3 YANGIN SÖNDÜRME MADDE VE MALZEMELER

HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
YANGIN SÖNDÜRME MADDE VE
MALZEMELERİ
• Giriş ve Temel Kavramlar
• Yangın Söndürmede Kullanılan
Madde ve Malzemeler
• Su
• Karbondioksit
• Kuru Kimyasal (Kimyevî )
Tozlar
• Yangın Söndürme Köpüğü
YANMA ve YANGIN
Doç.Dr. Fatih ALTAN
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Yangın söndürmede kullanılan
madde ve malzemeleri
tanımlayabilecek,
• Su ve karbondioksitin yangın
söndürmedeki fonksiyonlarını
açıklayabilecek,
• Kuru kimyasallar ve yangın
söndürme köpüğü hakkında bilgi
sahibi olabileceksiniz.
ÜNİTE
3
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
GİRİŞ VE TEMEL KAVRAMLAR
Bilindiği üzere, tüm tehlikelerde olduğu gibi, yangın riski de az da olsa her
zaman, her yerde vardır. Dolayısıyla söndürme amaçlı çalışmaların asla ihmal
edilmemesi gerekmektedir.
Yangın ile baş edebilmek için yanma olayını iyi tanımak, söndürme
çalışmalarından çok yanma olayını oluşturan unsurları kontrol ederek yangının
meydana gelmesini önlemek gerekmektedir.
Önceki ünitelerde, yanma ve yangın kavramları ile yangın sınıfları ile
söndürme teknikleri üzerinde durulmuştu.
Yangın söndürme,
yanıcı maddenin türüne
göredir.
Şekil 3.1. Yangın söndürme tüpü ile yapılan “doğrular” ve “yanlışlar”
Yangın söndürme madde ve malzemeleri, herhangi bir yangını kontrol altına
alma veya söndürme amacıyla kullanılan her türlü gereçlerdir.
Söndürme maddelerinin kullanılması, yanıcı maddenin türüne göre
değişkenlik arz etmektedir. Yangınlarda başarılı olmanın en temel şartı, uygun
söndürme maddesi seçimidir.
Müdahale edilen her yangın gerek yanıcı madde farklılıkları ve gerekse
müdahale tekniği açısından (yangın türü, yanıcı madde cinsi, müdahale yöntemleri
gibi) farklılık arz etmekte ve bu farklılıklar da kısa sürede olsa müdahaleden önce
bir araştırma yapma ihtiyacını gerekli kılmaktadır.
Yangınlarda iyi araştırma yapılmadan seçilen söndürme maddesi, çoğunlukla
zaman kayıplarından öte yangının yayılmasına sebep olmaktadır. Bunların yanı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
sıra, söndürme maddesinin israfına ve maddi açıdan kurumun zararına yol
açmaktadır.
Yangın söndürücüler,
yangın sınıfına göre
seçilir.
Şekil3.2. Yangın sınıfları ile uygun yangın söndürücüler
Bu ünitenin amacı, belli başlı yangın söndürme maddeleri olan su,
karbondioksit, kuru kimyevi toz ve köpük gibi madde ve malzemelerin
öğrenilmesidir.
YANGIN SÖNDÜRMEDE KULLANILAN MADDE VE
MALZEMELER
SU
Yangın söndürmede en fazla kullanılan madde sudur. Büyük miktarlarda ve
kolayca temin edilebilmesi, ucuzluğu, soğutma ve boğma gibi birtakım özellikleri
suyun en yaygın kullanılan söndürme maddesi olmasını sağlamıştır.
Şekil 3.3. Su ile yangın söndürme
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
Suyun söndürücü özelliği yanan madde ile temasa geçmesiyle ortaya çıkar.
Suyun 0,35 mm’lik damlalar hâlinde ateşe tatbik edilmesi suyun söndürücülüğünü
artırır. Bu nedenle su verme cihazları suyu 0,1-1 mm arasında bir damla büyüklüğü
oluşturarak kullanırsa, söndürme amacına daha çabuk ulaşır.
Ancak bazı kimyasal maddelerle reaksiyona girmesi veya karışabilmesi,
elektrik iletmesi ve söndürme esnasında çevresinde yanmayan maddelere de zarar
vermesi gibi nedenler suyun söndürücü olmasını kısıtlayan faktörlerdir. Bu sebeple
su, sadece A sınıfı olarak tanımlanan yangınlarda emniyetle kullanılır.
Suyun söndürme özellikleri birden fazla olup, aşağıda başlıklar altında izah
edilmiştir:
Su, üç özelliğinden
dolayı söndürmede
tercih sebebidir.
•
•
•
Soğutucu özelliği,
Kaplama ve boğma özelliği,
Emülsiyon için kullanma özelliği.
Suyun Soğutucu Özelliği
Su, soğutarak söndürme prensipleri içinde en çok kullanılanıdır. Suyun
elverişli fiziksel ve kimyasal özelliği yanıcı maddeyi boğma ve yanıcı maddeden ısı
alarak yangının söndürülmesinde en büyük etken olmaktadır.
Genel olarak yanan bir cisim üzerine su temas ederse, suyun temas ettiği
madde soğuyarak yanma noktasının altına iner ve dolaysıyla yangın söner.
Su, yangın üçgenini oluşturan ısı oksijen ve yanıcı maddeden ısının düşmesi
ve oksijenin azaltılarak söndürülmesinde en etkili söndürücüdür.
Bazı durumlarda ateşin yayılmasını önlemek için maddeler henüz yanmaya
başlamadan önce su sıkılarak (yangın mahalli ıslatılarak) soğutulur ve yanma
önlenir.
1 gr suyun ısısını 1° C yükseltmek için 1 kalori gerekir. Su kendi ısısını
artırabilmek için bir miktarda sıcaklık absorbe (emme) ederek temas ettiği
maddeleri soğutur.
Suyun soğutarak söndürme etkisini açıklamak için, 1 kg suyun
buharlaştığında çevresinden 539 KCal değerinde ısı aldığını belirtmek yeterlidir.
Su, yangın yerine kütlesel olarak gönderileceği gibi püskürtme tekniği ile de
gönderilebilir. Suyun özel hortum başları veya sprinkler vasıtasıyla sprey hâlinde,
dağıtılarak püskürtülmesi durumunda su, daha kolay buharlaşacak ve soğutma
etkisini artıracaktır.
Suyun Kaplama ve Boğma Özelliği
Yangını suyla boğma, ateşi söndürmek için yeteri kadar su buharının (stim)
meydana gelmesi sağlanarak, yanan bölgeden havayı kovma, dolayısı ile oksijensiz
bırakma tekniğidir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
Bu arada suyun kendisinden daha ağır sıvılar üzerinde kaplama yapacağını,
kendisinden hafif sıvılar üzerinde bu özelliğinden istifade edilmeyeceğinin ve
ayrıca suyun belli bir sıcaklığa ulaştığında su buharı yoğunlaşmaya başladığı
zaman, soğutucu değil tam aksine ısıtıcı bir rol oynayacağının unutulmaması
gerekir.
Ayrıca suyun buharlaşması sırasında 1,7 defa artan hacim, eşit miktardaki
havayı yangın ortamından uzaklaştırarak bulunduğu ortamda oksijen azalmasını
temin ettiğinin bilinmesinde yarar vardır.
Su buharlaşırken, hacmi
1,7 kez artar
Suyun Emülsiyon (Emülsifikasyon) İçin Özelliği
Birbiriyle karışmayan iki sıvıdan biri, diğerinin üzerinde dağılarak küçük
damlalar meydana getirir. Bu damlalar bir süre için yanıcı sıvının üzerini kaplar,
yanmayı durdurup yayılmasını önler.
Fuel-oil üzerine ince damlalar hâlinde püskürtülecek su, yanmayı durdurur.
Suyun bu teknikle kullanılması sonucu meydana gelen olaya emilsiyon
(emülsifikasyon) denir.
KARBONDİOKSİT
Karbondioksit (CO2), yüksek basınç altında (50-60 kg/cm²) sıvılaştırılarak
tüplere doldurulan, püskürtülmesiyle normal basınçta gaz hâline geçerek
ortamdaki oksijen miktarını azaltan, yani boğucu etkisi ile yangını söndüren
kimyasal bir söndürücü maddedir. Karbondioksit (CO 2 ) gazı temiz, kuru ve elektrik
iletken değildir. Yangından korunacak eşyalara zarar vermez.
Şekil 3.4. Karbondioksit (CO 2 )
Yanıcı olmayıp kimyevî maddelerle pek kolay birleşemez. Kullanım
esnasında gaz hâlinde bulunduğu için, ateşin üzerine kolayca dağılarak yanıcı
maddenin üzerini kaplar.
Karbondioksitin püskürtülmesi esnasındaki ani basınç düşmesi, bir kısmının
ortamdan ısı alarak (-78° C’lık soğuklukta) kar hâline gelmesine sebep olur. Ancak
soğutarak yangını söndürme etkisi ikinci derecededir.
Sınırlı söndürme etkisiyle sadece B sınıfı olarak tanımlanan sıvı maddelerin
yüzey yangınları ve yalıtkanlık özelliğinden dolayı elektrik yangınlarını
söndürmekte kullanılır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
Belirli bir sürede ortam ısısı 31,8° C’nin üzerinde olan yerlerde
bulundurulması halinde, tüp içindeki sıvı gaz haline dönüşür, dolayısıyla tüp
kullanılamaz. Bunun için karbondioksitli yangın söndürme cihazları ısısı 31° C
altında olan yerlerde muhafaza edilmelidir.
Karbondioksit zehirli bir gaz olduğundan, havadaki oranının % 9’un üzerine
yükselmesi boğulmalara, % 20’nin üzerine yükselmesi ise ölümlere neden olabilir.
Akaryakıt dolu madeni kaplardaki yangınların da söndürülmesi mümkün ise
de, kaplar kızgın olduğundan karbondioksit dağıldıktan sonra alevlenme tekrar
devam edebilir. Çünkü karbondioksit yangını boğmuş fakat soğutamamıştır.
Karbondioksit gazlı
söndürücüler B ve C
sınıfı parlayıcı sıvı vb.
yangınlarda kullanılır.
Ayrıca sodyum, potasyum, magnezyum, titanyum gibi reaktif (alkali) metal
yangınlarını karbondioksit söndürmez. Çünkü bu metaller karbondioksiti
ayrıştırırlar ve bu durumda söndürme değil, yangını büyütme sonucu ortaya çıkar.
Ofisler, elektrik risklerinin yoğun olduğu bölgeler, yağ ve solventler gibi
sıvıların tutuşmasından meydana gelen yangınlara müdahalelerde etkilidir.
Söndürmeden sonra ortamda hiç bir atık ve kalıntı bırakmaz. % 99,9
saflıkta karbondioksit, kendinden basınçlı bir gazdır. Yüksek soğutucu etkiye sahip
olan karbondioksit, ortamdaki oksijen miktarını düşürerek kimyasal zincirleme
yanma reaksiyonunu kırarak söndürme sağlar.
Karbondioksit gazlı yangın söndürücüler, B ve C sınıfı (asetilen,yanıcı sıvılar,
LNG, benzin, tiner, yanıcı gazlar vb), özellikle parlayabilir sıvılar ve elektrik
tehlikelerini de kapsayan yangın riskleri için uygundur. Karbondioksit gazlı yangın
söndürücüler elektronik malzemelere zarar vermez.
Portatif (taşınabilir, seyyar) yangın söndürücüler, bu tip yangın söndürücü
içerisinde dengede sıvı ve gaz halde CO2 bulunur. Dolum esnasında tüplere sıvı
halde doldurulur.
Şekil 3.5. Portatif yangı söndürme cihazı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
6
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
Karbondioksitli portatif yangın söndürücülerin üzerinde basınç göstergesi
bulunmaz. Kullanım esnasında gaz eksi 80° C civarında (-78° C) bir soğuklukla
çıktığı için, kullanım sırasında dikkatli olunması gerekir. Zira tutma kolunda hata
yapılırsa, soğuk yanıklarına sebep olabilir. Bu gaz, diğer söndürme gazlarına göre
nispeten daha ucuzdur.
Karbondioksitli yangın
söndürücülerin
kullanımında dikkat
edilmelidir.
Şekil 3.6. Yangın söndürme tüpünün kullanımı
Şekil 3.7. Karbondioksitli portatif manuel yangın söndürme tüpleri
Yüksek Basınçlı Karbondioksit Sistemleri ise, NFPA 12 ve ISO 14520
standartları ve kurallarına uygun olarak, mühendislik uygulaması ile, sistemin
aktivasyonu sırasında, yangından korunacak maddelerin kimyasal özelliklerine
göre, gerekli konsantrasyon sağlanmak sureti ile, ortamdaki oksijen oranını, tekrar
tutuşmanın gerçekleşemeyeceği bir seviyeye düşürmek üzere tasarlanmaktadır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
Yüksek Basınçlı Karbondioksit Gazlı Yangın Söndürme Sistemleri otomatik ya
da manuel aktive edilecek şekilde tasarlanabilmektedir. Bu sistemlerde,
yönlendirme valfleri kullanılarak, birden fazla yangına riskli alan koruma altına
alınabilmektedir.
Bu sistemlerin uygulama yerleri olarak, yüksek güç üniteleri ve jeneratör
odaları, bilgisayar merkezleri, elektronik haberleşme sistemleri, veri depolama
merkezleri, ARGE merkezleri ve laboratuvarlar, sıvı kaplama ve parlayıcı sıvıların
kullanıldığı işletmeler, kimyasal üretim tesisleri ve alanları, depolama sahaları,
arşivler, kömür dönüştürme, depolama ve işleme sahaları, çimento fabrikaları,
otomotiv endüstrisi, gemi (marine) sistemleri, boya imalat ve uygulama vb
işletmeler sayılabilir.
Yüksek Basınçlı
Söndürme Sistemleri
otomatik veya manuel
olabilir.
Şekil 3.8. Yüksek Basınç Karbondioksit (C02) Sistemleri
Yüksek Basınç Karbondioksit (CO 2 ) Sistemlerinde, CO 2 gazı, 55-60 bar basınç
altında ve oda sıcaklığında 20 kg, 30 kg veya 45 kg kapasiteli dikişsiz çelik
silindirlerde depolanır.
Grup hâlinde düzenlenen silindirler, her bir silindir bireysel olarak ortak bir
tahliye manifolduna esnek yüksek basınç karbondioksit boşaltma hortumları ile
bağlanır.
Pilot silindir, otomatik sistemlerde, elektrikli aktivatör ile otomatik olarak,
manuel sistemlerde ise manuel pnömatik aktivatör ile manuel olarak tetiklenir.
Yedek silindirler ise, fleksible aktivasyon hortumları ile pilot silindirden taşınan
basıncın, yedek silindir valfleri üzerinde bulunan pnömatik aktivatörleri otomatik
tetiklemesi ile aktive olur.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
Mühendislik hesaplamaları sonucu, korunacak hacme monte edilen
borulama sistemi ile silindirlerin içindeki gaz, karbondioksit tahliye nozullarına
taşınır.
KURU KİMYASAL (KİMYEVÎ) TOZLAR
Kuru toz, yanan maddenin yüzeyini kaplayarak hava ile temasını kesmekte
ve yapısındaki kimyasal maddelerin ayrışmasıyla söndürme işlemini
gerçekleştirmektedir.
Yangın sınıflarına göre farklı kimyasal birleşimlerde kuru toz
kullanılmaktadır. B, C ve D sınıfı, yani sıvı madde, gaz madde ve elektrik
yangınlarında kullanılan tozun esas maddesi sodyumbikarbonattır. Çok maksatlı
olarak bilinen A, B, C ve D sınıfı yangınları söndüren toz ise amonyumfosfat
esaslıdır.
Kuru toz, yanan
maddenin yüzeyini
kaplayarak hava ile
teması keser.
Taşınabilir söndürücülerde, yangın araçlarında ve sabit sistemlerde
depolanan kuru toz, azot veya karbondioksit gazıyla püskürtülmektedir. Kuru
Kimyevi Tozlar (KKT), ateşin üzerine tatbik edildikleri zaman, sodyum bikarbonat
ve su şekline dönüşerek ayrışır ve ateşi söndürür.
Kuru kimyasal tozlar, uygulama esasında ısı ile kimyasal reaksiyona
uğrayarak çok önemli ve her biri farklı sınıf yangınlara etkin olan, su ve
karbondioksite dönüşmektedir.
Kuru kimyevi tozlar zehirli değildir, ancak teneffüs edilen yerlerde bol
miktarda bulunduğunda solunumu güçleştirir ve etrafı kapladığı için görüş zorluğu
oluşturur. Kuru toz yangına yeterli uzaklıktan püskürtülmelidir ve yüzey kaplama
özelliği, akışkanlığı ve tane iriliği ile ilişkilidir.
Ayrıca bulunduğu cihazda ve depolandığı yerlerde zamanla bozulmaması,
nem kaparak sertleşmemesi gereklidir.
Kuru kimyevi tozlar, düşük ve normal sıcaklıklarda kararlı bir maddedir.
Ancak yüksek sıcaklıklarda bazı ilaveler eriyip yapışkanlığa neden olacağından,
muhafaza sıcaklığının 50 °C’yi aşmaması tavsiye edilir.
Kuru kimyevi tozlar kimyasal yapıları nedeniyle nem çekici özelliktedir.
Hâlbuki bu tozların depolanma sırasında ve söndürme cihazları içinde en az 5 yıl
bozulmadan kalması gerekir. Bu amaçla; kullanılan ham maddeler kimyasal ve
fiziksel işlemlere tabi tutularak, gerekli katkı maddeleri ilave edilir ve özel
formülasyonlar ile kuru toz imal edilir.
Kuru kimyevi tozlar, yangını çok kısa sürede söndürdüğü için yanıcı
maddelerdeki yüzeysel yangınlarda da (A sınıfı) kullanılır.
Kuru kimyevi tozun diğer bir özelliği de tane büyüklüğüdür. Tane
büyüklüğünün yeterli yüzey kaplayıcı ve uygun püskürtme mesafesini sağlayıcı
irilikte olması gerekir. Çok ince toz uzak mesafelere püskürtülemez. Fakat çok iri
tozun da örtücülüğü azdır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
Kuru bir ortamda metaller ve alaşımlar üzerinde aşındırıcı etkiye sahip
değildir. Fakat tuz yapısı yüzünden, söndürme işleminden sonra metallerin
temizlenmesi tavsiye edilir. Kuru kimyevî tozlar, kum gibi aşındırıcı etkiye sahip
değildir. Yağlı yüzeylerde uzun süre bekletildiğinde yağlı yüzeylerin bozulmasına
yol açar. Bu yüzden kullanımdan sonra bu yüzeylerin temizlenmesinde fayda
vardır.
Kuru kimyevi yangın söndürme tozları, normal taşıma ve kullanım
koşullarında hiçbir zehirleyici etki göstermez. Bununla beraber dolum ortamının
havadar olması gerekir. Gözlerde ve solunduğunda burun mukozasında iritasyona
neden olur. Ancak, bu kalıcı ve ciddi bir durum değildir.
Kuru kimyevi yangın söndürme tozları; yanıcı sıvıların yüzeyinde kararlı bir
atmosfer oluşturmaz. Sonuç olarak, sıcak metal yüzeyler ya da devam eden
elektrik arkları varsa yangın yeniden başlar.
Kuru kimyevi yangın söndürme tozunun kaptan boşalması ve püskürtülmesi
karbondioksit veya azot gibi inert gaz basıncı ile sağlanır.
Kuru Kimyevi Tozlar
piyasada değişik
ağırlıklardaki bulunur
Etkin söndürme gücü, geniş kullanım alanı, kolay kullanım, emniyetli
aksesuarlarla donatılmış olması ve rahat taşınması vb avantajlar, Kuru Kimyevi
Tozlu söndürme cihazlarının tercih edilme sebepleridir. 1, 2, 6, 12, 25, 50,ve 100
kg’lık çeşitli tipleri bulunmaktadır.
Şekil 3.9. Çeşitli büyüklüklerde kuru kimyevî tozlu yangın söndürme cihazı
Kuru kimyevi tozlar aşağıdaki başlıklar altında izah edilen özelliklere
sahiptirler:
•
•
Boğma özelliği: Kimyasal yapıları amonyum fosfat esaslıdır. Erime noktası
düşük olan, kimyasal tozların alev ile temasında meydana gelen
metafosfork asit (HPO 3 ), katı yüzeyler üzerinde camsı bir tabaka meydana
getirmekte ve korlu yanan, ( A ) sınıfı yangınlarda, oksijen ile teması
kesmektedir. Böylelikle, kuru kimyevi tozlar ateşe püskürtüldüğü zaman,
alevi kısmen boğarlar.
Soğutucu özelliği: Kuru kimyasal tozlar, ateşe püskürtüldükleri zaman
sıcaklığın belirli bir kısmını emerler. Örneğin 18 °C’deki toz ateşe
püskürtüldüğü zaman tozun 1 gramı 300 °C’ye yükselerek 79 Cal’lik bir
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
•
•
Kuru Kimyevîler
temelde parlayıcı sıvı
yangınında kullanılır.
ısıyı absorbe eder. Kuru kimyevi tozun soğutucu etkisi, yangınları çabuk
söndürmesinin önemli nedenlerinden biri değildir. Ancak kuru kimyevi
tozları dekompoze etmek için gerekli ısı enerjisi, maddelerin söndürme
yetenekleri ile oldukça ilgilidir. Sonuç olarak, maddenin kimyasal aktif hâle
gelebilmesi için, bütün kuru kimyevi maddeler ısıya duyarlı olmalı, yani
ısıyı yutmalıdır.
Aleve kalkan olma özelliği: Alevli yanan bir ateş üzerine püskürtülen kuru
kimyevi toz, alev ile yanıcı madde arasında bir toz bulutu oluşturarak
yanıcı maddeyi alevden gelen sıcaklığa karşı korur. Yani, yanıcı madde ile
alev arasında kalkan vazifesi yapar. Bir diğer anlatımla, kuru kimyevi tozun
püskürtülmesi, alev ile yakıt arasında bir toz bulutu oluşturur. Bu bulut,
yakıtı alev tarafından yayılan sıcaklığa karşı bir ölçüde yalıtır ki buna
Radyasyon Yalıtımı da denmektedir.
Zincirleme yanma olayını engelleme özelliği: Kuru kimyevi tozların, yangın
söndürücü özellikleri, büyük oranda, zincir kırma reaksiyonuna bağlıdır.
Yanma olayının devam edebilmesi için yanan yerde açığa çıkan bazı
maddeler birbiriyle birleşerek reaksiyonlar meydana getirirler. Yani, ateş
üzerine kuru kimyevi tozların dökülmesi, reaktif parçacıkların birleşmesine
ve zincirleme yanma reaksiyonu sürdürmelerine engel olur. Zincirleme
yanma reaksiyonuna göre, yanan bölge içinde serbest radikaller vardır ve
yanmanın devam etmesi için, bunların birbirleriyle reaksiyona girmeleri
gereklidir. İşte, kuru kimyevi tozlar ise, açığa çıkan bu maddelerin
birleşmesini engellemekte ve dolayısıyla yanma zincirinin oluşmasını
önlemektedir. Böylece yanma olayı genişleyememekte ve dolayısıyla,
yanma olayı daha kısa sürede söndürülmektedir.
Günümüzde var olan ABC kuru kimyasal yangın söndürme tozlarının,
üretiminde kullanılan kimyasal maddeler, etkili oldukları yangın sınıflarına göre
farklı kimyasal bileşimlerde olup, “BC”, “ABC”, “D” tipi olarak gruplandırılır. Bu
maddelere akış ve suya dayanıklılık özelliklerini, arttırıcı ve muhafazayı
kolaylaştırıcı çeşitli ilaveler karıştırılır.
Kuru kimyevi yangın söndürme tozlarından ABC tozu ile BC tozu hiçbir
zaman birbiriyle karıştırılmamalıdır. Karıştırmak tehlikelidir. Bu konuya çok dikkat
edilmelidir. Ayrıca, katı madde yangınlarında söndürme sonrasında geri
ateşlenmeye sebep olabileceğinden dikkat edilmelidir. Su ile mutlaka soğutma
yapılmasını gerektirir.
Kuru kimyevi tozlar, temel olarak parlayıcı sıvı yangınlarında kullanılır.
Elektriksel olarak yalıtkan olduklarından, enerjili elektrik donanımı ilgilendiren
parlayıcı sıvı yangınlarında da etkilidirler. Fakat kirletici özelliği nedeniyle
elektronik cihaz, hassas makina ve motor yangınlarında tercih edilmezler. Daha
çok açık saha yangınlarında ve fabrikaların hassas makina ve elektrikli cihaz
bulunmayan bölümlerinde kullanılır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
YANGIN SÖNDÜRME KÖPÜĞÜ
Belli oranlarda suyla karışan yapıcı maddenin meydana getirdiği köpük,
yanan sıvının yüzeyini kaplayarak hava ile temasını keser ve yanma ısısını düşürür.
Köpük, su ve hava karışımıdır. Karışımdaki hava miktarı köpük çeşidi ve
özelliklerini belirler. Köpük, yanıcı ve sıvı kimyasal maddeler veya yakıtların
söndürülmesi işlemlerinde kullanılır. Kimyasal içeriklerine göre; protein veya
sentetik baz, film oluşturucu ve alkole dayanıklı köpük vb. çeşitleri bulunur.
Söndürücü köpük, soğutma, boğma, ayırma, örtme, yangının önüne set
çekme ve yerini değiştirme vb. farklı söndürme etkileri ve söndürme kabiliyetini
geliştirir.
Şekil 3.10. Yangın söndürme köpüğünün kullanım şekilleri
Kimyasal köpüğün en
yaygın kullanılanları
mekanik ve sentetik
olanlardır.
Şekil 3.11. Köpüklü yangın söndürme sistemleri
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
Kimyasal köpük olarak da adlandırılan yangın söndürme köpüklerinin
günümüzde en yaygın kullanılanları mekanik ve sentetik türleridir.
Kimyasal Köpük
Kimyasal köpük, alüminyum sülfat ile sodyum bikarbonatın kohesin bir
madde beraberliğinde suda çözülmesi sonunda oluşan köpük olup, yaygın olarak
kullanılmaktadır. Isıya dayanıklı olup, çok yoğun olduğundan yavaş hareket eder.
Protein esaslı veya sentetik olabilen mekanik köpük, yüzey kaplayarak buhar
çıkmasına engel olur. Köpük içerisinde su mevcut olduğundan, suyun soğutma
etkisi de ayrı bir avantajdır. Ancak, elektrik sistemiyle ilgili yangınlarda
kullanılmamalıdır.
Mekanik Köpük
Mekanik (protein esaslı) köpük, kimyasal yollarla özel olarak formüle edilmiş
hayvansal ve bitkisel artıkların hidrolize edilerek %3-5 oranlarında su ile
karışmasından elde edilir.
Mekanik köpüğün,
regular ve flora
proteinli olmak üzere
iki türü bulunur.
Regular ve flora protein esaslı olmak üzere iki çeşidi bulunur. Regular
protein esaslı köpük, saf hidrolize proteindir. Köpük stabilizötürü, donma noktası
düşürücü ve koruyucu maddeden meydana gelmiştir. Flora protein esaslı köpük
ise regular esaslı köpük sıvısına ek olarak, flora karbon bileşiklerini içermesi,
yangını daha çabuk kontrol altına alması, daha akışkan olması, örtme yeteneğinin
yüksekliği, geri alev almayı önlemesi, kuru kimyevi tozlarla karıştırıldığında
özelliğinin bozulmaması, petrol türü yangınlarda yakıt tankına alttan verilebilmesi
ve regular protein esaslı köpük sıvısına karıştırılabilir olması üstün yönleridir.
Sentetik Köpük
Sentetik köpük, sentetik deterjan terkibinde olup, yüksek genleşme ve
çabuk köpük yapma özelliği vardır. Köpük jeneratörleri (100-1000 misli köpük elde
etmek mümkündür) ile kullanılıp, A sınıfı yangınlarda tatbik edilir. A sınıfı
yangınların meydana geldiği depo, hangar gibi geniş hacimli mekânların köpükle
doldurulması şeklinde de tatbik edilebilir.
Alkole Dayanıklı Köpük
Alkole dayanıklı köpük, regular proteinli köpük sıvısına metal sabunları ilave
edilerek hazırlanır. Bu köpük maddesi bilhassa (alkol, eter, keton gibi) polar
solventler tipinde parlayabilen sıvıların yangınlarında iyi bir söndürücüdür. Zira
hidrokarbonlar suda çözülmediği için normal köpük maddeleri ile söndürülebilir.
Ancak polar solventler ise suda çözüldüğü için örtüsü altındaki suya karışarak
tekrar alev alır. O hâlde bütün kimyasal madde yangınlarında mutlaka bu tip
köpük kullanılmalıdır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
AFFF Tipi Köpük
AFFF tipi köpük, flora karbon bileşikleri ile sentetik köpük sıvılarının bir
kombinasyonudur. Yangını aniden söndürür. Hidrokarbonun yüzey gerilimini
küçülterek köpük filminin ani olarak yayılmasını sağlar. İzolasyon etkisi uzun süre
devam eder. Seri alev almayı kesinlikle önler.
Yangın söndürme köpükleri, köpük lansı, köpük monitörü, köpük jeneratörü
gibi özel araçlarla ve basınçlı su ile kullanılır.
Yangın söndürme köpüklerinde aranacak genel özellikler:
•
•
•
•
•
•
•
Basınçlı su karışımı sonucu oluşan köpük, yüksek ısıda bulunmamalı,
rüzgârda dağılmamalı ve kuru kimyevî tozdan etkilenmemeli,
Köpük hidrolize edilmiş sıvı durumda olmalı,
Köpük maddesinin su ile karışım oranı % 2-10 olmalı,
Su ile karıştırıldığında, karışımın en az 15 katı oranında köpük yapmalı,
Köpük maddesinin asitlik kimyevî değeri 7-9 civarında olmalı,
Genelde –10 °C ile 50 °C arasında çökelti yapmamalı,
En az 10 yıl özelliğini kaybetmemelidir.
Köpük kullanılmaması gereken yerler:
LPG, elektrik, yağ
yangınlarında vb. köpük
kullanılmaz.
•
•
•
•
•
LPG yangınları,
Sıcak asfalt ve ağır yağ yangınları,
Elektrik tesisatı yangınları,
Gıda maddesi yangını,
Kuru kimyevi toz kullanılan yangınlar (aynı anda kullanılmaz).
Yangın söndürme köpüğü işleme yöntemleri şunlardır:
•
•
•
Ara musluğu ile bidondan işleme,
Arazözden köpük işleme,
Köpük jeneratörü ile işleme.
Ara musluğu ile bidondan işleme
Ara musluğu ile bidondan işlemede, arazöze bağlı hortumla yangın
mahallinin yakınına gelinir, sonra ara musluğu konur, ara musluğuna döndürücü
iştirak rekoru ile bağlanır. Köpük hortumundan bidona ara musluğunun çıkış ucuna
hortum bağlanır.
Suyun basınçlı gelmesi bidondan köpük emilmesine sebep olur. Hortumun
ucuna köpük lansı eklenerek yangına işlem yapılır. Bu yöntem küçük yangınlar için
kullanılır.
Arazözden köpük işleme
Arazözden köpük işlemede, arazözlerin su tankı yanında bir de köpük tankı
bulunur. Yangına su işler gibi hortumlar açılıp, araca bağlanır. Su ve köpük vanaları
açılır, hortumun ucuna takılan lansla yangına işlenir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
Akaryakıt depo
yangınlarında sentetik
köpükler kullanılır.
Şekil 3.12. Arazözden köpükle müdahale
Suyun basınçlı geçmesi lans hava deliğinden hava emilmesini sağlar. Böylece
bol köpük oluşur.
Köpük jeneratörü ile işleme
Köpük jeneratörü ile işlemede, iştirak rekoru ile köpük jeneratörüne
bağlanır. Suyun basıncı jeneratör pervanelerinin dönmesini sağlar, böylece
genişleme yeteneğine sahip köpük bol miktarda hava alabilir.
Bilhassa sentetik köpükler büyük ölçüde hacim arttığından akaryakıt
depoları yangınlarında köpük jeneratörü ile köpük işlemek yerinde olur.
Şekil 3.13. Köpük jenaratörü
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
15
Özet
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
•Yangın ile baş edebilmek için yanma olayını iyi tanımak, söndürme
çalışmalarından çok yanma olayını oluşturan unsurları kontrol
ederek yangının meydana gelmesini önlemek gerekmektedir.
•Yangın söndürme madde ve malzemeleri, herhangi bir yangını
kontrol altına alma veya söndürme amacıyla kullanılan her türlü
gereçlerdir.
•Yangın söndürmede en fazla kullanılan madde sudur. Büyük
miktarlarda ve kolayca temin edilebilmesi, ucuzluğu, soğutma ve
boğma gibi birtakım özellikleri suyun en yaygın kullanılan söndürme
maddesi olmasını sağlamıştır.
•Karbondioksit (CO2), yüksek basınç altında (50-60 kg/cm²)
sıvılaştırılarak tüplere doldurulan, püskürtülmesiyle normal
basınçta gaz hâline geçerek ortamdaki oksijen miktarını azaltan,
yani boğucu etkisi ile yangını söndüren bir kimyasal söndürücü
maddedir.
•Kuru toz, yanan maddenin yüzeyini kaplayarak hava ile temasını
kesmekte ve yapısındaki kimyasal maddelerin ayrışmasıyla
söndürme işlemini gerçekleştirmektedir.
•Yangın sınıflarına göre farklı kimyasal birleşimlerde kuru toz
kullanılmaktadır. B, C ve D sınıfı, yani sıvı madde, gaz madde ve
elektrik yangınlarında kullanılan tozun esas maddesi
sodyumbikarbonattır. Çok maksatlı olarak bilinen A, B, C ve D sınıfı
yangınları söndüren toz ise amonyumfosfat esaslıdır.
•Belli oranlarda suyla karışan yapıcı maddenin meydana getirdiği
köpük, yanan sıvının yüzeyini kaplayarak hava ile temasını keser ve
yanma ısısını düşürür.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
16
Ödev
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
•"Yangın Söndürme Malzemelerinin Önemi" başlıklı bir makale
hazırlayınız.
•Yanlış seçilen yangın söndürme maddesinin, yangının
söndürülmesindeki getirdiği dez avantajları araştırınız?
•Bulunduğunuz şehirdeki itfaiyelere uğrayarak, ellirinde bulunan
yangın sönürücüler hakkında bilgiler toparlayınız.
•Bulunduğunuz çevrede, bu güne kadar yaşanmış yangınları
araştırarak, nasıl söndürüldüğü hakkında bir çalışma yürütünüz.
•Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan
“Ödev” bölümüne yükleyebilirsiniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
17
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
DEĞERLENDİRME SORULARI
Değerlendirme
sorularını sistemde
ilgili ünite başlığı
altında yer alan
“Bölüm Sonu Testi”
bölümünde etkileşimli
olarak
cevaplayabilirsiniz.
1. Büyük miktarlarda ve kolayca temin edilebilmesi, ucuzluğu, soğutma ve
boğma gibi bir takım özelliklerinden dolayı en yaygın kullanılan söndürme
maddesi hangisidir?
a) Su
b) Karbondioksit
c) Toz
d) Mekanik köpük
e) Sentetik köpük
2. Suyun söndürücülüğünün artması için ateşe kaç mm’lik damlalar halinde
tatbik edilmesi gerekir?
a) 0,05
b) 0,15
c) 0,25
d) 0,35
e) 0,45
3. Söndürme amacına daha çabuk ulaşılabilmesi için su verme cihazlarının
suyu kaç mm arasında bir damla büyüklüğü oluşturması önerilir?
a) 0,5-5
b) 0,4-4
c) 0,3-3
d) 0,2-2
e) 0,1-1
4. 1 gr suyun, ısısını 1° C yükseltmek için kaç kalori gerekir?
a) 0,5
b) 1,0
c) 1,5
d) 2,0
e) 2,5
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
18
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
5. “Ateşi söndürmek için yeteri kadar su buharının (stim) meydana gelmesi
sağlanarak, yanan bölgeden havayı kovma, dolayısı ile oksijensiz
bırakma”şeklinde tanımlanan söndürme tekniği aşağıdakilerden
hangisidir?
a) Suyun emülsyonu
b) Yangını suyun soğutucu özelliğiyle söndürme
c) Yangını suyla boğma
d) Yangını kimyasallarla söndürme
e) Yanıcı maddeyi ortadan kaldırma
6. Karbondioksitli yangın söndürme cihazları, ısısı °C altında olan yerlerde
muhafaza edilmelidir?
a) 31
b) 26
c) 21
d) 16
e) 11
7. Kuru toz, aşağıdaki gazlardan hangisiyle püskürtülmektedir?
a) Sodyumbikarbonat
b) Sülfat
c) Flora protein
d) Azot veya karbondioksit
e) Polar solvent
8. Kuru kimyevi tozlar (KKT), ateşin üzerine tatbik edildikleri zaman, ne şekle
dönüşerek ateşi söndürür?
a) Sodyum solvent
b) Amonyum sülfat
c) Sodyum bikarbonat ve su
d) Hidrokarbon bisülfat
e) Halojensiz sülfat
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
19
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
9. Kuru kimyevi tozların depolanma sırasında ve söndürme cihazları içinde en
az kaç yıl bozulmadan kalması gerekir.?
a) 4
b) 5
c) 6
d) 7
e) 8
10. AFFF tipi köpük, “Flora karbon bileşikleri ile sentetik köpük sıvılarının bir
kombinasyonu” hangi tip köpüktür?
a) ABBB
b) ACCC
c) ADDD
d) AEEE
e) AFFF
Cevap Anahtarı
1.A, 2.D, 3.E, 4.B, 5.C, 6.A, 7.D, 8.C, 9.B, 10.E
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
20
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER
KAYNAKLAR
Altan, M. F., 2005. “Şantiye Güvenlik Sistemi”, ZKÜ MF Ders Notu,
Altan, M. F., 2004. “Şantiye Organizasyonu”, ZKÜ MYO Ders Notu,
Altan, M. F., 2007. “Yapı Bilgisi”, ZKÜ MF Ders Notu,
Altan, M. F., 2008 .“Yapı Sistemlerinde Güvenlik”, ZKÜ MF Ders Notu,
Corbett, G. P., Fire Engineering’s Handbook for Firefihter I & II, Fire Eng. Bk. Dept.,
2009
IFSTA, Essentials of Fire Fighting and Fire Department Operations, Prentice Hall,
(5th Edition), 2008
IFSTA, Fire Service Instructor: Principles and Practice, Jones & Bartlett, (2nd Ed.),
2013
Jones, A. M., Fire Protection Systems, Delmar Cengage Learning, 2008, Clifton
Park, NY, USA
Klinof, R. W., Introduction to Fire Protection and Emergency Services,
Jones&Bartlett Learning, (5 th Ed.), 2013, USA
Klinof, R. W., Introduction to Fire Protection, Cengage Learning (4 th Edi), 2011,
NY, USA
Lindeburg, M. R., Fire and Explosion Production Systems: A Desing Professional’s
Introduction, 1999, Professional Pub., 2nd Ed., 1999
http://www.mevzuat.gov.tr/
(Erişim Tarihi: 31.12.2014)
http://www.resmigazete.gov.tr
(Erişim Tarihi: 31.12.2014)
TS EN 12094-1, Sabit Yangın Söndürme Sistemleri - Gazlı Söndürme Sistemleri İçin
Bileşenler, 2004
TSE, EN 1866-1, Seyyar Yangın Söndürücüler, Karakteristikleri, Performansı ve
Deney Metotları, 2008
TSE, TS 10223, Yangından Korunma, Yangınla Mücadele, Kurtarma İşlemleri Ve
Tehlikeli Maddelerin Taşınması, 2013
TSE, TS EN 12259-2, Sabit Yangın Söndürme Sistemleri, Su Püskürtme Elemanları,
Islak Tip ve Kuru Alarm Vana Tertibatları, 2002
TSE, TS EN 1568-1, Yangın Söndürücü Maddeler, Köpük Konsantreleri - Bölüm 1:
Suyla Karışmayan Sıvıların Yüzeyine Uygulanan Orta Genleşmeli Köpük
Konsantreleri İçin Özellikler, Nisan 2010.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
21
Yangın Söndürme Madde ve Malzemeleri
TSE, TS EN 1568-2, Yangın Söndürücü Maddeler, Köpük Konsantreleri - Bölüm 2:
Suyla Karışmayan Sıvıların Yüzeyine Uygulanan Yüksek Genleşmeli Köpük
Konsantreleri İçin Özellikler, Nisan 2010.
TSE, TS EN 1568-3, Yangın Söndürücü Maddeler, Köpük Konsantreleri - Bölüm 3:
Suyla Karışmayan Sıvıların Yüzeyine Uygulanan Düşük Genleşmeli Köpük
Konsantreleri İçin Özellikler, Nisan 2010.
TSE, TS EN 1568-4, Yangın Söndürücü Maddeler, Köpük Konsantreleri - Bölüm 4:
Suyla Karışmayan Sıvıların Yüzeyine Uygulanan Düşük Genleşmeli Köpük
Konsantreleri, Nisan 2010.
TSE, TS EN 54-12, Yangın Algılama ve Yangın Alarm Sistemleri, Duman
Dedektörleri, 2005
TSE, TS EN 615 Yangından Korunma - Yangın Söndürücü Maddeler - Tozlar İçin
Özellikler (Sınıf D Tozlar Hariç), 2011
TSE, TS ISO 14520-2, Gazlı Yangın Söndürme Sistemleri - Fiziksel Özellikler Ve
Sistem Tasarımı, 2004
TSE, TS ISO 8421-4, Yangından Korunma, Terim ve Tarifler, Yangın Söndürme
Tertibatı, 2003
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
22