BASİT MAKİNALAR 1

ALİ DAĞDEVİREN
Basit Makineler Yaşamımızı
Kolaylaştırır

Günlük yaşantımızda işlerimizi
kolaylaştırmak için kullandığımız, bir ya da
iki parçadan oluşan araçlara basit
makineler denir.
ALİ DAĞDEVİREN



1.
2.
3.
Basit makineler, iş ya da enerjiden bir kazanç
sağlamazlar.
Sürtünmeleri ihmal ettiğimizde, basit
makineyle yapılan iş, yükün kazandığı enerjiye
eşittir.
Basit makineler;
kuvvetin doğrultusunu,
yönünü ya da
büyüklüğünü değiştirmek için kullanılır.
ALİ DAĞDEVİREN
Basit makinelerin temel prensipleri
1. Kuvvetten kazanç varsa ayni oranda yoldan
kayıp olur.
2. Yoldan kazanç varsa, ayni oranda kuvvetten
kayıp olur.
3. Basit makineler iş veya enerjiden asla kazanç
sağlamaz.
ALİ DAĞDEVİREN

a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
Başlıca basit makineler şunlardır;
kaldıraçlar,
makaralar,
palangalar,
çıkrık,
eğik düzlem,
vida, kama,
dişli çarklar ve
tekerleklerdir.
ALİ DAĞDEVİREN
KALDIRAÇLAR:

Sabit bir destek etrafında hareket edebilen
sağlam çubuklara kaldıraç denir.
ALİ DAĞDEVİREN
•Kaldıracın etrafında döndüğü noktaya destek
denir.
•Uygulanan kuvvetin destek noktasına olan
uzaklığa kuvvet kolu,
•yük ile destek arasındaki uzaklığa yük kolu
denir.
•Bir kaldıraçta kuvvet kolu, yük kolundan ne kadar
uzun olursa, bu kaldıraçla kaldırılabilecek yük de
o kadar büyük olur.
ALİ DAĞDEVİREN
Şekildeki gibi denge durumundaki bir
kaldıraçta kuvvetle kuvvet kolunun çarpımı,
yükle yük kolunun çarpımına eşittir.
 Buna kaldıraç bağıntısı (momentum)
denir.
 Kuvvet x Kuvvet kolu = Yük x Yük kolu
 Bunu sembolle gösterirsek,
F x |AO| = P x |OB|

ALİ DAĞDEVİREN
ALİ DAĞDEVİREN
Kaldıraçlar, destek noktasının bulunduğu
yere göre;
 çift taraflı ve
 tek taraflı kaldıraç olmak üzere iki gruba
ayrılır.
ALİ DAĞDEVİREN
1. Çift Taraflı Kaldıraç

Desteğin ortada olduğu kaldıraçlara denir.
Kuvvetin yönünü değiştirir, kuvvetten
kazanç sağlar.
ALİ DAĞDEVİREN
Günlük hayatta çift taraflı kaldıraca
benzer pek çok araç kullanırız.
 Örneğin makas, pense, eşit kollu terazi,
levye, kayık küreği, tahterevalli
desteğin ortada olduğu kaldıraca
benzer araçlardır.

ALİ DAĞDEVİREN
ALİ DAĞDEVİREN
2 .Tek Taraflı Kaldıraç
Desteğin uçta olduğu kaldıraçtır.
İki çeşittir:
a. Desteğin uçta, yükün ortada olduğu
kaldıraç. Kuvvetten kazanç, yoldan kayıp
vardır.
Desteğin uçta, yükün ortada olduğu
kaldıraçlara örnekler; el arabası, fındık
kıracağı, gazoz açacağı, çenemiz.

ALİ DAĞDEVİREN
ALİ DAĞDEVİREN
ALİ DAĞDEVİREN

b. Desteğin uçta, kuvvetin ortada olduğu
kaldıraç. Yoldan kazanç, kuvvetten kayıp
vardır.
Bu çeşit kaldıraca örnekler; cımbız, maşa,
iş makinelerinin pistonla çalışan kolları, ön
kollarımız…
ALİ DAĞDEVİREN
ALİ DAĞDEVİREN
ALİ DAĞDEVİREN
KUVVET KAZANCI

Basit makinelerde kuvvet kazancı, yükün
kuvvete oranı olarak ifade edilir.
yük x yük kolu = kuvvet x kuvvet kolu
yazılabilir.
Kuvvet kazancı = Yük / Kuvvet = Yük kolu / Kuvvet kolu
ALİ DAĞDEVİREN
ÖRNEK:

Şekildeki düzenekte yükü dengeleyen kuvvet kaç
N’dur?
ALİ DAĞDEVİREN
ÖRNEK:

Aşağıdaki sistemleri dengeye getirmek için okla
gösterilen noktalara kuvvetler uygulanmaktadır.
Hangi kuvvet en büyüktür?
ALİ DAĞDEVİREN
ÖRNEK:
Şekildeki gibi eşit bölmelendirilmiş homojen bir
çubuk,bir iple tavana asılarak dengelenmiştir.
Çubuğun ağırlığı 50 N olduğuna göre, ipteki
gerilme kaç N’dur?
ALİ DAĞDEVİREN
MAKARALAR


Üzerinde ipin geçebileceği oluk bulunan, sabit
bir eksen etrafında serbestçe dönebilen disk
şeklinde bir araçtır.
Makaralar, kullanış şekline göre sabit ve
hareketli olmak üzere iki çeşittir.
ALİ DAĞDEVİREN
1. Sabit Makara


Dönme ekseni bir yere sabitlenmiş
makaradır. İp makara üzerinden geçirilir ve
ucuna yük asılır. İp diğer ucundan çekilince
yük kaldırılır.
Sabit makara sadece kuvvetin yönünü
değiştirir, kuvvetten ya da yoldan kazanç
sağlamaz. Sürtünmeler ihmal edilirse
kuvvet, yüke eşittir.
ALİ DAĞDEVİREN
ALİ DAĞDEVİREN
ÖRNEK:

Şekildeki sistemde, 10 N’luk P yükünü
dengeleyen F kuvveti kaç N’dur? (Ipin ve
makaranın ağırlığı ile sürtünme ihmal
edilecek)
ALİ DAĞDEVİREN
2. Hareketli Makara


Dönme ekseni bir çengelle yüke bağlanmış,
yükle beraber hareket eden makaradır.
Sürtünmeler ihmal edilirse, hareketli
makarada kuvvet yükün yarısına eşittir.
ALİ DAĞDEVİREN
ALİ DAĞDEVİREN
ÖRNEK:

Şekildeki sistemde 400 N’luk kuvvetle kaç
N’luk yük dengelenebilir?
ALİ DAĞDEVİREN
PALANGALAR

Sabit ve hareketli makaraların birlikte
kullanılmasıyla oluşturulmuş sisteme
palanga denir. Palangada kuvvetten
büyük oranda kazanç vardır. Fakat aynı
oranda yoldan kayıp vardır.
ALİ DAĞDEVİREN
ALİ DAĞDEVİREN
ÖRNEK:
Şekildeki sistemde
makaralar ağırlıksızdır.
Sistem sürtünmesizdir.
a. Yükü dengeleyen kuvvet
kaç N’dur?
b. Yükü 10 m kaldırmak
için ip kaç m
çekilmelidir?
c. Kuvvet kazancı nedir?
ALİ DAĞDEVİREN
Makaralar ve palangalar, iş makinelerinde
gemilerde, yük kaldırma makinelerinde
kullanılır.
Bayrak direğinin üst tarafında sabit
makara bulunur.
ALİ DAĞDEVİREN
MERKEZLERİ FARKLI OLAN
MAKARALAR
Merkezleri farklı olan makaralarda kuvveti birinden
diğerine aktarmak için zincir ya da kayış kullanılır.
Şekildeki makaralar için;
büyük makaranın dönme sayısı = n1
küçük makaranın dönme sayısı = n2
büyük makaranın yarıçapı = r1
küçük makaranın yarıçapı = r2
ALİ DAĞDEVİREN
Kayışlar çapraz takılarak makaraların dönme yönleri
değiştirilebilir.
ALİ DAĞDEVİREN
EĞİK DÜZLEM
Bir ucu diğer ucundan daha yüksekte olan
düzlemlere eğik düzlem denir.
Eğik düzlem kullanılarak, çok büyük
ağırlıklar, küçük kuvvetlerle kaldırılabilir.
Dağlara çıkan kıvrımlı yollar, yürüyen
merdivenler, yükleme rampaları, yükleme
kalası, eğik düzleme örnek olarak verilebilir.
ALİ DAĞDEVİREN
Bu şekilde P yükü, F kuvveti,
L kuvvet yolunu,
h yük kolunu göstermektedir.
Eğik düzlemde, sürtünmeler
ihmal edilirse, yükün yaptığı iş,
kuvvetin yaptığı işe eşittir.
F x F.kolu = P x P. yolu
FxL=Pxh
F/P = h/L F = P.h / L
ALİ DAĞDEVİREN
Bu formülden görülebileceği gibi, eğik
düzlem ne kadar uzun olursa, yükü çeken
kuvvet o kadar az olur.
Ayrıca, eğik düzlemin yüksekliği ne kadar
az olursa, yükü çeken kuvvet de o kadar az
olur.
ALİ DAĞDEVİREN
ÖRNEK:

Şekildeki eğik düzlemde AB = 6 m, BC = 2
m olduğuna göre 240 N’luk P yükünü
hareket ettirmek için en az kaç N’luk F
kuvveti uygulanmalıdır? (Sürtünme
önemsenmeyecek)
ALİ DAĞDEVİREN
ÇIKRIK
Yarıçapları birbirinden farklı, dönme eksenleri
aynı, birbirine sabitlenmiş iki silindirden
oluşan bir sistemdir.
Çıkrık, çift taraflı kaldıraca benzer.
Sürtünmelerin ihmal edildiği bir çıkrık için şu
bağıntı yazılabilir:
FxR=Pxr
ALİ DAĞDEVİREN
ALİ DAĞDEVİREN
Motorla çalışan makinelerin çoğunda
çıkrık sistemi vardır.
Çevremizde çıkrığa benzer birçok araç
gereç bulunur.
Tornavida, anahtar, kapı kolu, pencere
kolu, musluk başı, bisikletlerin pedal
sistemi, vana başları, araba direksiyonu, el
mikseri, el matkabı, kahve değirmeni çıkrık
prensibine göre çalışır.
ALİ DAĞDEVİREN
DİŞLİ ÇARKLAR
Dişli çarklar, üzerinde eşit aralıklarla
açılmış dişlerin bulunduğu, sabit bir eksen
etrafında dönebilen silindir şeklindeki
yapılardır.
Silindir üzerindeki dişler, çarkların
birbirine geçmesine yarar.
Dişler, bir çark üzerine uygulanan kuvveti
diğer çarklara aktarır.
Dişli çarklar hareketin yönünü ve hızını
değiştirmeye yarar.
ALİ DAĞDEVİREN
Birbirine değen dişlilerin
dönme yönleri terstir.
Şekildeki birbirine değen
dişliler için;
büyük dişlinin dönme sayısı
= n1
küçük dişlinin dönme sayısı
= n2
büyük dişlinin diş sayısı = r1
küçük dişlinin diş sayısı = r2
n1 / n2 = r1 / r2
ALİ DAĞDEVİREN
VİDA
Vida, silindirle eğik düzlemin birleşmiş bir
şekli gibi düşünülebilir. Vida, bir silindir
üzerinde spiral şeklinde açılmış oyuklardan
oluşur.
Vida ile çok büyük sıkıştırıcı ya da delici
kuvvetler elde edilebilir. Çok büyük
oranlarda kuvvetten kazanç sağlanabilir.
ALİ DAĞDEVİREN
FÇ = vidayı çeviren
kuvvet
R = vidayı döndüren
kuvvetin dönme
eksenine uzaklığı
a= vida adımı
FD = delici kuvvet
ALİ DAĞDEVİREN
Vidayı çeviren kuvvet, R yarıçaplı bir
dairenin çevresini dolanır.
Bu durumda çevirici kuvvetin yaptığı iş,
delici kuvvetin yaptığı işe eşit olur.
ALİ DAĞDEVİREN
ÖRNEK:


Aşağıda görülen vidayı çeviren kuvvet kolu
30 N’luk bir kuvvetle çevrildiğinde,
vidanın oluşturacağı sıkıştırma kuvveti kaç
N’dur?(Π = 3 alınız)
ALİ DAĞDEVİREN
KAMA
Cisimleri delmek, kesmek, parçalamak ya
da kaldırmak için kullanılan iki yüzü eğimli
basit bir makinedir.
Kamalar, genelde demir ya da çelikten
yapılır. Ucu sivri eğik düzlem şeklinde bir
alettir.
Iğne, bıcak, jilet, keski, makasın ağzı,
keser, balta, kamaya benzer aletlerdir.
ALİ DAĞDEVİREN


Kama kuvvetin yönünü değiştirir.
Kama, yoldan kaybettirir, kuvvetten
kazandırır.
ALİ DAĞDEVİREN
TEKERLEK
Bir milin etrafında, serbestçe dönebilen
disk şeklinde bir araçtır.
Tekerlekler, üzerinde taşıdıkları cisimle
zemin arasındaki sürtünmeyi azaltırlar.
Tekerlek, karada giden taşıtlarda, el
arabalarında, çocuk arabalarında ve hareketli
birçok sistemde kullanılır.
ALİ DAĞDEVİREN
HAZIRLAYAN
ALİ DAĞDEVİREN
FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ
ÖĞRETMENİ
ALİ DAĞDEVİREN