krizin türkiye`ye etkileri - Petrol-İş

DÜNYA EKONOMİSİNDE ÇÖKÜŞ
VE
KRİZİN TÜRKİYE’YE
ETKİLERİ
26 Şubat 2009
İstanbul
Petrol-İş
Kapitalizm
Kapitalist ekonominin iki temel özelliği;
Sermayenin
Piyasanın
-
çıkarı olarak üretim
anarşik yapısı
Çok sayıda üretici ve tüketicinin varlığı.
Üretim kararlarının ihtiyaçlardan hareketle alınmaması.
Kapitalizm
Kapitalizmin Uzun Dalgaları
Krizler: 1929 ve 1970


20. yüzyılda dünya ekonomisi iki büyük
genişleme dönemi yaşadı. Genişleme
dönemleri:
1900-1929
1940-1970
Dünya ekonomisinin 1970’lerin ilk yarısında
girdiği krizin etkilerini bertaraf edebilmek için
neo-liberal bir dönem açıldı.
Neo-liberal dünya - 1

Kendini “kârlılığın düşmesi” olarak ortaya
koyan krize ilk yanıt, sermayenin önündeki
tüm engellerin kaldırılması yönündeki
adımlar oldu:
Sermaye hareketleri
Dış ticaret
serbestleşme
Finansal sistem
IMF, Dünya Bankası, DTÖ
Neo-liberal dünya - 2

Temel ideoloji:
“Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler”

Temel kabul:
“Piyasalar kendi kendini düzenler”

Temel politika:
“Devletin ekonomiden elini çekmesi”

Temel araç:
“Özelleştirmeler”
Neo-liberal dünya - 3


Dünyadaki sermaye hareketlerinin büyüklüğü
dünya hasılasının 3 katına ulaştı.
Kredi, tutsat ve türev enstrümanların toplam
büyüklüğü 2006 yılında dünya hasılasının
8 katına ulaştı. 1990 yılında bu enstrümanlar
hasılanın 5’te biri kadardı.
Çöküşü ne tetikledi - 1



2000 yılından sonra
emlak sektörünün
büyümesi tutsatlarda
hızlı artışa neden
oldu.
Gelire bakılmaksızın
ve peşinat alınmadan
riskli tutsat
dağıtılmaya başlandı.
Konut fiyatlarının
artışı tek garantiydi.
Çöküşü ne tetikledi - 2
ABD’de Konut Fiyatları Artışı, %
12 Mart 2007’de ABD’nin en büyük riskli tutsat şirketlerinden New
Century Financial battı. Tam bir yıl sonra Bear Stearns de aynı
akıbete uğradı.
Dünya ekonomisi resesyonda
Üretimde hızlı düşüş: (2008 son çeyrekte küçülme)

ABD %3,8; Almanya %1,7; İngiltere %1,9;
Japonya %12,7; İtalya %2,6...
Dış ticarette hızlı daralma:

Korumacı ekonomi politikaları gündemde
Kolay borçlanma dönemi bitti:

Finans tekelleri, dünyaya yayılmış olan finansal
yatırımlarını, bilanço zararlarını kapatmak için
merkeze çekmeye başladı.
Kurtarma paketleri


ABD, Almanya, İngiltere, Avustralya, G. Kore,
Kanada gibi ülkeler bugüne kadar piyasalara
çeşitli programlar çerçevesinde 3,8 trilyon dolar
aktardılar.
Aktarılan kaynaklara rağmen;
Bankacılık
803 milyar $
Sigortacılık
151 milyar $
Mortgage şirketleri
114 milyar $
Toplam
1.068 milyar $
zarar
Kriz kimi vuracak ? - Cleveland
Zenci ABD’lilerin mahallelere dağılımı
Deutsche Bank’ın el koyduğu konutlar
Kriz kimi vuracak - İşsizlik
Los Angeles İş Bulma Kurumu Ofisi, 1933
Kriz kimi vuracak ? - Açlık
New York Belediyesi Aşevi önünde kuyruk, 1933
TÜRKİYE
Ekonomide iki büyük sorun

Dış talepte daralma, iç talepte zayıflık

Ekonominin finansman ihtiyacı
Ekonomide çarklar durdu
Büyüme:

2008 3. çeyrekte büyüme %0,5'e geriledi.

Yurtiçi özel tüketim harcamaları, %0,3'e geriledi.

Özel sektörün yatırım harcamaları %10 küçüldü!
Üretim:


2008'in Kasım ve Aralık aylarında imalat sanayi üretimi,
%13,2 ve %17,6 oranında daraldı.
Aralık'ta üretim, elektronik eşyada %57,3; otomotivde
%52,2; metal ürünlerinde %32,3; kimyada %19,4 düştü.
Kapasite Kullanım Oranı:

2008 Ocak ayında %80,1 kapasite ile çalışan imalat
sanayi, 2009 Ocak'ında %63,8 ile çalıştı.
İflaslar artıyor
45
Açılan-Kapanan İşyerleri
%
42,6
40
35
30
27,33
25
19,55
20
15
10
5,69
5
0
2000
2001
2002
2003
*Ocak ayı verisi
Kaynak: TÜİK, Petrol-İş
2004
2005
2006
2007
2008
2008* 2009*
Kolay icraat dönemi bitti
2001
Krizi
Kolay Borçlanmaya
Dayalı Üretim Artışı
Dış finansman ihtiyacı





Türkiye’nin 2009 yılında toplam dış finansman
ihtiyacının 120 milyar dolar olması bekleniyor.
Bu rakam, 2009’da beklenen GSYİH’in beşte biri
büyüklüğünde!
Cari açık beklenenden daha önce daralmaya
başladı. Dünya ve Türkiye’deki durgunluk
derinleşiyor.
2001 sonrası, kolay borçlanma ile yüksek ihracata
dayalı imalat sanayi modeli geçersizleşti.
289 milyar dolarlık dış borcun, 196 milyar doları
Rüzgâr tersine döndü
Gelişmekte olan piyasalara,

1990’lı yıllarda yıllık ortalama 247 milyar dolar,

2005’te 806 milyar dolar,

2007’de ise 1,3 trilyon dolar aktı.
Bu trend tersine dönüyor! 2009 yılında bu
piyasalara akan sermayenin 450 milyar dolar
azalması bekleniyor.
TL dolar karşısında yaklaşık
% 55 değer yitirdi…
İşsizlik - 1
Milliyet, 17/02/2009
İşsizlik - 2
TÜRKİYE
Kasım 2008
2007 2008
Kurumsal olmayan sivil nüfus (000)
69 185 69 943
15 ve daha yukarı yaştaki nüfus (000)
49 511 50 268
İşgücü (000)
23 217 24 310
İstihdam (000)
20 867 21 315
İşsiz (000)
2 350 2 995
İşgücüne katılma oranı (%)
46,9
48,4
İstihdam oranı (%)
42,1
42,4
İşsizlik oranı (%)
10,1
12,3
Tarım dışı işsizlik oranı (%)
12,6
15,4
Genç nüfusta işsizlik oranı(1)(%)
20,0
23,9
Eksik istihdam oranı (%)
2,8
3,5
Genç nüfusta eksik istihdam oranı(1)(%)
2,6
3,6
İşgücüne dahil olmayanlar (000)
26 294 25 958
(1) 15-24 yaş grubundaki nüfus
KENT
2007 2008
43 819 44 730
31 800 32 535
14 252 15 056
12 538 12 919
1 714 2 137
44,8
46,3
39,4
39,7
12,0
14,2
12,3
14,7
21,6
25,5
2,3
3,0
2,3
3,0
17 548 17 479
KIR
2007 2008
25 365 25 213
17 711 17 734
8 965 9 254
8 329 8 396
636
858
50,6 52,2
47,0 47,3
7,1
9,3
13,6 18,0
17,0 21,2
3,6
4,3
3,1
4,8
8 746 8 479
TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketi verileri
İşsizlik - 3
2007 Kasım
Sayı
İşgücüne dahil olmayan nüfus
İş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar
İş bulma ümidi olmayanlar
Diğer
Mevsimlik çalışanlar
Ev işleriyle meşgul
%
2008 Kasım
Sayı
%
26.294 100,0 25.958 100,0
1.670
6,4
1.968
7,6
630
2,4
717
2,8
1.040
4,0
1.251
4,8
409
1,6
405
1,6
46,8 11.714
45,1
12.300
Öğrenci (eğitim, öğretim)
3.526
13,4
3.680
14,2
Emekli
3.160
12,0
3.110
12,0
Çalışamaz halde
3.098
11,8
3.229
12,4
Diğer
2.132
8,1
1.850
7,1
İşsizlik - 4
“Geniş işsizlik” tanımına göre işsiz sayısı;

Resmi işsiz sayısı: 2 milyon 995 bin

Eksik istihdam: 851 bin

İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar: 1 milyon 968 bin

Mevsimlik çalışanlar: 405 bin

Toplam işsiz sayısı: 6 milyon 219 bin
İŞSİZLİK ORANI: %23,3
Kredilerde durum - 1
Bireysel krediler;
%31
%37
33
39
Konut
Kredi Kartları
İhtiyaç
34
%32

Yıllık artış %23

Eylül 2008'den sonra gerileme

2007 sonunda müşteri sayısı 37.952

2008 sonunda 35.064
23 Ocak 2009 itibariyle
Kredilerde durum - 2
Takipteki (batak) bireysel krediler;

2007 yılı sonunda 1 milyon 338 bin kişi

2008 yılı sonunda 2 milyon 170 bin kişi

Takibe düşen kişi sayısındaki artış: %62

Tüm kredilerin ort. takip oranı: %3,8

Kredi kartlarında ort. takip oranı: %7

Taşıt kredilerinde ort. takip oranı: %6,2

Kredi kartlarında takipteki müşteri sayısına bir
yılda eklenen kişi sayısı: 478 bin
23 Ocak 2009 itibariyle
Kriz fırsatçılığı
Hükümet, patronlar ve IMF emeğe saldırı
politikalarında mutabık...
İstihdamda esneklik dayatması
İşsizlik Sigorta Fonu’nun sermayenin
kullanımına açılması
Kıdem tazminatının kaldırılması ya da
düzenlenmesi
Bölgesel asgari ücret sistemine geçilmesi,
ücretlerin baskılanması
Özelleştirmelerin hızlandırılması
Sendikaların talepleri - 1
Kriz fırsatçılığına izin verilmemeli:
- Zor durumdaki işyerlerinin durum tespiti için
komisyon
Krizin faturası işçilere kesilmemeli:
- İşten çıkarma yerine çalışma süresi azaltılmalı
- Ücretsiz izne çıkan işçilerin ücreti İSF’den
karşılanmalı
- İşsizlik sigortasından yararlanma süresi en az
2 yıla çıkarılmalı
Sendikaların talepleri - 2
Talep artırıcı önlemlere başvurulmalı:
- Asgari ücret ve işsizlik ücreti bin TL düzeyine
çıkarılmalı
- Ücretlerin reel olarak geriletilmesi engellenmeli
- İstihdamı teşvik edici politikalar izlenmeli
Üretimi teşvik politikaları izlenmeli:
- Kamu yatırımları artırılmalı
- Gümrük Birliği askıya alınmalı
- DTÖ’nün bazı şartları karşılıklı gözden geçirilmeli
- Özelleştirmeler durdurulmalı, stratejik kuruluşların
kamulaştırılması gündeme getirilmeli
Sendikaların talepleri - 3
Ekonomi Politikalarında Köklü Değişim:
- Üretimin planlı hale geldiği ve tüketimin
ihtiyaçlar doğrultusunda belirlendiği bir modele
geçilmeli
- IMF ile tüm bağlar kesilmeli
- Başta finans sektörü olmak üzere ekonomide
yabancılaşmanın engellenmesi
- Sosyal devletin güçlendirilmesi