Açlık ve yoksulluk
advertisement
GÜNÜMÜZ DÜNYA SORUNLARI Editör: Fatih AYDIN Adnan Doğan BULDUR • Ali MEYDAN • Aybala Demirci AKSOY Bahadır KILCAN • Bilal ATILKAN • Bülent AKSOY • Gülay GÜNAY Güzin KANTÜRK YİĞİT • Hilmi DEMİRKAYA • İbrahim Hakkı İMAMOĞLU Mete ALIM • Mevlüt GÜL • Muhammed ORAL • Murat KEÇE Mustafa SAĞDIÇ • Osman ÇEPNİ • Özgün BENER • Sibel IŞIK MERCAN Sibel OĞUZ • Tevfik PALAZ • Turhan ÇETİN • Umut KEDİKLİ • YELİZ MERCAN Editör: Doç. Dr. Fatih Aydın GÜNÜMÜZ DÜNYA SORUNLARI ISBN: 978-605-318-385-3 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Şubat 2016, Ankara Yayın-Proje: Didem Kestek Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net ÖNSÖZ İnsanoğlu mekândan faydalanma konusunda sınırlarını her geçen gün zorlamaya devam etmektedir. İnsanın çevreden daha fazla yararlanma düşüncesi endüstrileşme süreci ile yeni bir boyut kazanmış ve bir takım sorunları da beraberinde getirmiştir. Dünya nüfusundaki hızlı artışın aksine kaynaklar hızla tükenmeye devam etmektedir. Sömürgeleşmenin getirdiği rekabet, Dünya savaşları, kitle imha silahlarının üretimi, terör, nüfus patlaması, savaş, sürgün ve katliamların neden olduğu göçler, az gelişmiş toplumlardaki kadın ve insan hakları ihlalleri, etnik çatışmalar, ekosistemde meydana gelen bozulmaların neden olduğu çevresel sorunlar ve afetler insanlığın karşısında çözülmesi gereken devasa problemler ortaya çıkardı. Yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren Dünya’nın geleceği ile ilgili zirvelerin ve sivil toplum kuruluşlarının sayısındaki artış sevindirici bir gelişme gibi görünse de, alınan kararların uygulamada yeterince karşılık bulamaması gelecek açısından kaygı vericidir. Dünyanın gerek fiziki gerekse beşeri açıdan korunması konusunda alınabilecek önlemlerin belki de en etkilisi gelecek kuşaklara miras bırakılacak, sürdürülebilir bir Dünya için, bilinçli bireyler yetiştirmektir. Bu da yerelden başlayarak küresel ölçekte karşılık bulması gereken bir eğitim anlayışıyla gerçekleştirilebilir. Çevre-İnsan ve insan çevre etkileşimi olarak formüle edilen determinist ve olasılıkçı görüşün; dengeli bir yaklaşımla eğitimin her kademesinde yeterli ölçüde yer alması gerekmektedir. Ancak küresel sorunlara duyarlılık konusundaki bugünkü durumunun arzu edilen düzeyin çok gerisinde olduğunu hatırlatmamız gerekir. Dünya’nın ve uluslararası toplumun yasalarla korunamayacağı bugün gelinen nokta itibariyle açık bir şekilde anlaşılmıştır. Sürdürülebilir bir dünya için siyaset kurumu, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları işbirliği içerisinde küresel sorunlara ilişkin farkındalığı artıracak gerçekçi ve uygulanabilir projeler üretmelidir. Son yıllarda dünya sorunları üzerine birbirinden değerli eserler ortaya konmuştur. Her bir çalışma bu sorunları farklı açılardan ele alarak dünya vatandaşlığına giden yolda önemli katkılar sağlamışlardır. Disiplinler arası bir içeriğe sahip olan bu eser on dokuz bölümden oluşmaktadır. Her bir bölüm çeşitli üniversitelerde görev yapan değerli akademisyenler tarafından kaleme alınmıştır. Öncelikle yoğun çalışmaları arasında zaman ayırarak, titizlikle bölümlerini yazan ve daha sonra geliştiren yazar arkadaşlarıma teşekkürü bir borç bilirim. Bu eserin ortaya çıkmasında fikir babalığı yapan ve bölümleri okurken çok değerli geri bildirimler sunan sevgili kardeşim Yrd. Doç. Osman ÇEPNİ’ye teşekkür ederim. Daha önce ol- duğu gibi bu çalışma süresince yanımda olan, beni yüreklendiren ve sabır gösteren sevgili eşime sonsuz sevgi ve şükranlarımı sunarım. Türkiye’deki lisans öğrencilerinin küresel sorunlara ilişkin farkındalıklarını artırmak amacıyla kaleme alınan bu çalışmanın bir ders kitabı olmasının yanında, konu ile ilgili atılacak adımlara bir referans olması en büyük ümidimizdir. Doç. Dr. Fatih AYDIN Editör BÖLÜMLER VE YAZARLARI 1. BÖLÜM Günümüz dünya sorunlarına genel bir bakış Doç. Dr. Hilmi DEMİRKAYA - Akdeniz Üniversitesi 2. BÖLÜM Dünya Çevre Sorunları Yrd. Doç. Dr. Osman ÇEPNİ - Karabük Üniversitesi Doç. Dr. Bülent AKSOY - Gazi Üniversitesi 3. BÖLÜM İklim Değişikliği Yrd. Doç. Dr. Murat KEÇE - Süleyman Demirel Üniversitesi 4. BÖLÜM Afetlerden kaynaklanan sorunlar Doç. Dr. Mete ALIM - Atatürk Üniversitesi 5. BÖLÜM Su Sorunları Yrd. Doç. Dr. Sibel IŞIK MERCAN - Sinop Üniversitesi 6. BÖLÜM Dünyada Nüfus Sorunu Doç. Dr. Ali MEYDAN - Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi 7. BÖLÜM Mülteci Sorunları Öğr. Gör. Bilal ATILKAN - Karabük Üniversitesi 8. BÖLÜM Dünyada Kadın Sorunları Doç. Dr. Gülay GÜNAY - Karabük Üniversitesi Doç. Dr. Aybala DEMİRCİ AKSOY - Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Özgün BENER - Hacettepe Üniversitesi 9. BÖLÜM Eğitim Sorunları Doç. Dr. Fatih AYDIN - Karabük Üniversitesi Doç. Dr. Turhan ÇETİN - Gazi Üniversitesi 10.BÖLÜM Sağlık Sorunları Yrd. Doç. Dr. Güzin KANTÜRK YİĞİT - Karabük Üniversitesi 11.BÖLÜM İnançsal Sorunlar Yrd. Doç. Dr. İbrahim Hakkı İMAMOĞLU - Karabük Üniversitesi 12.BÖLÜM İnsan Hakları Sorunu Yrd. Doç. Dr. Bahadır KILCAN - Gazi Üniversitesi 13.BÖLÜM Ayrılıkçı Etnik Terörizm Yrd. Doç. Dr. Umut KEDİKLİ - Karabük Üniversitesi 14.BÖLÜM Dünyada tarım kaynaklı sorunlar Doç. Dr. Mustafa SAĞDIÇ - Yıldız Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Mevlüt GÜL - Süleyman Demirel Üniversitesi 15.BÖLÜM Açlık ve Yoksulluk Öğr. Gör. Yeliz MERCAN - Kırklareli Üniversitesi 16.BÖLÜM Enerji Sorunları Arş. Gör. Muhammed ORAL - Karabük Üniversitesi 17.BÖLÜM Sanayi kaynaklı sorunlar Yrd. Doç. Dr. Adnan Doğan BULDUR - Necmettin Erbakan Üniversitesi 18.BÖLÜM Bilişim ve Medya Sorunları Yrd. Doç. Dr. Sibel OĞUZ - Kastamonu Üniversitesi 19.BÖLÜM Dünya sorunlarına çözüm arayan uluslar arası ve ulusal kuruluşlar Tevfik PALAZ - Milli Eğitim Bakanlığı İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...................................................................................................................................iii BÖLÜMLER VE YAZARLARI............................................................................................. v BÖLÜM 1. GÜNÜMÜZ DÜNYA SORUNLARINA GENEL BİR BAKIŞ Giriş.......................................................................................................................................... 2 1. Günümüz Dünya Sorunlarının Çeşitleri........................................................................ 2 2. Çözüm Noktasında Dünya Sorunları............................................................................. 6 3. Dünya Sorunlarına Yönelik Eğitim............................................................................... 10 4.Sonuç................................................................................................................................. 13 Kaynakça............................................................................................................................... 14 BÖLÜM 2. DÜNYA ÇEVRE SORUNLARI Giriş........................................................................................................................................ 18 1. Çevre, Ekosistem ve Çevre Sorunları Kavramlarına Genel Bir Bakış...................... 21 2. Önemli Çevre Sorunları................................................................................................. 26 2. 1. Nüfus artışı ve mekân sorunu................................................................................ 26 2. 2. Su kirliliği................................................................................................................. 30 2. 3. Toprak kirliliği......................................................................................................... 33 2. 4. Çölleşme ve çoraklaşma......................................................................................... 36 2. 5. Ormansızlaşma........................................................................................................ 39 2. 6. Erozyon..................................................................................................................... 40 2. 7. Hava kirliliği............................................................................................................. 42 2. 8. Küresel ısınma.......................................................................................................... 45 2. 9. Ses kirliliği................................................................................................................ 48 2. 10. Görüntü kirliliği.................................................................................................... 52 2. 11. Radyoaktif kirlilik................................................................................................. 54 2. 12. Katı atık................................................................................................................... 58 3. Çevre Eğitimi................................................................................................................... 60 4.Sonuç................................................................................................................................. 67 Kaynakça............................................................................................................................... 68 x Günümüz Dünya Sorunları BÖLÜM 3. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ Giriş........................................................................................................................................ 78 1. İklim Değişikliği.............................................................................................................. 79 1. 1. İklimde gözlenen değişiklikler.............................................................................. 82 1. 2. İklim değişikliğinin nedenleri............................................................................... 83 1. 2. 1. Doğal/İç nedenler........................................................................................ 85 1. 2. 1. 1. Güneş enerjisindeki dalgalanmalar......................................... 85 1. 2. 1. 2. Milankoviç döngüsü.................................................................. 85 1. 2. 1. 3. Volkanik faaliyetler.................................................................... 85 1. 2. 1. 4. Doğanın değişkenliği................................................................. 85 1. 2. 1. 5. Dağların yükselmesi.................................................................. 86 1. 2. 2. Yapay/Dış nedenler..................................................................................... 86 1. 2. 2. 1. Atmosferin sera etkisi ve küresel ısınma................................. 86 1. 2. 2. 2. Ozon tabakasının incelmesi...................................................... 91 2. Küresel İklim Değişikliğinin Etkileri............................................................................. 92 2. 1. Sıcaklık artışları....................................................................................................... 92 2. 2. Yağış üzerine etkileri............................................................................................... 94 2. 3. Buzulların erimesi ve deniz seviyesinin yükselmesi........................................... 95 2. 4. İnsan sağlığı üzerine etkileri.................................................................................. 97 2. 5. Hava kirliliği üzerine etkisi.................................................................................... 99 2. 6. Su kaynakları üzerine etkisi.................................................................................100 2. 7. Ekosistem ve biyolojik çeşitlilik üzerine etkileri...............................................102 2. 8. Tarım ve gıda güvenliği üzerine etkileri.............................................................103 2. 9. Ekstrem olaylar: Kasırgalar, seller ve yangınlar üzerine etkileri.....................104 3. İklim Değişikliğine Karşı Uluslararası Düzeyde Yapılan Girişimler.......................105 3. 1. Birinci Dünya İklim Konferansı (1979).............................................................105 3. 2. İkinci Dünya İklim Konferansı (1990)...............................................................106 3. 3. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (1992)...................106 3. 4. Kyoto Protokolü (1997)........................................................................................107 Kaynakça.............................................................................................................................110 BÖLÜM 4. AFETLERDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR Giriş......................................................................................................................................114 1. Yer Kökenli Afetler........................................................................................................116 1. 1. Deprem...................................................................................................................117 1. 2. Tsunami..................................................................................................................126 1. 3. Volkanizma-yanardağ patlamaları......................................................................131 1. 4. Kütle hareketleri....................................................................................................136 İçindekiler xi 1. 4. 1. Heyelan.......................................................................................................138 1. 4. 2. Çamur akıntıları........................................................................................141 1. 4. 3. Sünme (sürünme, yavaş akma, krip)......................................................142 1. 4. 4. Soliflüksiyon (donma, çözülmeye bağlı akmalar) ................................143 1. 4. 5. Yamaç döküntüsü ve kaya çığı (kaya düşmesi)......................................143 2. Klimatolojik Kökenli Afetler........................................................................................144 2. 1. Sel-taşkın................................................................................................................146 2. 2. Fırtınalar.................................................................................................................151 2. 3. Çığ...........................................................................................................................154 2. 4. Sis.............................................................................................................................156 2. 5. Dolu.........................................................................................................................157 2. 6. Don..........................................................................................................................158 2. 7. Kuraklık..................................................................................................................160 2. 8. Yıldırım...................................................................................................................161 2. 9. Asit yağışları...........................................................................................................162 3. Biyolojik, Sosyal ve Teknolojik Kökenli Afetler.........................................................163 3. 1. Salgınlar..................................................................................................................164 3. 2. Orman yangınları..................................................................................................164 3. 3. Maden kazaları......................................................................................................165 3. 4. Nükleer kazalar......................................................................................................166 4.Sonuç...............................................................................................................................167 Kaynakça.............................................................................................................................169 BÖLÜM 5. SU SORUNLARI Giriş......................................................................................................................................176 1. Suyun Niceliksel Durumu............................................................................................176 1. 1. Küresel su sorunları ile ilgili kısa bir tarihçe.....................................................176 1. 2. Dünya üzerinde su nerede ve hangi şekillerde bulunur?.................................178 1. 3. Su kaynaklarının kıtalara ve nüfusa göre dağılımı............................................181 2. Türkiye’deki Durum.......................................................................................................184 2. 1. Türkiye’de su kaynakları yönetimi.......................................................................185 3. Su Kullanımı...................................................................................................................188 3. 1. Dünyada su kullanımı...........................................................................................188 3. 1. 1. Tarım-su ilişkisi.........................................................................................189 3. 1. 2. Enerji-su ilişkisi.........................................................................................189 3. 1. 3. Sanayi-su ilişkisi........................................................................................190 3. 1. 4. Evsel kullanım............................................................................................190 3. 1. 5. Ekosistemler...............................................................................................191 3. 2. Türkiye’de su kullanımının sektörel analizi........................................................191 xii Günümüz Dünya Sorunları 3. 2. 1. Tarım...........................................................................................................191 3. 2. 2. Sanayi..........................................................................................................192 3. 2. 3. Evsel su kullanımı......................................................................................192 3. 2. 4. Enerji...........................................................................................................192 3. 2. 5. Ekosistemler...............................................................................................193 4. Suyun Niteliksel Durumu-Su Kirliliği.........................................................................194 4. 1. Dünyadaki durum.................................................................................................194 4. 2. Türkiye’deki su kirliliği durumu..........................................................................196 5. Paydaş Katılım Süreci....................................................................................................199 5. 1. Dünyadaki durum.................................................................................................199 5. 2. Türkiye’de paydaş katılım mekanizmaları..........................................................201 5. 2. 1. Bölgemizde su sorununu yaratan etkenler.............................................201 6. Artan Su Talebi Nasıl Karşılanabilir?...........................................................................203 7.Sonuç...............................................................................................................................206 Kaynakça.............................................................................................................................207 BÖLÜM 6. NÜFUS SORUNLARI Giriş......................................................................................................................................212 1. Nüfusun Durumu...........................................................................................................213 2. Nüfusun Görselleştirilmesi: Nüfus Piramitleri...........................................................216 3. Nüfusun Dağılışı.............................................................................................................218 4. Nüfus Artışı.....................................................................................................................221 5. Nüfus Sorunları..............................................................................................................223 5. 1. Göç.......................................................................................................................225 5. 2. Eğitim ve sağlık hizmetleri................................................................................227 5. 3. Tüketim alışkanlıkları........................................................................................228 5. 4. Yetersiz beslenme...............................................................................................229 5. 5. İşsizlik..................................................................................................................230 5. 6. Tarım alanlarının daralması.............................................................................231 5. 7. Ormanların tahribi............................................................................................232 5. 8. Sulak alanların ortadan kalkması.....................................................................232 5. 9. Tatlı su kaynaklarının azalması ve niteliğinin bozulması.............................233 5. 10. Biyolojik çeşitliliğin hızla azalması..................................................................233 5. 11. Erozyon................................................................................................................234 6. Sonuç ve Gelecek............................................................................................................236 Kaynakça.............................................................................................................................238 İçindekiler xiii BÖLÜM 7. MÜLTECİ SORUNLARI Giriş......................................................................................................................................242 1. Mülteci Kavramı ve Hukuksal Düzenleme.................................................................243 1. 1. Mülteci tanımı ve benzer kavramlar...................................................................243 1. 1. 1. Ulusal ve uluslararası mevzuatta mülteci tanımı ve unsurları............244 1. 1. 2. Benzer kavramların değerlendirilmesi...................................................247 1. 1. 2. 1. Şartlı mülteci kavramı.............................................................247 1. 1. 2. 2. Sığınmacı kavramı...................................................................248 1. 1. 2. 3. Göçmen kavramı......................................................................249 1. 1. 2. 4. Vatansız kişi kavramı...............................................................250 2. Mültecilerin Başlıca Hukuksal Sorunları ve Hakları.................................................250 2. 1. Kamu hukuku kaynaklı sorunlar.........................................................................251 2. 1. 1. Sığınma hakkı ve geri gönderilme meselesi...........................................251 2. 1. 2. Eğitim ve öğrenim hakkı..........................................................................252 2. 1. 3. Adil yargılanma hakkı..............................................................................253 2. 1. 4. Sağlık hakkı ve güvencesi.........................................................................254 2. 1. 5. Din özgürlüğü ve ibadet hakkı................................................................255 2. 2. Özel hukuk kaynaklı sorunlar.............................................................................255 3. 2. 1. Evlenme......................................................................................................255 3. 2. 2. Mültecilerin taşınmaz mal edinmesi......................................................256 3. 2. 3. Çalışma ve yerleşme hakkı.......................................................................257 3. 2. 4. Seyahat hakkı.............................................................................................259 3. Mülteci Hareketliliklerinde Türkiye’nin Konumu......................................................259 4. Sonuç ve Değerlendirme...............................................................................................266 Kaynakça.............................................................................................................................268 BÖLÜM 8. DÜNYADA KADIN SORUNLARI Giriş......................................................................................................................................272 1. Kadın ve Yoksulluk......................................................................................................274 2. Kadın ve Eğitim............................................................................................................280 3. Kadın ve Sağlık.............................................................................................................286 4. Kadın ve Şiddet............................................................................................................290 5. Kadın ve Ekonomi.......................................................................................................297 6. Kadın ve Çevre.............................................................................................................302 7. Kadın ve Medya...........................................................................................................305 8. Kadın ve Kurumsal Mekanizmalar............................................................................310 9. Kadın ve İnsan Hakları...............................................................................................316 10.Sonuç.............................................................................................................................320 Kaynakça.............................................................................................................................321 xiv Günümüz Dünya Sorunları BÖLÜM 9. EĞİTİM SORUNLARI Giriş......................................................................................................................................334 1. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinde Eğitim Hakkının Yeri.............................336 2. Türkiye Ulusal Hukukunda Eğitim Hakkının Yeri....................................................337 3. Dünyada Eğitim ile İlgili Temel Sorunlar...................................................................337 3. 1. Toplumsal cinsiyet eşitliği ve eğitim hakkı........................................................338 3. 2. Engelliler ve eğitim hakkı.....................................................................................339 3. 3. Yoksulluk ve eğitim hakkı....................................................................................341 3. 4. Eğitim alanında çalışanların hakları...................................................................342 4. Günümüz Dünyasında Eğitimle İlgili Sorunların Kaynakları ve Çözüm Yolları..345 4. 1. Eğitime insancıl yaklaşım.................................................................................345 4. 2. Yerel ve küresel eğitim politikaları..................................................................346 4. 3. Eğitim ve bilginin yeniden kurgulanması......................................................347 4. 4. Geleceğe yönelik düşünceler............................................................................347 4. 5. Geleceği görebilmek için geçmişin analizi.....................................................348 4. 6. Küresel ortamda öğrenme................................................................................349 4. 7. Sürdürülebilir kalkınma....................................................................................350 4. 8. Güçlükler ve gerilimler.....................................................................................350 4. 9. Ekolojik stres, sürdürülemez ekonomik üretim ve tüketim örüntüleri......351 4. 10. Büyüyen gelir eşitsizliği ve sonuçları...............................................................352 4. 11. Hoşgörüsüzlük ve şiddetin yayılması..............................................................353 4. 12. Dünyanın farklı yerlerinde eğitimi yeniden düzenlemek............................355 5. Sonuç................................................................................................................................355 Kaynakça.............................................................................................................................357 BÖLÜM 10. SAĞLIK SORUNLARI Giriş......................................................................................................................................362 1. Sağlık Sorunlarının Tarihçesi.......................................................................................363 2. Dünyada En Çok Ölüme Neden Olan 10 Hastalık....................................................368 2. 1. İskemik kalp hastalığı.........................................................................................371 2. 2. Felç / İnme............................................................................................................371 2. 3. Kronik obstrüktif akciğer hastalığı(KOAH)....................................................372 2. 4. Alt solunum yolu enfeksiyonları ......................................................................372 2. 5. Trekea, bronş ve akciğer kanserleri...................................................................373 2. 6. HIV/ AIDS...........................................................................................................373 2. 7. İshalli hastalıklar..................................................................................................374 2. 8. Diyabet..................................................................................................................374 2. 9. Yol yaralanmaları.................................................................................................374 İçindekiler xv 2. 10. Hipertansif kalp hastalığı...................................................................................375 3. Bulaşıcı Olmayan Hastalıklardan Ölümler ve Gelir Durumu İlişkisi.....................375 4. Günümüzde Dünyayı Tehdit Eden Hastalıklar..........................................................378 4. 1. HIV/AIDS...........................................................................................................378 4. 2. Tütün, sigara ve alkol.........................................................................................380 4. 3. Obezite.................................................................................................................385 4. 4. Diyabet ................................................................................................................390 4. 5. Sars........................................................................................................................391 4. 6. Ebola.....................................................................................................................392 4. 7 Uyuşturucu madde bağımlılığı.........................................................................394 4. 8. Kanserler..............................................................................................................397 4. 9. AvianInfluenza (kuş gribi, tavuk vebası).........................................................398 4. 10. Kırım kongo kanamalı ateşi..............................................................................399 5. Çevresel Hastalıklar.......................................................................................................400 6. Küresel İklim Değişikliği ve Sağlığımız.......................................................................402 7. Sonuç ve Öneriler...........................................................................................................404 Kaynakça.............................................................................................................................407 BÖLÜM 11. İNANÇSAL SORUNLAR 1. Din Kelimesinin Kavramsal ve Terimsel Anlamı.......................................................414 2. Dinin Tarihsel Seyri ve Güncel Değeri........................................................................416 3. Modernizm.....................................................................................................................417 4. Şiddetin Kuşattığı Bir Medeniyet İdeali: İslam...........................................................420 5. Tarih Boyunca Zulüm Görmüş Bir Dinden; Yok Etmeye Dönüşmüş Bir Millet: Yahudilik............................................................426 6. İncilin ve Kilisenin Mutlaklığı Altında Kalmış Olan: Hıristiyanlık.........................434 7. Hıristiyanlığın “Öteki” Korkusu; Diğer Adıyla “İslamofobi”...................................439 8. Sonuç................................................................................................................................441 Kaynakça.............................................................................................................................443 BÖLÜM 12. İNSAN HAKLARI SORUNU Giriş......................................................................................................................................448 1. Hak Kavramı...................................................................................................................448 2. Hakların Sınıflandırılması.............................................................................................450 3. İnsan Hakları..................................................................................................................451 3. 1. İnsan haklarının tarihi ve gelişimi......................................................................452 3.1.1 İlk çağda insan hakları.................................................................................453 3.1.2 Orta çağda insan hakları.............................................................................454 xvi Günümüz Dünya Sorunları 3.1.3 Yeni çağda insan hakları..............................................................................454 3.1.4 Yakın çağda insan hakları............................................................................455 3. 2. İslamiyet’te insan hakları......................................................................................457 3. 3. İnsan hakları eğitimi ............................................................................................459 3. 4. İnsan hakları ihlalleri ...........................................................................................460 4. Sonuç................................................................................................................................466 Kaynakça.............................................................................................................................467 BÖLÜM 13. AYRILIKÇI ETNİK TERÖRİZM SORUNU Giriş......................................................................................................................................472 1. Etnik Kimlik ve Etnisite.................................................................................................473 1. 1. Etnik çatışma ve terörizm.....................................................................................474 1. 2. Etnik terörizmin eylem stratejileri......................................................................476 2. Farklı Etnik Terör Hareketleri......................................................................................477 2. 1. İngiltere ve IRA......................................................................................................477 2. 2. İspanya ve ETA......................................................................................................479 2. 3. Fransa ve FLNC.....................................................................................................480 2. 4. Sri Lanka-Tamil Kaplanları..................................................................................480 2. 5. Türkiye- PKK.........................................................................................................480 3. Sonuç................................................................................................................................482 Kaynakça.............................................................................................................................483 BÖLÜM 14. DÜNYADAKİ TARIM KAYNAKLI SORUNLAR Giriş......................................................................................................................................486 1. Gelir Dağılımı Sorunu...................................................................................................486 2. Nüfus Baskısı Sorunu....................................................................................................488 3. Tüketim Baskısı Sorunu................................................................................................490 4. Verimlilik Sorunu...........................................................................................................493 5. Tarımsal Üretim Kaynaklı Çevre Sorunları................................................................496 5. 1. Pestisit kirliliği.......................................................................................................496 5. 2. Kimyasal gübre kirliliği........................................................................................497 5. 3. Sulamadan kaynaklanan kirlilik..........................................................................497 5. 4. Hayvansal üretimden kaynaklanan kirlilik........................................................498 5. Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Çevre Sorunlarına Çözüm Önerileri.........499 Kaynakça.............................................................................................................................501 İçindekiler xvii BÖLÜM 15. AÇLIK VE YOKSULLUK SORUNLARI Giriş......................................................................................................................................508 1. Yoksulluk ve Açlık Kavramları.....................................................................................508 1. 1. Yoksulluk kavramı.................................................................................................508 1. 1. 1. Yoksulluğun belirleyicileri........................................................................511 1. 1. 2. Yoksulluğun ölçülmesi..............................................................................512 1. 2. Açlık........................................................................................................................513 2. Beslenme Durumunun Belirleyicileri..........................................................................514 3. Beslenme Durumunun Ölçülmesi...............................................................................515 4. Açlık ve Yoksulluk İlişkisi..............................................................................................516 4. 1. Açlık ve yoksulluğun nedenleri...........................................................................517 4. 1. 1. Açlık ve yoksulluk tuzağında olmak.......................................................517 4. 1. 2. Nüfus artışı.................................................................................................518 4. 1. 3. Gıda güvenliği............................................................................................518 4. 1. 4. İklim ve hava..............................................................................................519 4. 1. 5. Uygulanan politikalar ve piyasa dengesizliği.........................................521 4. 1. 6. Çatışmalar, savaşlar ve yerinden edilme.................................................522 4. 1. 7. Yiyecek israfı..............................................................................................523 4. 1. 8. Engellilik, kronik hastalıklar ve yaşlanma..............................................524 4. 1. 9. Eşitsizlikler.................................................................................................525 5. Dünyada Açlık ve Yoksulluğun Epidemiyolojisi .......................................................526 6. Açlık ve Yoksullukla Mücadele Politikaları.................................................................539 7. Sonuç ve Öneriler...........................................................................................................546 Kaynakça.............................................................................................................................548 BÖLÜM 16. ENERJİ SORUNLARI Giriş......................................................................................................................................556 1. Küresel Enerji Görünümü.............................................................................................557 2. Fosil Yakıtların Rezerv ve Tüketim Durumları..........................................................562 3. Türkiye’de Enerji Görünümü........................................................................................568 4. Sonuç................................................................................................................................572 Kaynakça.............................................................................................................................574 BÖLÜM 17. SANAYİ KAYNAKLI SORUNLAR Giriş......................................................................................................................................578 1. Çevre Kirliliği..................................................................................................................579 1. 1. Atık sorunu............................................................................................................579 xviii Günümüz Dünya Sorunları 1. 2. Hava kirliliği...........................................................................................................580 1. 3. Toprak kirliliği.......................................................................................................581 1. 4. Su kirliliği...............................................................................................................582 1. 5. Gürültü kirliliği......................................................................................................584 1. 6. Görüntü kirliliği....................................................................................................585 2. Hammadde Temini........................................................................................................587 3. Ulaşım Ağları..................................................................................................................588 4. Enerji İhtiyacı.................................................................................................................589 5. Hızlı ve Plansız Kentleşme............................................................................................590 6. Öneriler...........................................................................................................................591 Kaynakça.............................................................................................................................593 BÖLÜM 18. BİLİŞİM VE MEDYA SORUNLARI Giriş......................................................................................................................................596 1. Bilişim ve Bilişim Teknolojileri....................................................................................598 2. Bilişim Toplumu ve Özellikleri.....................................................................................600 3. Dünyada Bilişim Toplumunun Temel Yapısal Sorunları..........................................602 3. 1. Teknik sorunlar......................................................................................................603 3. 2. Ekonomik sorunlar...............................................................................................604 3. 3. Toplumsal ve sosyo-kültürel sorunlar................................................................605 3. 4. Hukuksal sorunlar ................................................................................................606 4. Türkiye’de Bilişim Toplumunun Temel Yapısal Sorunları.........................................607 4. 1. Teknik sorunlar......................................................................................................607 4. 2. Ekonomik sorunlar...............................................................................................608 4.2.1 Nitelikli işgücü sorunu................................................................................608 4.2.2 Araştırma-geliştirme....................................................................................609 4.2.3 Girişimcilik ve risk sermayesi.....................................................................609 4. 3. Hukuksal sorunlar.................................................................................................610 4.3.1 Bilgiye erişmenin önündeki engeller ve bilgi güvenliği...........................610 4.3.2 Fikri ve telif hakları ile tüketicilerin korunması......................................610 4.3.3 E-devlet ve elektronik işlemlere ilişkin düzenlemeler.............................611 4.3.4 Bilişim suçları ve cezalar.............................................................................612 4. 4. Eğitim alanında karşılaşılan sorunlar.................................................................615 5. Bilişim Toplumunda Ortaya Çıkan Etik Sorunlar.....................................................615 5. 1. Bilgiye ilişkin sorunlar.......................................................................................616 5. 2. Fikri mülkiyete ilişkin sorunlar........................................................................617 5. 3. Erişim hakkı ve sayısal uçurum........................................................................618 5. 4. İşsizlik...................................................................................................................619 5. 5. Sağlık sorunları...................................................................................................620 İçindekiler xix 5. 6. Yeni suç araçları ve yeni suçlar..........................................................................620 5. 7. Ev ofisine ilişkin sorunlar..................................................................................621 5. 8. Aile-sosyal ilişkiler ve özel ilgilere ayrılan zaman..........................................621 5. 9. Sanal ortam ve sanal topluluklar......................................................................623 5. 10. Yapay zeka ve insan............................................................................................623 5. 11. Sosyal ilgi ve teknoloji ilişkisi............................................................................624 6. Bilişim ve Medyanın Önemi.........................................................................................624 7. Geleneksel Medya ve Yeni Medya................................................................................625 8. Yeni Medya Sorunları....................................................................................................628 8. 1. Özel yaşamın gizliliği.........................................................................................629 8. 2. Telif/patent haklarının ihlali.............................................................................630 8. 3. İçeriğin asıl kaynağının gösterilmemesi sorunu............................................631 8. 4. Üretilen içeriklerin olgunlaşmadan ve doğruluğunun teyit edilmeden yayılması sorunu.............................................................................631 8. 5. Kişisel verilerin güvenliğinin sağlanamaması sorunu...................................632 8. 6. Veri madenciliği olgusu.....................................................................................633 8. 7. Dijital gözetim olgusu........................................................................................634 8. 8. Haber ve ticari enformasyonun sınırlarının belirsizleşmesi sorunu...........635 8. 9. Yeni medya ortamlarının özellikleriyle kullanıcının yoğun reklama maruz bırakılması sorunu......................................................636 8. 10. İçeriklerin yanıltıcı bir biçimde etiketlenmesi ve başlıklandırılması sorunu.................................................................................637 8. 11. Nefret söyleminin varlığı...................................................................................637 8. 12. Bireyin yeni medya ortamında sadece tüketici olarak konumlandırılması sorunu...............................................................................639 9. Sonuç................................................................................................................................639 Kaynakça.............................................................................................................................641 BÖLÜM 19. DÜNYA SORUNLARINA ÇÖZÜM ARAYAN ULUSLARARASI VE ULUSAL KURULUŞLAR Giriş......................................................................................................................................648 1. Birleşmiş Milletler ve uzman kuruluşlar....................................................................650 1. 1. Birleşmiş milletler.................................................................................................650 1. 1. 1. Birleşmiş milletlerin organları.................................................................651 1.1.1.1 BM Genel Kurulu.........................................................................651 1.1.1.2 BM Güvenlik Konseyi.................................................................652 1.1.1.3 Ekonomik ve Sosyal Konsey.......................................................652 1.1.1.4 Sekreterlik.....................................................................................652 1.1.1.5 Birleşmiş Milletler Vesayet Konseyi..........................................653 1.1.1.6 Uluslararası Adalet Divanı..........................................................653 1.1.1.7 BM ve uzman kuruluşları............................................................653 1. 2. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO).............................................653 1. 3. Dünya Sağlık Örgütü (WHO).............................................................................654 1. 4. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) .................................655 1. 5. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ...................................................................656 1. 6. Dünya Gıda Programı (WFP) ............................................................................657 1. 7. Dünya Bankası (WB) ...........................................................................................657 2. Diğer Uluslararası ve Ulusal Kuruluşlar.....................................................................659 2. 1. Greenpeace ............................................................................................................659 2. 2. Dünya Doğa ve Doğal Hayatı Koruma Birliği (IUCN)....................................660 2. 3. Dünya Doğayı Koruma Vakfı ve Türkiye Doğal Hayatı Koruma Vakfı.........661 2. 4. Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi (ICRC) ............................................662 2. 5. Arama Kurtarma Derneği (AKUT)....................................................................663 2. 6. Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA)............................................................664 2. 7. Türkiye Çevre Koruma ve Yeşillendirme Kurumu (TÜRÇEK) .....................665 3. Uluslar Arası Geçerliliği Olan Belgeler.......................................................................665 3. 1. İnsan hakları ile ilgili olan belgeler.....................................................................665 3. 1. 1. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi............................................................665 3. 1. 2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi............................................................666 3. 1. 3. Çocuk Hakları Sözleşmesi........................................................................667 3. 2.Çevre ile ilgili olan belgeler..................................................................................667 3. 2. 1. Stockholm Konferansı (Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı)....................................667 3. 2. 2. Rio Konferansı (Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı)..............................................................................669 3. 2. 3. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Kyoto Protokolü........................................................................................671 Kaynakça.............................................................................................................................673 1. BÖLÜM GÜNÜMÜZ DÜNYA SORUNLARINA GENEL BİR BAKIŞ Doç. Dr. Hilmi DEMİRKAYA Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi “Dünya herkesin ihtiyacına yetecek kadarını sağlar, fakat herkesin hırsına yetecek kadarını değil” (M. Gandhi) Amaçlar vv Günümüz dünya sorunlarının ortaya çıkış nedenlerini ve çeşitlerini açıklamak. vv Dünya sorunlarına yönelik eğitimin boyutlarını incelemek. vv Dünya sorunlarına çözüm noktasında yapılması gerekenleri ortaya koymak. Özet Günümüzün önemli dünya sorunları arasında; hızlı nüfus artışı, mülteci sorunu, terör olayları, açlık ve yoksulluk, doğal afetler ve çevre sorunları, uluslararası sular sorunu, eğitim sorunu, kadın sorunları, engellilerin sorunları, küresel enerji sorunu, sağlık sorunları, temel insan hakları sorunu, medya ve iletişim sorunları, tarım kaynaklı sorunlar, inançsal farklılıklardan kaynaklanan sorunlar, işsizlik sorunu vb. yer almaktadır. Bugün ulusal ve uluslararası düzeyde mevcut dünya sorunlarının çözülebilmesi için birinci aşama toplumun, bireylerin ve o toplumdaki karar üreticilerinin sorunları tanıması gereklidir. Dünya sorunlarının çözümünde ikinci önemli nokta ise bilinçten yoksunluktur. Yani günümüz dünya sorunlarına yalnızca bilgi düzeyinde yaklaşmak yeterli değildir. Büyük kitleleri ilgilendiren bu önemli sorunların çözülmesi için bir dünya vatandaşı olarak hareket etmek, ortak kararlar almak ve uluslararası işbirliği yapmak gerekmektedir. Bu durumda etkili bir dünya sorunları eğitimi ilk olarak ailede başlayan, okulda daha sistematik bir hal alan ve yaşam boyu devam eden bir süreç olarak değerlendirilmelidir. Anahtar Kelimeler: Dünya sorunları, küresel vatandaşlık, dünya sorunları eğitimi 14 Günümüz Dünya Sorunları KAYNAKÇA Aydın, F. & Sağdıç, M. (2013) Attitudes of the students of geography department in contemporary world issues: A case study from Turkey. J. Int. Environmental Application & Science, 8(3), 419-429. Aydın, F. ve Ünaldı, U. E. (2013). Coğrafya öğretmen adaylarının sürdürülebilir çevreye yönelik tutumları. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 3(1), 11-42. Baykal, H. ve Baykal, T. (2008). Küreselleşen dünya’da çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 1-17. Baylan, E. (2009). Doğaya ilişkin inançlar, kültür ve çevre sorunları arasındaki ilişkilerin kuramsal bağlamda irdelenmesi. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 1(2), 67-74. Doğan, M. (2011). Türkiye’de uygulanan nüfus politikalarına genel bakış. Marmara Coğrafya Dergisi, 23, 293-307. Duru, B. (2003). Dünya bankası, küresel çevre fonu (GEF) ve küresel çevre sorunları. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 58(2), 79-95. Geray, C. (1995). Çevre koruma bilinci ve duyarlılığı için halkın eğitimi. Yeni Türkiye Özel Sayısı, 5, 665. Keleş, R. (2002). Kentleşme politikası. Ankara:İmge Kitabevi. Kılıçoğlu, G., Karakuş, U. ve Öztürk, T. (2012). Günümüz dünya sorunlarına yönelik tutum ölçeği geçerlik ve güvenirlik çalışması. Turkish Studies, 7(4), 2209-2224. Köşker, N. (2013). İlkokul öğrencileri ve sınıf öğretmeni adaylarının doğaya ilişkin algıları ve sorumluluklarına yönelik düşünceleri. Turkish Studies, 8(3), 341-355. Kürkçüoğlu, Ö. ve Suğur N. (1998). Yenidünya düzeni arayışları: Küreselleşme. İ. Güneş (Ed.), Dünya’nın ve Türkiye’nin Yakın Tarihi içinde (s. 62-83). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları. Lerner, B. W. & Lerner, K. L. (2003). Forests and deforestration. World of Earth Science, 1, 226. Malkoç H, (2011). Sınıf öğretmeni adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumlarının ve bilişsel farkındalık becerilerinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. MEB, (2006). Kişisel gelişim çevre koruma modülü. Meslekî Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi (MEGEP). Millî Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü, Ankara. Özey, R. (2001). Günümüz dünya sorunları. İstanbul: Aktif Yayınevi. Özgen, N. (Ed.). (2012). Günümüz dünya sorunları. Ankara: Eğiten Kitap. Özgen, N., Ünaldı Eser, Ü. ve Bindak, R. (2011). Öğretmen adaylarının doğal afetler konusuna yönelik “etkili öğrenme biçimleri”nin belirlenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(4), 303-323. Özmen, F. (2015). Öğretmen adaylarının zihin haritalarında günümüz dünya sorunları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Günümüz Dünya Sorunlarına Genel Bir Bakış 15 Sapancalı, F. (2001). Yeni dünya düzeni ve küresel yoksulluk. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 115-140. Sayhan, H. ve Çamurcu, H. (Ed.). (2013). Günümüz dünya sorunları. İstanbul: Lisans Yayıncılık. Şahin, C. ve Sipahioğlu, S. (2002). Doğal Afetler ve Türkiye. Ankara:Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. Şakar, S. (2004). Küresel çevre ders notları. Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü, İstanbul. United Nations Department of Economic and Social Affairs [UN DESA] (2015). World Population Prospects The 2015 Revision, http://www.un.org/en/development/ desa/ index. html 07.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Yazıcı, H. ve Arıbaş, K. (Ed.). (2011). Günümüz dünya sorunları. Ankara: Pegem Akademi. Yazıcı, Ö. (2013). Ortaöğretim öğrencilerinin günümüz dünya sorunlarına yönelik tutumları. TurkishStudies, 8(6), 807-823. YÖK [Yüksek Öğretim Kurumu], (2007). Eğitim Fakültesi Öğretmen Yetiştirme Lisans Programları. Yüksek Öğretim Kurulu, Ankara. Zeiler, T. W. (2002). Encyclopedia of American Foreign Policy. Ed. Alexander DeConde, Richard Dean Burns, and Fredrik Logevall, Vol. 2, 2nd ed., New York: Charles Scribner’s Sons, p. 135. 2. BÖLÜM DÜNYA ÇEVRE SORUNLARI Yrd. Doç. Dr. Osman ÇEPNİ Karabük Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Coğrafi Bilgi Sistemleri Anabilim Dalı Doç. Dr. Bülent AKSOY Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı Amaçlar vv Çevre’nin ne olduğu ve çevrenin bir sorun olarak nasıl ortaya çıktığını ele almak vv Başlıca çevre sorunlarının neler olduğu ve çevre sorunlarının temel nedenlerini anlamaya çalışmak vv Küresel çevre sorunları ve bu sorunlara yönelik çözüm arayışlarının nasıl olması gerektiğini anlamak vv Bu sorunların çözümüne yönelik en önemli adım olarak gösterilen çevre eğitimini ele almak Özet Çevre sorunlarının ele alındığı bu bölümde çevre kavramı farklı boyutlarıyla bir bütün olarak incelenmiştir. Bu kapsamda çevrenin geçmişten günümüze gelinceye kadarki serüveni hakkında kısa bir bilgi verilmiştir. Konuyla ilgili tanım ve kavramlara yer verildikten sonra çevre sorunlarının ortaya çıkış süreci incelenerek günümüzdeki mevcut çevre sorunları ana başlıklar altında incelenmeye çalışılmıştır. Küreselleşmenin etkisiyle uluslararası bir boyut kazanan çevre sorunlarına uluslararası düzeyde ileri sürülen çözüm önerilerine yer verilmiş olup çevrenin geleceği ve nasıl korunacağına yönelik bilinçlendirmeyi amaçlayan bir eğitim süreci olan çevre eğitiminden ve mevcut uygulamalardan bahsedilmiştir. Anahtar Kelimeler: Çevre, çevre sorunları, çözüm önerileri, çevre eğitimi 68 Günümüz Dünya Sorunları KAYNAKÇA Acar, M. (2001). Ülkemizde gürültü mevzuatının uygulanması ve karşılaşılan sorunlar. Gürültü Kontrol Yönetmeliğinin Revizyon Çalışmaları. Ulusal Sanayi-Çevre Sempozyumu Bildirileri, Mersin, 759-769. Afacan, A. T. (2011). Uluslararası çevre eğitimi projelerinin Türkiye’de uygulanabilirliliği üzerine bir araştırma: Globe Projesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. Ağacan, İ. (2014). Çevre kirliliği sorunları ile mücadelelerde Türkiye’de uygulanan çevre vergileri ve çevre vergisi bilinci (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Akçalı, R. (1995). Çevre ve ekoloji. Ekoloji Dergisi, 16, 4-7. Akman Y., Ketenoğlu, O., Evren, H., Kurt L. ve Düzenli, S. (2000). Çevre kirliliği (çevre biyolojisi). Ankara: Palme Yayıncılık. Aksay, C. S., O. Ketenoğlu ve L. Kurt. (2005). Global warming and climatic change, (in Turkish). S.Ü. Fen Ed. Fak. Dergisi, 25, 29-41. Aksoy, B. ve Karatekin, K. (2013). Ortaöğretimde çevre okur yazarlığı. Ankara: Beyaz Kalem Yayıncılık. Aksu, C. (2011). Sürdürülebilir kalkınma ve çevre. http://geka.org.tr/yukleme/dosya/f6574 f6e6b0 a8d70a27bfbd e52c53a47.pdf adresinden 04.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Alım, M. (2006). Avrupa birliği üyelik sürecinde Türkiye’de çevre ve ilköğretimde çevre eğitimi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(2), 599-616. Altuğ, F. (1990). Çevre sorunları. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları. Alyüz, B. ve Sevil, V. (2006). İç Ortam Havasında Bulunan Uçucu Organik Bileşikler ve Sağlık Üzerine Etkileri. Trakya University Journal of Science, 7(2), 109-116. Appenzerler, T. &, Dimick, R. D. (2004). Dünya alarm veriyor. National Geographic. Eylül 2004. Atalık, A. (2006). Küresel ısınmanın su kaynakları ve tarım üzerine etkileri. Bilim ve Ütopya. 139, 18-21. Aydan, B. (1983). Çevre sorunları. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, 1(19), 332. Aydın, F. ve Çepni, O. (2010). University students’ attitudes towards environmental problems: A case study from. International Journal of the Physical Sciences, 5(11), 2715-2720. Aydın, F. ve Çepni, O. (2012). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi (Karabük ili örneği). Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(2012), 189-217. Aydın, Y. (2014). Cumhuriyetten (1923) günümüze (2013) ilköğretim birinci kademe hayat bilgisi ve fen ve teknoloji öğretim programlarının “çevre eğitimi” açısından incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın. Baykal, H ve Baykal, T. (2008). Küreselleşen dünya’da çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 1-17. Bayram, H. ve Dikensoy, Ö. (2006). Hava kirliliği ve solunum sağlığına etkileri. Tüberküloz Toraks 54, 80-89. Dünya Çevre Sorunları 69 Block, M. L. &, Calder´on-Garciduenas L. (2009). Air pollution: mechanisms of neuroinflammation and CNS disease. Trends in Neurosciences, 32, 506-516. Bodur, S. ve Kucur, R. (1994). Görüntü kirliliği üzerine. Ekoloji Dergisi, 12, 50-51. Bozkurt, O. ve Cansüngü, Ö. (2002). İlköğretim öğrencilerinin çevre eğitiminde sera etkisi ile ilgili kavram yanılgıları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 67-73. Bozkurt, N. (1999). Dünyamız gelecekte ne kadar yeşil kalabilecek: felsefe açısından çevre, Felsefelogos, İstanbul: Bulut Yayınevi. Bozoğlu, B., Keskin, B. ve Çavdar, S. (2003). Küresel ısınma. 6. Çevre Sorunları Öğrenci Yaklaşımları Sempozyumu Nisan 2003. Mersin. Brass, G.W. (2002). Arctic ocean climate change. US Arctic research commission special publication No. 02-1, Arlington, VA. Braus, J. A. &, Wood, D. (1993). Environmental education in schools: Creating a program that works! manual M0044. Peace Corps. District of Columbia. (ENC-017920). Brown, L. R. (2006). Dünyayı nasıl tükettik (Çev.: M. Fehmi İmre). İstanbul: İş Bankası Yayınları. Cansaran, A. ve Yıldırım, C. (2008). Toprak ve su. İçinde, O. Bozkurt (Ed.). Çevre eğitimi (ss. 125-152), Ankara: Pegem Akademi. Cavkaytar, Ö., Soyer Uysal, Ö. ve Şekerel, E. B. (2013). Türkiye’de hava kirliliğinden kaynaklanan sağlık sorunları. Hava Kirliliği Araştırmaları Dergisi, 2(2013), 105-111. Çelikkıran, A. (1995). İnsan, çevre, eğitim. Eğitim Yönetimi, 1(4), 1-4. Çepel, N. (1995). Orman ekolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Matbaası, Cilt: 426. Çepel, N. (1988). Peyzaj ekolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Cilt: 391. Çevre ve Orman Bakanlığı (2011). Katı atık. http://www2.çevreorman.gov.tr//KatiAtik.html adresinden 22.07.2013 tarihinde edinilmiştir. Chinyamakobvu, E. (2008). Birleşmiş milletler çölleşmeyle mücadele sözleşmesi (bmçms)’nin uygulanmasındaki ekonomik potansiyeller. http://www.tasamafrika.org/pdf/yayinlarEmmanuelTR/.pdf. adresinden 22.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Çokadar, H., Türkoğlui A. ve Gezer, K. (2007). Çevre sorunları. İçinde M. Aydoğdu ve K. Gezer (Ed.). Çevre Bilimi (85-96), Ankara: Anı Yayıncılık. Danış, D. (2014). Demografi: Nüfus meselelerine sosyolojik bir bakış. http://www.acikders.org. tr/ pluginfile.php/4160/mod_resource/content/1/TUBA12.pdf adresinden 05.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Daştan, H. (1999). Çevre koruma bilinci ve duyarlılığının oluşmasında eğitimin yeri ve önemi (Türkiye Örneği) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. Davis, J. (1998). Young children, environmental education and the future. In G. Norman (Ed.) Education and Environment. World Education Fellowship, London. Demir, İ, Altınbaş, M. ve Arıkan, O. (1999). Katı atıklar için entegre yönetim yaklaşımı, Kent Yönetimi, İnsan ve Çevre Sorunları Sempozyumu 17-19 Şubat, İstanbul, 252-262. 70 Günümüz Dünya Sorunları Demirbağı, B. C. ve Güngörmüş, Z. (2012). Bireylerin evsel katı atık yönetimine ilişkin bilgi ve davranışları. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 127-137. Demirer, G. (1992). Çevre sorunları ve kapitalizm: Kriz nasıl anlaşılabilir. İstanbul: Sorun Yayınları. Dicle, O., Çakcı, I. ve Kavas, S. (2011). Yüksek öğretimde öğrencilerin çevre bilinci. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, 12, 34-39. Dönmez, Ş. M. (2009). Çevre ve insan. İçinde, K. Arıbaş ve H. Kara (Ed.). 21. yüzyıl ve çevre (2-28). İzmir: Elik Yayınları. DPT. (2014). Onuncu kalkınma planı, toprak ve su kaynaklarının kullanımı ve yönetimi. http:// www.ttb.org.tr/halk_sagligi/Sunum_ve_Secilen_Belgeler/toprak_ve_su_kaynaklarinin_ kullanimi_dpt2014.pdf adresinden 20.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Dutkuner, İ. ve Fakir, H. (1999). Erozyon kontrolü ve ağaçlandırma. Ekoloji Dergisi, 8(32), 14-16. Ergün, M. (1993). İnsan ve eğitimi, Ankara: Ocak Yayınları. Erdin, E. (2001). Toprak tehlikeli madde deposu mudur? Tabiat ve İnsan Dergisi, Sayı: 27. Eroğlu, B. (2009). Fen bilgisi öğretmen adaylarının küresel ısınma hakkındaki bilgi düzeylerinin Belirlenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. Ersoy, Ş. (2006). Küremiz ısınıyor. Bilim ve Ütopya. 139, 5-13. Ertan, B. ve Keleş, R. (2002). Çevre hukukuna giriş. İstanbul: İmge Kitabevi. Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır? Çevre ve İnsan Dergisi, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın Organı 65/66. 2006/25 Ankara. Ertürk, H. (2011). Çevre politikası. Bursa: Ekin Yayınları. Ertuğrul, M. (2005). Orman yangınlarının Dünya’daki ve Türkiye’deki durumu. ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 7(7), 43-50. Foster, J. B. (1999). Savunmasız gezegen: çevrenin kısa ekonomik tarihi. Ankara: Epos Yayınları. Foster, J. B. (2001). Marks’ın ekolojisi. Ankara: Epos Yayınları. Görmez, K. (1991). Türkiye’de çevre politikaları, Ankara: Gazi Büro. Görmez, K. (2011). Çevre sorunları. Ankara: Nobel. Güney, E. (2004). Türkiye çevre sorunları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Gürbüz, H. ve Kışoğlu, M. (2011). Güncel çevre sorunları. İçinde H. Yazıcı K. Arıbaş (Ed.), Günümüz dünya sorunları (ss. 153-190). Ankara: Pegem Akademi. Gürel Keskin, Ş. (2008). Çevre sorunlarına duyarlılık ve çevre bilinci (Afyonkarahisar örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon. Gürpınar, E. (1989). Çevre sorunları ders notları, İstanbul. Hanay, Ö. ve (Nacar) Koçer, N. (2006). Elazığ kenti katı atıkları geri kazanım potansiyelinin belirlenmesi. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendis Bilimleri Dergisi, 18(4), 507-511. Karabiber, Z. (2002). Gürültü kirliliği ve yapılarda ses yalıtımı. İzolasyon Dünyası Dergisi, 6-10. Karacan, A. R. (2007). Çevre ekonomi ve politikası. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları. Dünya Çevre Sorunları 71 Karadayı, G. (2005). Ortaöğretim öğretmenlerinin küresel, ulusal ve yerel çevre sorunları hakkındaki görüşleri (Sakarya ili örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. Karatekin, K. ve Aksoy, B. (2012). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Çevre Okuryazarlık Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(1),1423-1438. Kardeşoğlu, E., Yalçın, M. ve Işılak Z. (2011). Hava kirliliği ve kardiyovasküler sistem. TAF Preventive Medicine Bulletin, 10, 97-106. Kawashima, M. (1998). Development of Teaching Materials. A Focus on Lakes/Rivers in Environmental Education. Tokyo. Keleş, R. ve Yavuz, F. (1983). Çevre sorunları. Ankara: Siyasi Bilgiler Fakültesi Yayınları. Keleş, R. ve Hamamcı, C. (2002). Çevrebilim. Ankara: İmge Kitabevi. Keleş, R., Hamamcı, C. ve Çoban, A. (2012). Çevre politikası. Ankara: İmge Yayınları. Keleş, R. (2013). 100 soruda çevre, çevre sorunları ve çevre politikası. İzmir: Yakın Kitabevi. Kemirtlek, A. (2012). Entegre katı atık yönetimi. http://www.istac.com.tr/media/18153/Entegre%20Kat1%20At1k%20Y%C3%B6netimi.pdf adresinden 25.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Kempf, H. (2007). Comment les Riches Detruisent la Planete? (Zenginler dünyanımızı nasıl mahvediyor?) (Çev. İsmail Kılınç). Ankara: Epos Yayıncılık. Kerr, R. A. (2002). A warmer Arctic means change for all. Polar Science 297, 1490-1492. Kılıç, S. (2013). Çevre sorunları ve yoksulluk. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 5(1), 9-20. Kılıç, C. (2009). Küresel iklim değişikliği çerçevesinde sürdürülebilir kalkınma çabaları ve Türkiye. Ç.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10(2), 19-41. Kışlalıoğlu, M. ve Berkes, F. (1993). Çevre ve ekoloji. İstanbul: Remzi Kitabevi. Kıyıcı, F., Aydoğdu, M., Doğru, M., Aslan, O. ve Özkaya, A. (2005). İlköğretim öğretmen adaylarının çevre eğitimine bakışı. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildiriler Kitabı (567-572). 28-30 Eylül 2005, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi. Koçak, S. (2006). Çevre sorunları ve ulusal yazılı basın (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Kocataş, H. (1994). Ekoloji çevre biyolojisi, Ege Üniversitesi Basımevi (2. basım). Koçer, N., Öbek, E. ve Uslu, G. (2003). Elazığ kentindeki katı atıkların toplama ve taşıma maliyeti ile çöp sahasının durumu. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15(2), 173-182. Kovel, J. (2005). Doğanın düşmanı: Kapitalizmin sonu mu, dünyanın sonu mu?. İstanbul: Metis Yayınları. Kuhlemeier, H., Van Den Bergh, H. &, Lagerweij, N. (1999). Environmental knowledge, attitudes, and behavior in Dutch secondary education. Journal of Environmental Education, 30(2), 4-14. 72 Günümüz Dünya Sorunları Kumbur, H. ve Doğan, N. (1995). Mersin’de gürültü sorunu. 5. Ergonomi Kongresi Bildirileri, İstanbul, 227-240. Külköylüoğlu, O. (2000). Türk eğitim sisteminde çevre eğitimi ve karşılaşılan sorunlar. V.Uluslararası Ekoloji ve Çevre Sorunları Sempozyumu, Çevre Bakanlığı. 165-191. Ankara. Liu, E. H. C. &, Tan, S. M. (2000). Patients’ perception of sound levels in the surgical suite. Journal of Clinical Anesthesia 12, 298-302. Mavi, M. (2008). Lise öğrencilerinin radyasyon konusundaki kavram yanılgılarının tespiti (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta. MEB (2012). Aile ve tüketici hizmetleri: Toprak kirliği ve kaynakları. http://www.megep.meb. gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Toprak%20Kirlilik%20KaynaklarC4%B1.pdf adresinden 05.09.2015 tarihinde edinilmiştir. MEB (2014). Aile ve tüketici hizmetleri: Su kirliliği ve önlemleri. http://www.megep.meb.gov.tr/ mte_program_modul/moduller_pdf/Su%20Kirlili%C4%9Fi%20Ve%20%C3%96nlemleri. pdf adresinden 05.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Mills, N. L., Donaldson, K., Hadoke, P. W., Boon, N. A., MacNee, W, Cassee, F. R., Sandström, T., Blomberg, A. &, Newby, D. E. (2009). Adverse cardivascular effects of air pollution. Nature Clinical Practice Cardiovascular Medicine, 6, 36-44. Morgil, İ., Yılmaz, A., ve Cingör, N. (2002). Fen eğitiminde çevre ve çevre koruma projesi hazırlamasına yönelik çalışma. 5. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Eylül 16-18, Ankara, Türkiye. Narayan, K. M., Ali, M. K. &, Koplan, J. P. (2010). Global noncommunicable diseases-where worlds meet. The New England Journal of Medicine, 363, 1196-1198. Nazlıoğlu, M. D. (1988). Çevre bilincinin oluşmasında çevre eğitiminin rolü (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Orman ve Su işleri Bakanlığı (2013). Erozyonla mücadele eylem planı. http://www.ogm.gov.tr/ ekutuphane/Yayinlar/Erozyonla%20M%C3%BCcadele%20Eylem%20Plan%C4%B.pdf adresinden 05.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Ozaner, F. S. (2004). Türkiye‘de okul dışı çevre eğitimi ne durumda, neler yapılmalı? Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi (ss. 67-98), Bolu. Özer, V. (1995). Gürültü kirliliği. Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi, 337, 72-77. Özer, Ö. (2007). Çevre sorunlarına giriş, İzmir: Tuna Kitabevi. Özdemir, C., Dursun, Ş. ve Burdurlu, Y. (1999). Konya (şehir merkezi) gürültü kirliliği haritası. Mühendislik Bilimleri Dergisi, 5(2), 1179-1185. Özdemir, O. (2010). Doğa deneyimine dayalı çevre eğitiminin ilköğretim öğrencilerinin çevrelerine yönelik algı ve davranışlarına etkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 125-138. Özey, R. (2001). Çevre sorunları, İstanbul: Aktif Yayınevi. Özgen, N. (2007). Bismil ilçesinin coğrafyası (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Dünya Çevre Sorunları 73 Özgen, N. (2011). Öğretmen adaylarının erozyon kavramına yönelik algıları: Fenomenografik bir araştırma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(2), 321-334. Özgen, N. ve Kahyaoğlu, M. (2012). Yaşamsal mekanın bozulması: Çevre sorunları. İçinde, N. Özgen (Ed.). Günümüz dünya sorunları (ss. 69-105), Ankara: Eğiten Kitap Ertem Matbaası. Öztürk, K. (2002). Küresel iklim değişikliği ve Türkiye’ye olası etkileri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 47-65. Palmer, j. & Neal, P. (1996). The Handbook of Environmental Education, Routledge, London. Parlak, B. (2004). Çevre, ekoloji ve çevrebilim: kavramsal bir tartışma. İçinde, M. C. Marın (Ed.), Çevre Sorunlarına Çağdaş Yaklaşımlar (ss. 14-15). İstanbul: Beta Yayınları. Ponting, C. (2008). Dünyanın yeşil tarihi (Çev: Ayşe Başcı Sander). İstanbul, Sabancı Yayınları. Pooley, J. A. &, O’Connor, M. (2000). Environmental education and attitudes: Emotions and beliefs are what is needed. Environment and Behavior, 32(5), 711-723. Resmi Gazete (1991). Katı atıkların kontrolü yönetmeliği. (14 Mart 1991, No: 20814). http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20814.pdf adresinden 05.09.2009 tarihinde edinilmiştir. Sabate, J., Vinas, M. &, Solanas, A. M. (2004). Laboratory-scale bioremediation experiments on hydrocarboncontaminated soils. International Biodeterioration & Biodegradation 54, 19-25. Schmidt, J. E. (2007). From intentions to actions: The role of environmental awareness on college students. htttp:/www.uwlax.edu/urc/JUR-online/PDF/2007/schmidt.pdf adresinden 20.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Simonnet, D. (1990). Çevrecilik (Çev. M. S., Şakiroğlu). İstanbul: İletişim Yayınları. Sonnenfeld, David A. &, Mol, Arthur P. J. (2002). “Globalization and the transformation of environmental governance An introduction”. American Behavioral Scientist, 45(9), 1318-1339. Storksdieck, M., Ellenbogen, K. &, Heimlich, J. E. (2005). Changing minds? Reassing outcomes in free-choice environmental education. Environmental Education Research, 11(3), 353-369. Sülün, Y. ve Sülün, S. (2007). İnsan ve çevre. İçinde, M. Aydoğdu, ve K. Gezer (Ed.). Çevre bilimi (ss. 97-124), Ankara: Arı Yayıncılık. Talas, C. (1997). Toplumsal politika, Ankara: İmge Yayınevi. Taşatar, B. (1995). Topraklarımız ve toprak kirliliği, T.C. Çevre Bakanlığı, Çevre Yayınları. T.C. Çevre Bakanlığı (1991). 2000li yıllara doğru çevre. Ankara. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı (2004). Türkiye Çevre Atlası. Ankara. TEMA (2012). Çölleşmeyle mücadele. http://www.tema.org.tr/web_14966-2_1/neuralnetwork. aspx?tye=97 adresinden 05.09.2015 tarihinde edinilmiştir. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası (2010). Arazi yönetimi terimleri sözlüğü. Ankara. Torunoğlu, E. (Tarihsiz). Çevre, ekosistem ve temel kavramlar. İçinde Ü. Bakır Öğütveren (Ed.), Çevre Sorunları ve Politikaları (ss. 2-24). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını, No:1524. Tufan, F. ve Özkoçak, Y. (2012). Çevre duyarlılığı kazandırmada özel radyo haberlerinin rolü. İletişim Fakültesi Dergisi, 42, 91-108. 74 Günümüz Dünya Sorunları Tümertekin, E. (1994). Beşeri coğrafya giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi. Türkeş, M. (2003). Sera gazı salınımlarının azaltılması için sürdürülebilir teknolojik ve davranışsal seçenekler (Sustainable technological and behavioral options for reducing of greenhouse gas emissions). V. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi: Çevre bilim ve teknoloji Küreselleşmenin Yansımaları, Bildiriler Kitabı, 267-285, Ankara. Türkeş, M. (2004). Küresel iklim değişikliği ve etkileri. http://www.2023.gen.tr/agustos04/2.htm adresinden 05.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Türkeş, M. (2010). Klimatoloji ve meteoroloji. İstanbul: Kriter Yayınevi. Türkeş, M. (2011a). Dünyada ve Türkiye’de iklim değişikliği, kuraklık ve çölleşme. İçinde, II. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresi Bildiri Kitabı (EK): 5-19, 22-25 Kasım 2011: Kızılcahamam-Ankara. Türkeş, M. (2011b). Akhisar ve Manisa yörelerinin yağış ve kuraklık indisi dizilerindeki değişimlerin hidroklimatolojik ve zaman dizisi çözümlemesi ve sonuçların çölleşme açısından coğrafi birleşimi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1), 79-99. Türkeş, M. (2012a). Küresel iklim değişikliği ve çölleşme. İçinde, N. Özgen (Ed.) Günümüz dünya sorunları-Disiplinlerarası bir yaklaşım (ss. 1-42). Ankara: Eğiten Kitap. Türkeş, M. (2012b). Kuraklık, çölleşme ve Birleşmiş Milletler çölleşme ile savaşın sözleşmesinin ayrıntılı bir çözümlemesi. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, Çevre Özel Sayısı, 20, 7-56. Türkeş, M. (2012c). Biyocoğrafyanın ilkeleri, ekolojik bir yaklaşım (Ders notları). İstanbul: Kriter Yayınevi, Kriter Yayın No: 100. Türkiye Çevre Korumu ve Yeşillendirme Kurumu (2005). Türkiye’nin çevresel durumu, sorunları ve çözüm önerileri üzerine Türçek yaklaşımı. http://www.turcek.org.tr adresinden 28.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Türkmen, L. (2014). Ekolojik konu ve sorunlar. İçinde, O. Bozkurt (Ed.), Çevre Eğitimi (ss. 157174) Ankara: Pegem Akademi. Ünal, S. ve Dımışkı, E. (1999). UNESCO-NEP Himayesinde çevre eğitiminin gelişimi ve Türkiye’de ortaöğretim çevre eğitimi, H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(17), 142-154. Ünal, S., Mançuhan, E. ve Sayar, A. (2001). Çevre: bilinci, bilgisi ve eğitimi. Marmara Üniversitesi Yeni Teknolojiler Araştırma Merkezi, İstanbul. Ünder, H. (1996). Çevre felsefesi etik ve metafizik görüşler. Ankara: Doruk Yayıncılık. Uslu, O. ve Türkman, A. (1987). Su kirliliği ve kontrolü, Ankara: T. C. Başbakanlık Çevre Genel Müdürlüğü Yayınları Eğitim Dizisi. Uşak, M. (2006). Çevre nedir? İçinde, M. Aydoğdu, K. Gezer (Ed.), Çevre bilimi (ss. 1-9). Ankara: Anı Yayıncılık. Vaizoğlu, S., Altıntaş, H., Temel, F., Ahrabi, F.A., Aydoğan, D., Bostancı, S., Duran, A., Koçkesen, D., Turan, N. ve Güler, Ç. (2005). Bir tıp fakültesi son sınıf örgencilerinin çevre bilincinin değerlendirilmesi. Türk Silahlı Kuvvetleri Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4(4), 151-171. Dünya Çevre Sorunları 75 Vaughan, C., Gack, J., Solorazano, H. &, Ray, R. (2003). The effect on environmental education on schoolchildren, their parents, and community members: a study of intergenerational and intercommunity learning. The Journal of Environmental Education. 34(3), 12-21. Walther, G. R., Post, E., Convey, P., Menzel, A., Parmesan, C., Trevor, J. C., Beebee, J. M., Fromentin, J. C., Guldberg, H. O. &, Bairlein. F. (2002). Ecological responses to recent climate change. Nature 416: 389-395. Yıldız, K., Sipahioglu, Ş. ve Yılmaz, M. (2009). Çevre bilimi, Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayımcılık. Yücel, S. A. ve Morgil, F. İ. (1999). Çevre eğitiminin geliştirilmesi. BAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(1), 76-89. İnternet Kaynakları www.londragazete.com www.çevreci.wordpress.com www.fotokritik.com www.nkfu.com www.leenglish.com www.sondevir.com www.insanhaber.com www.cevresehir.com www.mgm.gov.tr www.floraburada.com www.meb.gov.tr 3. BÖLÜM İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ Yrd. Doç. Dr. Murat KEÇE Süleyman Demirel Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı Amaçlar vv İklim ve iklim değişikliği kavramlarını açıklamak. vv İklimde yaşanan değişmelerin nedenlerini açıklamak. vv İklimde gözlenen değişimler üzerinde insanın etkilerini ortaya koymak. vv İklim değişikliğinin günümüzde çeşitli alanlarda oluşturduğu etkiyi açıklamak. vv İklim değişikliğinin geleceğe yönelik etkileri üzerine çıkarımlarda bulunmak. vv İklim değişikliğini önlemeye yönelik uluslararası işbirliğine dayalı çözüm önerilerini sunmak. Özet İklim değişikliği günümüz dünyasının maruz kaldığı en önemli sorunlardan biridir. Her ne kadar iklim değişikliğinin doğal nedenleri olsa da bu soruna neden olan temel etken, insanoğlu olarak görülmektedir. İnsanlığın emrine sunulan doğanın bencilce ve bilinçsizce kullanılması neticesinde günümüzde böylesi bir durumla karşı karşıya kalınmaktadır. Özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren artan fosil yakıt kullanımı ve teknolojik araç-gereçlerden açığa çıkan karbondioksit ve karbonmonoksit gibi zehirli gazların atmosferde tutulması sonucunda meydana gelen sera gazı etkisine bağlı olarak dünya hızlı bir şekilde ısınmaya başlamış (küresel ısınma) ve neticede iklim olaylarında bazı değişmelerin meydana geldiği gözlenmiştir. İklim değişikliğinin hava kirliliği, su kaynakları, ekosistem ve canlı çeşitliliği, tarım ve gıda güvenliği, buzulların erimesi ve deniz seviyesinin yükselmesi, doğal afetler (kasırga, sel, kuraklık, yangın) gibi sonuçlar üzerinde etkisi olduğu gibi insan sağlığını tehdit edecek ciddi problemlerle karşılaşılmasına da neden olmaktadır. Dünyanın bu soruna ilk tepkisi ise 1979’da düzenlenen I. Dünya İklim Konferansında dile getirilmiş ve iklim değişikliğinin günümüze etkilerinden bahsedilerek geleceğe yönelik tehditleri vurgulanmıştır. İklim değişikliğini önlemeye yönelik en geniş katılımlı (189 ülke) işbirliği, 1997’de imzalanıp 2005’te yürürlüğe giren ve Türkiye’nin 2008’de imzaladığı, Kyoto protokolüdür. Diğer taraftan iklim değişikliklerinin etkilerini en aza indirme hususunun tüm dünya vatandaşlarının ortak sorumluluğu olduğu unutulmamalıdır. Anahtar Kelimeler: İklim, iklim değişikliği, sera gazı, küresel ısınma, ozon tabakası 110 Günümüz Dünya Sorunları KAYNAKÇA Aksan, Z. (2011). İlköğretim öğretmen adaylarının küresel ısınma konusundaki algıları ve görüşleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun. Akyel, Ö. (2009). İklim değişikliği çerçeve sözleşmesi ve Türkiye’deki uygulamaları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Babuş, D. (2005). Küresel ısınma sorununun uluslararası çevre politikası içerisinde irdelenmesi ve Türkiye’nin yeri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana. Baykal, H. ve Baykal, T. (2008). Küreselleşen dünyada çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 2-17. C’Neill, B. C., Mackellar F. L., Lutz W. (2001). Population and climate change, Cambridge: Cambridge University Press. Çepel, N. (2003). Ekolojik sorunlar ve çözümleri. Ankara: Tubitak Yayınları. Çepel, N. ve Ergün, C. (2006). Çepel, N. ve Ergün, C. (2006). Küresel ısınma ve küresel iklim değişimi. İçinde, A. Aydemir (Ed.), Erozyon, doğa ve çevre. İstanbul: TEMAYayınları. Güley, A. Ö. (2009). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi öğrencilerinin küresel ısınma hakkındaki bilgi düzeylerinin ölçülmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri. Gürbüz, H. (2011). Güncel çevre sorunları. Yazıcı, H. ve Arıbaş, K. (Ed.) Günümüz Dünya Sorunları, ss. 153-189. Ankara: Pegem Akademi. Hardy, J. (2003). Climate change: causes, effects and solutions. West Sussex:John Wiley & Sons Ltd.http://www www.rizetema.org/kutuphane/dosya/kuresel_isinma_ve_kuresel_iklim. pdf adresinden 13.07.2015 tarihinde edinilmiştir. IPCC. (2001). Climate Change: Impacts, Adaptation and Vulnerability - Contribution of Working Group II to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change McCarthy, JJ. et al. (Eds.) Cambridge: Cambridge University Press. Kadıoğlu, M. (2008). Küresel iklim değişimi ve Türkiye: bildiğiniz havaların sonu. İstanbul: Güncel Yayıncılık. Karakaya E. ve Özçağ M. (2004) İklim değişikliği ve Kyoto protokolü çerçevesinde Türk cumhuriyetlerinin durumu. http://www.econturk.org/Turkiye2004.html adresinden 05.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Kılıç, C. (2009). Küresel iklim değişikliği çerçevesinde sürdürülebilir kalkınma çabaları ve Türkiye. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10(2), 19-41. Lerner, B. W. ve Lerner K. L. (2003), Ozone layer depletion. World of Earth Science, 2, 420-421. Mazı, F. (2003). Küresel ısınma, Avrupa Birliği ve Türkiye (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Özey, R. (2011). Çevre sorunları. İstanbul: Aktif Yayınevi. Selçuk, I. Ş. (2009). Küresel ısınma, Türkiye’nin enerji güvenliği ve geleceğe yönelik enerji politikaları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Sunay, Ç. (2000). İnsanlık geleceğiyle mi oynuyor? İklim değişiyor. Bilim Teknik, 392, 36-46. Şenerol, H. (2010). İklim değişikliği ve Türk turizmine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir. İklim Değişikliği 111 Türkeş, M, (2001). Hava, iklim, şiddetli hava olayları ve küresel ısınma. T.C. Başbakanlık Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Teknik Sunumlar Seminerler Dizisi:1, Ankara. Türkeş, M. (1999). Vulnerability of Turkey to desertification with respect to precipitation and aridity conditions. Engineering and Environmental Science 23, 363-380. Türkeş, M. (2007), Küresel iklim değişikliği nedir? temel kavramlar, nedenleri, gözlenen ve öngörülen değişiklikler. I. Türkiye İklim Değişikliği Kongresi-TİKDEK 11-13 Nisan 2007. İTÜ, İstanbul. Türkeş, M. (2008). İklim değişikliğiyle savaşım, Kyoto Protokolü ve Türkiye. Mülkiye Dergisi, 32(59), 101-131. Türkeş, M. (2010). Küresel iklim değişikliği: başlıca nedenleri, gözlenen ve öngörülen değişiklikler ve etkileri. Uluslararası Katılımlı 1. Meteoroloji Sempozyumu, 27-28 Mayıs, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara. Türkmen, L. (2008). Ekolojik konu ve sorunlar. Bozkurt, O. (Ed.) Çevre Eğitimi, ss. 153-178. Ankara: Pegem Akademi. World Health Organization & World Meteorological Organization (2012). Atlas of health and climate. Switzerland:WHO Press. Yalçın, F. (2010). İlköğretim öğrencilerinin küresel ısınma ve sera etkisi konularındaki bilgi düzeylerinin ve yanlış kavramalarının belirlenmesi üzerine bir çalışma (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. Yaylalı, B. (2009). Sürdürülebilir kalkınma sürecinde iklim değişikliği, diğer çevre sorunlarıyla etkileşimi ve Türkiye analizi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Yıldırım, Ö. F. (2013). Role of extra-curricular activites on students’ knowledge, skills, and attitudes toward climate change, climate change adaptation and mitigation. Middle East Technical University. Unpublished Master Thesis. Yıldız, K., Sipahioğlu, Ş. ve Yılmaz, M. (2000). Çevre bilimi. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. Zengin, I. (2015). Küresel iklim değişikliği rejiminin oluşturulmasında hegemonik güçlerin önemi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul. İnternet Kaynakları http://www.mgm.gov.tr/iklim/iklim-degisikligi.aspx#sfU adresinden 12.07.2015 tarihinde edinilmiştir. www.mgm.gov.tr/files/.../iklimdegisikligi/kureseliklimdegisikligietkileri adresinden 12.07.2015 tarihinde edinilmiştir. www.dsi.gov.tr/docs/iklim-degisikligi/sikca_sorulan_-sorular.pdf adresinden 12.07.2015 tarihinde edinilmiştir. http://www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/research/2006/ann/us-summary.html adresinden 12.07.2015 tarihinde edinilmiştir. http://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/12/141203_en_sicak_yil adresinden 01.12.2015 tarihinde edinilmiştir. http://www.sabah.com.tr/dunya/2012/12/09/kyoto-protokolunun-suresi-uzatildi 01.12.2015 tarihinde edinilmiştir. adresinden 4. BÖLÜM AFETLERDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR Doç. Dr. Mete ALIM Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Orta Öğretim Sosyal Alanlar Bölümü, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı Amaçlar vv Afetlerin nedenleri, dağılışı, etkileri ve bunlara karşı alınması gereken tedbirler hakkında bilgiler vermek. vv Dünyada yaşanmış bazı afetlere dikkat çekmek. vv Afetlere yönelik farkındalık ve bilinç oluşturmaya çalışmak. Özet Canlı ve cansız çevreye zarar veren, can ve mal kayıplarına neden olan, olağan dışı doğal ve beşerî olaylar olan afetler, Dünya’nın her yerinde etkili olabilmektedir. Afetler, afete neden olay ile oluştukları ortama göre, yer kökenli afetler, atmosfer kökenli afetler, biyolojik afetler, sosyal afetler ve teknolojik afetler olarak sınıflandırılmaktadır. Günümüzde afetlerin görülme sıklığı artarken, afetlere bağlı kayıpların azaldığı görülmektedir. Buna rağmen, bilgi ve teknoloji çağında afetlerin neden olduğu kayıpların kabul edilebilir düzeyde olduğu söylenemez. Oysa afetlerle yaşamak, can ve mal kayıplarını en aza indirmek nispeten mümkündür. Bu, afetlerin iyi bilinmesi, doğru afet yönetimi ve bilinçli bir toplum ile mümkün olabilir. Bu bölümde, Dünyamızı etkileyen afetler hakkında bilgiler verilmeye çalışılmış, afetlere yönelik bir farkındalık ve bilinç oluşturulması amaçlanmıştır. Bu bilgilerin ve farkındalıkların, hayatımızın herhangi bir döneminde işimize yarayabileceği düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Dünya sorunları, afetler, afet yönetimi, afet bilinci. Afetlerden Kaynaklanan Sorunlar 169 KAYNAKÇA Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] (2014a). 2011 Van Depremi Raporu. https://www.afad.gov.tr/Dokuman/TR/78-20140529153416-mudahale,-iyilestirme-vesosyoekonomik-acidan-2011-van-depremi-raporu.pdf adresinden 27.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] (2014b). 2 Nisan 2014 Şili Depremi ve Bölgedeki Deprem Aktivitesine İlişkin Teknik Analiz. https://www.afad.gov.tr/tr/HaberDetay. aspx?IcerikID=27 66&ID=12 adresinden 08.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] (2014c). Basın duyurusu. https://www.afad. gov.tr/tr/ HaberDetay.aspx?ID=5&IcerikID=2836adresinden 19.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] (2015a). Basın Odası, Artvin İli’nde Meydana Gelen Sel Hakkında. https://www.afad.gov.tr/Resim/TR/Icerik/4638-B-20150824233757-aa_ picture_20150824_ 6123268_high.jpg adresinden 12.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] (2015b). Kırklareli Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. http://kirklareli.afad.gov.tr/edirnede-yasanan-sel-felaketine-karsi-destek/ adresinden15.08. 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] (2015c). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü. https://www.afad.gov.tr/Dokuman/TR/101-2014112716301-sozluk.pdf adresinden 17.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] (2015d). AFAD Hakkında. https://www.afad. gov.tr/TR/Index.aspx adresinden 17.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Ambraseys, N.N. (1962). Data forthe İnvestigation of the Seismic Sea Waves in the Eastern Mediterranean. Bull, Seismol Soc. Am. 52, 895-913. Ardos, M. (1987). Volkan coğrafyası. İstanbul: Türkiyat Matbaacılık. Atalay, İ. (2004). Doğa bilimleri sözlüğü. İzmir: META Basım. Doğanay, H. (1994). Tortum (Uzundere) çağlayanı ve turistik potansiyeli (coğrafî bir tanıtım). Türkiye Kalkınma Bankası Turizm Yıllığı. Doğanay, H. (2006). Fen bilimlerinde özel konular 2: Yer bilimi. Erzurum: Aktif Yayınevi. Doğanay, H. (2011). Türkiye ekonomik coğrafyası Ankara: Pegem Akademi. Doğanay, H. ve Doğanay, S. (2014). Coğrafya’ ya giriş: Ankara: Pegem Akademi. Doğanay, H. ve Sever, R. (2011). Genel ve fiziki coğrafya: Ankara: Pegem Akademi. Doğanay, S. ve Alım, M. (2003). Coğrafi bir tanıtım: Yedigöller (Uzundere ) günübirlik rekreasyon alanı. Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (30). Erinç, S. (1982). Jeomorfoloji I-II. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası. Erinç, S. (1996). Kimatoloji ve metodları. İstanbul: ALFA Basım Yayın Dağıtım.. Erol, O. (1991). Genel klimatoloji. Ankara: Gazi Büro Kitabevi. 170 Günümüz Dünya Sorunları Ersoy, Ş. (2005). Kıyıları Yutan Dev Liman dalgaları Tsunamiler. http://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/ adresin den 19.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Ersoy, Ş. (2013). 2013 Afet Raporu “Dünya ve Türkiye”. http://www.yildiz.edu.trimagesimages2013%20AFET %20RAPORU_v2.pdf adresinden 19.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Ertek, A. (1995). Senirkent Seli (13 Temmuz 1995-Isparta). Türk Coğrafya Dergisi. 30, 127-141. Genç, Ö. (2011). Kara Ölüm: 1348 Veba Salgını ve Ortaçağ Avrupa’sına Etkileri. Tarih Okulu, Sayı:x, http://www.johschool.com/OncekiSayilarDetay.aspx?Sayi=X adresinden 19.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Gusiakov, V.K. (2009). Tsunami History: Recorded. TheSea, Tsunamis. (Ed. E.N. BernardA.R.Robinson),https://books.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=kRO6TnU8HC4C&oi=f nd&pg=PA23&dq=What+isTsunami+ adresinden 09.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Güney, E. (2004). Çevre sorunları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Hakyemez, H.Y. (2013). Kıyı çizgileri. Çeviri Ed. Cahit Helvacı, Genel Jeoloji. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, (Lutgens, F.K. Tarbuck, E.J. and Tasa, D. (2011). Essentials of Geology. Eleventh Edition, Pearson). Hoşgören, M.Y. (2004). Hidrografya’nın ana çizgileri I. İstanbul: Çantay Kitabevi. İzbırak, R. (1989). Yer bilimi bilgileri. Ankara: Milli Eğitim Basımevi. İzbırak, R. (1992). Coğrafya terimleri sözlüğü. Ankara: Milli Eğitim Basımevi. Jeoloji Mühendisleri Odası [JMO] (2015ab). Öğrenci Üye Kurultayı, Heyelân ve İnsan. http:// www.jmo.org. tr/ resimler/ekler/9c768e48aca9308_ek.pdf adresinden 13.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Kadıoğlu, M. (2011). Afet yönetimi beklenilmeyeni beklemek ve en kötüsünü yönetmek. Müslüm Yılmaz (Ed.), İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Marmara Belediyeler Birliği Yayını, Yayın No:65. Karaoğlu, Ö. (2013). Volkanlar ve volkanik riskler. Çeviri Ed. Cahit Helvacı, Genel Jeoloji. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, (Lutgens, F.K. Tarbuck, E.J. and Tasa, D.(2011). Essentials of Geology. Eleventh Edition, Pearson). Kara Kuvvetleri Komutanlığı [KKK] (2015).Edirne’de Gerçekleştirilen Kurtarma Tahliye Faaliyetleri. http://www.kkk.tsk.tr/Haberler/Haber157.aspx adresinden 15.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Kavak, K.Ş. (2013). Depremler ve yer küre’nin içi. Çeviri Ed. Cahit Helvacı, Genel Jeoloji. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, (Lutgens, F.K. Tarbuck, E.J. and Tasa, D.(2011). Essentials of Geology. Eleventh Edition, Pearson). Koca, M.Y. (2013). Kütle hareketleri: yer çekiminin işlevi. Çeviri Ed. Cahit Helvacı, Genel Jeoloji. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, (Lutgens, F.K. Tarbuck, E.J. and Tasa, D.(2011). Essentials of Geology. Eleventh Edition, Pearson). Afetlerden Kaynaklanan Sorunlar 171 Lahn, E.(1944). Tortum Gölü ve Tortum Şelalesi. Türk Coğrafya Dergisi, 5-6. Lutgens, F.K. Tarbuck, E.J. and Tasa, D.(2011). Essentials of Geology. Eleventh Edition, Pearson. Meteoroloji Genel Müdürlüğü [MGM] (2011). 16 Haziran 2011 Günü Ankara’ya Ceviz Büyüklüğünde Dolu Yağdı. http://www.mgm.gov.tr/kurumsal/haberler.aspx?y=2011&f=doluadresinden 17.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Meteoroloji Genel Müdürlüğü [MGM] (2015a). Zirai Don Olayından Korunma Yöntemleri. http://www.mgm. gov.tr/site/yardim2.aspx?=ZIRAIDON adresinden 17.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Meteoroloji Genel Müdürlüğü [MGM] (2015b). Yıldırımdan Korunma Yöntemleri. http:// mgm.gov.tr/site/ yardim2.aspx?=YILDIRIM adresinden 17.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Meteoroloji Genel Müdürlüğü [MGM] (2015c). Orman Yangınları ve Meteoroloji. http://www. mgm.gov.tr/ arastirma /orman-yanginlari.aspx adresinden 06.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. National Aeronautics and Space Administration [NASA] (2014ab). What are Hurricanes? http://www.nasa.gov/audience/forstudents/k-4/stories/nasa-knows/what-are-hurricanes-k4. html) adresinden 19.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Özçağlar, A. (2006). Coğrafyaya giriş. Ankara: Hilmi Usta Matbaacılık. Özey, R.(2007). Afetler Coğrafyası. İstanbul: Aktif Yayınevi. Pampal, S. (1987). Jeoloji. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Ramankutty N. (2006). “Global land-coverchange: recent progress, remaining challenges”, LandUse and Land-Cover Change: Local Processes and Global Impacts, Ed.:HelmutGeist, EricLambin, Springer. Sipahioğlu, Ş. (2012). Doğal afetler sorunu. N. Özgen (Ed.). Günümüz dünya sorunları. Ankara: Eğiten Kitap. Strahler, A. and Strahler, A. (1997). Physical geography, science and systems of the human environment, USA: John Wiley & Sons. Inc. Şahin, C. (1991). Türkiye afetler coğrafyası. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları. Şahin, C. Doğanay, H. ve Özcan, N.A. (2004). Türkiye coğrafyası. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. Şahin, C. ve Sipahioğlu, Ş. (2007). Doğal afetler ve Türkiye. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. Şen, Ö.L. (2013). Küresel iklim değişikliği. Çeviri Ed. Cahit Helvacı, Genel Jeoloji. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, (Lutgens, F.K. Tarbuck, E.J. and Tasa, D.(2011). Essentials of Geology. Eleventh Edition, Pearson). TDK, (1998). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 172 Günümüz Dünya Sorunları Turoğlu, H. (2009). Aksu deresi havzası (Giresun) periglasiyal sahasında kütle hareketleri. Türk Coğrafya Dergisi, 52. The United States Geological Survey [USGS] (2015a). Multimedia Gallery Home, Photos. http://gallery.usgs.gov/photos/lQGs38Vji1_11#.VcNVlnHtlHz adresinden 15.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. The United States Geological Survey [USGS] (2015b). Understanding Plate Motions. http:// pubs.usgs.gov/gip/dynamic/understanding.htmladresinden 17.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. The International Disaster Database [EM-DAT] (2015abcd). Disaster List. http://www.emdat. be/disaster_list /index.html adresinden 20.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Türkeş, M. (2001). Hava, iklim, şiddetli hava olayları ve küresel ısınma. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2000 Yılı Seminerleri, Teknik Sunumlar, Seminerler Dizisi: 1: 187-205, Ankara. http://dmi.gov.tr/FILES/iklim/Havaiklim.pdf Türkeş, M. (2012). Kuraklık, Çölleşme ve birleşmiş milletler çölleşme ile savaşım sözleşmesi’nin ayrıntılı bir çözümlemesi. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, 20 (1). The United Nations Office for Disaster Risk Reduction[UNISDR] (2015). Our Mandate. http:// www.unisdr.org/ adresinden 01.10.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Ün, Y. (2013). Türkiye’de taşkın gerçeği ve meteorolojik erken uyarı sistemi. http://www.dsi.gov.tr/ docs adresinden 01.10.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Yılmaz, O.(1991). Tortum Çayı Havzası’nın Beşerî ve Ekonomik Coğrafyası (Basılmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum. İnternet Kaynakları http://www.yerbilimleri.com/ (07.07.2015) http://yunus.hacettepe.edu.tr/~kdirik/FJ_20_levha%20tektonigi.pdf (07.07.2015) https://www.inonu.edu.tr/uploads/contentfile/221/files/genel%20jeo.ppt (07.07.2015) http://www.cografyam.org/ygs_lys/lys_konular/levha_hareketleri.htm (07.07.2015) http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/bilgi/xMercalli.htm (08.07.2015) http://www.koeri.boun.edu.tr/2/onemli-depremler-ulusal-deprem-izleme-merkezi/ (08.07.2015) http://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/05/150512_nepal_deprem(08.07.2015) http://www. bik.gov.tr/iran-da-78-buyuklugunde-deprem-haberi-34279/(08.07.2015). http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/bilgi/sss_tr.htm (08.07.2015) http://kyh.deprem.gov.tr/buyukdeprem.htm (08.07.2015) http://www.oocities.org/herteldenn/deprem2.html (08.07.2015) http://earthweb.ess.washington.edu/tsunami/general/physics/meaning.html (09.07.2015) Afetlerden Kaynaklanan Sorunlar 173 http://www.koeri.boun.edu.tr/tsunami/turkiyede_tsunami.html (10.07.2015). http://www.jeofizik.org.tr/resimler/ekler/fe0093bb30d6f8c_ek.pdf?dergi=24 (11.07.2015) https://www.ntnu.edu/creep (28.07.2015) https://www.doğal afet24.blogspot.com (29.07.2015) http://www.trthaber.com/foto-galeri/dunyanin-en-buyuk-sel-felaketleri/6024/sayfa-15.html (30.07.2015) http://www.hurriyet.com.tr/dunya/14438590.asp (07.08.2015) http://howisjapan.com/ (08.08.2015) http://dosya.marmara.edu.tr/avrupa/mjes%20arsiv/vol%2020%201%20/3-t_rke_.pdf (02.08.2015). http://web.itu.edu.tr/~toros/hava/asityagislari.htm (03.08.2015). http://www.academia.edu/9757428/T%C3%B Crkiyede_Madencilik_ve_Maden_ Facialar%C4%B1 (04.08.2015). http://img1.aksam.com.tr/imgsdisk/2015/07/07/070720150034345940240.jpg (01.10.2015) http://www.hurriyet.com.tr/dunya/17242874.asp (08.08.2015) http://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Sayfalar/Nukleer-Enerji (04.08.2015). https://www.e-education.psu.edu/worldofweather/node/2084 (06.05.2015) http://www.cem.gov.tr/erozyon/AnaSayfa/faaliyetlerimiz/plan_ver_projelerimiz/ulusal_olcekde_yurutulen_plan_ve_projeler/cig_onleme_projeleri.aspx?sflang=tr (06.08.2015). http://www.turksam.org/tr/makale-detay/515-ermenistan-turkiye-yi-metsamor-nukleersantrali-ile-tehdit-ediyor (06.08.2015). http://www.lightningsafety.noaa.gov/photos.shtml (06.08.2015). http://web.itu.edu.tr/~toros/hava/resimler/asitolusumu.jpg (15.08.2015) http://abs.mehmetakif.edu.tr/upload/D007_320_dosya.pptx(15.08.2015) http://www.koeri.boun.edu.tr/depremmuh/eski/bam_erdik.pdf (20.08.2015) http://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/08/140804_cindeprem_asker.shtml (20.08.2015) http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem-bilgileri/buyuk-depremler/ (20.08.2015) http://ic.pics.livejournal.com/kavpolit/45591565/155696/155696_original.jpg (12.09.2015) http://www.physics.drexel.edu/~goldberg/projections/earth_kav.jpg(12.09.2015) http://www.industrytap.com/complete-coverage-of-fukushima-news/17487/(12.09.2015) http://cografyaharita.com/haritalarim/4iturkiye-cig-afet-haritasi.png (18.09.2015) http://www.independent.co.uk/incoming/article9366233.ece/binary/original/turkey-6. jpg(12.09.2015) http://i.dailymail.co.uk/i/pix/2011/10/24/article-2052493-0E816A3900000578-334_634x423. jpg (27.09.2015) 5. BÖLÜM SU SORUNLARI Yrd. Doç. Dr. Sibel IŞIK MERCAN Sinop Üniversitesi Eğitim Fakültesi “Bir kişinin tasarruf ettiği miktardaki su, bir diğeri için hayati önem taşıyabilir...” Amaçlar vv Küresel su sorunlarının tarihsel sürecini genel olarak açıklamak. vv Dünyada suyun varlığı ve dağılımı hakkında çıkarımlarda bulunmak. vv Dünyada ve Türkiye’de su yönetimini değerlendirmek. vv Suyun gıda, enerji ve diğer alanlardaki politikalardan nasıl etkilendiğini açıklamak. vv Suyun niteliksel durumu ve kirliliği üzerine değerlendirme yapmak. vv Su sorunları üzerine sürdürülebilir çözüm önerileri ortaya koymak. Özet Bir doğal kaynak olarak suyun eksikliği, dünyayı etkileyen sorunların içerisinde belki de en önemlisi olarak karşımıza çıkıyor. Dünyada kişi başına düşen kaliteli su miktarı her geçen gün azalıyor ve suyun yönetiminde rekabet daha da fazla hissediliyor. Su kaynaklarının yönetimi, toplumu ve ekonomiyi; sağlık, gıda üretimi ve güvenliği, evsel su sağlanması ve hijyeni, enerji, sanayi ve çevresel sürdürülebilirlik açısından etkilemekte ve su sorunu insanlık için hayati ve stratejik önemi bakımından gün geçtikçe daha ciddi alarm vermektedir. Tüm ulusların dünyadaki su sorununun çözümü için bir araya gelmesi ve çaba göstermesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Su kaynakları, kuraklık, su kalitesi, su sorunları. Su Sorunları 207 KAYNAKÇA Akın, M. & Akın, G. (2007). Suyun önemi, Türkiye’de su potansiyeli, su havzaları ve su kirliliği. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 47(2), 105-118. Aküzüm,T., Çakmak, B. & Gökalp, Z. (2010). Türkiye’de su kaynakları yönetiminin değerlendirilmesi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 3(1), 67-74. Aydoğdu, M. & Gezer. K. (2009). Çevre bilimi. Ankara: Anı Yayıncılık. Ceylan, A. (2005). İklim etkisi ve su kaynaklarından verimli yararlanma yöntemleri. http:// www.dunyasugunu. org/bildiriler/2005/Abdullah_Ceylan.doc adresinden 02.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2014). Türkiye çevre durum raporu. Ankara. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü [DSİ] (2009). Turkey water report. http://www.dsi.gov.tr/english/ pdf_files /turkeywaterreport.pdf. adresinden02/07/2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü [DSİ] (2014). Faaliyet raporu. http://www.dsi.gov.tr/ docs/ stratejik-plan/dsi-2014-faaliyet-raporu.pdf?sfvrsn=2 adresinden 06.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Dinçyürek, A. (2003). Yeni bir strateji: Hidro Strateji. İstanbul. Dünya Su Forumu Raporu (2005). Dünya su forumu bülteni. http://www.iisd.ca/crs/water/worldwater5/ compilationt.pdf adresinden 24.06.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Food and Agriculture Organization of the United Nations [FAO] (2014).The state of the World’s land and water resources for food and agrıculture. Managing systems at risk.Marseille, 2015. Food and Agriculture Organization of the United Nations [FAO] (2015). Towards a water and food secure future critical perspectives for policy-makers. World Water Councıl (2015), Rome. Kapluhan, E. (2013). Türkiye’de kuraklık ve kuraklığın tarıma etkisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 27, 487-510. Karadağ, A. A. (2008). Türkiye’deki su kaynakları yönetimine ilişkin sorunlar ve çözüm önerileri. TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi. Karaman, S. & Gökalp, Z. (2010). Küresel ısınma ve iklim değişikliğinin su kaynakları üzerine etkileri. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 3(1), 59-66. Kılıç, S. (2008). Küresel iklim değişikliği sürecinde su yönetimi. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 39. Mecit, (2013). Sulak alanların korunması ve kirliliğin önlenmesi. III. Ulusal sulak alanlar kongresi 23-25 Ekim 2013 Samsun Muluk, Ç.B., Kurt, B., Turak, A., Türker, A., Çalışkan M.A., Balkız, Ö., Gümrükçü, S., Sarıgül, G. & Zeydanlı, U. (2013). Türkiye’de suyun durumu ve su yönetiminde yeni yaklaşımlar: Çevresel perspektif. İş Dünyası ve Sürdürülebilir Kalkınma Derneği - Doğa Koruma Merkezi. http://www.dkm.org.tr/Dosyalar/ YayinDosya_RnF27jIq.pdf adresinden 28.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 208 Günümüz Dünya Sorunları Organization for Economic Cooperation and Development [OECD] (2012). OECD Environmental Outlook to 2050.http://dx.doi.org/10.1787/9789264122246-en. adresinden 02.07.2015tarihinde erişim sağlanmıştır. Özdemir, E. (2006). Çevre ve su kirliliği. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayınları No:42. Pearce, F. (2009). Nehirler kuruyunca (F. Doruker, Çev.) İstanbul:Altın Kitaplar Yayınevi. Saltürk, M. (2006). Orta Doğu’da su sorunu ve Türkiye açısından incelenmesi. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 3, 21-38. Soylu, N., Suiçmez, B. R., Baran, E. A, & Alemdaroğlu, E. (2006). Türkiye su kaynakları ve sulama hizmetleri yapılanması. TMMOB Su Politikaları Kongresi Bildiriler Kitabı 2. Cilt. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Ankara Şubesi. Sönmez, A.Y., Hisar, O., Karataş, M., Arslan, G. & Aras, S.M. (2008). Sular Bilgisi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. The United Nations World Water Development Report 2 (2006). Global Hydrology and Water Resources, http://www.greenfacts.org/en/water-resources/figtableboxes/8.htm adresinden 24.06.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi Araştırma Komisyonu Raporu (2008). Küresel ısınmanın etkileri ve su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi. Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK] (2010).Çevre İstatistikleri. http://www.tuik.gov.tr/pretablo. do? alt_id=1019 adresinden 09.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Türkiye Sanayicileri ve İşadamları Derneği [TÜSİAD] (2008). Türkiye’de su yönetimi: sorunlar ve öneriler. TÜSİAD yayın no: T/2008-09/469 İstanbul United Nations Inter-Agency Mechanism On All Related Issues, Including Sanitation [UNWATER] (2015). Statistics water quality. http://www.unwater.org/statistics/en/?page= 1&ipp=10&no_cache=1&tx_ dynalist_pi1[par]=YToxOntzOjE6IkwiO3M6MToiMCI7 fQ== adresinden 06.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division [UNDESA] (2015). World Population Prospects: The 2015 Revision. New York: United Nations US Energy Information Administration [EIA] (2010). International energy outlook 2010: Highlights. Washington DC, Office of Integrated Analysis and Forecasting, EIA, US Department of Energy. Üstün Kurnaz, S. (2013). 3. Ulusal Sulak Alanlar Kongresi 23-25 Ekim 2013 Samsun World Water Assessment Programme [WWAP] (2006). World Water Development Report 2: Water: A Shared Responsibility. Paris/New York, UNESCO/Berghahn Books. World Water Assessment Programme [WWAP] (2012). The United Nations World Water Development Report 4: Managing Water under Uncertainty and Risk. Paris. World Wide Fund for Nature [WWF] (2011). Türkiye’nin sulak alanlarının korunması: sorunlar ve çözüm önerileri.http://Awsassets.Wwftr.Panda.Org/Downloads/2subat_Bilginotu.Pdf adresinden 09.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 6. BÖLÜM NÜFUS SORUNLARI Doç. Dr. Ali MEYDAN Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı Amaçlar vv Geçmişten bugüne dünya nüfusunun genel özellikleri kavramak vv Dünya nüfusunun genel durumunu kavramak vv Nüfus artışını etkileyen etmenleri ortaya koyabilmek vv Nüfusun dağılışında etken olan etmenleri kavrayabilmek vv Hızlı nüfus artışı, nüfus planlaması, ülkemizin ve dünyanın nüfusla ilgili temel sorun ve kavramlarını kavramak. vv Nüfus artışının çevre üzerindeki olumsuz etkilerini ortaya koyabilmek Özet Binyıllar boyunca bir sorun olarak görülmeyen, hatta güç unsuru olarak görülen ve artışı için her zaman teşvik edilen nüfus olgusu 20. yüzyılın en büyük çevre sorunu olarak görülmeye başlanmıştır. İnsanca yaşam şartlarının oluşturulması, doğal süreçlerin sekteye uğratılmaması, gelecekte de yaşayabileceğimiz bir dünyanın olabilmesi için acil alınması gerekli önlemlerin başında nüfus planlaması ve lüks tüketim ihtiyaçlarının göz geçirilmesinin yanı sıra, nüfusun doğa üzerindeki baskısının da en aza indirilmesi gelmektedir. Günümüzde yaşam için gerekli kaynaklar, yenilenme hızından daha hızlı tüketilmekte, fosil yakıtların nerdeyse bitme noktasına gelmekte, erozyonla, yanlış ve amaç dışı kullanımla topraklar elden çıkmakta, bir yanda israf almış başını giderken, bir yanda en temel ihtiyaçlar olan su ve gıda maddelerine bile ulaşamayan milyonlarca insan bir arada yaşamaktadır. Anahtar Kelimeler: Nüfus artışı, nüfus sorunu, lüks tüketim, israf 238 Günümüz Dünya Sorunları KAYNAKÇA Akınoğlu, O. (2006). Coğrafya eğitimi ve toplum. Marmara Coğrafya Dergisi, 13, 25-48. Ardoğan, R. (2012). Tüketim, nüfus ve çevre sorunları: Orantısız denklem. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi. 1(4), 81-106 Başıbüyük, A. (2015). Nüfus Coğrafyası, İçinde (Ed: H. Yazıcı, M. K. Koca) Genel Coğrafya. Ankara: Pegem Akademi Baykal, H. ve Baykal, T. (2008). Küreselleşen dünya’da çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5(9), 1-17 BM Mülteciler Yüksek Komiserliğine [UNHCR] (2015). Suriyeli Mültecilerin Toplamı İlk Kez 4 Milyonu Geçti. http://www.unhcr.org.tr/?content=648 20.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. British Broadcasting Corporation [BBC] (2015). Global Population Growth. http://www.bbc. co.uk/schools/ gcsebitesize/geography/population/population_change_structure_rev1. shtml adresinden 09.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Çepel, N. (1999). Orman ve biz. İstanbul: Tema Vakfı Yayınları Çevre Kuruluşları Dayanışma Derneği [ÇEKUD] (2015). Kızılderili Reisten ABD Başkanı’na Çevre Mektubu. http://www.cekud.org.tr/index.php/kizilderili-reisten-abd-baskaninacevre-mektubu-2/ adresinden 15.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Demir, K. ve Çabuk, S. (2010). Türkiye’de metropoliten kentlerin nüfus gelişimi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28(1), 193-215 E-COĞRAFYA (2015).Dünyada Nüfus Dağılışı. http://www.e-cografya.org/co%C4%9Frafya/ haritalar-atlaslar-bayraklar/919-duenyada-nuefus-dag-l-s.html 15.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Ekonomi ve Strateji Danışmanlık Hizmetleri [ESDH] (2015). Dünya Toplam Kentli ve Kırsal Nüfusu 1950-2025. http://www.esdh.com.tr/pdf/dunyatoplamken1950-2025.pdf 19.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Giddens, A. (2013). Sosyoloji: Başlangıç Okumaları (Çev: Günseli Aksoy). İstanbul: Say yayınları Güler, Ç. ve Çobanoğlu, Z. (1994). Nüfus, Nüfus Hareketleri ve Göçler. Ankara: Aydoğdu Ofset Güner, İ. (2012). Nüfus Coğrafyası. İçinde. (Ed: C. Şahin) Genel Beşeri ve Ekonomik Coğrafya. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık Güney, E. (2004). Çevre sorunları coğrafyası. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık Hertsgaard, M. (2001). Yeryüzü gezgini. İstanbul: TEMA Vakfı Yayınları Karabulut, A. (2007). Türkiye’deki işsizliği önlemede aktif istihdam politikalarının rolü ve etkisi. Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Kışlalıoğlu, M. ve Berkes, F. (1991). Çevre ve ekoloji. İstanbul: Remzi Kitabevi Koç, H. (2011). Nüfus artışı ve olası sonuçları. İçinde. (Ed: H. Yazıcı ve K. Arıbaş) Günümüz Dünya Sorunları. Ankara: Pegem Akademi MEB Komisyon (2014). Coğrafya 10 Ders Kitabı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi Ortaylı, İ. (2014). Eski dünya seyahatnamesi. İstanbul: Timaş Yayınevi Nüfus Sorunları 239 Özen, A. ve Beklioğlu, M. (2007). Sulak alanlarla ilgili temel bilgiler. Sulak alan Yönetim Planlaması Rehberi içinde. (Ed: H. Özbek). Ankara: Çevre ve Orman Bakanlığı Scoullos, M. J. (Koord.) (2004). Sürdürülebilir çevre eğitimi ve entegre su kaynakları yönetimi İçin Bir eğitim paketi: Akdeniz’de Su. İstanbul: Yeşil Adımlar Çevre Eğitimi Derneği Sezgin, A. (2002). “Sürdürülebilir Bir Barbarlığa Doğru mu Özgürlükçü Bir Topluma Doğru mu?”, Özgür Üniversite Forumu, Sayı 19 T. C. Kalkınma Bakanlığı [T.C. KB] (2015). T.C. Kalkınma Bakanlığı Uluslararası Ekonomik Göstergeler Raporu. kalkinma.gov.tr 13.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2009). Beşeri coğrafya: İnsan, kültür, mekan. İstanbul: Çantay Kitabevi TWİCSY (2015). Dünyanın Geri Kalanındaki Yiyecek Sıkıntısı. http://twicsy.com/i/Mkwz2d#, 23.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations Department of Economic and Social Affairs [UN DESA] (2015). World PopulationProspectsThe 2015 Revision, http://www.un.org/en/development/desa/index.html 07.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Uyar Bozdağlıoğlu, E. Y. (2008). Türkiye’de işsizliğin özellikleri ve işsizlikle mücadele politikaları. Manas Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 45-65 Ünlü, H. (2006). Hayrettin Karaca röportajı: Param var ama tüketmeye hakkım yok. www.aksam.com.tr adresinden 15.01.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 7. BÖLÜM MÜLTECİ SORUNLARI Öğr. Gör. Bilal ATILKAN Karabük Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Amaçlar vv Mülteci hareketliliğinin Dünyada ve Türkiye’deki tarihsel sürecinin değerlendirilmesi vv Mültecilik statüsünün benzer kavramlar ile tanımlanması ve mültecilik kavramına ilişkin ulusal ve uluslararası mevzuatın incelenmesi vv Türkiye ve komşu ülkelerin mültecilik statüsüne ilişkin sayısal verilerin incelenmesi vv Mültecilere sağlanan hak ve güvencelerin incelenerek ulusal ve uluslararası kaynaklar ışığında kapsamlarının belirlenmesi vv Yakın dönem mülteci hareketliliğinin Türkiye açısından doğurduğu sonuçların belirlenmesi ve değerlendirilmesi Özet Mülteci terimi ülke vatandaşı olmayan bir kimsenin kanunun saydığı sebeplerden biri ile ülkesinden ayrılarak başka bir ülkenin sınırlarında kendine güvence araması şeklinde tanımlanabilir. Mültecilik, geçmişten dönemlerden günümüze dek devletlerin gündeminde olmuştur. Zamanla artan mülteci talepleri, bu alanın daha kapsamlı düzenlenmesini zorunlu kılmıştır. Gerek ulusal gerekse uluslararası alanda devletler mülteci hareketliliğine karşın düzenlemeler getirerek olumsuz sonuçların doğmasının önüne geçmeye çalışmıştır. Özellikle 2000’li yılların başından itibaren ciddi anlamda mevzuat düzenlemesine gidilerek yabancıların çalışma izinleri, korunması ve ikametleri gibi konular hükme alınmıştır. Günümüzün en güncel meselelerinden biri olan iltica hareketliliklerinin uluslararası alanda ciddi bir mülteci krizi oluşturduğu açıktır. Meseleye insan hakları çerçevesinden bakıldığında, ülkelerin iltica ve sığınma taleplerine ne derecede karşılık verebildiği de bir başka sorunu gündeme getirmektedir. Uluslararası örgütlerin ve devletlerin sorumluluk paylaşımlarında pasif kalmaları Türkiye açısından durumu daha da kritik hale getirmektedir. Konunun son kısmında Türkiye’nin mülteci hareketliliğinde oynadığı role değinilerek toplumsal ve ekonomik sonuçları üzerinde değerlendirme yapılacaktır. Anahtar Kelimeler: Göç, Mülteci, Mülteci Mevzuatı, Mülteci Sorunları ve Hakları, Cenevre Sözleşmesi 268 Günümüz Dünya Sorunları KAYNAKÇA Akdoğan G. (2012). Yabancı uyruklu gerçek kişilerin taşınmaz edinimlerinde söz konusu olan karşılıklılık ilkesi. Sıra No: 203, s. 19-26. Altınışık, Ç. ve Yıldırım, M.Ş. (2002). Mülteci haklarının korunması. Ankara: Ankara Barosu Yayınları. Barkın E. (2014). 1951 tarihli mülteciliğin önlenmesi sözleşmesi. Ankara Barosu Dergisi, 1, 333-356. Başak C. (2011). Mülteciler sığınmacılar ve yasadışı göçmenler. İçişleri Bak. Genel Yayın No: 686, Ankara. Berki F. (1955). Türkiye’de yabancılar hukuku. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1-2 s.172-200. Bozkurt E., Kütükçü M.A. ve Poyraz Y. (2009). Devletler hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları. Buz s. (2008).Türkiye sığınma sisteminin sosyal boyutu. 76, 120-129. Çelikel A. (2010). Yabancılar hukuku. İstanbul: Beta Yayınları. Çiçekli B. (2009). Yabancılar hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları. Daver, B. (1953). İnsan hakları ve mülteci meselesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 1,180-199 Doğan V. (2010). Türk vatandaşlık hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları. Ergüven N. ve Özturanlı B.(2013) Uluslararası mülteci hukuku ve Türkiye. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 62, 1007-1061 Ermumcu, S. (2013) . Sığınmacıların ve mültecilerin sosyal güvenlik hakkı. Çalışma İlişkileri Dergisi, 2, 58-76. Erten, R. (2015). Yabancılar ve uluslararası koruma kanunu hakkında genel bir değerlendirme. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1, 14-45. Nomer, E. (2011) Devletler hususi hukuku. İstanbul: Beta Yayınları. Poyraz Y. (2012). Suriye vatandaşlarının geçici korunması ve uluslararası mülteci hukuku. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2, 53-71. Türk Vatandaşlığı Kanunu (2009) T.C. Resmi Gazete 27256. Ulutaş A. (2012). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Suçluların Geri Verilmesi. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, s. 110-215 Uzun A. (2015). Günümüzün sosyal ve ekonomik sorunu olan suriyelilerin mülteci ve ekonomi hukuku bakımından değerlendirilmesi. Ankara Barosu Dergisi, 1, 107-119 Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (2013) T.C. Resmi Gazete 28615. Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun (2003) T.C. Resmi Gazete 25040. Yavuz Ö. (2015) Türkiye’deki Suriyeli mültecilere yapılan sağlık yardımlarının yasal ve etik temelleri. 30, s. 265-280. Mülteci Sorunları 269 http://www.unhcr.org.tr/ adresinden 15.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. http://www.nvi.gov.tr/Hizmetler/Vatandaslik, 07.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Vatandaslik_Kazanilmasi.html/ adresinden http://multeci.net/ adresinden 12.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. http://www.hyd.org.tr/ adresinden 13.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. http://tdk.gov.tr/ adresinden 08.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. http://www.goc.gov.tr/ adresinden 10.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. http://www.multecihaklari.org/ adresinden 07.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 8. BÖLÜM DÜNYA KADIN SORUNLARI Doç. Dr. Gülay GÜNAY Karabük Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, Sosyal Hizmetler Bölümü Doç. Dr. Aybala Demirci AKSOY Gazi Üniversitesi, Mesleki Eğitim Fakültesi, Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi Bölümü Prof. Dr. Özgün BENER Hacettepe Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, Aile ve Tüketici Bilimleri Bölümü Amaçlar vv Kadınlar ve erkekler arasında genel olarak ortaya çıkan farklılıkları ve kadınların toplum içinde yaşadıkları dezavantajlı durumları belirlemek, vv Pekin’de gerçekleştirilen Dördüncü Dünya Kadın Konferansında belirlenmiş olan kritik alanlarla ile ilgili kadınların dünyadaki ve Türkiye’deki avantajlı ve dezavantajlı durumlarını istatistiksel göstergelerle değerlendirmek, vv Ulusal ve uluslararası arenada pek çok kurum ve kuruluşlar tarafından kadınların güçlendirilmesine yönelik geliştirilmiş olan politika, strateji ve uygulamaları incelemek, vv Kadının güçlendirilmesinin sürdürülebilir kalkınma ve ekonomik büyümenin yanı sıra barış ve güvenliğin elde edilmesinde önemini vurgulamak, vv Toplumların kalkınmasında toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasının gerekliliğini ortaya koymak, vv Kadınların rolünün, sadece bugün için değil gelecek nesillerin yaşam kalitelerinin ve refah düzeylerinin korunması ve geliştirilmesinde de (bir sonraki kuşağın önündeki fırsatları yakalamasında) etkinliğini pekiştirmek amaçlanmıştır. Dünya Kadın Sorunları 321 KAYNAKÇA 2001 Yılı Aile Raporu (2002). Aile içi ilişkiler komisyonu. İçinde, İ. Çaylıoğlu (Ed.) 3. ailede rol ve sorumluluklar. T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Yayın No:120. Ankara: Beyda Ofset. Abrar, N. ve Ghouri, A.M. (2010). Dual Earners and Balance in Their Family and Work Life: Findings from Pakistan. European Journal of Social Sciences, 17(1), 28- 40. Acar, F. ve Arıner, H. O. (2009). Kadınların insan hakları ve toplumsal cinsiyet eşitliği. http:// www.mulkiyetetis. gov.tr/ortak_icerik/mulkiyetetis/ kadin.pdf . adresinden 28.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Açıkgöz, R. (2010). Kadın yoksulluğu üzerine bir inceleme. Yardım ve Dayanışma, 1(2), 45-60. Açıkgöz, R. ve Yusufoğlu, Ö.Ş. (2012). Türkiye’de yoksulluk olgusu ve toplumsal yansımaları. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(1), 76-117. Afşar, B. ve Öğrekçi, S. (2015). Tarihsel süreçte kadının gelişimi ve ekonomideki rolü: Toplayıcı kadından günümüz kadınına dönüşüm. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 17(1), 65-86. Ahamad, T. ve Narayana, A. (2015). Girl education: A lifeline to rural transformation in India. International Journal of Applied Research 1(6): 84-87. Aile Araştırma Kurumu (1995). Aile içi şiddetin sebep ve sonuçları, Yayın no:86, Ankara: Bizim Büro Basım Evi. Akhun, İ. (2000). Kız çocuklarının mesleki eğitime ve istihdama yönelimleri. Ankara: Cem Ofset. Akın, A. (2007). Toplumsal cinsiyet (Gender) ayırımcılığı ve sağlık. Toplum Hekimliği Bülteni, 26(2), 1-9. Akın, A. (2014). Kadın sağlığı/Üreme sağlığı. Türkiye sağlık raporu 2014. İçinde M. Ertem ve G. Çan (Ed.) Halk Sağılığı Uzmanları Derneği (HASUDER) Yayın No: 2014-8. Akın, A. ve Demirel, S. (2003). Toplumsal cinsiyet kavramı ve sağlığa etkileri. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 4, 73 -82. Akın, A., Esini, Ç ve Çelik, K. (2003). Kadının sağlık hakkı ve dünya sağlık örgütünün avrupa’da kadın sağlığının iyileştirilmesine yönelik stratejik eylem planı. İçinde, Akın A (Ed.) Toplumsal Cinsiyet, Sağlık ve Kadın, Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, s.17-32. Aktaş, D., Şahin, E. ve Gönenç, İ.M. (2012). Kadın sağlığını etkileyen, sık görülen bazı jinekolojik problemler ve hemşirelik yaklaşımları. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(2), 37- 53. Aktaş, G. (2013). Yoksulluğu ev içinden tanımlamak: Kadın bakış açısından yoksulluk. 7. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı. (Ed. Tuna, M.) 2-5 Ekim, Muğla, Türkiye. Algan, B. ve Algan, M. (2013). Eğitim hakkı ve özgürlüğü bağlamında eğitim hizmetlerinin ruhsat usulü ile özel kişilere gördürülmesi. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17(3), 147 – 194. 322 Günümüz Dünya Sorunları Anıl, E., İlkkaracan, P., Kılıç, Z., Ronge, K., Seral, G. ve Ülgen, T. (2001). Pekin+5: Birleşmiş Milletler’de Kadının İnsan Hakları ve Türkiye’nin Taahhütleri İstanbul, Stampa. Ashford, L.S. (2012a). Women and Education. Global women’s issues women in the world today. United States Department of State Bureau of International Information Programs. Ashford, L.S. (2012b). Women and Health. Global women’s issues women in the world today. United States Department of State Bureau of International Information Programs. Ashford, L.S. (2012c). Women in Power and Decisionmaking. Global women’s lssues women in the world today. United States Department of State Bureau of International Information Programs. Aslan, A. (2007). Lise son sınıf kız öğrencilerin cinsiyet rollerine ilişkin düşünceleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) , Ankara Üniversitesi, Ankara. ASPB, (2014). Kadına Karşı Şiddetle Mücadele Alanında Çalışan Personele Yönelik El Kitabı. http://kadininstatusu.aile.gov.tr/data/542a8e0b369dc31550b3ac30/Kad%C4%B1na%20 Y%C3%B6nelik%20Siddetle%20Mucadele%20Kitap%201.pdf adresinden 23.11.2015 tarihinde edinilmiştir. Ataman, H. (2008). Eğitim hakkı ve insan hakları eğitimi. İnsan Hakları Gündemi Derneği, İzmir. Ataman, Ü.C. (2003). Kadına yönelik şiddet; cinsel taciz/ırza geçme. 12(9), 333-335. Ay, D. (2014). Eğitim sektörü raporu. TSKB Ekonomik Araştırmalar. http://www.tskb.com.tr/i/ content/731_1_Egitim_Sektoru_Raporu_Haziran_2014.pdf adresinden 28.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Aydemir, D. ve Aydemir, E.(2011). Türk siyasetinde kadın: Çok Oluyoruz! Uluslararası Stratejik Araştırmalar Merkezi, Uşak Raporları No: 11-05, Ankara, Uşak Yayınları. Babaoğlu, M. ve Bener, Ö. (2008). Sürdürülebilir Tüketim Davranışı ve Çevre Bilinci Oluşturmada Bir Araç Olarak Tüketici Eğitim Sosyolojik Araştırmalar E-Journal. http://www.sdergi.hacettepe.edu.tr/surdurulebilirtuketimdavranisi.pdf adresinden 02 Eylül 2015 tarihinde edinilmiştir. Başçı, G. ( 2015). Yerel yönetim seçimlerinde kadın seçmen ve temsilcilik: Çorum İli Örneği. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1): 273-299. Bener, Ö. (2009). Kadın ve eğitim. Ankara: Altıncıoğlu Matbaası. Berktay, F. (2004). Kadınların insan Haklarının gelişimi ve Türkiye. sivil toplum ve demokrasi konferans yazıları no 7. http://stk.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/02/01/berktay_std_7. pdf adresinden 18.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Berktay, F. (2010). Felsefenin kadına bakışı. Türkiye’de toplumsal cinsiyet çalışmaları eşitsizlikler mücadeleler kazanımlar. Der: H. Durudoğan vd, s.23-33. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları. Besler, S. ve Oruç, İ. (2010). Türkiye’de ve yazılı basında kadın yöneticiler, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 17-38. Dünya Kadın Sorunları 323 Besler, S. ve Oruç, İ. (2010). Türkiye’de ve yazılı basında kadın yöneticiler. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1),17-38. Birleşmiş Milletler (BM) (2006). Advancement of Women; In-depth Study on All Forms of Violence against Women” (A/61/122/Add.1). Birleşmiş Milletler (BM) (2010). The World’s Women 2010. Trends and Statistics United Nations publication Sales No. E.10.XVII.11 New York, ST/ESA/STAT/SER.K/19. Boyner, Ü. (2011). Kadın milletvekillerinden beklentimiz var. GÖRÜŞ (Tüsiad Görüş Dergisi), 67. Bradshaw, S. ve Linneker, B. (2003). Challenging women’s poverty: Perspectives on gender and poverty reduction strategies from Nicaragua and Honduras, CIIR-ICD Briefing, CIIR-ICD London. Council of Europe (2002). Recommendation Rec (2005)5 of the committee of ministers to member states on the protection of women against violence adopted on 30 April 2002 and explanatory memorandum. Strasburg, France: Author. Çallı, Y. (2009). Türk anayasa hukukunda eğitim hakkı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Çelenk, S. (2010). Kadınların medyada temsili ve etik sorunlar, televizyon haberciliğinde etik içinde. AÜ İLEF: Ankara. 229-236. Dinçkol, B. (2005). Kadın-erkek eşitliği için pozitif ayrımcılık. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(8);101-117. Doğan, E. (2014). Türkiye’de yoksulluğun ölçülmesi. T.C. Kalkınma Bakanlığı Yayın No: 2880 Duflo, E. (2012). Women empowerment and economic development. Journal of Economic Literature 2012, 50(4), 1051–1079. Dünya Kalkınma Raporu (2012). Toplumsal cinsiyet eşitliği ve kalkınma. Dünya Bankası Washington DC 201220433. http://www.wds.worldbank.org/external/default.pdf adresinden 30.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Ecevit, Y. (2003). Toplumsal cinsiyetle yoksulluk ilişkisi nasıl kurulabilir? Bu ilişki nasıl çatışabilir? Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 25(4), 83-88. Egeli, G. (1998). Nüfus, çevre, kalkınma ilişkilerinde kadın gönüllü kuruluşlarının rolü. nüfus, çevre ve kalkınma konferansı. Ankara: Türkiye Çevre Vakfı Yayını. Ehrlich, P. R., ve Ehrlich, A. H. (1991). Healing the planet. New York: Addison-Wesley. Emine Fırat, E. ve Aydın, A. (2015). İnsani kalkınma endeksine göre Türkiye’nin eğitim endeks göstergelerinin OECD ülkeleri ile karşılaştırılması. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 15(29), 62 – 87. Eno Eyo,U. 2006, Violence against women. Health Care for Women International, 27,199-203. Ersoy, E. (2009). Cinsiyet kültürü içerisinde kadın ve erkek kimliği (Malatya Örneği). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 209-230. 324 Günümüz Dünya Sorunları EUROSTAT (2014). Employment statistics. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/ index.php/Employment_statistics adresinden 28.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Eyben, R. Kabeer, N. and Cornwall, A. (2008). Conceptualising Empowerment and the Implications for Pro Poor Growth. A paper for the DAC Poverty Network. www.gsdrc.org/docs/ open/SE8.pdf adresinden 28.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Foster, J. and Amartya S. (1997). On Economic Inequality After a Quarter Century. 2nd ed. Oxford: Clarendon Press. Fusco, R.A. and Fantuzzo, J.W. (2009). Domestic Violence crimes and children: A Populationbased Investigation of Direct Sensory Exposure and The Nature of Involvement. Children and Youth Services Review. 31, 249-256. Gimenez, M.E. (2004). Connecting Marx and feminism in the era of globalization: A preliminary investigation, Socialism and Democracy, 18(1), 85-105. Göğüs Tan, M. (2007). Women, Education and Development in Turkey. Education in “Multicultural” Societies – Turkish and Swedish Perspectives, Eds. Carlson, M, Rabo, A and Gök, F Swedish Research Institute in Istanbul, Transactions, vol. 18 (Stockholm), pp. 107-122. Gömbül, Ö. (1998). Ailede kadına eşi tarafından uygulanan şiddet,şiddette mesleki role ilişkin hemşirelik tutumları ile cinsiyet rol kalıpları arasında ilişki (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi. Ankara Gözütok, F. D. (1995). Kadın ve eğitim. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 28(1), 43-47. Gracia, E. ve Herrero, J. (2007). perceived neighborhood social disorder and attitudes toward reporting domestic violence against women. Journal of Interpersonal Violence, 22(6), 737752. Graham-Bermann, S. A. (2001). Assessment and Therapy. Domestic Violence Intervention. (Ed: H.S. Friedman) Specialty Articles from The Encyclopedia of Mental Health. Academic Press. 173-188. Güldal, D. (2006). Kadın Yöneticileri Motive ve Demotive Eden Faktörlerin Tespitine Yönelik Bir Araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana. Günay, G. ve Bener, Ö. (2011). Kadınların Toplumsal Cinsiyet Rolleri Çerçevesinde Aile İçi Yaşama Algılama Biçimleri. Türk Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15(3), 157-171. Haarr, R. N. (2012). Human Rights of Women. Global women’s Issues Women in the World today. United States Department of State Bureau of International Information Programs. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HU NEE) – Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASPB). (2015). Türkiye’de Kadına Yönelik Aile içi Şiddet Araştırması 2014. Ankara: Elma Teknik Basım Harris, G. E. (2006). Conjoint therapy and domestic violence: Treating the individuals and the relationship. Counselling Psychology Quarterly, 19(4), 373-379. Hausmann, R., Tyson, L. D. and Zahidi, B.S. (2011). The Global Gender Gap Report 2011. World Economic Forum Geneva, Switzerland. http://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2009.pdf adresinden 30.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Dünya Kadın Sorunları 325 Holt, S., Buckley, H. ve Whelan, S. (2008). The Impact of Exposure to Domestic Violence on Children and Young People: A Review of the Literature. Child Abuse ve Neglect, 32, 797–810. Huch, M. H. (2000). Violence against Women: A Worldwide Problem. Nursing Science Quarterly, 13(4), 339-346. International Women’s Day (2007). Ending Impunity for Violence against Women and Girls http://www.un.org/events/women/iwd/2007/pdf/background.pdf. adresinden 16.12.2009 tarihinde edinilmiştir. Işıloğlu, B. (2006). Anksiyete ve depresyon tanısı ile izlenen evli kadınlarda aile içi şiddetin sosyodemografik faktörler, çift uyumu ve hastalıkla ilişkisi. T.C Sağlık Bakanlığı Bakırköy Prof. Dr. Mahzar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Uzmanlık Tezi, İstanbul İçli, G., Öğün, T. A. ve Özcan, N. (1995). Ailede kadına karşı şiddet ve kadın suçluluğu. Kadın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi. İlkin, A. ve E. Atkin (1991). Çevre sorunları. Ekonomik ve sosyal sorunlar çözümler öneriler dizisi I, TOBB Yayınları, Ünal Ofset, Ankara. 5-13. İmamoğlu, E. O. (1991). Aile içinde kadın-erkek rolleri. Türk Aile Ansiklopedisi. Ankara: Cilt 3, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu. Ankara Türkiye Yazarlar Birliği Vakfı s: 832-835. Jaffe, P. G. Wolfe, D. A. and Kaye, S.W. (1990). Children of Battered Women. Newbury Park, CA: Sage. Jalbert, S. E. (2012). Women and The Economy. Global women’s Issues Women in the World today. United States Department of State Bureau of International Information Programs. Johnsson-Latham, G. (2007). A Study on Gender Equality as a Prerequisite for Sustainable development. Report to the Environment Advisory Council, Sweden. Kabaş, D. (2004). Kadınların Çevre Sorunlarına İlişkin Bilgi Düzeyleri ve Çevre Eğitimi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Kabaş, T. (2009). Gelişmekte Olan Ülkelerde Yoksulluğun Nedenleri ve Yoksullukla Mücadele, Adana: Nobel Kitap. Kalınkara, V. (2011). Temel Gerontoloji Yaşlılık Bilimi. I. Baskı. Yayın No:145, Ankara: Nobel Yayıncılık. Kaplan, İ. (2008). Türkiye’de milli eğitimin ideolojisi (7.Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları 527. Karaca, Y. ve Papatya, N. (2011). Reklamlardaki kadın imgesi: Ulusal televizyon reklamlarına ilişkin bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 479-500. Karaca, Y. ve Papatya, N. (2011). Reklamlardaki kadın imgesi: Ulusal televizyon reklamlarına ilişkin bir değerlendirme,. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 479-500). Karadeniz, O. ve Durusoy Öztepe, N. (2013). Türkiye’de Yaşlı Yoksulluğu. Çalışma ve Toplum. 3, 77 – 102. 326 Günümüz Dünya Sorunları Karaduman Taş A.K., Uyanık, D. ve Karakaya, Z. (1997). Şiddeti İçselleştiren Kadın Profili. III. Kadın Çalışmaları Toplantısında Sunulmuş Bildiri, Adana 17-19 Mayıs. Karaduman, S. (2010). Modernizmden Postmodernizme Kimliğin Yapısal Dönüşümü. Journal of Yasar University, 17(5), 2886‐2899. Kiracı, H. and Karalar, R. (2010). Bireysel değerlerin sürdürülebilir tüketim davranışı üzerindeki etkisini belirlemeye yönelik öğretmenler üzerinde bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi 2(2), 79-106. Koçak, F. ve Balcı, V. (2010). Doğada yapılan sportif etkinliklerde çevresel sürdürülebilirlik. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 2(2), 213-222. Kolankaya, A. (2011). Kadın Sağlığı. http://www.tapv.org.tr/getpdf.aspx?dosyaid=14 adresinden 25.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Korkmaz, A. ve Uçar Tüfekçi, N. (2007). Çalışma Hayatında Tarımda Kadın ve Sorunları: Ağlasun İlçesi Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, 12, 37-61. Korkmaz, H. (2014). Yönetim kademelerinde kadına yönelik cinsiyet ayrımcılığı ve cam tavan sendromu. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(5), 1-14. Krug EG, Dahlberg LL, Mercy JA, Zwi AB, Lozano R. (2002). World Report on Violence and Health. World Health Organization Geneva. KSGM (2013). Kadınların Yetki ve Karar Alma Mekanizmalarına Katılımı TAIEX Çalıştayı.http:// kadininstatusu.aile.gov.tr/duyurular/kadinlarin-yetki-ve-karar-alma-mekanizmalarinakatilimi-taiex-calistayi-duzenlendi adresinden 29.08.2015 tarihinde edinilmiştir. KSGM (Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü) (2009). Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2009 KSGM (Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü) Ulusal Eylem Planı (2007). Kadına yönelik aile içi şiddetle mücadele 2007-2010. T.C. Başbakanlık Kadın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü. www.ksgm.gov.tr/uep.pdf. adresinden 26.11.2008 tarihinde edinilmiştir. KSGMa (2008). Politika Dokümanı. Kadın ve Sağlık. http://kadininstatusu.aile.gov.tr/ data/542a8e0b369dc31550 b3ac30/saglik.pdf adresinden 25.08.2015 tarihinde edinilmiştir. KSGMa (2008). Politika Dokümanı. Kadın ve Yoksulluk. http://kadininstatusu.aile.gov.tr/ data/542a8e0b369dc3 1550b3ac30/yoksulluk.pdf adresinden 25.08.2015 tarihinde edinilmiştir. KSGMc (2008). Politika Dokümanı. Kadın ve Ekonomi. http://kadininstatusu.aile.gov.tr/ data/542a8e0b369dc31 550b3ac30/ekonomi.pdf adresinden 25.08.2015 tarihinde edinilmiştir. KSGMd (2008). Politika Dokümanı. Kadın ve Çevre. http://kadininstatusu.aile.gov.tr/data/542a 8e0b369dc31550b3ac30/cevre.pdf adresinden 25.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Dünya Kadın Sorunları 327 KSGMe (2008). Politika Dokümanı. Kadın ve Medya. http://kadininstatusu.aile.gov.tr / data/542a8e0b369dc31550b3ac30/media.pdf adresinden 25.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Leibowitz, L. (2012). Cinsiyet Farklılıklarının Gelişimi Üzerine Perspektifler. (Ed: Reiter, R.R.) Kadın Antropolojisi (Çev: B. Abiral). Ankara, Dipnot Yayınlar s:19-38 Lipton, M. ve Ravallion, M. (1995). Poverty and Policy. In J. Behrman and T. N. Srinivasan, eds., Handbook of Development Economics. Vol. 3. Mazı, F. ve Tan, M. (2009). Nüfus Artışı, Kaynak Tüketimi ve Çevre, Mevzuat Dergisi, 12(136), http://www.mevzuatdergisi.com/2009/04a/02.htm adresinden 30.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Meyer-Emerick, N. (2002). Policy Makers, Practitioners, Citizens Perceptions of the Violence against Women Act of 1994. Administration and Society, 33(6), 629-663. Mollen, C.J., Fein, J.A., Localio, A.R. ve Durbin, D.R. (2004). Characterization of interpersonal violence events involving young adolescent girls vs. events involving young adolescent boys. Archives of Pediatrics ve Adolescent Medicine, 158, 545–550. Molnar, B.E. Roberts, A.L. Browne, A., Gardener, H. ve Buka, S.L. (2005). What Girls Need: Recommendations for Preventing Violence among Urban Girls in The US. Social Science ve Medicine 60, 2191–2204 Narayan, D. (2009) Can Anyone Hear Us ? Voices From 47 Countries. Washington DC: World Bank. Newland, K. (1980). Women, Men, and the Division of Labor. Worldwatch Paper 37. Washington DC http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED187625.pdf adresinden 25 Ağustos 2015 tarihinde edinilmiştir. Odgers, C.L. ve Moretti, M.M. (2002). Aggressive and antisocial girls: research update and challenges. International Journal of Forensic Mental Health, 1(2):103–119. OECD (2008a). Environmental policy and household behaviour: Review of evidence in the areas of energy, food, Transport, Waste and Water. OECD (2008b). Gender and Sustainable Development: Maximising the Economic, Social and Environmental Role of Women. Retriewed: 03.08.2012. from: http://www.oecd.org/dataoecd/58/1/40881538.pdf. adresinden 30.07.2015 tarihinde edinilmiştir. OECD (2012). Women’s economic empowerment The OECD DAC Network on Gender Equality (GENDERNET). OECD http://www.oecd.org/dac/povertyreduction/50157530.pdf adresinden 20.08.2015 tarihinde edinilmiştir. OECD, (2010). Gender brief. Prepared by OECD Social Division. www.oecd.org/els/social adresinden 20.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Orhon, N. (2010). Küresel medya izleme projesi 2010. http://bianet.org/files/doc_files/000/000/164/original/K% C3%BCresel_Medya_%C4%B0zleme_Projesi_2010_Bas%C4%B1n_b%C3%BClteni-2.doc adresinden 30.07.2015 tarihinde edinilmiştir. 328 Günümüz Dünya Sorunları Oskamp, S. (2000). A Sustainable future for humanities? How can psychology help? American Psychological. 55, 496-508. Owren, C. (2012). Chapter 11. Women and environment. Global women’s issues: Women in the world today. united states department of state bureau of international ınformation programs. Öğütçü, M. (2005). Doğal hukuk ve pozitif hukuk ışığında insan hakları alanındaki bazı kavramlar. Prof.Dr.İrfan BAŞTUĞ Anısına Armağan, DEÜHFD, 7(Özel Sayı), 555-615 Örnek Büken, N ve Şahinoğlu, S. 2006, Violence against Women in Turkey and the Role of Women Physicians. Nursing Ethics 13(2), 197-204. Özer, M. ve Biçerli, K. (2003-2004). Türkiye’de kadın işgücünün panel veri analizi, Sosyal Bilimler Dergisi (2003-2004), 55-85. Özgür, A. Z. (1996). Reklam Filmlerinde Görünen Kadınların İşlevsel Rolleri, Kurgu Dergisi, Sayı 14. Özkan, S. ve Özbaş, S. (2011). Kadın sağlığını geliştirmede medyanın kullanımı ve etkisi, TAF Prev Med Bull 2010; 9(5), 541-546. Öztan, Y. (1996). Çevre kirlenmesi ve korunmasi. Standart Dergisi, Yayın No: 502, Haziran. Öztürk, M. ve Çetin, B.I. (2009). Dünyada ve Türkiye’de yoksulluk ve kadınlar. Journal of Yasar University, 3(11), 2661-2698. Pekin+5 Siyasi deklarasyonu ve sonuç belgesi (2003). Pekin deklarasyonu ve eylem platformu (Türkçe-İngilizce), 2. Baskı Ankara:Cem Web-Ofset. Primo, A. (2003). Gender Issues in the Information Society. UNESCO Publications for the World Summit on the Information Society (WSIS), Paris. CI- 2003/WS/05 Rao Gupta, G. (2012). Women and Poverty. Global women’s Issues Women in the World today. United States Department of State Bureau of International Information Programs. Schwartz, M.D., 2005, The past and the future of violence against women. Journal of Interpersonal Violence, 20(1), 7-11 . Seyyar, A. (2000). Aile içinde çocuklara yönelik şiddete karşı sosyal politikalar KAMU İŞ Dergisi, 5(4),1-17. Subaşı, N. (2001), Kadına yönelik şiddet ve kadın sağlığı üzerine etkileri. Aktüel Tıp Dergisi. 6(1), 21-32. Subaşı, N. ve Akın, A. (2003). Kadına yönelik şiddet; Nedenleri ve sonuçları, toplumsal cinsiyet, sağlık ve kadın. Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları. Sudermann, M. and Jaffe, P 1999, A Handbook for health and Social Service Providers and Educators on Children Exposed to Women Abuse/Family Violence. Ottawa, Ontario: National Clearinghouse on Family Violence. Şen, M. (2013). İnsan hakları bağlamında çalışma hakkı. Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi MÜHFD II (2), 13-37. Dünya Kadın Sorunları 329 Şener Ü. (2009). Kadın yoksulluğu. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) değerlendirme notu. http://www.tepav.org.tr/upload/files/1271312994r5658.Kadin_Yoksullugu.pdf adresinden 25.08.20 12 tarihinde edinilmiştir. Şenses, F. (2001). Küreselleşmenin öteki yüzü: Yoksulluk. İstanbul: İletişim Yayınları. TBB, (2013). İnsan Hakları Raporu. Türkiye Barolar Birliği İnsan Hakları Merkezi. Türkiye Barolar Birliği Yayınları: 235, Ankara, Şen Matbaa. TBMM (2008). 59’uncu Birleşim 6 Şubat 2008 Çarşamba. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi Toksoy Redman, B.(2012). Üst yönetimde kadın temsili: Avrupa Birliği ve Türkiye’deki gelişmeler, http://www.tusiad.org.tr/bilgi-merkezi/fikir-ureten-fabrikadan/ust-yonetimde-kadintemsili--avrupa-birligi-ve-turkiyedeki-gelismeler adresinden 02.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Topgül, S. (2013). Türkiye’de yoksulluk ve yoksulluğun kadınlaşması. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(1), 277-296. Tural, N. (1990). Kadınların çalışması ve istihdam sorunları. Türk Aile Ansiklopedisi, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Cilt 2, 640-649. Turan, A. (2013). İnsan hakkı kuşakları arasındaki tamamlayıcılık ilişkisi. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 4(2), 357 – 378. TÜİK (2008). Tüketim harcamaları, yoksulluk ve gelir dağılımı. Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi – 6. Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara. TÜİK (2012). İstatistiklerle Kadın 2012. http://www.tuik.gov.tr/ adresinden 14.09.2015 tarihinde edinilmiştir. TÜİK (2013). Gelir ve Yaşam Koşulları. http://www.tuik.gov.tr/ adresinden 14.09.2015 tarihinde edinilmiştir.TÜİK (2014). Hanehalkı İşgücü İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/ adresinden 14.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Türk, E. (1999). Türk Eğitim Sistemi. Ankara, Nobel Yayın Dağıtım . Türmen, T. (2003). Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Sağlığı. Toplumsal Cinsiyet, Kadın ve Sağlık. Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2003. TÜSİAD ve KAGİDER (2008). Kadın-Erkek Eşitliğine Doğru Yürüyüş: Eğitim, Çalışma Yaşamı ve Siyaset. Raporunun Güncellemesi, Yayın No. TÜSİAD-T/2008-07/468, Yayın No. KAGİDER-001, Graphis Matbaa, İstanbul. Tüzün, I. (2009). Eğitim Hakkı ve Eğitimde Haklar Uluslararası insan Hakları Belgeleri Işığında Ulusal Mevzuatın Değerlendirilmesi (Der. Işık Tüzün) Eğitim Reformu Girişimi, İstanbul, Yelken Basım Uçar, C. (2011). Kadın Yoksulluğu ile Mücadelede Sosyal Politika Araçları ve Etkinlikler. Uzmanlık Tezi. Ankara: TC Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü. 330 Günümüz Dünya Sorunları Uçar, H. (1991). Global Yapılaşmada Çevre Faktörü Ekonomik Büyüme ve Çevre Korunması. Yabancı Sermaye ve Koordinasyon Derneği Yayın No:3 İstanbul, pp: 34 – 36. UN (2009). World Population Prospects. United Nations Department of Economic and Social Affairs United Nations, New York. UNDP (2014). 2014 İnsani Gelişme Raporu’ndaki İnsani Gelişme Endeksi (İGE) Değerleri ve Sıralamadaki Değişiklikler, http://www.tr.undp.org adresinden 15.08.2015 tarihinde edinilmiştir. UNICEF (2007). The State of The World’s Children 2007. Women and Children. The Double Dividend of Gender Equality. The United Nations Children’s Fund, UNICEF House, 3 UN Plaza, New York, NY 10017, USA. UNICEF (United Nations International Children’s Emergency Fund) (2006). Violence against children. Violence against children in the home and family. http://www.unicef.org/violencestudy/3.%20World%20Report%2 0on %20Violence%20against%20Children.pdf adresinden 25.10.2015 tarihinde edinilmiştir. Ünal, G.(2005). Aile içi şiddet. Aile ve Toplum. 7(8), 85-92. Ünaldı, H. (2013). Kentsel Yoksulluğun Kadınları. 7. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı. (Ed: Tuna, M.) 2-5 Ekim, Muğla, Türkiye. S:13-20. WHO (2002). World Report on Violence and Health; Summary, Geneva, World Health Organization. WHO (2005). Multi-Country Study on Women’s Health and Domestic Violence Against Women Initial Reports on Prevalence, Health Outcomes and Women’s Responses, Geneva World Health Organization. WHO (2009). Women and health: today’s evidence tomorrow’s agenda. WHO Genova http:// www.who.int/gende r/documents/9789241563857/en/ adresinden 14.09.2015 tarihinde edinilmiştir. WHO (World Health Organization) (1998). Gender and Health, Technical Paper, WHO/FRH/ WHD/98.16, Geneva. WHO (World Health Organization) (2010). Towards Universal Access: Scaling up Priority HIV/ AIDS Interventions in the Health Sector. Geneva, Switzerland. http://www.who.int/hiv/ pub/2010 progressreport /en/ adresinden 11.09.2015 tarihinde edinilmiştir. World Bank, (2011). A Measured Approach to Ending Poverty and Boosting Shared Prosperity: Concepts, Data, and the Twin Goals. http://www.worldbank.org/en/topic/measuringpoverty adresinden 10.09.2015 tarihinde edinilmiştir. Yusufoğlu, Ş. (2010). Kadın yoksulluğu üzerine sosyolojik bir araştırma: Elazığ örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat üniversitesi, Elazığ. Zihinoğlu, Ö. (2013). Kadının güçlendirilmesi ve eğitim. İstanbul Kültür Üniversitesi, Küresel Eğilimler Serisi, Çalışma Kâğıdı No.1, s.6. 9. BÖLÜM EĞİTİM SORUNLARI Doç. Dr. Fatih AYDIN Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Doç. Dr. Turhan ÇETİN Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Eğitimi ABD “Eğitim inanç oluşturur, inanç umudu geliştirir, umut da barışı getirir” Confucius Amaçlar vv Günümüz dünyasında insanlık nasıl bir eğitime gereksinim duymaktadır? vv Mevcut küresel toplumsal dönüşüm bağlamında eğitimin amacı nedir? vv Öğrenme nasıl örgütlenmelidir? Özet Küreselleşmenin önemli bir noktaya geldiği günümüz dünyasında güncel ve etkili bir vatandaş olabilmenin yolu standartlara uygun iyi bir eğitim almaktan geçmektedir. Eğitim standartları yüksek olan ülkelerin refah düzeyi ve insanlarının mutluluk derecesi daha yüksektir. Buna karşın dünyanın pek çok ülkesinde ve bölgesinde farklı eğitim sorunları yaşanmaktadır. Eğitime erişime engel olan pek çok öge bulunur. Bunların en başında yoksulluk, iç ve dış çatışmalar ile bunların beraberinde getirdiği kültürel, etnik, dinsel ve ekonomik sorunlar yer almaktadır. Birleşmiş Milletler ve benzeri kuruluşlar dünyadaki eğitim sorunları ve bu sorunları ortaya çıkaran etkenlerle mücadele etmek amacıyla birçok çalışma yürütmektedirler. Eğitimde herkese fırsat ve imkân eşitliği sağlamak gayesiyle yürütülen çalışmalarda karşılaşılan en önemli sorunların başında finansman ihtiyaçlarının sağlanması gelmektedir. Anahtar Kelimeler: Eğitim Hakkı, insan hakları, birleşmiş milletler, UNESCO, fırsat eşitliği Eğitim Sorunları 357 KAYNAKÇA Ataman, H. (2008). Eğitim hakkı ve insan hakları eğitimi. İzmir: İnsan Hakları Gündemi Derneği Yayınları. Demirtaş, A. (1988). Temel eğitimimizin temel sorunları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3, 51-63. International Labour Organization[ILO] (2012). Global employment, trends for women. Geneva, ILO. International Telecommunication Union [ITU] (2013). Trends in telecommunication reform: Transnational aspects of regulation in a networked society. Geneva, International Telecommunication Union. Işık, M., Taştan, N., Temur, N., Kara, Ö. & Mısırlıoğlu, S. (2011). Türkiye’de engellilere yönelik ayrımcılık ve hak ihlalleri 2011 yılı izleme raporu. İstanbul: Eşhid Yayınları. International Telecommunication Union [ITU] (2013).The world in 2014: Fact and figures. Geneva, ITU. International Telecommunication Union [ITU](2014). Trends in telecommunication reform, Special Edition. Fourth-Generation regulation. Geneva, ITU. Kaplan, R. (2015). Birleşmiş milletler belgelerinde eğitim hakkı. TAAD, 6(20), 329-372. Kavak, Y. & Ergen, H. (2007). Türkiye’de ilköğretime katılım ve okula gidemeyen çocuklar. Milli Eğitim Dergisi, 35(172), 8-19. Lutz, W., Muttarak, R. & Striessnig, E. 2014. Universal education is key to enhanced climate adaptation. Science. 346.www.iiasa.ac.at/ web/home/about/news/20141127-Science-Pop. html adresinden 05.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Mimiko, N. O. (2012). Globalization: The politics of global economic relations and international business. Durham, N. C.: Carolina Academic. National Intelligence Council [NIC] (2012). Global trends 2030: Alternative worlds. Washington DC, National Intelligence Council. Oxfam (2014).Working for the few: Political capture and Economic inequality. Oxfam Briefing Paper No. 173. Oxford, U. K.: Oxfam. Özden, Y. (2013). Eğitimde Yeni Değerler, Eğitimde Dönüşüm (9. Basım). Ankara: Pegem Akademi Yayınları Power, C. (1997).The power of education: Education for all development. Globalization and UNESCO. London, Springer. Power, C. (2015). The power of education: Education for all development. Globalization and UNESCO. London, Springer. Schimdt, E. & Cohen, J. (2013). The new digital age: Reshaping the future of people. Nations and Business. New York, Knopf. World Economic Forum (2014).Outlook on the Global Agenda 2015.Global Agenda Councils. 358 Günümüz Dünya Sorunları United Nations Department of Economic and social Affairs [UN DESA] (2012). World urbanization prospects: The 2011 revision. New York: United States. UN Women (2011). Progress of the world’s women: In pursuit of justice. New York, UN Women. UN Women(2013). A transformative stand-alone goal on achieving gender equality, women’s rights and women’s empowerment. New York, UN Women. United Nations [UN] (2013). A new global partnership: Eradicate poverty and transform economies through sustainable development. Report of the High-level panel of eminent persons on the post-2015 development agenda. New York, United Nations. UNESCO (2013). A Human Rights-Based Approach to Education for All, http://www. unicef. org/publications/files/A_Human_Rights_Based_Approach_to_Education_for_All. Pdf adresinden 02.09.2013tarihinde erişim sağlanmıştır. UNESCO (2014). Teaching and Learning: Achieving quality for all. EFA Global Monitoring Report 2013-2014. Paris, UNESCO. UNESCO (2015). Towards a global common good? Rethinking Education. Paris, France, UNESCO. United Nations Human Settlement Programme [UN-HABİTAT](2013). UN-HABİTAT global activities report 2013, our presence and partnerships.Nairobi. United Nations Human Settlement Programme [UN-HABİTAT] (2015). UN-Habitat, www. un-ngls.org/spip.php?page=article_fr_s&id_article=819 adresinden 24.10.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Bank (2011). Conflict, security, and development. Washington, DC, the World Bank. http://www.unicefd.org/turkey/pdf/_gi17.pdf adresinden 20.10.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 10. BÖLÜM SAĞLIK SORUNLARI Yrd. Doç. Dr. Güzin KANTÜRK YİĞİT Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Amaçlar vv Sağlık kavramının açıklanması vv Sağlık sorunlarının tarihsel boyutunun açıklanması vv Dünyada en çok ölüme neden olan hastalıkların incelenmesi vv Günümüzde yaşanan sağlık sorunlarının farklı açılardan incelenmesi Özet Sağlık insanın sahip olduğu en değerli varlıklarındandır. Sadece fiziksel olarak değil, ruhsal ve sosyal açıdan da iyiliği ifade eden sağlığı tehdit eden pek çok faktör vardır. Dünya üzerinde pek çok sorun yer almakta, sağlık sorunları da bunlardan birini oluşturmaktadır. İnsanlık tarihi boyunca sağlığını tehdit eden sorunlar hep olmuştur. Özellikle salgın hastalıklar binlerce insanın kısa sürede hayatını kaybetmesine neden olmuştur. Zamanla bu salgınların bir kısmı önlenmiş, bir kısmının yerini yeni salgınlar almıştır. Nüfus artışının, sanayinin, çevre kirliliğinin, sosyal ve ekonomik şartların doğrudan ve dolaylı etkileri günümüz sağlık sorunlarının oluşmasında önemli rol oynamıştır. Dünya Sağlık Örgütü’nün çalışmaları sağlık sorunlarının boyutunu görmek açısından dikkate değerdir. Ülkelerin ekonomik sosyal yapıları ve uyguladıkları sağlık politikaları sağlık sorunlarının çözüme ulaştırılmasında etkilidir. Yaşanan sağlık sorunlarının bir kısmının önlenebilir olması, sağlık sorunlarının azaltılabilmesi ve daha sağlıklı nesiller yetiştirebilmek için önem taşımaktadır Anahtar Kelimeler: Sağlık, Hastalık, Sağlık Sorunları, Dünya Sağlık Örgütü Sağlık Sorunları 407 KAYNAKÇA Acar, A. ve Beşirbellioğlu, B. (2005). Kuş Gribi (AvianInfluenza), TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4(6), s. 345-353. Akın, L. (2008). Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi, Hacettepe Tıp Dergisi, 39, s. 134-143. Akyol, A.D. (2005). Şiddetli Akut Solunum Yetmezliği endromu (SARS) ve Korunma Önlemleri. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 21(2), 107-123 Atay, H.,Tüvan, A., Demir, Ö. ve Balta, İ. (2012).İklim Değişikliğinin Sağlık Üzerine Etkileri, İklim ve Sağlık Arasındaki İlişkilere Genel Bakış: Hastalıklar, Hassas Gruplar, Adaptasyon ve Öneriler. T.C Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Araştırma Dairesi Başkanlığı, Klimatoloji Şube Müdürlüğü, Ankara Bilir, N. (2010). Dünyada ve Türkiye’de tütün kullanımı epidemiyolojisi. İçinde, Z. A. Aytemur, Ş. Akçay ve O. Elbek (Eds.), Tütün ve Tütün Kontrolü, Toraks Kitapları, Sayı: 10, s. 21-36, Ankara. Boyle, P. ve Levis, B. (2008). World Cancer Report, World Health Organization, International Agency for Research on Cancer, Fransa. CDC (2015). SARS Basics Fact Seet, Centersfor Disease Control and Prevention, http://www. cdc.gov/ sars/about/fs-sars.html adresinden 02.09.2015tarihinde erişim sağlanmıştır. Ceyhan, M. (2006). Avian Influenza (Kuş gribi, tavuk vebası): Yaşadığımız Bir Salgının Ardından, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 49, s. 81-89. http://www.cshd.org.tr/csh/pdf/ pdf_CSH_195.pdf adresinden 20 Ağustos 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Cüzzam (2015). Wikipedia, The Free Encyclopedia. https://tr.wikipedia.org/wiki/ C%C3%BCzzam adresinden 05 Eylül 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Çelen, M.K. (2015). Kırım Kongo Kanamalı Ateş’te Tedavi ve Korunma, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır. http://www.dicle.edu.tr/Contents/67ed41bc-9585-454e-8a38-1a582cb769a7.pdf adresinden 15 Eylül 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Çiçek Hastalığı. (2015). Wikipedia, Th eFree Encyclopedia. https://tr.wikipedia.org/ wiki/%C3%87i%C3%A7ek _hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1 adresinden 05 Eylül 2015 tarihinde erişildi. Doğal Yaşam Rehberi (2015) http://dogalyasamrehberi.com/salgin-hastaliklarin-tarihi/ adresinden 06 Eylül 2015 tarihindeerişim sağlanmıştır. Ecoclimax (2010). Ecology, Nature&Environment, http://www.ecoclimax.com/2010/12/strokedensity-map.htm adresinden 01.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Eraksoy, H.( 2003). 21. yy’ın ilk ağır ve bulaşıcı hastalığı SARS. Bilim ve Ütopya, 108, s. 18, Ankara. Ergönül, Ö. (2009). Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, AKEM Dergisi, 23 (Ek: 2), s. 234-240, İstanbul. Ergün, A. (1998). Sigara ve sistemik etkileri. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi,18(3), 159163, Ankara. 408 Günümüz Dünya Sorunları Ertan, Yıldız (2015?), Tarihin En Büyük 18 Salgını! Ebola da Neymiş? http://www.mynet.com/ my/ yildiz.ertan/tarihin-en-buyuk-18-salgini-ebola-da-neymis-1035357#comment adresinden 6 Eylül 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Fisher, M. (2012), Who Smokes Most: A SuprisingMap of SmokingRatesby Country, The Washington Post. https://w.w.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2012/10/19/whosmokes-most-a-surprising-map-of-smoking-rates-by-country/ adresinden 06 Eylül 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Ikhuoria, Edwin (2014), Case Study: How Nigeria Cantainedthe Ebola Outbreak, http://www. one.org/us/2014/10/29/case-study-how-nigeria-contained-the-ebola-outbreak/ adresinden 08.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. İnsan ve Evren (2014), Dünyayı Sarsan Salgın Hastalıklar, https://insanveevren.wordpress. com/2014/ 12/15/dunyayi-sarsan-salgin-hastaliklar/ adresinden 06 Eylül 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Kaiser Family Foundation (2013). Adult HIV Prevalence Rate 2012, https://kaiserfamilyfoundation. files. wordpress.com/2013/10/adult-hiv-prevalence-rate-2012-globalhealth.png adresinden 01.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Kalyoncu, A., Ünlü, B. ve Taştan, U. (2014). Gençlerin tehlikeli oyunu: Sentetik kannabinoidler (Bonzai) üzerine bir gözden geçirme. Bağımlılık Dergisi, 15(3), 150-155 Kuray, Ş. (2003). SARS (Severe AcuteRespiratorySyndrome). http://www.klinik1.netteyim. net/34-hst-sars.html adresinden 27.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Mavi Tıp Laboratuarı (2015). Dünyada AIDS, http://aids.com.tr/aids.html adresinden 25 Ağustos 2015 tarihinde erişildi. Morrish, N. J.,Wang, S. L., Stevens, L. K., Fuller, J. H., & Keen, H.(2001). Mortality and causes of death in the WHO multinationalstudy of vasculardisease in diabetes. Diabetologia, 44(2), 14-21 Nikiforuk, A. (2013). Mahşerin dördüncü atlısı. İstanbul: İletişim Yayınları Numanoğlu, N. (2003). Severe AcuteRespiratorySyndrome (SARS). Ani gelişen ciddi solunum yetersizliği sendromu. http://www.meteor.gov.tr/2003/sağlik/sars.htm adresinden 10 Ağustos 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Özey, R. (2006). Günümüz Dünya Sorunları. İstanbul: Aktif Yayıncılık. Pietrangelo, A (2014). The Top 10 Dead liest Diseases, http://www.healthline.com/health/top10-deadliest- diseases adresinden 20 Ağustos 2015 tarihinde erişildi. Roteknik, (2014), Küresel Çevre http://roteknik.net/kuresel-cevre-bulasici-hastaliklar-sorunu/ adresinden 16 Ağustos 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Sağlığımızın Teşviki ve Geliştirilmesine Yönelik Ottowa Sözleşmesi (1986). Birinci Uluslararası Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Konferansı, 17-21 Kasım. Sağlık Bakanlığı, 2012, Türkiye Beden Ağırlığı Algısı Araştırması, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Ankara.http://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/bedenagir_tr.pdf adresinden 08.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Sağlık Sorunları 409 SARS. (2015). Wikipedia, The Free Encyclopedia. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eiddetli_ akut_solunum_yolu_sendromu#cite_note-Thiel-3 adresinden 05 Eylül 2015 tarihinde erişildi. Shah, A. (2014). HealthIssues. http://www.globalissues.org/issue/587/health-issues adresinden 27.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. T.C. Sağlık Bakanlığı (2011 a), Sağlığın teşviki ve geliştirilmsi sözlüğü, Ankara: Anıl Matbaacılık. T.C. Sağlık Bakanlığı (2011 b), Sağlığın teşviki ve geliştirilmesine yönelik dönüm noktaları, global konferanslardan bildiriler, Ankara: Anıl Matbaacılık. T.C. Sağlık Bakanlığı, (2012). Dünya ve Türkiye’de Kanser, http://www.saglik.gov.tr/EN/belge/1-15486/dunya-ve-turkiyede-kanser.html adresinden 10 Eylül 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. T.C. Sağlık Bakanlığı, (2013). Yeni Dünya Kanser İstatistikleri Yayınlandı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kanser Daire Başkanlığı, Ankara. http://kanser.gov.tr/daire-faaliyetleri/kanseristatistikleri-860-yeni-d%C3%BCnya-kanser-istatistikleri-yay%%C4%B1nland%C4%B1. html adresinden 10 Eylül 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Tekbaş, F.,Vaizoğlu, S., Oğur, R. ve Güler, Ç. (2005). Küresel Isınma, İklim Değişikliği ve Sağlık Etkileri. Gülhane Askeri Tıp Akademisi Komutanlığı, Ayın Kitabı, s. 1-51. Ankara. Türk Tabipler Birliği (2010). Kırım Kongo Kanamalı Ateşi Bilimsel Değerlendirme Raporu, Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara. Türkiye Endrokrinoloji ve Metabolizma Derneği, (2014), Obezite Tanı ve Tedavi Kılavuzu, Ankara. http://www.turkendokrin.org/files/file/OBEZITE_TTK_web.pdf adresinden 08,09,2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Uçan, S. (2011), SARS, Türk Toraks Derneği, http://www.toraks.org.tr/news.aspx?detail=900 adresinden 09.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. UNICEF/WHO (2009), Diarrhoea: Why Children are Still Dying and When Can Be Done? http://www.unicef. org/health/files/Final_Diarrhoea_Report_October_2009_final.pdf adresinden 07.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. UNODC (2015) World Drug Report 2015, United Nations Office on Drugs andCrime, New York. http://www.unodc.org/documents/wdr2015/World_Drug_Report_2015.pdfhttp:// www.unodc.org/documents/wdr2015/World_Drug_Report_2015.pdf adresinden 09.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Veba (2015). Wikipedia, The Free Encyclopedia. https://tr.wikipedia.org/wiki/ B%C3%BCy%C3%BCk_ Veba_Salg%C4%B1n%C4%B1 adresinden 05 Eylül 2015 tarihinde erişildi. WHO (2011), Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara İlişkin Küresel Durum Raporu 2010, İsviçre. http:// beslenme.gov.tr/content/files/home/kuresel_durum_raporu.pdf adresinden 18.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2014 a). Global Helath Observatory Map Gallery, http:// gamapserver.who. int/mapLibrary/Files/Maps/Global_Death_rates_2012.png adresinden 04.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 410 Günümüz Dünya Sorunları World Health Organization [WHO] (2014 b). % Prevalence of Childhood Overweight 1960’s-90’s, http://www.worldobesity.org/site_media/library/resource_images/Adults_ and_children_earliest_and_most_recent_available_timepoints_combined_gender_November_14.pdf adresinden 1.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015). WHO Calls on Countries to Reduce Sugar In take Among Adults and Children. http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2015/sugarguideline/en/ adresinden 02.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015a). The Top 10 Causes of Death, http://www.who.int/ mediacentre/ factsheets/fs310/en/index2.htmladresinden 20.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015b). The Top 10 Causes of Death, http://www.who.int/ mediacentre/ factsheets/fs310/en/index1.htmladresinden 20.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015c). The Top 10 Causes of Death, http://www.who.int/ mediacentre/ factsheets/fs360/en/adresinden 20.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015d). Media Centre. http://www.who.int/mediacentre/ factsheets/fs339/en/ adresinden 25.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015e). Tobacco Free Initiative. http://www.who.int/tobacco/ health_ priority/en/ adresinden 25.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015f). Global Health Observatory (GHO), Data. http:// www.who.int/ gho/phe/secondhand_smoke/en/ adresinden 25.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015g). Media Centre. http://www.who.int/mediacentre/ factsheets/fs349/en/ adresinden 25.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015h). Obesity. http://www.who.int/topics/obesity/en/ adresinden 08.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015i). Global STrategy on Diet, Physical Activity and Health, http://www. who.int/dietphysicalactivity/childhood/en/ adresinden 08.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015j). Obesity and Overweight. http://www.who.int/mediacentre/ factsheets/fs311/enadresinden 20.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015k). Diabetes. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs312/en adresinden 02.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015m). Ebola virüs disease. http://www.who.int/mediacentre/ factsheets/ fs103/en/ adresinden 02.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015n). Illicit Drugs, http://www.euro.who.int/en/healthtopics/disease-prevention/illicit-drugs/illicit-drugs adresinden 03.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015o). Media Centre. http://www.who.int/mediacentre/ factsheets/fs339/en/ adresinden 25.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 11. BÖLÜM İNANÇSAL SORUNLAR Yrd. Doç. Dr. İbrahim Hakkı İMAMOĞLU Karabük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü Amaçlar vv Din kelimesinin kavramsal ve terimsel anlamını açıklamak vv Dinin tarihsel sürecini açıklamak ve güncel değerini ifade etmek vv İslam inancı üzerinden dünyada yaşatılan sorunları belirtmek vv İslamofobi kavramını açıklamak vv Bu bölümün ana amacı dinin aktüel ve tarihi görünümüyle yarınların nasıl inşa edilebileceğinin cevabını aramaktadır. Özet Birbirleriyle ilişkilerine sorun olduğu görülen dinleri incelemek ve teolojilerini daha yakından tanımak, bugüne gelindiğinde problemlere karşı nasıl bir refleks gösterdiklerini anlamak için gereklidir. Filistin sorununun analizi için Yahudiler için bölgenin vaat edilmiş topraklar olduğunu bilmek gerekir. İslamofobi problemi yaşayan batının anlaşılması için kilisenin, kendisi dışındaki “ötekine” nasıl yaklaştığını doğru çözümlemek gerekir. Bunun için İslam, Yahudilik ve Hıristiyanlık dinlerinin tarihi süreçleri incelenmiş ve her birisinin belirlenen problemine geçilmiştir. Bu bağlamda İslam’la şiddet ve cihat, Yahudilikle Siyonizm, Hıristiyanlıkla İslamofobi birlikte eşleştirilerek anlatılmıştır. Batının yaşadığı son 150 senelik teolojik, sosyolojik, bilimsel tecrübeyi batı dışı toplumlara da yaşatma olarak tanımladığımız modernite din gerçekliğini görünmez hale getirmiştir. Batı gibi ve batı kadar gelişme retoriği üzerine kurulu olan modernite, Tanrı’nın neredeyse by-pass edildiği deist –daha ilerisi ateist- bir hayat okumasına insanlığı mecbur bırakmıştır. Başka bir ifadeyle Tanrı’sız insan yalnızlığa, tanrısız bir çevre kirliliğe mahkûm edilmiştir. Bu konu da yine bir din sorunu olarak karşımıza çıkar. Anahtar Kelimeler: Din, Modenizm, İslam, İslamofobi, Hıristiyanlık, Yahudilik, Siyonizm, Cihad İnançsal Sorunlar 443 KAYNAKÇA Alparslan, Y. (2003). Konsillerin hıristiyanlık tarihindeki yeri ve İznik konsili. Uludağ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 257-296. Aral, B. (2010). Batı uygarlığı, uluslar arası düzen ve uluslar arası hukuk. Modernite ve Dünya düzen(ler)i. İstanbul: Klasik Yayınları. Aydın, M. (1995). Din fenomeni. Konya: Din Bilimleri Yayınları. Aydın, M. (2013). Ana hatlarıyla dinler tarihi. Samsun: Ensar Yayınları. Bilge, M. (2004). Medeniyet ve diriliş. Ankara:Hece Yayınları. Canatan, K. (1995). Bir değişim süreci olarak modernleşme. İstanbul: İnsan Yayınları. Cohn, D. & Sherbok, L. (2011). Yahudiliğin kısa tarihi. çev. Bilal Baş, İstanbul: İz Yayınları. Çalışkan, İ. (2002). Kurân’da din kavramı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları. Çınar, S. (2004) Martin Luther ve Luterah Kiliseleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Demirci, K. (1998). Hıristiyanlık. TDV Ansiklopedisi, İstanbul. Durant, W. (tarihsiz) İslam Medeniyeti, trc. Orhan Bahattin, yy:Tercüman 1001 Temel Eser. El-Buhârî, Muhammed b. İsmail (1994). Edebu’l-mufred, yy:Mektebe ed-Delîl. Emecen, F. (2005). Mohaç Muharebesi. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul. Er, İ.H. (2006). Cennet doğuda bir yerdedir. Ankara: Elips Yayınları. Erdem, M. (1999). Hazreti Âdem (İlk İnsan). Ankara:TDV Yayınları. Fığlalı, E. R. (1991). Çağımızda İslam itikadı mezhepleri. İstanbul:Selçuk Yayınları. Garaudy, R.(2011). İlahi Mesajların Toprağı Filistin. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları. Gencer, B. (2014). İslamda modernleşme. Ankara: Doğu Batı Yayınları. Giddens, A.(1994). Modernliğin sonuçları. İstanbul:Ayrıntı Yayınları. Guenon, R. (1991) Doğu ve Batı (çev. F. Arslan).İstanbul:Ağaç Yayınları. Günaltay, Ş. (1947). Yakın Şark III (Suriye ve Filistin). Ankara:Türk Tarihi Kurumu Yayınları. Kahraman, A.(1965). Dinler Tarihi. Sümer Matbaası. Kahraman, M. L.(1996). Filistin, TDV Ansiklopedisi, İstanbul. Karlığa, B. (2012). Din ve medeniyet. İstanbul: Mahya Yayınları. Koçak, H. ve Koyuncu, A.A. (2014). Modern ve postmodern insan-doğa anlayışına eleştirel bir yaklaşım. Çevre ve Ahlak Sempozyumu, Gaziantep. Özdemir, M. (1994). Endülüs Müslümanları I, Ankara: TDV Yayınları. Sarıkoğlu, E. (1983). Dinler Tarihi. İstanbul. Yazır, M. H. (1977). Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser kitapevi. Yazır, M. H.(1935). Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya. 444 Günümüz Dünya Sorunları Yıldırım, E. (2010). Modernlikten küreselliğe medeniyetlerin paradigmal dönüşümü. İstanbul: Modernite ve Dünya Düzen(ler)i. Klasik Yayınları. e-KAYNAK Ankara Üniversitesi (tarihsiz) http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/772/9833.pdf adresinden 04.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Wikipedia (2007) https://tr.wikipedia.org/wiki/İslamofobi adresinden 14.7. 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı (2015). http://www.diyanet.gov.tr/EgitimHizmetleriGenelMudurlugu/Sayfalar/DergidenSecmelerDetay.aspx?rid=+17adresinden 04.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 12. BÖLÜM İNSAN HAKLARI SORUNU Yrd. Doç. Dr. Bahadır KILCAN Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim Dalı Amaçlar vv Hak kavramının önemini ve insanın sahip olduğu hakları açıklayabilme vv İnsan haklarının tarihsel gelişimini açıklayabilme vv İnsanın sahip olduğu hakları sınıflayabilme vv İnsan haklarının insan yaşamındaki önemini açıklayabilme vv İnsan hakları ihlallerinin altında yatan sebepleri açıklayabilme ve bunlara çözüm önerileri sunabilme Özet Hak kavramı, insanın hem doğuştan getirdiği hem de yaşamının devamı ile elde ettiği ayrıcalıkların bütünü olarak tanınabilir. Bu bütünün, tamamen ya da bir parça halinde eksilmesi ya da bozulması onun var olan hak bütünlüğünün ihlali anlamına gelmektedir. Temelleri ilk insandan bu zamana kadar uzanan insan hakları, insanoğlunun çoğalmasına bağlı olarak çeşitlenmiştir. Bu çeşitlilik yaşanan hak ihlallerindeki artışı da beraberinde getirmiştir. Hal böyle olurken, dünyadaki adalet cübbesini kimsenin giymesine izin vermeyen devletlerin başını çektiği çeşitli uluslararası kuruluşlar, sözde insan hakları savunuculuğuyla, kendilerinden olmayanlar hakkındaki yanlı kararlarını, insan hakları savunuculuğu adı altında uygulamaya koymaktadırlar. Bütün bunların sonucunda, hakkı savunulan insanın dili, dini, ırkı, mezhebi gibi farklılıkların göz önünde bulundurulmadan, piyasa ekonomisinin işleyebilmesi adına insan haklarını ihlal eden, dünya burjuvazisinin olmadığı bir insan hakları savunuculuğunun 21. yüzyıl dünyasında yaşanması, pek mümkün görünmemektedir. Beklenen odur ki; yaşanacak olanlar karşısında yanılmak bize düşsün.. Anahtar Kelimeler: Hak kavramı, İnsan hakları, İnsan haklarının temelleri, İnsan hakları ihlalleri İnsan Hakları Sorunu 467 KAYNAKÇA Abbaslı, N. (2011). Yüzyılın soykırımı Hocalı. İstanbul: Bilge Karınca. Abdiimamoğlu, K. (1994). Modern anayasa hukuku açısından Medine vesikası. Bilgi ve Hikmet, 5, 38-45. Altıparmak, K. (2009). Kopya davalar ve pilot kararlar: Bir kararda bin adaletsizlik?, K. Altıparmak (Yay. Haz.). 50. Yılında Avrupa insan hakları mahkemesi, başarı mı, hayal kırıklığı mı? (ss.60-107). Ankara: Ankara Barosu. Arslan, Z. (2005). Avrupa insan hakları sözleşmesinde din özgürlüğü. Ankara: Liberal Düşünce Topluluğu. Aşar, H. (2014). İnsan hakları düşüncesinin temeli olan “İnsan Onuru” sorunu. Felsefe Dünyası, 59, 226-236. Atalar, Ö. (2002). Avrupa birliği ve insan hakları (Uzmanlık Tezi). Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı, Ankara. Aydın-Koyuncu, Ç. (2008). İnsan hakları ve güvenlik ilişkisi açısından azınlık sorunları: Yunanistan örneği (Yayınlanmamış doktora tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa. Başaran, T. (2007). İlköğretim okullarında vatandaşlık ve insan hakları eğitimi programının uygulanışına ilişkin sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne. Başdemir, H. Y. (2011). Türkiye’de din özgürlüğü ve laiklik. Ankara: Liberte. Beetham, D. (t.y.). Demokrasi ve insan hakları (Çev. B. Canatan). Ankara: Liberte. Bulaç, A. (1994). Bir arada yaşamanın mümkün projesi: Medine vesikası. Bilgi ve Hikmet, 5, 3-15. Büyükkaragöz, S. S. ve Kesici, Ş. (1998). Demokrasi ve insan hakları eğitimi. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı. Çüçen, K. (2011). İnsan hakları. Bursa: MKM. Dağı, İ. D. (1998). İnsan hakları, insani yardım ve dış politika. Liberal Düşünce, 3(9), 116-121. Donnelly, J. (1995). Teoride ve uygulamada evrensel insan hakları (Çev. M. Erdoğan ve L. Korkut). Ankara: Yetkin. Edis-Şahin, Y. (2009). Küreselleşme ve insan hakları. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 2(4), 174-178. Erdem, M. (2012). Medine Vesikası’nın maddelendirilme şekli ve Türkçe çevirileri üzerine bazı mülahazalar. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(8),525-542. Galtung, J. (1999). Bir başka açıdan insan hakları (Çev. M. Sözen). İstanbul: Metis. Gölcüklü, A. F. ve Gözübüyük, A. Ş. (1996). Avrupa insan hakları sözleşmesi ve uygulaması (Genişletilmiş 2. Baskı). Ankara: Turhan. Gül, O. K. (2007). Doğu Türkistan’dan Türkiye’ye hazin bir göç hikâyesi. Turkish Studies, 2(1), 252-273. 468 Günümüz Dünya Sorunları Güneş, A. (2005). Toplumsal bir zorunluluk: Bir arada yaşamak. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(2), 89-103. Kara, U. (2013). İnsan haklarının felsefi temelleri. A. I. Karakaş ve İ. G. Şen (Ed.). İnsan hakları ve kamu özgürlükleri (ss.22-35). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi. Karaman-Kepenekçi, Y. (1999). İnsan hakları eğitiminde okul ve sınıf havasının rolü. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 5(3), 353-361. Karaman-Kepenekçi, Y. (2003). İlköğretimde insan hakları ve sorumluluk eğitimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 34, 280-299. Karaman-Kepenekçi, Y. ve Aslan, C. (2013). Ortaöğretim okullarına önerilen 100 temel eserdeki romanlarda insan hakları üzerine bir çözümleme. Eğitim ve Bilim, 38(168), 183-197. Kartal, B. ve Başçı, E. (2014). Türkiye’ye yönelik mülteci ve sığınmacı hareketleri, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 275-299. Köprülü, Z. (1992). İnsan hakları açısından Irak Türkleri. Ankara: Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği. Kuçuradi, İ. (2009). Uludağ konuşmaları: Özgürlük, ahlâk, kültür kavramları (Dördüncü Baskı). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu. Levent, E. (2006). AB sürecinde belgelerle insan hakları. Eğitim, Demokrasi, Vatandaşlık, (Geliştirilmiş 2. Baskı). İstanbul: Arı. Paine, T. (1998). İnsan hakları (Çev. M. O. Dostel). İstanbul: MEB. Sancaklı, S. (2013). Hz. Peygamber ve insan hakları. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2, 23-51. Sanioğlu, H. (2006). Avrupa birliği hukukunda insan hakları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya. Saruhan, M. N. (2014). Evrensel insan hakları açısından İslam’da devlet tebaa ilişkisi: Medine toplumu örneği (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Fatih Üniversitesi, Ankara. Shestack, J. J. (2006). İnsan haklarının felsefi temelleri (Çev. A. R. Çoban ve B. Canatan). Liberal Düşünce, 11(43), 87-119. Söylemez, S. (2013). Yoksullukla mücadelenin insan hakları bağlamında değerlendirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38, 217-226. Taşer, S. (2013). İnsan hakları ihlalleri. H. Sayhan ve H. Çamurcu (Ed.). Günümüz dünya sorunları (ss.113-162). İstanbul: Lisans. Ünal, Ş. (1994). İnsan haklarının tarihi, felsefi ve hukuki temelleri. Ankara Barosu Dergisi, 1, 41-74. Yaman, Ö. F. (2015). İnsan hakları perspektifinden Medine Vesikası ile Magna Carta’nın karşılaştırılması (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Turgut Özal Üniversitesi, Ankara. İnternet Kaynakları www.sondevir.com www.gokbayrak.com 13. BÖLÜM AYRILIKÇI ETNİK TERÖRİZM SORUNU Yrd. Doç. Dr. Umut KEDİKLİ Karabük Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Amaçlar vv Devletlerin varlığına ve güvenliğine karşı bir tehdit oluşturan terörizm ve özellikle ayrılıkçı amaçlar taşıyan etnik temelli terörizmi ele almak vv Etnik ayrılıkçı amaçlar taşıyan çeşitli terör örgütlerinden örnekler verilerek bu terör şeklinin nasıl devletlerin siyasi ve ülkesel egemenliğini tehdit ettiği ve bu şekliyle uluslararası barış ve güvenlik için de bir tehdit oluşturduğunu göstermek Özet Terörizm olgusu, ortaya çıktığı toplum içerisinde korku ve dehşet yaratarak güvensiz ve huzursuz bir ortam yaratırken, öte yandan devletin bütünlüğü açısından da bir tehdit oluşturmaktadır. Dolayısıyla terörizm, devletlerin gerek kendi güvenliği gerekse bireylerin güvenliği ve barış içerisinde bir arada yaşayabilmesi açısından mücadele edilmesi gereken bir tehdittir. Terörizm, farklı ideolojik görüşlerden beslenerek ortaya çıkmaktadır. Dünya’da sol ideolojiyi benimseyen terör yapılanmaları olduğu gibi farklı sağ ideolojiden beslenen terör hareketleri de söz konusudur. Farklı ideolojilere sahip terör örgütleri içerisinde özellikle etnik temellere sahip olan ve ayrılıkçı amaçlar taşıyan terör hareketleri günümüzde halen devletler için önemli bir tehdit unsurudur. Dolayısıyla bu bölümde terörizmin tanımı ve özellikleri vurguladıktan sonra, etnik temelli terörizmin ortaya çıkış nedenleri, etnik terörizmin taktik stratejileri ve çeşitli devletler için tehdit oluşturan farklı etnik terör örgütlerinden örnekler verilmektedir. Etnik terörizmi ortaya çıkaran nedenler devletler tarafından iyi algılanabilir ve bu nedenlerin varlık sebepleri ile etkili şekilde mücadele edilebilirse, etnik terörizmin devlet için tehdit olmasının da önüne geçilebilecektir. Anahtar Kelimeler: Terörizm, etnik kimlik, etnik terörizm, IRA, ETA, PKK Ayrılıkçı Etnik Terörizm Sorunu 483 KAYNAKÇA Altınbaş, D. (2000). Korsika ayrılıkçı hareketi. terörizm incelemeleri, Der. Ümit Özdağ ve Osman Metin Öztürk, ss. 409-437, Ankara: ASAM Yayını. Aydın, A (1992). Kürtler, pkk ve öcalan. Ankara: Kiyap Yayınları. Başeren, S. H. (2000). Terörizm. kavramsal bir değerlendirme: Terörizm incelemeleri, Der. Ümit Özdağ ve Osman Metin Öztürk, ss. 1-15, Ankara: ASAM Yayını. Çay, A. (1984). Doğu ve Güneydoğu’nun kültürel yapısı. İstanbul: Turan Kültür Vakfı Yayınları. Demirel, E. (2001). Terör. İstanbul: Kültür ve Sanat Yayınları. Detrez, C (2008). Devrimci savaş stratejisi üzerine. http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/ marighella2.ht ml adresinden 09.06.2009 tarihinde edinilmiştir. Ergil, D. (1993). Terörizmin mantığı ve hedefi. Ankara Üniversitesi, SBF Dergisi, 46 (1), 171-181. Eriş, H. E. (2000). IRA: İrlanda cumhuriyetçi ordusu, Terörizm incelemeleri, Der. Ümit Özdağ ve Osman Metin Öztürk, ASAM Yayını, Ankara, 2000, ss. 325-371. Gürses, E. (1997). Ayrılıkçı terörün anatomisi Ira, ETA, PKK. İstanbul: Bağlam Yayıncılık. Hazır, H. (2001). Siyasal şiddet ve terörizm. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Höke, M. (2000). Milliyetçilik akımından partileşmeye, partileşmeden teröre: Bask milliyetçiliği, terörizm incelemeleri. Der. Ümit Özdağ ve Osman Metin Öztürk, ss. 372-408, Ankara: ASAM Yayını. Kymlicka, W. (1998). Çokkültürlü yurttaşlık. Çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü. Ankara: Bilim Sanat Yayınları. Özcan, N. A. (1999). PKK. Ankara: Asam Yayını. Özgür, N. (1999). Etnik sorunların çözümünde etnik parti. İstanbul: Der Yayınları. Öztürk, O. M. (2000). Avrupa ve Orta Doğu ülkelerinin terör karşısındaki konumları. Terörizm incelemeleri. Der. Ümit Özdağ ve Osman Metin Öztürk, ss.134-175. Ankara: ASAM Yayını. Poweroy, W. (1992). Marksizm ve gerilla savaşı. Çev. A. Sarı Ali, İstanbul: Belge Yayınları. Volkan, V. D. (1993). Etnik terörizmin psikolojisi. Ankara: Politik Psikoloji Yayınları. Wallerstein, I. (1993). Irk, ulus, sınıf. İstanbul: Metis Yayınları. Yılmaz, A. (1994). Etnik ayrımcılık: Türkiye, İngiltere, Fransa, İspanya. Ankara: Vadi Yayınları. 14. BÖLÜM DÜNYADA TARIM KAYNAKLI SORUNLAR Doç. Dr. Mustafa SAĞDIÇ Yıldız Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü Doç. Dr. Mevlüt GÜL Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü Amaçlar vv Tarım sektöründe yaşanan değişimleri açıklamak. vv Tarımın gelir dağılımındaki yerini belirtmek. vv Tarım-Nüfus ilişkisini ortaya koymak. vv Tarımda yaşanan verim probleminin nedenlerini açıklamak. vv Tarımsal kaynaklı çevre kirliliği hakkında bilgi vermek. vv Tarımsal sorunlara yönelik çözüm önerileri sunmak. Özet Dünyadaki toplam üretim değeri içinde tarım sektörünün katkısının oransal olarak azalması, bunun karşısında sektördeki istihdamın daha az azalma göstermesi, özellikle gelir dağılımı açısından sorun teşkil etmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde tarım sektöründe, istihdam açısından acil sorunlar bulunmaktadır. Dünyada hızlı nüfus artışı ile toplumun beslenme ihtiyacını karşılamak da zorlaşmaktadır. Ayrıca günümüzdeki ekonomik gelişmeyle birlikte beslenme kalitesi de önem kazanmaktadır. Gıda güvenliğinin sağlanamaması, beslenme hususunda yaşanan temel sorunlardandır. Tarımsal üretimde verimlilik de büyük önem taşımaktadır. Özellikle verim artışına dönük biyoteknoloji alanındaki gelişmeler yoğun bir tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Tarımda girdi kullanımlarındaki artışla beraber pestisit kirliliği, kimyasal gübre kirliliği, yanlış sulama, hayvansal atık kirliliği gibi çevresel birçok sorun ortaya çıkmıştır. Bu nedenle dünya ölçeğinde geliştirilen Entegre Mücadele, İTU (iyi tarım uygulamaları), biyolojik mücadele gibi çevre dostu mücadele yöntemlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede sürdürülebilir tarım, organik tarım gibi kavramlar yoğun olarak tartışılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Tarım Sektörü, Beslenme, Gıda Güvenliği, Sürdürülebilir Tarım Dünyada Tarım Kaynaklı Sorunlar 501 KAYNAKÇA Alagöz, T., Kumova, Y., Atılgan, A. ve Akyüz, A. (1996). Hayvancılık tesislerinde ortaya çıkan zararlı atıklar ve yarattığı çevre kirliliği üzerine bir araştırma, Tarım-Çevre İlişkileri Sempozyumu, Mersin Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yayınları. Alper, S. (2010). Türkiye’de bitkisel üretimde girdi kullanımının yarattığı çevresel sorunlar. TÜİK, Uzmanlık Tezi, 132 s., Samsun. As, Ö. (2009). Ayın konusu: Genetiği değiştirilmiş ürünler. Gıda Dergisi, 6, 10-20. Atsan, T., Eremkaya, T., 2008. Genetiği Değiştirilmiş Organizmaların Tarım ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri, U.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi 22(2), 1-6. Aydın, A. (2002). Tarım ve çevre Sorunları. Alatarım Dergisi, 1(1), 13-18. Banse M., Hans van Meijl, Andrzej Tabeau & Geert Woltjer (2008). Will EU biofuel policies affect global agricultural markets? European Review of Agricultural Economics, 35(2),117–14. Barker, J.C. (1996). Lagoon design and management for livestock waste treatment and storage. North Carolina State Univ. Coop. Ext. Serv. EBAE 103-83, Raleigh, 8s., North Carolina. Beach R. H., Benjamin J. DeAngelo, Steven Rose, Changsheng Li, William Salas, Beusen A.H.W., A.F. Bouwmana, P.S.C. Heuberger, G. Van Drecht, K.W. & Van Der Hoek (2008). Bottomup uncertainty estimates of global ammonia emissions from global agricultural production systems, Atmospheric Environment. 42, 6067– 6077 Beusen, A. H. W., Bouwman, A. F., Heuberger, P. S. C., Van Drecht, G. & Van Der Hoek, K. W. (2008). Bottom-up uncertainty estimates of global ammonia emissions from global agricultural production systems. Atmospheric Environment, 42 (24), 6067– 6077. Bonner, J., Thomas, J., Crenshaw, M., McKinley, B. & Burcham, T.N. (1995). Managing animal waste nutrients. Mississippi State Univ. Coop. Ext. Serv., No: 1937, pp.12, Mississippi. Bosi Bağcı, A.T. (2003). Gıda güvenliği ve güvencesi. Türk Belediyecilik Sempozyumu, Sağlıklı Modern Kentleşme, 13-14 Aralık 2003, Ankara Brauer, D. (1996). Food for the billions-before the world food summit. Development and Cooperation, 5(5). Britz W. & Delzeit R. (2013). The impact of German biogas production on European and global agricultural markets,land use and the environment, Energy Policy, 62, 1268–1275. Buzbaş, N. (2010). Türkiye ve AB’de gıda güvenliği: Ortaklığın sinerjisi. 28. Türkiye-AB Karma İstişare Komitesi Toplantısı, 13-14 Eylül 2010, Edinburg, s. 17, İskoçya. Candan, E. & Özalp Günal, S. (2013). Tarımda Kadın Emeği. Tarım Ekonomisi Dergisi, 19(1), 93-101. Caswell, J.A. & Modjuzska, E.M. (1996). Using Informational labeling to ınfluence the market for quality in food products. American Journal of Agricultural Economics, 78, 1248-1253. 502 Günümüz Dünya Sorunları Coşkun A.S., Elibol, P., Coşkun, M., Çalışkan, E., Tükenmez, M.A. & Yeğen, B.Ç. (2007). Hekimlerin ve veteriner hekimlerin araştırmalarda deney hayvanı kullanımına bakış açıları, Cerrahpaşa Tıp Dergisi, 38, 146 – 151. Çelik, V. & Turgut-Balık, D. (2007). Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 23(1-2), 13-23. Çetiner, S. (2010. Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO) Nedir? Sorular ve Yanıtlar-1. Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, 10 (38), 40-54. Delen. N. (2008). Fungisitler. Nobel Yayınevi, İzmir. Delice, N. & Delice, A. (2005). Uyum çalışmaları çerçevesinde iyi tarım uygulamaları standardının değerlendirilmesi. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(3), 53-62. Demirulus, H. & Aydın, A. 1996. Tavukçuluk Artık ve Atık Maddelerinin İşlenerek Çevre Kirliliğinin Azaltılması. Ekoloji Çevre Dergisi, 19(6),22-26. Dernek, Z. (2005). Tarım ekonomisi ve işletmeciliği. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Isparta. Dobrovolski R., Rafael D.L., François G., Sidney F.G., José Alexandre F.D (2013). Global agricultural expansion and carnivore conservation biogeography, Biological Conservation 165, 162–170. Dölekoğlu, Ö.C. (2003). Gıda Güvencesi, TEAE Bakış, (4), Ankara. Durmuşoğlu, E., Tiryaki, O. & Canhilal, R. (2010). Türkiye’de pestisit kullanımı, kalıntı ve dayanıklılık sorunları. Türkiye Ziraat Mühendisliği 7. Teknik Kongresi, 11-15 Ocak 2010, Bildiriler Kitabı 2, 589-607, Ankara. Ergül, M., Ayhan, V. & Öğretmen, T. (1992). Hayvancılık ve çevre. 1. Uluslararası Çevre Sempozyumu, 231-243, İzmir. Ersun, N., Arslan, K. (2010). Türkiye’de organik tarım ve iyi tarım uygulamaları üretim ve pazarlama esasları. İTO Yayınları, Yayın No: 2010-101, İstanbul. Food and Agriculture Organization of the United Nations [FAO] (2000). Handbook for defining and setting up a food security ınformation and early warning system (FSIEWS), Rome. Food and Agriculture Organization of the United Nations [FAO] (2015). Faostat. İnternet adresi: http://faostat.fao.org, adresinden 05.09.2015. tarihinde erişim sağlanmıştır. Gilbert, N. (2013). A hard look at GM crops. Nature 497(7447), 24-26. Giray H. & Soysal A. (2007). Türkiye’de gıda güvenliği ve mevzuatı. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(6), 485-490. Güler, S., 2004. Dünya’da ve Türkiye’de gübre tüketiminde yaşanan gelişmeler. İçinde: Karaman, M.R., Brohi, A.R. (eds) Türkiye 3. Ulusal Gübre Kongresi, Tarım-Sanayi-Çevre, 11-13 Ekim 2004, 47-54, Tokat. Haney N. & Cohen S. (2015). Predicting 21st century global agricultural land use with a spatially and temporally explicit regression-based model, Applied Geography 62, 366-376. Dünyada Tarım Kaynaklı Sorunlar 503 Haspolat, I. (2012). Genetiği değiştirilmiş organizmalar ve biyogüvenlik. Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 59, 75,80. Henson, S.J. & Traill, B. (1993). The demand for food safety. market ımperfections and the role of government. Food Policy, 18,152-162. International Labour Organization [ILO] (2015). Key indicators of the labour market. Geneva, 2014. http://www.ilo.org adresinden 05.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. İçel, C.D., Yüksel, B. & Uz, M. (2009). Avrupa Birliği’nde iyi tarım uygulamaları. Standart Dergisi, 48(565), 44-49 Karaman, S. (2006). Hayvansal üretimden kaynaklanan çevre sorunları ve çözüm olanakları. KSÜ. Fen ve Müh. Dergisi, 9(2), 133-139. Kılıç, İ. & Ercan, Ş. (2009). Hayvan barınaklarından kaynaklanan gaz emisyonları ve çevresel etkileri, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 14(2), 151-160. Leisinger, K.M. (2000). Population growth, food security, and civil society: The hunger problem can be solved. Development and Cooperation, (1), 8-12. Meseri, R. (2008). Beslenme ve genetiği değiştirilmiş organizmalar. TAF Preventive Medicine Bulletin, 7(5), 455-460. Mutlu, A. (1999). Adana ili çevresindeki hayvancılık tesislerinde ortaya çıkan atıkların yarattığı çevre kirliliği üzerinde bir araştırma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi.Adana. Pardey P.G., Jason M.B., Terrance M.H., Timothy K.M.B & Vernon R. E. (2014). A Bounds analysis of world food futures: Global agriculture through to 2050, Australian Journal of Agricultural and Resource Economics, 58, 571–589. Resmi Gazete [RG] (2006). Tarım Kanunu. Kanun No. 5488, Kabul Tarihi: 18/4/2006. Resmi Gazete [RG] (2010). Resmi Gazete—İyi tarım uygulamaları hakkında yönetmelik. Resmi Gazete Tarihi: 07.12.2010, Resmi Gazete Sayısı: 27778. Roorda van Eysinga, N.L. (1984). Nitrate and glasshouse vegetables. Fertilizer Research, 5, 149156. Rosegrant M. W., Tokgoz S. & Bhandary P. (2013). The new normal? A tighter global agricultural supply and demand relation and its implications for food security, Amer. J. Agr. Econ. 95(2), 303–309. Schroeder J. I., Delhaize E., Frommer W. B., Guerinot M. L., Harrison M. J., Estrella L. H., Horie T., Kochian L. V., Munns R., Nishizawa N. K., Tsay Y. F. & Sanders D. (2013). Using membrane transporters to improve crops for sustainable food production. Nature 497(7447), 6066. Sönmez, İ., Kaplan, M. & Sönmez, S. (2008). Kimyasal gübrelerin çevre kirliliği üzerine etkileri ve çözüm önerileri. Derim Dergisi, 25(2), 24-34. Stephen J. DelGrosso (2008). Mitigation potential and costs for global agricultural greenhouse gas emissions, Agricultural Economics, 38, 109–115. 504 Günümüz Dünya Sorunları T.C. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı [TKB] (2004). Osmanlı’dan günümüze tarım ve tarıma hizmet veren kurumların teşkilatlanma süreçleri. T.C. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Yayınları, 70s., Ankara. Taşkaya, B. (2004). Tarım ve çevre. TEAE-Bakış, 5(1). Ankara. Tiryaki, O., Canhilal, R. & Horuz, S. (2010). Tarım ilaçları kullanımı ve riskleri. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 26(2), 154-169. Turabi, M.S. (2007). Bitki koruma ürünlerinin ruhsatlandırılması. Tarım İlaçları Kongre ve Sergisi, TMMOB Ziraat Müh. Odası ve Kimya Müh. Odası, Bildiriler Kitabı. Türker, S. (2012). Türkiye’de gıda güvenliği ve mevzuatının gelişim süreci. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 21, 34-37. Yavuz, F. (2005). Türkiye’de tarım. T.C. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Yayınları, s. 243, Ankara. Yılmaz, F. (2014). Bitkisel üretimde genetiği değiştirilmiş organizmalar ve ürünler ile biyogüvenlik. T.C. Kalkınma Bakanlığı, Uzmanlık Tezi, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Yayın No: 2914, 221s., Ankara. Zhang, X. & Ximing, C. (2011). Climate change impacts on global agricultural land availability, Environmental Research Letters, 6, 1-8. 15. BÖLÜM AÇLIK VE YOKSULLUK SORUNLARI Öğr. Gör. YELİZ MERCAN Kırklareli Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Amaçlar vv Açlık ve yoksulluk kavramlarının açıklanması vv Açlık ve yoksulluğun nedenlerinin ve diğer belirleyicilerle olan ilişkilerinin değerlendirilmesi vv Dünyada açlık ve yoksulluğun boyutlarının ortaya konulması vv Açlık ve yoksullukla mücadelede uluslararası örgütlerin ve yaklaşımların rolünün açıklanması. Özet Bugün dünyada uluslararası örgütlerin yoğun çabalarına rağmen yaklaşık her dokuz kişiden biri hem aç hem de aşırı yoksuldur. Yoksulluk toplumun yaşam standartlarının belirlenen bir düzeyin altında kalma durumu olarak tanımlanırken, açlık gıda gereksinimi olduğunda vücudun sinyal vererek rahatsızlık hissi oluşmasıdır. Kalori miktarına göre hesaplanan ve günlük alması gereken temel gıda maddelerinden oluşan sepetin altında gıdaya ulaşan kişiler aç, sepetin parasal karşılığı altında geliri olan kişiler aşırı yoksul olarak tanımlanır ve bu sınırlarda açlık ve yoksulluk çizgisi oluştururlar. Dünyada uluslararası ve ulusal gelir dağılımı eşitsizlikleri derindir. Özellikle Asya ve Sahra-altı Afrika’da yaşayan insanlar yoksulluk ve açlık nedeniyle acı çekmekte, en fazla kadın ve çocuklar bu durumdan etkilenmektedir. Sahra-altı Afrika’da açlık nedeniyle ölümler tüm çocuk ölüm nedenleri arasında üçüncü sıradadır. Gelişmekte olan ülkelerin birçoğunda Milenyum Gelişme Hedefleri’ne erişilememiş ve 2015 sonrası için yeni Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri belirlenmiştir. Açlık ve yoksullukla mücadelede barış içinde ve bütüncül yaklaşımlarla belirlenen hedeflere ulaşmak için çaba harcanmalı, istikrarlı olunmalı ve katılım sağlanmalıdır. Anahtar Kelimeler: Yoksulluk, Açlık, Açlık sınırı, Gelir 548 Günümüz Dünya Sorunları KAYNAKÇA Alkire, S., Conconi, A., Robles, G. & Seth, S. (2015) Multidimensional Poverty Index - Winter 2014/2015: Brief Methodological Note and Results, MPI Methodological Note, University of Oxford. Başar, E. (2010) Demografiye Giriş, Ankara: Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Şti. Bellù LG. & Liberati P. (2005) Impacts of Policies on Poverty, The Definition of Poverty, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Conceptual and Technical Material, EASYPol, Module 004. Birleşmiş Milletler Türkiye Dergisi (2015) Dünyada açlık azalıyor, fakat 805 milyon insan hala kronik beslenme sorunuyla karşıkarşıya. http://www.bmdergi.org/tr/dunyada-aclik-azaliyor-fakat-805-milyon-insan-hala-kronik-sekilde-yetersiz-beslenme-sorunuyla-karsi-karsi ya/ adresinden 06.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Çalışkan, Ş. (2010) Türkiye’de Gelir Eşitsizliği ve Yoksulluk, Sosyal Siyaset Konferansları, 59 (2), 89–132. Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi [ÇBYE] (2015) Sıkça Sorulan Sorular. http://www.tr.undp. org/content/dam/ turkey/docs/Publications/hdr/faq_mpi-TR_ece%20FU.pdf adresinden 13.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. DeRose L. (1998) Who’s hungry? And how do we know? Food shortage, poverty, and deprivation, United Nations University Press, Tokyo - New York – Paris, The United Nations University. ISBN 92-808-0985-7 Doğan, E. (2013). Türkiye’de Yoksulluğun Ölçülmesi, T.C. Kalkınma Bakanlığı Bölgesel Gelişme Ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Yayın No: 2880, Ankara. ISBN:978-605-4667-75-8 Dünya Engellilik Raporu (2011). DSÖ Kütüphanesi ve Yayın Kataloğu Verileri, Anıl Group Matbaa, Ankara. Erbaş, M. ve Arslan, E. (2012). Açlığın Önlenmesi ve Gıda Güvencesinin Sağlanması, Gıda Mühendisliği Dergisi 36, 50-59. Filiztekin, A. ve Çelik, M.A. (2010) Türkiye’de Bölgesel Gelir Eşitsizliği, MEGARON ; 5(3):116127. Food and Agriculture Organization of the United Nations [FAO] (2014). Rome declaration on nutrition. Why it matters & What can be done. http://www.fao.org/assets/infographics/ FAO-infographic-ICN2-RomeDeclaration-en.pdf adresinden 08.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Food and Agriculture Organization of the United Nations [FAO] (2015). The State of Food Insecurity in the World 2015. http://www.fao.org/3/a-i4646e.pdf adresinden 28.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Food and Agriculture Organization of the United Nations [FAO] (2015a). Food wastage:key facts and figures. http://www.fao.org/news/story/en/item/196402/icode/ adresinden 03.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Açlık ve Yoksulluk Sorunları 549 Food and Agriculture Organization of the United Nations [FAO] (2015b). Food waste harms climate, waer, land and biodiversity. http://www.fao.org/news/story/en/item/196220/icode/ adresinden 10.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Food and Agriculture Organization of the United Nations [FAO] (2015c). Hunger Map 2015. http://www.fao.org/3/a-i4674e.pdf adresinden 07.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Food and Agriculture Organization of the United Nations [FAO] (2015d). State of food insecurity in the World. http://www.fao.org/3/a-i4671e.pdf adresinden 09.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Gennari P. ve Lartey A. (2014) Food and Nutrition in Numbers 2014. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome. Global Hunger Index [GHI] (2014). The Challenge of Hidden Hunger. International Food Policy Research Institute, Washington. Güler, Ç. ve Akın L. (2012) Halk Sağlığı Temel Bilgiler Kitabı, Hacettepe Üniversitesi Yayınları Cilt 3, Ankara. Güneş, M. (2013) Kamu Politikası Oluşturma Sürecinde Yoksullugun Rolü, Journal Of Academıc Approaches, 4(1). İncedal, S. (2013) Türkiyede Yoksulluğun Boyutları: Mücadele Politikaları ve Müdahale Araçları, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü Ankara. Killmann, W. (2008) Climate Change and Food Security: A Framework Document, Food And Agriculture Organizatıon Of The United Nations, Rome. Krishnamurthy P. K., Lewis, K., Choularton, R.J. (2012) Climate Impacts On Food Security and Nutrition, World Food Programme (WFP) Met Office Hadley Centre. Kurter, D. (2014). Yoğun Nüfus Artışı Kaynaklı Ortaya Çıkan Açlık ve Yoksulluk, Araştırma Raporu. http://www.mbmtr.org/ uploads/1/7/9/4/17943871/gk7_2_denizkuter.pdf 03.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Lagarde, C. & Yong Kim ,J. (2015) Ending Poverty and Sharing Prosperity Global Monitoring Report 2014/2015 The World Bank, Washington, USA. Malik, K. (2014) Human Development Report 2014 Sustaining Human Progress: Reducing Vulnerabilities and Building Resilience, United Nations Development Programme, ISBN 978-921-126368-8, New York, USA. Memiş, H. (2014) Küreselleşme ve Yoksulluk İlişkisi, Journal Of Academic Approaches, 5(1). Millennium Development Goal [MDG] (2015): The Millennium Development Goals Report United Nations 2015, New York. Multidimensional Poverty Index [MPI] (2014). FAQs Human Development Report. UNDP, New York. Oxford Poverty & Human Development Initiative [OPHI] (2015). Global MPI 2015:Key Findings. http://www.ophi.org.uk/multidimensional-poverty-index/mpi-2015 adresinden 10.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır 550 Günümüz Dünya Sorunları Oxford Poverty & Human Development Initiative [OPHI] (2015a). Global MPI Interactive Databank. http://www.dataforall.org/dashboard/ophi/index.php/ adresinden 15.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Özgenç N. (2013) Sürdürülebilirlik ve Yoksulluk İlişkisi, Aile ve Sosyal Politikalar Uzmanlık Tezi, T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü, Ankara. Öztürk N. ve Göktolga Z.G. (2010) Yoksulluk ve Gelir Bölüşümünü Belirlemede Kullanılan Ölçütler, Bütçe Dünyası Dergisi Sayı 34 / 2. Sağlık Bakanlığı [SB] (2011). Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Sözlüğü. Ankara: Anıl Matbaacılık. Sheeran J. (2009) World Hunger Series, Hunger and Markets, World Food Programme USA. Taş, H.Y. ve Özcan, S.(2012) Türkiye’de ve Dünya’da Yoksulluk Üzerine Bir Araştırma, SESSION 3D: Büyüme ve Gelişme III, International Conference on Eurasian Economies, 423-30. The Hunger Project [THP] (2015). Know your World: Facts about hunger and poverty. http:// thp.org/ knowledge-center/know-your-world-facts-about-hunger-poverty/ adresinden 09.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK] (2008). Yoksulluk Çalışmaları, Ankara. Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK] (2013). Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, Ankara. Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK] (2014). İstatistiklerle Türkiye 2014, Yayın No: 4380, Ankara. United Nations [UN] (2012). The Challenge. http://www.un.org/en/zerohunger/challenge. shtml adresinden 06.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations [UN] (2014). The Road to Dignity by 2030: Ending Poverty, Transforming All Lives and Protecting the Planet. http://www.un.org/disabilities/documents/reports/SG_ Synthesis_Report_ Road_to_Dignity_by_2030.pdf adresinden 09.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations [UN] (2015). Millennium development goals and beyond 2015. http://www. un.org/ millenniumgoals/poverty.shtml adresinden 09.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations [UN] (2015a). Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development, Resolution adopted by the General Assembly on 25 September 2015. . http://www. un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/70/1&Lang=E adresinden 11.11.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations Department of Economic and Social Affairs [UN DESA] (2015). World Population Prospects The 2015 Revision, http://esa.un.org/unpd/wpp/Publications/Files/ Key_Findings_WPP_2015.pdf adresinden 23.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations Development Programme [UNDP] (2006). What is poverty? Concepts and Measures, International Poverty Centre Poverty In Focus 2006 United Nations Development Programme Brasilia. http://www.ipc-undp.org/pub/IPCPovertyInFocus9.pdf adresinden 01.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Açlık ve Yoksulluk Sorunları 551 United Nations Deveopment Programme [UNDP] (2014). 2014 İnsani Gelişim Raporu. http:// www.tr.undp.org/ content/turkey/tr/home/library/human_development/hdr-2014.html adresinden 09.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations Deveopment Programme [UNDP] (2014a). International Human Development Indıcators. http://hdr.undp.org/en/countries adresinden 05.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations Deveopment Programme [UNDP] (2014b). Human Development Reports. http://hdr.undp.org/en/data adresinden 06.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations Deveopment Programme [UNDP] (2015). A New Sustainable Development Agenda. http://www.undp.org/content/undp/en/home/mdgoverview/mdg_goals/mdg1. html adresinden 09.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations Deveopment Programme [UNDP] (2015a). The Millennium Development Goals Report 2015. http://www.undp.org/content/undp/en/home/librarypage/mdg/themillennium-development-goals-report-2015/ adresinden 09.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. United Nations Deveopment Programme [UNDP] (2015b). Sürdürülebilir Kalkınma için 2030 Gündemi. http://www.undp.org/content/turkey/tr/home/post-2015/sdg-overview.html adresinden 10.11.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. The UN Refugee Agency [UNHCR] ( 2014). World at War Global Trends Forced Displacement in 2014, http://unhcr.org/556725e69.html adresinden 05.08.2015 adresinden tarihinde erişim sağlanmıştır. The UN Refugee Agency [UNHCR] ( 2015). The sea route to Europe: The Mediterranean passage in the age of refugees, http://www.unhcr.org/5592bd059.html adresinden 05.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Walker R. (2015) Demographic Vulnerability: Where Population Growth Poses The Greatest Challenges, Population Institute, Washington. World Bank [WB] (2005). Understanding the Determinants of Poverty, Poverty Manual, All, JH Revision of August 8, The World Bank P 124-218. http://siteresources.worldbank.org/ PGLP/Resources/PMch8.pdf adresinden 13.07.2015tarihinde erişim sağlanmıştır. World Bank [WB] (2015). Country and lending groups. http://data.worldbank.org/about/ country-and-lending-groups adresinden 04.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Weisfeld-Adams, Emma & Andrzejewski, Anastasia (2008) Hunger and poverty: Definitions and distinctions. New York, NY: USA. World Food Programme [WFP] (2012). World Food Programme Two minutes to learn about: School Meals. http://documents.wfp.org/stellent/groups/public/documents/communications/wfp220221.pdf adresinden 08.08.2015tarihinde erişim sağlanmıştır. World Food Programme [WFP] (2015). Hunger. http://www.wfp.org/hunger adresinden 24.07.2015tarihinde erişim sağlanmıştır. 552 Günümüz Dünya Sorunları World Food Programme [WFP] (2015a). What causes hunger? http://www.wfp.org/hunger/causes adresinden 06.08.2015tarihinde erişim sağlanmıştır. World Food Programme [WFP] (2015b). Two Minutes on Climate Change and Hunger A Zero Hunger World Needs Climate Resilience. http://documents.wfp.org/stellent/groups/public/ documents/ communications/ wfp269854.pdf adresinden 24.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2011). The Global Prevalence of Anamemia in 2011. http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/177094/1/9789241564960_eng.pdf?ua=1 adresinden 10.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2012). The World Bank Child Malnutrition Database: Estimates for 2012 and Launch of Interactive Data Dashboards. http://www.who.int/nutgrowthdb/jme_2012_summary_ note_v2.pdf?ua=1 adresinden 06.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2014). MDG 1: Eradicate extreme poverty and hunger. http://www.who. int/topics/millennium_development_goals/hunger/en/ adresinden 08.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2014a). Food safety. http://www.who.int/mediacentre/ factsheets/fs399/en/ adresinden 24.07.2015tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2014b). Disability and health. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/ fs352/en/ adresinden 10.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2014c). Global Targets 2025. http://www.who.int/nutrition/global-target-2025/en/ adresinden 24.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015). Micronutrients. http://www.who.int/nutrition/topics/micronutrients/en/ adresinden 10.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015a). BMI classification. http://apps.who.int/bmi/index.jsp? introPage= intro_3.html adresinden 27.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Health Organization [WHO] (2015b). Disability. http://www.who.int/topics/disabilities/ en/ adresinden 10.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 16. BÖLÜM ENERJİ SORUNLARI Arş. Gör. Muhammed ORAL Karabük Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Anabilim Dalı Amaçlar vv Enerjinin ne denli bir öneme sahip olduğunu ortaya koymak vv Niçin küresel bir sorun olduğuna değinmek vv Küresel enerji talebinin %87’sini karşılayan fosil yakıtların rezerv ve tüketim durumlarını ortaya koymak vv Alternatif enerji kaynaklarının gerekliliğine değinmek vv Türkiye’deki enerji görünümüne değinmek Özet Küresel sorunların en önemli ayaklarından birini oluşturan enerji problematiği özellikle petrol krizlerinden günümüze gelinceye kadar ki süre içerisinde büyüyerek devam etmiş, siyasi krizlerin odağında bulunan bir sorun olarak öne çıkmıştır. Enerjinin coğrafyası, güvenliği, projeksiyonları, diplomatik boyutu, iklimsel etkileri, alternatif enerji kaynakları, konunun temelini oluşturan alanlardır. Gelişmiş ülkelerin yanında gelişmekte olan ülkelerin de yoğun enerji kullanımı küresel talebi artırmakta ve yeni kaynaklara yatırım yapmayı zorunlu kılmaktadır. Sınırlı olan fosil yakıt rezervlerinin tükenme tehlikesi ve düzensiz bir coğrafi dağılışa sahip olup (petrol, doğalgaz) enerji güvenliği sorunları ortaya çıkarması bu durumu destekler niteliktedir. Bu bağlamda, kitabın bu bölümünde enerjinin niçin zorunlu bir ihtiyaç olduğu, küresel enerji görünümü, fosil yakıtların rezerv ve tüketim durumları, Türkiye’de enerji görünümü ve sonuç şeklinde küresel bir sorun olarak enerjiye değinilmiştir. Anahtar Kelimeler: Enerji Kaynakları, Fosil Yakıtlar, Petrol Krizleri, Alternatif Enerji Kaynakları, Türkiye’de Enerji Görünümü 574 Günümüz Dünya Sorunları KAYNAKÇA Aydın, F. F. (2010). Enerji tüketimi ve ekonomik büyüme. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 35, 317-340. Aydın, L. (2014). Enerji ekonomisi ve politikaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi (BOTAŞ) (2011). Uluslararası projelerimiz. Ankara: BOTAŞ Yayını. BritishPetroleum (BP) (2013). Statistical review of world energy. BP Press, Londra. BritishPetroleum (BP) (2014). Statistical review of world energy. BP Press, Londra. BritishPetroleum (BP) (2015). Energy outlook 2035. BP Press, Londra. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (2015). Dünya ve ülkemiz enerji ve tabii kaynaklar görünümü. Ankara: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Yayını 7. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (2015). Enerji piyasaları zirvesi. http://www.enerji.gov.tr/ tr-TR/Bakanlik-Haberleri/Enerji-Piyasalari-Zirvesi adresinden 21.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. İlbaş, M. (2014). Enerji-politik dünya ve Türkiye, Ankara: Berikan Yayınevi. Kavak, K. (2013). Dünyadaki enerji oyununu değiştiren yeni faktör: Konvansiyonel olmayan petrol ve doğal gaz. Ankara: Türk Akademisi Siyasi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı Yayını. Kazokoğlu, C. (2013). Kaya gazı ve petrolün geleceği. http://www.bbc.com/turkce/adresinden 28.10.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Kısacık, S. (2013). Türkiye: Enerji bağımlılığı sarmalında gelişen bir ülke. http://politikaakademisi.org/turkiye-enerji-bagimliligi-sarmalinda-gelisen-bir-ulke/. adresinden 10.03.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Korkmaz, S. ve Yılgör, M. (2012). Enerji tüketimi-iktisadi büyüme ilişkisi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 111-125. Orta Vadeli Program (2009-2011)’ın Kabul Edilmesi Hakkında Karar (2009). T.C Resmi Gazete, 27351, 16 Eylül 2009. Ponting, C. (2012). Dünyanın yeşil tarihi (Çev. A. Başçı). İstanbul: Bilnet Matbacılık. Sevim, C. (2013). Küresel enerji politikalarındaki yeni dinamikler ve yenilenebilir enerji politikaları. III. Elektrik Tesisat Ulusal Kongre ve Sergisi Bildirileri. İzmir. Sevim, C. (2013). Küresel enerji stratejileri ve jeopolitik. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Tiftikçigil, B.Y. ve Yesevi, Ç.G (2015) Türkiye’nin Enerji Görünümü Stratejiler ve İlişkiler. Derin Yayınları, İstanbul. Türkiye Petrolleri (TP) (2014). Ham petrol ve doğalgaz sektör raporu. Ankara: Türkiye Petrolleri Yayını. Enerji Sorunları 575 Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) (2014). Taşkömürü sektör raporu. Ankara: Türkiye Taşkömürü Kurumu Yayını. United Nations (UN) (2010). Energy for a sustainable future, the secretary-general’s advisory group on energy and climate change (AGECC) summary report and recommendations. New York, USA. Yergin, D. (2013) Petrol: Para ve güç çatışmasının epik öyküsü (Çev. K. Tuncay). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayını. 17. BÖLÜM SANAYİ KAYNAKLI SORUNLAR Yrd. Doç. Dr. Adnan Doğan BULDUR Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleş Eğitim Fakültesi Coğrafya Eğitimi Ana Bilim Dalı Amaçlar vv Sanayi ve sanayileşme kavramlarını açıklamak. vv Sanayi kaynaklı sorunları sınıflandırmak. vv Sanayinin neden olduğu çevre sorunlarına yönelik çözüm önerileri sunmak. Özet Günümüz dünya sorunlarının içinde sanayi kaynaklı sorunlar önemli bir yer tutar. Sanayi kaynaklı sorunların başında çevre kirliliği gelir. Her türlü sanayi üretimi ortaya katı, sıvı ve gaz atıkların ortaya çıkmasına yol açar. Bunlar zaman içerisinde birikerek doğal ortamı ve insan sağlığını tehdit edici boyutlara ulaşır. Sanayi üretiminin büyük oranda hammadde tüketiyor olması, gerek tarımsal ve gerekse diğer hammadde kaynaklarının üzerinde büyük baskılara sebep olmaktadır. Sanayinin gelişmesiyle yeni ulaşım ağ ve sistemlerine olan ihtiyaç ile artan enerji talebinin karşılanması, doğa üzerinde yeni tahribatların meydana gelmesine yol açmaktadır. Sanayileşmenin bir başka boyutu da şehirleşmeye yol açmasıdır. Büyüyen şehirler ise gecekondulaşma, altyapı yetersizliği, işsizlik ve sosyal problemler gibi olumsuzlukları doğurmaktadır. Sanayiden kaynaklı sorunların ortadan kaldırılmasına yönelik çabaların başında sürdürülebilir kalkınma adına çevre dostu teknolojilerin kullanılması gelmektedir. Anahtar Kelimeler: Sanayi, Çevre, Kirlilik Sanayi Kaynaklı Sorunlar 593 KAYNAKÇA Arıbaş, K. ve Kara, H. (2009), 21. Yüzyıl ve çevre, Uşak: Elik Yayınları. Güney, E. (2004a), Çevre sorunları coğrafyası, Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Güney, E. (2004b), Çevre Sorunları, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Halkman A. K., Atamer M. ve Ertaş H (2000) Endüstri ve çevre ilişkileri, Türkiye Ziraat Mühendisliği V. Teknik Kongresi, II. Cilt, T. Ziraat Mühendisleri Odası, Yay. No: 38, s. 1029-1048, Ankara. Karabağ, S. (1997). Enerji kaynaklarının çıkarımı, taşınımı, üretimi ve kullanılması ile meydana gelen çevre sorunları, Gazi Ün., Gazi Eğitim Fak., 17(2), Ankara. Keleş, R. (1993). Kentleşme politikası. Ankara: İmge Kitabevi. Keleş, R. ve Hamamcı, C. (2002). Çevrebilim. Ankara: İmge Kitabevi. Marin, C. ve Yıldırım, U. (Editörler) (2004), Çevre Sorunlarına Çağdaş Yaklaşımlar, Beta Basım A.Ş., İstanbul. Özey, R. (2011), Günümüz dünya sorunları, (5. Baskı) Aktif Yayınevi, İstanbul. Pontıng, C. (2012) Dünyanın yeşil tarihi, (Çev. A. Başçı), Bilnet Matbacılık, İstanbul. Şahin, C. ve Sipahioğlu, Ş. (2009), Doğal afetler ve Türkiye, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara. Şahin, C. (1991), Türkiye afetler coğrafyası, Gazi Ün. Yay. No:172, Gazi Eğt. Fak. Yay. No:21, Ankara. Tümertekin, E. (1994), Ekonomik coğrafya, İstanbul Üniv., Edb. Fak. Basımevi, İstanbul. İnternet kaynakları http://www.csb.gov.tr/gm/cygm/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=266 (Erişim Tarihi: 12.08.2015) http://www.istesaglikdergisi.com.tr/index.php/ekim-2009/157-cevre-kirliliginin-bas-aktorlerifabrikalar (Erişim Tarihi: 20.08.2015) http://www.milliyet.com.tr/endustriyel-kirlilik-dogayi-tehdit-ediyor--cevre-885572/ Tarihi: 15.08.2015) (Erişim http://www.msxlabs.org/forum/soru-cevap/215731-sanayinin-gelismesinin-cevreye-olumluve-olumsuz-etkileri-nelerdir.html#ixzz3hw42tXDV (Erişim Tarihi: 13.08.2015) http://www.ttgv.org.tr/tr/sanayi-ve-cevre-birlikteligi-i-yeni-firsatlar (Erişim Tarihi: 16.08.2015) 18. BÖLÜM BİLİŞİM VE MEDYA SORUNLARI Yrd. Doç. Dr. Sibel OĞUZ Kastamonu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı Amaçlar vv Bilişim, bilişim teknolojisi, bilişim toplumu ve medya kavramları hakkında genel bir bilgi sahibi olmak vv Bilişim ve medyanın önemini kavramak vv Bilişim ve medya sorunları hakkında bilgi sahibi olmak vv İnternetin bireyler üzerindeki etkileri hakkında bilgi sahibi olmak Özet Günümüz dünya sorunlarından biride teknolojinin hızlı gelişmesi sonucu ortaya çıkan bilişim ve medya sorunlarıdır. Bilişim, insanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişiminde kullandığı ve bilginin elektronik makineler aracılığıyla ulaşılmasını sağlayan bir bilimdir. Eski zamanlarda bilginin ulaşılmasında kitap, gazete, radyo, televizyon gibi araçlar kullanılmaktadır. Günümüzde ise bunların yanı sıra bilgisayar ve cep telefonları daha çok kullanılan teknoloji aracıdır. İletişim alanında özellikle bilgi enformasyonun iletimi ve depolanması amacıyla kullanılan medya kanalı insan hayatının her alanında yer almıştır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin aşırı bir şekilde kullanılması ekonomik, siyasal, kültürel, sosyal ve felsefi anlamda yepyeni bir toplumsal yapıyı yani bilişim toplumunu meydana getirmiştir. Bilişim toplumunda, iletişim ve haberleşmenin daha hızlı ve kolay olmasını sağlayan bir sistem olan internet kullanımının artması sonucu, donanım ve yazılım geliştirilip üretilmesi, nitelikli iş gücünün oluşması, bilgi güvenliği, elektronik işlemlere ilişkin düzenlemeler, bilişim suçları, sağlık, özel yaşamın gizliliği, telif/patent hakları, nefret söylemi gibi belli başlı bilişim ve medya sorunları ortaya çıkmaktadır. Anahtar Kelimeler: Bilişim, bilişim toplumu, bilişim sorunları, medya, medya sorunları Bilişim ve Medya Sorunları 641 KAYNAKÇA Akarslan, H. ( 2011). Bilişim suçları, bilişim yoluyla işlenen suçlar ve adli bilişim ayrımı. (Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi). Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Akıncı-Vural, Z. B. ve Bat, M (2010). Yeni bir iletişim ortamı olarak sosyal medya: Ege üniversitesi iletişim fakültesine yönelik bir araştırma. Journal of Yasşar Unıversity, 20(59), 33483382. http://journal.yasar.edu.tr/wp-content/uploads/2012/08/3_BVural_MBat.pdf adresinden 30.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Ayas, C. ve Tarman, B. (2013). İnternet destekli etkin insan hakları demokrasi ve vatandaşlık eğitimi. İçinde, İ. Acun, B. Tarman, E. Dinç (Ed.). Küreselleşme ve biz (ss.145-155). Ankara: Pegem Akademi. Akyol, O (2015). Yeni medya araştırmaları 1 güncel tartışmalar eksininde. İçinde, M. G. Genel (Ed.). Yeni iletişim teknolojilerinin ortak özellikleri (ss.1-42). Bursa: Ekin. Aşçıoğlu, C. ve Şamlı, R. (2008). Dijital hak yönetimi ve hukuksal düzenlemeler. 3. Uluslararası Katılımlı Bilgi Güvenliği ve Kriptoloji Konferansı, (ss. 101-105). Ankara. http://www.iscturkey.org/s/2226/i/2008-18.pdf adresinden 19.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Başaran, K. (2003). Bilişim toplumunda temel gelişmeler ve sorunlar bilişim toplumu sürecinde Türkiye’de durum saptamasına ilişkin bir araştırma. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul. Başlar, G. (2013). Yeni medyanın gelişimi ve dijitalleşen kapitalizm, Akademik Bilişim 2013, İstanbul. http://ab.org.tr/ab13/bildiri/247.pdf adresinden 12.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Bilgiç, H. G., Duman, D. ve Seferoğlu, S. (2011). Dijital yerlilerin özellikleri ve çevrim içi ortamların tasarlanmasındaki etkileri. Akademik Bilişim (ss. 257-263), 2-4 Şubat İnönü Üniversitesi, Malatya. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~sadi/yayin/AB11_Bilgic-DumanSeferoglu_DijitalYerliler_ve_CIO.pdf adre sinden 30.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Binark, M. ve Bayraktutan, G. (2013). Ayın karanlık yüzü: yeni medya ve etik. İstanbul: Kalkedon. Çakır, H. ve Sert, E. (2010). Bilişim suçları ve delillendirme süreci. (ss. 143-170). http:// utgam.org/images/upload/attachment/utsas_2010_secilmis/Bili%C5%9Fim%20 Su%C3%A7lar%C4%B1%20ve%20Delillendirme%20S%C3%BCreci.pdf adresinden 30.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Çil, S. ve Aytekin, M. (2015). Yeni medya araştırmaları güncel tartışmalar eksininde. İçinde, M. G. Genel (Ed.). Yeni medya ve demokrasi ilişkisi (ss.105-132), Bursa: Ekin. Dedeoğlu, G. (2006). Bilişim toplumu ve etik sorunlar. Bursa: Alfa Aktüel. Dünya Bilgi Zirvesi Taslak Gündemi. http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Documents/2/Diger/000000_CenevreAsa masiDBTZSunumu-TK.ppt adresinden 01.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 642 Günümüz Dünya Sorunları Elma, C., Kesten, A., Dicle, A. N., Mercan, E., Çınkır, Ş., Palavan, Ö. (2009). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin medya ve medya okuryazarlığı dersine ilişkin tutumları. Ondokuzmayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 93-113. Erdem, H. A. (2011). Yeni medya hizmetleri ve düzenlemeleri. (Uzmanlık Tezi). Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Ankara. Erdoğan, İ. (2013). Yeni medya gazeteciliğinde etik bir paradigma belirlemenin kapsamı ve sınırları. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 36, 54-272. Ertaş, S. (2007). Gelişen teknoloji ışığında telif hakları, yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri. 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları) Kongresi (ss. 97-108). http://www. ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/M%C3%9CZELERAR%C5%9E%C4%B0VLERK %C3%9CT%C3%9CPHANELER-YAYINEVLER%C4%B0-TEL%C4%B0F-HAKLARI.pdf adresinden 12.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Güneş, A. (2013). Medya pedagojisi. I.Türkiye Çocuk ve Medya Kongresi. s. 83-98. Odabaşı, H. F., Kabakçı, I. ve Çoklar, A. N. (2007). İnternet, çocuk ve aile. Ankara: Nobel. Karabağ, S. (2006). Mekanın siyasallaşması (2. Baskı). Ankara: Gazi. Karahisar, T. (2013). Yeni iletişim teknolojileri ve yeni medya. İçinde, M. Kuyucu ve T. Karahisar (Ed.). Sosyal medyanın psikolojik ve toplumsal yansımaları (ss.52-114). İstanbul: Zinde. Karahisar, T. (2014). İnternette çocukları bekleyen riskler ve medya okuryazarlığı, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication – TOJDAC, 4(4), 82-95 http://www.tojdac.org/tojdac/VOLUME4-ISSUE4_files/tojdac_v04i407.pdf adresinden 30.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Kestel, A. (2013). İnternet destekli etkin insan hakları demokrasi ve vatandaşlık eğitimi. İçinde, İ. Acun, B. Tarman, E. Dinç (Ed.). Medya (ss.156-177). Ankara: Pegem A. Kırcı, B. (2004). Korsan üretim, Türkiye ve dünyadaki gelişmeler. Ankara Barosu Dergisi, 3, 55-68. Kuyucu, M. (2013). Yeni iletişim teknolojileri ve yeni medya. İçinde, M. Kuyucu ve T. Karahisar (Ed.). Yeni iletişim aracı olarak sosyal medya ve sosyal ağlar üzerine bir güncelleme (ss.114151). İstanbul: Zinde. Önür, N. (2002). Enformasyon ekonomilerine geçiş sürecinde eğitim politikaları ve uygulamaları: Enformasyon teknolojilerinin etkin kullanımının yapısal engelleri, I. Ulusal Ekonomi ve Yönetim Kongresi. Kocaeli. Öztekin, H. (2015). Yeni medyada nefret söylemi: Ekşi sözlük örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(38), 925-936. Öztürk, Ş. (2015). Sosyal medyada etik sorunlar. Selçuk İletişim, 9(1). 287-311. http://josc.selcuk.edu.tr/articl e/view/1075000641/pdf_42 adresinden 21.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Sarı, Ü. (2015). Yeni medya araştırmaları 1 güncel tartışmalar eksininde. İçinde M. G. Genel (Ed.). Televizyon yayıncılığında sosyal medya etkisi (ss.65-89). Bursa: Ekin. Bilişim ve Medya Sorunları 643 Savaş, S., Topaloğlu, N. ve Yılmaz, M. (2012). Veri madenciliği ve Türkiye’deki uygulama örnekleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 11(21), 1-23 Sayımer, İ. (2014). Yeni medya araştırmaları kavramlar, uygulamalar, tartışmalar. Konya: Literatürk Academia. Şamlı, R. (2010). Türk ve dünya hukukunda bilişim suçları. Akademik Bilişim 2010 (ss. 97-103), Muğla. http://ab.org.tr/ab10/kitap/samli_AB10.pdf adresinden 22.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Şanlısoy, S. (1999). Bilgi toplumunda ortaya çıkabilecek sorunlar. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), 169-184). Şen, E. (2014). Kişisel verilerin kaydedilmesi. http://www.haber7.com/yazarlar/prof-dr-ersansen/1235168-kisisel-verilerin-kaydedilmesi adresinden 20.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Tavukçuoğlu, C. (2004). Bilişim Terimleri Sözlüğü, Ankara:Asil Yayınları. Tetik, C. (2015). Yeni medya araştırmaları 1 güncel tartışmalar eksininde. İçinde, M. G. Genel (Ed.). Sosyal medya alternatif bir kamusal alan olabilir mi? (ss.196-216). Bursa: Ekin. Tomal, N. (2003). Günümüz Dünya sorunları. İçinde, H. Sayhan, H. Çamurçu (Ed). Küreselleşme (ss.11-36). İstanbul: Lisans. Türki Dil Kurumu, Güncel Türkçe gts&arama=gts&guid=TDK. sözlük. http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_ GTS.56031af6c59890.91478671 adresinden 12.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Türkiye Bilişim Derneği. (2001). Türkiye’ de e-devlet nasıl olmalı?. Türkiye Bilişim Derneği Raporu. http://www.tbd.org.tr/usr_img/cd/kamubib14/raporlarPDF/Rapor-123.pdf adresinden 22.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Yurdigül, Y. Ve İspir, N. (2015). Yeni medya araştırmaları 1 güncel tartışmalar eksininde. İçinde, M. G. Genel (Ed.). Yeni medyada haber (ss.43-64). Bursa: Ekin. İnternet Kaynakları http://www.canlimobeseizle.com/kastamonu-cumhuriyet-meydani-canli-izle/. 04.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. adresinden http://www.dailymotion.com/video/xm26hy_yahudiler-neden-dunyanin-en-asagilikyaratiklaridir_news adresinden 04.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. http://www.fortuneturkey.com/periscopea-erisim-yasagi gundemde-16994 adresinden 03 Eylül 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/29985327.asp. adresinden 04.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/29039191.asp. adresinden 15 Temmuz 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. http://www.milliyet.com.tr/medikal-firmasinin-recetesini-gundem-2044884/. adresinden 30 Ağustos 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 644 Günümüz Dünya Sorunları http://www.radikal.com.tr/turkiye/osym_baskani_kiyak_emeklilik_pesinde_mi1059356. adresinden 15 Temmuz 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. http://www.saglik-haberleri.co/tr/?t202id=234024&t202kw=secretdietpill_desk 01.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. adresinden http://www.yazilimmutfagi.com/10070/bi-ve-data-warehouse/sosyal-aglar/sosyal-aglarda-veri-madenciligi.aspx. adresinden 15.07.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. 19. BÖLÜM DÜNYA SORUNLARINA ÇÖZÜM ARAYAN ULUSLARARASI VE ULUSAL KURULUŞLAR Tevfik PALAZ Milli Eğitim Bakanlığı Amaçlar vv Uluslararası kuruluşlar kavramını ve bu kuruluşların ortaya çıkma sebeplerini açıklayabilme vv Dünya sorunlarının çözümünde Birleşmiş Milletlerin organlarının ve uzman kuruluşlarının önemini ve rollerini açıklayabilme vv Dünya sorunlarının çözümünde Birleşmiş Milletler dışındaki uluslararası kuruluşların önemini ve rollerini açıklayabilme vv Sorunların çözümünde ulusal kuruluşların önemini ve rollerini açıklayabilme Özet Günümüz dünya sorunlarına çözüm arayan uluslararası ve ulusal kuruluşların incelendiği bu bölümde ilk olarak uluslararası kuruluşların ortaya çıkma sebepleri üzerinde kısaca durulmuştur. Ardından uluslararası kuruluşlar içindeki etki gücü ve çalışma alanının genişliğinden dolayı öncelikli olarak Birleşmiş Milletlere ve onun uzman kuruluşlarına değinilmiştir. Daha sonra diğer uluslararası ve ülkemizde bulunan ulusal kuruluşlar ele alınmıştır. Bunlara ek olarak sorunların çözümünde çok önemli bir yere sahip olan uluslararası belgeler (bildiri, konferans vb.) hakkında bilgi verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Uluslararası kuruluşlar, Ulusal kuruluşlar, Dünya sorunlarına çözümler Dünya Sorunlarına Çözüm Arayan Uluslararası ve Ulusal Kuruluşlar 673 KAYNAKÇA AKUT (2015). Arama Kurtarma Derneği. http://www.akut.org.tr/tarihce# adresinden 02 Eylül 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Alada, A., Gürpınar, E. ve Budak S. (1993). Rio konferansı üzerine düşünceler, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, İstanbul, 3(3-4-5), 93-108. Arıbaş, K. (2007). Küresel çağda siyasi coğrafya. Konya: Çizgi. Arıkan, Y. ve Özsoy, G. (2006). A’dan Z’ye iklim değişikliği başucu rehberi; Çok geç olmadan harekete geçmek isteyenler için (1. Baskı). Ankara: Bölgesel Çevre Merkezi. Başak, C. (2010). Uluslararası örgütler. Ankara: Seçkin. Başoğlu, U., Ölmezoğulları, N. ve Parasız, İ. (2001). Dünya ekonomisi: Küreselleşme, finansal kurumlar ve küresel makro ekonomi. Bursa: Ezgi. Bozdemir, Y. (2010). Kyoto Protokolü ve AB çevre düzenlemelerinin Türkiye – AB ilişkilerine yansımaları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir. Bozkurt, E. (2006). Uluslararası insan hakları hukuku (2. Baskı). Ankara: Asil. Çağıran, M. E. (2011). Uluslararası alanda insan haklar. (2. Baskı). Ankara: Barış. Çalı, H. H. (2006). Çevreci toplumsal hareket olarak Greenpeace - Türkiye hareketi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Çalış, Ş., Akgün, B. ve Kutlu, Ö. (2006). Uluslararası örgütler ve Türkiye. Konya: Çizgi. Çamur, D. ve Vaizoğlu, S. A. (2007). Çevreye ilişkin önemli toplantı ve belgeler. Ankara, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(4), 297-306. Döner, A. (2003). İnsan Haklarının uluslararası alanda korunması ve Avrupa sistemi (1. Baskı). Ankara: Seçkin. Eren, Abdurrahman. (2007). Türkiye’de insan haklarının korunması, uluslararası koruma mekanizmaları ve ulusal insan hakları kurumlarının rolü (1. Baskı). Ankara: Turhan. FAO (2015). Food and Agricultural Organization. http://www.fao.org/about/en/. adresinden 28.08.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Gemalmaz, H. B. (2009). Avrupa insan hakları sözleşmesinde mülkiyet hakkı. İstanbul: Beta. Gemalmaz, M. S. (2001). Ulusalüstü insan hakları hukukunun genel teorisine giriş. (3. Baskı). İstanbul: Beta. Genç, Ö. (2010). Uluslararası ekonomik kuruluşların yoksullukla mücadele stratejileri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Zonguldak. Greenpeace (2015). Greenpeace. http://www.greenpeace.org/turkey/about adresinden 14.Eylül 2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Hasgüler, M. ve Uludağ, M. B. (2012). Uluslararası ekonomik kuruluşları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Hasgüler, M. ve Uludağ, M. B. (2004). Devletlerarası ve hükümetler dışı uluslararası örgütler. Ankara: Nobel. 674 Günümüz Dünya Sorunları ICRC (2015). International Red Cross and Red Crescent Movement. https://www.icrc.org/eng/ who-we-are/history/overview-section-history-icrc.htm adresinden 12.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. ILO (2015). International labor organization. http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/lang-en/index.htm adresinden 12.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. IUCN (2015). International union for conservation of nature and natural resources. http:// www.iucn.org/about/ adresinden 10.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Karaatlı, B. (2002). Globalleşme Sürecinde uluslararası güvenlik antlaşmalarının yönü ve Türkiye’nin geleceği (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta. Karluk, R. (1998). Uluslararası ekonomik mali ve siyasi kuruluşlar. Ankara: Turhan. Karluk, Rıdvan (2007). Küreselleşen dünyada uluslararası kuruluşlar (6. Baskı). İstanbul: Beta. Keating, M. (1993). Yeryüzü zirvesinde değişimin gündemi, Cenevre, ortak geleceğimiz merkezi. Ankara: UNEP Türkiye Komitesi Yayını. Kızılay (2015). Kızılay. http://www.kizilay.org.tr/kurumsal/tarihcemiz. adresinden 12.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Özdan, S. (2014). Kyoto protokolü kapsamında emisyon ticareti, karbon borsaları ve Türkiye’ye yansımaları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul. Öztunç, Ö. (2006). Uluslararası çevre politikalarında Birleşmiş Milletlerin rolü (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Reisoğlu, S. (2001). Uluslararası boyutlarıyla insan hakları. İstanbul: Beta. Seyidoğlu, H. (2001). Uluslararası iktisat teori politika ve uygulama. İstanbul: Gizem. Sosyal hizmet ve çocuk hakları: BM sözleşmesi profesyonel eğitim kitabı (2004). (V. Duyan, Çev.) Ankara: Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel Merkezi Yayını no: 007. Sönmez, S. (2005). Dünya ekonomisinde dönüşüm sömürgecilikten küreselleşmeye (2. Baskı). Ankara: İmge TEMA (2015). Türkiye erozyonla mücadele, ağaçlandırma ve doğal varlıkları koruma vakfı. http://www.tema.org.tr/web_14966-2_1/neuralnetwork.aspx?type=22 adresinden 08.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Tezcan, D., Erdem, M. R. ve Sancakdar, O. (2004). Avrupa insan hakları sözleşmesi ışığında Türkiye’nin insan hakları sorunu. Ankara: Seçkin. Tiryakioğlu, B. (2000). Çocukların korunmasına ilişkin milletlerarası sözleşmeler ve Türk hukuku. Ankara: T. C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları. Turanlı, K. (2004). Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi çerçevesinde çocuğun ekonomik sömürüden korunma hakkı (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. Dünya Sorunlarına Çözüm Arayan Uluslararası ve Ulusal Kuruluşlar 675 TÜRÇEK (2015). Türkiye Çevre Koruma ve Yeşillendirme Kurumu. http://www.turcek.org.tr/ hakkimizda.aspx? d=11 adresinden 08.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Türkeş, M., Sümer, U. ve Çetiner, G. (2000). Küresel iklim değişikliği ve olası etkileri. Ankara, Çevre Bakanlığı Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Seminer Notları. Türkiye Çocuk Politikası Çalıştay Sonuçları (2009). Ankara: Gündem Çocuk: Çocuk Haklarını Tanıtma, Yaygınlaştırma. Uygulama ve Uygulamaları İzleme Derneği Yayını, No: 1. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), (2003). Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri Teknoloji Öngörü Projesi Vizyon ve Öngörü Raporu, Ankara. UNEP (2015). United Nations environment programme. http://www.unep.org/Documents. Multilingua l/Default.asp?documentid=97&articleid=1503 adresinden 29.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. UNGA (2015). General assembly. http://www.un.org/ga/about/background.shtml adresinden 06.10.2015tarihind e erişim sağlanmıştır. UNİCEF (2015). United Nations International Children’s Emergency Fund. http://www.unicef. org/whatwedo/adr esinden 22.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. UN (2015). United Nations. agencies-and-others/index.html adresinden 27.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. Usal, Z. O. (2008). Dünya Bankası ve IMF kapsamında uluslararası finans kuruluşları ve insan hakları. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 39, 231–246. Uzun, S. (2013). Ekonomik, siyasal ve diplomatik yönleriyle Birleşmiş Milletlerin örgüt yapısı ve işlevleri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Giresun Üniversitesi, Giresun. WFP (2015). World food programme. http://www.wfp.org/our-work. adresinden 28.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. WHO (2015). World health organization. http://www.who.int/about/history/en/ adresinden 27. 09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. World Bank (2015). World bank. http://www.worldbank.org/en/about/what-we-do adresinden 28.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır.. WWF (2015). World wide fund for nature, Türkiye Doğal Hayatı Koruma Vakfı http://www. wwf.org.tr/bizkimiz/dogakorumada38yil/ adresinden 24.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. WWF.PANDA (2015a). World wide fund for nature. http://wwf.panda.org/who_we_are/ adresinden 24.Eylül.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır. WWF.PANDA (2015b). World wide fund for nature. http://wwf.panda.org/what_we_do/ adresinden 24.09.2015 tarihinde erişim sağlanmıştır.
