5. DERS Yenidoğanda Anne Kaynaklı Riskli Durumlar
advertisement
5. DERS Yenidoğanda Anne Kaynaklı Riskli Durumlar Temel Yenidoğan Bakımı Eğitimi Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çocuk ve Ergen Sağlığı Dairesi Öğrenim hedefleri • YD bebeklerde anneye ait risk faktörlerini sıralayabilmek • Gebelikte annede belirlenen – – – – – Diyabet Eklamsi-preeklampsi Hipertansiyon Erken membran rüptürü Çoğul gebelik durumlarının bebeğe olası olumsuz etkilerini sayabilmek • Bu olumsuz durumların yönetimini açıklayabilmek Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 2 Anne karnı • Fetüsün büyümesini, gelişmesini sağlar • Onu dış çevreye karşı korur • Doğumla birlikte birçok fizyolojik değişikliklerle dış çevreye uyum süreci başlar Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 3 Risk faktörleri • Doğumla ilgili bebek veya anne kaynaklı bazı risk faktörleri varsa bu uyum süreci zorlaşır • Risk faktörleri olan bebeklerde doğumdan itibaren gerekli önlemler alınmazsa yenidoğan döneminde MORTALİTE ve MORBİDİTE yüksek olabilir Risk faktörleri ve risk faktörlerinin yaratabileceği sorunların önceden bilinmesi Önlem alınması Mortalite ve morbiditenin azaltılması Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 4 Yenidoğanla ilgili problemler • Doğru tanımlanmalı • Önceden saptanıp önlem alınmalı Gecikildiği zaman sorunları çözmek zorlaşır Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 5 Yenidoğan için risk taşıyan anne kaynaklı durumlar • • • • • • • Diyabet Hipertansiyon Preeklampsi ve eklampsi Çoğul gebelik Erken membran rüptürü Hepatit B Genital Herpes Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 6 Gebelikte diyabet • Gebelik döneminde pek çok hormonal değişiklik kan şekerinin (KŞ) yükselmesine yol açabilir • Özellikle 24. haftadan itibaren insüline direnç gelişir ve gebelerde KŞ yükselir • Gebelik diyabete yatkınlık olabilen bir süreçtir • Gebelikte diyabet: – Önceden DM – Gebelik diyabeti Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 7 Gebelikte diyabet nasıl tanınır ve nasıl izlenir? • Gebelik öncesi diyabet – Öyküden öğrenilir – Bu annelerde HbA1c düzeyleri kontrol edilmelidir • Gestasyonel diyabet – İlk gebelik muayenesinde açlık KŞ bakılmalı, AKŞ 100-126 arasında ya da risk gurubunda ise şeker yükleme testi (OGTT) yapılmalı – Diğer tüm gebelere 24-28. haftada OGTT uygulanmalı • Her iki tipte de (diyet ve/veya insülin ile) KŞ normal sınırlarda tutulmalı Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 8 Yüksek kan şekerinin fetüs üzerine etkileri • Abortus • Rahim içi bebek ölümü • Gebenin kan şekerinde artış fetusun kan şekerinde artış iri bebek ve ilişkili sorunlar • Doğumsal anomaliler: Kalp, solunum ve barsak anomalilerinde artış Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 9 Diyabetik anne bebekleri • İri yuvarlak yüzlü • Cilt renkleri kırmızı • Kulaklarda kıllanma • Baş çevresi, vücuda oranla daha küçük • Karaciğer, kalp ve böbrek-üstü bezleri daha büyük Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 10 Diyabetik anne bebeğinde oluşabilecek sorunlar 1. Hipoglisemi – En sık ve en önemli metabolik bozukluk – Tanım: İlk 72 saatte KŞ’nin <47 mg/dl olması – Genellikle doğumdan sonraki ilk 4 saat içinde görülür Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 11 Diyabetik anne bebeğinde oluşabilecek sorunlar 2. Zor doğum – – – – Solunum sıkıntısı Köprücük kemiği kırıkları Sinir zedelenmeleri Yumuşak doku yaralanmaları 3. Bebeğin akciğer gelişiminde gecikme 4. Sezaryen olma olasılığında artış 5. Kalp büyümesi ve kalp yetmezliği Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 12 Diyabetik anne bebeğinde oluşabilecek sorunlar 6. Solunum sistemi sorunları - Solunum güçlüğü – Yenidoğanın geçici takipnesi – Respiratuvar distres sendromu 7. Kan kırmızı küre hücrelerinde artış, indirekt hiperbilirubinemi 8. Böbrek veninde tromboz 9. Ca ve Mg düşüklüğü: – Sıklıkla 1. günün sonunda ortaya çıkar Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 13 Diyabetik anneden doğan bebek nasıl izlenmeli? • Doğum salonunda uygun canlandırma koşulları oluşturulmalı • Solunum zorluğu olan bebekler doğum sonrası – – – – – Uygun ısıdaki küvöze alınmalı Nemlendirilmiş oksijen verilmeli Solunum sayısı, nabız ve tansiyonu izlenmeli Kan gazları alınmalı Akciğer grafisi çekilmeli Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 14 Diyabetik anneden doğan bebek nasıl izlenmeli? • Hemen beslenmeli • Kan şekerine doğum sonrası 30. dakika, 1., 2., 4. ve 6. saatlerde bakılmalı • Bebek konvulziyon geçiriyorsa önce %10 dekstroz (2 ml/kg) IV verilmeli, sonra infüzyona geçilmeli • IV infüzyon ani kesilmemeli • Ca, Mg düşüklüğü ve polisitemi açısından yakın izlem yapılmalı • Sarılık açısından dikkatli olunmalı Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 15 Hangi bebekler sevk edilmeli? • • • • • KŞ regülasyonu sağlanamayan Ca düzeyleri düzelmeyen Solunum sıkıntısı Kan değişimi ihtiyacı Ağır kalp hastalığı olan bebekler Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 16 Gebelikte hipertansiyon • Gebelikte herhangi bir izlemde kan basıncının 140/90 mmHg üstünde olması • Gebelik öncesi veya ilk 3 ay düzeylerine göre kan basıncının sistolik kan basıncının 25, diyastolik kan basıncının 15 mmHg ya da daha fazla yükselmesi Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 17 Gebelikte hipertansiyonun bebeğe etkileri • Ölü doğum, plasental ayrılma • Bebekte ani ve ağır kan kaybı • İntrauterin gelişme geriliği ve buna bağlı sorunlar Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 18 Gebelikte hipertansiyon belirlenen anne doğumdan önce nasıl izlenmeli? • Anne sık aralıklarla izlenmeli • Aylık böbrek fonksiyonu ve idrar kültürü bakılmalı • İzlemlerde USG ile fetus büyümesi değerlendirilmeli Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 19 Preeklampsi ve eklampsi • Preeklampsi: Annede 20. gebelik haftasından sonra gelişen hipertansiyona proteinürinin eşlik etmesi (ödem olabilir ya da olmayabilir) • Eklampsi: Ağır preeklampsi bulgularına nöbetlerin eşlik etmesi Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 20 Preeklamsi ve eklampsinin bebeğe etkileri • • • • • • Erken doğum Ölü doğum İntrauterin gelişme geriliği Perinatal asfiksi Zeka geriliği Tedaviye bağlı Mg zehirlenmesi Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 21 Preeklamptik/eklamptik anneden doğan bebeğe neler yapmalı? • Doğum salonunda uygun canlandırma şartları • Solunum zorluğu açısından uygun izlem • Gerekli görülürse uygun merkeze nakil Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 22 Çoğul gebelik Hem bebek, hem de anne için mortalite ve morbidite açısından risk faktörü En sık görülen şekli ikiz gebelik Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 23 Çoğul gebeliğin anneye etkileri • • • • • • • • • Gebeliğin erken döneminde bulantı-kusma Düşük riski Kanama Anemi Erken doğum Hipertansiyon ve preeklampsi Polihidramniyoz Sezaryen/vakum ve forseps uygulama riski Depresyon Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 24 Çoğul gebeliğin bebeklere etkileri • • • • • • Ölüm Erken doğum İntrauterin gelişme geriliği Anomali Kordon dolanması Polihidramniyoz Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 25 Çoğul gebeliğin bebeklere etkileri • Makat geliş gibi anormal doğum şekilleri • Bebeklerin oksijensiz kalma riski (perinatal asfiksi) • Bir ikizden diğerinin damarına kan geçişi (ikizden ikize transfüzyon) Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 26 Çoğul doğumlarda doğum sırasında ve sonrasında neler yapmalı? • Doğum salonunda canlandırma koşulları her bir bebek için ayrı ayrı oluşturulmalı • Her bebek için ayrı birer hekim ve yardımcı personel doğumda hazır bulunmalı • Solunum sıkıntısı varsa uygun yaklaşım sağlanmalı • Kan şekeri, kan sayımı ve biyokimya tetkikleri için hazır olunmalı Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 27 Çoğul doğumlarda doğum sırasında ve sonrasında neler yapmalı? • Ağızdan beslenecek durumda iseler anneye emzirme desteği • Ağızdan beslenemiyorsa beslenme desteği • Kurumda beslenme sağlanamıyorsa uygun bir merkeze uygun koşullarda sevk Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 28 Erken Membran Rüptürü (EMR) • Amniyon kesesinin doğum başlamadan yırtılması ve suların gelmeye başlamasıdır • 6-12 saat içinde kendiliğinden eylem başlamamışsa eylem başlatılır, profilaktik uygun antibiyotik verilir • 18-24 saatten uzun sürmüş ve doğum olmamışsa sepsis riski vardır, damar yolu açarak yenidoğan bakımının ve tedavisinin planlanacağı bir merkeze sevk edilir Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 29 EMR’nin bebeğe etkileri • • • • • Erken doğum Koryoamniyonit bebekte sepsis riski Kordon sıkışması bebeğin oksijensiz kalması Plasenta ayrılması Akciğerlerde gelişme geriliği ve ekstremite ve organlarda deformiteler Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 30 EMR’li anne bebeği doğumda ve doğumdan sonra nasıl izlenmeli? • • • • Doğumhanede canlandırma şartları oluşturulmalı Solunum zorluğu varsa uygun yaklaşım sağlanmalı Anneden vajinal kültür alınmalı Bebekte solunum sıkıntısı veya sepsis bulguları yoksa ve 35 haftadan büyükse gerekli tetkikleri alındıktan sonra anne yanında antibiyotik verilmeksizin 48 saat izlenip taburcu edilebilir • Bebekte sepsis bulguları varsa gebelik haftasına bakılmaksızın – Antibiyotik başlanmalı – Bu bebekler en azından 2. düzey YYBÜ’lerinde izlenmeli Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 31 Hepatit B enfeksiyonu • Gebeliğinin son 3 ayında akut hepatit B • Kronik hepatit B taşıyıcılığı olan anne bebeklerinde hepatit B gelişme riski ↑ • Bulaşma – Doğum sırasında bebeğin annenin enfekte kanını yutması – Gebelik sırasında plasentadan direkt geçiş Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 32 Gebelikte Hepatit B taşıyıcılığının bebeğe etkileri • Erken doğum • Fetüs/yenidoğanda genellikle belirti yok • Ne kadar erken bulaşırsa kronikleşme oranı o kadar fazla Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 33 Hepatit B’li anneden doğan bebek nasıl izlenmeli? • Bebek doğumdan sonra stabil hale geldikten sonra anneye verilmeden yıkanmalı • Hepatit B immün globulin ve Hepatit B aşısı – – – – eş zamanlı olarak doğum sonrası kısa zamanda (ilk 12 saat içinde) farklı bölgelerden IM yapılmalı Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 34 Hepatit B’li anneden doğan bebek nasıl izlenmeli? • Doğum ağırlığı <2000 gr bebeklerde doğumda yapılan doz sayılmayarak aşı dozları tamamlanmalı • İzlem ve Hepatit-B aşısının rapelleri yapılmalı • Aşı dozları tamamlandıktan sonra 9-18. ayda hepatit B antijen ve antikor takibi yapılmalı Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 35 Genital Herpes • Herpes Simpleks Virüsü (HSV) dudak uçuğu ve genital bölgede enfeksiyona yol açabilir • UçukTip 1 ve genital enfeksiyon Tip 2 ile oluşur • Anne Tip 2 enfeksiyonunu doğuma yakın geçirirse bebekte çok ciddi enfeksiyonlar oluşabilir • Tip 2 enfeksiyonu anne adayına cinsel yolla bulaşır Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 36 Genital Herpes annede nasıl belirti verir? • İlk karşılaşma da (birincil enfeksiyon) virüsün giriş yerinde (vulva, vajina, serviks) ağrılı, içi su dolu kabarcıklar ortaya çıkar • Kasık lenf bezlerinde ağrılı şişlikler görülür • Nadiren hastalık karaciğer ve beyni de etkileyerek ağır bir seyir gösterir Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 37 Genital Herpes anneden bebeğe nasıl bulaşır? • Esas bulaşma yolu doğum sırasında bebeğin annenin kanalındaki enfekte salgılarla karşılaşması • Gebelikte plasental geçiş nadir Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 38 Bebekte nasıl belirti verir? • Erken dönemde düşük, fetal gelişme geriliği • Erken doğum • Bebekte ağır herpes enfeksiyonu – – – – – Ciltte yaygın içi berrak sıvı dolu kabarcıklar Solunum sıkıntısı Sarılık, kanama bozuklukları, şok Havale Ağır göz hasarı: Katarakt, koryoretinit, keratokonjuktivit • Bebek yaşarsa ilerde mikrosefali, zeka geriliği Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 39 Gebelikte enfeksiyon geçirildiğinde ne yapmalı? • Doğum sezaryenle gerçekleştirilmeli • Bu bebekler yakın izlenmeli ve gerekli tetkikler yapılmalı Annenin doğum sonrası temizlik kurallarına dikkat etmesi, ellerini usulüne uygun olarak yıkaması şartıyla anneyle bebeğin ayrılması gerekmez ve anne bebeğini emzirebilir Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 40 Teşekkürler Temel Yenidoğan Bakımı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı 41
