kemoterapi odası, ilaçların hazırlanışı ve uygulama araçları
advertisement
KEMOTERAPİ ODASI, İLAÇLARIN HAZIRLANIŞI VE UYGULAMA ARAÇLARI Doç. Dr. Ferah Ece İstanbul Bilim Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Onkoloji Tedavi Merkezi ■Onkoloji hemşireliği konusunda spesifikleşme, ■Terminal bakım ve destek tedavilerinin verilebiliyor olması, ■Psikososyal hizmetlerin verilebilmesi, ■Eczane hizmetlerinin ideal düzeyde olması, merkezi ilaç hazırlama şartlarının sağlanması, Onkoloji Tedavi Merkezi ■Kemoterapi ve destek tedavi uygulanması konusunda temel eğitim almış hekimin bulunması, ■Kemoterapi hazırlama, onkolojik hasta bakımı ve onkolojik hastaya yaklaşım konusunda eğitim almış hemşirelerin bulunması, ■Standart kemoterapi hazırlama şartlarının bulunması Onkoloji Tedavi Merkezi ■İlgili tüm branşların ve aktif Multidisipliner Tümör Konseyi’nin bulunması, ■Ayaktan ve yatarak kanser tedavisinin gerçekleştirilebilmesi, ■Temel ve klinik araştırmaların yapılabilmesi, ■Veri toplama ve saklanması şartlarının ideal düzeyde olması, Antineoplastik ilaçlarla tedavi uygulamaları sırasında hastaların ve bu tedaviyi uygulayan sağlık çalışanlarının güvenliği önemlidir ve bu ilaçlarla maruziyet riskinden korunması gereklidir 12 servis hemşiresi 13 onkoloji hemşiresi 5 eczane çalışanı (KT hazırlayan) 30 sağlıklı birey (kontrol) genotoksisite değerlendirmesi Buccal hücrelerde DNA hasarı 120 sağlık çalışanı 60 onkoloji hemşiresi, genotoksisite değerlendirmesi Lenfositlerde DNA hasarı Mutat Res 2007 Mar 30;628(1):11-8. Epub 2007 Jan 16. Micronucleus induction and FISH analysis in buccal cells and lymphocytes of nurses administering antineoplastic drugs. Cavallo D, Ursini CL, Omedeo-Sale E, Iavicoli S. Department of Occupational Medicine, ISPESL-National Institute for Occupational Safety and Prevention, Monteporzio Catone, Rome, Italy. 23 hemşire 10 servis hem. 13 onkoloji hem. 20 sağlıklı birey Buccal hücrelerde genetik hasar Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 10.05.2005 tarih ve 9260 sayılı genelgesinde Antineoplastik ilaçlarla güvenli çalışma rehberi mevcut Günlük antineoplastik ilaç uygulama sayısı 7 ve daha fazla olan hastanelerde ilaçlar; yalnız ilaç hazırlama işleminin yapıldığı ve tercihen eczanenin bu iş için ayrılmış bir bölümünde, eczanenin fiziki şartları uygun değilse yataklı tedavi kurumunun uygun bir bölümünde kurulacak Antineoplastik İlaç Hazırlama Merkezinde hazırlanır Antineoplastik İlaç Hazırlama Merkezinde ■Giriş çıkışlar sınırlı olmalı ■Sadece ilaç hazırlama için kullanılmalı ■Diğer sağlık personeli ile teması en aza indirmek amacıyla diafon sistemi olmalıdır ■Girişte yalnız görevli personelin girebileceğini belirten uyarı işaretleri bulunmalıdır ■İlaçlar ‘Kemoterapi Teslim Formu’ ile teslim alınıp verilmelidir ■İlaç dökülmesi ya da kazalar gibi acil durumlarda kullanılacak maddeler kolay ulaşılabilecek bir yerde hazır bulundurulmalı ■Uygun özellikte biyolojik güvenlik kabini bulunmalıdır Antineoplastik İlaç Hazırlama Merkezinde, çalışan kişileri korumak amacıyla kabin içindeki havayı dışarı verme özelliğine sahip olan “Sınıf II B tipi ya da Sınıf III Biyolojik Güvenlik Kabinleri” (BGK) kullanılmalıdır Sınıf I tip BGK’leri kabin içindeki havayı dışarı verme özelliğine sahip olmadığı için tercih edilmez Sınıf II BGK Bu kabinlerde aşağı doğru hava akışı ile beraber HEPA filtreler bulunmaktadır ■A tipi kabinler, kabin havasının yaklaşık %70’i HEPA filtresi aracılığıyla tekrar kabin içine geri verilmekte; geri kalanı HEPA ile filtre edildikten sonra hazırlanan oda içine atılmaktadır. ■B1 tipi kabinler, yüksek hava akımına sahiptir. Kabindeki havanın % 30’u geri dönüşlüdür. Geri kalanı HEPA ile filtre edildikten sonra dışarı atılır. ■B2 tipi kabinler, kabin içindeki hava HEPA ile filtre edildikten sonra, kabin ya da oda içine geri dönüş olmadan havanın hepsi dışarı atılır. ■B3 tipi kabinler, kabindeki havanın yaklaşık %70’nin geri dönüşlü olması nedeniyle A tipi kabinlere benzer. Ancak geri kalan %30’u negatif basınç altında dışarıya ve borulara yollanır. Sınıf III BGK Bu kabinler, tamamen gaz çıkışına kapalı yapılmıştır. Tüm kabin negatif basınç altındadır ve tüm çalışmalar eldiven takılarak yapılır. Havanın hepsi HEPA ile filtre edilir ■BGK 24 saat 7 gün sürekli çalışır. ■Fan ya da pervane her zaman çalıştırılmalıdır. ■Pervane kapatılırsa yeniden kullanılmadan önce başlık temizlenir. ■BGK içinde, yeterli hava akışını ve kabin işleyişini gösteren, devamlı izleme aracı bulunur. ■Kabin, oda içi hava turbulansının çok az olduğu bir alana yerleştirilir. ■Kabinlerin güvenirliği ve denetiminin devamlılığı sağlanmalıdır. ■Kabinin düzenli olarak altı ayda bir teknik bakımı kalifiye bir teknisyen tarafından yapılır. ■Kazayla kabin/borular ilaçla kontamine olduğunda HEPA filtreleri değiştirilir. ■Kabinlerin temizliği, üretici firmanın kabinin temizliğine ilişkin hazırladığı yönergeye göre yapılır. ■Yüzeyler su ve herhangi bir deterjanla temizlenir. Antineoplastik ilaç hazırlama merkezi min. 6-8 m2 olabilir. ■Hazırlık alanında yeme-içme, sigara içme, ciklet çiğneme ve makyaj yapma gibi işlemlerden kaçınılmalıdır. ■Hazırlama ortamı depo ya da başka amaçlarla kullanılmamalıdır. ■Hazırlama ortamında yiyecek bulundurulmamalıdır. Antineoplastik ilaç hazırlama merkezinde ■Konu ile ilgili eğitim almış, sertifika programlarına katılmış yeterli sayıda eleman çalışmalıdır Çalışanların yıllık tekrarlanan yazılı ve/veya sözlü değerlendirmelerle yetkinlikleri güncellenmelidir* ■Eczane bünyesinde kurulmuş ise eczacı, hastanenin başka bir biriminde ise hemşire ve sağlık memuru görev yapar ■Gebe, bebeğini emziren ve çocuk sahibi olmak için tedavi gören personel bu birimde çalıştırılmaz *Moore C, et al. J Infus Chemother. 1996; 164-70 Antineoplastik ilacın hazırlanışı İlacı hazırlayan personel için ■önlük ■eldiven ■maske ■gözlük ■kapalı ilaç hazırlama aparatı ■örtü gereklidir. ÖNLÜK ■Tek kullanımlık ■Önü geçirgen olmayan ve kapalı ■Uzun kollu,manşetleri elastik ■Yüksek dansiteli polietilen lifli olmalıdır Standart ameliyat önlükleri ya da diğer tek kullanımlık önlükler emici özelliklerinden dolayı uygun değildir ELDİVEN ■Pudrasız ve uygun kalınlıkta (3-4mm) olmalıdır Uygun kalınlıkta eldiven yoksa çift eldiven kullanılır ■Düzenli olarak saatte bir, yırtılma ya da ilaçla kontamine olma durumunda derhal değiştirilir ■Lateks yada nitril içeren eldivenler kullanılır Nitril içeren eldiven yoksa alta polivinil klorürlü (PVC) eldiven, üste lateks eldiven olacak şekilde iki eldiven giyilir MASKE ■Zararlı ilaçların inhalasyon yolu ile kontaminasyonu önlemek için maske kullanılmalıdır Yüksek derecede toksik olan katı ve sıvı aerosol partikül yoğunluğunun olduğu ortamlarda koruma sağlar ■Cerrahi maskeler aerosol inhalasyonunu önleyemediği için uygun değildir ■Uygulamada ve atıkların yok edilmesi sırasında maske kullanılmalıdır GÖZLÜK Zararlı ilaçların göz ile kontaminasyonunu önlemek için gözlük kullanılmalıdır ■yan korumalı, ■havalandırmalı, ■gözlük üstü kullanımlı, ■yüzü saran dizaynı olmalıdır ÖRTÜ ■Tek kullanımlık olmalıdır Sitotoksik ilaçların hazırlanması veya hasta uygulamasında olası ilacın etrafa saçılması durumunda ■üst tabaka tarafından emilmesini ve ■alt tabakasının polyetilen türevi malzemeden oluşması sayesinde ilacın alt zemine geçmesini engelleyen ürünler olmalıdır Antineoplastik ilaç hazırlayan personelin koruyucu önlük,eldiven,maske ve gözlük kullanmasına rağmen sitotoksik ilaçlardan korunması mümkün olmayabilir Kemoterapi Kapalı İlaç Hazırlama Aparatı kullanılmalıdır KAPALI İLAÇ HAZIRLAMA APARATI Mediflex tipi Şişe tipi ■Gerek hazırlamada, gerekse uygulamada, ilaç transfer işlemi esnek, sıkı oturmuş iki membran kanalıyla gerçekleşmektedir ■Hangi formda olursa olsun (sıvı, aerosol veya gaz) ilaç, hiçbir şekilde sistemden atmosfere karışmaz ■İlaç şişesinden enjektör aracılığıyla infüzyon torbasına, ya da direkt olarak hastaya, güvenli bir şekilde ilaç transferini temin eder İLAÇ HAZIRLAMA ■Kabin içine hava akımını kapatmayacak şekilde örtü serilir ■İlaç uygun süre içinde hazırlanır ■Ampulleri açmadan önce tepe kısmında ilaç olup olmadığı kontrol edilir ■Ampulün tepe kısmı gazlı bez ile desteklenir ve kırma işlemi kesinlikle kabin içinde yapılır ■İlaç hazırlığında büyük boy enjektör ve kapalı sistem malzeme kullanılır İLAÇ HAZIRLAMA ■Sulandırılması gereken toz ilaçlarda sulandırıcı flakonun iç duvarından aşağıya doğru verilir ve iğne ilaca değdirilmez ■İlacın erimesi için flakon yavaşça dairesel hareketlerle çevrilir ■Solüsyon halindeki ilaçları flakondan çekerken tercihen kapalı sistem yardımcı malzemeler kullanılmalıdır İLAÇ HAZIRLAMA ■İlaç uygulama setleri BGK içinde birleştirilir ■Herhangi bir sıvı kaçışı olup olmadığı kontrol edilir ■İlacı seruma ilave etmeden önce set seruma takılır ve setin havası çıkartılır ■İğneler bükülmeden ve enjektörden çıkartılmadan plastik tıbbi atık kutusuna atılır İLAÇ HAZIRLAMA ■Enjektör ve serumların dış yüzeylerine ilaç bulaşmış ise dış kısmı nemli bir bez ile silinir ■Işıktan korunması gereken koyu renk koruyucularla kapatılır ■İlaç hazırlama işlemi sonunda ilacın üzerine,kemoterapi teslim formundaki hasta bilgileri,hazırlanan ilacın bilgileri ile hazırlayan kişinin adı-soyadı ve tarih yazılı etiket yapıştırılır Kemoterapi hazırlama ve uygulamada eksiklik olmasını önlemek amacıyla hastane yönetimi bir kitapçık yayınlayabilir ve ilgili çalışanlara dağıtabilir* Toksik ajanlara maruziyet durumunun kayıt altına alınması, özellikle epidemiyolojik çalışmalara veri kaynağı olduğundan teşvik edilmelidir *Scott SA, et al. Am J Hosp Pharm. 1983; 40(7):1179-82 İLAÇLARIN UYGULANIŞI ■Girişimlerden önce ve sonra eller yıkanır ■Uygulama için eldiven ve önlük giyilir, koruyucu gözlük takılır ■Uygulama yaparken ilacın verildiği ekstremitenin altına, dökülmelere karşı emici örtü serilir İLAÇLARIN UYGULANIŞI ■Tedavi öncesi hastanın kan değerleri mutlaka kontrol edilmelidir ■Hastaya uygun pozisyon verildikten sonra damar yolu açılır, ancak eklem üzerindeki damarlar tercih edilmemelidir ■Büyük çaplı venöz damar ve mümkün olan en büyük kateter seçilmelidir ■Tedaviye başlamadan mutlaka damar yolu SF ile kontrol edilmelidir Ambulatuar infüzyon pompası KT infüzyon pompası Disposable infüzyon pompası Disposable infüzyon pompası ■Diğer infüzyon pompalarına göre daha ucuz ■Kolaylıkla doldurulabilir hazne ■Hasta ve hemşire eğitimine ihtiyaç yok ■Antineoplastik ajanların veriliş hızına uygun seçenekler ■Depolamada yer kaplamaz ■İnfüzyon sonrası tıbbi atık kutusuna atılır İLAÇLARIN UYGULANIŞI Damar yolu zor bulunan hastalarda port açılması düşünülmelidir ■Port sistemi kalıcı olarak implante edilebilen vene giriş aracıdır ■Silikondan kılıfı olan bir port gövdesi ve kendi kateter hattından oluşur ■Geniş damarlara lokal anestezi altında yerleştirilir, sıklıkla internal jugular, subklavian veya brakial venler seçilir Lam S, et al. Arch Intern Med 1994; 154; 1833-7 ■Port cilt altına yerleştirildikten sonra steriliteye özen gösterilerek gövde hissedilir ■Huber iğnesi denen özel bir iğne ile girilir ■Yeri doğrulamak için önce kan aspire edilir, sonrasında kullanıma hazırdır ■İnfüzyon tamamlandıktan sonra iğne çekilir ■İnfüzyon sonrasında özel bir bakıma gerek yoktur ■Hasta yüzebilir ve banyo yapabilir Sonuç olarak, Kemoterapötiklerin hazırlanım ve uygulanımında personelin eğitimi gereklidir Bu eğitim yıllık değerlendirmelerle güncellenmelidir Teşekkür ederim
