Kanser Surecinde Cinsellik
advertisement
Kanser Sürecinde Cinsellik Doç. Dr. Ümran Yeşiltepe Oskay İ.Ü. Florence Nigthingale Hemşirelik Fakültesi Kadın Sağlığı veHastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı 21.04.2013 UKK Kanser ve Cinsellik • Erken tanı ve tedavi ile yaşam süresi • Yaşam kalitesi sorunları önemli • Yaşam kalitesinin cinsellik boyutu da çok değerli • Cinsellik, cinsel ilişkide bulunmanın çok ötesinde ve çok boyutlu • Kadın için dış görünüş, kadınlık hissini, çocuk doğurma ve cinsel fonksiyonlarını sürdürebilme yeteneğini ifade eder • Erkek için erkekliğin sürdürülmesi, cinsel gücün korunması ve cinsel işlevlerin devamlılığı anlamını taşır Kanser ve Cinsellik • Kanser tanı ve tedavileri bireyleri fiziksel, psikososyal, kültürel ve psikoseksüel olarak çok yönlü etkiler • Cinsel aktivite üzerinde fonksiyonel, duygusal ve mental/ruhsal olarak önemli etkiye sahiptir • Etkin kanser tedavisinde kullanılan kemoterapi, radyoterapi, hormonal ve cerrahi gibi yöntemler, doğrudan cinsel organ üzerine etki etmese de cinsel fonksiyonu önemli ölçüde etkiler • Hastalar için sıkıntı verici ve çözümlenmemiş bir gerçekliktir Biyolojik *Hormonal değişiklikler *Vücut bütünlüğünde değişim *Vücut parçasının kaybı *Duyu eksikliği *Ağrı *Yorgunluk Psikolojik *Duygular (depresyon, anksiyete *Bilişsel (beden imgesi, negatif düşünme) *Motivasyon (öz-yeterlik) Kansere bağlı cinsel sorunlar Sosyal/ Kültürel *Dini inançlar *Kültürel değerler *Sosyal normlar Kişilerarası *İlişki uyumsuzluğu *Yakınlık korkusu *İletişim eksikliği İlk Tanı Aşaması • Anksiyete • Depresyon Cinsel ilişkiye ilgide azalma Cinsel uyarıda azalma Orgazma ulaşmada yetersizlik Kanser ve Cinsellik Cinselliği Etkileyen Faktörler • • • • • • Öncesi cinsel sorunlar Cinselliğe negatif tutum Yaşa-bağlı değişiklikler Psikolojik durum Tedavi yöntemi Tedavi yan etkileri KT RT CT Cinsellik HT Cinsel istek bozuklukları Cinsel uyarılma bozukluğu Orgazmik bozukluklar Cinsel ağrı bozuklukları Cinsel Disfonksiyonların Prevalansı • Sağlıklı populasyonda – K %43 E%31 • Kanser hastalarında (tedavi/hastalık tipi) • Meme kanseri %50 • Jinekolojik kanserler %50 • Prostat kanseri • radikal prostektomiden sonra %60-90 • eksternal radyoterapiden sonra %67-85 • Testis kanseri %25 • Hodgkin Lenfoma %25 %40-100 Kadın ve Erkeklerin Cinsel Yaşamını Etkileyen Kanserler Meme Kanseri ●Meme kanseri nedeniyle yapılan cerrahi girişim Beden imajında bozulma Cinsel kimliğe tehdit olarak algılanma Kendisini cinsel açıdan yetersiz ve eksik hissetme ● Evlilik ilişkisinin, eşleriyle cinsel ve duygusal ilişkilerinin bozulacağı konusunda korku ve endişe ● Uygulanan radyoterapi, kemoterapi ve hormon tedavisi nedeniyle ortaya çıkan çok sayıda fiziksel rahatsızlık Kadın ve Erkeklerin Cinsel Yaşamını Etkileyen Kanserler Kolorektal kanserler Cerrahi tedavi pelvik sinirlerin zarar görmesi erkeklerde ereksiyon ve ejekülasyon problemleri kadınlarda libidoda azalma ve orgazma ulaşamama pelvik radyoterapi cinsel disfonksiyon Psikolojik etkiler Ostomi beden imajının zarar görmesi ve utanma duygusunun yaşanması Kadın ve Erkeklerin Cinsel Yaşamını Etkileyen Kanserler Baş ve Boyun Kanserleri • Şekil bozuklukları, beden imajında bozulma ve sosyal izolasyon • Doğal tükürük kaybının varlığı • Onkojenik HPV artışı, hastalığın bulaşması konusunda suçluluk ve sorumluluk duygu karmaşası • Bu sorunlar psikolojik tablonun parçası olup, cinsellik ve çiftin ilişkisi üzerinde güçlü etkiye sahip Kadın ve Erkeklerin Cinsel Yaşamını Etkileyen Kanserler Kemik iliği/ lenfatik kanserler Kemik iliği nakil sonrası • Kadınlarda vajinal graft-versus-host hastalığı ağrı, skar ve stenoz • Erkeklerde genital graft-versus-host hastalığı skar, ağrı ve penis eğrilikleri Kanser Tedavilerinin Cinsel Yaşama Etkileri Cerrahi Tedavinin Cinselliğe Etkisi • Post operatif ağrı ve yorgunluk – ilk birkaç hafta etken • Beden imajındaki değişiklikler • Pelvik – Genital organlara ilişkin cerrahi Erkeklerde • Prostat, mesane veya rektal kanser cerrahisi – erektil dsfonksiyon • Testis kanseri + retroperitoneal lenfadenoktemi - retrograde ejekulasyon • Radikal prostatektomi ve radikal sistektomi - kuru orgazm Kadınlarda • Meme, vulva, vajina ve uterus, mesane kanser cerrahisi – disparoni, isteksizlik ve orgazm olamama Kemoterapinin Cinselliğe Etkisi Kullanılan ilaçlar Yan etkileri Ajan Alkilleyici ajanlar Busulfan Chlorambucil Cyclophosphamide Melphalan Nitrogen mustard Antimetabolitler Cytosine arabinoside 5-Fluorouracil Methotrexate Etki Amenore, oligospermi, azospermi, libidoda azalma, over disfonksiyonu, ereksiyonda yetersizlik Tek ajan uygulamasında over disfonksiyonu olmaz; Alkilleyici ajanlarla birlikte uygulandığında disfonksiyona neden olabilir Antitumör antibiyotikler Doxorubicin Plicamycin Dactinomycin Tek ajan uygulamasında over disfonksiyonu olmaz; Alkilleyici ajanlarla birlikte uygulandığında disfonksiyona neden olabilir Bitki alkaloidleri Vincristine Vinblastine Taxane Retrograde ejakulasyon, erektil disfonksiyonlar Libidoda azalma, over disfonksiyonu Kemoterapinin Cinselliğe Etkisi Over yetmezliği FSH ve LH Estradiol Erken menopoz Sıcak basması Vajinal kuruluk Disparoni Cinsel ilgi/sıklık azalır Nörotoksik etki Erektil disfonksiyon Azospermi Yetersizlik duygusu Cinselliğe ilgi azalır Aktivite düzeyini Vücut imajını değiştirir Cinsel ilgi/sıklık azalır Cinsel çekicilik / Özgüven azalır Yan Etkiler Bulantı-kusma, yorgunluk, diyare Alopesi, kilo artışı... Hormonal Tedavinin Cinsel Yaşama Etkisi Antiöstrojenler Tamoksifen Antiandrojenler Lucrine Libido azalır Cinsel aktivite Vazomotor semptomlar Erektil Disfonksiyon Disparoni Aromataz İhibitörleri Anastrozol Letrozole LH-RH Agonisti Goseraline acetate Progestinler Megestrol asetate Orgazm güçlüğü Vücut imajında değişiklik Jinekomasti Kilo alma Öz-güven ve cinsel çekicilikte Radyoterapinin Cinselliğe Etkisi Vajinal stenoz İnfertilite Erektil sinir hasarı Disparoni Erken menopoz Erektil disfonksiyon Öz-güvende azalma Cinsel istekte azalma Yorgunluk Bulantı-kusma Diyare Aktivite Düzeyinde Azalma Cinsel ilgi ve Libido kaybı Radyoaktivite Kabullenmeme Eşlerin Radyoterapiyi Yanlış Algılaması Cinsel yetersizlik Üreme Organ Kanserleri ● Prostat kanseri ● Jinekolojik kanserler Prostat kanseri • Prostat kanser tedavileri Erektil disfonksiyon • Radikal prostatektomi cinsel fonksiyonda değişim • CFB ameliyatın yan etkisi olarak yaygın ve sıkıntı verici • Prostat kanserinde kullanılan radyasyon (eksternal+ brakiterapi) terapisi erektil disfonksiyon • Androjen Baskılayıcı tedavi:(Libido azalması ve erektil disfonksiyon) sıcak basması, yorgunluk, jinekomasti ve emosyonel değişkenlik gibi beden imajı ve kimlik algısını etkileyen yan etkiler Prostat kanseri ve cinsel yaşam • Üreme organ kanser tanısı konması • Bu tanının erkek için kişisel anlamı • Cerrahi tedavi, kemoterapi ve radyoterapinin kısa ve uzun dönemli yan etkileri • Cinsel kimliğe ve beden imajına tehdit • Cinsel açıdan kendini yetersiz ve güçsüz hissetme Prostat kanseri ve cinsel yaşam Prostat kanseri olan hastaların cinsel yaşama ilişkin merak ettiği sorular: Tedavinin cinselliği etkileyip etkilemediği, Kanserin cinsel yaşama etkilerinin eşini etkileyipetkilemeyeceği, Erkeğin tedavi sürecinde cinsel ilişkiye girip- giremeyeceği Cinsel danışmanlık gereksinimi %56 Katz A. Journal of Clınıcal Oncology.. 2005;23(1):238-241 Jinekolojik onkoloji hastalarında cinsel yaşamı etkileyen faktörler • Jinekolojik kanser tanısı konması • Bu tanının kadın için kişisel anlamı • Kadında görülen fiziksel etkileri • Cerrahi tedavi, kemoterapi ve radyoterapinin kısa ve uzun dönemli yan etkileri Jinekolojik onkoloji hastalarında CİB Cerrahi tedavi Üreme organlarının kaybı Cinsel kimliğe ve beden imajına tehdit Beden imajında bozulma Cinsel açıdan kendini yetersiz ve eksik hissetme Jinekolojik onkoloji hastalarında CİB Cerrahi tedavi Abdominal veya Radikal Histerektomi Vajinal lubrikasyonda ciddi azalma Şiddetli disparoni Menopozal semptomlar Cinsel ilişkide doyuma ulaşamama ve orgazm olamama Memnuniyet duygusu yaratmayan bir cinsel ilişki Cinsel ilişkiye girmeyi istememe Jinekolojik onkoloji hastalarında CİB Cerrahi tedavi Vulvektomi Vajinal duyarsızlık Penis penetrasyonunda yetersizlik/penetrasyonu hissedememe İlişki sonrası üriner enfeksiyon Vulvar eksizyon alanı cinsel fonksiyon Radikal Vulvektomi Jinekolojik onkoloji hastalarında CİB Kemoterapi tedavisi Kullanılan ilacın tipi, dozu, V.sıklığı, birden fazla ajan kullanımı Over fonksiyon yetersizliği Sistemik yan etkiler Vajinal atrofi Menopozal semptomlar Cinsel çekicilikte azalma Cinsel ilgi ve istekte azalma Disparoni Orgazm olamama İnfertilite Jinekolojik onkoloji hastalarında CİB Radyoterapi • • Cinsellik ve fertilite sürekli ve şiddetli değişiklikler Beden imajında bozulma Pelvik radyoterapi • • • • • • • Vajinal atrofi, stenoz, adhezyon ve ülserasyonlar Vajina ve vulva epitelinde incelme Doku elastikiyetinde ve lubrikasyonda azalma İlişki sonrası vajinal ve rektal kanama Şiddetli disparoni Cinsel istek, uyarılma ve orgazm güçlüğü İlişki sıklığında azalma Jinekolojik onkoloji hastalarında ortaya çıkan cinsel sorunlar • Uyarılma güçlüğü • Orgazm sorunları • Cinsel duyarlılıkta azalma • Orgazm olamama • Disparoni • Orgazm değişiklikleri • Vaginal sorunlar • Cinsel memnuniyette azalma Vaginal kayganlıkta azalma Vagina boyutlarında değişim Vaginal atrofi Sorunlara katkıda bulunan faktörler • İdrar-dışkı inkontinansı/infeksiyon • Cinsel istekteke azlma • Post koidal kanama • Cinsel aktivitede azalma • Cinsel yaşamı yorgunluk • Menopozal semptomlar Ratner ES, Foran KA, Schwartz PE, Minkin MJ. Maturitas 2010; 66:23-26 Kanser hastalarında cinsel kaygılar Psikolojik Kaygılar Beden imajında bozulma Kadınlık algısında azalma Cinsel cazibesinin azaldığı duygusu Kendini yaşlı hissetme Cinsel aktiviteye ilginin azalması Bir şeylerin eksik olduğu duygusu Cinsel aktiviteden alınan zevkin azalması Cinsel performansla ilgili korku ve endişe Zarar göreceği endişesiyle ağrılı cinsel ilişki korkusu Kanseri eşine bulaştırma korkusu İnfertilite ile ilgili stres Gilbert E, Ussher JM, Perz J. Sexuality after Maturitas 2011;70:42– 57. Kanser hastalarında cinsel Kaygılar Sosyal Kaygılar Önceki rol ve beklentileri sürdürememe Eşiyle cinsel yaşamın sürdürememesi Eşin duygusal açıdan uzaklaşması Eşin cinsel aktivite ilgi düzeyinde değişiklik hissetme Eşler arasındaki iletişim güçlükleri Eşin kadın/erkeğin bedenindeki değişikliklere tepkisi Gelecekte eşi ile ilişkilerindeki yakınlığın olumsuz etkilenmesi Kanserin eşler üzerindeki etkileri Eşler için de ani, beklenmedik ve travmatik bir süreç Eşinin iyi bir tıbbi bakım alması, tedaviye uyumu için yardımcı olmak konusunda güçlük Cinselliğin ve cinsel yakınlığın kaybından etkilenerek kendini suçlama, üzüntü ve öfke gibi duygular Eşinin sağlığı ile ilgili endişe, kanserin bulaşacağı korkusu Cinsel ilişkide bulunma isteği karşısında suçluluk duygusu Bu duygularla eşinden uzaklaşma ve ilişkilerinde uyumsuzluk Sheppard LA, Eyl S. Breast J. 2008 Mar-Apr;14(2):176-81 Cinsel yaşam Sorgulanıyor mu? Hasta ve eşlerde cinsel konularda konuşma konusunda isteksizlik Sağlık profesyonellerinin zaman sınırlılığı, bilgi-eğitim eksikliği, cinsellikle ilgili konularda hastalarla konuşmakta zorluk Bakım sırasında, hastalık, ilerleyişi ve tedavisine ilişkin eğitim ve semptomların giderilmesine odaklanma Cinselliğin sadece belirli bir hasta grubuna atfedilmesi Zeng YC,Lui X, Loke AY. J Adv Nurs. 2012 Feb;68(2):280-92. Sessizliğin sessiz çığlığı Hastalar cinsel yaşamları ile ilgili konuşmak isterken, konunun sağlık bakım profesyonelleri tarafından açılmasını isterler Sağlık profesyonelleri ise bu konuda tartışmanın başlatılmasında isteksizdirler ve hastadan kaygılarını ifade etmesini beklemeyi tercih ederler. Sessizlik Hasta merkezli ve bütüncül bakım profesyonellerinin başlatmaları gerektirir tartışmayı sağlık Cinsel yaşamın değerlendirilmesi Jinekolojik kanser tanısından itibaren cinsel değerlendirme Kapsamlı cinsel öykü alınmalı Cinsel öyküde şunlar değerlendirilmeli: hastanın genel sağlık durumu cinsellikle ilgili tutumu geçmişteki kanser ve mevcut cinsel yaşamı hastalığı ve cinsellikle ilgili inanışları Gereksinimleri doğrultusunda yardım almaları konusunda cesaretlendirilmeli Katz A. Am J Nurs. 2011 Apr;111(4):63-7. Cinsel öykü alırken, Mahremiyetin sağlandığı rahat bir ortam oluşturma Sosyokültürel düzeylerine uygun, saygılı ve anlaşılır dil kullanımı Soru sorarken genelden özele doğru geçilmesi Öykü alan kişinin değer yargılarını hastaya/ çifte yansıtmaması Konuşurken rahat, doğal ve güvenli olması Çiftlerle önce birlikte, daha sonra her biriyle ayrı ayrı görüşülmesi Mevcut cinsel sorunun şiddeti ve öneminin değerlendirilmesi Cinsel sorunları değerlendirmede sorulması gereken sorular İlişkinizin başlamasından bu yana düşündüğünüzde cinsel yaşamınızı nasıl tanımlarsınız? Kanser tanısından sonra cinsel yaşamınızda dikkatinizi çeken bir değişiklik oldu mu? Bir değişiklik varsa bu sizin için ne anlam ifade ediyor? Kanser tedavisi cinsel yaşamınızı nasıl etkiledi? Oskay et al. Sex Disabil 2011;29(1):33–41 Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde model kullanımı ALARM modeli Activity Aktivite A Libido L Libido Cinsel ilişki sıklığı ve tercihi? Cinsel istek değişiklikleri? Eşler için önemi? Şu an eşleri nasıl etkilediği? A Arousal Uyarılma Ereksiyonu ve vajinal kayganlığı sağlamadaki güçlükler? Cinsel ilişki sırasında ağrı ve rahatsızlık? Cinsel ilişki sırasındaki zorluklar? R Resolution Orgazm Orgazma ulaşma sıklığı? Cinsel doyum değişiklikleri? Cinsel ilişki sonrası ağrı ve rahatsızlık? Yeri ve şiddeti? M Medical Cinselliği engelleyen fiziksel ve psikolojik sorunlar? History Cinselliği etkileyen tedaviler? Tıbbi Hikaye Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde model kullanımı • PLİSSİT modeli Permission (İzin verme):Hasta ve partnerinin, devam eden cinsel aktivitelerinin önemi ve cinselliğe yönelik düşünce/endişelerini ifade etmelerine izin verme • Limited information (sınırlı bilgi verme):Hastalığın ve uygulanan tedavilerin, cinsel yaşam üzerinde yaratacağı yan etkiler ve bu etkilere yönelik bilgi verme • Specific Suggestions (Özel önerilerde bulunma):Cinsel aktivitelerin • daha doyum verici olması için, hastaya/partnerine önerilen özel stratejiler ve eğitim • İntensive Therapy (Yoğun tedavi):Daha ileri danışmanlık için hasta ve partnerini konu ile ilgili danışmana yönlendirme Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde model kullanımı “BETTER” Modeli Bring up the topic-Konuyu gündeme getirin. “Ameliyattan değişeceğini sonra, kadınlar düşünürler. endişeleriniz var mı?“ cinsel Sizin yaşamlarının bu konuda Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde model kullanımı “BETTER” Modeli Explaining that sexuality is part of quality of life -Hastaya cinselliğin de yaşam kalitesinin bir parçası olduğunu açıklayın: (normalleştirme, hastanın daha az utanması ve yalnız olmadığını hissetmesi) "Cinsellik şu görünebilir, anda ancak, iyileştiğinizde, aklınızdan geçen önümüzdeki muhtemelen bu ilgilenmeye başladığını göreceksiniz." son birkaç konuyla şey ay gibi içinde yeniden Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde model kullanımı “BETTER” Modeli Telling the patient about resources-Hastaya, sorunlarını çözmek için başvuracağı kaynaklarla ilgili bilgi verin. (Var olan soruna acil bir çözüm bulunmamış olsa bile, sorunu çözebilecek başka bir uzmana yönlendirme) “Bu sorununuz için başvurabileceğiniz bir uzmanımız var, birçok hastamıza bu konuda yardım etti. Sizin için de bir randevu almamı ister misiniz?” Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde model kullanımı “ “BETTER” Modeli Timing is key - Zamanlama çok önemlidir: Cinsel konularda konuşmaya hazır olmayan hastalara bu konuyu gelecekte istediği bir zaman konuşabileceği söylenmelidir. “Bu dönem cinsel yaşamda fark ettiğiniz değişiklikler hakkında konuşmak için iyi bir zaman olmayabilir. Ancak ne zaman isterseniz bu konuya tekrar dönebiliriz.” Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde model kullanımı “BETTER” Modeli Educate patients on secondary sexual effects of treatmentHastayı tedavinin cinsel yaşam üzerine olumsuz ya da olumlu, geçici ya da kalıcı etkileri konusunda eğitin. “Birçok kadın, ameliyattan sonra eşleriyle birlikte olmaktan korktuklarını söyler. Bu olasılıkla ilgili de sizi bilgilendirmek istedim” Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde model kullanımı “BETTER” Modeli Record all assessments and interventions in the medical record-Tüm değerlendirmeyi ve girişimleri kaydedin. (Hastanın dosyasına, cinsellik yaşamla ilgili olarak konuşulduğunu belirten kısa bir not konmalı) “Planlanan histerektominin beden imgesi ve cinsel yaşam üzerine etkileri tartışıldı.” Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde Ölçekler Cinsel sorunların değerlendirilmesinde objektif tanı metotlarının kullanımının sınırlı olması Cinselliğin sübjektif yönünü belirlenememesi Kadın/Erkek cinsel fonksiyonunun araştırılmasında ve değerlendirilmesinde tanılama aracı olarak bir çok ölçek geliştirilmiş olması Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde Ölçekler Cinselliğin istek, uyarılma, orgazm, doyum fazları ile ağrıyı sorgular Objektif olarak tanılamada kullanılır Uygulanışı kolay ve masrafsızdır En sık kullanılan tanılama araçlarıdır Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde Ölçekler Kadın Cinsel Fonksiyonunu Tanılamada Kullanılan Geçerli Ölçme Araçları 1-Brief Index of Sexual Function for Women ( BISF-W ) 2-The Change in Sexual Functioning Quetonnaire (CSFQ) 3-The Derogatis İnterview for Sexual Functioning (DISF) 4-Female Sexual Function İndex (FSFI) 5-The Golombok- Rust Inventory of Sexual Satisfaction (GRISS) Cindy M, Derogatis LR..Journal of Sex and Marital Therapy.2002; 28:155-194. ÖLÇEK ADI MADDE SAYISI UYGULAMA SÜRESİ DEĞERLENDİRME BOYUTLARI Cinsel istek, Uyarılma, İlişki sıklığı BISF-W 22 15-20 dak. İlişkiyi kabul/başlatma, orgazm, İlişki memnuniyeti / partnerle uyum, Cinsel problemler 15-20 dak. Cinsel istek sıklığı, Cinsel istek, Cinsel CSFQ 35 DISF 25 10-15 dak. Cinsel algı ve fantezi, uyarılma, cinsel davranış ve deneyim,orgazm, cinsel dürtü FSFI 19 10-15 dak. Cinsel istek, Uyarılma, Lubrikasyon uyarılma, Cinsel haz, Orgazm Orgazm, Cinsel doyum, Ağrı Anorgazmia, Vajinismus, İlişkiden GRISS 28 15-20 dak. kaçınma, Tensel temas kurmama,Memnuniyet,Cinsel ilişki sıklığı, İletişim kurmama. Cinsel yaşamın değerlendirilmesinde Ölçekler Erkek Cinsel Fonksiyonunu Tanılamada Kullanılan Geçerli Ölçme Araçları Uluslararası Erektil Disfonksiyon Değerlendirme Formu (International Index of Erectile Function-IIEF):5 alt boyut 15 soruda değerlendirme, kısa formu da var The Golombok-Rust Inventory of Sexual Satisfaction (GRISS) (Erkek Formu ):12 alt boyut ve 28 sorudan oluşur Arizona Cinsel Yaşantılar Ölçeği (ACYÖ) (Erkek Formu): 5 soru- kısa form Cinsel Yaşam için Etkin Danışmanlık Danışmanlığın amacı açıklanmalı Hasta ile dostça ve destekleyici bir iletişim kurulmalı Cinsel yaşamda kültürel ve dini inançların etkisi unutulmamalı Hasta/eşinin cinsel yaşam, beden imajı ve tedavinin etkilerine ilişkin kaygılarını ifade etmelerine olanak sağlanmalı Hasta/eşinin gereksinimlerine ve öğrenmek istedikleri konulara öncelik verilmeli Soruları yanıtlarken açık ve samimi olmalı ve tedavi gerektiren durumlarda ilgili uzmana yönlendirilmeli Cinsel Yaşam için Öneriler Duygusal yönden en yoğun etkilenme tanıdan sonra ilk 6 ay ile 1 yıl Bu dönemde hastaya yakın ilgi Kanser tedavisinin cinselliğe etkisi açıklanmalı Cinsel uyum için eşler arasında sağlıklı iletişim sürdürülmeli Kadın/erkek duygularını eşi ile açık bir şekilde konuşmalı Eşler cinsel yaşamlarında neyin değerli olduğuna karar vermeli Cinsellikle ilgili endişelerini eşiyle paylaşmalı Takahashi M, Kai I. Soc Sci Med. 2005 Sep;61(6):1278-90. Sağlıklı Cinsel Yaşam için Öneriler Cinsel yaşamla ilgili endişeler için ; Cinsel ilişkiye kendisini hazır hissettiğinde başlamalı Yeni sevişme şekilleri ve pozisyonlar önerilmeli Cinsel ilişkiye odaklanmak yerine duygusal yakınlığa önem verilmeli Olumlu beden imajı geliştirmek için; Peruk, değişik giysi seçenekleri, iyi bir vücut hijyeni ve hoş kokular gibi olası baş etme yöntemleri tartışılmalı Scott JL, Kayser K. Cancer J. 2009 Jan-Feb;15(1):48-56. Sağlıklı Cinsel Yaşam için Öneriler Erektil Disfonksiyon ve Libido Kaybı • Sorunu ve şiddeti değerlendirilmeli • Hekim istemi ile uygun tedavi başlanmalı ve tedaviye ilişkin açıklamalar yapılmalı • Sildenafil sitrat • Erektil yardım (vasoaktif ajanlar, vakum aleti, penil protez) • Sorun antiandrojenler kullanımı ile ilgiliyse ilaç kesildiği zaman libidonun geri döneceği konusunda endişeler giderilmeli • Tedavi gerektiren durumlarda ilgili uzmana (üroloji uzmanı yada cinsel danışman) yönlendirilmeli Sağlıklı Cinsel Yaşam için Öneriler Cinsel istek kaybı ve orgazm güçlüğü Ön sevişmenin uzun tutulması, romantik bir ortam hazırlanması, Masaj, birlikte banyo, erotik giysiler, kokular, filmler ve vibratör kullanılması, Kegel egzersizleri ve Eros-Klitoral Terapi aracı kullanılması Geçmişteki olumlu cinsel deneyimleri canlandırma ve yeni cinsel fanteziler oluşturma gibi seçenekler tartışılmalı Orgazm güçlüğünün eşle paylaşılması ve eşin bu konuda yönlendirilmesi Oskay et al. Sex Disabil 2011;29(1):33–41 Sağlıklı Cinsel Yaşam için Öneriler Vaginal Kuruluk ve disparoni Vaginal kuruluk için renksiz, parfümsüz ve su bazlı kayganlaştırıcı veya vajinal östrojen kullanılması Genital enfeksiyonlardan korunmak için rahat, pamuklu, beyaz iç çamaşırı, sıkı olmayan giysilerin giyilmesi, sabun kullanılmaması Cinsel ilişkiden önce tüm vücudun gevşetilmesi ve rahatlatılması Disparoniye neden olmayacak farklı pozisyonlar denenmesi Cinsel Yaşam için Öneriler Radyoterapi/Vajinal stenoz Profilaktik tedavi: lokal östrojen, benzydamine Su bazlı kayganlaştırıcı Cinsel ilişki: hafta 3 kez Vajinal Dilatatör ◦ Başlangıç: 1.5 ay sonra ◦ Aralık: Haftada 3 kez ◦ Uygulama: 10 dk ◦ Süre: Cinsel aktif ise 6 hafta Cinsel aktif değil ise süresiz Johnson N, Miles TP, Cornes P. BJOG. 2010 Apr;117(5):522-31 Cinsel Yaşam için Öneriler Kemoterapiden sonra ilk 48 saat, ilişki sırasında kondom ve oral seks için oral bariyerlerin kullanılması Kemoterapi sonrası GYİ görülme sıklığı artar, güvenli cinsellik Lökosit sayısı 3000 mm3/dl veya trombosit sayısı 50.000 mm3/dl cinsel ilişkiden kaçınması Radyoterapinin kadının/erkeğin cinselliğini etkileyebileceği, bulaşıcı olmadığı ve eşine zarar vermeyeceği konusunda eğitim Tedavi sırasında gebe kalmaması için AP eğitimi Cinsel Yaşam için Öneriler Kültürel faktörlerin cinsel yaşamda etkisi Cinsellik konusunda konuşmamayı destekleyen kültürel normların, hastayı yardım isteme veya iletişimi başlatmak konusunda engel olabileceği Cinsel rehabilitasyon stratejileri; genital dokuya kan akışını arttıran mastürbasyonu gerektirdiğinde, bunun mastürbasyonla ilgili farklı kültürel inançları olan insanlar için tabu olabileceği Bazı çiftler için seksüel olmayan yakınlık yeterli olurken, bazıları ise cinsel aktivite kaybının, duygusal ve fiziksel yakınlığın da kaybı olduğuna inandıkları Bober SL, and Varela SV. Journal Of Clınıcal Oncology.2012;30 (30):3712-3719 Cinsel Yaşam için Öneriler Yaşlı bireylerin de cinsel olarak aktif olabileceği ve cinsel yaşamla ilgili tanılama ve önerilere gereksinim duyabileceği Girişimler çift odaklı olduğunda daha etkili olacağı Çiftlerde baş etme sistemlerinin karşılıklı olarak geliştirilmesi Depresyonun da cinsel yaşamı olumsuz etkileyebileceği Gerektiğinde özel cinsel tedavi teknikleri için çiftin yönlendirilmesi Cinsel sorunlarına yönelik esnek düşünce tarzı oluşturmanın problemlerle başa çıkabilmede etkin bir yöntem olduğu UNUTULMAMALI Sağlıklı Cinsel Yaşam için Öneriler Baş etme süreci evreleri Düşünce Davranış Sonuçlar Katı düşünce tarzı Esnek düşünce tarzı Kanser cinsel yaşamımızı mahvetti. Kanser cinsel yaşamımızı değiştirdi. Bir daha ilişkide bulunmamız Ancak öncekinden farklı yollarla mümkün değil hala iyi bir cinsel yaşamımız olabilir Cinsel aktiviteden kaçınma Cinsel ilişki içermeyen yollarla cinselliğin ifade edilmesi(Karşılıklı mastürbasyon, okşama, sarılma) Farklı pozisyonlar deneme Olumsuz ruh hali Olumlu ruh hali Cinsel işlev bozukluğu Cinsel işlevlerde gelişme Eşler arasındaki ilişkilerde bozulma Eşler arasındaki ilişki ve iletişimde gelişme Reese JB, Keefe FJ, Somers TJ, Abernethy AP. Support Care Cancer. 2010 Jul;18(7):785-800. Cinsel Yaşam için Öneriler Sağlık profesyonelleri için kolay öneriler Yakınlığın ve cinsel isteğin tekrar kazanılması için, cinsel ilişkiden çok; kendi bedenlerinizi tanımaya ve zevke/memnuniyete odaklanın Cinsellik içermeyen yumuşak dokunuşlar ve masajlar ile duyusal alan oluştuktan sonra, cinsel dokunuşlara başlayın İletişim çok önemlidir, partnerinizle konuşun. Fantezilerin uygulanması, gevşeme egzersizleri, ön sevişmenin uzun tutulması yeniden bağlanma için önemli fırsatlardır. Hareket edin! Basit düzenli yürüyüşler, dans ya da yumuşak yoga total enerjinin ve cinsel canlılığın artmasında önemlidir. Son söz Kanser hastalarında yaşam kalitesinin yükseltilmesi çok önemli Yalnızca hastanın yaşamını kurtarmak değil, kurtarılan yaşamı anlamlı ve kaliteli kılmak da en önemli amaçlardan biri Cinsel sağlık da yaşam kalitesinin ayrılamaz bir parçası Sağlık profesyonellerinin, bireyin yaşam kalitesini doğrudan etkileyecek böylesi önemli bir konuda duyarlı olması, konuyu göz ardı etmemesi ve sorumluluklarını yerine getirmesi gerekli TEŞEKKÜRLER
