Beslenme ve hijyen - Yenimahalle Pınar Ortaokulu

DENGELİ BESLENME VE
HIJYEN
İLKOKUL ÇOCUKLARINDA BESLENME
• Okul çocuklarında yapılan araştırmalar çocukların büyük
çoğunluğunun kahvaltı etmeden okula gittiklerini
göstermektedir.
• Çocuk zamanını; dinlenme, oyun oynama ve çalışma
faaliyetlerine uygun şekilde ayarlama alışkanlığını
kazanamadığında, sabahları zamanında kalkıp kahvaltı
edememekte, ailenin özellikle annenin kahvaltı etme alışkanlığı
olmadığında çocuk da bu alışkanlığı kazanamamaktadır.
İLKOKUL ÇOCUKLARINDA BESLENME
Yeni bir günün başlangıcında, bütün gece aç kalan vücudun,
çalışma gücüne alışması için sabah kahvaltısının önemi
büyüktür. Uzun süren bir açlık sonucu kahvaltı edilmediğinde
kişi kendini güçsüz hisseder, yeterli enerji oluşmadığı için
zihinsel faaliyetlerde özellikle dikkat, çalışma ve öğrenme
yeteneği azalır. Okulda ve işte başarı düşer.
ERGENLİK ÇAĞI ÇOCUKLARDA BESLENME
Hızlı büyümeye ek olarak gencin sporla uğraşması enerji ve besin
öğelerinde artışa neden olur. Bedensel hareketler arttırıldığı, yeterli
ve dengeli beslenmeye dikkat edildiği sürece kasların gücü artar ve
şişmanlık önlenir, kemik mineral yoğunluğu artar.
Ülkemiz genelinde ortalama okul çocuklarının % 20- 35’ i kansızdır.
Diş çürükleri gençlerde önemli sağlık sorunlarındandır. Ülkemizde
yapılan araştırmalara göre diş çürüklerinin görülme sıklığı % 55-70
arasındadır. Basit guatr besinler ve su ile iyodun yetersiz alınması
sonucu çocuklarda ve gençlerde önemli bir sağlık sorunudur. Bu
nedenle iyotlu tuz kullanılmalıdır.
ERGENLİK ÇAĞI ÇOCUKLARDA BESLENME
Ergenlik çağı gençlerin yeterli ve dengeli beslenmeleri büyüme ve
gelişme hızlandığı için daha da önemlidir.
Ayak üstü beslenme (fast food) veya abur-cubur beslenme alışkanlığı
çocuk ve gençler arasında yaygın olarak görülmektedir.
Bu tür beslenme ile enerjinin % 40-50’ si yağdan gelmektedir. Bu yağın
çoğunluğu doymuş yağlardan oluşmaktadır. Genellikle fast-food
beslenmede A ve C vitaminleri, kalsiyum, posa tüketimi yetersizdir, yağ
ve tuz tüketimi ise yüksektir.
Bunun sonucunda kalp-damar hastalıkları oluşma oranı yüksektir.
FAST-FOOD ÜRÜNLERİN SIK VE FAZLA TÜKETİMİNİN
SAĞLIK ÜZERİNE OLUMSUZ ETKİLERİ
Fast-food endüstrisinde özellikle çocuklar ve gençler hedef
alınmıştır. Fast-food ürünlerin özellikle çocuk ve gençler
tarafından tercih edilmesi yetersiz ve dengesiz, sağlıksız
beslenme sorununu akla getirmektedir. Fast-food
beslenmeyi oluşturan bazı menüler beslenme yönünden
yetersiz ve dengesizdir.
Dengesiz fast food ürünlerinin çok sık tüketilmesi sağlığı
olumsuz etkiler.
SAĞLIKLI BESLENME
• Vücudun büyümesi, dokuların yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan besin öğelerinin her birinin
yeterli miktarlarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılması “YETERLİ VE DENGELİ BESLENME” dir.
• Besin öğeleri vücudun gereksinmeleri düzeyinde alınamazsa, yeterli enerji oluşmadığı ve vücut dokuları
yapılamadığından “YETERSİZ BESLENME” durumu oluşur.
• Birey yeterince yemesine karşın, uygun seçim yapamadığı ya da yanlış pişirme yöntemi uyguladığı zaman
bu besin öğelerinin bazılarını alamayabilir. Bu durumda, o besin öğesinin vücut çalışmasındaki işlevi
yerine getirilemediğinden yine sağlık bozukluğu oluşur. Bu durum da “DENGESİZ BESLENME” dir.
SAĞLIKLI BESLENME BESİN ÖĞELERİ
İnsanın gereksinmesi olan besin öğeleri kimyasal yapılarına ve vücut çalışmasındaki etkinliklerine göre 6
grupta toplanır.
Bunlar;
 proteinler,
 yağlar,
 karbonhidratlar,
 madenler,
 Vitaminler ve
 sudur.
GÜNLÜK ALINMASI GEREKEN BESİNLER
• Yeterli ve dengeli beslenmek için değişik yaş, cinsiyet ve özel durumlardaki bireylerin enerji ve besin öğeleri
gereksinmeleri farklıdır. Besinlerimiz, içerdikleri besin öğelerinin türleri ve miktarları yönünden farklıdır. Bu
nedenle, besinlerimizi, besleyici değerleri yönünden 4 grup altında toplayabiliriz. Günlük beslenmemizde her
gruptan besin bulunur ve bunların miktarları gereksinmemize uygun olursa, yeterli ve dengeli besleniriz.
• Grup 1: Süt ve sütten yapılan yiyecekler: Bu grup kalsiyum için en iyi kaynaktır. Süt, yoğurt, peynir, çökelek,
süt ile yapılan tatlılar (muhallebi, sütlaç vs.) bu gruba girer.
• Grup 2: Et, tavuk, balık, yumurta, kuru nohut, fasulye, mercimek, ve bu besinlerden yapılan ürünler: Bu
gruptaki besinler protein, B vitaminleri ve demirden zengindir.
• Grup 3: Taze sebze ve meyveler: C vitamini, birçok vitamin ve mineral gereksinmemizi bu gruptan karşılarız.
Karnabahar, kereviz, patlıcan, enginar, pancar, kabak, domates, salatalık, biber, yeşil yapraklı sebze ve otlar,
havuç, her türlü meyveler bu gruba girer.
• Grup 4: Tahıllar ve tahıllardan yapılan yiyecekler: Bu grup temel enerji kaynağımızı oluşturur. Ekmek,
makarna, şehriye, pirinç, bulgur, kuskus, börekler, un ve irmikten yapılan tatlılar bu gruptandır.
SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM
1
Günlük tükettiğiniz besinlerin çok çeşitli olmasına özen gösterin.
Bu besinlerin çoğunluğunu hayvansal gıdalar yerine bitkisel gıdalardan seçin.
Besinlerden en iyi şekilde yararlanabilmeniz için, mevcut olan çeşitli besinleri bir arada tüketmeye özen
gösterin.
Günde sabah, öğle ve akşam olarak 3 öğün beslenin. Kahvaltı günün en önemli öğünüdür, öğün atlamayın
ve düzenli beslenin.
SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM
2
Günlük beslenmenizde ekmek ve tahıl grubu besinlerin (bulgur, mısır, pirinç, makarna vb.) bulunmasına
özen gösterin.
Günlük enerji gereksiniminin en az % 55’i karbonhidratlardan sağlanmalıdır.
Yeterli miktarda karbonhidrat (kompleks karbonhidratlar) ve posa içeren besinler tüketin.
SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM
Her gün birkaç kez çeşitli taze sebze ve meyve yiyin (günde 5-7 porsiyon).
Sebze ve meyveler; vitamin-mineral ve posa gereksiniminizi karşılamaktadır.
Posa özellikle barsak hareketlerini düzenler, kan şekeri ve kolesterol
düzeylerinin düşmesine yardımcı olur.
3
SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM
Yemeklerinizde hayvansal kaynaklı yağlar yerine, doymamış yağ
asitlerinden zengin bitkisel sıvı yağları
(zeytinyağı, ayçiçek, mısırözü vb. yağları) kullanınız.
Yemeklerinizi pişirirken haşlama, ızgara ve fırında pişirme yöntemlerini
kullanınız, kızartma ve kavurma yöntemlerinden kaçınınız.
4
SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM
Yağlı et ve et ürünleri (sucuk,salam,sosis vb.) yerine balık, tavuk, hindi eti
veya kuru fasulye, nohut, mercimek gibi kurubaklagilleri tercih ediniz.
Yağsız veya az yağlı süt ve süt ürünlerini (yoğurt, peynir, kefir v.b.) yiyiniz.
Düzenli olarak süt veya yoğurt tüketilmesi kemik sağlığınız için de çok
önemlidir.
5
SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM
Az şekerli besinleri tercih edin, çay şekeri gibi rafine şekerleri
mümkün olduğunca tüketmeyin, tatlılar ve şekerli içeceklerin
tüketimini sınırlandırınız.
Günlük tuz alımınızı azaltınız (ortalama 1 çay kaşığı). Sofrada
yemeklerinizin tadına bakmadan tuz ilave etmeyin.
6
ÇOCUKLUK ÇAĞINDAKİ OBEZİTENİN ÖNLENMESİNDE
BAŞLICA ÖNERİLER
• * Bir yaşında, sofradaki yerini almalı
• * Aşırı yağlı, şekerli ve fast-food türü gıdalardan uzak durulmalı
• * Tüketilmesi istenilmeyen besinler evde bulundurulmamalı
• * Yemek hazırlama ve ev işleri sırasında yardımcı olması teşvik edilmeli
• * Başta kahvaltı olmak üzere, üç an öğünü alması sağlanmalı
• * Her öğünde dört ana temel besin gruplarından yeterince tüketmesi sağlanmalı
• * Besinler, ödül veya ceza aracı olarak kullanılmamalı
• * Mutlu bir aile ortamında beraberce yemek yenmeli
• * Televizyon ve bilgisayar başında geçirilen süre azaltılmalı
• * Arkadaşları veya aile ile beraber spor yapması desteklenmeli
• * Dengeli ve yeterli beslenme ile düzenli fiziksel aktiviteyi de içeren bir yaşam tarzı oluşturulmalı
HIJYEN NEDIR?
• Sağlığın korunması için her türlü hastalık etmeninin ortamdan
uzaklaştırılmasıdır.
KİŞİSEL HİJYEN NEDİR?
Kişisel hijyenin amacı, hastalık yapıcı mikropların vücuda bulaşmasını ve
çevreye yayılmasını önlemektir. Kişisel temizliğimize gereken önemi verir
ve dikkatli davranırsak bir çok mikrobun vücudumuza girmesine engel
olabiliriz. Bakterilerin yaşamak için ihtiyaç duydukları her şey vücudumuzda vardır. Bu nedenle, bakteriler, insanları çok sever. Vücudumuza
giren zararlı bir bakteri hızla çoğalır ve eğer yeterince sağlıklı ve güçlü
değilsek bu savaşı bakteriler kazanır.
MİKROPLARDAN KORUNMAK İÇİN NE YAPMALIYIZ?
Mikroplardan korunmak için öncelikle hijyen kurallarına dikkat etmeliyiz. Hijyeni sağlamada,
 Kişisel hijyen ve
 Besin hijyeni ile ilgili kurallara uymaya özen göstermeliyiz.
UNUTMAYIN!
•
Derimizdeki ufak yara, kesik ve çatlaklarda,
•
saç ve giysilerimizde,
•
burun ve ağız salgılarımızda
•
kirli ellerimizde çok sayıda bakteri vardır.
KİŞİSEL HİJYEN KURALLARI NELERDİR?
• Kişisel temizliğimizde, ellerimizin temizliği çok
önemlidir. Çünkü eller, günlük yaşantımızda çevremiz
ile her türlü bağlantımızı sağlayan, gün boyunca
sürekli kirlenen ve bu nedenle de bol miktarda
bakteri barındırabilen organımızdır.
• Ellerimizde milyonlarca mikrop bulunur. Bu
mikropların bir çoğu zararsızdır. Ama bazıları ellerinizi
yıkamadığınızda, nezle, grip veya ishal olmanıza
neden olabilir. Bazı bakteriler, ellerimizdeki gözenek,
çizik, çatlak ve kıllara iyice yapışırlar, toz ve kirle
karışarak hızla çoğalmak için uygun ortam bulurlar.
KİŞİSEL HİJYEN KURALLARI NELERDİR?
• Öksürüp, hapşırırken veya burnunuzu temizlerken
mikroplar ellerinize bulaşır. Ellerinize bulaşan
mikroplar dokunduğunuz yiyecek ve içeceklerle veya
doğrudan elleriniz ile ağzınıza gider ve sizi hasta
edebilir. Dokunduğunuz eşyalar yoluyla da bu
mikroplar çevrenizdekilere bulaşır.
• Özellikle tuvaletten sonra iyi yıkanmamış ellerinizde
ve tırnaklarınızda kalan mikroplar, sarılık, tifo,
dizanteri, kıl kurdu gibi pek çok dışkı kaynaklı hastalığın yayılmasına neden olur.
ELLERIMIZI NE ZAMAN VE NASıL YıKAMALıYıZ?
• Ellerin yıkanması mikroplarla mücadelede en etkili
silahımızdır. Ellerimizi mutlaka uygun yöntemlerle sık
sık yıkamalıyız.
•
Yiyecek/yemek hazırlamadan önce, Yemek sofrasını
hazırlamadan önce, Yemek yemeden önce,
• Küçük bebekleri sevmeden önce, Dişlerimizi
fırçalamadan önce mutlaka ellerimizi yıkamamız gerekir.
• Dışarıdan eve gelince, Tuvaleti kullandıktan sonra,
Oyundan sonra, Çiğ besinleri elledikten sonra,
Burnumuzu sildikten sonra,
• Öksürüp, hapşırdıktan sonra, Hasta bir arkadaşımızla el
sıkıştıktan sonra, Hayvanları elledikten sonra
ELLERIMIZI NASıL YıKAMALıYıZ?
• Ellerimizi sadece suyun altına tutarak yıkamak yeterli olmaz!
Çünkü, su sadece ellerimizdeki görünür kirin temizlenmesine neden olur.
Oysa, hijyeni sağlamak ve mikroplardan tamamıyla arınmak için,
ellerimizi yıkarken su ile birlikte mutlaka sabun kullanmamız
gerekir.
• Uygun El Yıkama Yöntemi
• Elinin dayanabildiği sıcaklıktaki suyu aç ve ellerini su ile ıslat.
• Sabunla ellerini bileklerine kadar sabunlayarak, parmak araları da dahil
iyice ovala
• Ellerini akan su altında iyice durula.
• Mümkünse kağıt havlu ile ellerini kurula
AĞıZ VE DIŞ SAĞLıĞı NEDEN ÖNEMLIDIR?
• Kişisel hijyenin en önemli parçalarından biri de ağız ve diş sağlığıdır. Ne
yazık ki dayanılmaz ağrılar başladığında aklımıza dişlerimiz gelir. Oysa, diş ağrısı
oluştuktan sonra yapılacak tedaviler, diş çürüğünü önlemeye yardımcı basit uygulamalara göre çok daha zordur. Bu nedenle, küçük yaşlardan itibaren diş
sağlığını korumaya yönelik uygulamaları yerine getirmek çok önemlidir.
• Dişlerimizi korumanın en etkili yolu düzenli olarak fırçalamaktır. Dilimizin
yapısı oldukça pürüzlüdür ve bakterilerin yaşaması için elverişli bir
ortamdır. Yemek sonrası ağzınızda ve dişinizde kalan artıklar milyonlarca
mikrop için yeterli besin kaynağını oluşturur.
• Özellikle şekerli yiyecek artıkları asit oluşturarak dişlerin zarar
görmesine neden olur. Eğer, dişlerinizi fırçalamazsanız dişler
çürümeye başlar.
DIŞLERIMIZI NE ZAMAN VE NASıL FıRÇALAMALıYıZ?
• Günde en az 2 kez, sabah kahvaltısı sonrası ve gece yatmadan
önce, sadece üçer dakikalık etkili bir fırçalama işlemi ile dişlerinizin
sağlığını koruma altına alabilirsiniz.
• Diş fırçalamada amaç; az macun, sık fırçalamadır. Genelde fırçaya ne
kadar çok macun sürülürse o kadar çok temizlenir şeklinde yanlış
düşünürüz. Diş fırçalamak için nohut büyüklüğünde macun yeterlidir.
• Diş fırçası size özel bir araçtır, asla kimseyle fırçanızı paylaşmayın.
Mutlaka en geç altı ayda bir kez diş fırçanızı yenileyin.
GENEL VÜCUT TEMIZLIĞI NEDEN ÖNEMLIDIR?
Genel vücut temizliği kişisel hijyenin sağlanmasında önemlidir. Saç
dipleri mikropların yaşaması için çok uygundur. Kafa derimizde
1 milyon adet /cm2 bakteri bulunur ve bu nedenle de saçlarımızın
temizliğine ve bakımına dikkat etmeliyiz. Saçlarımızı düzenli olarak
yıkamalı ve her gün sabah kalkınca ve akşam yatmadan önce
kendimize ait tarak ile mutlaka taramalıyız.
 Derimiz genel olarak mikroplar için iyi bir beslenme ve barınma
kaynağıdır. Vücut temizliği bu yüzden çok önemlidir. Genel vücut
temizliği için haftada en az 2 kez banyo yapılmalıdır.
GENEL VÜCUT TEMIZLIĞI NEDEN ÖNEMLIDIR?
Tırnaklar özellikle de uzun tırnaklar mikropların en sevdiği
yerlerdir. Tırnaklarımızı düzenli olarak banyo öncesi veya sonrası
kesmeliyiz.
Tırnakların alt kısımlarında kir ve yağ kolayca birikir. Ayrıca burada
mikroplar barınabilir, bağırsak parazitlerinin yumurtaları da
bulunabilir. Tırnak yemek, bu nedenle sağlığa zararlı bir alışkanlıktır.
BESİN HİJYENİ NE DEMEKTİR?
• Hiç ekmek arası mikrop yediniz mi? Evet, evet, yanlış
duymadınız...
• Mikropların yediğimiz besinlere bulaştığını ve vücudumuza bu besinlerle
girerek hastalanmamıza neden olduğunu biliyor muydunuz?
• Yediğimiz besinlerin temiz ve güvenilir olması mikroplardan korunmak
ve sağlığımızı korumak için çok önemlidir.
• Ev dışında, yemekhane, kantin, kafeterya gibi topluca yemek yenilen
yerlerde yiyeceklere bakterilerin bulaşması ve bunların yayılması çok
daha kolaydır.
• Zararlı bakteriler besinlerimize bulaştıktan sonra hızla üremeye başlar ve
besinlerin bozulmasına neden olur. Böyle bir besini yersek bir süre sonra
mide bulantısı, karın ağrısı, ishal, kusma ve bazen de ateş gibi şikayetlerimiz başlar ve hastalanırız.