Uluslararası Para Sisteminin Tarihi Uluslararası Para Sisteminin Tarihi

Bölüm 6
Uluslararası Para Sistemi
Uluslararası Para Sisteminin Tarihi
• Altın Standardı (1876 – 1913)
– Altın MÖ 3000 yılından beri ticarete aracılık etmektedir.
– Altın standardında her ülke parasının değerini belirli
ağırlıkta saf altın cinsinden tanımlar.
– Her ülke parasını bu şekilde altınla tanımladığından, bütün
ülkelerin paraları otomatik biçimde birbirine bağlanmış
oluyordu.
– I. Dünya Savaşı sırasında ülkelerde farklı oranlarda
enflasyon baş göstermiş olmasına rağmen, tüm ülkeler
savaş öncesindekilerle aynı paritelerden altın standardına
döndü
– Bu ise yüksek enflasyonlu ülkelerin parasının aşırı
değerlenmesi demek oluyordu.
Uluslararası Para Sisteminin Tarihi
• Altın Standardı (1876 – 1913)
Örnek:
Altın Standardına göre, bir ons altın $20.67 ve £4.2474 ise,
dolar ve pound arasındaki döviz kuru nedir?
1
Uluslararası Para Sisteminin Tarihi
• Bretton Woods Toplantısı(1944) - I
– 2.Dünya Savaşı’ndan sonra ülkeler, uluslararası
ticareti serbestleştirecek ve mali akımları
düzenleyecek bir sisteme şiddetle ihtiyaç
duyuyorlardı.
– Bu nedenle yeni bir uluslararası para sistemi
yaratmak üzere, Amerika’da Bretton Woods
kasabasında toplandılar.
– Bretton Woods sistemi Amerikan dolarına ve
onun aracılığıyla, altına bağlı bir para sistemi idi
Uluslararası Para Sisteminin Tarihi
• Bretton Woods Toplantısı(1944) - II
– Toplantılarda iki yeni örgütün kurulmasına karar
verildi: Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya
Bankası
– IMF uluslararası mali ilişkileri düzenlemek,
Dünya Bankası’da önceleri savaşta yıkılan
Avrupa ekonomilerinin onarımı, daha sonra da
az gelişmiş ülkelerin kalkınması amacıyla, mali
yardım sağlamak üzere görevlendirilmişti.
Uluslararası Para Sisteminin Tarihi
• Bretton Woods Sisteminin Özellikleri - I
– Her ülke ulusal parasını sabit bir kurdan
Amerikan dolarına bağlar.
– Ulusal paranın bu sabit dolar kuruna “dolar
paritesi” denir.
– ABD is doları 1 onz saf altın = 35$ biçiminde
sabit bir fiyattan altına bağlamıştı.
– ABD yabancı merkez bankalarına altın
konvertibiletisi sağlamıştı.
2
Uluslararası Para Sisteminin Tarihi
• Bretton Woods Sisteminin Özellikleri - II
– Yani FED yabancı merkez bankalarına arz
edecekleri $ karşılığında altın satma taahhüdü
altına girmekteydi.
– Bu şekilde her ülke parasının dolara bağlandığı ve
dolarada altın konvertibilitesi tanındığı için, ulusal
paralar dolaylı yoldan altına bağlanmış oluyordu.
– Ülkelerin MB’leri dış rezervlerini $ olarak tutuyordu.
Bu durum ABD’nın dış ödemeler bilançosu açığı
vermesiyle mümkündü. Yabancı MB’da biriken
$’ların ABD’nin toplam altın stoklarını aşması $’ın
altın konvertibilitesini sona erdirdi.
Uluslararası Para Sisteminin Tarihi
-Uluslararası Para Fonu (IMF) yeni uluslararası para
sisteminin anahtar kurumudur ve şu işlevleri yerine
getirmek üzere kurulmuştur:
• Döviz kuru istikrarını sağlamak
• Uluslararası ticaretin dengeli bir şekilde büyümesine ve
genişlemesine olanak sağlamak
• Üye ülkelerin ödemeler dengesinde ortaya çıkabilecek
aksaklıkları gidermek amacıyla Fon’un finansal kaynaklarını
kullanabilme olanağı sağlamak
-Yeniden Yapılandırma ve Kalkınma Bankası (Dünya Bankası)
I. Dünya Savaşı sonrası yıkılmış Avrupa’nın yeniden inşası
ve gelişmekte olan ükelerin yatırım kredisi gereksinimlerini
karşılama amaçlı kurulmuştur.
Uluslararası Para Sisteminin Tarihi
• Sabit Kur Sistemi(1945-1973)
– Ülkeler ulusal paralarını bir büyük sanayi ülkesinin parasına
veya çeşitli yabancı paralardan oluşan bir para sepetine bağlar.
– Yabancı para veya paralar sepeti ile ulusal para arasında
belirlenen sabit fiyata parite denir.
– Sabit kur sistmelerinde Merkez Bankası müdehalelerinin amacı
sabit paritenin sürdürülmesidir. MB’nin yaptığı döviz alım ve
satımları ulusal para arzının da değişmesine neden olur.
– Bu yüzden sabit kur sistemi, para politikasının bağımsızlığını
ortadan kaldırır.
3
IMF’nin Döviz Kuru Rejim Sınıfları
Döviz kuru sistemleri önce sabit (fixed) kur sistemi ve serbest
dalgalı (freely fluctuating) kur sistemi diye iki ana gruba ayrılır.
Sonrada bu ikisi arasında çeşitli karma sistemler yer alır.
• Sabit Döviz Kuru
• Geniş Marjlı Pariteler: Dalgalanma sınırları genişletilmiş sabit
parite sistemidir.
• Sürünen Pariteler: Bu sistemde de merkezi kur denilen bir parite
vardır fakat merkezi kur belirli aralıklarla kamuya önceden
duyurulan oranlarda veya fiyat istatistikleri gibi objektif
göstergelerin sonuçlarına göre yükseltilir (düşürülür).
• Finansal Birlikler: Genelde aynı coğrafi alanda yerleşik bir grup
ülkenin ulusal paralarını sabit kurlardan birbirlerine bağlayıp,
grup dışındakilerin paralarına karşı dalgalanmaya bırakmalarıdır.
IMF’nin Döviz Kuru Rejim Sınıfları
• Yönetimli Dalgalanma: Döviz kurları ilke olarak döviz
piyasasındaki arz ve talep güçlerine bırakılmış olsada kurlarda
aşırı bir dalgalanma olduğunda, MB alım-satım yaparak istikrar
sağlamaya çalışır.
• Sebest Dalgalı Kur: Döviz kurları üzerinde hiçbir devlet
müdehalesi yoktur, döviz kurları tamamen piyasadaki arz ve
talebe göre oluşur.
IMF’nin Döviz Kuru Rejim Sınıfları
Sabit Döviz Kurunun Avantajları:
• Uluslararası fiyatlarda stabilite
• Riskin azalması ve artan öngörülebilirlik
• Sabit fiyatların anti-enflasyonist etkisi
Sabit Döviz Kurunun Dezavantajları:
• Dış Denkleşme Sorunu: Sabit kur sisteminde ödemeler bilançosu
kronik açık veren ülkede hükümetin devalüasyon kararı alma
riskini arttırır.
• Likidite Sorunu: Kuru sabit tutmak için MB’nın yeterli dış rezerve
sahip olması gerekir.
• Güven Sorunu: Spekülatörler bir hükümetin sabit pariteyi
sürdürmesinden kuşku duyunca, derhal o paradan kaçıp sağlam
paraya yönelirler.
4
IMF’nin Döviz Kuru Rejim Sınıfları
Dalgalı Döviz Kurunun Avantajları:
• Ulusal Paranın Gerçek Değeri: Dalgalı kur sisteminde belirlenen
gerçek denge değerleri uluslararası ekonomide kaynakların
optimum dağılmasına yardımcı olur.
• Dış Denge: Döviz talebi fazlası kurlarda yükselmeye, arz
fazlasıda kurlarda düşmeye yol açarak, dengesizliği otomatik
olarak giderir.
• Dış Rezerve İhtiyaç Duyulmaması: Dış denge kendiliğinden
sağlandığından dış rezerve ihtiyaç duyulmamaktadır.
• İç Ekonomik Politikalar: Hükümetler dış dengenin bozulma
endişesi olmadan maliye ve para politikalarıyla iç ekonomik
hedeflerin gerçekleştirilmesine yoğunlaşabilirler.
IMF’nin Döviz Kuru Rejim Sınıfları
Dalgalı Döviz Kurunun Dezavantajları:
• Dış Ticaret ve Mali Akımları Caydırma: Sürekli değişen kurlar,
belirsizlik doğurarak riskleri arttırır.
• Yurtiçi Enflasyonu Arttırma: Kurlar yükselince hammadde ve
ücretleri arttırır. Oysa kurlar düşünce ücretlerde bir düşme olmaz
• İstikrar Bozucu Spekülasyon
5