Kalp Hastalıkları - Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri

KALP VE DAMAR HASTALIKLARI
EPİDEMİYOLOJİSİ
(5)
SKY 204 Epidemiyoloji Dersi
Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER
Ankara Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi
2016-2017 Bahar Dönemi
1
KÜRESEL ÖLÜM NEDENLERİ
2
ÖLENLERİN HASTALIKLARA GÖRE
DAĞILIMI(TÜRKİYE-2008)
3
KAN DOLAŞIMI
4

Büyük Kan Dolaşımı; Kalbin sol karıncığından(ventrikül) çıkan O2’den zengin kan,
aort ve atar damar(arter) yoluyla tüm vücuda(organ, doku ve hücrelere) gider.
Oradan CO2’den zengin kan kapiller (kılcal damar) ve toplar damarlar(ven) yoluyla
kalbin sağ kulakcığına gelir. Buna Büyük Dolaşım denir.

Küçük Kan Dolaşımı; Kalbin sağ karıncığından(ventrikül) çıkan CO2’den zengin
kan, büyük pülmoner arterle akciğere gelir. Burada CO2’yi bırakıp O2’yi alan kan,
büyük pülmoner venle kalbin sol kulakcığına(atriyum) gelir. Buna da Küçük Dolaşım
denir.

Kalbin sol tarafında, diğerine göre kan basıncı yüksektir(60/70/80 mm/Hg), sağ
tarafında ise kan basıncı daha düşüktür(10/20/30 mm/Hg),
KALP HASTALIKLARI












5
Doğumsal(Konjenital) Kalp Hastalıkları;
VSD(Ventriküler Septal Defekt); Karıncıklar arası bölge delik,
ASD(Atrial Septal Defekt); Kulakcıklar arası bölge delik,
FT(Fallot Tetrolojisi); VSD+Pülmoner arter ağzında stenoz(darlık),
BDT(Büyük Damar Transpozisyonu); Sağdan çıkan büyük damarlar soldan, soldan çıkan
büyük damarlar sağdan çıkar,
Akkiz(Sonradan Gelişen) Kalp Hastalıkları;
Endokardit(ARA’ya bağlı); Kalbin iç tabakası iltihabı,
İnfektif Endokardit/Bakteriyel Endokardit; Kalbin iç tabakası iltihabı,
Kalp Yetmezliği; Kanın pompalanmasında yetersizlik ve kalpte büyüme,
Koroner Kalp Hastalığı;
Anjino pektoris; Ateroskleroza bağlı olarak koronerlerde darlık,
Myokart enfarktüsü; Ateroskleroza bağlı olarak koronerlerde tıkanma,
DOĞUMSAL(KONJENİTAL) KALP HASTALIKLARI
VE
NEDENLERİ

Doğumsal(Konjenital) Kalp Hastalıkları;

VSD(Ventriküler Septal Defekt); Karıncıklar arası bölge delik,
ASD(Atrial Septal Defekt); Kulakcıklar arası bölge delik,
FT(Fallot Tetrolojisi); VSD+Pülmoner arter ağzında stenoz(darlık),
BDT(Büyük Damar Transpozisyonu); Sağdan çıkan büyük damarlar soldan, soldan çıkan
büyük damarlar sağdan çıkar,




Nedenleri;

Kalıtım, akraba evlilikleri,
Gebeliğe özen;
Teratojenik ilaçlar,
İntrauterin enfeksiyonlar(TORCHS), özellikle Kızamıkcık,
Radyasyon(Röntgen vb.),
Diyabetli anne(Diyabetik Anne Bebeği-Büyük Damar Transpozisyonu),





6
DOĞUMSAL(KONJENİTAL) KALP HASTALIKLARI
(VSD-ASD-FT-DBT)



Canlı doğan bebekten yaklaşık %1’ konjenital kalp hastalığı ile doğmakta,
Bu sıklık ölü doğanlarda % 5, düşüklerde % 10-25,
Doğumsal kalp hastalığı olan bebeklerin büyük çoğunluğu doğmadan ölmekte,
(Doğal seleksiyon),
Yaş
0-3
4-10
11+
Toplam
7
Sayı
497
630
173
1300
%
38.2
48.5
13.3
100.0
AKKİZ(SONRADAN GELİŞEN) KALP HASTALIKLARI
VE
NEDENLERİ

Akkiz(Sonradan Gelişen) Kalp Hastalıkları;


Endokardit(ARA’ya bağlı); Kalbin iç tabakası iltihabı,
İnfektif Endokardit/Bakteriyel Endokardit; Kalbin iç tabakası iltihabı,
Kalp Yetmezliği; Kanın pompalanmasında yetersizlik ve kalpte büyüme,
Koroner Kalp Hastalığı;
Anjino pektoris; Ateroskleroza bağlı olarak koronerlerde darlık,
Myokart enfarktüsü; Ateroskleroza bağlı olarak koronerlerde tıkanma,

Nedenleri;

A grubu beta hemolitik streptekok enf.(Tonsilit, Kızıl, İmpetigo, Erizipel/Yılancık),
Yüksek kolestrol(Hiperkolestrolemi)-Ateroskleroz,
HDL; Damarlardan karaciğere gelen, aterosklerozdan koruyan,
LDL; Sindirim sistemi ve karaciğerden damarlara gelen ve ateroskleroza eğilimi artıran,
Sigara, alkol,
Yanlış beslenme(aşırı tuzlu, aşırı yağlı beslenme),
Aşırı Kilo(BKİ 25’in üzerinde),
Hipertansiyon,
Diyabet,
Stres(Distres),
Hareketsiz yaşam,
Uygun olmayan ağız hijyeni ve yetersiz diş fırçalama,













8


KOLESTROL’ÜN
İŞLEVLERİ, YARARLARI VE GEREKLİLİĞİ,

Hücre zarlarının inşası ve bakımı, hücre sinyal iletimi ve membranlardaki iyon ve
protein geçirgenliği,

Steroid yapılı hormonların üretimi (Kortizol, Aldosteron, Cinsiyet hormonları;
Testosteron, Östrojen, Progestron),

D vit. üretimi ve yağda eriyen vitaminlerin (A,D,E,K) metabolizması,

Safra üretimi( yağların sindirimi için),

Sinir hücreleri arasındaki sinapslar’ın güçlenmesi,
Bağışıklık sistemi hücrelerinin işlevleri, için kolesterol
gereklidir.

9
KOLESTEROL TÜRLERİ
Saf kolesterol kanda akışkan değildir,

Akışkan olması için karaciğerde proteinle bağlanarak
lipoprotein’e dönüşmesi gerekir,

Lipoproteinler’in yüzeyinde yer alan proteinler,
kolesterolün hangi hücrelerden alınıp, hangi hücrelere taşınacağını
belirler,

İki önemli lipoprotein(kolestrol türü) var,

LDL(Low Density Lipoproteins=Düşük Yoğunluklu Lipoprotein) KÖTÜ KOLESTROL);

Karaciğer ve bağırsaklardan damarlara ve hücrelere gitme eğiliminde,

Vücutta gerekli işleri yaptıktan sonra(hücre zarı onarımı, iletim, sinaps, steroid hormonlar, vitamin üretimi ve
metabolizması vb.) kanda yüksek olması halinde fazlası,damar duvarında ATEROM denen sert ve yağlı tabaka
oluşturma eğilimindedir,





10
HDL(High Density Lipoproteins=Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein) İYİ KOLESTROL;
Hücrelerde sentezlenen kolesterolü(LDL), kullanıldıktan sonra atılması için karaciğere taşır,
Kolesterolü damar duvarlarından uzaklaştırır,
Ateromlardaki(aterosklerotik plak) kolesterolü karaciğere geri taşır,
KOLESTEROL SAĞLANAN KAYNAKLAR
VE DIŞARI ATILIMI
Besin Yoluyla Dışarıdan Alınan;
2.
Vücut Tarafından Üretilen;

Karaciğer (Günlük üretimin %20-25’i),

İnce bağırsaklar (Safra ve besin yoluyla
bağırsaklara giren 1200-1300 mgr kolesterolün yarısı
kana geçer),

Adrenal bezler(Böbrek üstü bezleri),

Üreme organları(Testis, Over),
1.




Besin yoluyla alınan kolesteroldeki artış, vücutta üretilenin azalmasına yol açar,
Besinlerden gelen miktarın azalması, vücutta üretilenin artmasına yol açar,

Dışarı Atılım; Karaciğerden safra aracılığıyla olur,

11
70 kg bir insanın vücudunda 35 gr kolesterol vardır,
Günlük vücuttaki üretim 1 gr,
Besin yoluyla alınan 200-300 gr,
KOLESTEROL DÜZEYLERİ








Total Kolesterol;
130-199 mg/dl. Normal İstenen Düzey,
200-239 mg/dl. Sınırda Yüksek,
240 mg/dl. ve üzeri Çok Yüksek,
LDL Kolesterol;
130 mg/dl’nin altı Normal İstenen Düzey,
131-159 mg/dl. Sınırda Yüksek,
160 mg/dl. ve üzeri Çok Yüksek,

HDL Kolesterol(Normal İstenen Düzey);
Normalde 35-60 mg/dl,
Kadında 55 mg/dl,
Erkekte 45 mg/dl,

Total Kolesterolün HDL Kolesterole oranı 5:1 olması uygundur.



12
YÜKSEK LDL KOLESTEROLÜN ZARARLARI
Ateromların Oluşumu (Ateroskleroz/Arteriyoskleroz);
Hangi organ damarında oluşursa o
organa ilişkin hastalık ve bulgular
gelişir,
 Koronerlerde Aterom; Koroner arter
hastalığı,AP,MI,
 Böbrek damarlarında Aterom; Hipertansiyon,
böbrek yetmezliği,
 Beyin damarlarında Aterom; Hemipleji(İnme),
 Pankreas damarlarında Aterom; Diyabet,


13
Safra taşları oluşumu,
YÜKSEK LDL KOLESTEROLE NEDEN OLAN
ETMENLER
1.
2.
3.
4.
5.
6.




14
Kalıtım; Ailesel yüksek kolesterol erken yaşta kalp krizine yol açabilir,
Aşırı Kilo; Bel çevresi erkeklerde 100, kadınlarda 85 cm üzeri ve BKİ
25’in üzeri, (Kilo verme LDL’nin düşmesine, HDL’nin yükselmesine
eğilimi artırır),
Yanlış Beslenme,
Hareketsiz Yaşam,
Stres,
Sigara ve Alkol;
Aşırı Alkol;
Karaciğer ve kalp başta olmak üzere tüm organlara zarar verir,
Hipertansiyona yol açar,
Ttigliseriti yükseltir,
HDL KOLESTEROLÜN YÜKSELMESİNİ
LDL KOLESTEROLÜN DÜŞMESİNİ
ETKİLEYEN ÖNERİLER
15
1.Önerilen Besinler;

Lifli gıdalar, tam buğday,
2.Uzak Durulması Önerilen
kepekli , çavdar ve yulaf
Besinler;
ekmeği,

Katı bitkisel yağlar(margarin)

Kuru baklagiller,

Şeker ve hamurlu gıdalar,

Balık ve balık yağı,

Kolestrolden zengin

Tekli doymamış yağ (Zeytin
gıdalar(böbrek, ciğer, beyin
yağı),
vb.),

Omega 3’lü gıdalar (Balık,

Yağlı süt, peynir,krema, vb.),
Zeytin ve zeytin yağı, Keten

Aşırı tuz tüketimi,
tohumu , Ceviz, Badem,
Fındık, Fıstık vb.,),

Tüm sebze ve meyveler,
(Marul, ıspanak, semizotu gibi
yeşil sebzeler, Portakal,
mandalina, elma, üzüm, nar,
kızılcık, yaban mersini,
avakoda vb.,),

Soğan, sarımsak (Günde yarım
soğan HDL’yi %25 artırır,

Yoğurt(Probiyotik),
3.Önerilen Yaşam;

Düzenli egzersiz/ yürüyüş,

Sigara ve aşırı alkolden uzak
durma,

Kilo verme ve kiloyu koruma,

Stres yönetimi,
22 ÜLKEDE YAPILAN BİR DEĞERLENDİRMEDE;




Kalp hastası olduğunu bilenlerden sigara içmeye devam edenler:
Avrupa Ülkeleri’nde %17,
Türkiye’de %23,

Kalp sorunu olanların %35’i şişman(Türkiye)


16
50 yaş altında kalp hastalığı olma olasılığı:
Avrupa Ülkeleri’nde %13,
Türkiye’de %23,
EN ÇOK GÖRÜLEN KALP HASTALIKLARI
(TÜRKİYE)
Toplam
Kronik Kalp
Yetmezliği
22%
Kronik Kalp Yetmezliği
Koroner Kalp
Hastalığı
61%
17
Enfarktüs (Kalp
Krizi)
17%
Enfarktüs (Kalp Krizi)
Koroner Kalp Hastalığı
KORONER KALP HASTALIĞI(KKH)
(KORONER ARTER HASTALIĞI/ATEROSKLEROTİK KALP HASTALIĞI)
18

Kalbe kan ve oksijen sağlayan kılcal damarların(koroner)
giderek daralmasına koroner arter hastalığı denir,

Genellikle kolesterol’ün oluşturduğu plaklar (ateroskleroz)
neden olur,

Koroner arterler daraldıkça, kalbe giden kan giderek azalır,

Bu durum göğüs ağrısı, nefes darlığı, kalp krizi gibi belirtilere yol
açar,

Türkiye’de en sık ölüm nedeni,

40 yaşından sonra koroner kalp hastalığı olasılığı:
Erkeklerde %49,
Kadınlarda %32,

Yaş arttıkça risk de artmakta,
ERKEK VE KADINLARDA KKH
(TÜRKİYE-2008)

19
Erkeklerde KKH gelişme riski, kadınlardakinden
daha yüksek,
KALP YETMEZLİĞİ




Tanım:
Doğuşta ya da sonradan edinilen bir hastalık sonucu, kalbin görevini tam yapamaması durumu,
Hemen bütün kalp hastalıklarının son dönemlerinde ortaya çıkan bir klinik tablo,
Kadınlar arasında daha yaygın, sıklığı yaşla artar, 65 yaş üzerinde %o 30-130 arasında değişir,
Nedenleri:

Sol Kalp Yetmezliği;

Mitral veya aort kapak hastalığı,

Koroner yetmezlik,

Hipertansiyon(Yüksek kan basıncı),

Sağ Kalp Yetmezliği;

Doğuştan kalp hastalıkları(VSD,ASD,FT),

Kronik akciğer hastalıkları(KOAH=Kronik
bronşit, Bronşektazi, Astım bronşiyale, Amfizem),

Kronik Kalp Yetmezliği
Toplam
33%
Kadın
38%
Toplam
Erkek
Kadın




20


Belirtileri;
Nefes darlığı,
Öksürük,
Ayaklarda ödem,
Röntgende(telegram) büyümüş kalp görüntüsü,
EKG’de değişiklikler,
Erkek
29%
KALP KRİZİ
(MYOKART ENFARKTÜSÜ)

21
Koroner damarın tıkanması
sonucu kalp kasına yeteri kadar
kan-oksijen gitmemesi ve kas
hücrelerinin canlılığını yitirmesi
sonucu ortaya çıkan klinik
tabloya kalp krizi (miyokard
enfarktüsü) denir.
KALP KRİZİ
(MYOKART ENFARKTÜSÜ)

Koroner arterlerdeki tıkanma kalp kasına kan ve oksijen akışını engeller,
bu da o bölgedeki kalp hücrelerinin ölümüne neden olur.Bazı vakalar
kolleteralleşme/damarlaşma nedeniyle belirtisiz geçirilir, krizin ne
zaman önce geçirilgiği EKG’de görülebilir
Enfarktüs (Kalp Krizi)










22
ME Belirtileri;
Göğüste şiddetli ağrı(bıçak saplanır gibi),
Kadın
Göğüste basınç hissi,sıkışma,
28%
Sol kola ve bileğe vuran ağrı,
Sararma,soğuk soğuk terleme,
Tansiyonda ani yükselme,
Erkek
Nabız sayısında artma(taşikardi),
39%
Bulantı,kusma,
EKG traselerinde değişme,
Troponin testi(Yüksek Duyarlı Troponin Testi) pozitif
Toplam
33%
Toplam
Erkek
Kadın
TROPONİN TESTİ












23


Troponin testi, kandaki troponin (TnI veya TnT) seviyesini ölçer.
Troponin, vücutta iskelet kası ve kalp kası liflerinde bulunan bir proteindir.
Troponin 3 faklı formda bulunur: TnT, TnI ve TnC. Bu üç molekül hep birlikte çalışarak kas kasılmasını sağlarlar.
Troponinler hem iskelet kasında hem de kalp kasında bulunurlar ancak kalbe özgün olan troponinler ile iskelet kasına
özgün olan troponinler az da olsa birbirinden farklıdır. İşte bu özelliği sayesinde troponinler kalp krizi teşhisinde
kullanılmaktadır Geçmiş kişinin kalp krizi geçirip geçirmediğinin saptanmasında kullanılan bazı laboratuar testleri (CK,
CK-MB, AST) yerini troponinler almıştır.
Normalde kanda hemen hemen hiç bulunmayan veya çok az bulunan kalbe özgü troponinler, kalp kasının hasar
gördüğü kalp krizinde, hasarlı hücrelerden dışarı çıkarak kan dolaşımına katılır.
Kanda tespit edilen troponinler (TnT ve TnI) kalp krizi geçirenin kanında krizden ortalama olarak 3-4 saat sonra
yükselir ve 10-14 gün yüksek kalabilir, hasar miktarı ne kadar fazla ise, troponinlerin kandaki seviyesi de o ölçüde
yüksektir.
Göğüs ağrısının kalp krizine bağlı olup olmadığının anlaşılması için genellikle acil servislerde yapılır, olabildiğince
krizin erken teşhis ve tedavi edilmesi açısından önemlidir.
Troponin Hangi Durumlarda Yükselir?
Kalp kasındaki hasar da(kalp krizi),
Kalp kasında iltihaplanma,
Kalp yetmezliği, vb.,
Yüksek Duyarlı Troponin Testleri;
Yüksek duyarlı troponin testleri daha düşük düzeylerdeki troponini ölçebilir.
Troponin düzeyindeki artışlar daha erken tespit edilerek, hastaya daha erken müdahale edilebilme şansı sağlar.
24
KALP HASTALIĞI RİSK FAKTÖRLERİ




Değiştirilemeyen Risk
Faktörleri;
Kalıtım(Genetik), Ailede kalp
hastalığı öyküsü,
Yaş,
Cinsiyet (Erkek),









25
Değiştirilebilen Risk
Faktörleri;
Sigara alışkanlığı,
Yanlış beslenme,
Yüksek kan kolestrol düzeyi,
Stres(distres),
Hareketsiz yaşam,
Obezite,
Hipertansiyon
Diabetes mellitus(Şeker
hastalığı),
KALP HASTALIKLARINDAN
GENEL KORUNMA ÖNERİLERİ

















26
Akraba evliliğinden kaçınma,
Gebeliğe özen(Konjenital Kalp Hastalıkları);
Genetik danışmanlık,
Teratojenik ilaçlardan kaçınma,
İntrauterin enfeksiyonlardan(TORCHS) korunma ve tedavi,
Radyasyondan kaçınma(Röntgen vb.),
Diyabetli annenin tedavisi(Diyabetik Anne Bebeği-Büyük Damar Transpozisyonu),
Sigara içilmemeli,
Doğru beslenme,bol sebze meyve yemeli,günlük yağ ve tuz alımı azaltılmalı,
Düzenli egzersiz,yürüyüş(Günde 30-45 dak.),
Uygun kiloyu koruma(BKİ=Kilo(Kg)/Boy(m) karesi),
Yüksek tansiyon tedavi edilmeli,
Stres(distres) yönetimi, stresle baş etme,
Kolesterole dikkat,
Diyabete dikkat etmeli,yüksek şeker düşürülmeli,
Doğum Kontrol Haplarına dikkat,
Zaman zaman SAĞLIK KONTROLLERİ,
DEĞERLENDİRME SORULARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
27
Türkiye’de ölümlere yol açan hastalık gruplarını sırasıyla yazınız.
Doğumsal(Konjenital) kalp hastalıklarının adlarını ve nedenlerini belirtiniz.
Akkiz(Sonradan gelişen) kalp hastalıklarının adlarını ve nedenlerini belirtiniz.
Türkiye’de en çok görülen 1.2. ve 3. sıradaki kalp damar hastalıklarının adlarını yazınız.
Kronik kalp hastalığı, kadınlar arasında mı yoksa erkekler arasında mı daha sık görülür?
Kalp yetmezliği, kadınlar arasında mı, yoksa erkekler arasında mı daha sık görülür?
Kalp krizi(enfarktüs), kadınlar arasında mı, yoksa erkekler arasında mı daha sık görülür?
Diyabetik anne bebeğinde daha çok hangi doğumsal(konjenital) kalp hastalığı olasılığı
diğerlerine kıyasla yüksektir?
Değiştirilebilen kalp hastalığı risk faktörlerini yazınız.
Değiştirilemeyen kalp hastalığı risk faktörlerini yazınız.
Kalp hastalıklarından korunmak için alınacak önlemleri maddeler halinde yazınız.
KAYNAKLAR
Tanman, B., Cantez, T., Yüksel Ertuğrul, T.,(1984). “Kalp Damar Sistemi”. Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları. İstanbul:Nobel Tıp Kitabevi.
Wolfe, R. R.,Wiggins, J. W., (1993). “Kardiyovasküler Hastalıklar”. Çocuk Hastalıkları Tanı ve
Tedavi.(Çev:Faik Sarıalioğlu, Murat Yurdakök, M. Tezer Kutluk, A. Süha Çalıkoğlu).1.Cilt, 1.bs.
Ankara: Barış Kitabevi.
Hull, D., Johnston, D. I.,(1993). “Essential Paediatrics”. London: Churchill Livingstone, Longman
Group Limited.
Berkow, R., Fletcher, A. J(Ed).,(1987). “The Merck Manual of Diagnosis and Therapy, Cardiovascu
lar Disorders”. Rahway: Merck & Co., Inc. USA.
Sağlık Bakanlığı.(2010). “Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2008”,
Ankara: Refik Saydam Hıfsıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfsıssıhha Mektebi Müdürlüğü.
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü(2009). “Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
2008”.Ankara:Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi.Yayın No:NEE-HÜ.09.01.ISBN 978975-491-274-6
Türkiye İstatistik Kurumu Verileri, 2008.
Sağlık Bakanlığı(Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme Programı),
28
TEŞEKKÜRLER
29