sayım yılları arasındaki
değerler incelendiğinde şu sonuçlar ortaya
çıkmaktadır
6






1927-1935 arası dönemde görülen nüfus artış
oranının belirlenmesinde, ülkeye olan göçlerin etkisi
vardır.
1940-1945 arası dönemde nüfus artış oranının en
düşük seviyede olmasında, erkek nüfusun
savaş nedeniyle silah altında bulunması ve ölümlerin
artması etkili olmuştur.
Savaş yıllarından sonra evlenmelerin artması ve
ekonomik iyileşme ile birlikte nüfus artış hızı, 19551960 döneminde en yüksek seviyeye gelmiştir.
1960-1965 yılları arasında nüfus artış hızının
düşmesinin nedeni, yurtdışına olan göçlerdir.
1975-1980 arası dönemde ise, şehirleşmenin artması,
aile planlaması uygulamaları, kadının iş
hayatına atılması gibi nedenlerden dolayı nüfus artış
hızı düşmüştür.
1980-1985 arasında nüfus artış hızının yükselmesinde
ise, doğurgan kadın sayısının artması,
ekonomik iyileşme ve nüfus sayımının daha sağlıklı
yapılması etkili olmuştur.
7






1985'ten sonra ise ülkemizin
nüfus artış hızı sürekli
azalmıştır.Nedenleri;
Şehirleşme
Sanayileşme
Aile planlaması
Eğitim ve kültür seviyesinin yükselmesi
Kadının iş hayatına daha çok girmesi vb.
8




NÜFUS YOĞUNLUĞU
1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu
Bir ülke veya bir bölgedeki toplam nüfusun,o
ülkenin yada bölgenin izdüşüm alanına
bölünmesiyle elde edilir.
Aritmetik Nüfus =Toplam Nüfus Yoğunluğu
Yüzölçümü
Türkiye'nin aritmetik nüfus yoğunluğu (2000
yılı) yaklaşık 88 kişi/km2 (izdüşüm alanı)
UYARI: Nüfus yoğunluğu ve nüfus miktarı en
fazla olan bölge Marmara Bölgesidir. En
önemli nedeni sanayi ile olan göçlerdir.
9




2. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu
Tarımla uğraşan nüfusun (kırsal nüfusun),tarım
alanlarına bölünmesiyle bulunur.
Tarımsal Nüfus Yoğ=Tarımla Uğraşan Nüfus
Tarım Alanı
Tarımsal Nüfus Yoğunluğunun;
En fazla olduğu yerler;
Yer şekillerinin engebeli olması ve kırsal nüfus
oranının yüksek olmasından dolayı, Doğu
Karadeniz Bölümü ile Doğu Anadolu Bölgesidir.
En az olduğu yerler;
Yer şekilleri sade, tarım alanları geniş ve kırsal
nüfus oranı az olduğu için, Marmara ve İç
Anadolu Bölgeleri'dir.
10
3. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu
 Bir yerdeki toplam nüfusun, tarım alanlarına
bölünmesiyle bulunan sayıdır.
 Fizyolojik Nüfus yoğ=Toplam Nüfus
Tarım Alanları
 UYARI: Bir yerde bulunan insanların tamamı
tarımla uğraşmadığı için, tam ölçücü değildir. Kırsal
kesimde (köyde) daha geçerli iken, kentlerde
geçersizdir.
 UYARI: İç Anadolu Bölgesi gibi tarım alanları çok
geniş olan yerlerde daha azdır.
 UYARI: Bir ülkede veya bölgede aritmetik nüfus
yoğunluğuyla, fizyolojik nüfus yoğunluğu arasındaki
farkın fazla olması o ülkede engebenin fazla, tarım
alanlarının az olduğunu kanıtlar.
11
TÜRKİYE'DE NÜFUS DAĞILIŞI VE BU
DAĞILIŞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1. Fiziki Faktörler (Doğal)
a)İklim Şartları: Ege Bölgesi'nde nüfusun
Doğu Anadolu'dan fazla olması gibi.
b)Yer şekilleri: Yüksek ve engebeli
yerlerde,nüfus daha azdır.
c)Su Kaynakları: Kırsal kesimde yerleşme
genellikle su kaynaklarının çevresinde
olmuştur.
12
2. Beşeri-Ekonomik Faktörler
a)Sanayileşme: Sanayileşmenin yoğun olduğu
alanlara iş imkanı fazla olduğu için yoğun
göç olmaktadır.
b)Tarım: Verimli tarım alanları nüfusun
yoğun olduğu yerlerdir.
c)Madenler: Maden çıkarımı ve işletmesinin
bulunduğu yerlerde iş imkanının fazla
olmasından dolayı, nüfus fazladır.
d)Turizm: Turizm, sezonluk yada kalıcı
nüfusa neden olur.
e)Ulaşım: Ulaşımın geliştiği yerlerde diğer
ekonomik sektörlerde geliştiği için iş
imkanları artmıştır.
13
SORU
Ülkemizde
nüfus
yerleşim
yoğunluğu
bölgeden bölgeye değişiklik gösterir.
Aşağıdaki etmenlerden hangisi nüfus
dağılışını en az etkiler?
A) Ulaşım kolaylığı
B) Doğal göllerin varlığı
C) İklim koşulları
D) İş imkanları
E) Turizm faaliyetleri
14
Türkiye Nüfus Yerleşim Planı
15
ÖRNEK (2005 KPSS)
Türkiye'nin coğrafi bölgelerinin nüfus
yoğunluklarının birbirinden farklı
olmasında, aşağıdakilerden hangisinin
diğerlerinden daha az etkili olduğu
söylenebilir?
A)Doğal bitki örtüsünün
B)Yüzey şekillerinin
C)İklim koşullarının
D)Endüstri kuruluşlarının
E)Coğrafi konumlarının
16
2003 KPSS SORU
I-Menderes havzası
II-Karadeniz Ereğlisi
III-Gemlik körfezi
IV-Zonguldak yöresi
V-Taşeli platosu
Türkiye'de, nüfus yoğunluğu kıyı
bölgelerimizde iç bölgelerimizden
daha fazladır.
Bu bilgiye uymayan kıyı yöremiz
yukarıda verilenlerden hangisidir?
A)I B)II C)III D)IV
E)V
17

SORU (2003 KPSS)
Aşağıda verilen akarsularımızdan
hangisinin geçtiği bölgelerin
yerleşim ve endüstrileşmesi dikkate
alındığında kirlilik oranının en az
olması beklenir?
A)Kızılırmak
B)Sakarya nehri
C)Susurluk çayı
D)Aras nehri
E)Menderes nehri
18


NÜFUSUN YAPISI VE TÜRKİYE
NÜFUSUNUN ÖZELLİKLERİ
Nüfusun Yapısı: Yaş, cinsiyet, yerleşme,
eğitim, iş, gelir düzeyi, medeni hali vb.
nüfusun yapısını oluşturur.
1. Nüfusun Yaş Durumu:
Ülkelerin nüfuslarının yaş durumu, her
beş yaş dilimine göre bir dilim esas
alınarak yaş piramidi ile gösterilir.
Genç Nüfus: 0-14 yaş arası nüfustur.
Olgun (Üretici-Çalışan) Nüfus:15-64
yaş arası nüfustur.
Yaşlı Nüfus: 65 yaş ve üzeri nüfustur.
19



UYARI: Gelişmiş ülke ile gelişmemiş ülkenin
nüfus özellikleri birbirinin tam tersidir.
2. Nüfus Cinsiyet Durumu
Kadın ve erkek nüfusu ülkelerde genellikle
dengededir.
Fakat uzun süre savaşan toplumlar da
erkek nüfus oranı azalır.
Cumhuriyetin ilk yıllarında olduğu gibi
yoğun göç veren kırsal kesimde kadın
nüfusu, yoğun göç alan şehirlerde ise erkek
nüfusu daha fazladır, İstanbul'da erkek
nüfusu fazla iken, Rize'de kadın nüfusu
daha fazladır.
20





3. Nüfusun İş Durumu
15-64 yaş arası nüfus çalışma çağındaki
nüfus olarak kabul edilir.
Aktif Nüfus (Çalışan): Çalışma
çağındaki
nüfus içerisindeki, çalışan
nüfusa denir.
UYARI: Gelişmiş ülkelerde iş imkanlarının
fazla olmasından dolayı işsizlik oranı daha
az, gelişmemiş ülkelerde ise daha
fazladır.
UYARI: Gelişmiş ülkelerde sanayi ve
hizmetlerde çalışan nüfus fazla,
tarımda çalışan nüfus azdır.
Gelişmemiş ülkelerde ise tarımda
çalışan nüfus oranı fazla, sanayi ve
hizmetlerde çalışan nüfus azdır.
21
Türkiye'de nüfusun sayım yıllarına göre
ekonomik faaliyet kollarına dağılımı (2000)
Tarım =48,0 Hizmet=38,5 Sanayi =13,5
4. Nüfusun Eğitim Durumu
Gelişmiş ülkelerde nüfusun eğitim durumu
yüksektir. Eğitim durumu sadece okumayazma ile ölçülemez. İlkokuldan
üniversiteye kadar bütün örgün eğitim
alınır.

22



5.Nüfusun Kentsel ve Kırsal (Yerleşme)
Durumu
Gelişmiş ülkelerde, kentlerde iş imkanı
fazla olduğu için kent nüfusu oranı fazla,
kırsal nüfus oranı azdır.
Az gelişmiş ülkelerde ise nüfusun büyük
bölümü tarım sektöründe çalıştığı için kırsal
nüfus oranı daha fazladır.
Ülkemizde 1927'den 1980 sayımlarına
kadar kırsal nüfus kent nüfusundan
fazlaydı. 1983 yılında kır ve kent nüfusu
eşitlendi. 1983'ten sonra ise,
sanayileşmeden dolayı köyden kente olan
göçlerle, kent nüfusu daha çok artmıştır.
23
GÖÇLER
Göç: Nüfusun, çeşitli nedenlerle bir yerden başka bir
yere olan hareketidir.
A) İÇ GÖÇLER
Bir ülkenin kendi sınırları içindeki nüfus hareketidir.
1. Kalıcı İç Göç
Bu göçler genellikle, kırsal kesimden kente veya
küçük şehirden büyük şehre olan göçlerdir. Kırsal
alandan şehre daha çok göç olmaktadır.
Bu Göçlerin Nedenleri
 Toprakların kırsal kesimde miras yoluyla daralması
 Kırsal
kesimde eğitim, sağlık, imkanlarının
sınırlı olması
 Kentin,
eğitim,
sağlık,
sosyal,
kültürel ve
ticari imkanlarının fazla olması
 Şehirde iş imkanının daha iyi olması
 Erozyon nedeniyle tarım alanlarının verimsizleşmesi
24
(SORU)2001 KPSS
Yurdumuzda kimi yerleşim birimleri, ilk
konumunda bırakılmamış, yer değişikliğine
gidilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi, bu
tür değişikliklere neden olan etkenlerden
olamaz?
A)Yeni ulaşım yollarına sapa kalması
B)Yapılacak baraj gölünün altında kalması
C)Doğal afetlerin tehdidinde olması
D)Yeni endüstri kuruluşlarına uzak kalması
E)İdari bölümlemelerde değişiklik olması
25












Kente Olan Kalıcı Göçlerin Sonuçları
Kent nüfusu hızlı artar.
Kentlerde çarpık kentleşme görülür.
Yol, su, elektrik vb. altyapı sorunları artar.
Belediye hizmetleri artar ve aksar.
Çevre kirliliği artar.
Kentte eğitim ve sağlık sorunları artar.
Ülke içinde nüfusun dağılışında dengesizlik görülür.
Köyden Kente Göçü Önlemek İçin
Hayvancılığın iyileştirilmesi ve geliştirilmesi
Tarım ve hayvancılığa dayalı iş kollarının
kırsal kesime kaydırılması
Kırsal kesimde tarım alanlarının sulanması,
iyileştirilmesi
Eğitim, sağlık vb. imkanların
kırsal
kesime
kaydırılması.
Çiftçiye uygun kredilerin sağlanması vb.
26









2. Geçici (Mevsimlik) Göç
Bu göçler kısa vadeli göçlerdir.
Nedenleri;
Turizme dayalı göçler
Tarım işçilerinin göçleri (Çukurova'da olduğu gibi)
Yaylacılığa dayalı göçler (Karadeniz ve Doğu
Anadolu)
Eğitim amaçlı olan göçler
Maden ve orman işçileri
Avcılık, balıkçılık vb.
En Fazla Göç Veren Yerler;
Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve
Karadeniz Bölgeleri
En Çok Göç Alan Yerler;
Marmara, Ege ve iç Anadolu Bölgeleri
UYARI: Ülke içindeki göçler ülkenin nüfus miktarını
etkilemez. Fakat ülkeler arası gelen göçler nüfus
miktarını etkilerler.
27
B) DIŞ GÖÇLER
Dış Göç: Ülkeler arasındaki nüfus hareketlerine
denir.
Dış Göçlerin Nedenleri;
 Savaşlar, etnik baskılar.
 Ülkeler arasındaki anlaşmalar.
 Gelişmemiş ülkelerden, gelişmiş ülkelere olan
göçler. (Ülkemizden Avrupa ülkelerine, özellikle
Almanya'da olan göçler)
 Nitelikli elemanların göç etmesi (Mühendis,
doktor vb.) "Beyin göçü" adı da verilir.
 Doğal afetler.
 Dini amaçla yapılan göçler. (Ülkemizden MekkeMedine'ye olan göçler gibi)
 Turizm amaçlı olan göçler
 Eğitim amaçlı olan göçler
 Sağlık amaçlı olan göçler vb.
28
SORU (2002 KPSS)
Bir bölge içinde yer alan il ve ilçe nüfusları
değişiklik göstermektedir, örneğin,
İskenderun'un nüfusu yerleşik olmasına
karşın, Hatay ilindeki nüfus mevsimlik
göçlere göre değişir. Hatay ilindeki bu
durumun nedeni aşağıdakilerden hangisi
olabilir?
A) Sanayinin gelişmiş olmaması
B) Sanayinin gelişmiş olması
C) Turizmin hareketliliği
D) Seracılığın yaygın olması
E) Yol kavşağında bulunması
29
SORU (2004 KPSS)

I. Eğitim, sağlık, trafik hizmetlerinin yetersizliği

II. Çevre kirliliği

III. Alışveriş merkezlerinin azlığı
Yukarıdakilerden hangileri İstanbul, Ankara, İzmir,
Bursa gibi büyük şehirlerin önemli sorunları
arasında değildir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
SORU (2004 KPSS)


I. Ergene
II. Aras
III. Zap
IV. Gediz
Havzalardaki sanayi ve kentleşme göz önüne alınırsa,
yukarıda verilen nehirlerin hangilerinde kirlilik oranı daha az olur?
A) I ve II
B) II ve III
D) I ve IV
E) II ve IV
C) I ve III
30







YERLEŞME
Yerleşme: insanların bir yerde geçici veya sürekli
olarak kalmalarıdır.
A)KENT YERLEŞMELERİ
Kent: Nüfusu 10.000'den fazla olan, ekonomik
faaliyeti, sanayi ve hizmetlere dayanan, eğitim,
sağlık, sosyal ve kültürel yönü gelişmiş yerleşim
birimlerine denir.
Şehir, metropol ve megapol gibi birimlere ayrılır.
Fonksiyonlarına Göre Kentler
Tarım Kentleri: Rize, Trabzon, Bafra, Çarşamba,
Niğde gibi kentler ekonomisi tarıma dayalı kentlerdir.
Sanayi Kentleri: İstanbul, izmir, Kocaeli, Karabük,
İskenderun gibi kentler ekonomisi daha çok sanayiye
dayalı olan kentlerdir.
Liman Kentleri: İzmir, İskenderun, Mersin, İstanbul,
İzmit gibi kentler önemli limanlara sahip olan
kentlerdir.
Ticaret Kentleri: İzmir, istanbul, Samsun, Adana,
Bursa gibi kentler ticaretin yoğun olduğu kentlerdir. 31





İdari Kentler: Ankara gibi.
Üniversite Kentleri: istanbul, Ankara,
İzmir, Eskişehir gibi kentler gelişmelerinde
üniversitelerin önemli olduğu kentlerdir.
Askeri Kentler: Erzurum, Konya, Kayseri,
Malatya, Erzincan ve Sarıkamış gibi kentler
önemli askeri tesislerin bulunduğu
kentlerdir.
Turizm Kentleri: Antalya, Alanya, Bodrum,
Fethiye, Ürgüp gibi kentler gelişmelerinde
turizmin önemli yer tuttuğu kentlerdir.
Dini Kentler: Konya, Şanlıurfa, Bursa gibi
kentlerin gelişmelerinde dini etmenler de
önemli rol oynamıştır.
32
B)
KIR YERLEŞMELERİ
Kır Yerleşmeleri; Nüfusun 10.000'den az
olan, ekonomik faaliyeti tarım ve
hayvancılığa dayanan, eğitim, sağlık,
sosyal ve kültürel hizmetlerin
gelişmediği küçük yerleşim birimleridir.
 Büyüklüklerine göre, kasaba, köy,
mezra, kom, divan ve yayla gibi alt
birimlere ayrılır. Kır yerleşmelerinde
hayat daha çok doğal koşulların etkisi
altındadır.
33
Yerleşme Şekline Göre:
1-Toplu Yerleşmeler:
Evlerin birbirine yakın olduğu toplu
yerleşmeler, su kaynaklarının az ve yer
şekillerinin sade olduğu yerlerde görülür.
İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgeleri'ndeki yerleşmeler gibi.
2-Dağınık Yerleşmeler:
Arazinin engebeli olduğu, yağışın ve su
kaynaklarının bol olduğu yerlerde görülen
yerleşmelerdir. Doğu Karadeniz Bölümü bu
tür yerleşmelerin en yoğun görüldüğü
bölümdür.
34
EV TİPLERİ
1-Kerpiç Evler:
İklimin kurak olduğu, orman yönünden
fakir bölgelerde görülür. İç Anadolu,
Güneydoğu Anadolu, Doğu Anadolu
Bölgeleri gibi.
2-Ahşap Evler:
İklimin yağışlı orman yönünden zengin
olan bölgelerde görülür. Karadeniz
Bölgesi gibi.
3-Taş Evler:
Arazinin taşlı, iklimin yarı kurak olduğu
yerlerde görülür. Akdeniz, Ege
Bölgeleri ile Doğu Anadolu Bölgesi gibi.
35
SORU (2004 KPSS)
Türkiye'de konutlarda yapı malzemesi
olarak kullanılan malzemeler konutların
bulunduğu yerin iklim, bitki örtüsü ve
jeolojik yapısına bağlı olarak değişir.
Buna göre, Ürgüp, Avanos ve Nevşehir
çevresindeki konutlarda yapı malzemesi
olarak aşağıdakilerden hangisinin en çok
kullanılması beklenir?
A) Kalker B) Kum taşı
C) Volkan tüfü
D) Jips
E) Granit
36
SORU (2005 KPSS)
Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye'de
dağınık yerleşme görülen yerlerin
ortak özelliklerinden biridir?
A)Tarım alanlarının geniş olması
B)Engebenin fazla olması
C)Endüstrinin yaygın olması
D)Ticaretin gelişmiş olması
E)Ulaşım olanaklarının fazla olması
37
SORU (2005 KPSS)
Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye'de
Yeşil Kuşak Projesi kapsamında
kentlerin içinin ve çevrelerinin
ağaçlandırılmasının amaçlarından biri
olamaz?
A)Kentlerin çevresinde erozyonu
önlemek
B)Hava kirliliğini azaltmak
C)Tarihi eserleri korumak
D)Kent çevresinde dinlenme
alanlarını çoğaltmak
E)Gecekondulaşmayı önlemek
38



Köy Altı Yerleşmeleri
Çiftlik: Geniş toprak mülkiyeti
içindeki küçük yerleşme tipidir. Tarım
ve hayvancılık yapılır. Trakya, Ege,
Akdeniz ve İç Anadolu'da görülür.
Mezra: Tarım ve hayvancılığın
yapıldığı yerlerdir. Doğu ve
Güneydoğu Anadolu Bölgeleri'nde
çoktur.
Kom: Doğu Anadolu Bölgesi'nde
hayvancılık yapılan yerlerdir.
Yerleşmenin içinde hayvan barınakları
ve çoban evleri bulunur. Karadeniz ve
Ege Bölgeleri'nde "oba" adı verilir.
39
Divan: Samsun, İstanbul, Bolu
hattında görülen, mahalle
tipindeki yerleşmelerdir. Tahıl
tarımı yaygındır.
 Yayla: En önemli ve en yaygın
köy altı yerleşme tipidir.
Yazların serin geçmesi, otların
gür olması yaylacılığı
artırmıştır. Turizm yada
hayvancılık amaçlı yapılır.

40
41