1 Hollanda Mimarlık Enstitüsü [The Netherlands Architecture
advertisement
Hollanda Mimarlık Enstitüsü [The Netherlands Architecture Institute – NAI] Gezici Çalıştaylar Programı [Debates on Tour Program] Hollanda Mimarlık Enstitüsü [NAI], ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve YEM ortaklığıyla, Mimarlar Odası Bursa Şubesi ev sahipliğinde, Ankara, Bursa ve Istanbul’da 14-18 Ekim tarihleri arasında Gezici Çalıştaylar [Debates on Tour] programını organize etmektedir. Programın amacı kentsel dönüşüm olgusunun Türkiye ve Hollanda üzerinden örneklendirildiği bir tartışma platformu yaratmaktır. Bu amaçla her iki ülkede konu üzerinde çalışmalar yapmış uzmanlar bir araya getirilecektir. Etkinliğe çeşitli uzmanlık alanlarından katılımcılar, sivil toplum örgütleri, akademisyen/araştrmacılar, öğrenciler davetlidir. Küratörler: Merve Bedir [TUDelft, LCC, NAI], Chris Luth [NAI], Özge Şahin [Ankara, TMMOB] Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Politikaları, Kentsel Tasarım, Planlama Sorunları Bu çalıştaylar dizisi Türkiye’de özellikle son 10 yılda Türkiye kentlerini belirgin biçimde değiştiren kentsel dönüşüm olgusunu, bu olgunun [1] ülkedeki politik ve ekonomik konjonktürden nasıl etkilendiğini; [2] uygulamalarının mekansal ve sosyal sonuçlarını; [3] kentsel tasarım ve plancıların kentsel dönüşüm sürecindeki rolünü ve bu süreci nasıl etkileyebileceğini tartışmayı amaçlamaktadır. Dünya’da kentsel dönüşüm olgusunun ilk olarak hızlı endüstrileşme süreci nedeniyle oluşan, özellikle alt yapı yetersizliğine dayalı sağlıksız çevre koşullarını düzeltmeye yönelik olarak ortaya çıktığını biliyoruz. Bu olgu özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, küçük ölçekli onarımdan kentlerin yeniden imarına varan bir çerçevede; kamu kavramına odaklanan, ekonomik ve sosyal refah hedefli politika ve programlara evrilmiştir. Kentsel dönüşüm programları 1980’lerde ekonomik durgunluk, artan kamu harcamaları ve neoliberal politikalar; 1990’larda ise sosyal ve ekonomik yapının sürdürülebilirliğinin önem kazandığı politikalarla şekillenmiştir. Bugün, katılımcı planlama politikalarını ve sosyal entegrasyonu temel alan yöntemler izlendiği görülmektedir. Türkiye Türkiye’de kentsel dönüşüm ‘Istanbul yangınları’nın yapılı çevrede yol açtığı zararı karşılamak amacıyla başlamıştır. Cumhuriyet’le beraber, savaşın neden olduğu yıkım üzerine pozitivist ilkeler etrafında şekillenen bir dönüşüm 1 politikası görülmektedir. Istanbul’un Osmanlı kentinden, modern cumhuriyet kentine doğru dönüşümünün Henri Proust tarafından 1936-1951 yılları arasındaplanlandığı görülmektedir. Anıtsal binaları öne çıkaran bir anlayışla, geniş bulvarlar, kentsel parklar ve yeşil alanlar [örmeğin Taksim Gezi Parkı] tasarlanmış ve bir kısmı uygulanmıştır. Başkent Ankara’da, planlama yeni rejimin kimliğinin sembolü olarak uygulanan sosyal-ekonomik ve politik bağlamla değerlendirildiğinde Istanbul’un aksine çok daha kapsamlıdır. 1950’ler ve sonrasında, çok partili meclis, liberal ekonomi ve endüstrileşmeye dayalı büyüme ortamında kente hızlı göçün başladığı görülmektedir. Artan nüfusun barınma ihityacını karşılayamayan konut stoğu gecekondulaşmayı getirmiştir. Gecekondu bölgelerinin oluşumunu engellenmek ve kent merkezindeki düşük yoğunluklu alanların yeniden yapılandırılması dönemin kentsel dönüşüm politikasının ana hatlarını oluşturmuştur. Türkiye’nin 1980’lere kadar olan üretime dayalı devlet politikası 1980’lerden sonra finansa dayalı politikaya dönüşmüştür.Kent çeperlerinde yoğunlaşan gecekondulaşmanın radikal biçimde artışı, ardından özellikle seçim dönemlerinde gelen aflar, konuyla ilgili yasal düzenleyemeye gidilmesine neden olmuştur. Gecekondu Kanunu [1996] bu alanların düzenli konut alanlarına dönüştürülmesi amacıyla iyileştirme, ortadan kaldırma ve yeni gecekonduların yapımını engelleme ilkelerini benimsemiştir. Kır-kent dengesinin yok olmaya başladığı, kente göçün hızlandığı ve sanayi kuruluşlarının ve yatırımların küreselleşme sürecinde büyük kentlere kaydığı bu dönemde, kentlerin yaşadığı dönüşümkayda değerdir. Son dönemde uygulanan kentsel dönüşüm politikası, kapitalist devlet odakla yukarıdan aşağı örgütlenmekte ve sosyal çevreyi ve kamusal alanı tamamen göz ardı etmektedir. Özellikle 1999 Marmara depreminin ardından afet riski taşıyan bölgeleri de kapsamına alan kentsel dönüşüm yasa taslağı [2005], kentin eskiyen yerleşim alanlarını nitelikli kentsel mekanlara dönüştürmeyi ve tarihi dokunun yenilenerek kullanılmasını hedeflemekle beraber, sit alanlarına odaklanmış olması ve özellikle Toplu Konut İdaresi’nin [TOKİ] ortak veya tek başına uygulama yapmaya yetkilendirilmesi girişimi bakımından önemlidir. Aynı süreçte, Ankara’nın kuzey gelişme hattı üzerindeki gecekondu alanlarının dönüşümünü öngören, Başbakan Erdoğan’ın isteği üzerine özel bir kanunla planlanmış Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi, Ankara’nın kimliğine yönelik müdahalesi nedeniyle özel bir anlam taşımaktadır. Son olarak, 31 Mayıs 2012 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkındaki Kanun ve öncesinde özellikle, Belediye Kanunu, Dönüşüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısı, Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek 2 Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun, “yenileme” ve “dönüşüm” arasındaki ilişkinin, sadece fiziksel planlama ve tasarım ile sınırlı olmadığını göstermektedir. Bu yıl yürürlüğe giren Kanun’un amacı: “Afet riski altındaki alanlar ile bu alanlar dışındaki riskli yapıların bulunduğu arsa ve arazilerde, fen ve sanat norm ve standartlarına uygun, sağlıklı ve güvenli yaşama çevrelerini teşkil etmek üzere iyileştirme, tasfiye ve yenilemelere dair usul ve esasları belirlemektir.” Yasa hem afet riski altındaki alanları hem de afet riski dışındaki alanları kapsamına alarak amacını tanımlamaktadır. Riskli alan ya da yapının dışında rezerv alanı olarak Merkezî idare ile belediyelerin elinde bulunan veya Hazine adına kayıtlı arsa ve araziler kanun kapsamındadır. Bu alanlara müdahale hakkı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve TOKİ ‘ye devredilmiştir. Yenileme alanlarının il özel idarelerinde il genel ve belediye meclislerinin kararıyla belirlenmesini öngörmektedir; ancak,Bakanlık planlamaya esas teşkil edecek standartları belirlemeye ve gerek görülmesi halinde bu standartları plan kararları ile tayin etmeye veya özel standartlar ihtiva eden planlar yapmaya, onaylamaya ve kentsel tasarım projelerini hazırlamaya yetkili kılınmıştır. Yasaya göre riskli yapıların tespitinin, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanacak yönetmelikle belirlenen çerçevede, öncelikle yapı sahipleri veya kanuni temsilcilerince, masrafları kendilerine ait olmak üzere, bakanlıkça lisanslandırılan kurum ve kuruluşlara yaptırılması öngörülmektedir Ayrıca bina cephelerinde değişiklik ve yenileme kararları ve çevre düzenlemesi çalışmalarını arsa payı çoğunluğuyla verilecek karara bırakmaktadır. Üzerindeki bina yıkılarak, arsa haline gelen taşımazlardaki daha önce kurulan kat mülkiyeti, sahipleri adına payları oranında iade edilecek, ayrıca kanunun amaçları çerçevesinde güçlendirilebileceği teknik olarak belirlenen yapılar için de dönüşüm projeleri özel hesabından 'güçlendirme kredisi' verilebilecektir. Bakanlık, TOKİ ve belediyeler, danışmanlık, yazılım, araştırma, kadastro, kamulaştırma gibi çalışmaları, salt ortak hizmet uygulamalarıyla da gerçekleştirebilecektir. Hollanda Hollanda’da kentsel dönüşüm politikası öncelikle 2. Dünya Savaşı sonrası konut açığının çözülmesine yönelik yeni yapı üretimini, ardından 1960’lı yılların sonlarında yapı kalitesiniyükseltmeye yönelik bir yaklaşımı benimsemiştir. Bu yaklaşım, sahiplerinin konutlarını yenileyebilecek bütçeye sahip olmaması yüzünden çoğunlukla binaların tamamen yıkımını gerektiren sonuçlara varmıştır. 1970 ve 80’li yıllarda kentsel dönüşüm politikası çoğunlukla sosyal konut ve çöküntüye uğramış konut alanlarının konut kooperatifleri ve yerel yönetimler ortaklığı ile yeniden geliştirilmesini kapsamaktadır ve bu çaba merkezi hükümet tarafından sağlanan destekle finanse edilmektedir. Yenileme Yasası [1985] konut kooperatiflerine sağlanan ekonomik desteklerin, kentsel 3 yenileme fonlarında toplanmasını öngörmüş ve belediyeleri ve konut kooperatifleri ile anlaşarak bu fonlardan yararlanmaya yönlendirmiştir. Bu sırada konut sektörünün neoliberal eğilimlerin etkisinde kaldığı da görülmektedir. Zamanla ‘Konut Kooperatifi’ sistemi gelişerek finansal açıdan merkezi yönetimden büyük ölçüde bağımsız hale gelmiştir. 1995’den itibaren büyük kentler politikasına evrilen planlama yaklaşımı ortamında sektörel politikaların merkezi yönetimden yerel yönetimlere kaydırılmasını ve yerel planlama otoriteleri ile kentlerin otonomik yapısını güçlendirmek amaçlanmış; kamu ve özel sektör iştiraki olarak çalışan kooperatifler büyük kentlerin sosyal ve ekonomik problemlerinin çözümünde, yerel ve merkezi hükümetleri birlikte hareket etmeye teşvik edecek kurumlar olarak ele alınmıştır. Tüm bu gelişmeler Hollanda’da kentsel dönüşüm olgusuna yaklaşımın temelini oluşturmuştur: - Sektörel politikalar, kentsel planlama, çevre ve ekonomik boyutlarıyla tanımlanır. - Merkezi yönetim kentsel dönüşüm için yatırım bütçesi oluşturur. - Bu yatırım bütçesi Konut, Mekansal Planlama ve Çevre Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı ve Tarım, Balıkçılık ve Doğa Koruma Bakanlığı olmak üzere üç bakanlık arasında paylaştırılır [Bu bakanlık yapısı 1995 yılına aittir, bugün bakanlıkların yapısı değiştirilmiştir]. 2000-2009 yılları arasında kullanılmak üzere bu üç bakanlık arasında kentsel dönüşüm için tanımlanmış özel bir bütçe oluşturulmuştur. Bu bütçenin büyük bölümü Kuzey’deki 30 kenti kapsamıştır. Kentlerin dönüşüm bütçesinden faydalanması için bir yatırım programı ile başvurmaları zorunlu tutulmuştur. Bu yatırım programları merkezi yönetim tarafından değerlendirilir ve bir anlaşma ile dönüşüm proje ortaklarının sorumluuluklarını tanımlar. Bu dönemde Hollanda’da, büyük göçmenler grupları ve sosyal konutlar ile ilgili yapılan araştırmalar ve politikalar, kentsel dönüşüm olgusunun odağını yaşam kalitesinin yükseltilmesi ve sosyal entegrasyon konularına yaklaştırmıştır. Hollanda kentsel dönüşüm politikasının öne çıkan yönleri: - Merkezi ve yerel yönetimler arasında verimli yetki paylaşımı - Yasal olarak tanımlanmış, uzun vadeli yatırım programları - Yenileme yatırım bütçesi - Etnik ve sosyal bütünleşmeyi dikkate alan - Konut kooperatiflerini aktif olarak kullanan bir yapıda Buna karşılık Türkiye’de kentsel dönüşüm politikasının, herhangi bir ekonomik, sosyal model olmaksızın, bütüncül bir yatırım yaklaşımından yoksun, özel sektör odaklı, kentsel tasarım ve planlamayı göz ardı ederek, yalnızca konut ürettiğini söyleyebiliriz. 4 Çalıştay Bu veriler ışığında, bu çalıştay Hollanda ve Türkiye’nin önümüze getirdiği kentsel dönüşüm paradigmalarını, bu paradigmaların kentsel mekana etkilerini inceleyecek ve kentsel planlama pratiğinin Türkiye’de içinde bulunduğumuz ortamda dönüşüm sorununu çözmeye nasıl katkısı olabileceğini tartışacaktır. Kentsel planlamanın tasarım ve yönetişim stratejileriyle buluşturularak kentsel dönüşüm politikasının oluşturulması konusunda Hollanda örneği önemli dersler içermektedir. Bu bağlamda Ankara, kentsel dönüşüm olgusunun ekonomik, sosyal, mekanpolitik ve mesleki arkaplanını tartışacak; Bursa, kentsel mekanı kullanmak ve konut/mahalle sakini konusuna odaklanacaktır. 18 Ekim 2012 YEM Konut Konferansı’ndaki bir panelle sunumu hedeflenmektedir. Proje bütçesi dahilinde bir kısa film [Ekümenopolis/İmre Azem]. Bunların yanı sıra, kentsel dönüşüm olgusuna sosyal odakla yaklaştığımızda kullanıcıların kentsel mekanı kullanımına yönelik bir çalıştay da önerilmektedir. 5 14 Ekim 2012- Ankara TOBAS Kuzey Ankara Donusum Proje Alani Ziyaret 15 Ekim 2012- Ankara 16:30ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Amfisi, Panel ‘Planning and Design of Mass Housing in the context of Neoliberal Urban Regeneration Policies’ ‘Neoliberal Kentsel Dönüşüm Politikaları BağlamındaKentsel Planlama ve Tasarım Bakımından Toplu Konut Üretimi’ Konuşmacılar: Çağatay Keskinok [moderatör] Baykan Günay Güven Arif Sargın Nil Uzun Tarık Şengül Orhan Sarıaltun Mehmet Penbecioğlu Osman Balaban 16 Ekim 2012- Bursa 18:00: Mimarlar Odası Bursa Şubesi, Panel ‘The Inhabitant as the Subject of Urban Regeneration Process’ ‘Kentsel Dönüşüm Sürecinin Öznesi olarak İnsan’ Konuşmacılar: Tarık Şengül [moderatör] Osman Ayradilli Ikbal Polat Yıldırım Belediyesi temsilcisi Mehmet Aslan 18 Ekim 2012- Istanbul Konut Konferansı: YEM Konuşmacılar: Çağatay Keskinok Ikbal Polat Bart Vink Endry van Velzen Jose Chong 6 7
