istismar ve çocuk ruh sağlığı
advertisement
İSTİSMAR VE ÇOCUK RUH SAĞLIĞI Prof. Dr. Cahide AYDIN E.Ü.T.F. Çocuk ve Ergen Psikiyatri Anabilim Dalı EGEBAM E.Ü.T.F. Çocuk Koruma Birimi Çocuk İstismarı (tanımlar, DSÖ 2002) Duygusal istismar Çocuğa bakan kişilerin çocuğun ruhsal sağlığı ve gelişimini olumsuz etkileyen davranışları 2 Çocuk İstismarı (tanımlar, DSÖ 2002) onur kırıcı sözler sürekli kıyaslamalar alay etme tehdit sindirme ayrımcılık 3 Duygusal İstismar Tipleri Kısıtlama Zorlama Cezalandırma Reddetme İzole etme Terör (Korku, dehşet duyguları oluşturma) Önemsememe Kandırma, ayartma 4 Çocuğu Kapalı Mekanda Tutma “Ceza amacıyla” çocuğu rahat hareket edemeyeceği ya da kıpırdayamayacağı bir ortamda tutma ya da tuvalet, banyo gibi kapalı mekanlarda kalmak zorunda bırakma. 5 Çocuğa Sözel ya da Duygusal Saldırıda Bulunma Tekrarlayıcı bir tavır olarak: * çocuğu küçümsemek * çocuğa başkalarının suç ve sorumluluklarını yüklemek * çocuğa karşı düşmanca tutumlarda bulunmak * çocuğu dövmek, terk etmek ya da cinsel içerikli saldırıda bulunmakla tehdit etmek 6 Kısıtlama Çocuğun bir çok alanda özgürlüğünü kısıtlama ve engelleme Davranış Duygu ve düşüncelerini ifade Öğrenim Beceri edinme Sosyal etkinlikler Sosyal ilişkiler…vb 7 Baskı ve Zorlama Çocuğu, kendisinin özgür karar veremeyeceği bir yaştan itibaren telkin yoluyla ya da isteğinin dışında olarak belli davranış biçimi, sosyal etkinlik, öğrenim, mesleğe yönelim, dini inanç, siyasi görüş..vb konularda baskı altına alma ve zorlama 8 Sömürücü, Cezalandırıcı Tavırlar Çocuğu, beslenme, sığınma, uyku ve diğer ihtiyaçlarından “cezalandırma amacıyla” mahrum etme 9 Reddetme Bebek: Sevgi, bakım ve bağımlılığının reddi Oyun çocuğu: Sosyal etkinliklerin dışında tutma Okul çocuğu: Çocuğun benliğiyle ilgili olumsuz mesajlar verme Ergenlik: Beklenen sosyal rol değişikliğini reddetme 10 İzole Etme Bebek: Anne-baba yakınlığının çocuğa hissettirilmemesi Oyun çocuğu: Diğer ebeveynle ilişkiden kaçınmanın öğretilmesi Okul çocuğu: Ebeveynin her ilişkide heves kırıcı olması Ergenlik: Ev dışındaki etkinliklerin, sosyalleşmenin engellenmesi 11 Dehşet Verme (Terör) Bebek: Uyumunu bozucu şiddetli uyaranlar verme Oyun & Okul Çocuğu: Tehdit, hakaret, korkutma, aşağılama, cezalandırma Ergenlik: Genci rezil etmekle tehdit 12 Önemsememe Bebek:Doğal davranışlara yanıt vermede yetersizlik Oyun çocuğu: Duygusal yoksunluk hali Okul çocuğu: Yardım etmemek, korumamak, ilgilenmemek Ergenlik: Ebeveyn rolünden vazgeçmek 13 Kandırma, ayartma Bebek: Uygun olmayan davranışlar aşılamak Oyun & Okul Çocuğu: Saldırgan, cinsel içerikli, suça yönelik davranışları geliştirmek Ergenlik: Sosyal açıdan kabul görmeyen davranışları desteklemek 14 Duygusal İstismarın Belirlenmesi Fiziksel ve cinsel istismara oranla saptanması daha zor Kültürel farklılıklar tanı koymada zorlayıcı olabilir Duygusal istismarda klinik etkilenme akut değil Genellikle kronik seyirli 15 Duygusal İstismarın Etkileri Ruhsal gelişimi olumsuz etkiler Kişilik gelişimi olumsuz etkiler Psikopatoloji oluşumuna yol açar 16 Ruh Sağlığı Üzerine Etkileri Psikoseksüel ve psikososyal gelişim basamaklarında aksamalara neden olur Benlik saygısında düşme yaratır Çocuk-ebeveyn ya da çocuk-öğretmen ilişkisinde bozulmalara yol açar Ek psikiyatrik bozukluklara yol açar Kişilik özelliklerini olumsuz etkiler Sosyal ilişki sorunları yaratır 17 Cinsel İstismar Tanım1 Çocuğun, bir erişkinin cinsel gereksinim ya da isteklerinin doyumu için cinsel nesne olarak kullanılması ya da kullanılmasına göz yumulması 18 Ensest Çocuğun, kan bağı olan aile bireylerinden biri tarafından cinsel amaçla kötüye kullanılması 19 Cinsel İstismar Tipleri Temas içermeyen *Teşhircilik, *Çocukla cinsel içerikli, pornografik konuşmalar Temas İçeren *Cinsel içerikli dokunma ve sürtünmeler *Oral-genital yaklaşımlar *Penetrasyon (anal, vaginal) 20 Cinsel İstismar Tipleri 2 Cinsel sömürü *Çocukların cinsel amaçlı olaylarda kurban seçilmesi *Çocuk pornografisi * Çocuk fuhuşu … 21 İstismarcıya Göre Sınıflama Aile dışı cinsel istismar: *Tanıdık biri *Tamamen yabancı bir kişi Aile içi cinsel istismar (Ensest): *Aile dışından olana göre daha süregen ve tekrarlayıcı * Çoğunlukla gizli * En sık baba-kız ensesti 22 İstismarcı Ebeveynin Özellikleri Küçük yaşta ebeveyn olma Aile içi şiddet varlığı Ebeveynde alkol, madde kötüye kullanımı Psikiyatrik hastalık olması Çocukluklarında istismara uğrama Ebeveynin beklentileriyle çocuğun durumunun uyumlu olmaması Sosyal sorunlar 23 Cinsel İstismarı Düşündüren Psikiyatrik Semptomlar Anksiyete Korkular Uyku bozuklukları Somatik yakınmalar Gelişimsel bozukluklar (Enürezi, enkoprezi) Sedüktif davranışlar Kendine zarar verici davranışlar Madde kullanımı İletişimi reddetme, affektif donukluk Yeme sorunları 24 Cinsel İstismara Uğrayan Çocuk ve Ergenlerde Şaşkınlık, Utanç, Anksiyete, Olayın herkes tarafından duyulacağı endişesi, Olayın kontrol edilemez bir boyuta ulaşacağı endişesi, Olayla ilgili ifadesinin kendisi ve ailesi için getireceği sonuçların farkında olma, 25 Cinsel İstismara Uğrayan Çocuk ve Ergenlerde Çevrenin kendisine inanmayacağı endişe ve korkusu, Özellikle ensest olaylarında doğruyu söylemek ile doğruyu söylediğinde suçlanan aile bireyine olan sadakat duyguları arasında çatışma yaşama 26 Cinsel İstismara Uğrayan Çocuk ve Ergenlerde Olabilecek Belirtiler-1 Cinsel içerikli konulara aşırı ilgi ya da aşırı kaçınma Uyku bozulması, kabuslar Depresyon, çevreyle ilişkilerinde içe kapanma Tahrik edici davranışlar Bedeniyle ilgili kirlilik, zarar görme, cinsel organlarında sorun olduğu düşünceleri 27 Cinsel İstismara Uğrayan Çocuk ve Ergenlerde Olabilecek Belirtiler-2 Okul devamsızlığı ya da kurallara uymama Aşırı ketum tavırlar Çizim, oyun ve fantazilerinde cinsel saldırganlık öğeleri Aşırı sinirlilik, agresyon İntihar düşünceleri / girişimleri 28 Çocuklar Cinsel İstismarı Nasıl Algılar? ” Ruhun Ölümü’ “ “ Sanki içlerinde, derinlerde birşeylerin bozulduğunu, parçalandığı duygusu” 29 Asemptomatik ? İstismar yaşantısının semptom oluşturacak düzeyde algılanmaması ? Çocuğun başa çıkma gücünün yüksek oluşu ? İstismara ilişkin çatışma ve duyguların inkarı ve bastırılması ? 30 Çocukta Cinsel İstismardan Etkilenme Bireysel özellikler Aile çevresi Toplumsal özellikleri Çocuğun olaya ilişkin düşünceleri 31 Olumsuz Etkiyi Azaltan Aile Özellikleri Sıcak Destekleyeci Tutarlı Dengeli Düzenli aile ortamı 32 Yeniden İstismara Uğrama Olasılığı Cinsel istismara uğramış bireylerin daha sonra yeniden istismara uğrama olasılığı fazla Nedenler ? Zamanından erken, zorlayıcı, uygunsuz bir yaşam deneyimi Yetersizlik ve değersizlik duyguları Öğrenilmiş çaresizlik 33 Adım Adım Cinsel İstismar Çocukla yalnız kalma Kandırma, güven sağlama Çocuktan yardım isteme Cinsel ilişkiyi bir oyun ya da bir sevgi biçimi olarak sunma, Şiddet ya da tehdit kullanma. 34 Cinsel İstismar Neden Gizli Kalır? Aile sisteminin korunması Failin kendini koruması Failin cinsel eylemi tekrarlayabilmesi 35 Cinsel İstismar Nasıl Açığa Çıkar ? Fiziksel belirtiler Bulaşıcı cinsel hastalıklar Gebelik Çocuğun kendi açıklaması Başkasının Görmesi ve ihbarı Ruhsal belirtiler Çocuğun tekrarlayıcı cinsel içerikli oyunlar oynaması Çocuğun yaşına uygun olmayan cinsel bilgi ve davranışı 36 Cinsel İstismarın Örtbas Edilmesi-1 “Aile namusu” “Olayın çevre tarafından duyulması” “Çevre baskısı” “Sistemin devamının sağlanması” “Tedaviye başvurunun önlenmesi” “Çocuğa inanılmaması” 37 Cinsel İstismarın Örtbas Edilmesi-2 Çocuğun başına gelen olayın inkarı Çocuğun suçlanması Çocuğun sistem içinde izole edilmesi Çocuğun verdiği ifadenin güvenirliğinin azalması Davanın düşürülmesi yönünde girişim 38 Çocukların Tepkileri-1 Aldatılmışlık, Kızgınlık, Suçluluk, Utanç, Kirlenmişlik hissetme Ne olup bittiğine ilişkin merak, kavrama ve anlamlandırmada güçlük çekme, karmaşık duygular İstirmarcıya ilişkin karmaşık duygular 39 Çocukların Tepkileri-2 Kaygılı olma Güvensizlik , Kendini suçlama Düşük benlik saygısı İyiymiş gibi görünmek Anne, baba, kardeşler ve diğer kişilere yönelik öfke Başına gelenlerden gizlice hoşlanmışsa bu nedenle endişe duyma 40 Cinsel İstismar Karşısında Anne Babaların Duyguları Şok, İnanamama, İsyan Kızgınlık, Suçluluk, Öfke, Keder Çaresizlik, Yas, Aldatılmışlık Çocuktan uzaklaşma İntikam 41 Anne ve Babalarda Ortaya Çıkan Tepkiler Çocuğa ve diğer çocuklara karşı aşırı koruyucu ve kollayıcı tutumlar Utanç Olayın inkarı Çocuğu suçlama Evlilik sorunları 42 Cinsel İstismar Açığa Çıktıktan Sonraki Sekonder Olumsuz Etkiler Damgalanma, İnanılmama, Suçlanma Dışlanma, Cezalandırılma, Ön Yargı Tanısal Değerlendirme ve Adli Süreçte Travmatik Durumlar Yaşama İstismardan Korunmanın ve Psikososyal Desteklerin Sağlanaması Psikososyal ve Ekonomik Kayıplara Uğrama Uygun ve Etkin Tedavi Görememe İstismarın Yol Açtığı Ciddi Psikopatoloji Yeniden İstismara Uğrama 43 Çocuk, Genç ve Ailenin Ruhsal Tedavisinde Amaç Travmanın yol açtığı olumsuz ruhsal etkileri iyileştirmek Travmayla baş edebilme gücünü arttırmak Bozulan psikososyal gelişimin ve dengenin yeniden düzene girmesini sağlamak 44 Terapide Gözlenenler Fiziksel uzaklık Regresyon Öfke Geri çekilme ve izolasyon 45 Terapide Süreç Temel güven duygusunun oluşması Fiziksel uzaklık ve izolasyonun aşılması Yeniden yapılanma Sağlıklı bağlanmanın oluşması Açılım.. Travmanın oyun ortamına taşınması 46 Cinsel istismarın sonuçlarını etkileyenler Cinsel istismarın başlama yaşı Kurbanın cinsiyeti Ailesel faktörler Çocuk/ gençte bulunan ruhsal bozukluklar İstismarcıya ait faktörler İstismarın tipi 47 Cinsel İstismarla İlgili Bulgular-1 Cinsel istismara maruz kalma yaşı küçüldükçe, çocuktaki olumsuz etkilenme artmakta ( desteklemeyen bulgular da var) Kızlar erkeklere göre daha sık cinsel istismara uğramakta, daha olumsuz etkilenmekte 48 Cinsel İstismarla İlgili Bulgular-2 Aile içi cinsel istismar daha çok kalabalık, uyumsuz ve fiziksel şiddetin yaşandığı, sosyoekonomik düzeyi düşük, aile bağları zayıf ya da güvenilir olmayan ailelerde Hem kurban hem de istismarcı, çocuklukta duygusal yoksunluk içinde büyümüş 49 Cinsel İstismarla İlgili Bulgular-3 Anne koruyucu olamamakta Anne yok, pasif, yetersiz, sosyal açıdan yetersiz, çevreyle uygun ilişki kuramayan, sık sık evden çeşitli nedenlerle uzaklaşan, Bazen kız çocuğu ailedeki anne rolünü almış 50 Cinsel İstismarla İlgili Bulgular-4 Anne-babada psikiyatrik bir hastalık ya da kişilik bozukluğu, cinsel istismar riskini arttırmakta Babada alkol kötüye kullanımı sık Çocukta psikiyatrik bir bozukluk olması riski arttırmakta (Örn. Mental retardasyon) 51 Cinsel İstismarla İlgili Bulgular-5 Aile içinden cinsel istismarcıların 2/3 si baba ya da üvey baba Üvey babanın cinsel istismar riski öz babaya göre 6 kat daha fazla Kızlar daha sık aile içi, erkekler daha çok aile dışı kişiler tarafından cinsel istismara uğramakta 52 Cinsel İstismarla İlgili Bulgular-7 Çocuk ile istismarcı arasındaki yakınlık derecesi (baba, anne, ağabey, amca vs.) ve aradaki yaş farkı arttıkça, olumsuz etkilenme daha fazla Aile içi cinsel istismarda istismarcı çocuğu fiziksel şiddet yoluyla kontrol altında tutmakta, olayın gizli kalmasını sağlamakta, 53 Cinsel istismarı düşündüren bulgular Tanınması ve kanıtlanması fiziksel istismara oranla daha zor Çoğu vakada kanıtlayacak fiziksel bulgular yok Psikolojik bulgular yalnızca cinsel istismara özgü değil 54 Çocuk ve Ergenlerde Cinsel İstismar Düşündüren Davranış ve Bulgular Fiziksel belirti ve bulgular: Genital bölgedeki sıyrık, kaşınma, ağrı, yırtılmış himen, vajina veya makat kanaması, perine yırtığı ya da çürükleri, yürüme ve oturmadaki güçlük, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları, penis iltihabı veya vajinal akıntı Davranışsal değişiklikler Belirti ve bulgular yaşa göre farklılıklar göstermekte 55 Davranışsal değişiklikler İlkokul Çağı ( 7-12 Yaş) Okul başarısında düşme, Korku (özellikle yetişkinlerden), Depresif belirtiler, Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri, Yaşa uygun olmayan davranışlarda artma (anne ya da abla davranışı gösterme), Cinsel konularla aşırı uğraşma, Cinsel saldırganlık (başkalarını cinsel ilişkiye zorlama), Aşırı veya açıktan masturbasyon 56 Davranışsal değişiklikler Ergenlik (12 yaş sonrası) Evden kaçma veya eve gitmede isteksizlik, Duygulanımda dalgalanma, Kendine zarar verme, İntihar girişimleri, İlaç ve alkol kötüye kullanımı, Uygunsuz cinsel davranışlar (flörte erken başlama, kışkırtıcılık, arkadaşlarını cinsel ilişkiye zorlama), Davranım bozuklukları (okuldan ve evden kaçma, yalan söyleme, çalma ve saldırganlık) 57 Cinsel İstismarın Olası Sonuçları Cinsellik üzerine etkiler Duygusal etkiler Depresif duygudurum üzerine etkiler Anksiyete şeklindeki etkiler Davranışsal etkiler Kişilik gelişimi üzerine etkiler Diğer etkiler 58 Cinsellik Üzerine Etkiler-1 Artmış cinsel davranışlar en sık gözlenmekte Yetişkin ya da gençlerle daha sık cinsel ilişkiye girme, arkadaşlarıyla cinsel içerikli oyunlar oynama, hastaneye yatırıldıklarında sağlık personeline karşı sedüktif davranışlar Cinsel istismara uğrayanların sedüktif bir yönü var mı? 59 Cinsellik Üzerine Etkiler-2 Cinsel istismarcı sayısının birden fazla olması, istismarın sık ve uzun süreden beri olması, zor kullanımı çocuklarda uygunsuz cinsel davranış gelişimini artırmakta Cinsel istismara maruz kalma yaşı ne kadar erken ise, uygunsuz cinsel davranış o denli fazla 60 Cinsellik Üzerine Etkiler-3 0-3 yaşları arasında cinsel istismara uğrayanlarda aşırı cinsel davranışlar ve teşhircilik anlamlı derecede yüksek Cinsel istismara uğrayan kızlar erkeklere oranla daha fazla uygunsuz cinsel davranışlar göstermekte Cinsel istismara uğrayan kız çocuklarının arkadaşları arasında cinsel ilişkiyi başlatma eğiliminin daha fazla, davranışlarının daha çok yetişkinin cinsel davranışlarını andırmakta 61 Cinsellik Üzerine Etkiler-4 Cinsel istismara uğrayan kız çocukları, ergenlik döneminde kişilerarası ilişkilerde çoğu davranışlarını cinselleştirerek diğer insanları kullanmaya çalışmakta Cinsel istismara uğrayan çocuklar daha fazla cinsel içerikli oyun oynamakta, davranış sergilemekte, resim çizmekte 62 Cinsellik Üzerine Etkiler-5 Çocuklukta cinsel istismara uğrama, yetişkinlik yaşamında cinsellikten korkma, karşı cinsle ilişkilerde sorunlar yaşama gibi cinsel yaşantı üzerinde belirgin olumsuz etkiler (Kadınlarda frijidite, vajinismus, erkeklerde cinsel kimlik karmaşası..) 63 Cinsel İstismarın Duygusal Etkileri Çoğu kurban cinsel istismardan kendini sorumlu tutmakta ve suçlamakta "gerçekten isteseydim engelliyebilirdim” İstismarda rıza ve baştan çıkarıcılık olmuşsa suçluluk duyguları daha fazla Kurbanlarda yetersizlik ve izolasyon duyguları, karşı cinse güvensizlik ya da ters etkiyle uygunsuz cinsel nesneye çabuk bağlanma 64 Depresif Duygudurum Üzerine Etkileri Cinsel istismara uğrayanlarda depresyon gelişme riski artmakta Depresif duygudurum sıklıkla kızgınlıkla birlikte Gelecek hakkında olumsuz düşünceler, düşük benlik saygısı Çocuklukta cinsel istismara uğramış olanlarda yetişkin yaşta da depresyon gelişme riski artmış 65 Anksiyete Üzerine Etkiler-1 Çocukluğunda cinsel istismara uğrayan yetişkinlerde anksiyete bozukluğu prevalansı yüksek Agarofobi, Obsesif Kompulsif Bozukluk ve sosyal fobi gibi anksiyete bozuklukları daha sık 66 Anksiyete Üzerine Etkiler-2 Korku, bedensel yakınmalar, uyku değişiklikleri ve kabuslar tarzında anksiyete ve PTSB belirtileri Cinsel istismara uğrayan çocuk ve ergenlerde olayı canlı bir şekilde yeniden yaşama, gerginlik, çabuk tepki verme, PTSB belirtileri, disosiyatif belirtiler sık 67 Davranış Üzerine Etkileri Cinsel istismara uğramış oğlanlarda saldırgan, davranım bozukluğu niteliğinde davranışlar (erkek kimliğini yeniden oluşturma..?) Cinsel istismara uğramış kızlarda intihar girişimleri, vücutta sigara söndürme, bileğini kesme gibi kendine zarar (kendine ceza, çekiciliğini azaltma ?) Kendine zarar veren, suisidal kadınlarda çocukken cinsel istismar öyküsü 68 Kişilik Gelişimi Üzerine Etkileri Borderline kişilik bozukluğu vakalarında çocuklukta cinsel istismara uğrama sık, Borderline kişilik bozukluğunun gelişimi, "cinsel kötüye kullanımın süresi" ile ilişkili 69 Cinsel İstismarın Diğer etkileri Çocuklukta cinsel istismarı takiben halüsinasyonlar oluşabilmekte, yıllarca sürebilmekte, şizofrenidekinden farklı yalancı halüsinasyonlar Cinsel istismara uğramış ergenlerde, aşırı alkol ve uyuşturucu madde kullanımı daha sık 70 Teşekkürler. . . 71
