Musluman, Allah`in Ayetlerine Iman Eder

ALLAH’IN AYETLERİNE İMAN EDENLER
MÜMİN VE MÜSLÜMANDIRLAR
Doç. Dr. İsmail KARAGÖZ
Allah’a kulluk için yaratılan insanın (Zariyat, 51/56), bu görevini yerine
getirebilmesi için her şeyden önce şartlarına uygun iman edip Müslüman
olması, sonra Müslüman olmanın gereklerini yerine getirmesi, dinî yasaklardan ve haramlardan uzak durması gerekir.
Yüce Allah; iman, ibadet, ahlak ve muamelat ile ilgili esasları,
peygamberleri ve kitapları vasatsıyla bildirir. Peygamberlerin insanlara tebliğ
ettiği hak dinin adı İslam’dır (Al-i İmran, 3/19), İslam’ı kabul eden insanların adı
ise Müslüman’dır. (Hac, 22/78) İnsanlar doğuştan hak din İslam’ı kabul
edebilecek yetenekte yaratılmışlardır. (Rum, 30/30) İnsanın mümin ve
Müslüman olabilmeleri için bu yeteneklerini, iradelerini ve akıllarını
kullanmaları, kevnî ayetleri görmeleri, kitabî ayetlere ve Peygamberin
davetine kulak vermeleri gerekir. İnsanlar, akıllarını kullanmaz, kalplerini,
zihinlerini, gözlerini ve kulaklarını Peygamberin davetine kapatırlarsa
dalaletten kurtulamaz, iman edip Müslüman olamazlar.
Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed Mustafa (s.a.s)’nın ilk muhatapları
olan Mekke halkı, Allah’ın varlığını ve yaratıcı olduğunu bildikleri ve kabul
ettikleri halde, (Ankebut, 29/61; Lokman, 31/24) O’nun vahdaniyetine (eşi ve benzeri
olmayan tek ilah oluşuna) inanmıyorlardı. (Sâd, 38/5) Kendilerini Allah’a
yaklaştırır ve şefaatçi olur inancıyla kendi elleriyle yaptıkları putlara ilah diye
tapıyorlar, böylece Allah ortak koşuyorlardı. (Yunus, 10/18; Zümer, 39/3) Öldükten
sonra dirilmeye, dolayısıyla ahiret hayatına inanmıyorlardı. (Neml, 27/67-68; Yasin,
36/78; Casiye, 45/24) Peygamberimizin iman davetine icabet etmediler, onu
yalancı ve büyücü olarak suçladılar, ayetlere eskiler masalları dediler. (Yunus,
10/2; Sâd, 38/4; Kalem, 68/15)
Peygamberimiz Efendimiz (s.a.s), Mekke halkının iman etmemesine
kendisini helâk edercesine üzülüyordu. (Kehf, 18/6; Şuara, 26/3) Yüce Allah, Hz.
Peygamberin üzülmesini istemedi.
“(Ey Peygamberim! İnsanlar) mümin olmuyorlar diye adeta kendini helak
edeceksin! Biz dilesek, onlara gökten bir mucize indiririz de, ona boyun
eğmek zorunda kalırlar” (Şuara, 26/3-4) ayetlerini indirdi ve imanın ilahî bir lütuf
olduğunu, “Dinde zorlama yoktur. Çünkü doğruluk sapıklıktan iyice
ayrılmıştır” (Bakara, 2/256) ayetiyle dinde zorlamanın olmadığını, “De ki: Hak,
Rabbinizdendir, artık dileyen iman etsin, dileyen inkâr etsin” (Kehf, 18/29)
ayetiyle insanların iman edip etmemekte özgür olduklarını bildirdi. Gözlerini
gerçeğe kapatanları sapıklıktan kurtaramayacağını, ancak ayetlere iman
edenlere gerçeği duyurabileceğini açıkladı: “(Ey Peygamberim!) Sen gerçeği
görmeyenleri sapkınlıklarından çıkarıp doğru yola iletemezsin. Sen çağrını
ancak, ayetlerimize iman eden kimselere duyurabilirsin. Böyle onlar
Müslüman olurlar.” (Rum, 30/53)
Yazımızda bu ayet tahlil etmeye çalışacağız. Ayet, üç hüküm içermektedir:
(1) Peygamber, gerçeği görmeyenleri sapıklıktan hidayete ulaştıramaz, (2)
Peygamber, ancak Allah’ın ayetlerine iman edenleri gerçeği duyurabilir, (3)
Allah’ın ayetlerine iman edenler Müslüman olurlar.
1. Peygamber, Gerçeği Görmeyenleri Sapıklıktan Hidayete
Ulaştıramaz
a) Hidayet
Sözlükte yol göstermek, doğru yola iletmek ve gerçeğe ulaştırmak anlamına gelen “hidayet” kelimesi, din ıstılahında, Allah’ın kitap ve peygamberleri
vasıtasıyla insanlara doğru yolu göstermesi ve onları bu yola ulaştırması demektir. Allah’ın insanlara hidayeti dört şekilde olur:
(1) Her mükellef insana akıl, kabiliyet, anlayış ve zaruri bilgiler vermesiyle.
“(Musa), ‘Rabbimiz, her şeye yaratılışını veren sonra ona doğru yolu gösterendir,’ dedi” (Tâhâ, 20/50) ayetinde geçen “hidayet” bu anlamdadır.
(2) Gönderdiği peygamberler ve indirdiği kitaplar vasıtasıyla insanlara
doğru yolu göstermesiyle. “Onları (peygamberleri) emrimizle doğru yolu gösteren önderler yaptık” (Enbiya, 21/73) anlamındaki ayette geçen “hidayet” bu anlamdadır.
(3) Doğru yola gelmek isteyeni bu isteğinde muvaffak kılmasıyla. “Kim Allah’a îman ederse Allah onun kalbine hidayet eder” (Teğabün, 64/11) anlamındaki
ayette geçen “hidayet” bu anlamdadır.
(4) Ahirette cennete koymasıyla. “Onlara (Allah yolunda savaşanlara)
hidayet edecek ve durumlarını düzeltecek, onları (dünyada iken) kendilerine
tarif ettiği cennete sokacaktır” (Muhammed, 47/5-6) anlamındaki ayetlerde geçen
“hidayet” bu anlamdadır.
Bu dört hidayet sırasıyla birbirine bağlıdır; birincisi olmadan ikincisi, ikincisi olmadan üçüncüsü, üçüncüsü olmadan da dördüncüsü olmaz. Dördüncüsü
varsa ilk üçü, üçüncüsü varsa ilk ikisi önceden var demektir.
Gerçek anlamda “hâdî” (hidayet eden) Allah’tır. Mecazî anlamda insan için
de “hâdî” denilmiştir. Kur’ân’da Peygamberler için de hâdî” ismi kullanılmıştır: “Her toplumun bir hâdîsi (yani yo göstericisi, Peygamberi) vardır.” (Ra’d,
13/7)
b) Dalalet
Sözlükte gizlemek, sapmak ve doğru yolu bulamamak anlamlarına gelen
“dalalet” kelimesi din ıstılahında; hidayet kelimesinin zıddı olup, bilerek veya
bilmeyerek doğru yoldan sapmak demektir. Kur’ân’da, Allah’a, meleklere, kitaplara, peygamberlere ve ahiret gününe inanmamak (Nisa, 4/136) ve Allah’a
şirk koşmak (Nisa, 4/116) dalalet olarak ifade edilmiştir.
“Hidayet” ve “dalâlet”; insanların iradesi, Allah’ın dilemesi ve takdiri ile
gerçekleşir. Allah; fasıklara, zalimlere, kâfirlere (Bakara, 2/26, 258, 264), müşriklere
(Mü’min, 40/28), yalancı nankörlere (Zümer, 39/3) ve ayetlere iman etmeyenlere (Nahl,
16/104) hidayet etmez. Ancak “kendisine yönelenlere hidayet eder.” (Ra’d, 13/27)
Allah, yolundan sapanı da hidayete ereni de bilir. (Nahl, 16/125)
c) Gerçeğe Gözlerini Kapatanlar
“Gerçeğe gözlerine kapayanlar” şeklinde çevirdiğimiz “el-umy” kelimesi
“el-a’mâ” kelimesinin çoğulu olup kevnî ve kitabî ayetleri göremeyen ve
anlayamayanlar, kalp gözü kapalı olan anlamına gelir. (En’âm, 6/104; Hûd, 11/28¸
Fussilet, 41/44) Kalplerini gerçekleri anlamada, gözlerini gerçekleri görmede ve
kulaklarını gerçekleri duymada kullanmadıkları için kâfir, müşrik ve
münafıklar, gerçekleri duymayan (summ), gerçekleri konuşmayan (bükm)
ve gerçekleri görmeyen (umy) kimseler olarak nitelendirilmiştir. (bk. Bakara,
2/18; En’âm, 6/39; Furkan, 25/73; Muhammed, 47/23; Bakara, 2/171; Fussilet, 41/17)
Tahlil ettiğimiz ayetin ilk cümlesinde, Hz. Peygamberin; ayetleri
dinlemeyenleri, doğruları görmeyenleri ve kalp gözünü gerçeklere
açmayanları içinde bulunduğu şirk ve inkâr sapıklığından kurtaramayacağı
bildirilmektedir. Hz Peygamberin, bir insana hidayete erdirebilmesi için; o
insanın sahip olduğu inancın, eylem ve davranışın doğru olmadığını
anlaması, ayetlere kulak vermesi, gerçeği araması, iradesini iman
istikametinde kullanması, aynı zamanda Allah’ın dilemesi ve takdirinin de
tecelli etmesi gerekir. Dolayısıyla sadece Hz. Peygamberin veya har hangi bir
insanın istemesi ve doğru yolu göstermesi ile Allah istemedikçe hidayet olayı
gerçekleşmez. (Kasas, 28/56; Kehf, 18/57) Çünkü aklını, iradesini, gözlerini,
kulakları ve kalbini gerçekleri idrak etmede kullanmayanlar ölü sayılırlar.
Ölülere gerçek nasıl duyurulabilir ki? Bu husus Kur’ân’da açıkça
bildirilmiştir: “(Ey Peygamberim!) Sen ölülere duyuramazsın. Arkalarına
dönmüş kaçarlarken sağırlara da çağrıyı duyuramazsın.” (Neml, 27/80)
Dolayısıyla Hz. Peygamber, ancak kendisine uyanları doğru yola iletebilir.
(A’raf, 7/158; Nur, 24/54;Şura, 42/52) Nitekim Mekke’de iki gözü görmediği halde kalp
gözünü hakikate açtığı için Abdullah Ümmi Mektum iman ettiği halde kalbini,
gözlerini ve kulaklarını gerçeğe kapadığı için amcası Ebu Leheb’i şirk
sapıklığından kurtarıp iman etmesini sağlayamamıştır (Tebbet, 111/1-5) Zaten
Peygamberin görevi, insanları imana zorlamak değil gerçekleri sadece tebliğ
etmekti. (Nur, 24/54; Ğâşiye, 88/21-22)
2. Peygamber Ancak Allah’ın Ayetlerine İman Edenleri Gerçeği Duyurabilir
a) İman Kavramı
Sözlükte; bir kişiyi tasdik etmek, doğrulamak, bir şeyin doğru olduğunu
söylemek ve onu doğru olarak kabul etmek, gönül huzuru ile benimsemek,
birine güven vermek, güvende olmak, şüpheye yer vermeyecek biçimde içten
inanmak anlamlarına gelen “iman” kelimesi din ıstılahında; Peygamberimiz
Hz. Muhammed (s.a.s.)'in tebliğ ettiği Kur'ân'ı ve haber verdiği kesin olarak
belli olan şeylerin doğru olduğunu tasdik etmek, tereddütsüz kabul edip
bunların gerçek olduğuna gönülden inanmak demektir. İmanın geçerli
olabilmesi ve sahibini ahirette ebedî kurtuluşa erdirebilmesi için şu şartların
birlikte bulunması gerekir:
(a) İmanda şüphe olmamalıdır (Yunus, 10/94),
(b) İman edilecek şeylerin tamamına inanılmalıdır (Bakara, 2/85; Al-i İmran, 3/119;
nisa, 4/150-151),
(c) Yeis halinden önce iman edilmelidir (Mümin, 40/84, 85),
(ç) İmana şirk karıştırılmamalıdır (En’am, 6/82),
(d) İman esasları kalp ile tasdik edilmelidir (Mâide, 5/41, 61),
(e) Dinî hükümler alay konusu yapılmamalıdır. (Kehf, 18/103–106).
Mümin, Allah'a ve Peygambere iman ettiği gibi onların koyduğu hükümleri
şeksiz şüphesiz kabul eder: "Allah ve Resulü bir işte bir hüküm verdiği zaman
artık mümin erkek ve mümin kadına o işi kendi isteklerine göre seçme hakkı
yoktur. Kim Allah'a ve Resulüne karşı gelirse (hükümlerini kabul etmez ve yüz
çevirirse) apaçık bir sapıklığa düşmüş olur." (Ahzâb, 33/36; bk. Nur, 24/51)
b) Allah’ın Ayetlerine İman
Sözlükte; açık alâmet, işaret, emare, iz ve nişane anlamlarına gelen “ayet”
kelimesi; Kur’ân’da mucize (Bakara, 2/211) alâmet (Bakara, 2/248), ibret (Nahl, 16/11),
delil (Rum, 30/20-25) ve Kur’ân ayeti (Nahl, 16/101) anlamında kullanılmıştır.
Allah kelamı Kur’ân; sûrelerden, sûreler de âyetlerden oluşur. “Ayet”, sonu
ve başı belli olan, uzun veya kısa, bir harf veya birkaç kelime veya cümleden
oluşan Allah’ın sözlerine denir. Her ayet Kur’ân’dır. Anlamlı en kısa ayet bir
kelime olan ve “yemyeşil” anlamındaki Rahman suresinin 64. ayetidir. En
uzun ayet ise bir sayfa uzunluğundaki “müdayene” ayetidir. (Bakara, 2/282).
Fatiha sûresinin başındaki besmele dâhil, Kur’ân da 6236 âyet vardır. Ayetlerin sûrelerdeki dizilişi vahiy ile belirlenmiştir. Ayetlerin bir kısmı Mekke’de
bir kısmı da Medine’de inmiştir. Manalarının anlaşılırlığı bakımından bazı
ayetler, “muhkem”, bazı ayetler “müteşâbihtir” (Âl-i İmrân, 3/7), sağlam ve güzel
olma bakımından bütün ayetler, muhkem ve müteşâbihtir. (Hûd, 11/1; Zümer,
39/23) İnsanların anlayabilmesi için Kur’ân’da ayetlerin tafsil edildiği ve
açıklandığı bildirilmiştir. (En’âm; 6/97-98; Nur, 24/34, 61)
6236 ayetin her biri iman konusudur. Kur’ân’da “ayetlere iman” ifadesi
açıkça geçmektedir. (En’am, 6/109, 124, 146) Tahlil ettiğimiz ayette, Hz.
Peygamberin “ancak ayetlere iman edenlere gerçeği duyurabileceği”
bildirilmektedir. “Ayetlere iman” ile maksat, ayetlerin Allah sözü olduğunu,
içerdiği bilgilerin doğru, emir ve yasaklarının insanın yararına ve
hükümlerinin uygulanabilir olduğunu kabul etmektir. Her hangi bir ayeti
inkâr etmek veya yalanlamak veya alay konusu yapmak veya içerdiği
hükümleri beğenmemek veya çağ dışı olduğunu ve değişmesi gerektiğini
söylemek veya ayetlere karşı kibirlenmek insanı küfre götürür ve ilahî cezaya
maruz bırakır. (Nisa, 4/49, 140; En’âm. 6/27, 49, 157; A’raf, 7/9, 182; Yunus, 10/95; Casiye, 45/11;
Taha, 20/14-127) Ayetlerden yüz çevirmek, hükümlerini uygulamamak ve ayetleri
unutmak insanı fasık ve günahkâr yapar. (A’raf, 7/9, 136, 146; Taha, 20/26)
Müminler; ayetleri şeksiz şüphesiz Allah sözü olarak kabul eder, anlamaya,
öğrenmeye ve hükümlerini uygulamaya çalışır. Şu ayetler ve benzeri onlarca
ayet müminlerin böyle olmasını gerektiğini ifade etmektedir: “Anlayasınız
diye Allah size ayetlerini böyle açıklıyor.” (Bakara, 2/242) “Bizim âyetlerimize
ancak, onlarla kendilerine öğüt verildiği zaman secdeye kapanan,
kibirlenmeksizin Rablerine hamd ederek tespih edenler iman ederler.” (Secde,
32/15) “Müminler ancak o kimselerdir ki; Allah anıldığı zaman kalpleri ürperir.
Onun ayetleri kendilerine okunduğu zaman (bu) onların imanlarını artırır.”
(Enfal, 8/2)
3. Allah’ın Ayetlerine İman Edenler Müslüman Olurlar
Sözlükte; itaat etmek, boyun eğmek, teslim olmak, teslim etmek,
ısmarlamak, selem akdi yapmak, barışmak, sulh yapmak ve Müslüman olmak
anlamlarına gelen “İslam” kelimesi din ıstılahında, Allah’ın peygamberleri
vasıtasıyla insanlara gönderdiği, ilkeleri ve içeriği vahiy ile belirlenen, tevhid
esasına dayalı hak dinin demektir. Sözlükte; âmirin emir ve yasaklarına itiraz
etmeden boyun eğen, teslim olan, selam akdi yapan, ayıp ve kusurlardan uzak
olan ve barış yapan anlamına gelen “Müslim” kelimesi ise din ıstılahında,
İslam dinini hak din olarak kabul eden kimseye denir. Vahiy meleği Cibril’in
insan suretinde gelip “İslam nedir?” sorusuna Peygamberimiz Hz.
Muhammed (s.a.s.); İslam; Allah’tan başka ilah olmadığına, Muhammed’in
O’nun kulu ve elçisi olduğuna tanıklık etmek, namaz kılmak, zekât vermek,
hac yapmak ve Ramazan orucu tutmaktır” cevabını vermiştir. (Tirmizî, İman, 4)
Buhârî ve Müslim’in rivayetinde birinci madde, “Allah’a ibadet edip O’na
hiçbir şeyi ortak koşmamak” şeklindedir. (Buhârî, İman, 37)
“Allah’tan başka ilah olmadığına, Muhammed’in O’nun kulu ve elçisi
olduğuna tanıklık etmek, namaz kılmak, zekât vermek, hac yapmak ve
Ramazan orucu tutmaktır” (Tirmizî, İman, 3; Müslim, İman, 21) hadisi de yukarıdaki
İslam kavramının tarifiyle örtüşmektedir. Hz. Âdem (a.s.)’den itibaren
Peygamberlerin insanlara tebliğ ettiği tevhid dinini kabul eden bütün
insanların adı Müslüman’dır. (Bakara, 2/128, 132; Al-i İmran, 3/52; En’âm, 6/14, 71; Yunus, 10/72, 84,
90, 101; İsra, 17/28; Hac, 22/78; Neml, 27/31, 44, 91; Zümer, 39/11; Mümin, 40/66)
Sadece Cibril hadisini esas alıp İslâmî görevler; namaz, oruç, hac ve
zekâttan ibarettir demek isabetli değildir. Çünkü Kur’ân ve sünnette yer alan
bütün hükümleri uygulamak, Müslüman’ın görevidir. İslam; kişinin Allah’a,
nefsine, ailesine, diğer insanlara, canlılara ve çevreye karşı görevlerinde
insana yol gösterir. Dolayısıyla İslam; insanın inanç, ibadet, evlenme,
boşanma, yeme, içme, giyinme, konuşma, yürüme, okuma, düşünme, temizlik,
yardımlaşma, şahitlik, hâkimlik, işleri ehline verme ve istişare ile yapma gibi
adlî, idarî, hukukî, ahlâkî, ticarî, ilmî, fikrî, itikadî, amelî ve sosyal bütün
alanlarla ilgili genel kurallar içerir.
“Mümin”, sadece iman eden, “Müslüman” ise iman edip İslâmî görevleri
yapan kimsedir” şeklinde bir ayırım yapmak Kur’ân’a uygun değildir. Çünkü
Kur’ân’da “mümin”; birçok ayette, iman edip salih amel işleyen kimseler
olarak tanıtılmıştır. (Mesela, Enfal, 8/1-4, Hucûrât, 49/15) İman ve İslam, Kur’ân’da eş
anlamda kullanılmıştır. Mümin ve Müslüman kavramları hak dini kabul eden
insanın iki temel niteliğidir. Dolayısıyla her mümin Müslüman, her Müslüman
da mümindir.
Kalbiyle inanmadığı halde “zahiren İslam’a teslim olmak, Müslüman
olduğunu söylemek” ile “hem kalbiyle iman eden hem de diliyle iman ettiğini
söyleyen Müslüman” arasında ise fark vardır. “Bedevîler, “iman ettik” dediler.
De ki: “Siz iman etmediniz, fakat “teslim olduk/boyun eğdik” deyin. (Çünkü)
iman henüz kalplerinize yerleşmedi” (Hucûrât, 49/14) ayeti bu gerçeğin ifadesidir.
Ayette bildirildiği gibi imanın yeri kalptir. Kalp ile iman esasları tasdik
edilmedikçe dil ile Müslüman oldum demek Müslüman olmaya yetmez. Biz,
insan olarak kimsenin kalbini bilemeyeceğimiz için “Müslüman’ım” diyen
kimseyi Müslüman olarak kabul ederiz, ama o, kalbi ile iman etmedikçe Allah
katında Müslüman değildir. Din dilinde bu kimsenin adı “münafık”tır. Buna
mukabil insanın imanında bir noksanlık olursa Müslüman niteliğini kaybeder.
Kalbiyle inandığı ve bunu diliyle ikrar ettiği halde İslâmî görevlerin tamamını
veya bir kısmını yerine getirmeyen veya getiremeyen kimse İslâmî görevleri
inkâr etmediği, küçümsemediği ve önemsiz saymadığı sürece Müslüman’dır,
ancak fasıktır, isyankârdır, günahkârdır, tövbe edip halini ıslah etmesi
gerekir. Çünkü ibadetlerle beslenmeyen imanın son nefese kadar kalpte
korunması mümkün olmayabilir. Zira işlenen günahlar, kalbin kararmasına
sebep olur. İnandığı gibi yaşamayan insanlar, bir gün yaşadığı gibi inanmaya
başlarlar. Dolayısıyla Müslüman’ın; fert, aile ve toplum hayatında her türlü,
söz, fiil ve davranışlarında İslam’ı esas alması, hayatını buna göre
düzenlemesi gerekir. Müslüman; İslâmî kurallara, emir ve yasaklara, helal ve
haramlara ne kadar uyarsa o nispette Müslümanlığını kemale erdirmiş olur.
İslamî görevleri ne kadar terk eder o kadar “kemal-takva” niteliğini yitirmiş
olur. Buna mukabil, iman edip Müslüman olduğu halde hiçbir İslâmî görevi
yapmamak, iman-İslam gerçeği ile bağdaşmaz.
Sonuç olarak; varlıkların en saygını olan insanın; yeme ve içme gibi
inanmaya ve ibadet etmeye de ihtiyacı vardır. Bu ihtiyaçlarını giderebilmeleri
için yüce Allah insanlara sayısız nimetler verdiği gibi ilk insandan itibaren
peygamber ve kitaplar göndererek onlara rehberlik de yapmıştır. İnsanların
bu rehberlikten yararlanıp iman edebilmeleri ve Müslüman olabilmeleri için
akıllarını, gözlerini, kulaklarını ve kalplerini gerçeklere açması, iradesini bu
istikamette kullanması, aynı zamanda Allah’ın da irade ve takdirin de tecelli
etmesi gerekir. Ölü gibi davranan, aklını, kalbini, gözlerini ve kulaklarını
gerçeğe açmayan insanları Peygamber dâhil hiç kimse doğru yola iletemez.
Peygamber ve insanlar, ancak iradesini bu istikamette kullanan, akıl, kalp, göz
ve kulaklarını gerçeğe açan ve Allah’ın ayetlerine iman edenlere doğru yolu
gösterebilir. Müslüman olarak bize düşen görev, İslamî gerçekleri usulüne
uygun olarak en güzel biçimde anlatmaktır. (13.04.2010)