Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 Gonca YAYAN1
advertisement
Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 Gonca YAYAN1 Oğuzhan SİVRİ2 MİTOLOJİK UNSURLARIN GÜNÜMÜZ SANATÇILARINDAN CAN GÖKNİL’İN ÇALIŞMALARINA YANSIMALARI Özet Mitoloji,milletlerin masallaĢmıĢ tarih öncesi efsanelerinin tümüdür. Mitoloji hikâyeleri daima insanüstü, hatta tabiatüstü olayları anlatmıĢtır. Mitlerle antik dönemlerin düĢünüĢ ve psikolojisini yansıtmıĢ ve bu yansıtma sözden sonra sanat yolu ile günümüze kadar gelmiĢtir. Ġnsanlar ilk zamanlarında korkularını, inançlarını ve hikâyelerini mağara duvarlarına, taĢların üzerine aktarmıĢtır. Toplumların yaĢayıĢ ve inançlarının belgesini bu mitolojiler oluĢturmuĢtur. Günümüzde de görsel sanatlarda mitolojik öğeler, farklı birçok tasarım içerisinde Ģekillenerek yeniden hayat bulmuĢtur. Makalemize konu olan sanatçımız Can Göknil, farklı tekniklerle pek çok çalıĢmalar yapmıĢtır. Türk mitolojisinin tanıtımı ve günümüzde de bilinirliğine yaptığı katkı açısından Can Göknil‟in ortaya koyduğu eserler oldukça çarpıcıdır. Bu makalede de günümüz sanatçılarından Can Göknil‟in Türk Mitolojisinden yola çıkarak eserlerinde kullandığı mitolojik motif ve semboller incelenecektir. AraĢtırmada nitel yöntem kullanarak konuyla ilgili kitap, makale ve tezler araĢtırılarak içerik analizi yapılacaktır. Anahtar Kelimeler: Mitoloji, Can Göknil, Türk Mitolojisi THE MYTHOLOGICAL FEATURES REFLECTION FROM THE CURRENT ART OF CAN GOKNIL'S WORK Abstract Mythology is all of the pre-historic legends of nations that became stories. Mythological stories have always described transcendental and even supernatural events. Myths reflected the thoughts and psychology of antiquity and this reflections has reached today through art. In the early ages people pictured their 1 2 Yrd. Doç. Gazi Üniversitesi Resim-iĢ Öğretmenliği., yayangonca@gmail.com Gazi Üniversitesi Resim-iĢ Öğretmenliği Yüksek Lisans Öğrenci., oguzhan.sivri@yandex.com.tr Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri fears, beliefs and stories on the walls of caves and on the stones. Those myths evidenced life styles and beliefs of the societies. Nowadays, mythological items in visual arts revived by being reshaped in many different designs. The artist subject to our work, Can Göknil, has done a lot of work with different techniques. The works that he exhibited are quite striking owing to the contributions of them to the presentation and fame of the Turkish mythology In this article, the mythological motifs and symbols used with the inspiration of Turkish mythology by the contemporary artist, Can Göknil will be examined. In the research, content analysis will be done by searching the related books, articles and theses using qualitative method. Keywords: Mythology, Can Göknil, Turkish mythology 1.Sanat ve Mitoloji İlişkisi Mitoloji, belirli bir uygarlığa ya da dinsel geleneğe özgü inançları, uygulamaları, kurumları ya da doğa olaylarını açıklamak amacıyla görünüĢte gerçekten yaĢanmıĢ olayları aktaran, ama özellikle ayin ve törenlerle bağlantılı, çoğunlukla kökeni bilinmeyen ve en azından kısmen geleneğe dayanan söylenceler toplamına verilen genel isimdir. Bu söylenceler, bir toplumun manevi değerlerini yansıtan ciddi öykülerdir. Bu öyküler bir toplumun dünya görüĢünü ve önemli inançların temsil ettikleri için, o toplumun kültürü tarafından değer verilen ve korunan insani deneyimlerin birer simgesidir. Söylenceler kökenleri, doğal olayları ve ölümü konu edinebilir; ilahların özellikleri ve iĢlevleri ya da kahramanlık öyküleri ile kahramanca ve erdemli davranıĢlara birer model oluĢturmuĢlardır. Kısaca mitoloji, mitleri, doğuĢlarını, anlamlarını yorumlayan, inceleyen bilim dalının adıdır. (Rosenberg 1998:17) "Mit ise, " Geleneksel olarak yayılan veya toplumun hayal gücü etkisiyle biçim değiĢtiren alegorik bir anlatımı olan halk hikâyeleridir, " (tdk.gov.tr) Mit (söylence); Çok eskilerde yaĢamıĢ milletlerin inandıkları tanrıların, kahramanların, devlerin ve perilerin hayat hikâyelerinden bahseden hikâyelerdir. Mitler daha çok evrenin yaratılıĢı ve türeyiĢi hakkında anlatılan öykülerden oluĢmuĢtur. Mitoslar , insanlığın bugüne geliĢinin öyküsünü verebilecek kültürel zenginlikler içeren, hatta hayatımızı Ģekillendiren, sınırlamalar getiren, kültür dediğimiz Ģeyin DNA‟sıdır.Mitler toplumsal bilinçdıĢının ürünleri olarak on binlerce yılın toplumsal deneyim, duygu, korku ve kabulleniĢlerini ifade eder. (Gezgin 2004:28-29) Mitoslar antik çağların psikolojilerini yansıtır. Ġnsanın kitonyen1 doğasının karanlığından ortaya çıkmıĢ Apollonik2 ürünlerdir. Bu anlamda mitoslarla sanatın aynı kaynaktan çıktığını ileri sürülebilir. Hatta bir adım daha ileri giderek, yazı öncesi sanatın insanların bilinçdıĢından yükselen mitosları temsil ettiğini söylemek bile mümkündür. (Gezgin 2008:7-8) Mitolojiler hangi coğrafyada olursa olsun insanlar tarafından sanat eserlerine yansıtılmıĢtır. Ġnsanlar resim ve heykel yolu ile inançlarını ifade etme ihtiyacı duymuĢlar ve bunu kimi zamanda tapınma için yapmıĢlardır. Her toplum kendi kutsal saydığı tanrı ve kahramanlarını hikayelerinde ve sanat eserlerinde daima kullanmıĢlardır. Türk toplumunda özellikle geleneksel Türk el sanatları örneklerinde ve ÇağdaĢ Türk resminde, bu kahramanlar ve hikayeleri motif ve sembollerle ,günümüzde de yaĢatılmaya SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 654 Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına Yansımaları devam edilmektedir. Bu mitolojik yansımaların etkileri gelenekten yararlanma sürecinde yeni bir evre olarak tamamlanmasının yanı sıra son dönem sanatçılarının da üzerinde yoğun olarak eğildiği konulardan birisidir. (Bayramoğlu 2013:37) Eski simgelerin anlatım dili arasındaki ortak özelliği olan karmaĢık öğeleri basite indirgeme, sadeleĢtirme, sembolize etme gibi değerler, ÇağdaĢ Sanatçıları bu tarz yaklaĢımlara yönlendirmiĢtir. ÇağdaĢ Türk sanatçıların eserlerinde geleneksel Türk sanat örneklerinden olan halı, kilim, hat sanatı ve minyatürlerde ve bu mitolojik simgelerle kesiĢen plastik ve estetik değerler bulmak mümkündür. Bu sanatçıların ortak yanlarından biri de ilkelcilikle çağdaĢlığı bir arada yürütebilmeleridir. Tarihin alacalı dönemlerinden günümüze intikal eden çeĢitli simgeler ve iĢaretlerle yeni anlamlar ve plastik değerler kazandırmak kavramı hem modern Batı ressamlarının hem de Türk ressamlarının yaratıcıklarının esasında duran ortak bir özelliktir. Modern sanat öncülerinin, geleneksel sanat anlayıĢına yöneldikleri ve bu kaynaklardan yenilikçi ve yaratıcı bir biçimde faydalandıkları bilinen bir gerçekliktir. ( Yıldız 2011:2) Türk ressamları da kültürümüzde simgesel anlamlar taĢıyan motifleri eserlerinde kullanmaya devam etmektedirler. ÇağdaĢ toplumların birçoğunda olduğu gibi Türk toplumunda da mitolojik ögelerden yararlanarak, yeni yorumlar ve sonuçlara ulaĢma çabaları görülmektedir. 1 Kitonyen: Toprak ve toprak altı anlamına gelir. Cehennemle ilgili ve cehenneme ait. 2.Apollonik (Alm. Apollonisch; Yun. IĢık, Ģiir ve müzik tanrısı Apollo gibi anlamında): Ölçülü, uyumlu, biçime sokulmuĢ. (http://www.beybut.com/edebiyat-terimleri-sozlugu/) Bu mitolojik ögelerden yararlanarak eserlerine yeni yorumlar katan Can Göknil de farklı sonuçlara ulaĢma çabasında olan sanatçılarımızdan birisidir Can Göknil 1945, Ankara doğumludur. Ġstanbul‟da Robert Kolej‟i bitiren sanatçı 1968 yılında A.B.D. de Illinois eyaletinde Knox Üniversitesi‟nin resim bölümünden mezun olmuĢtur. 1969‟da The City College of The City University of New York ‟da Resim Ana Sanat Dalı‟nda yüksek lisans yapmıĢtır. Sanatçının Londra‟da Victoria & Albert Müzesi‟nde, San Marino‟da Museo d‟Arte Moderna‟da, Tokyo‟da Chihiro Müzesi‟nde, New York‟da Schenectady Müzesi ve Türk Evi‟nde, Bulgaristan‟da Gabrovo Mizah Müzesi‟nde ve ülkemizde çeĢitli koleksiyonlarda yapıtları bulunmaktadır. 1971‟den günümüze dek Massachusetts Teknoloji Enstitüsü, New York First National City Bank, Lynn Kottler ve Total Media galerileri gibi yurtdıĢı ve yurt içinde, pek çok, sanat galerisinde kiĢisel sergiler düzenlemiĢ ve çeĢitli karma sergilere katılmıĢtır.Pek çok birincilik.ikicilik ve mansiyon ödülleri mevcut olan baĢarılı bir uluslararası sanatçımızdır. “Resimlerinde tanrıçalardan muskalara, fallardan aşk büyülerine dek Anadolu halkının inançlarına ilişkin birçok çarpıcı ayrıntıyı eserlerinde kullanan ressam Can Göknil sanatını "Kültürel kimlik arayışım sanatsal bir kimliğe dönüştü" diyerek özetlemektedir. İnsanın özünün mitolojiden geldiğini ve yaşadığı toplumu tanımak için inançlarını bilmek gerektiğini düşünen Göknil güncel sanatı için için "Bence toplumu dışladı" sözleriyle eleştiriyor.” GÖKÇEN BEYİNLİ DİNÇ SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672 655 Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri Can Göknil Türk mitolojisini eserlerine yansıtmıĢ nadir sanatçılarımızdan biridir. Kendi düĢüncesi ile “İnsanın özünün mitolojiden geldiğini ve yaşadığı toplumu tanımak için inançları bilmek gerektiğini” savunmaktadır.Bu doğrultuda yaptığı resimlerine, heykellerine ve diğer çalıĢmalarına Türk ve Anadolu mitolojilerini kendi yorum ve üslubu ile aktarmıĢtır. Türk mitolojisinde yer alan destanları eserlerinde konu olan sanatçımız, mitolojik ögeler içerisinde, Bozkurt, ay ve yıldız, su, ışık, ateş ve hayat ağaç gibi unsurları kullanırken; hayat ağacı, kibele, çeşitli hayvanlar, tılsım, aput ve şahmeran „a da yer vermiĢtir. 2.Sanatçının Eserlerinde Yer Alan Mitolojik Unsurlar Hayat Ağacı, Türk Tanrıcılık sisteminde Gök-Tanrı'nın simgelerinden biridir. Bu nedenle Türklerdeki ağaç sevgisi ve saygısını hiçbir zaman tapınmak olarak görülmemiĢtir. Ağaca tapınma denilen olay, aslında çoğu zaman Oğuzların ağaca gösterdikleri saygının bir ifadesidir. “Bay Terek”, “Temir Kavak” veya “Hayat(Dünya) Ağacı” denilen kutsal “Evliya Ağaç” inanıĢına, sadece Türk Mitolojisinde değil tüm dünya halklarının mitolojilerinde rastlanmaktadır. Türk etnik-kültürel geleneğine baktığımızda, önemli bir yer tutan ağaç miti. Türk düĢüncesinde yaratılıĢ nedeninin baĢlıca motiflerinden biri olarak gösterilmektedir. (Beydili 2004:25) Türkler arasında ağaç kültü de geniĢ yer almaktadır. BaĢka milletlerde olduğu gibi, Türklerde de ağacı tanrı yahut tanrıdan ayrılmıĢ bir parça tanıyanlar çok olmuĢ, ağaçlar üzerine dualar tertiplenmiĢtir. (Uraz 1992:194) Orta Asya ġaman kaynaklarına göre, Hayat Ağacı, dünyanın merkezi ve bu merkezden çıkan eksenidir. ġaman‟ın yeraltıyla gökyüzü arasındaki seyahatinde bir merdivendir. ġaman onun üzerine çıkar ve gökyüzü ile irtibat kurar. Aynı zamanda bolluk ve bereketin sembolü olan Hayat Ağacının sayısı on iki olup meyveleri besleyici, yaprakları ise her derde deva bir ilaçtır. (Yayan, G. ve Kılıç, A 2014:33) Kibele Cybele (Yunanca Kybele) , Büyük Ana ya da sadece Ana olarak bilinen tanrıça, eski Akdeniz dünyasının dinsel yaĢamındaki en ilginç kiĢiliklerden biridir. Ġnsanların bu tanrıçaya bağlılığını gösteren bulgular, bir ana tanrıçaya tapınıldığını açıkça belirten malzemenin üretildiği en erken çağ olan}vi.Q. 1. bin yılın erken döııeminden, M.S. 5. yüzyılda paganizmin Roma Ġmparatorluğu'ndaki son günlerine dek uzanmaktadır. (Roller 2004:21) Hayvanlar Ġlk Türk dünyasında hayvanlar ilk sırayı almaktadır. Her ne kadar Orhon ve Yenisey Yazıtlarında hayvanlara sadece sınırlı bir rol biçiliyorsa da kaya çizimleri ve boyalı mezar taĢları hiç olmazsa sahip oldukları gizemli anlamı ortaya koymaktadır. Hayvanlar, eski Türkler tarafından en sık kullanılan sembollerdirdir. Ancak onun ne ölçüde sadece soyut bir Ģey ya da bir Ģahıs yerine kullanılan bu semboller ne ölçüde kiĢileĢtirilerek kiĢiyle iç içe geçtiğini, her zaman kesin olarak ayırt edilmemektedir. (Roux 1999:74,114) SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 656 Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına Yansımaları Geyik Buğu, Maral, Guva Maral adlarını taĢıyan geyik; güzelliği, inceliği, fedakârlığı, merhameti ile sevimli bir yaratık olarak görülmüĢtür. Geyik yol gösterici ve kurtarıcı olarak Moğol ve Tatar‟larında da görülür. Geyik, Totem kabul edilen hayvanlar arasına girmiĢtir.(Uraz 1992:151) Geyik, Türklerce kutsal bir hayvandır. Türk mitolojisinde ve masallarında yeri çok büyüktür.(Ögel 1989:569) Türk Mitolojisinin, kökleri mezolitik devre kadar inen en eski simgelerinden biridir. Gök ve yer unsurlarına bağlı olarak diğer birçok hayvanla ortak özellikler gösterir. (Çoruhlu 2011:175) Boğa Boğa kurban olarak kesildiği gibi Sümer‟ler ve Elmalılarca da tanrı tanınmıĢ, Göktürk‟lerin ongunu olmuĢtur. Oğuz destanında, Oğuz‟un ayakları kuvvetin timsali olan Öküze benzetilmiĢtir. (Ak Boğa) Türk efsanelerinde geçmektedir. Yunanlı‟ların Serapis‟i, Mısırlı‟ların Apis‟i gibi, Eti‟lerin de (Gud), Hitit‟lerin (Hurri) ve (ġerri) adında kutsal boğaları vardır. (Uraz 1992:149,150) Eski Türklerde özellikle boğa ya da öküz alplık ongunu ya da timsaliydi. Erken devir Türklerinde savaĢ ilahı sayılmıĢ Ch‟ih-yo‟nun baĢı; kaplan, ejder ve yabani boğayı andıran bir mask olarak da kullanılıyordu. (Çoruhlu 2011:178) Kuş Uçmaları nedeniyle, cennetle dünya arasındaki bağlantıyı kuran varlıkları simgelemektedir. Yunan‟da cennetten mesaj getirerek önceden uyaranlardır. Tao öğretisinde aynı anlamı taĢıması yanında yerkürenin ağırlığından kurtularak hafifleĢmenin biçimi olarak kuĢlar ölümsüzlüğü simgeler. Göğe doğru uçan kuĢlar motifi Brahmanizm‟de özverinin önerilmesi veya ritüelik dansçıların simgesidir. Aynı bakıĢ açısına göre de bedenden kaçan ruhlardır veya bir alt derecede aklın anlayıĢını hızlandıran kanatlı yaratıklardır. ġaman kültüründe, Ģamanın uçan ruhudur. (Sözeri 2012:181) Türk halklarında ölen birinin ruhunun kuĢ Ģeklinde uçup gittiğine inanılmıĢtır. Yakutlarda ayrıca, çocuk ruhunun bir kuĢ Ģeklinde göklerden geldiğine de inanılırmıĢtır ĠnanıĢa göre, ölen bir insanın ruhu kuĢ kılığına girip ve tüm kâinatı saran Dünya Ağacı‟nın dallarından birini mesken tutmuĢtur. ( Beydili 2004:356,357) Çalamak (Çaput Bağlamak) Ağaçlara bez ve çaput bağlama uygulamasıdır. Yapılan eyleme Çalama/Calama denir. Uluğ Kayın inancıyla bağlantılıdır. Mayalamak sözcüğü Türkçede Çalmak fiili ile ifade edilmiĢtir.(Karakurt 2011:69) At At eski Türk dünyasında özellikle insanın ayrılmaz dostu (ki bu sıfatıyla özel bir kiĢiliğe sahiptir) ve özellikle gök tanrı için Kurban hayvanı olarak kabul edilmiĢtir. , at ile gök arasında Ģüphesiz bir bağlantı kurulmuĢtur (Roux, 1999, s.35) SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672 657 Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri ġamanist törenlerde at samanın gökyüzüne çıkacağı bineği ve kurbanlık hayvan olarak önem kazanmıĢtır. ġamanın davulu da hemen hemen her zaman at olarak nitelendirilmiĢtir. Çoğu kere Gök Tanrı‟nın (yeni tespit edilmiĢ rivayetlerde baĢ tanrı sayılan Ülgen‟in) simgelerinden biri olarak önem kazanmakta ve kurban olarak da sunulmaktadır. (Çoruhlu 2011:173) Tılsım – Tılsımlı Gömlek Osmanlı sultanları ve ailesi ve paĢaları kuds içeren taht gücünün ne belalı bir iĢ olduğunu sezmiĢ ve kendince de bir önlem almıĢ “Beyaz bezden dokunmuĢ üzerinde Kur‟an ayetleri, dualar, cefr ve vefkler (tılsım iĢaretleri) yazıl, genellikle savaĢlarda zırh altına giyilen, madalyonlar, geometrik desenler, rumi motiflerle de süslü…” bir tılsımlı gömlek giymiĢtir. (Sözeri 2012:280) Tılsımlar hem canlı hem de cansız varlıklar Ģeklinde göze görünebilirler. ĠnanıĢa göre, bazı yerler onların hükmü altındadır. Gagauzlar bu tılsımlardan korunmak için kurbanlık keserler. ( Beydili 2004:559) Balık Verbitskiy‟in derlediği Altay yaradılıĢ destanında önemli bir yeri olan balık Türk kozmolojisinde gök gürültüsü unsurunun hayvan biçimli timsalidir. Özellikle göl ve nehir kıyılarında yaĢayan Türk topluluklarında bereket, refah ve bolluk timsali olarak görülmüĢtür. Evlilikte de mutluluk ve üremenin simgesidir. (Çoruhlu 2011:177) Köpek Köpek Türklerde genellikle kurdun karĢısında koyunun konumuna benzer bir iĢlev üstlenmiĢtir. Nitekim ayinler sırasında güçlü Ģamanlar kurt, kartal gibi hayvanların biçimine girerken, zayıf Ģamanlar köpek Ģekline girmĢitir ve köpek genellikle yeraltına inerken kullanılmıĢtır. (Çoruhlu 2011:188) Barak adı verilen tüyleri çok ve uzun köpeği de Sümer‟ler kutsal a sayılmıĢtır Bu köpek çok koĢar, avı iyi saklar. ġaman‟lar da Barak‟a binerek göklere çıkılacağına inanılmıĢtır. Kırgızlare bu adı vermiĢledir. ( Uraz 1992:152) Şahmeran Daha çok güney, orta ve doğu Anadolu resimlerinde, masallarında, hikâyelerinde rastlanan, bellerinden aĢağısı yılan üstü ise insan Ģeklinde tanımlanan, insanların derdine deva olabilen doğaüstü yaratıklar. (Karakurt 2012:538) BaĢı insan, gövdesi yılan biçiminde olduğuna inanılan efsanevi yaratık. (tdk.gov.tr) Yılan Yılan Türk ġamanizm‟inde yeraltı ilahı Erlik‟le ilgili bir simgedir. Onun genellikle kara yılan olarak anılmasının sebeplerinden biri yine Erlik‟le ilgilidir; çünkü Türk mitolojisinde ak ya da gök renk Gök Tanrı‟yı, kara renkse yeri ve yeraltı tanrısı Erlik‟i temsil eder. Erlik bazı Ģaman dualarında kara yılandan bir kamçıya sahip olarak tanıtılmaktadır. (.Ġnan 1972:40);(alıntılayan Çoruhlu 2011:193) Yılanlar eski Türk mitolojisinde önemli yer tutmuĢtur. ( Uraz 1992:153,154) SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 658 Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına Yansımaları ġeytani varlıkların en sık rastlanan hayvansal Ģekillerinden biri. Mitolojik görüĢlerde, yılan ayrıca yer ve su ile bağlantılandırılır ve Ģeytanî tabiatlı varlık gibi Ģaman davullarında da yeraltı dünyasıyla bağlantıyı sembolize eder. ( Beydili 2004:616) 3.Sanatçının Eserlerinin İncelemeleri Can Göknil’in Yaratılış Efsaneleri, Kader ve Anadolu Tanrıçaları serilerinden on üç adet eserini mitolojik unsurları ve imgeleri itibari ile incelemeye çalıĢacağız. Sanatçının çalıĢmalarının yer aldığı internet sitesinde çalıĢmalara ait teknik ve boyut bilgileri yer almadığı için bu bilgileri ekleyemedik. 659 Resim 1 Resim 1’de 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki “Ak Ana ve Hayat Ağacı” adlı eserinde sanatçı hayat ağacını ve ana tanrıça figürünü tasvir etmiĢtir. Kompozisyonun merkezine yerleĢtirilen hayat ağacının dallarında kadın figürleri vardır ve bu kadın figürleri “Kibele” olarak düĢünülmüĢ. Bunun yanı sıra çeĢitli hayvan figürleri yer almaktadır (Keçi, SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672 Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri koyun, kedi gibi hayvanlar). Somut bir mekân tasviri söz konusu değildir. Kompozisyonun geneline turuncu renk hakimdir. Hayat ağacı, hayvanlar ve Kibele figürleri ile kullanılan sıcak renkler yaĢamı sembolize etmektedir. 660 Resim 2 Resim 2’de “Kader” Serisindeki “Hayat Ağacı ve Şah Mar” ismindeki eserde mavi zemin üzerine Ģahmeran tasviri ile onun üzerinden yükselmiĢ bir hayat ağacı motifi yer almıĢtır. Bu Ģahmeran motifinin solunda insan motifi, sağ tarafında ise kuĢ motifi taçlandırılmıĢtır. Hayat ağacının dallarındaTürk mitolojisinde de önemi olan insan ve hayvan motifleriyle süslenmiĢtir. Sol üst tarafta ise iki yarım insan yüzü bulunmaktadır. Bu yüzün iki yarısı farklı iki insanı(kadın ve erkek) ya da bir insanı temsil etmektedir . Ağaçta kendi rengi kullanılmıĢtır. ġahmeran da ise genel olarak kahverengi olmak üzere yer yer kırmızılar ve maviler kullanılmıĢtır. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına Yansımaları 661 Resim 3 Resim 3’de 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki “Dünyayı Taşıyan Melek” isimli bu eserinde Melek, insan ve hayvanları kolları ile sarmıĢ(kucaklamıĢ) bir biçimde tasvir edilmiĢtir. Aralarında ağaç tasviri de yer almaktadır ve bu hayatı, yaĢamı veya doğayı temsil etmektedir. Melek figürünün ve kucakladığı kadın,erkek ve çocuktan oluĢan aile figürlerinin yüzünde hafif bir tebessüm ile hayat ve mutluluk arasındakı bağa vurgu yapılmıĢtır. Resimde genel olarak sarı ve tonları hakimdir. Sadece insan, hayvan ve ağaç figürlerinin olduğu bölgede yeĢil renkle huzur anlatılmaya çalıĢılmıĢtır. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672 Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri 662 Resim 4 Resim 4’de “Kader” Serisindeki eserde yelkenli bir kayık ve içinde yer alan kürek çeken bir figür ve yelkenin arkasında bulunan üç at figüründe Türk mitolojisine göre kutsaldır. Sol tarafta bir siyah renkte ve ters dönmüĢ bir Ģekilde Ay motifi bulunmaktadır. Kayığın üzerinde Arapça harflerle tılsımlı bir kayık olduğu izlenimi vermek istenmiĢtir ve aynı Ģekilde Ay‟ın üzerinde de tılsımlarda kullanılan semboller ve harfler vardır. Böylece her tür kötülüklerden korunması amaçlanmıĢtır. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına Yansımaları 663 Resim 5 Resim 5’de “Kader” Serisindeki sanatçının “Tılsımlı Gömlek” adlı eserinde üzerinde tılsımlı gömlek olan kollarını açmıĢ bir figür yer almaktadır Figür kollarını iki yana açmıĢ Ģekilde ve yüzünde tebessüm ile verilmiĢ. Sanatçı bu eserinde de kadına gönderme yapmakta olup hayatın devamında kadının doğurgan olarak önemine de vurgu yapmıĢtır. Tılsımlı gömlek üzerine giydirilmiĢ olan kadın figürü bu sayede her tür zorluk ve kötülüklerden korunacağı düĢünülmektedir. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672 Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri 664 Resim 6 Resim 6’da “Kader” Serisinden “Ana Geyik” isimli eser Sanatçının ahĢap oyma Geyik Figürü çalıĢmasıdır. Türk mitolojisinde önemli bir yere sahip olan bu motif, sanatçının eserinde Anadolu geleneklerinde yer alan çaput bağlama ile iliĢkilendirilmiĢtir Geyiğin boynuzları bir ağaç gibi düĢünülmüĢ ve üzerinde çaputlar vardır. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına Yansımaları 665 Resim 7 Resim 7’de 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki “Tanrı Karahan” adlı eser. Altay Türklerinin mitolojisinde evrensel tanrıya verilen isimdir Karahan. KumaĢ üzerine yapılan çalıĢmada figür mavi bir kadın elbisesine benzer bir elbise ile tasvir edilmiĢ burada ana tanrıçaya göndermede bulunmuĢ olabilir. Bunun yanında figür elleri ile üzerinde kuĢlar bulunan hayat ağacını tutmaktadır. Kafasının üzerinde de kuĢa benzer bir figür bulunmaktadır. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672 Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri 666 Resim 8 Resim 8’de 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki Bilge BaykuĢ isimli çalıĢma yer almaktadır. AhĢap üzerine yapılan bu çalıĢmada BaykuĢ figürü ayakta durur bir Ģekilde yapılmıĢ ve yukarıya doğru bakmaktadır. Figür ayakta duran bir insan gibi tasvir edilmiĢ. Kafasının üzerinde de bir kadın figürü yer almaktadır. ÇalıĢmada kahverengi ve tonları ağırlıkta olmak üzere mor ve sarı renkler kullanılmıĢtır. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına Yansımaları 667 Resim 9 Resim 9’da “Kader” Serisindeki Eserde, üzerinde kuĢlar bulunan ağaç ve onun yanında bir yılan tasviri yer almaktadır. Arka planda bir yelkenli vardır. Eserde yer alan desenlerde detaya girilmemiĢ ve tek renk ile yapılmıĢ özellikle kuĢlar ve ağacın dallarındaki az sayıda yaprak basit Ģekilde çizilmiĢ. Mekân olgusu yoktur; ağaç, kuĢ ve yılan sembollerine vurgu yapılmak istenmiĢ. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672 Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri 668 Resim 10 Resim 10’da 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki “Dünyanın Katları” isimli eserinde ÇeĢitli hayvan figürleri ve insan figürlerinin bulunduğu kompozisyonda en üst noktada iki bulutun arasında görünen, oturur vaziyette ana tanrıça yer almaktadır. AĢağıya doğru doğa ve canlılar vardır. Karada yaĢayan hayvanlar iki hayvan ile tasvir edilmiĢ, onların hemen altında yeĢillik bir alanda insan figürleri onlarında altında denizleri temsilen mavi bir zemin ve su canlıları yani balıklar yer alıyor. Resmin genelinde sarı ve tonları ile mavi ve yeĢil renkler kullanılmıĢtır. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına Yansımaları 669 Resim 11 Resim 11’de yer verilen Anadolu Tanrıçaları Serisindeki eserinde mavi zemin üzerinde figürlerin merkeze yerleĢtirildiği bir kompozisyon oluĢturulmuĢ. Tam ortada ana tanrıça figürü ve her iki yanında kedigillerden iki hayvan figürü yer almaktadır. Hayvan figürlerinde sarı renk kullanılmıĢtır. Sanatçı figürleri diğer eserlerinde olduğu gibi kendi üslubu ile oluĢturmuĢ. Desen ve boyamada fazla detaya girilmemiĢ ve daha çok renk ile imgelere ağırlık verilmiĢ. Eserde mekân anlayıĢı ana tanrıçanın oturduğu zemin ve ayaklarını bastığı yer ile sınırlıdır. Oturduğu yerde de renk baskın olarak kullanılmamıĢ ve arka planda bırakılmıĢ. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672 Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri 670 Resim 12 Resim -12’de yer verilen 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki eserinde Nuh‟un gemisinin tasvir edildiği resimde mavi renk baskınlığında figürlerin merkezde yer aldığı bir kompozisyon vardır. Genel olarak birçok hayvan figürü vardı.Bunun haricinde iki tane insan figürü bulunuyor. Geminin baĢ kısmı geyik kafası Ģeklindedir. Geminin içerisinde kedi, keçi ve geyik gibi figürler, alt kısımda ise balık figürleri vardır. Resimde yer alan insan figürleri bir erkek ve bir kadından oluĢmaktadır. Erkek figürünün ellerinde bulunan tavuk göze çarpmaktadır. Figürler geminin arka ve ön kısmında yer alıyor. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına Yansımaları Resim 13 Resim 13’te yer verilen “Kader” Serisindeki eserinde bordo renkte bir zemin üzerine ġahmeran figürü, daha çok yeĢil renk baskınlığında mavi ve turuncu renkler kullanılarak tasvir edilmiĢtir. ġahmeranın üzerinde çocuğa benzer bir figür vardır. Hemen yanında kafa hizasında Ģahmerana benzer ve daha çok gri ve mavi renklerle oluĢturulmuĢ baĢka bir figür daha yer almaktadır. 4.SONUÇ ÇağdaĢ toplumların birçoğunda mitolojik ögelerden yararlanarak, yeni yorumlar ve sonuçlara ulaĢma çabası görülmektedir. Modern sanat öncülerini, geçmiĢin izlerini olan mitleri ve imgeleri eserlerinde kullanarak hem geçmiĢ hem de gelecek nesiller için öncü olmuĢlardır. Sanatçımız Can Göknil de geçmiĢin izlerini taĢıyan bu mit ve imgeleri eserlerinde kendi yorumuyla yaĢatma çabası içinde olan değerli sanatçılarımızdan birisidir. Türk mitolojisini ve imgelerini, Anadolu inançlarını eserlerinde, tuval üzerinde ve ahĢap oyma teknikleri yaptığı çalıĢmalarında kendi yorumu en güzel bir Ģekilde izleyicilerine sunmuĢtur. Kendi deyiĢiyle Resimlerinde tanrıçalardan muskalara, fallardan aĢk büyülerine dek Anadolu halkının inançlarına iliĢkin birçok çarpıcı ayrıntıyı eserlerinde kullanmıĢtır. Ayrıca "Kültürel kimlik arayıĢım sanatsal bir kimliğe dönüĢmesinin baĢarılı örneklerini vermiĢtir" Ġnsanın özünün mitolojiden geldiğini ve yaĢadığı toplumu tanımak için inançlarını bilmek gerektiğini eserlerinde bilinçli bir Ģekilde vurgu yapmıĢtır. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672 671 Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri KAYNAKLAR BAYRAMOĞLU, M. (2013). 20. Yüzyıl Türk Resim Sanatında Geleneksel Türk Sanat Örneklerinin Etkisi, http://dergipark.ulakbim.gov.tr/kalemisi/article/view/5000104979/5000098175 EriĢim Tarihi: 26.03.2017 BEYDĠLĠ, C. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Yurt Kitap Yayın ÇORUHLU, Y. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Ġstanbul: Kabalcı Yayınları GEZGĠN, Ġ. (2008). Sanatın Mitolojisi, Ġstanbul: Sel Yayınları ĠNAN, A. (1972). Tarihte ve Bugün ġamanizm-Materyaller ve AraĢtırmalar, Ankara KARAKURT, D. (2011). Türk Söylence Sözlüğü, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/34/Turk_Soylence_Sozlugu.pdf EriĢim Tarihi: 26.03.2017 ÖGEL, B. (1989). Türk Mitolojisi 1.Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu PAUL ROUX, J. (1999). Eski Türk Mitolojisi, Ankara: Bilgesu Yayıncılık ROSENBERG, D. (1998). Dünya Mitolojisi, Ankara: Ġmge Kitabevi Yayınları ROLLER, L.E. (2004). Kitapevi Ana Tanrıça‟nın Ġzinde Anadolu Kybele Kültü, Ġstanbul: Homer SÖZERĠ, T. (2012). Mistik/Gizil Simgeler Gelenek ve Kavramlar, Bursa: KastaĢ Yayınları URAZ, M. (1992). Türk Mitolojisi, Ġstanbul: DüĢünen Adam Yayınları YILDIZ, B. (2011). Türk Ġnanç Sisteminin ÇağdaĢ Türk Resim Sanatına Yansıması, Yüksek Lisans Tezi, Konya YAYAN, G. ve KILIÇ, A. (2014) KahramanmaraĢ Sandıklarında Kullanılan Motiflerin ve Sembollerin Dili, Ankara: KahramanmaraĢ Belediyesi www.tdk.gov.tr Görsellerin Kaynağı: http://cangoknil.com/en SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 672
