Ergen (Adölesan) bireye yaklaşım

1
Öğrenim Hedefleri
Bu dersin sonunda;
 Ergenlerde madde bağımlılığı ile baş edebilmeyi,
uygulanabilir yöntemleri bilmeyi ve uygulamayı,
 Ergenlere erken evrede ve sistematik olarak yaklaşmayı
ve değerlendirebilmeyi amaçlıyoruz.
2
 Ergenlik dönemi: Bu dönem 12 yaş ile 20 yaş hatta
bazılarına göre 24 yaşa kadar uzayabilen bir dönemdir.
 Ülkemizde nüfusun yaklaşık %18’ini 10-19 yaşlar
arasındaki ergenler oluşturmaktadır.
 Ergen dönemi, biyopsikososyal değişim sürecinin hızlı
ve beraber yaşandığı hassas bir süreçtir. Cinsel kimliği
kabullenme, ana babaya bağımlılıktan kurtulma,
toplumsal yerini araştırma ve bir mesleğe yönelme
çabalarının gösterildiği 8-12 yıllık bir dönem kapsar.
3
 Her bir ergenin gelişimi kendine özgüdür.
Gelişim sürecinde çeşitli sorunlarla
karşılaşılabilir. Bu dönemde karşılaşılan
sorunların özellikle psikososyal ağırlıklı
olması, ergenlere verilecek sağlık
hizmetinde dikkate alınmalıdır.
4
Neden bu dönem önemli?
 Birçok ergen kazalar, intihar, şiddet, gebelikle ilişkili
komplikasyonlar ve diğer hastalıklar gibi önlenebilir
veya tedavi edilebilir nedenler yüzünden erken
ölmektedir.
 Ayrıca erişkinlikteki çoğu ciddi hastalığın kökleri
ergenlik dönemine aittir. Örneğin; sigara kullanımı,
cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, kötü beslenme ve
egzersiz alışkanlığı kazanmamış olması daha sonraki
yaşamda erken ölüm ya da hastalıklara yol açar.
5
 Çocuklar ve gençler, ruh sağlığı
ihtiyaçlarının karşılanmaması
açısından da özellikle yüksek risk
taşıyan gruplar olarak
tanımlanmaktadır. Bu kişiler yeterli
bedensel ve duygusal destek
alamadıkları gibi damgalanma ve
ayrımcılığa maruz kalmaktadırlar.
6
Neden Birinci Basamak?
 Birinci basamak hekimliği ilk tıbbi temas
noktası olması özelliğinden dolayı, ergenliğe
geçiş döneminde ergen sağlığı açısından
önemli bir role sahiptir. Hastalıkların
olabildiğince erken evrede ve sistematik
bir yaklaşımla kişinin evine ve toplumuna
yakın ortamda tedavisi en iyi sağlık
sonuçlarını sağlar.
7
Ergen Değerlendirmesinde
Ebeveynin Rolü Nasıl Olmalıdır?
 1- Ergen ebeveyn işbirliği yöntemi
 2- Ergenin birincil, ebeveynin ikincil
olduğu yöntem
 3- Ergenin birincil, ebeveynin
katılımının isteğe bağlı olduğu
yöntem
8
1- Ergen ebeveyn işbirliği yöntemi:
ebeveyn ve ergen öykü alımında ve
tedavi planlanmasında bir aradadır.
Sorumlulukların paylaşılmasına
birlikte karar verilir. Bu yöntem erken
ergenlik (11-14 yaş) döneminde tercih
edilmelidir.
9
2- Ergenin birincil, ebeveynin ikincil
olduğu yöntem: ergen ve ebeveynle
birlikte görüşüldükten sonra ergenle tek
başına görüşme yapılır. Bu yöntemde daha
çok ergen ön plandadır, fakat ebeveynle
iletişim devam eder. Bu yöntem orta
ergenlik (15-17 yaş) döneminde tercih
edilmelidir.
10
 3- Ergenin birincil, ebeveynin katılımının
isteğe bağlı olduğu yöntem: bu yöntemde
ergenle kurulan ilişkide gizlilik esastır.
Ebeveynle doğrudan bir ilişki yoktur, ancak
ergen aracılığıyla kurulur. Bu yöntem geç
ergenlik (18 yaş ve üstü) döneminde
tercih edilmelidir.
11
Öykü
 Ergen değerlendirmesinde başvuru nedeni, özgeçmiş, aile
öyküsü, sistemlerin sorgulanması, psikososyal öykü
başlıkları altında ayrıntılı öykü alınmalıdır.
 Sağlık personelinin kişiliği ve yaklaşımı, ergenlerle
öncelikle birey olarak ilgilenmek ve ardından
problemlerine odaklanmak, onlarla beraber rahat
olmayı hissetmek, ergenler ve aileleriyle iyi bir iletişim
kurmak, iyi bir öykü almanın yalnızca bilgi toplamak için
değil, gelecekte güvene dayalı bir ilişkinin oluşması için
önemli bir fırsat olduğu bilinmelidir.
12
 Öykü sırasında ergen ile yakın bir ilişki
oluşturulmalıdır. Konuşmaya doktorun kendini
tanıtımı ve ergenle tokalaşarak başlanmalıdır.
Görüşmeye ergeni rahatsız etmeyecek sorularla
başlanmalı, giderek daha hassas sorulara
geçilmelidir. Bu şekilde görüşme sırasında bir
duyarlılık merdiveni oluşturulmuş olur (en az
rahatsızlık duyulan konunun en son
değerlendirilecek olması ergen ile iletişimi
kolaylaştırmaktadır.) Görüşme süresince açık uçlu
sorular tercih edilmelidir.
13
Başvuru nedeni
 Asıl başvuru nedeni ortaya çıkarılmalı ve
ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmelidir.
Ergenlerin yakınmalarını ilişkilendirdikleri
olaylar veya durumlar ebeveynlerininkinden
farklı olabileceği için öykü mutlaka her iki
taraftan da alınmalıdır. Ergene en iyi
şekilde yardımcı olabilmek için ergen ve
ebeveynden alınan öykü bir arada
değerlendirilmelidir.
14
Özgeçmiş
 Prenatal ve natal öyküsü, çocukluk çağında geçirdiği
hastalıklar, kaza ve ameliyat öyküsü, aşılama, büyüme
ve gelişme ile ilgili ayrıntılı bilgi alınmalıdır.
Aile öyküsü
 Aile bireylerinin yaşları ve genel sağlık öyküsü
sorulmalıdır. Aile genetik hastalıklar ve önemli bulaşıcı
hastalıklar açısından araştırılmalıdır.
15
Psikososyal öykü
“HEEADSSS (veya HEADS) ’’sorgulaması
 Ergenlerin değerlendirilmesinde ipucu veren çeşitli
hatırlatıcı akronimler hekimlerin zamanı etkili
kullanması açısından yararlı olabilir.
16
HEADSSS
Home/ environment
Ev, çevre
Education/employment, Eating
Eğitim/ uğraş, beslenme
Activities, per-group
Etkinlikler (grup ile)
Drugs (tobacco, alcohol, others),
Madde kullanımı (tütün, alkol,
diğer),
Sexuality
Cinsellik
Suicide/depression
Depresyon ve intihar
Safety from injury and violence
Güvenlik ve şiddet
17
 Öncelikle boş zamanlarını nasıl değerlendirdiği,
akranları ile olan sosyal ilişkileri ve birlikte yaptığı
etkinlikler hakkında bilgi alınmalıdır.
 Ergene ilişki varlığı sorgulanmalıdır. Cinsel yolla
bulaşan hastalıklar ve gebelik konusundaki bilgi
seviyesi öğrenilmelidir.
18
 Ailesinin ve kendisinin sigara öyküsü, alkol ve
uyuşturucu bağımlılığı öyküsü sorgulanmalıdır. Eğer
ailede ya da kendisinde bu tür bağımlılık varsa;
depresyon, okul başarısı, uyku düzeni, kontrol
edilemeyen öfkelenmeler, ağlama krizleri
açısından değerlendirilmelidir.
 Hızlı motorlu araç kullanma, araba kullanırken
emniyet kemeri kullanıp kullanmadığı, motor
kullanırken kask kullanıp kullanmadığı gibi riskli
davranışlar sorgulanmalıdır.
19
 Şiddete yönelik davranışlarını
değerlendirmek için kendisinin veya yakın
arkadaşlarının herhangi bir silah ya da
bıçak gibi kesici-delici alet taşıyıp
taşımadığı, şiddete yönelik faaliyetlerde
bulunması için arkadaş çevresinin kendisine
baskı yapıp yapmadığı sorgulanmalıdır.
20
 İntihar düşüncesi hakkında açık uçlu sorular
sorulmalı, eğer intihar düşüncesi varsa
genelden özele doğru sorularla bu
düşüncesinin boyutu ve ailede süreğen bir
strese neden olabilecek bir durum olup
olmadığı değerlendirilmelidir. Ayrıca
ailesinde ya da kendisinde daha önce intihar
girişimi olup olmadığı, olduysa ayrıntıları
araştırılmalıdır.
21
 Erken yaşta cinsel ilişki öyküsü ve
intihar girişimi olan, okul başarısı
düşük ve aile için problemler
yaşayan ergenler cinsel istismar
açısından özellikle
değerlendirilmelidir.
22
Nasıl baş etmeliyiz?
23
Koruma ve takip
Ergenlik döneminde riskli
davranışların görülme oranın
yüksek olması nedeniyle, bu
konuda danışmalık ve koruyucu
sağlık hizmetleri verilmesi
önemlidir.
24
 Sigara kullanan ergenlere sigaranın uzun
dönemde neden olabileceği
komplikasyonlar konusunda bilgi
verilmeli, ergen sigara kullanmıyorsa bile
bu konular ilerde sigaraya başlama
ihtimalini azaltmak için konuşulmalıdır.
25
 Alkol ve uyuşturucu kullanımının sağlığı,
okul başarısı ve ilerdeki iş hayatı üzerindeki
olumsuz etkileri ergenle konuşulmalıdır.
 Bu tür alışkanlıkları varsa bunların
bırakılması konusunda destek olunmalıdır.
 Bu tür alışkanlıkları olan ergenler bağımlılık
yapıcı maddelerin etkisi altında olduğu
zamanlarda motorlu araç kullanmaması
konusunda bilinçlendirilmelidir.
26
 Şiddete eğilimli gruplar içinde yer alan
ergenlere şiddet eylemlerinin olumsuz
etkileri ile ilgili uyarıcı danışmanlık
verilmelidir. Üzerinde ateşli silah veya
kesici-delici alet taşımaması konusunda
bilinçlendirilmeli, gerekirse öfke kontrolü
ile ilgili eğitimlere katılımı konusunda
cesaretlendirilmelidir.
27
 İntihar düşüncesi olan ergenlerde bu
düşüncenin ciddiyeti değerlendirilmeli, bu
konuda planları varsa açık sorularla
planlarının detayları öğrenilmeli ve
ailesiyle paylaşılmalı, psikiyatri
bölümüne sevk edilmelidir.
28
 Türkiye Ruh Sağlığı Profili
Araştırmasında çocuk ve gençlerde
sorunlu davranışların yaklaşık %11
oranında olduğu görülmüştür.
29
Aşağıdaki yaklaşım ile ergenin madde kullanımı
hakkında bilgi sahibi olabiliriz.
 Senin yaşındakilerin çoğu sigara/alkol/ilaçlar
denemeye başlıyor. Arkadaşlarından herhangi biri
bunları deniyor mu?
 Peki, sen hiç denedin mi?
 Ne kadar ve ne sıklıkta alıyorlar ve son zamanlarda
sıklık artmış mı?
 Bu aşamadan sonra ilaç/sigara kullanımının veya
alkolün üzerlerindeki etkilerini ve pişman olup
olmadıklarını sorabiliriz.
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39