00 onsoz.indd - Pdf Kitap İndir

Asitler – Bazlar – Tuzlar
1. ÜNİTE
10. 1. Ünite : Asitler – Bazlar – Tuzlar
Bu ünitenin amacı, asit, baz ve tuz türü maddeleri gündelik deneyimler üzerinden tanıtmak; bilinen özellikleri
moleküler yapı ile ilişkilendirmek; asit, baz ve tuz kavramları arasında ilişki kurmak; bu maddelerin kullanım
alanlarına ve doğru kullanımlarına yönelik bilinç oluşturmaktır.
Önerilen Süre: 18 ders saati
Konular
Kavramlar / Terimler
• Asit
• Baz
1. Asitleri ve bazları tanıyalım
2. Asitlerin/bazların tepkimeleri
• Tuz
• Nötralleşme
• İndikatör
3. Hayatımızda asitler ve bazlar
4. Tuzlar
• pH
• Aktif metal
• Soy metal
Kazanımlar ve Açıklamalar
Bu üniteyi tamamlayan öğrenciler;
10.1.1. Asitleri ve bazları gündelik deneyimlerle ve bilinen özellikleri yardımıyla ayırt eder.
a. Limon suyu, sirke gibi maddelerin ekşilik ve aşındırma özellikleri, asitlikleriyle ilişkilendirilir.
b. Kirecin, sabunun ve diğer deterjanların ciltte oluşturduğu kayganlık hissi baziklikle ilişkilendirilir.
c. Asitler ve bazların bazı renkli maddelerin (çay, üzüm suyu, kırmızı lahana, vb.) rengini değiştirmesine
dikkat çekilir; indikatör kavramı tanıtılır.
10.1.2. Maddelerin asitlik ve bazlık özelliklerini moleküler düzeyde açıklar.
a. Asitler su ortamında H+ iyonu oluşturma, bazlar ise OH – iyonu oluşturma özellikleriyle tanıtılarak basit
örnekler verilir.
b. Su ile etkileşerek asit/baz oluşturan CO2 , SO2 ve N2O5 gibi maddelerin çözeltilerinin neden asit gibi
davrandığı; NH3 ve CaO gibi maddelerin çözeltilerinin de neden baz gibi davrandığı bu tepkimeler
üzerinden açıklanır.
c. Farklı asit-baz tanımlarına değinilmez.
10.1.3. Asitler ve bazlar arası tepkimeleri keşfeder.
a. Kireç suyu ile sülfürik asidin etkileşiminden kalsiyum sülfat oluşumu incelenir; asit, baz ve tuz
kavramları ilişkilendirilir.
b. Nötralleşme tepkimeleri, asidin ve bazın mol sayıları üzerinden irdelenir; pH kavramı asitlik ve bazlık
ile ilişkilendirilerek işlenir (logaritmik tanıma girilmez).
c. Asit-baz tepkimelerinin ilerleyişinin nasıl izlenebileceği irdelenir; İndikatörlerin asit-baz tepkimelerini
izleme açısından önemi vurgulanır.
10.1.4. Asitlerin ve bazların gündelik hayat açısından önemli tepkimelerini açıklar.
a. Asitlerin metallerle etkileşerek hidrojen gazı oluşturması reaksiyonlarına örnekler verilir; aktif metal ve
soy metal kavramları açıklanır.
b. Nitrik asit ve hidroflorik asit gibi asitlerin soy metal ve cam/porselen aşındırma özellikleri tanıtılır.
c. Saf hâldeki sülfürik asit, fosforik asit ve asetik asidin nem çekme ve çözünürken ısı açığa çıkarma
özellikleri nedeniyle yol açtıkları tehlikelere işaret edilir.
ç. Kirecin ve kostiğin yağ, saç ve deriye etkisi gözlemle açıklanır.
10.1.5. Asitlerin ve bazların endüstrideki kullanım alanlarına örnekler verir.
a. Zaç yağı, kezzap, tuz ruhu, sirke ruhu, fosforik asit gibi asitlerin özelliklerini başlıca kullanım alanları
ile ilişkilendirir.
b. Kireç, kostik, amonyak gibi bazların özelliklerini başlıca kullanım alanları ile ilişkilendirir.
10.1.6. Asitlerin ve bazların sağlık, endüstri ve çevre açısından fayda ve zararlarını değerlendirir.
a. Asitlerin endüstri, temizlik ve tarımda yararlı kullanım alanlarına örnekler verilir; taşıma, depolama ve
kullanım sırasında zararlarından korunma yöntem ve tedbirleri irdelenir.
b. Asit yağmurlarının oluşumu ve çevreye etkileri irdelenir.
c. Asit/baz ambalajlarındaki güvenlik uyarıları hakkında farkındalık oluşturulur.
ç. Maden suyu ve asitli içeceklerin sindirim sistemi üzerine etkisi açıklanır.
d. Sindirim sırasında üretilen asidik ve bazik salgılar vurgulanır.
e. Günlük hayatta kullanılan tüketim maddelerinin ambalajlarında yer alan pH değerleri asitlik-bazlıkla
ilişkilendirilir.
10.1.7. Asit ve bazlarla çalışırken sağlık ve güvenlik açısından önemli tedbir ve yöntemleri uygular.
a. Birbiriyle karıştırılması sakıncalı evsel kimyasallara örnekler verilir (çamaşır suyu ile tuz ruhu gibi).
b. Lavabo açıcı kimyasalları kullanırken tesisatın (boruların) yapıldığı malzemenin zarar görebileceği
vurgulanır.
c. Aşırı temizlik malzemesi kullanmanın sağlık, çevre ve tesisat açısından sakıncaları irdelenir.
ç. Mutfak gereçlerinde oluşan kireçlenme ve metal eşyaların paslarını gidermek için yöntem ve malzeme
seçimi işlenir.
10.1.8. Yaygın kullanılan tuzların özellikleri ile kullanım alanlarını ilişkilendirir.
a. Sodyum klorür, sodyum sülfat, sodyum karbonat, sodyum bikarbonat, potasyum nitrat, kalsiyum
sülfat, kalsiyum karbonat, amonyum klorür, amonyum nitrat, amonyum fosfat, alüminyum sülfat, şap
vb. tuzlar tanıtılır.
Asitler - Bazlar – Tuzlar
1 - ASİTLERİ VE BAZLARI TANIYALIM
Asitler ve bazlar tüm bileşik sınıfları içinde özel ve o derece önemli bir yer tutar.
Asit
Su ortamında H+ iyonu oluşturan maddelere asit denir. Maddelerden tadı ekşi olan ve turnusol kağıdının rengini kırmızıya dönüştürenler asit özelliği gösterir.
Baz
Su ortamında OH– iyonu oluşturan maddelere baz denir. Maddelerden tadı acı olan, ciltte kayganlık hissi oluşturan ve
turnusol kağıdının rengini maviye dönüştürenler baz özelliği gösterir.
İndikatör
Farklı ortamlarda farklı renklere dönüşerek asidik ve bazik maddelerin tanınmasını sağlayan kimyasal maddelere indikatör denir. Çaya limon suyu damlatıldığında çayın renginde değişme olduğu, benzer şekilde kırmızı lahana suyuna
NaOH çözeltisi damlatıldığında renginin değiştiği gözlenmiştir.
Bu renk değişimi çayın ve kırmızı lahananın indikatör özelliği göstermesinden kaynaklanır.
Laboratuvarlarda asit ve bazların anlaşılmasında kimyasal indikatörler kullanılır.
İndikatör
Asidik Ortamdaki Renk
Bazik Ortamdaki Renk
Turnusol kağıdı
Kırmızı
Mavi
Metil oranj
Kırmızı
Sarı
Fenol ftalein
Renksiz
Pembe
Bazı indikatörlerin asidik ve bazik ortamda verdikleri renkler
Etkinlik – 1
Aşağıdaki maddelerin bazı özelliklerini (tad, kayganlık hissi) asidik mi bazik mi olduğunu ve turnusol kâğıdını
hangi renge dönüştüreceğini ilgili yerlere yazınız.
●
Gıda maddesi olduğunu bildiğimiz maddelerin tadına bakabiliriz. Gıda maddesi olmayan maddelere parmağımızla
dokunup kayganlık hissi verip vermediğini gözlemleyebiliriz.
●
Kimyasal maddelere eldivensiz dokunulmamalı ve kesinlikle tadına bakılmamalıdır.
Madde
Sirke
Sabun Çözeltisi
Limon Suyu
Yumurta
Nar Suyu
Bulaşık Deterjanı
Yoğurt
Diş Macunu
Suda Çözünmüş Aspirin
Suda Çözünmüş Kabartma Tozu
Ekşi Elma
Portakal Suyu
Kireç
10
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Tadı
Kayganlık hissi
Turnusolun rengi
Özellik (Asit – Baz)
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Bazı Maddelerin Asitliği - bazlığı
Bazı maddelerin formülüne bakıldığında asit ya da baz olduğu anlaşılmayabilir. Ancak bu maddelerin bazı etkileşimlerinden veya deneyler yaparak asit ya da baz oldukları anlaşılabilir.
Bu deneyler ve etkileşimler sonucu metal ve ametal oksitlerinin farklı özellikler gösterdiği görülmüştür.
Metal Oksitler
Daha önceki bilgilerimizden Na, K, Li, Ca, Mg, Ba gibi bazı metalleri tanımaktayız.
Yapılan deneyler sonucunda metal oksitlerinin sulu çözeltilerinin genellikle bazik özellikte olduğu görülmüştür. Bundan
dolayı bu metal oksitlerine bazik oksitler denir.
Na2O, K2O, CaO birer bazik oksittir.
Bazik oksitler suda çözündüklerinde OH– iyonu oluştururlar.
Ametal Oksitler
Daha önceki bilgilerimizden C, N, O, S, Cl gibi bazı ametalleri tanımaktayız. Yapılan deneyler ametallerin oksijen oranı
fazla olan oksitlerinin asidik özellikte olduğunu göstermiştir. Bu ametal oksitlerine asidik oksit de denir.
SO2, SO3, NO2, N2O5, CO2 birer asidik oksittir.
Asidik oksitler suda çözündüklerinde H+ iyonu oluştururlar.
Ametallerin oksijen oranı az olan oksitleri nötral özellik gösterir. Bu oksitler asidik ya da bazik özellik göstermezler.
N2O, NO, CO birer nötral oksittir.
Aşağıda içinde N2O5(g), NO(g) ve CaO(k) çözünmüş üç ayrı kapta hangi maddelerin çözündüğü belirlenmek isteniyor.
1. kap
2. kap
3. kap
● 1. kaptaki çözeltiye kırmızı turnusol kâğıdı daldırıldığında rengi değişmiyor. Ancak mavi turnusol kâğıdı daldırıldığında renginin kırmızıya dönüştüğü görülüyor.
● 2. kaba mavi turnusol kâğıdı daldırıldığında renginin değişmediği ancak kırmızı turnusol kâğıdı daldırıldığında renginin maviye dönüştüğü görülüyor.
● 3. kaba hem kırmızı hem de mavi turnusol kâğıdı daldırıldığında renginin değişmediği görülüyor.
Buna göre;
I.
1. kapta N2O5 ile hazırlanan çözelti vardır.
II. 2. kapta CaO ile hazırlanan çözelti vardır.
III. 3. kapta NO ile hazırlanan çözelti vardır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
11
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 1
Aşağıdaki maddelerden hangisinin karşısında verilen özellik yanlıştır?
A) HCI(s)
B) NaOH(k)
Suda
Suda
H+
(aq)
(aq)
(aq)
Asit
(aq)
Na+
H+
C) H2SO4(s)
+ CI–
+ OH–
Baz
(aq)
+ HSO–
NH+
D) NH3(g) + H2O(s)
4(aq)
2H+
E) N2O5(g) + H2O(s)
Asit
4(aq)
(aq)
+ OH–
(aq)
+ 2NO–
3(aq)
Asit
Asit
ÇÖZÜM
Soru 2
Aşağıdaki maddelerden hangisi metil oranj çözeltisine damlatıldığında oluşan renk yanlış verilmiştir?
A) CO2(g) + H2O(s)
H+
B) CaO(k) + H2O(s)
Ca2+
C) SO2(g) + H2O(s)
H+
D) NH3(g) + H2O(s)
NH+
E) HNO3(s)
Suda
(aq)
+ HCO–
3(aq)
(aq)
(aq)
(aq)
(aq)
Sarı
+ OH–
Sarı
3(aq)
(aq)
+ NO–
3(aq)
ÇÖZÜM
12
Sarı
+ HSO–
4(aq)
H+
+ 2OH–
Kırmızı
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kırmızı
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 3
Bir indikatör asidik ortamda kırmızı, bazik ortamda mavi renge dönüşmektedir.
Bu indikatörden bulunan üç ayrı behere renksiz X, Y ve Z çözeltilerinden eklendiğinde aşağıdaki renk değişmeleri
olmaktadır.
Mavi
İndikatör + X
İndikatör + Y
Kırmızı
İndikatör + Z
Mavi
Buna göre X, Y ve Z maddelerinden hangileri asidik özellik gösterir?
A) Yalnız X
B) Yalnız Y
C) Yalnız Z
D) X ve Z
E) Y ve Z
ÇÖZÜM
Soru 4
Asitlerin tadı ekşi, bazların tadı acı olup dokunulduğunda ele kayganlık hissi verir.
Buna göre,
I.
Suda çözünmüş aspirin
II. Suda çözünmüş çamaşır sodası
III. Kireç Suyu
çözeltilerinden hangilerine turnusol kağıdı batırıldığında renk kırmızıya döner?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
ÇÖZÜM
2 - ASİTLERİN - BAZLARIN TEPKİMELERİ
Asit ve bazların nötralleşme, aktif ve soy metallere etki, cam/porselen gibi maddeleri aşındırma gibi başlıca tepkimeleri incelenecektir.
Nötralleşme Tepkimeleri
Asit ve baz çözeltilerinin birbiriyle tepkimesine nötralleşme tepkimesi denir. Bir tepkimenin nötralleşme tepkimesi
olduğunu tahmin edebilmek için bazı asit ve bazların bilinmesi gerekir.
ASİTLER
BAZLAR
HF
Hidroflorik asit
NaOH
Sodyum hidroksit
HCI
Hidroklorik asit
KOH
Potasyum hidroksit
HBr
Hidrobromik asit
Mg(OH)2
Magnezyum hidroksit
HI
Hidroiyodik asit
Ca(OH)2
Kalsiyum hidroksit
HNO3
Nitrik asit
LiOH
Lityum hidroksit
H2SO4
Sülfürik asit
NH3
Amonyak
H3PO4
Fosforik asit
Ba(OH)2
Baryum hidroksit
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
13
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Nötralleşme tepkimelerinde asitlerle bazlar tepkimeye girdiğinde tuz ve su oluşur.
Asit + Baz
Tuz + Su
Bir nötralleşme tepkimesinde asit ve bazın suda çözünürken oluşturduğu H+ ve OH– iyon sayısına dikkat edilmelidir.
Örneğin 1 mol HCI, 1 mol NaOH ile tam nötürleşirken 1 mol H2SO4, 2 mol NaOH ile tam nötürleşir.
Etkinlik – 2
Aşağıdaki tepkimelerde boş bırakılan yerlere gelmesi gereken maddeleri yazarak tepkimeyi tamamlayınız.
a)
NaOH + ................
NaCI + H2O
b)
HNO3 + KOH
c)
................ + Ca(OH)2
d)
H2SO4 + 2KOH
e)
................ + H2SO4
f)
2H3PO4 + 3Ba(OH)2
................ + 6H2O
g)
3NaOH + ................
Na3PO4 + 3H2O
h)
NH4OH + HNO3
KNO3 + ................
Ca(NO3)2 + 2H2O
................ + 2H2O
Na2SO4 + 2H2O
................ + H2O
pH Kavramı
Bir çözeltinin asidik mi yoksa bazik mi olduğunu belirtmek için pH kavramı kullanılır. Bir çözeltide pH < 7 ise çözelti asidik, pH > 7 ise çözelti baziktir. Nötr bir çözeltide ise pH = 7 dir.
Asidik
0
1
2
3
Bazik
4
5
6
Daha asidik
7
Nötr
8
9
10
11
12
13
14
Daha bazik
Nötralleşme Tepkimelerinde İndikatör Kullanılması
Nötralleşme tepkimelerinin izlenmesinde indikatörler önemli bir konuma sahiptir. Bir nötürleşme tepkimesinde ortama
eklenen indikatörün renk değiştirmesiyle nötralleşmenin gerçekleştiği, bazı durumlarda ise çözeltinin asitlikten bazlığa
veya bazlıktan asitliğe geçtiği izlenebilir.
14
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Asitler - Bazlar – Tuzlar
NaOH
çözeltisi
NH3
çözeltisi
HCl
çözeltisi
Şekildeki kaplarda bulunan çözeltilerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) 1. kaptaki çözelti 2. kaptaki çözeltiyle karıştırılırsa nötralleşme olur.
B) 2. kaptaki çözelti, 3. kaptaki çözeltiyle karıştırılırsa bir reaksiyon gerçekleşmez.
C) 1. kaptaki çözelti, 3. kaptaki çözeltiyle karıştırılırsa nötralleşme olmaz.
D) 1. kaptaki çözelti, 2. kaptaki çözeltiyle karıştırılırsa kimyasal değişme olur.
E) 1. kaptaki çözelti, 3. kaptaki çözeltiyle karıştırılırsa tuz oluşmaz.
Soru 5
Aşağıdaki maddeler birbirine karıştırılıyor.
Kireç Suyu
[Ca(OH)2]
Sülfürik Asit
(H2SO4)
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Kireç suyu özelliğini kaybeder.
B) Nötralleşme olur.
D) Sülfürik asit özelliğini kaybetmez
C) Kalsiyum sülfat tuzu ve su oluşur.
E) Kimyasal değişme olur.
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
15
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 6
;JD]×
<JD]×
Z çözeltisi
Asit çözeltisi
Şekildeki düzeneğe önce X gazı, sonra Y gazı gönderildiğinde;
•
X gazı, asit çözeltisi ile
•
Y gazı, Z çözeltisi ile
nötralleşme tepkimesi veriyor.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) X gazı asidik özelliktedir.
B) Z çözeltisi asidik özelliktedir.
C) X gazı ve Z çözeltisi bazik özelliktedir.
D) X ve Y nin sulu çözeltileri bazik özellik gösterir.
E) Y nin sulu çözeltisi bazik, Z çözeltisi asidik özellik gösterir.
ÇÖZÜM
Soru 7
X, Y ve Z maddeleriyle ilgili şu bilgiler veriliyor.
•
X’in çözeltisinin pH değeri Y’nin çözeltisinin pH değerinden küçüktür.
•
Y, suda çözündüğünde H+ iyonu oluşturmaktadır.
•
Z, suda çözündüğünde OH– iyonu oluşturmaktadır.
Buna göre bu X, Y ve Z çözeltilerinin pH değerlerinin pH ölçeğinde sıralanması aşağıdakilerin hangisinde
doğru verilmiştir?
A)
0
7
X
Y
14
Z
B)
0
7
X
Y
Z
ÇÖZÜM
16
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
14
C)
0
7
X
14
Y
Z
D)
0
7
Z
14
X
Y
E)
0
7
Z
X
14
Y
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 8
Aşağıda X, Y ve Z çözeltilerinin pH değerleri verilmiştir.
Buna göre,
I.
2,3
9,7
5
X
Y
Z
X ile Y çözeltileri arasında nötralleşme olur.
II. X ile Z çözeltileri arasındaki tepkimenin sonucunda tuz ve su oluşur.
III. Y çözeltisi turnusol kağıdının rengini kırmızı yapar.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
ÇÖZÜM
Soru 9
Aşağıdakilerden hangisinden yararlanarak bir çözeltinin asit olduğu belirlenemez?
A) Turnusol kağıdının rengini kırmızı yapmasından
B) pH değerinin 7 den küçük olmasından
C) Elektrik akımını iletmesinden
D) Tadınının ekşi olmasından
E) Bazlarla tuz oluşturmasından
ÇÖZÜM
Soru 10
İçinde asit, baz, tuzlu su ve şekerli su çözeltisi bulunan kaplara şekildeki gibi önce kırmızı, sonra mavi turnusol kağıdı batırılıyor.
1. Çözelti
2. Çözelti
3. Çözelti
4. Çözelti
Turnusol kağıtlarının çözeltilere batırıldıktan sonraki renkleri aşağıdaki tabloya kaydediliyor.
Çözelti
1. Çözelti
2. Çözelti
3. Çözelti
4. Çözelti
Kırmızı Turnusol
Mavi
Kırmızı
Kırmızı
Kırmızı
Mavi turnusol
Mavi
Mavi
Kırmızı
Mavi
Kağıt
Buna göre hangi çözeltiler nötralleşme tepkimesi deneyi için kullanılmalıdır?
A) 1 ve 2
B) 1 ve 3
C) 2 ve 3
D) 2 ve 4
E) 3 ve 4
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
17
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 11
●
X suda çözündüğünde H+ iyonu oluşturuyor.
●
X ve Y nin birbiriyle tepkimesinden tuz ve su oluşuyor
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi kesinlikle yanlıştır?
A) Y’nin pH değeri X in pH değerinden büyüktür.
B) X’in pH değeri 0 dır.
C) Y’nin pH değeri 7 den büyüktür.
D) X kireç suyu, Y sülfürik asittir.
E) Y suda çözündüğünde OH– iyonu oluşturur.
ÇÖZÜM
Soru 12
;o|]HOWLVL
5HQNVL]
o|]HOWL
.×UP×]×UHQNOL
1D2+o|]HOWLVL
%H\D]UHQNOL
NDW×PDGGH
5HQNVL]
o|]HOWL
Bir NaOH çözeltisine bir indikatör eklendiğinde çözelti-
Oluşan renksiz çözelti, ısıtılarak suyu buharlaştırıldığın-
nin rengi kırmızı oluyor. Daha sonra bu çözeltinin üze-
da beyaz renkli katı bir madde elde ediliyor.
rine rengi kayboluncaya kadar damla damla X çözeltisi ekleniyor.
Bu deneydeki gözlemlere göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
(Kullanılan indikatör bazik ortamda kırmızı, asidik ortamda renksizdir.)
A) X çözeltisi asidik özellik gösterir.
B) X çözeltisi ile NaOH çözeltisi arasında nötralleşme tepkimesi olmuştur.
C) Suyun buharlaştırılması sonucunda oluşan katı madde tuzdur.
D) Beyaz renkli katı madde iyonik yapılıdır.
E) Renksiz çözeltinin pH değeri 7 den büyüktür.
ÇÖZÜM
18
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 13
Asit ve baz çözeltilerine indikatörler damlatıldığında çözeltilerin aldığı renkler çizelgede verilmiştir.
İndikatör
Asit çözeltisi
Baz Çözeltisi
Fenolftalein
Renksiz
Kırmızı
Metil oranj
Kırmızı
Sarı
Biri asit diğeri baz olduğu bilinen X ve Y çözeltilerine
şekildeki gibi indikatörler damlatıldığında çözeltilerin
Metil oranj
rengi kırmızı oluyor.
Fenolftalein
Buna göre X ve Y çözeltileri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) X çözeltisinin pH’sı Y çözeltisinin pH’sından
büyüktür.
B) X çözeltisi bazik, Y çözeltisi asidiktir.
X çözeltisi
Y çözeltisi
C) X ve Y çözeltilerinin pH’ları 7 dir.
D) X çözeltisinin pH’sı 7 den büyük, Y çözeltisinin pH’sı 7 den küçüktür.
E) X çözeltisinin pH’sı 7 den küçük, Y çözeltisinin pH’sı 7 den büyüktür.
ÇÖZÜM
Soru 14
Bir meyvenin suyu sıkılarak pH sı ölçüldüğünde değer 3,4 olarak bulunuyor.
Bu meyve suyu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Meyve suyunda H+ iyonu OH– iyonundan daha fazladır.
B) Kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirir.
C) Tadı ekşidir.
D) Bazik bir madde ile tuz oluşturur.
E) Asidik özellik gösterir.
ÇÖZÜM
Soru 15
Bir erlenmayerde NaOH çözeltisi bulunmaktadır.
Bu erlenmayere aşağıdaki gazlar tek tek gönderildiğinde hangisi bir tuz oluşumuna neden olamaz?
A) CO2
B) HCI
C) SO2
D) NH3
E) NO2
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
19
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 16
Şekildeki X, Y, Z kaplarında asit, baz ve yemek tuzunun sulu
çözeltileri bulunmakta ancak hangi kapta ne olduğu bilinmemektedir. Kırmızı turnusol kağıdı sırasıyla önce X, sonra Y ve
son olarak da Z kabına daldırılıp çıkarıldığında turnusol kağıdındaki renk değişimi aşağıdaki gibi olmaktadır.
X
Kap
X
Y
Z
Renk
Mavi
Mavi
Kırmızı
Y
Z
Buna göre X, Y ve Z kaplarındaki maddelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
X
______
Y
______
Z
______
A)
Tuz
Baz
Asit
B)
Tuz
Asit
Baz
C)
Baz
Tuz
Asit
D)
Baz
Asit
Tuz
E)
Asit
Baz
Tuz
ÇÖZÜM
Asitlerin Metallerle Tepkimeleri
Asitler, aktif metallerle ve soy metallerle farklı şekilde tepkime verir.
Asitlerin Aktif Metallerle Tepkimesi
Asitlerle tepkimeye girdiklerinde H2 gazı açığa çıkaran metallere aktif metaller denir.
Na(Sodyum), K(Potasyum), Mg(Magnezyum), Ca(Kalsiyum), AI(Alüminyum), Fe(Demir), Zn (Çinko) birer aktif metaldir.
Aktif metal + Asit
Na + HCI
Ca + 2HNO3
Tuz + H2
1
NaCI +
H
2 2(g)
(g)
Ca (NO3)2 + H2
(g)
Asitlerin Soymetallerle Tepkimesi
Asitlerle tepkimeye girdiğinde H2 gazı açığa çıkarmayan metallere soy metaller denir.
Au(altın), Pt(platin), Ag(gümüş), Cu(bakır) ve Hg(civa) soymetallerdir.
Au ve Pt hiç bir asitle tepkimeye girmez. Bu nedenle bu metallere soy metal denir.
Bazı asitlerle tepkimeye giren Ag, Hg ve Cu metallerine ise yarı soy metal denir.
Ancak müfredatımız gereği yarı soy metallere de soy metal diyeceğiz.
20
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soy metaller (Cu, Hg, Ag) oksijensiz asitlerle (HCI, HBr vs) ile tepkimeye girmez.
Cu + HCI
tepkime olmaz.
Soy metaller (Cu, Hg, Ag) oksijenli asitler (HNO3, H2SO4) ile tepkimeye girdiğinde asidin türüne göre H2 dışında gazlar (NO2, SO2) açığa çıkar.
Cu(k) + 4HNO3(suda)
Cu(NO3)2(suda) + 2NO2(g) + 2H2O(s)
CuSO4(suda) + SO2(g) + 2H2O(s)
Cu(k) + 2H2SO4(suda)
Asitlerin Karbonatlı Bileşiklerle Tepkimesi
Asitler karbonatlı bileşiklerle tepkimeye girerek CO2 gazı oluştururlar. Karbonatlı bileşikler içinde CO32– bulunduran
bileşiklerdir.
2HCI + CaCO3
CaCI2 + CO2(g) + H2O
Asitlerin Cam ve Porselene Etkisi
Asitlerden sadece HF (hidroflorik asit) cam ve porselenin yapısındaki SiO2 ile tepkimeye girerek SiF4 gazı oluşturur.
4HF + SiO2
SiF4(g) + 2H2O
Asitlerin değişik maddelerle tepkimeleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) HCl çözeltisi, Mg metali ile tepkimeye girerse H2 gazı açığa çıkar.
B) HNO3 çözeltisi, Cu metali ile tepkimeye girerse NO2 gazı açığa çıkar.
C) H2SO4 çözeltisi, mermerin yapısındaki CaCO3 ile tepkimeye girerse CO2 gazı açığa çıkar.
D) HCl çözeltisi, camın yapısındaki SiO2 ile tepkimeye girerek Cl2 gazı açığa çıkarır.
E) HCl çözeltisi, Ag metali ile tepkimeye giremez.
Soru 17
Aşağıdaki metallerden hangisi HCI çözeltisi ile tepkimeye girdiğinde H2 gazı açığa çıkmaz?
A) Na
B) Cu
C) Ca
D) Mg
E) AI
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
21
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 18
Aşağıdaki metallerden hangisi aktif metal değildir?
A) K
B) Na
C) Ag
D) Fe
E) Zn
ÇÖZÜM
Soru 19
Cu (bakır) elementi aşağıdaki asitlerden hangisinin derişik çözeltisiyle tepkimeye girdiğinde SO2 gazı açığa
çıkar?
B) HBr
A) HNO3
C) HCI
D) H2SO4
E) H2S
ÇÖZÜM
Soru 20
Ag (gümüş) elementi aşağıdaki asitlerden hangisinin derişik çözeltisi ile tepkimeye girdiğinde NO2 gazı açığa
çıkar?
B) H2SO4
A) HNO3
C) HCI
D) HF
E) HBr
ÇÖZÜM
Soru 21
HCI
Tebeşir
(CaCO3)
I
HF
Kum
(SiO2)
II
HNO3
<HPHN6RGDV×
(NaHCO3)
III
HCI
'HPLUSDUoDV×
(Fe)
IV
Yukarıda I, II, III ve IV ile gösterilen maddelerin üzerine damlalıkla damla damla üzerlerinde belirtilen asitler damlatılmaktadır.
Buna göre hangilerinde açığa çıkan gazlar aynıdır?
A) I ve II
B) I ve III
ÇÖZÜM
22
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve IV
D) II ve III
E) I, III ve IV
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 22
HCI
çözeltisi
HNO3
çözeltisi
HF
çözeltisi
H2SO4
çözeltisi
HBr
çözeltisi
Yukarıdaki cam şişelerde altlarında adları yazılı asit çözeltileri bulunmaktadır.
Bu asit çözeltilerinden hangisinin cam şişede bulundurulması uygun değildir?
A) HCI
B) HNO3
C) HF
D) H2SO4
E) HBr
ÇÖZÜM
Soru 23
Aşağıdaki maddelerden hangisinin üzerine HCI çözeltisi damlatıldığında CO2 gazı açığa çıkar?
A) Cu
B) CaCO3
C) Ca
D) H2O
E) NaOH
ÇÖZÜM
Soru 24
Aşağıdaki madde çiftlerinden hangisinin arasındaki tepkimede SiF4 gazı açığa çıkar?
A) Deterjan + HF
B) Kireç taşı + HF
D) Kum + HF
C) Sabun tozu + HNO3
E) Porselen + HNO3
ÇÖZÜM
Soru 25
Na2CO3
HCI
çözeltisi
I
NaHCO3
NaOH
çözeltisi
II
CaCO3
HNO3
çözeltisi
III
Yukarıdaki kaplarda bulunan çözeltilere üzerlerinde bulunan maddeler atıldığında hangilerinden CO2 gazının
çıkışı gözlenir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
23
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 26
Cam süslemeciliğinde cama etkiyen bir madde kullanılarak cama gerekli desenler verilir.
Buna göre bu amaçla;
I. HF
II HCI
III. HNO3
asitlerinden hangileri kullanılabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 27
Değişik maddelerin karışımından oluşmuş bir katı parçası üzerine önce HCI çözeltisi sonra HNO3 çözeltisi en son olarak da HF çözeltisi damlatılıyor. Bu işlemde önce H2 gazı sonra NO2 gazı en son olarak da SiF4 gazının çıktığı gözleniyor.
Bu katı parçasında aşağıdaki maddelerden hangisi yoktur?
A) Cu
B) Fe
C) SiO2
D) Mg
E) CaCO3
ÇÖZÜM
Etkinlik – 3
Aşağıdaki kaplarda bulunan sulu çözeltilere sol taraftaki maddeler atıldığında açığa çıkan gazın türünü yazınız.
HCI çözeltisi
a)
Na metali
b)
Cam
c)
NaHCO3
d)
Cu metali
e)
AI metali
f)
CaCO3
g)
Ca metali
h)
Ag metali
i)
Fe metali
j)
Zn metali
k)
Mg metali
24
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
HNO3 çözeltisi
H2SO4 çözeltisi
HBr çözeltisi
HF çözeltisi
Asitler - Bazlar – Tuzlar
3 - HAYATIMIZDA ASİT VE BAZLAR
Asitler ve bazlar günlük hayatta kişisel olarak veya endüstride kullanımlarına göre sıklıkla karşılaştığımız kimyasal
maddelerdir.
Bazı Asitlerin Özellikleri ve Kullanıldığı Alanlar
Asitler çok sayıda bileşikten oluşan bir gruptur. Aşağıda bazı önemli asitlerin bazı özellikleri ve endüstride kullanım
alanları verilecektir.
Zaç Yağı
Sistematik adı
: Sülfürik asit
Formülü
: H2SO4
Kullanım Alanları
• Gübre Yapımı
• Metalurji sanayi
• Akü yapımı
• Patlayıcı madde yapımı
• Deterjan sanayi
• Boya Sanayi
g
Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği
Sülfürik asit bir çok organik maddeden su çeker. Ayrıca çözünürken çok fazla ısı açığa çıkar.
Bu nedenle temas edildiğinde cilde büyük zararlar verebilir.
Kezzap
Sistematik adı
: Nitrik asit
Formülü
: HNO3
Kullanım Alanları
•
Dinamit ve çeşitli patlayıcı yapımı
•
Plastik sanayi
•
Gübre yapımı
•
Temizlik sektörü (kireç çözücü olarak)
•
Metal sanayi
g
Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği
Xi
Deriye temas ettiğinde cilde zarar verebilir. Cilt için tahriş edici özelliği vardır. Bu nedenle
dikkatli kullanılmalıdır. Cilde teması halinde bol su ile yıkanmalıdır. Buharı solunmamalıdır. Solunması halinde açık havaya çıkılmalıdır. Göze teması halinde, göz suyla yıkanmalı ve acilen doktora baş vurulmalıdır. Kullanırken önlük, eldiven ve koruyucu gözlük kullanılmalıdır.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
25
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Tuz Ruhu
Sistematik adı
: Hidroklorik asit
Formülü
: HCI
Kullanım Alanları
•
Çeliğin dekapajı (Çeliğin temizlenmesi)
•
Bir çok organik madde üretimi (Özellikle PVC)
•
İnorganik bileşiklerin üretimi
•
pH dengesinin sağlanması ve nötralleşme tepkimeleri
•
Deri işlemeciliği
•
Ev temizliği
•
İnşaat sanayi
g
Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği
Zehirli bir maddedir. İnsan dokuları üzerinde büyük tahribat yapar. Gözler
ve deri için tahriş edicidir, deride yanıklara neden olur. Solunum sistemi için
de tahriş edici özelliği vardır. Kullanırken önlük, maske, koruyucu gözlük ve
eldiven kullanılmalıdır.
Sirke Ruhu
Sistematik adı
: Asetik asit
Formülü
: CH3COOH
Kullanım Alanları
•
Sanayide bir çok kimyasal madde üretilirken ham madde olarak
•
Sanayide çözücü olarak
•
Gıda sanayinde tampon olarak
•
Asitlik sağlayıcı koruyucu ve lezzet verici olarak
•
İlaç yapımı özellikle aspirin yapımı
•
Sirke imalatı
•
Mikrop ve haşere öldürücü ilaçların başlangıç maddesi olarak
Xn
g
Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği
Keskin kokusu ve yakıcı buharından dolayı laboratuvarda çok dikkatli kullanılmalıdır. Cildi yakar, göze kalıcı zarar verebilir ve ciltte kabarıklar oluşmasına neden olur.
26
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Fosforik Asit
Sistematik adı
: Fosforik asit
Formülü
: H3PO4
Kullanım Alanları
•
Kola gibi içeceklerin asitlendirilmesi
•
Gıda ürünlerinde bakteri gelişimini kontrol amaçlı
•
Böcek ve sinek ilacı üretimi
•
Fosfatlı gübrelerin imalatı
•
Dericilikte tabaklama ve parlatma işlemlerinde
•
Çelik endüstrisinde yüzeyin paslanmaya karşı korunması amaçlı
•
Yağ sanayinde istenmeyen katalizörlerin temizlenmesi amaçlı
g
Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği
Göz, cilt ve solunum yolları için ciddi yanıklara neden olan korozif bir maddedir. Buharı kesinlikle solunmamalıdır. Solunması, mukozada tahrişe neden
olur. Kullanırken önlük, koruyucu gözlük, maske kullanılmalıdır.
Etkinlik – 4
Zaç yağı ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında noktalı yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız.
................................................
................................................
6LV
WHP
DWL
O
P
U
N$
)R
G×
ZAÇ YAĞI
DW
LNN i
QG elliğ
H
z
N
Q×U k ö
OOD ce
.X dile
e
................................................
.X
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
27
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 5
Kezzap ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında noktalı yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız.
................................................
................................................
6LV
WHP
DWL
O
P
U
N$
)R
G×
KEZZAP
.X
DW
NN
GL lliği
Q
NH ze
Q×U k ö
OOD ce
.X dile
e
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
................................................
Etkinlik – 6
Tuz ruhu ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında noktalı yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız.
................................................
................................................
6LV
WHP
DWL
O
P
U
N$
)R
G×
TUZ RUHU
DW
NN
GL lliği
Q
NH ze
Q×U k ö
OOD lece
X
. di
e
................................................
28
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
.X
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 7
Sirke ruhu ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında noktalı yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız.
................................................
6LV
WHP
DWL
O
................................................
UP
N$
)R
G×
SİRKE RUHU
.X
DW
NN
GL lliği
Q
NH ze
Q×U k ö
OOD ce
.X dile
e
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
................................................
Etkinlik – 8
Fosforik asit ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında noktalı yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız.
)RUPO
................................................
DW
NN
GL OOLği
Q
NH ]H
Q×U N|
OOD FH
.X GLOH
H
FOSFORİK
ASİT
.X
................................................
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
29
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Bazı Bazların Özellikleri ve Kullanıldığı Alanlar
Bazlar çok sayıda bileşikten oluşan bir gruptur. Aşağıda bazı önemli bazların bazı özellikleri başlıca kullanım alanları verilecektir.
Kireç
Sistematik adı
: Kalsiyum oksit
Formülü
: CaO (Suda çözününce bir baz olan Ca(OH)2 yi oluşturur)
Kullanım Alanları
•
Kimya endüstrisi
•
İnşaat sektörü
•
Refrakter endüstrisi (ateşe dayanıklı madde)
•
Otoyollarda
•
Ziraatte
g
Kullanırken dikkat edilecek özelliği
Tahriş edici ve suda çözündüğünde açığa çıkan ısıdan dolayı yakma özelliği vardır.
Sudkostik
Sistematik adı
: Sodyum hidroksit
Formülü
: NaOH
Kullanım Alanları
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kağıt sanayi
Kimyasal madde üretimi
Tekstil sanayi
Deterjan sabun sanayi
İlaç sanayi
Gıda sanayi
İçecek ve süt sanayi
Yapıştırıcı sanayi
Petrol arama ve doğal gaz işlemede
Madencilik sanayi
g
Kullanırken dikkat edilecek özelliği
Ciltte yanıklara ve tahrişlere neden olur. Gözde kalıcı zararlara neden olabilir. Yutma durumunda solunum sisteminde yanıklara ve tahrişe neden olur.
Yutan kişiye seyreltik sirke, limon suyu gibi zayıf asidik özellikte içecek verilmelidir.
30
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Potas Kostik
Sistematik adı
: Potasyum hidroksit
Formülü
: KOH
Kullanım Alanları
•
Arap sabunu üretimi
•
Gübre üretimi
•
Pillerde elektrolit olarak
•
Geri dönüşümlü kağıt üretimi
•
Asidik toprakların pH derecesini dengelemek
g
Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği
Temas halinde ciltte yanık ve tahrişlere neden olur. Yutma durumunda solunum sisteminde tahriş ve yanıklara neden olur. Yutan kişiye seyreltik sirke, meyve suyu gibi zayıf asidik özellikte
içecek verilmelidir.
Amonyak
Formülü
: NH3
Kullanım Alanları
•
Gübre üretimi
•
Boya sanayi
•
Patlayıcı yapımı
•
Temizlik maddesi yapımı
•
Nitrik asit üretimi
•
Üre üretimi
•
Plastik üretimi
•
Parfüm endüstrisi
g
Kullanırken Dikkat Edilecek Özelliği
Xi
Deri, göz ve solunum organlarını tahriş eder. Buharı teneffüs edilmemeli ve vücutla temasından sakınılmalıdır. Amonyak gazı solununca zehirlenmeye neden olur. Zehirlenme belirtisi kusma, ishal, nefes darlığı, salya artması şeklinde olur. Amonyakla zehirlenenlere sulandırılmış sirke, süt, limon suyu gibi zayıf asidik özellikte içecek verilmelidir.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
31
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 9
Kireçle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız.
................................................
6LV
WHP
DWL
O
................................................
UP
N$
)R
G×
KİREÇ
.X
DW
LNN i
QG elliğ
H
z
N
Q×U k ö
OOD ce
.X dile
e
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
................................................
Etkinlik – 10
Sudkostikle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız.
6LV
WHP
................................................
DWL
O
UP
N$
)R
G×
................................................
SUD KOSTİK
DW
NN
GL lliği
Q
NH ze
Q×U k ö
OOD lece
X
. di
e
................................................
32
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
.X
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 11
Potaskostikle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız.
................................................
6LV
WHP
DWL
O
................................................
UP
N$
)R
G×
POTAS KOSTİK
.X
DW
LNN i
QG elliğ
H
z
N
Q×U k ö
OOD ce
.X dile
e
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
................................................
Etkinlik – 12
Amonyakla ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri yazınız.
)RUPO
DW
NN
GL OOLği
Q
NH ]H
Q×U N|
OOD FH
.X GLOH
H
AMONYAK
................................................
................................................
.X
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
33
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 28
Halk arasında zaç yağı olarak bilinen madde ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Suda çözünürken çok fazla ısı açığa çıkar.
B) Organik maddelerden su çeker.
C) Formülü H2SO4 tür.
D) Suda çözündüğünde OH– iyonu oluşturur.
E) Gübre yapımında kullanılır.
ÇÖZÜM
Soru 29
Kimyasal adı nitrik asit olan madde ile ilgili,
I.
Dinamit ve başka patlayıcı yapımında kullanılır.
II. Halk arasında kezzap olarak adlandırılır.
III. Deriye temas ettiğinde tahriş etme ve yakma özelliği vardır.
açıklamalarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 30
Formülü HCI olan bileşikle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Kimyasal adı hidroklorik asittir.
B) Plastik boruların (PVC) yapımında kullanılır.
C) Kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirir.
D) Zehirli bir maddedir.
E) pH dengesinin sağlanması ve nötralleşme tepkimesinde kullanılır.
ÇÖZÜM
Soru 31
Sirke ruhu için,
I.
İnsan sağlığı için olumsuz bir etkisi yoktur.
II. Asidik özellik gösterir.
III. İlaç yapımında kullanılır.
açıklamalarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
34
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 32
Formülü H3PO4 olan bileşikle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Solunması mukozada tahrişe neden olur.
B) Asitlerle nötralleşme tepkimesi verir.
C) Fosfatlı gübrelerin imalatında kullanılır.
D) Gıda ürünlerinde bakteri gelişimini kontrol eder.
E) Kimyasal adı fosforik asittir.
ÇÖZÜM
Soru 33
Formülü CaO olan bileşikle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Halk arasında sönmemiş kireç olarak bilinir.
B) Suda çözününce Ca(OH)2 ye dönüşür ve sönmüş kireç olarak adlandırılır.
C) Kimyasal adı kalsiyum karbonattır.
D) Cilde temas ettiğinde tahriş edici özelliği vardır.
E) Kimya endüstrisi, inşaat sektörü ve otoyollarda kullanılır.
ÇÖZÜM
Soru 34
Halk arasında sudkostik olarak bilinen maddeyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Kimyasal adı sodyum hidroksittir.
B) Formülü NaOH dir.
C) Suda çözündüğünde OH– iyonu oluşturur.
D) Yutulması durumunda zayıf bazik sıvılar içilip tehlikesi giderilmelidir.
E) Kullanım alanlarından biri sabun ve deterjan sanayidir.
ÇÖZÜM
Soru 35
Arap sabunu yapımında kullanılan bazla ilgili;
I.
Formülü KOH dir.
II. Kimyasal adı potasyum hidroksittir.
III. Temas edildiğinde ciltte yanık ve tahrişlere neden olur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
35
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 36
Amonyakla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Formülü NH3 tür.
B) Sulu çözeltisinde pH değeri 7 den küçüktür.
C) Zehirli bir gazdır.
D) Gübre üretiminde kullanılan bir bileşiktir.
E) Solunduğunda, seyreltilmiş sirke, süt, limon suyu gibi sıvılar içilmelidir.
ÇÖZÜM
Asit ve Bazların Sağlık, Endüstri ve Çevre İlişkisi
Çevremizdeki bir çok olayda endüstriyel çalışmalarda ve vücudumuzun doğal yapısı gereği olarak asidik ve bazik etkilerle karşılaşmaktayız.
Asit Yağmurları
Fosil yakıt ve sanayi kuruluşlarından atmosfere yayılan azotdioksit (NO2) ve kükürtdioksit (SO2) gazlarının havadaki
su buharı ile tepkimeye girerek çeşitli yağışlarla yeryüzüne dönmesine asit yağmurları denir.
● Azotdioksit; havadaki su ile tepkimeye girerek nitrik asit oluşturur.
3NO2 + H2O
2HNO3 + NO
● Atmosfere salınan SO2 atmosferde çeşitli basamaklar üzerinden SO3 e dönüşür. SO3 de su ile tepkimeye girerek
sülfürik asit oluşturur.
SO3 + H2O
H2SO4
Asit Yağmurlarının Çevreye Etkisi
● Asit yağmurları, toprağın kimyasal yapısını ve biyolojik koşullarını etkilemektedir.
● Asit yağmurları, göl ve akarsularda asit dengesini bozarak tüm canlıların yaşamını olumsuz şekilde etkiler.
● Asit yağmurları, ormanlar üzerinde olumsuz etki oluşturarak ağaçların gelişmesini engeller hatta kurumalarına
neden olur.
● Asit yağmurları, tarihi değeri olan antik yapıları, heykelleri, kireç taşı veya mermerlerden yapılmış binaları aşındırır.
Sindirimde Asidik ve Bazik Salgılar
● Mide, yiyeceklerin sindirilebilmesi için hidroklorik asit (HCI) salgılar. Aynı zamanda mide kendi çıkardığı asitten ve
bazı enzimlerden kendini korumak için bazik bir sıvı da üretir.
● Vücuda fazladan alınan asidik yiyecek ve içecekler midenin asit derecesini yükseltir. Bu da reflü, gastrit ve ülser
gibi hastalıkların oluşmasına neden olur.
● Maden suyu, bikarbonat içeriğinin yüksek olması nedeniyle mide asidi fazlalığını nötralleştirerek midede rahatlamayı sağlar.
36
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Günlük Hayatta Kullanılan Bazı Tüketim Maddelerinin pH Değeri
pH bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini belirten göstergedir. Günlük hayatta bir çok maddenin ambalajında o
maddenin pH değerini belirten etiketler bulunmaktadır. Aşağıda bazı maddelerin pH değeri verilmiştir.
Bazı Maddelerin pH Değerleri
Madde
pH
Madde
Sülfürik asit
-0,3
Kan
Hidroklorik asit
Gastrik asit
Kola
-2.0 – -0.5
1.5 – 2.0
2.5
pH
7.34 – 7.45
İdrar (Alınan besine bağlı olarak)
5.0 – 8.0
Safra sıvısı
7.0 – 8.0
Gözyaşı
7.4
Sirke
2.9
Pankreas öz suyu
Portakal
3.5
Beyin omurilik sıvısı
7.4
Bira
4.5
Deniz suyu
8.0
Asit yağmuru
5.0
El sabunu
9.0 – 10.0
Kahve
5.0
Amonyak (NH3)
11.5
Çay
5.5
Çamaşır Suyu
12.5
Süt
6.5
Sodyum Hidroksit
13.5
Su
7.0
Kostik Soda
13.9
İnsan tükürüğü
7.8 – 8.0
6.5 – 7.4
Soru 37
Asit yağmurlarının oluşumu ve etkileriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Azot ve kükürt oksitlerin havadaki su buharıyla tepkimesi sonucu oluşur.
B) Oluşum tepkimelerinden biri 3NO2 + H2O
2HNO3 + NO şeklindedir.
C) Göl ve akarsuların pH değerlerini yükseltir.
D) Topraktaki mineralleri çözerek kalsiyum, magnezyum, potasyum gibi iyonların taşınarak toprağın minerallerinin
azalmasına neden olur.
E) Karbonat içeren taş ve kayaçlardan yapılmış yapıları aşındırır.
ÇÖZÜM
Soru 38
Etkinlik yapan bir öğrenci, masadaki maddelerin üzerine asit damlattıktan sonra etin,
kumaşın ve mermerin tahriş olduğunu, camın ise yapısında bir değişme olmadığını gözlemliyor.
Öğrencinin etkinlik sonucu edindiği bilgiye göre aşağıdakilerden hangisini yapması uygun olmaz?
A)
B)
C)
D)
E)
Cam
.XPDö
Et
Mermer
Kezzabın cam şişede saklanması
Tuz ruhu ile banyoyu temizlerken koruyucu eldiven kullanılması
Mermer tezgahın üzerinde limon kesmesi
Laboratuvarda çalışırken koruyucu kıyafet kullanılması
Deney masası üzerinde bilinmeyen sıvıya çıplak elle dokunmaması
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
37
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 39
Aşağıda bazı kimyasal maddelerin bazı sakıncaları verilmiştir.
Kimyasal Madde
Sakıncası
•
CI2 (g)
Solunursa hava yolundaki su ile birleşerek HCI asidine dönüşür.
•
H2(g)
Basınç yaparak fiziksel hasarlara neden olur.
•
NO2(g)
Zehirlenmeye neden olur.
2HCI + NaCIO
NaCI + H2O + CI2(g)
123
1442443
tuz ruhu
çamaşır suyu
2NaOH(aq) + 2Al(k) + 6H2O(s)
144442444443
2NaAI (OH)4(aq) + 3H2(g)
Lavabo açıcı
AI(k) + 6HNO3(der)
123
Alüminyum
çaydanlık
Al(NO3)3 + 3NO2(g) + 3H2O
14424443
Kezzap
Buna göre;
I.
Tuz ruhu ile çamaşır suyunun karıştırılması insan sağlığı için zararlı madde oluşmasına neden olur.
II. Lavabolar tıkandığında kullanılan lavabo açıcı, tesisat borularının yapıldığı malzemenin cinsine göre az ya da çok
zarar verebilir.
III. Kireçlenen alüminyum çaydanlığa derişik nitrik asit (kezzap) döküldüğünde insan sağlığı açısından zararlı bir
durum oluşmaz.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
ÇÖZÜM
Soru 40
Şekildeki şişedeki bileşikle ilgili bazı uyarılar verilmiştir.
Bu bileşikle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Deriye temas etmemelidir.
B) Kullanırken maske takılmalıdır.
C) İnsan sağlığı için bir tehlikeye neden olmaz.
D) Gözle doğrudan teması engellenmelidir.
E) Cilde temas ettiğinde iltihaplara neden olur.
ÇÖZÜM
38
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
D) I ve III
E) II ve III
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 13
Aşağıdaki kavram haritasında günlük hayatta kullanılan bazı asidik ve bazik maddelerin sağlık ve güvenlik
açısından zararları ve alınması gereken tedbir ve yöntemleri araştırarak yazınız.
TUZ RUHU
AS‹TL‹ Y‹YECEK ve ‹ÇECEKLER
LAVABO AÇICI
Asit
ve bazlarla
çalıflırken
sa¤l›k ve güvenlik
aç›s›ndan önemli
tedbir ve
yöntemler
N‹TR‹K AS‹T
DETERJAN
ÇAMAfiIR SUYU
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
39
Asitler - Bazlar – Tuzlar
4 - TUZLAR
Bazdaki artı yüklü iyonla (katyon) asitteki eksi yüklü iyonun (anyon) birleşmesiyle oluşan bileşik türüne tuz denir.
BOH + HA
Baz
Asit
BA + H2O
Tuz
Su
Bazı Tuzların Özellikleri ve Kullanım Alanları
Tuzlar, kendisini oluşturan asit ve bazların kuvvetine göre asidik tuz, bazik tuz ve nötr tuz olarak sınıflandırılır.
Kuvvetli asit ile zayıf bazdan oluşan tuz asidik tuz; kuvvetli baz ile zayıf asitten oluşun tuz bazik tuz; kuvvetli asit ve
kuvvetli bazdan oluşan tuz ise nötr tuzdur.
Sodyum Klorür
Halk arasındaki adı : Yemek tuzu
Formülü
: NaCI
Kullanım Alanları
•
Dericilik
•
Hayvan besiciliği
•
Suyu yumuşatma işlemleri
•
Kimya sanayi
Özelliği : Suda çözünebilen nötral bir tuzdur.
Sodyum Sülfat
Formülü
: Na2SO4
Kullanım Alanları
•
Kağıt sanayinde, selüloz yapılırken elyafın pişirilmesinde
•
Deterjan sanayinde dolgu maddesi olarak
•
Cam sanayinde cam hamurunun oluşumunda hava kabarcıklarını önlemek için
•
Tekstil sektöründe boyanın tekstil yüzeyine homojen geçmesini sağlamak için
•
Kimya endüstrisinde bir çok kimyasal maddenin elde edilmesi işleminde (Potasyum sülfat, alüminyum sülfat,
sodyum sülfür vs.)
Özelliği : Suda çözünür. Sudaki çözeltisi nötraldir.
40
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Sodyum Bikarbonat
Halk arasındaki adı : Yemek sodası
Formülü
: NaHCO3
Kullanım Alanları
•
Kabartma tozları yapımı
•
Sütlerin kesilmesini engellemek amaçlı olarak sütlere karıştırmak
•
Efervesan tuzların ve meşrubatların üretiminde
•
Yangın söndürücülerde
•
İlaç, deri ve madencilik sanayinde
•
Plastik ve kauçukta köpük şişirme işlemleri
Özelliği : Bazik bir tuzdur. Suda iyi çözünür. 50°C ye ısıtıldığında CO2 kaybetmeye başlar.
Sodyum Karbonat
Halk arasındaki adı : Soda
Formülü
: Na2CO3
Kullanım Alanları
•
Sert suların yumuşatılması (suya sertlik veren iyonları karbonat halinde çöktürür)
•
Tekstil sektöründe (lif ile boya arasında bağ oluşturmak için)
•
Gıda katkısı olarak (asit düzenleyici olarak)
•
Diş macunlarında (sürtünme yapıcı ve pH yükseltici olarak)
•
Tuğla yapımında
Özelliği : Suda çözünür. Sudaki çözeltisi bazik özellik gösterir.
Potasyum Nitrat
Halk arasındaki adı : Güherçile
Formülü
: KNO3
Kullanım Alanları
•
Gübre yapımında (Bitkilerde kalite ve verimi artırır)
•
Havai fişek ve karabarut yapımı
Özelliği : Suda iyi çözünür. Sudaki çözeltisi nötral olan bir tuzdur.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
41
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Kalsiyum Sülfat
Halk arasındaki adı : Alçı taşı
Formülü
: CaSO4
Kullanım Alanları
•
•
•
•
•
•
Tarımda, toprağın pH dengesini sağlamak için
Kağıt ve pamuklu tekstilde beyaz boya ve dolgu maddesi olarak
Bira sanayinde mayalandırma için
Tıpta; cerrahide ve dişçilikte
İnşaat ve prefabrik inşaat malzemesi olarak
İnşaatçılıkta son yıllarda sıcak – soğuk yalıtım madde ve ses izolatörü olarak
Özelliği : Suda çok az çözünür. Sudaki çözeltisi nötraldir.
Kalsiyum Karbonat
Halk arasındaki adı : Kireç taşı
Formülü
: CaCO3
Kullanım Alanları
•
Sanayide, mermer, tebeşir ve kireç üretiminde
•
Boya malzemelerinin üretiminde
•
Cam ve seramik yapımında
Özelliği : Suda az çözünür. Bazik bir tuzdur.
Amonyum Klorür
Halk arasındaki adı : Amonyak tuzu veya nişadır
Formülü
: NH4CI
Kullanım Alanları
•
Kuru pil ve patlayıcı yapımı
•
Kozmetik sanayinde şampuan yapımı (şampuanı kıvamlaştırmak için)
•
Bazı soy metallerin (örneğin altın) arıtılmasında
•
Bazı sentetik yapıştırıcıları kurutmada
•
Kontroplak yapıştırıcıları kurutmada
•
İlaç sanayi (balgam sökücü, idrar sökücü vs)
•
Tekstil ve deri sektörü (boyama baskı ve pamuğu parlatmada)
•
Yem sektörü (sığırlarda idrar taşını önlemek için yeme katılır)
•
Gübre yapımı
•
Maya yapımında katkı maddesi olarak
•
Gıda katkı maddesi olarak
Özelliği : Suda kolaylıkla çözünür. Asidik bir tuzdur.
42
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Amonyum Nitrat
Formülü
: NH4NO3
Kullanım Alanları
•
Tarımsal gübre yapımı
•
Patlayıcı yapımı
Özelliği : Suda iyi çözünür. Asidik bir tuzdur.
Amonyum Fosfat
Kimyasal Adı :
Formülü
Amonyumdihidrojen fosfat ve Amonyum monohidrojen fosfat (Kısaca her ikisi de amonyum fosfat)
: NH4H2 PO4 ve (NH4)2 HPO4
Kullanım Alanları
•
Her iki bileşik de tarımsal gübre olarak kullanılmaktadır.
Özelliği : Suda iyi çözünür.
Alüminyum Sülfat
Formülü
: AI2(SO4)3
Kullanım Alanları
•
Gıda sektörü (özellikle sıvı ve katı yağ üretimi)
•
Boyamalarda (mordan olarak)
•
Kağıt, tekstil ve ilaç sanayi (yapıştırıcı, berraklaştırıcı ve stabilizatör olarak)
•
Endüstriyel ve içme suyu arıtma işlemleri
Özelliği : Suda kolay çözünür. Asidik bir tuzdur.
Şap
Genel Formülleri : Me+ M3+(SO4)2 • 12 H2O
Me+ iyonu : NH4+ , K+ ve Cs+ olabilir.
M3+ iyonu : Fe3+, AI3+ veya Cr3+ olabilir.
Örneğin
: KAI(SO4)3 • 12H2O
: Potasyum alüminyum şapı
NH4Fe(SO4)3 • 12 H2O : Amonyumdemir (III) şapı
Kullanım Alanları
•
Deri, boya, kağıt ve tekstil endüstrisi (Mordanlama amaçlı)
•
Su saflaştırma işlemleri
(Mordanlama : Doğal boyalarla boyanacak materyali boyamaya hazır hale getirmek)
Özelliği : Suda kolay çözünen maddelerdir.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
43
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 14
Sodyum klorürle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
.............................................
.............................................
+D
ON
DU
D
DG V×QG
×
D
O
P
U
)R
NL
SODYUM KLORÜR
.X
OOD
Lği
HOO
Q×
P
D
g]
ODQ
ODU
.............................................
.............................................
×
.............................................
.............................................
.............................................
.............................................
.............................................
Etkinlik – 15
Sodyum sülfatla ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
................................................
................................................
iği
ll
ze
Ö
)RUPO
................................................
62'<806h/)$7
................................................
.XO
ODQ
×P
................................................
DOD
QOD
U×
................................................
................................................
................................................
44
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 16
Sodyum karbonat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri yazınız.
................................................
................................................
................................................
Fo
rm
ülü
NL
D
QG
V×
UD
D DG×
N
O
D
i
OOLğ
H
g]
SODYUM
KARBONAT
.X
OOD
Q×
................................................
P
D
ODQ
+
ODU
×
................................................
................................................
................................................
................................................
................................................
................................................
Etkinlik – 17
Sodyum bikarbonat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri
doldurunuz.
................................................
................................................
................................................
Fo
rm
ülü
NL
D
QG
V×
UD
D DG×
N
O
D
+
................................................
i
OOLğ
H
g]
SODYUM
BİKARBONAT
.X
OOD
Q×
................................................
P
D
ODQ
................................................
ODU
×
................................................
................................................
................................................
................................................
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
45
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 18
Potasyum nitrat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
................................................
................................................
................................................
Fo
rm
Lği
HOO
ülü
NL
GD
×Q
DV
U
×
D G
DON D
g]
POTASYUM
NİTRAT
.X
OOD
Q×
P
D
ODQ
+
ODU
×
................................................
................................................
................................................
Etkinlik – 19
Kalsiyum sülfat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
................................................
................................................
................................................
Fo
rm
ülü
NL
D
QG
V×
UD
D DG×
N
O
D
+
................................................
i
OOLğ
H
g]
KALSİYUM
SÜLFAT
.X
OOD
Q×
P
................................................
D
ODQ
ODU
×
................................................
................................................
................................................
................................................
................................................
46
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 20
Kalsiyum karbonat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri
doldurunuz.
................................................
................................................
................................................
Fo
rm
ülü
NL
D
QG
V×
UD
D DG×
N
O
D
i
OOLğ
H
g]
KALSİYUM
KARBONAT
.X
OOD
Q×
P
D
ODQ
+
ODU
×
................................................
................................................
................................................
................................................
Etkinlik – 21
Amonyum klorür bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
................................................
................................................
................................................
Fo
rm
NL
GD
×Q
DV
U
×
D G
DON D
+
................................................
Lği
HOO
ülü
g]
AMONYUM
KLORÜR
.X
OOD
Q×
P
D
ODQ
................................................
ODU
×
................................................
................................................
................................................
................................................
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
47
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 22
Amonyum nitrat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
................................................
i
lliğ
)RUPO
................................................
e
Öz
................................................
AMONYUM
NİTRAT
.X
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
................................................
Etkinlik – 23
Amonyum fosfat bileşikleriyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri
doldurunuz.
................................................
................................................
m
yu
on şiği
m
a ile
ne b
ta en
2 içer
................................................
................................................
48
................................................
1
ta
içe ne
re am
n
bil ony
eş um
iği
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
iği
ell
Öz
AMONYUM
FOSFAT
.X
OOD
Q×
P
D
ODQ
ODU
×
................................................
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 24
Alüminyum sülfat bileşiğiyle ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
................................................
iği
ell
Öz
................................................
)RUPO
................................................
ALÜMİNYUM
SÜLFAT
.X
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
................................................
................................................
................................................
Etkinlik – 25
Şaplarla ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş kutucuklara gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
................................................
................................................
................................................
İki farklı şap
formülü ve adını
yazınız
i
lliğ
e
Öz
................................................
ŞAP
.X
OOD
Q×P
DO
DQ
ODU
×
................................................
................................................
................................................
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
49
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 26
Aşağıda bazı asit, baz ve tuzların formülü verilmiştir. Bu bileşiklerin adı, bulmacada soldan – sağa, sağdan
– sola, yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya veya çaprazlama şekilde saklanmıştır. Bu bileşiklerin adını
bulunuz.
• NH3
• CaCO3
• NH4NO3
• Ca(OH)2
• HCI
• CaSO4
• CH3COOH
• H2SO4
• CaO
• KOH
• Na2CO3
• AI2(SO4)3
• NaOH
• SO2
• H3PO4
• NaHCO3
• NaCI
• HNO3
• NO2
• NH4CI
• Na2SO4
• HF
• NaAI(SO4)2·12H2O
A
V
B
A
T
Z
T
‹
K
S
fi
A
K
S
O
D
Y
U
K
L
O
R
Ü
R
O
V
E
N
T
A
fi
50
B
C
R
C
‹
‹
N
A
E
H
Ç
M
A
O
A
A
A
A
A
A
G
Ü
Y
E
A
P
P
A
R
T
I
T
U
C
O
S
V
A
T
‹
S
K
O
‹
D
T
R
Ü
K
Ü
K
R
V
E
P
A
A
A
O
A
E
R
T
M
N
P
A
E
A
C
A
T
M
A
Z
Y
J
O
T
R
N
A
O
R
Z
K
G
F
T
A
N
S
E
‹
A
N
R
K
M
A
E
S
N
A
M
N
U
I
R
Ü
fi
A
D
U
A
S
L
P
A
‹
E
S
I
F
P
A
fi
A
‹
K
O
N
O
N
N
P
A
M
Y
A
Y
U
A
A
P
A
L
‹
O
V
T
Z
L
R
T
V
M
L
D
R
A
R
N
D
A
Z
I
fi
B
A
M
fi
L
E
P
E
A
P
D
G
‹
A
Ö
A
M
A
Z
P
T
O
T
D
E
T
Y
Z
A
H
H
‹
D
R
O
F
L
O
R
‹
K
A
S
‹
T
Y
T
C
F
M
‹
M
N
‹
B
K
A
U
A
S
P
A
K
T
A
M
G
Ö
A
M
A
A
A
A
A
U
P
I
U
L
A
I
C
V
N
‹
O
U
M
N
K
I
L
A
B
E
A
A
L
R
N
A
K
R
A
R
O
O
O
C
Ü
T
L
N
‹
E
L
R
R
H
‹
A
R
‹
R
K
A
R
G
K
‹
A
‹
A
Ü
fi
T
B
N
N
E
S
‹
O
S
V
R
B
I
P
‹
K
L
A
Y
B
‹
fi
G
A
A
A
R
D
Y
H
A
Y
A
‹
H
K
M
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
S
N
F
A
T
Ç
A
E
D
E
S
N
H
O
H
A
O
R
R
Ü
H
M
O
S
U
I
C
P
A
A
U
K
B
O
fi
B
‹
T
O
R
R
‹
I
P
N
E
A
M
N
F
M
A
fi
Y
B
A
Y
I
N
K
H
Y
O
R
S
D
T
L
R
G
O
D
Y
T
A
A
Z
U
T
L
I
Z
K
U
A
A
A
A
M
O
A
R
N
‹
G
F
‹
A
A
D
A
K
K
U
A
G
T
H
D
Ü
A
N
F
M
M
U
S
K
R
F
I
N
E
‹
D
Z
O
S
‹
M
E
L
S
A
M
F
A
A
K
S
Ç
F
O
H
V
A
A
A
A
G
Ç
T
K
Y
M
T
Z
R
A
K
E
K
U
‹
L
K
R
A
Z
‹
A
E
K
‹
E
A
A
M
T
D
N
A
C
E
N
Ü
O
A
‹
N
L
K
O
L
T
P
A
E
T
T
L
H
A
D
T
A
R
O
B
A
S
A
N
A
H
A
L
Z
D
K
T
R
A
R
Y
S
A
R
A
P
I
S
L
R
A
R
Ü
R
O
L
K
M
U
Y
N
O
M
A
A
E
A
‹
O
T
A
A
A
K
B
M
fi
A
‹
O
A
I
D
A
Z
A
A
U
O
T
A
I
Y
P
‹
U
M
S
M
D
A
T
N
C
U
O
D
A
P
K
fi
H
M
A
B
I
M
H
C
A
A
Ç
A
S
R
R
N
C
‹
M
R
F
‹
L
‹
R
N
S
T
S
A
F
S
A
A
T
A
V
A
Z
F
P
A
M
A
I
A
V
L
T
U
J
L
F
I
T
A
A
U
‹
A
C
B
E
D
F
G
D
‹
N
G
A
A
R
V
F
Ç
S
R
Z
A
R
A
Ü
A
fi
A
R
T
T
A
A
K
A
L
S
‹
Y
U
M
H
‹
D
R
O
K
S
‹
T
A
T
Z
J
Y
S
S
R
O
G
T
A
A
ST
B
A
F
A
K
M
A
A
H
R
E
Z
M
B
C
A
V
‹
V
R
H
K
M
L
A
A
T
R
A
A
A
A
A
V
A
A
O
L
L
A
D
A
M
A
S
E
M
U
Z
L
M
N
A
U
I
T
A
U
O
A
D
I
G
Ü
Z
E
L
Ç
I
N
G
E
N
A
N
G
M
‹
V
T
A
M
O
N
Y
U
M
N
‹
T
R
A
T
A
A
A
T
‹
S
K
O
M
U
Y
‹
S
L
A
K
A
‹
P
E
P
C
D
C
A
P
A
D
R
fi
A
M
G
R
O
N
E
S
E
T
E
L
V
A
H
D
T
K
V
R
L
Y
F
O
E
R
O
S
E
A
T
Y
‹
N
A
S
E
T
‹
K
A
S
‹
T
P
‹
I
A
A
N
M
K
A
L
S
‹
Y
U
M
S
Ü
L
F
A
T
H
A
D
U
N
S
V
V
E
M
A
V
L
M
L
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Etkinlik – 27
Aşağıda harfleri karışık olarak verilmiş asit, baz ve tuzların düzenlenmiş isimlerini, formüllerini karşılarına
yazınız.
Karıştırılmış isim
Düzenlenmiş isim
Formül
...............................
......................
...............................
......................
...............................
......................
a)
T
A
M
İ
R
P
K
O
S
T
H
U
D
O
İ
b)
F
A
T
M
A
S
Ü
Y
U
M
Ü
N
İ
L
L
c)
M
A
N
İ
T
U
T
M
A
N
O
R
Y
d)
O
D
U
N
Y
K
M
A
R
B
O
T
S
A
...............................
......................
e)
S
Ü
S
K
A
L
F
A
M
İ
L
Y
U
T
...............................
......................
f)
K
A
S
T
İ
R
İ
T
İ
N
...............................
......................
g)
L
O
R
A
K
Ü
R
O
Y
U
M
M
...............................
......................
h)
S
İ
S
F
O
K
A
T
İ
R
O
F
...............................
......................
i)
P
İ
T
O
N
T
A
S
M
A
T
U
...............................
......................
j)
A
T
O
M
S
Ü
S
D
U
Y
L
F
...............................
......................
k)
Ü
F
Ü
R
K
İ
S
İ
S
T
A
L
...............................
......................
l)
K
A
L
M
A
S
O
Y
U
N
K
İ
...............................
......................
m)
M
A
N
Y
A
K
O
...............................
......................
n)
M
Ü
R
K
U
L
Y
O
R
D
O
S
...............................
......................
o)
S
O
Y
U
M
D
İ
K
B
A
R
O
...............................
......................
S
Y
N
R
R
N
Y
B
T
A
A
T
B
Soru 41
Bir tuz ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
•
Dericilikte ve su yumuşatma işlemlerinde kullanılıyor.
•
Sudaki çözeltisi asidik ya da bazik özellik göstermiyor.
•
Halk arasında yemek tuzu olarak adlandırılıyor.
Bu tuzun formülü aşağıdakilerden hangisidir?
A) KCI
B) KNO3
C) Na2SO4
D) NaCI
E) CaCI2
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
51
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 42
Bir tuz ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
•
•
•
Suya sertlik veren iyonları karbonat halinde çöktürerek suların yumuşatılmasında kullanılır.
Diş macunlarında sürtünme oluşturucu ve pH yükseltici olarak kullanılır.
Halk arasında soda olarak adlandırılır.
Bu tuzun formülü aşağıdakilerden hangisidir?
A) KNO3
B) Na2CO3
C) Na2SO4
D) CaCO3
E) NH4CI
ÇÖZÜM
Soru 43
Bir tuz ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
•
Gübre yapımında kullanıldığında bitkilerin kalite ve verimini arttırır.
•
Havai fişek ve karabarut yapımında kullanılır.
•
Potaskostik ve kezzabın tepkimesi sonucu oluşan bir tuzdur.
Bu tuzun formülü aşağıdakilerden hangisidir?
A) KNO3
B) Na2CO3
C) CaSO4
D) NH4NO3
E) NaNO3
ÇÖZÜM
Soru 44
CaSO4 bileşiğiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) İnşaat sektöründe sıcak – soğuk yalıtım malzemesi ve ses izolatörü olarak kullanılır.
B) Kağıt ve pamuklu tekstilde beyaz boya ve dolgu maddesi olarak kullanılır.
C) Ca(OH)2 bazı ile HNO3 asidinin tepkimesinden elde edilir.
D) Tarımda toprağın pH dengesini sağlamak için kullanılır.
E) Halk arasında alçı taşı olarak bilinir.
ÇÖZÜM
Soru 45
Bir tuz ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
•
•
•
•
Mermer ve tebeşirin ana maddesidir.
Isıtıldığında 1000 °C civarında kireç oluşturur.
Cam ve seramik üretiminde kullanılır.
Halk arasında kireç taşı olarak adlandırılır.
Bu tuzun formülü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Na2SO4
B) KNO3
ÇÖZÜM
52
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) CaSO4
D) CaCO3
E) Na2CO3
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 46
Bir tuz ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
•
Kontroplak yapıştırıcılarının yapımında ve bazı sentetik yapıştırıcıları kurutmada kullanılıyor.
•
Tekstil ve deri sektöründe boyama, baskı ve parlatma işlemlerinde kullanılıyor.
•
Kozmetik sektöründe şampuanı kıvamlaştırmak amaçlı kullanılıyor.
•
Gübre, kurupil ve patlayıcı yapımında kullanılıyor.
•
Halk arasında nişadır olarak adlandırılıyor.
Bu tuzun formülü aşağıdakilerden hangisidir?
A) NaNO3
B) NH4CI
C) NH4NO3
D) Na2SO4
E) KNO3
D) I ve III
E) I, II ve III
D) I ve III
E) II ve III
ÇÖZÜM
Soru 47
Formülü NH4NO3 olan tuzla ilgili,
I.
Kimyasal adı, amonyum nitrattır.
II. Suda iyi çözünen asidik bir tuzdur.
III. Tarımsal gübre ve patlayıcı yapımında kullanılır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
ÇÖZÜM
Soru 48
Amonyum fosfat tuzlarıyla ilgili,
I.
Tarımsal gübre olarak kullanılırlar.
II. Formülleri (NH4)2HPO4 ve NH4H2PO4 tür.
III. Amonyak ile sülfürik asidin tepkimesi sonucu oluşurlar.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
ÇÖZÜM
Soru 49
Bir tuzla ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
•
Boyama işlemlerinde mordan olarak yani boyanacak tekstil materyalini boyamaya hazır hale getirme işlemlerinde
kullanılır.
•
Kağıt, tekstil ve ilaç sanayinde yapıştırıcı, berraklaştırıcı ve stabilizatör olarak kullanılır.
•
Formülü AI2(SO4)3 tür.
Bu tuzun kimyasal adı aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) Sodyum sülfat
B) Kalsiyum karbonat
C) Kalsiyum sülfat
D) Alüminyum sülfat
E) Alüminyum fosfat
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
53
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Soru 50
Bir tuz ile ilgili şu bilgiler veriliyor.
•
Gıda sektöründe kabartma tozlarının yapımında kullanılıyor.
•
Süt endüstrisinde, sütün kesilmesini önlemek için süte karıştırılır.
•
Efervesan tabletlerin ve meşrubatların üretiminde kullanılır.
•
50 °C ye ısıtıldığında CO2 gazı açığa çıkarır.
•
Halk arasında yemek sodası olarak bilinir.
Bu bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?
A) NaHCO3
B) Na2CO3
C) (NH4)2SO4
D) CaCO3
E) H2CO3
ÇÖZÜM
Soru 51
Şaplarla ilgili,
I.
Deri, kağıt ve tekstil sektöründe mordanlama amaçlı kullanılırlar.
II. Su arıtma işlemlerinde kullanılırlar.
III. AI(NO3)3 bir şaptır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
ÇÖZÜM
Soru 52
Sodyum sülfat bileşiğiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Deterjan sanayinde dolgu maddesi olarak kullanılır.
B) Formülü Na2SO4 tür.
C) NaOH ile H2SO4 ün reaksiyonu sonucu oluşur.
D) Tekstil sektöründe, boyanın tekstil yüzeyine homojen geçmesi için kullanılır.
E) Sudaki çözeltisi asidik bir tuzdur.
ÇÖZÜM
54
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
E) I, II ve III
Asitler - Bazlar – Tuzlar
Bu sayfa, öğretmeninizden aldığınız notlar içindir.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
55
Asit ve Bazları Tanıyalım
1.
TEST – 1
Asitler ile ilgili;
6.
I. Sulu ortamda H+ iyonu oluştururlar.
II. Tadları acıdır.
III. Turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirirler.
Aşağıdaki maddelerden hangisi mavi turnusol
kağıdının rengini kırmızıya çevirir?
A) Diş macunu
C) Kola
E) Kostik soda
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
7.
2.
Bazlar ile ilgili;
Diş macunu
Sabun çözeltisi
Bulaşık deterjanı
Sirke ruhu
Kireç suyu
ESEN YAYINLARI
A)
B)
C)
D)
E)
K+ + OH–
8.
suda
A) Deniz suyu
C) Portakal suyu
E) Yoğurt
5.
D) NH3 + H2O →
+ OH–
Asit
E) CO2 + H2O →
H+
–
HCO 3
Baz
+
Aşağıdaki maddelerden hangisi fenolftalein (indikatör) çözeltisine damlatıldığında oluşan renk
yanlış verilmiştir? (Fenolftalein asidik ortamda
renksiz, bazik ortamda pembe renk alır.)
B) CO2 + H2O →
H+
+
–
HCO 3
56
–
2NO 3
D) SO2 + H2O →
H+
+
–
HSO 3
E) NH3 + H2O →
+
NH 4
+ OH–
Pembe
Renksiz
Renksiz
Pembe
Pembe
B) Süt
D) Nar suyu
Aşağıdaki maddelerden hangisi kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirir?
A)
B)
C)
D)
E)
Asit
Baz
+
A) CaO + H2O → Ca2+ + 2 OH–
Aşağıdaki maddelerden hangisi bazik özellik
gösterir?
Asit
+
NH 4
H+
C) N2O5 + H2O → 2H+ +
4.
–
NO 3
–
NO 3
C) HNO3
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Aşağıdaki maddelerden hangisi asidik özellik
gösterir?
suda
B) N2O5 + H2O → 2 H+ + 2
yargılarından hangileri yanlıştır?
3.
Aşağıdaki maddelerden hangisinin karşısında
verilen özellik doğrudur?
A) KOH
I. Su ortamında OH– iyonu oluştururlar.
II. Tadları ekşidir.
III. Ciltte kayganlık hissi oluştururlar.
A) Yalnız I
B) Kireç
D) Yumurta
Limon suyu
Suda çözünmüş aspirin
Nar suyu
Yoğurt
Suda çözünmüş kabartma tozu
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
9.
Metil oranj çözeltisi asidik ortamda kırmızı, bazik
ortamda sarı renk oluşturur.
Buna göre;
I. Bulaşık deterjanı
II. Suda çözünmüş aspirin
III. Suda çözünmüş çamaşır sodası
maddelerinden hangilerine metil oranj çözeltisi
damlatıldığında renk sarı olur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
Asitler - Bazlar - Tuzlar
13. Aşağıda bazı element oksitlerinin su ile tepkimesi
verilmiştir.
10. CO2 nin su ile tepkimesi aşağıda veriliyor.
CO2 + H2O → H+ +
–
HCO 3
I.
Buna göre,
I.
–
CO2 + H2O → H+ + HCO 3
–
II. N2O5 + H2O → 2 H+ + 2 NO 3
CO2 nin sulu çözeltisi kırmızı turnusol kâğıdının
III. CaO + H2O → Ca2+ + 2 OH–
rengini değiştiremez.
Buna göre hangi tepkimelerdeki oksitler bazik
özellik gösterir?
II. CO2 nin sulu çözeltisi kireç suyunu bulandırır
(tepkimeye girer).
A) Yalnız I
III. CO2 çözeltisinin pH değeri 7 den büyüktür.
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
14. X : Çamaşır suyu
Y : Limon suyu
11. Aşağıda bir tepkimenin reaktifleri verilmiştir.
Bu tepime ile ilgili;
I.
Tepkime sonunda tuz ve su oluşur.
II. Nötralleşme tepkimesi olur.
ESEN YAYINLARI
Ca(OH)2 + H2SO4 →
Z : Sabunlu su
Yukarıdaki maddelerin pH değerlerinin pH ölçeğinde sıralanması aşağıdakilerin hangisinde
doğru verilmiştir?
A)
0
7
14
B)
0
7
14
III. Ca(OH)2 ve H2SO4 tepkime sırasında özellikleY
rini kaybetmezler.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
C)
0
Z
X
7
Y
Z
14
Z
E)
D)
0
X
7
Y
X
Y
7
X
0
X
Z
14
Y
14
Z
12. pH kavramı ile ilgili;
I.
Bir çözeltinin asidik mi yoksa bazik mi olduğunu
belirtmek için kullanılır.
II. Bir çözeltide pH < 7 ise çözelti baziktir.
III. Bir çözeltide pH > 7 ise çözelti asidiktir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
15. Aşağıdaki maddelerden hangisinin sulu çözeltisinde pH değeri 7 den büyüktür?
A) Kahve
B) Ekşi elma
D) Amonyak
E) Bira
C) Süt
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
57
Genel Tekrar Testleri
1.
TEST – 20
Kireç olarak bilinen madde ile ilgili;
I.
4.
İnşaat sektöründe kullanılır.
Kireç ile ilgili;
I.
II. Sulu çözeltisine kırmızı turnusol kağıdı daldırı-
II. Saçlarımızda kalan kireç sertlik ve matlık oluş-
lınca renk maviye döner.
turarak saçlarımızın dökülmesine, saç uçlarının
III. Ziraatte kullanılır.
kırılmasına neden olur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
Banyo yaptığımız sudaki kireç ciltteki gözenekleri tıkar ve derinin nefes almasını engeller.
III. Suda çözündüğünde ısı açığa çıkarmaz.
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
Sudkostik olarak bilinen madde ile ilgili;
I.
Sabun yapımında kullanılır.
II. Sudkostik, amonyak gazı ile tepkimeye girmez.
III. Güçlü bir dezenfektan olup ciltle teması halinde
zararlı etkilere neden olur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
3.
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Fosforik asit olarak bilinen madde ile ilgili;
I.
Buharı kesinlikle solunmamalıdır.
II. Çelik endüstrisinde yüzeyin paslanmaya karşı
korunması amaçlı kullanılır.
III. Fosforik asitin sulu çözeltisi turnusol kağıdının
rengini maviye çevirir.
94
5.
ESEN YAYINLARI
2.
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
Potas kostik ile ilgili;
I.
Sulu ortamda H+ iyonu vererek çözünür.
II. Yüksek derecede korozif (aşındırıcı) tir.
III. Arap sabunu yapımında kullanılır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
6.
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Amonyak ile ilgili;
I.
Amonyak gazı solununca zehirlenmeye neden
olur.
II. Temizlik maddesi yapımında kullanılır.
III. Amonyak gazının sulu çözeltisine mavi turnusol
kağıdı batırılınca renk değişimi gözlenmez.
yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Asitler - Bazlar - Tuzlar
7.
Saf haldeki sülfürik asit ile ilgili;
I.
10. Bazı asitlerin kullanım alanları ile ilgili;
I.
değil, asidi suya ilave etmeliyiz ki tehlikeli sıçra-
Patlayıcı madde, ilaç ve boya sanayinde kullanılır.
II. Gıdalarda koruyucu olarak kullanılır.
III. Petrokimya sanayinde kullanılır.
malar meydana gelmesin.
yargılarından hangileri doğrudur?
Su ile karıştırılması sırasında büyük bir ısı açığa çıkar.
II. Sülfürik asiti seyrelteceğimiz zaman suyu aside
III. Sülfürik asit vücudumuza temas ettiğinde o böl-
A) Yalnız I
ge bol su ile yıkanıp sonra yanık tedavisi yapıl-
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
malıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
11. Halk arasında tuz ruhu olarak bilinen madde ile
ilgili;
I.
Zehirli bir madde olup insan dokusuna ve birçok
yüzeye zarar verir.
Fosforik asit ile ilgili;
I.
Gıda ürünlerinde bakteri gelişimini kontrol
amaçlı kullanılır.
II. Kolalı içeceklere özgü aromayı sağlar.
III. Sulu çözeltisinde pH değeri 7 den büyüktür.
II. Deri ve göz için tahriş edicidir.
ESEN YAYINLARI
8.
III. Cilt ile temasında yanıklara neden olur ve solunum sistemine de zarar verir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
12. Halk arasında kezzap olarak bilinen madde ile
ilgili;
9.
Sirke ruhu ile ilgili;
I.
İlaç yapımında, özellikle aspirin yapımında kullanılır.
II. Birçok kimyasal maddenin üretiminde ham
madde olarak kullanılır.
III. Tuz ruhu ile nötralleşme tepkimesi verir.
I.
Patlayıcı maddelerin (dinamit, TNT, vb) yapımında kullanılmaktadır.
II. İnsan vücuduna temas ettiğinde tahriş ve yanıklara neden olur.
III. Tuz ruhu ile karıştırılınca etkisi çok azalmaktadır.
yargılarından hangileri yanlıştır?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
95
Karışımlar
2. ÜNİTE
10. 2. Ünite : Karışımlar
Bu ünitenin amacı, gündelik deneyimlerle iyi bilinen örnekler üzerinden karışımları sınıflandırmak;
çözeltilerin derişime bağlı özellik değişmelerini gözden geçirmek ve ham petrol başta olmak
üzere önemli karışımların ayrılma tekniklerini tanıtmaktır.
Önerilen Süre: 16 ders saati
Konular
1. Homojen karışımlar
• Çözünme olayı
• Çözeltilerde derişim
• Koligatif özellikler
2. Heterojen karışımlar
3. Karışımların ayrılması
Kavramlar / Terimler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Homojen karışım (çözelti)
Heterojen karışım
Adi karışım
Süspansiyon
Emülsiyon
Çözünme
Çözücü
Çözünen
Derişim
ppm
Osmotik basınç
Koligatif özellik
Süzme
Damıtma
Diyaliz
Faz oluşturma
Koagülasyon
İyon değiştirici
Kazanımlar ve Açıklamalar
Bu üniteyi tamamlayan öğrenciler;
10.2.1. Gündelik hayatta karşılaştığı karışımları farklı niteliklerine göre sınıflandırır.
a. Homojen ve heterojen karışımların nasıl ayırt edileceği işlenir.
b. Heterojen karışımlar, dağılan maddenin ve dağılma ortamının fiziksel hâline göre sınıflandırılır.
c. Karışımlar boyut temeline göre sınıflandırılır.
ç. Çözeltinin diğer karışımlardan farkı vurgulanır.
10.2.2. Çözünmeyi moleküler düzeyde açıklar.
a. Tanecikler arası etkileşimlerden faydalanılarak çözünme açıklanır.
b. Yaygın çözeltilere örnekler verilir (çözücü olarak sadece su verilir).
c. Farklı fiziksel hâldeki maddelerin suda çözünme sürecleri modelle gösterilir (çözücü molekülleri uzaydolgu modelleri, çözünenler ise küre şeklinde gösterilir).
ç. Çözünme ile polarlık, H-bağı ve çözücü-çözünen benzerliği ilişkilendirilir.
Karışımlar
10.2.3. Çözünmüş madde oranını veren ifadeleri yorumlar.
a. Çözünen madde oranının yüksek ve düşük olduğu çözeltilere örnekler verilir.
b. Yüzde derişim ve ppm-derişim tanıtılır.
c. Günlük tüketim maddelerinin etiketlerindeki derişime ilişkin verilere dikkat çekilir.
ç. Yaygın sulu çözeltilerde çözünenin kütlece yüzde derişimlerine örnekler verilir (bal, deniz suyu,
serumlar, tentürdiyot, kolonya vb).
10.2.4. Çözeltilerin gündelik hayatla ilgili özelliklerini yorumlar.
a. Çözeltilerin donma/kaynama noktası ve osmotik basınç gibi özelliklerinin çözücülerinkinden farklı
olduğu ve derişim arttıkça bu farkın büyüdüğü belirtilir (buhar basıncı düşmesine girilmez).
b. Karayollarında ve taşıtlarda buzlanmaya karşı önlemlerle ilgili çalışmalar ele alınır.
c. Su kaybeden bireyler için içme suyu yerine serum (cankurtaran çözeltiler) kullanmanın önemi, osmotik
basınç ile ilişkilendirilir.
10.2.5. Endüstri ve sağlık alanlarında kullanılan karışım ayırma tekniklerini keşfeder.
a. Tanecik boyutu, kaynama noktası ve yoğunluk farkından yararlanılarak uygulanan süzme, diyaliz,
damıtma ve faz oluşturma gibi ayırma teknikleri işlenir.
b. Su arıtımında kullanılan koagülasyon yönteminin keşfi sağlanır.
c. Sert suların yumuşatılmasında kullanılan iyon değiştiricili sistemler tanıtılır.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 115
Karışımlar
Karışım
Birden fazla saf maddenin kimyasal özellikleri değişmeyecek şekilde bir araya gelmesiyle oluşan madde topluluğuna
karışım denir.
Karışımın Bileşenleri
Karışımı oluşturan saf maddelerin her birine karışımın bileşenleri denir.
Karışımların Sınıflandırılması
Karışımlar incelendiğinde, bazılarında bileşenlerin karışımın her noktasına eşit oranda dağıldığı, bazılarında ise eşit
dağılmadığı görülür.
Bu şekilde bileşenlerin birbiri içinde eşit oranda dağılıp dağılmaması durumuna göre karışımlar heterojen karışım ve
homojen karışım olmak üzere ikiye ayrılır.
Homojen Karışım
Bileşenleri eşit oranda dağılan, değişik tarafları aynı görüntü ve özellikte olan karışımlara homojen karışım denir. Homojen karışımlara çözelti de denir. Çözeltide dağılma boyutu 10–7 cm den küçüktür.
Heterojen Karışım
Bileşenleri eşit oranda dağılmayan, değişik tarafları farklı görüntü ve özellikte olan karışımlara heterojen karışım denir. Heterojen karışımlar, dağılan maddenin ve dağılma ortamının fiziksel haline göre kolloid, süspansiyon, emülsiyon,
aerosol ve adi karışım olarak sınıflandırılabilir.
Kolloid
Bir maddenin kendisi için çözücü olmayan bir ortamda 10–5 – 10–7 cm boyutlarında (gözle görülemeyecek şekilde)
dağılmasıyla oluşan heterojen karışımlara kolloid denir.
Kolloidal sistemler, dağılma ve dağılan fazın fiziksel haline göre şu şekilde sınıflandırılabilir.
Dağılan Faz
Dağılma Fazı
Kolloid Tipi
Katı
Katı, sıvı, gaz
Sol
Katı
Gaz
Aerosol, duman
Katı
Sıvı
Kolloidal süspansiyon
Sıvı
Sıvı
Emülsiyon
Sıvı
Gaz
Sıvı aerosol, sis
Gaz
Sıvı
Köpük
Saf bir sıvı veya çözeltiden bir ışık demeti geçirildiği zaman ışığın yolu yandan bakılınca görülmez. Ancak bir kolloidden ışık demeti geçirildiğinde yandan bakan bir gözlemci ışığın yolunu görebilir.
116 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Karışımlar
Süspansiyon
Herhangi bir katının bir sıvı içerisinde çözünmeden asılı olarak kalmasıyla oluşan heterojen karışıma süspansiyon
denir.
Süspansiyonlarda dağılan faz ile dağılmanın olduğu faz gözle görülebilir. Süspansiyonda dağılan fazın boyutu 10–5
cm den büyüktür.
Tebeşir tozlu su süspansiyondur.
Emülsiyon
Birbiri içinde çözünmeyen sıvıların oluşturduğu heterojen karışıma emülsiyon denir.
Emülsiyonda dağılan faz ile dağılmanın olduğu faz gözle görülebilir.
1. faz
2. faz
Birbiri içinde çözünmeyen iki
sıvı daha emülsiyonlaşmadan önce
Kararsız emülsiyon
zamanla faz sınırı görülecek
şekilde birbirinden ayrılır.
1. fazın 2. faz içinde dağılmasıyla
oluşan emülsiyon
Aerosol
Bir katının veya sıvının gaz içinde heterojen olarak dağılmasıyla oluşan karışımlara aerosol denir.
Bulut aerosollere örnektir.
Adi Karışım
Kolloid, süspansiyon, emülsiyon ve aerosol dışında kalan heterojen karışımlara adi karışım denir. Demir tozu - kükürt
karışımı, salata, kum - odun talaşı karışımı birer adi karışımdır.
Soru 1
Aşağıdaki maddelerden hangisi karışım değildir?
A) Şekerli su
B) Maden suyu
C) Bakır
D) Limonata
E) Sis
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 117
Karışımlar
Soru 2
Aşağıdaki maddelerden hangisi karışımdır?
A) Sodyum klorür
B) Karbon dioksit
C) Sülfürik asit
D) Tuzlu su
E) Sodyum hidroksit
ÇÖZÜM
Soru 3
●
●
●
Elementler, tek tür atomdan oluşur.
Bileşikler, farklı tür elementlerin oluşturduğu aynı tür molekül veya iyonlardan oluşur.
Karışımlar, farklı tür element veya bileşiklerin kimyasal tepkimeye girmeden bir araya gelmesiyle oluşur.
Buna göre;
I.
O2(g)
II.
NaCl(suda)
III. H2O(s)
maddelerinden hangileri karışımdır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
ÇÖZÜM
Soru 4
Aşağıdaki bazı maddeler küre modeliyle gösterilmiştir.
I
II
III
Bu maddelerden hangileri karışımı temsil etmez?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
118 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I, II ve III
Karışımlar
Soru 5
Aşağıdaki karışımlardan hangisi homojendir?
A) Ayran
B) Türk kahvesi
C) Zeytinyağı-su karışımı
D) Sulu benzin
E) Kolonya
D) Çeşme suyu
E) Hava
ÇÖZÜM
Soru 6
Aşağıdaki karışımlardan hangisi heterojen karışımdır?
A) Tuzlu su
B) Alkollü su
C) Odun talaşı - su
ÇÖZÜM
Soru 7
Aşağıdaki maddelerden hangisi süspansiyona örnek verilebilir?
A) Sodyum klorür
B) Tuzlu su
C) Kolonya
D) Türk kahvesi
E) Maden suyu
ÇÖZÜM
Soru 8
Aşağıda bazı karışımlar ve bu karışımlarda dağılan maddenin ve dağılma ortamının fiziksel hali gösterilmiştir.
sıvı
katı
gaz
sıvı
sıvı
sıvı
I
II
III
Bu karışımlardan hangileri emülsiyondur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 119
Karışımlar
Soru 9
Aşağıdaki karışımlardan hangisi aerosol değildir?
A) Sis
B) Duman
C) Bulut
D) Deodorant
E) Kolonya
D) II ve III
E) I, II ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 10
Emülsiyonlarla ilgili;
I.
Sıvı - sıvı karışımlarıdır.
II.
Dağılan fazla dağıtıcı faz birbiri içinde çözünmez.
III. Homojen karışımlardır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
ÇÖZÜM
Soru 11
Süspansiyonlarla ilgili;
I.
Katı - sıvı karışımlarıdır.
II.
Dağılan madde dağılma ortamında asılı şekilde dağılır.
III. Dağılma ortamı ve dağılan madde gözle görülür.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
ÇÖZÜM
Soru 12
Aerosollarla ilgili;
I.
Homojen karışımlardır.
II.
Katı ve sıvıların gaz içinde dağılmasıyla oluşur.
III. Her yeri aynı görüntü ve özelliktedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
120 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
Karışımlar
Çözünme Olayı
Maddeler katı ve sıvı halde iken türüne göre iyon veya molekülleri bir arada tutan kuvvetler vardır. Bir madde başka
bir madde içinde çözünürken kendi iyon veya molekülleri arasındaki bağlar kopar ve çözündüğü çözücünün molekülleriyle yeni bağlar oluşturur.
Ancak bütün maddeler birbiri içinde çözünmez. Çözünmenin gerçekleşebilmesi için çözücü ve çözünenin yapılarının
birbirine benzemesi gerekir.
Bu durum kimyada şu şekilde ifade edilir.
Polar maddeler, polar çözücülerde; apolar maddeler, apolar çözücülerde çözünür.
1. Adım
2. Adım
3. Adım
Tuzun suda çözünmeye
başlamadan önceki durum
Tuzun suda çözünmeye başladığı andaki durum
Tuzun suda çözündüğü durum
● Tuz
● Sodyum
çözünmeye başlamadan önce kristal yapıdadır.
ve klorür iyonları, su moleküllerinin etkisiyle
birbirinden uzaklaşarak su
molekülleri tarafından çevrilir.
● Su
molekülleri tarafından
çevrilen sodyum ve klorür
iyonları çözücünün her tarafına dağılır.
● Su molekülleri sodyum iyonlarına oksijen, klorür iyonlarına hidrojen tarafıyla yaklaşır.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 121
Karışımlar
Aşağıda bazı maddeler ve karşılarında çözücüler verilmiştir.
Madde
–––––––
I. CH4(g)
II.
I2(k)
III. NaCl(k)
Çözücü
––––––––
H2O(s)
CCl4(s)
H2O(s)
Buna göre, bu maddelerden hangilerinin karşısında verilen çözücüde çözünmesi beklenmez?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III
Soru 13
CCl4(s) ve H2O(s) molekülleri ile ilgili;
I.
CCl4 apolar bir molekül olup sıvı halde molekülleri arasında London Kuvvetleri etkindir.
II.
H2O polar bir molekül olup sıvı halde moleküleri arasında hidrojen bağları etkindir.
III. CCl4 ile H2O sıvıları birbirine karıştırılıp bir süre beklendiğinde ayrı faz oluştururlar.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
D) CCl4
E) CH3 –OH
ÇÖZÜM
Soru 14
CS2 apolar bir moleküldür.
Buna göre, CS2 aşağıdaki sıvıların hangisinde çözünür?
A) H2O
B) CH3Cl
ÇÖZÜM
122 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) C2H5 –OH
Karışımlar
Soru 15
HF ile H2O sıvıları karıştırıldıklarında birbirleri içinde çözünüp çözünmedikleri ve aralarında oluşan çekim türü aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
Çözünür / Çözünmez
––––––––––––––––––
A)
Çözünmez
Aradaki Çekim Türü
––––––––––––––––
London kuvvetleri
B)
Çözünür
Hidrojen bağı
C)
Çözünmez
Dipol - dipol
D)
Çözünür
Dipol - indüklenmiş dipol
E)
Çözünür
İyon - indüklenmiş dipol
ÇÖZÜM
Soru 16
Benzen formülü, C6H6 ve yapısı
şeklinde olan apolar bir organik çözücüdür.
Buna göre benzen;
I.
NaCl
II.
CCl4
III. H2O
maddelerinden hangilerini çözmez?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 17
CH4(g) bileşiği aynı sıcaklık ve miktardaki aşağıdaki çözücülerden hangisinde en fazla çözünür?
A) H2O(s)
B) C2H5OH(s)
C) CH3COOH(s)
D) CH3Cl(s)
E) CCl4(s)
ÇÖZÜM
Soru 18
C2H5OH(s) bileşiği aynı sıcaklık ve miktardaki aşağıdaki çözücülerden hangisinde en fazla çözünür?
A) CCl4(s)
B) H2O(s)
C) CS2(s)
D) CBr4(s)
E) CH3CH2CH2CH3(s)
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 123
Karışımlar
Soru 19
Zeytinyağı su karışımı çalkalanıp yeterli süre beklenildiğinde görünüm Şekil – 1 deki gibi olmaktadır. Ancak zeytinyağı X sıvısı ile karıştırıldığında görünüm Şekil – 2 deki gibi olmaktadır.
Zeytinya¤ı
Zeytin ya¤ı – X sıvısı kar›fl›m›
(tek fazl› görünüm)
Su
fiekil – 1
fiekil – 2
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Zeytinyağı su karışımından emülsiyon oluşur.
B) Zeytinyağı apolar özelliği olan bir maddedir.
C) X sıvısı polar özellikte bir maddedir.
D) X sıvısının suda çözünmesi beklenmez.
E) X sıvısı suda karıştırılıp yeterli süre beklenirse iki fazlı görünüm oluşturur.
ÇÖZÜM
Soru 20
Maddelerin yapısı ve birbirleri içinde çözünmeleriyle ilgili;
I.
Polar yapıdaki moleküllü bileşikler, apolar yapıdaki moleküllü sıvılarda çözünmez.
II.
Polar yapıdaki moleküllü bileşikler, polar yapıdaki moleküllü sıvılarda çözünür.
III. Molekülleri arasında hidrojen bağı oluşan bileşikler, molekülleri arasında hidrojen bağı oluşan çözücülerde iyi çözünür.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
D) I ve II
E) I ve III
ÇÖZÜM
Soru 21
İyonik bir bileşik olan KNO3 ün;
I.
H2O
II.
CCl4
III. Benzen (C6H6)
çözücülerinin hangilerinde çözünmesi beklenir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
124 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) Yalnız III
Karışımlar
Etkinlik – 1
Aşağıda bazı çözücü ve çözünen maddelerin formülleri verilmiştir. Çözünen maddenin çözücüde çözünmesinin beklenip beklenmediğini ve çözücü ile çözünen arasındaki etkileşim türünü belirtiniz.
Çözücü
Çözünen
Çözünür/Çözünmez
Aradaki Etkileşim Türü
CCl4
H 2S
Çözünmez
Dipol–indüklenmiş dipol ve London kuvvetleri
(Molekülün biri apolar diğeri ise polar)
PCl3
HCl
Çözünür
H 2O
C2H5 – OH
H2O
O2
H 2O
HCl
H 2O
NaCl (Na+ Cl–)
CCl4
PCl3
H
I
CH3 – C = O
CH3 – O – CH3
HBr
H 2S
CBr4
Cl2
Br2
KNO3 (K+ NO3 )
NH3
C 6H6
CBr4
HBr
H 2O
KCl(K+Cl–)
H 2O
CH3OH
H2O
CH4
Dipol–dipol ve London kuvvetleri
(Her iki molekül de polar)
–
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 125
Karışımlar
Çözeltiler
Daha önce bileşenleri eşit oranda dağılan, değişik tarafları aynı görüntü ve özellikte olan karışımlara homojen karışım
demiştik. Homojen karışımlara çözelti de denir.
Çözelti şu şekilde de tanımlanabilir: İki ya da daha fazla maddenin birbiri içerisinde homojen olarak dağılmasıyla oluşan karışımlara çözelti denir.
Çözelti içinde genellikle miktarı fazla olan maddeye çözücü, miktarı az olan maddeye ise çözünen denir.
su
Çözücü
+
fleker
+
Çözünen
flekerli
su
Çözelti
Çözücü ve çözünen kavramlarının miktara bağlılığı tamamen keyfi bir kabullenme olup, küçük yüzdeli bileşenin çözücü olarak kabul edildiği pek çok çözelti vardır.
Çözücü ve Çözünenin Fiziksel Haline Göre Çözeltiler
Sıvı çözeltiler en yaygın çözeltilerdir. Katı, sıvı ve gaz fazındaki maddelerin bir sıvı içinde dağılmasıyla oluşan çözeltilere sıvı çözeltiler denir.
Çözeltinin fiziksel hâli
Gaz
Sıvı
Katı
Bileşenler
Çözelti örneği
Çözücü ve fiziksel hâli
Çözünen ve fiziksel hali
Doğal gaz
Metan (gaz)
Etan (gaz)
Hava
Azot (gaz)
Oksijen (gaz)
Tuzlu su
Su (sıvı)
Sodyum klorür (katı)
Kolonya
Su (sıvı)
Etanol (sıvı)
Bronz
Bakır (katı)
Kalay ve Kurşun (katı)
Pirinç
Bakır (katı)
Çinko (katı)
Çözücü ve çözünenin fiziksel haline göre çözelti türleri
Çözünme ile erime kavramları birbiriyle karıştırılmamalıdır. Yanlış bir alışkanlıkta “şeker suda erir” şeklindeki kavram
doğru değildir. Gerçekte şeker suda çözünür. Erime ise bir katının ısı alarak sıvı hale gelmesi olayıdır.
Çözücüsü su olan çözeltilere sulu çözeltiler denir.
126 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Karışımlar
Soru 22
Çözeltilerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Çözeltiler, homojen karışımlardır.
B) Çözeltide miktarı fazla olan bileşene çözücü denir.
C) Bir çözeltide sadece bir çözücü ve bir çözünen bulunur.
D) Çözücüde homojen olarak dağılan bileşene çözünen denir.
E) Bir çözeltide çözücü ile çözünenin kütleleri toplamı çözelti kütlesine eşittir.
ÇÖZÜM
Soru 23
Aşağıdaki maddelerden hangilerinin karıştırılmasıyla çözelti oluşmaz?
A) Su - Şeker
B) Su - Alkol
C) Su - Sirke
D) Su - Benzin
E) Su - Yemek tuzu
ÇÖZÜM
Soru 24
Gazoz ve gazozu oluşturan maddelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
Gazoz
–––––––––––––
A)
Çözücü
Su
–––––––––––––
Çözücü
Şeker
–––––––––––––
Çözünen
Karbondioksit
–––––––––––––
Çözücü
Çözücü
Çözünen
Çözünen
B)
Çözelti
C)
Çözelti
Çözünen
Çözücü
Çözünen
D)
Çözünen
Çözücü
Çözünen
Çözücü
E)
Çözücü
Çözünen
Çözücü
Çözünen
ÇÖZÜM
Soru 25
Aşağıdaki çözeltilerden hangisinin fiziksel haline verilen örnek yanlıştır?
Çözeltinin Fiziksel Hali
–––––––––––––––––––––
A)
Sıvı
Örnek
––––––––––––––––––––––
Gazoz
B)
Gaz
Hava
C)
Katı
Çelik (Demir + Krom)
D)
Sıvı
Kolonya
E)
Katı
Doğal gaz (Metan + Etan)
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 127
Karışımlar
Soru 26 (ÖSS)
Aşağıdakilerin hangisinde, verilen çözelti türünün karşısındaki örnek yanlıştır?
A)
B)
C)
D)
E)
Çözücü
–––––––––––––
Sıvı
Sıvı
Gaz
Gaz
Katı
Çözünen
–––––––––––––
Katı
Sıvı
Sıvı
Gaz
Katı
Örnek
–––––––––––––
Deniz suyu
Kolonya
Gazoz
Hava
Tunç
ÇÖZÜM
Çözeltilerin Sınıflandırılması
Çözeltiler, çözünen maddenin çözücü içindeki oranına göre, doymuşluk durumuna göre ve elektrik iletkenliğine göre
sınıflandırılabilir.
Çözünen Miktarına Göre Çözeltiler
Çözünen maddenin çözücü içindeki oranına göre çözeltiler seyreltik çözelti ve derişik çözelti olarak sınıflandırılırlar.
Seyreltik Çözelti
Bir çözelti içinde çözünen madde miktarı az ise bu çözeltiye seyreltik çözelti denir.
Derişik Çözelti
Bir çözelti içinde çözünen madde miktarı fazla ise bu çözeltiye derişik çözelti denir.
Çözücü molekülleri
Çözünen tanecikler
Seyreltik çözelti
Derişik çözelti
Doymuşluk Durumuna Göre Çözeltiler
Doymuşluk durumuna göre çözeltiler; doymamış çözelti, doymuş çözelti ve aşırı doymuş çözelti olarak sınıflandırılır.
Doymamış Çözelti
Belirli sıcaklıkta, çözebileceğinden daha az çözünen maddeyi çözmüş olan çözeltiye doymamış çözelti denir.
Doymuş Çözelti
Belirli sıcaklıkta, çözebileceği kadar çözünen maddeyi çözmüş olan çözeltiye doymuş çözelti denir.
Aşırı Doymuş Çözelti
Çözebileceğinden daha fazla çözünen maddeyi çözmüş olan çözeltiye aşırı doymuş çözelti denir.
Aşırı doymuş çözeltiler kararsız çözeltilerdir. Aşırı doymuş çözeltiler bir süre bekletilirse ya da bir etki uygulanırsa
fazladan çözünen madde dibe çökerek doymuş çözelti oluşur.
128 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Karışımlar
Elektrik İletkenliğine Göre Çözeltiler
Elektrik iletkenliğine göre çözeltiler, elektrolit çözeltiler ve yalıtkan çözeltiler olarak sınıflandırılırlar.
Elektrolit Çözeltiler
Elektrik akımını ileten çözeltilere elektrolit çözeltiler denir. İyonik çözünme ile oluşan çözeltilerdir.
Bir çözeltinin elektrik akımını iletebilmesi için o çözeltinin iyon içermesi gerekir. Çözeltinin birim hacmindeki iyon sayısı arttıkça çözeltinin elektrik iletkenliği de artar.
Asit çözeltileri, baz çözeltileri ve iyonik bileşiklerin çözeltileri elektrolit çözeltilerdir.
Yalıtkan Çözeltiler
Elektrik akımını iletmeyen çözeltilere yalıtkan çözeltiler denir. Moleküler çözünme ile oluşan çözeltilerdir.
Şeker (C6H12O6), etanol (C2H5OH) gibi suda iyonlaşmadan molekül halinde dağılan maddelerin çözeltileri yalıtkan çözeltilerdir.
50 g fleker
10 g fleker
15 g fleker
50 g su
100 g su
200 g su
1
2
3
Yukarıdaki kaplarda bulunan su içine belirtilen miktarlarda şeker atılıp tamamen çözünmesi sağlanıyor.
Buna göre oluşan çözeltilerin derişiklikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) 1 > 2 > 3
B) 2 > 1 > 3
C) 3 > 1 > 2
D) 3 > 2 > 1
E) 1 > 3 > 2
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 129
Karışımlar
Soru 27
Eşit hacimde su bulunan şekildeki kapların birinde bir kesme şeker diğerinde ise iki kesme şeker çözünüyor.
fieker
fieker
Su
Su
X
Y
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a)
Hangisi daha derişiktir?
b)
Hangisinde çözünen/çözücü oranı daha fazladır?
c)
Hangisinde birim hacimdeki şeker miktarı daha azdır?
ÇÖZÜM
Soru 28 (YGS)
Aşağıdaki tabloda yapısı ve sudaki çözünürlüğü verilen maddelerden eşit mol sayısında alınmış ve alınan maddelerden her biri, eşit hacimdeki suyla ayrı kaplarda karıştırılmıştır.
Madde
Yapısı
Sudaki Çözünürlüğü
İyot
Moleküler
Az
Çay şekeri
Moleküler
Çok
Gümüş iyodür
İyonik
Çok az
Sodyum klorür
İyonik
Çok
Alüminyum klorür
İyonik
Çok
Bu maddelerden hangisiyle oluşturulan karışımın elektrik iletkenliği en yüksektir?
A) İyot
B) Çay şekeri
C) Gümüş iyodür
D) Sodyum klorür
ÇÖZÜM
Soru 29
Aşağıda bazı maddelerin suda çözünmesiyle oluşan çözeltilerin denklemi verilmiştir.
I. NaCI (k)
II. HCI (s)
su
su
III. C 2 H 5 OH (s)
Na
H
+
su
+
(suda)
(suda)
+ CI
+ CI
–
–
(suda)
(suda)
C 2 H 5 OH (suda)
Buna göre hangi çözeltiler elektrik akımını iletir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
ÇÖZÜM
130 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
D) II ve III
E) I,II ve III
E) Alüminyum klorür
Karışımlar
Soru 30
Şekildeki beherde bulunan suda doygun çözelti oluşacak kadar tuz
çözünüyor. Bu çözeltiden X ve Y tüplerine 10 ar mL, Z tüpüne ise
20 mL konulduktan sonra X ve Z tüplerine 20 şer mL, Y tüpüne ise
10 mL su ekleniyor.
Tuzlu su
Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
Tuz
A) X in tuz oranı Y nin tuz oranından fazladır.
10mL
10mL
X
Y
20mL
Z
B) Y nin tuz oranı Z nin tuz oranından fazladır.
C) X in elektrik iletkenliği Z nin elektrik iletkenliğinden fazladır.
D) En seyreltik olan X tir.
E) Y nin derişimi Z nin derişiminden fazladır.
ÇÖZÜM
Soru 31
Üç kaptan 1. de 100 mL, 2. de 200 mL, 3. de ise 300 mL su bulunmaktadır. 1. kaba 3, 2. kaba 2, 3. kaba ise 1 tane
kesme şeker atılarak çözülüyor.
Buna göre, kaplardaki şeker derişikliği aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
(Kesme şekerler eşit kütlededir. K = Kap)
A) K1 > K2 > K3
B) K1 > K3 > K2
C) K3 > K2 > K1
D) K3 > K1 > K2
E) K2 > K1 > K3
ÇÖZÜM
Soru 32
Şekildeki behere, içindeki suyun çözemeyeceği kadar tuz ekleniyor.
Bu çözeltiden 1, 2 ve 3 tüplerine eşit hacimde konuyor.
Bu tüplere şu işlemler uygulanıyor.
Tuzlu su
1. tüpe biraz su, 2. tüpe biraz tuz ekleniyor. 3. tüpe ise herhangi bir işlem uygulanmıyor.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Tuz
1
2
3
A) 1. çözelti doymamıştır.
B) 2. çözelti doymuştur.
C) 3. çözelti aşırı doymuştur.
D) 1. çözelti en seyreltiktir.
E) 2. ve 3. çözeltilerin elektrik iletkenlikleri aynıdır.
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 131
Karışımlar
Soru 33
Şekildeki tüplerin birinde seyreltik tuzlu su, birinde derişik tuzlu
Kat›s›yla
dengede
tuzlu su
su, diğerinde ise katısı ile dengede tuzlu su bulunmaktadır.
Seyreltik
tuzlu su
3. kaptaki karışım ısıtılıp tekrar başlangıç sıcaklığına getirildiğinde dibindeki katının kaybolduğu görülüyor. 1. kaptaki çözel-
Deriflik
tuzlu su
tuz
1
2
3
tinin yarısı boşaltılıyor. 2. kaba ise bir işlem yapılmıyor.
Çözeltilerin son durumu için aşağıdakilerden hangileri doğrudur?
a)
1. çözelti daha derişik hale gelmiştir.
b)
2. çözelti 3. çözeltiden daha seyreltiktir.
c)
3. çözelti aşırı doymuştur.
ÇÖZÜM
Soru 34
Üç ayrı kaptaki KNO3 tuzu üzerine su eklendiğinde katı kütlesinin zamanla değişim grafikleri aşağıdaki gibidir.
1. kapla ilgili 1. grafik; 2. kapla ilgili 2. grafik; 3. kapla ilgili 3. grafik çizilmiştir.
su
su
su
kat›
kütlesi(g)
kat›
kütlesi(g)
kat›
kütlesi(g)
m
m
m
10
5
m gram KNO3
1. kap
m gram KNO3
2. kap
0
m gram KNO3
3. kap
0
zaman
1. grafik
zaman
2. grafik
0
zaman
3. grafik
Buna göre aşağıdakilerden hangileri yanlıştır?
a)
En fazla su 1. kaba eklenmiştir.
b)
2. kaptaki çözelti 1. kaptakinden daha derişiktir.
c)
3. kaptaki katının tamamı çözünmüştür.
d)
1. ve 2. kaptaki çözeltiler doymuştur.
ÇÖZÜM
Soru 35
Bir kapta belirli sıcaklıkta bir miktar su bulunmaktadır.
Çözeltideki
tuz oran›
Çözelti kütlesi
‹letkenlik
Kaba bir miktar tuz yavaş yavaş eklenip çözülüyor.
Bununla ilgili şekildeki grafikler çiziliyor.
I
Bu grafiklerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
ÇÖZÜM
132 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
D) I ve III
Zaman
E) I,II ve III
II
Zaman
III
Zaman
Karışımlar
Etkinlik – 2
Aşağıdaki kutu içinde bulunan terimleri kavram haritasındaki uygun boş kutucuklara yazarak kavram haritasını
tamamlayınız.
Her taraf›
ayn› ise
Çözüneni
fazla ise
De¤iflik yerleri
farkl› ise
Kar›fl›mlar
Çözüneni
az ise
Doymuflluk
durumuna göre
Daha madde
çözüyorsa
Elektrik ak›m›n›
iletiyorsa
Örnektir
‹letmiyorsa
Örnektir
Madde
çözemiyorsa
Çözebilece¤inden
fazla çözmüflse
kat›-s›v›
kar›fl›m› ise
s›v›- s›v›
kar›fl›m› ise
gaz-kat› veya
gaz-s›v› kar›fl›m›
ise
Örnektir
Örnektir
Örnektir
Homojen
kar›fl›m
fiekerli
su
Tebeflir
tozlu su
Deodorant
Heterojen
kar›fl›m
Su-zeytin
ya¤›
Tuzlu
su
Seyreltik
Doymam›fl
çözelti
Afl›r› doymufl
çözelti
Doymufl
çözelti
Yal›tkan
çözeltiler
Deriflik
Elektrolit
çözeltiler
Emülsiyon
Aerosol
Süspansiyon
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 133
Karışımlar
Çözeltilerde Derişim
Belirli bir miktar çözelti veya çözücü içerisinde çözünen madde miktarına derişim denir. Derişimi düşük olan çözeltilere seyreltik çözelti, derişimi yüksek olan çözeltilere ise derişik çözelti denir.
Bir çözeltide çözünen madde miktarı; kütle, hacim ve mol terimlerini içeren çeşitli derişim birimleriyle belirtilir. Öğretim
programımız gereği yüzde derişim ve ppm derişim tanıtılacaktır.
Kütlece Yüzde Derişim (K %)
100 gram çözeltide çözünmüş olarak bulunan maddenin kütlesine kütlece yüzde derişim denir.
Örneğin kütlece %25 lik şekerli su çözeltisi denildiğinde, her 100 gram çözeltide 25 gram şeker ve 75 gram su olduğu anlaşılmalıdır.
Kütlece yüzde şu bağıntı ile gösterilir.
Kütlece yüzde (K%) =
Çözünenin kütlesi (m Ç)
Çözeltinin kütlesi (m T)
. 100
Bir çözelti seyreltilirken ya da deriştirilirken şu bağıntı kullanılabilir.
m 1 .K% 1 = m 2 .K% 2
Farklı çözeltiler birbirleriyle karıştırılırken de şu bağıntı kullanılabilir.
m1 . K%1 + m2 . K%2 + ... = (m1 + m2 + ...) K%karışım
2 mol NaOH kullanılarak 400 gram sulu çözelti hazırlanıyor.
Buna göre, bu çözeltinin kütlece yüzde kaçı NaOH dir?
(NaOH nin mol kütlesi:40 g/mol)
Soru 36
64 gram suda 16 gram şeker çözünmüştür.
Buna göre bu çözeltideki şekerin kütlece % derişimi kaçtır?
ÇÖZÜM
134 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Karışımlar
Soru 37
12 gram KNO3 kullanılarak kütlece % 30 luk sulu çözelti hazırlanıyor.
Buna göre, bu çözelti için kullanılan su kaç gramdır?
ÇÖZÜM
Soru 38
Kütlece % 30 luk 20 gram şekerli su çözeltisinden 5 gram su buharlaştırılıyor.
Buna göre oluşan yeni çözeltide şekerin kütlece yüzdesi kaçtır?
ÇÖZÜM
Soru 39
Kütlece % 20 lik 120 gram KNO3 çözeltisine 30 gram daha KNO3 eklenip, çözünüyor.
Buna göre yeni çözeltide KNO3 ün kütlece % derişimi kaçtır?
ÇÖZÜM
Soru 40
Kütlece % 20 KNO3 içeren 40 gram sulu çözeltiye 10 gram su ekleniyor.
Buna göre oluşan yeni çözelti kütlece % kaç KNO3 içerir?
ÇÖZÜM
Soru 41
Kütlece % 30 oranında şeker içeren çözeltinin özkütlesi 1,2 g/mL dir.
Bu çözeltinin 200 mL sinde kaç gram şeker çözünmüştür?
ÇÖZÜM
Soru 42
% 60 lık KOH çözeltisi ile % 20 lik KOH çözeltisi kütlece hangi oranda karıştırılırsa son çözelti % 25 lik olur?
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 135
Karışımlar
Soru 43
% 20 lik 400 g tuzlu su elde etmek için % 10 ve % 50 lik çözeltilerden kaçar gram gerekir?
ÇÖZÜM
Soru 44
Kütlece % 20 lik 100 gram şekerli su çözeltisi ile % 60 lık bir miktar şekerli su çözeltisi karıştırıldığında kütlece % 40
şeker içeren bir karışım oluşuyor.
Buna göre karışımın kütlesi kaç gramdır?
ÇÖZÜM
Soru 45
150 gram su ile % 40 KNO3 içeren çözelti hazırlamak için kaç gram KNO3 gerekir?
ÇÖZÜM
Soru 46
Belli bir sıcaklıkta 100 gram su 30 gram NaNO3 ile doygun hale gelmektedir.
Buna göre, aynı sıcaklıkta % 20 NaNO3 içeren 400 gram sulu çözeltiyi doyurmak için kaç gram NaNO3 gerekir?
ÇÖZÜM
Soru 47
Kütlece % 20 lik 400 gram X2(SO4)3 çözeltisinde 0,2 mol X2(SO4)3 çözünmüş olarak bulunmaktadır.
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. (Atom kütleleri: O = 16, S = 32)
a) X2(SO4)3 ün mol kütlesi nedir?
b) X in atom kütlesi nedir?
ÇÖZÜM
Soru 48
0,25 mol KOH 2 mol suda çözünerek bir çözelti hazırlanıyor.
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. (Atom kütleleri: H = 1, O = 16, K = 39)
a) Çözeltinin kütlesi kaç gramdır?
ÇÖZÜM
136 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
b) Çözeltinin kütlece % kaçı KOH dir?
Karışımlar
Hacimce Yüzde Derişim (H %)
Sıvı - sıvı çözeltiler hacim olarak ölçülebileceğinden bazı çözeltilerin derişimleri hacim yüzdesine göre hazırlanır.
Örneğin, hacimce % 20 metanol bulunan 100 mL sulu çözeltinin 20 mLsi metanoldür.
Hacimce yüzde aşağıdaki bağıntı ile hesaplanabilir:
Hacimce yüzde (H%) =
Çözünenin hacmi (V Ç)
Çözeltinin hacmi (V T)
. 100
40 mL etanol ile 160 mL su karıştırılarak bir çözelti hazırlanıyor.
Bu çözeltideki etanolün hacimce yüzdesi kaçtır?
A) 10
B) 20
C) 30
D) 40
E) 80
Soru 49
Hacimce %20 metanol içeren 250 mililitre sulu çözelti hazırlamak için kaç mililitre metanol kullanılmalıdır?
A) 8
B) 16
C) 32
D) 40
E) 50
ÇÖZÜM
Soru 50
40 mililitre etil alkolden hacimce % 16 lık kaç mililitre sulu çözelti hazırlanabilir?
A) 100
B) 150
C) 200
D) 250
E) 300
ÇÖZÜM
Soru 51
25 mL saf etanolün üzerine su eklenerek 400 mL çözelti hazırlanıyor.
Buna göre, bu çözelti hacimce yüzde kaç etanol içerir?
A) 6,25
B) 10
C) 12,5
D) 25
E) 50
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 137
Karışımlar
Hacim - Kütlece Yüzde Derişim (HK %)
100 mL çözeltide çözünmüş olan maddenin kütlesine hacim - kütlece yüzde denir.
Örneğin 100 mL çözeltide 0,9 gram NaCl içeren sulu çözeltinin derişimi % 0,9 dur.
Bu birim genellikle tıp ve eczacılıkta kullanılır.
Hacim - kütlece yüzde aşağıdaki bağıntı ile hesaplanabilir.
Hacim - Kütlece Yüzde (HK%) =
Çözünenin kütlesi (m Ç)
Çözeltinin hacmi (V T)
. 100
Hacim - kütlece % 4 lük 150 mililitre potasyum iyodür çözeltisi hazırlamak için kaç gram potasyum iyodür
gerekir?
A) 2
B) 4
C) 6
D) 8
E) 12
Soru 52
25 gram potasyum nitrat suda çözülerek 500 mL sulu çözelti hazırlanıyor.
Buna göre, bu çözelti hacim - kütlece yüzde kaçlıktır?
A) 5
B) 10
C) 25
D) 50
E) 125
ÇÖZÜM
Soru 53
30 gram amonyum nitrat tuzundan hacim - kütlece %20 lik kaç mililitre çözelti hazırlanabilir?
A) 100
B) 150
C) 200
D) 250
E) 300
ÇÖZÜM
Soru 54
Cilt enfeksiyonlarının antisepsisinde, ameliyatlarda ve daha bir çok tıbbi işlemde kullanılan tendürdiyot hacim - kütlece % 2 iyot ve % 2,5 sodyum iyodürün alkoldeki çözeltisidir.
Buna göre, ecza dolabında bulunan 20 mililitrelik tendürdiyot çözeltisindeki iyot (I2) ve sodyum iyodür (NaI)
kütleleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) I2 : 0,1 ; NaI : 0,2
B) I2 : 0,1 ; NaI : 0,3
ÇÖZÜM
138 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I2 : 0,3 ; NaI : 0,4
D) I2 : 0,4 ; NaI : 0,5
E) I2 : 0,8 ; NaI : 1
Karışımlar
ppm – derişim
Çok hassas analizlerde bazen derişimler o kadar küçük olur ki derişim birimi olarak ppm kullanılır. ppm, milyonda parça anlamındadır (ppm, ingilizce parts per million kelimelerinin kısaltılmış şeklidir).
1 kg çözeltide çözünen maddenin miligram (mg) olarak kütlesine ppm denir. Bu tür çözeltiler çok seyreltik olduğu için
çözelti kütlesi yerine çözücü kütlesi alınabilir. Örneğin, derişimi 5 ppm olan bir çözeltinin kütlece milyonda 5 kısmı çözünendir. Yani derişimi; 5 mg madde/1 kg çözeltidir.
ppm =
●
●
çözünen miktarı (mg)
çözeltinin kütlesi (kg)
Suda çözünen maddenin kütlesi çok küçük olduğu için çözelti kütlesi yerine su kütlesi alınabilir.
1 kg = 1000 g
●
1 g = 1000 mg
0,5 kg su örneğinde 3,2 mg kurşun iyonu (Pb2+) bulunmaktadır.
Buna göre bu çözeltinin derişimi kaç ppm dir?
Soru 55
Bir su örneğinin analizinde, 0,1 kg lik örnekte 0,5 mg cıva (Hg2+) olduğu belirleniyor.
Buna göre, bu su örneğinin derişimi kaç ppm dir?
ÇÖZÜM
Soru 56
Derişimi 10 mg Pb2+/kg su olan bir çözeltinin 500 kg sinde kaç gram Pb2+ vardır?
ÇÖZÜM
Soru 57
Hg2+ derişimi 4 ppm olan bir çözeltinin 100 kg sinde kaç gram Hg2+ vardır?
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 139
Karışımlar
Koligatif Özellikler
Çözeltilerin derişime bağlı olarak değişen özelliklerine koligatif özellikler denir.
Öğretim programımız gereği kaynama sıcaklığı artması, donma sıcaklığı düşmesi ve osmotik basınç işlenecektir.
Donma Noktası Düşmesi
Bir sıvıda bir madde çözündüğünde oluşan çözeltinin donma noktası, saf çözücüye göre daha düşük olur.
Saf çözücü ile çözeltinin donmaya başlama sıcaklığı arasındaki farka donma noktası düşmesi denir.
●
Çözeltinin derişimi arttıkça donma noktası düşmesi daha fazla olur.
I. 1 gram yemek tuzu içeren 100 gram sulu çözelti
II. 2 gram yemek tuzu içeren 400 gram sulu çözelti
III. 1 gram yemek tuzu içeren 50 gram sulu çözelti
Yukarıdaki çözeltilerin aynı ortamda donmaya başlama sıcaklıkları aşağıdakilerin hangisinde doğru karşılaştırılmıştır?
A) I > II > III
B) III > II > I
C) II > I > III
D) II > III > II
E) I = III > II
Soru 58
Glikol, antifiriz olarak motorlu araçlarda kışın soğutma suyunun donmasını önlemek için kullanılan bir sıvıdır.
Aşağıda glikolün su ile karıştırılmasıyla oluşan çözeltilerin donmaya başlama sıcaklıkları verilmiştir.
Kullanılan Antifiriz Miktarı (mL)
––––––––––––––––––––––––––
Çözelti Miktarı (mL)
–––––––––––––––––
X
Y
Z
Donmaya Başlama Sıcaklığı (°C)
–––––––––––––––––––––––––––––––
1200
1200
1200
–8
–4
–12
Buna göre X, Y ve Z miktarları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) X > Y > Z
B) Z > X > Y
ÇÖZÜM
140 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) Y > X > Z
D) X > Z > Y
E) Y > Z > X
Karışımlar
Soru 59
Aşağıda yemek tuzunun suda çözünmesiyle oluşturulan sulu çözeltiler ve donmaya başlama sıcaklıkları verilmiştir.
10 g
10 g
10 g
x mL çözelti
y mL çözelti
z mL çözelti
Donma noktası –2 °C
Donma noktası –3 °C
Donma noktası –4 °C
Buna göre, çözelti hacimleri (x, y, z) aşağıdakilerin hangisinde doğru karşılaştırılmıştır?
A) x > y > z
B) z > y > x
C) x > z > y
D) z > x > y
E) y > z > x
ÇÖZÜM
Soru 60
Aşağıda glikol ile sudan oluşturulan çözelti örnekleri verilmiştir.
30 m
40 m
L glik
50 m
L glik
ol
L glik
ol
400 mL su
150 mL su
I
ol
200 mL su
II
III
Buna göre, oluşan çözeltilerin saf suya göre donma noktalarındaki düşüş farklarının büyüklüğü aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) I > II > III
B) III > I > II
C) II > III > I
D) II > I > III
E) I > III > II
ÇÖZÜM
Soru 61
I.
Kışın karlı ve buzlu havalarda yolların tuzlanması
II.
Buzdolabının buzluğuna konulan suyun donması
III. Motorlu araçların radyotörlerindeki suya antifiriz karıştırılması
İşlemlerinden hangileri suyun donma sıcaklığını düşürmek için yapılan işlemlerdendir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 141
Karışımlar
Kaynama Noktası Yükselmesi
Bir sıvı içinde uçucu olmayan bir katı çözündüğünde oluşan çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı saf çözücünün
kaynama sıcaklığından yüksek olur.
Saf çözücü ile çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı arasındaki farka kaynama noktası yükselmesi denir.
●
Çözeltinin derişimi arttıkça kaynama noktası yükselmesi daha fazla olur.
Aşağıda yemek tuzu ile sudan oluşturulan çözelti örnekleri verilmiştir.
4 gram tuz içeren 100 gram çözelti
10 gram tuz içeren 250 gram çözelti
20 gram tuz içeren 400 gram çözelti
I
II
III
Buna göre, bu çözeltilerin aynı ortamda kaynamaya başlama sıcaklıklarının büyüklüğü aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) I > II > III
B) I = II > III
C) III > I = II
D) I = II = III
E) II = III > I
Soru 62
Aşağıda KNO3 tuzu ile hazırlanmış sulu çözelti örnekleri verilmiştir.
I.
Seyreltik KNO3 tuz çözeltisi
II.
Çok seyreltik KNO3 tuz çözeltisi
III. Derişik KNO3 tuz çözeltisi
Bu çözelti örneklerinin aynı ortamda kaynamaya başlama sıcaklıkları aşağıdakilerin hangisinde doğru karşılaştırılmıştır?
A) I > II > III
B) III > I > II
ÇÖZÜM
142 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) III > II > I
D) II > I > III
E) I > III > II
Karışımlar
Soru 63
Aşağıda tuzlu suya ilişkin üç farklı çözeltinin sıcaklık - zaman grafikleri verilmiştir.
Sıcaklık (°C)
Sıcaklık (°C)
Sıcaklık (°C)
100 + b
100 + a
100
100
P0 = 1 atm
I
Zaman
100 + c
100
P0 = 1 atm
II
Zaman
P0 = 1 atm
III
Zaman
Buna göre, bu tuzlu su çözeltileri aşağıdakilerden hangisi olabilir? (b > c > a)
I. çözelti
––––––––––––––
A) HK %2 lik çözelti
II. çözelti
––––––––––––––
HK %5 lik çözelti
III. çözelti
–––––––––––––––
HK %10 luk çözelti
B) HK %5 lik çözelti
HK %2 lik çözelti
HK %10 luk çözelti
C) HK %2 lik çözelti
HK %10 luk çözelti
HK %5 lik çözelti
D) HK %10 luk çözelti
HK %2 lik çözelti
HK %5 lik çözelti
E) HK %10 luk çözelti
HK %5 lik çözelti
HK %2 lik çözelti
ÇÖZÜM
Soru 64
Aşağıdaki çözeltilerden hangisinin aynı ortamda kaynama noktası yükselmesi en yüksektir?
A) 4 gram şeker içeren 200 mL sulu çözelti
B) 10 gram şeker içeren 240 mL sulu çözelti
C) 10 gram şeker içeren 500 mL sulu çözelti
D) 4 gram şeker içeren 50 mL sulu çözelti
E) 1 gram şeker içeren 50 mL sulu çözelti
ÇÖZÜM
Soru 65
Sıvıların aynı ortamda kaynamaya başlama sıcaklıklarıyla ilgili;
I.
Tuzlu suyun kaynamaya başlama sıcaklığı saf suyunkinden daha yüksektir.
II.
Aynı katının doymuş ve doymamış çözeltileri karşılaştırıldığında doymuş olan çözeltinin kaynama sıcaklığı daha
yüksektir.
III. Aynı katının seyreltik ve derişik çözeltileri karşılaştırıldığında seyreltik çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı daha düşüktür.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 143
Karışımlar
Osmoz
Bir çözeltideki çözünen parçacıkların (molekül, iyon vs) geçemediği yarı geçirgen bir zardan çözücü moleküllerinin geçmesine osmoz denir.
Osmoz olayında; çözücü molekülleri, derişimin az olduğu taraftan fazla olduğu tarafa hareket eder. Bunun sonucu olarak çözelti tarafındaki sıvı seviyesi yükselir.
Yar› geçirgen zar
osmoz
Seyreltik çözelti
Deriflik çözelti
Seyreltik çözelti
Deriflik çözelti
Osmozla çözücü molekülleri derişimi fazla olan çözelti tarafına geçerek burada sıvı seviyesini yükseltir.
Osmotik Basınç
Saf çözücüden çözelti tarafına çözücü moleküllerinin geçişinin engellenebilmesi için çözelti üzerine fazladan uygulanması gereken basınca osmotik basınç denir.
Osmotik basınç (π)
seyreltik
çözelti
deriflik
çözelti
yarı geçirgen zar
Çözücü
Su
(çözücü)
Çözelti
yarı geçirgen zar
Çözelti tarafında yükselen sıvı sütunu aşağı bir basınç yaparak buraya çözücü moleküllerinin zardan geçmemesine neden olur.
Yarı geçirgen zarın her iki tarafındaki çözeltinin derişimleri arasındaki fark arttıkça sıvı sütununun yüksekliği ve buna
bağlı olarak da osmotik basınç artar.
a
b
yar› geçirgen zar
I
a
b
a
yar› geçirgen zar
II
b
yar› geçirgen zar
III
Şekildeki U borularının içine eşit yükseklikte şekerli su konulup bir süre beklendiğinde yukarıdaki durumlar oluşuyor.
Buna göre, hangi U borularının a tarafındaki şeker derişimi b tarafındakinden fazladır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
144 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III
Karışımlar
Soru 66
Şekildeki kaplarda bulunan çözeltilerin arasında seçici geçirgen zar bulunmaktadır.
π1
Kütlece %1 lik
flekerli su
π2
Kütlece %5 lik
flekerli su
Kütlece %2 lik
flekerli su
π3
Kütlece %10 luk
flekerli su
Kütlece %10 luk Kütlece %12 lik
flekerli su
flekerli su
Buna göre, kaplardaki osmotik basınç aşağıdakilerin hangisinde doğru karşılaştırılmıştır? (Osmotik basınç = π)
A) π2 > π1 > π3
B) π2 > π3 > π1
C) π3 > π2 > π1
D) π1 > π2 > π3
E) π3 > π1 > π2
ÇÖZÜM
Soru 67
Aşağıdaki çözelti çiftleri ortasında seçici geçirgen zar bulunan iki tarafına eşit hacimde konulduğunda hangisinin sıvı seviyeleri arasındaki fark en fazla olur?
A) Hacim - kütlece %2 lik KNO3 çözeltisi - Hacim - kütlece %5 lik KNO3 çözeltisi
B) Hacim - kütlece %8 lik KNO3 çözeltisi - Hacim - kütlece %20 lik KNO3 çözeltisi
C) Hacim - kütlece %1 lik KNO3 çözeltisi - Hacim - kütlece %2 lik KNO3 çözeltisi
D) Hacim - kütlece %5 lik KNO3 çözeltisi - Hacim - kütlece %10 luk KNO3 çözeltisi
E) Hacim - kütlece %10 luk KNO3 çözeltisi - Hacim - kütlece %20 lik KNO3 çözeltisi
ÇÖZÜM
Soru 68
Seçici geçirgen zarla üç bölmeye ayrılmış bulunan aşağıdaki kabın bölmelerindeki çözeltilerin başlangıçta seviyeleri eşittir.
20 g tuz içeren
200 mL sulu
çözelti
I. Bölme
50 g tuz içeren
400 mL sulu
çözelti
II. Bölme
10 g tuz içeren
100 mL sulu
çözelti
III. Bölme
Bir süre beklendiğinde bölmelerin sıvı seviyelerinde meydana gelen değişme (artar - azalır - değişmez şeklinde) aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
E)
I. Bölme
––––––––––––––
Azalır
Artar
Azalır
Değişmez
Artar
II. Bölme
––––––––––––––
Artar
Azalır
Artar
Azalır
Değişmez
III. Bölme
–––––––––––––––
Değişmez
Artar
Azalır
Artar
Azalır
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 145
Karışımlar
KARIŞIMLARIN AYRILMASI
Karışımların oluşumu fizikseldir. Bu nedenle bileşenlerine ayrılması da fiziksel yöntemlerle gerçekleştirilir. Bunun için
karışımı oluşturan maddelerin, ayırt edici özelliklerinin farklılığından yararlanılır.
Tanecik Boyutundan Yararlanarak Ayırma
Bazı karışımlar farklı büyüklükteki taneciklerin karışımından oluşur. Bu karışımlar tanecik boyutuna göre çeşitli yöntemlerle bileşenlerine ayrıştırılabilir.
Ayıklama
Ayıklama; maddelerin tane büyüklüğü, renk, parlaklık gibi fiziksel özelliklerinin
farklılığına dayanan ve daha çok basit karışımların ayrılmasında kullanılan bir
yöntemdir.
Pirinç, kahve, mercimek, fasülye gibi gıdalara karışmış istenmeyen maddelerin
ayıklanması elle yapılmaktadır.
Meyve suyu endüstrisinde ve bazı metallerin ayrıştırılmasında ayıklama
amacıyla maşa, kıskaç gibi araçlar da kullanılabilir.
Ayrıca patates, soğan, turp, havuç gibi sebzeleri topraktan ayırmak için ayıklama yöntemi kullanılır.
Eleme
Katı – katı heterojen karışımları bileşenlerine ayırmak için tanecik boyutu
farkından yararlanılarak yapılan ayırma işlemidir. Eleme ile yapılan
ayrıştırmalarda elek adı verilen araç kullanılır.
Kum ile çakıl taşları, un ile kepek eleme ile birbirinden ayrılır.
Süzme
Sıvı-katı ve gaz-katı heterojen karışımlarını süzgeç, filitre vs. gibi araçlar yardımıyla
bileşenlerine ayırma yöntemidir.
Örneğin demlikteki çay karışımının çay tanelerinden (katı-sıvı heterojen karışım)
ayrılmasında süzgeç kullanılırken havadaki toz zerreciklerinin (katı - gaz heterojen
karışım) motora geçmesini engellemek için havadan ayrılmasında filitre kullanılır.
146 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Karışımlar
Diyaliz
Diyaliz, yarı geçirgen bir zar aracılığı ile kanda yüksek yoğunlukta bulunan bazı zararlı maddelerin yayılma yoluyla
diyaliz sıvısına geçmesi prensibine dayanır.
Böbrek yetmezliği olan hastalarda vücutta biriken zararlı atıklar ve fazla sıvının makine ile süzülerek vücuttan
uzaklaştırılmasına hemodiyaliz denir.
Diyaliz, diyaliz makinesi ile yapılır. Diyaliz makinelerinde kanın zararlı maddelerden temizlenme işlemi, diyalizer veya
yapay böbrek olarak adlandırılan özel filitreler ile yapılmaktadır. Silindir biçimindeki bu özel filitre binlerce içi boş küçük
tüp içermektedir.
Diyaliz işleminde kullanılan yarı geçirgen zarların en önemli özelliği, tanecik boyutu küçük olan maddeleri geçirmeleri,
büyük olanları ise geçirmemeleridir.
Diyalizer tüplerinin yapıldığı yarı geçirgen zarlar; üre, keratin gibi tanecik boyutu küçük olan vücuda zararlı maddeleri
geçirirken protein, kan hücreleri gibi tanecik boyutu büyük olan ve vücuda yararlı olan maddeleri geçirmez.
Diyaliz ayırma yöntemi başka alanlarda da kullanılmaktadır.
Örneğin, günümüzde atık sulardaki büyük organik parçacıklar küçüklerinden diyaliz ayırma yöntemiyle ayrılmaktadır.
Diyaliz Makinesinin Çalışması
Yan geçirgen
GLI]\RQ]DUԩ
İki tüpten oluşan bu makinenin tüplerinden biri
hastanın bileğindeki atardamarına diğeri ise toplardamarına bağlanır. Tüpün içerisinde kanın
düzenli akışını sağlayan iki pompa vardır.
Damarlardan çıkan tüpler, üzeri yarı geçirgen bir
'L\DOL]VԩYԩVԩ
JLULԭL
7HPL]OHQPLԭ
kan
'L\DOL]VԩYԩVԩ
oԩNԩԭԩ
+DYD
D\ԩUDFԩ
zarla kaplı olan başka bir tüpün etrafını dolaşır.
Pompa
Damardan
gelen kan
Heparin
Bu büyük tüp diyaliz denilen tuzlu solüsyonun
bulunduğu bir kap içinde durur.
Hastanın zararlı maddelerle kirlenmiş kanı birinci
tüple alınır ve diyaliz solüsyonunun içinden geçi-
Diyaliz Makinesi
rilerek bu zararlı maddelerden arındırılır. Temizlenen kan diğer tüple tekrar hastaya verilir.
Soru 69
Aşağıda bazı karışımlar verilmiştir.
I.
Mercimek - taş karışımı
II.
Un - kepek karışımı
III. Toz - hava karışımı
Bu karışımlardan hangileri tanecik boyutundan yararlanarak bileşenlerine ayrılır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 147
Karışımlar
Soru 70
I.
Kuru fasulye - nohut karışımı
II.
Un - kepek karışımı
III. Toz - hava karışımı
Yukarıdaki karışımlardan hangilerinin ayıklama ile ayrıştırılması uygundur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III
ÇÖZÜM
Soru 71
I.
Şekerli su çözeltisi
II.
Tebeşir tozlu su
III. Kum - çakıl karışımı
Yukarıdaki karışımlardan hangilerinin süzme ile bileşenlerine ayrıştırılması uygundur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 72
Aşağıda bazı karışımlar verilmiştir.
I.
Kum - çakıl karışımı
II.
Un - kepek karışımı
III. Bulgur - buğday karışımı
IV. Elma - armut karışımı
Bu karışımlardan hangilerinin eleme ile bileşenlerine ayrıştırılması uygun bir yöntem değildir?
A) Yalnız I
B) Yalnız IV
C) I ve III
D) II ve IV
E) II, III ve IV
ÇÖZÜM
Soru 73
Diyaliz ile ilgili;
I.
Tanecik boyutuna dayanan bir ayırma yöntemidir.
II.
İşlem için silindir biçimindeki özel filitreler kullanılmaktadır.
III. İşlem sırasında yarı geçirgen zardan bazı maddeler geçerken bazıları geçemez.
açıklamalarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) I ve II
ÇÖZÜM
148 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
Karışımlar
Yoğunluk Farkından Yararlanarak Ayırma
Katı - sıvı karışımındaki katı, sıvıda çözünmüyorsa ve yoğunluğu sıvıdan düşükse sıvıda yüzer, yoğunluğu sıvıdan
büyükse dibe batar. Maddenin bu özelliğinden yararlanılarak bazı ayırma yöntemleri geliştirilmiştir.
Çöktürme Yöntemi
Analizlerde çok sık kullanılan çöktürme işlemi, iki çözeltinin tepkimeye girmesi sonucunda istenilen maddenin çöktürülmesi esasına dayanır.
Bu işlem sırasında oluşan katıya çökelti, işleme de çöktürme denir.
Bir içme suyu örneğinde sağlığa zararlı Pb2+ iyonlarını içeren Pb(NO3)2 olduğunu düşünelim. Bu örnekten Pb2+ yi
çöktürüp uzaklaştırmak için iyonlardan biri Pb2+ ile tepkimeye girerek suda çözünmeyen iyonik katı oluşturan madde
ile karıştırılır.
Pb2+ iyonlarını içeren su örneği Na2SO4 ile karıştırıldığında PbSO4 çöker.
Olayın denklemi şöyledir.
Pb(NO3)2(aq) + Na2SO4 → PbSO4(k) + 2NaNO3(aq)
Çöktürmede Santrifüj
Çöktürme işlemi sonunda oluşan katı çok küçük taneciklere sahipse çöktürme santrifüj tüpünde yapılır.
Santrifüj Aleti
Santrifüj tüpü santrifüj cihazına yerleştirilerek hızlı bir şekilde döndürülür. Bu şekilde katı madde tüpün dibinde toplanarak çökmenin tam olması sağlanır.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 149
Karışımlar
Flotasyon (Yüzdürme)
Sudan hafif olan katı taneciklerin su yüzeyine yükseltilerek uzaklaştırılmasına yüzdürme veya flotasyon denir.
Yüzdürme ile ayırma, daha çok katı haldeki heterojen karışımların bileşenlerine ayrıştırılmasında kullanılan bir yöntemdir. Bu ayırma yöntemi uygulanırken karışım üzerine karışımın bileşenleriyle etkileşmeyen bir sıvı eklenir. Eklenen
bu sıvının yoğunluğu karışımı oluşturan bileşenlerden birinin yoğunluğundan büyük diğerinin yoğunluğundan küçük
olmalıdır. Böylece bileşenlerden biri batarken diğeri sıvının üzerinde yüzer.
Eğer sıvı akıtılacak olursa yüzen madde suyla birlikte diğer bileşenden ayrılır. Yani yoğunluğu sıvınınkinden küçük olan
madde yüzdürülerek ayrılmış olur. Saman ile kum karışımı bu yöntemle bileşenlerine ayrıştırılabilir.
Metal Cevherlerinin Flotasyonla Zenginleştirilmesi
Metallerin çoğu doğada saf halde bulunmayıp maden cevherleri şeklinde bulunurlar. Maden cevherleri de bir çok madde ile karışım halinde bulunurlar.
Tane büyüklüğü 100-150 mikrona kadar olan ince öğütülmüş cevherler için en iyi zenginleştirme metodudur.
İnce öğütülmüş cevher su ile karıştırılır. Oluşan karışıma hava kabarcıkları (köpükler) gönderilirse bazı mineral taneleri
hava kabarcıklarına yapışır. Bu özelliği göstermeyen diğer mineraller ise su içinde olduğu gibi kalır. Hava kabarcıkları
kendilerine yapışan mineralleri suyun yüzeyine çıkarırlar. Bu köpük tabakası uygun bir araç yardımıyla toplanır.
Flotasyonun en çok kullanıldığı alan metal sülfürü minerallerinin zenginleştirilmesidir. Ayrıca su arıtmada da kullanılmaktadır.
Aktarma (Dekantasyon)
Katı - sıvı heterojen karışımındaki katı kısım çöktükten sonra üstteki sıvı kısmın başka bir
kaba aktarılması işlemine dekantasyon denir.
Örneğin, çamurlu suyun bekletilerek çamur kısmı dibe çöktükten sonra üstte kalan berrak
suyu başka bir kaba aktarma dekantasyona örnektir.
Aktarma işlemi kap eğilerek yapılabildiği gibi laboratuvar aletleriyle (damlalık, pipet vs.) de
yapılabilir.
Sıvıları Yoğunluk Farkı ile Ayırma
Sıvılar birbiri içinde çözünmüyorsa, heterojen karışım yani emülsiyon oluşur. Bu sıvıların özkütleleri
farklı ise, ayırma hunisi kullanılarak ayırma işlemi yapılır.
●
Karışım ayırma hunisine doldurulur dinlenmeye bırakılır.
●
Özkütlesi küçük olan sıvı (zeytinyağı) üstte, büyük olan sıvı (su) altta toplanır.
●
Musluk açılarak özkütlesi büyük olan sıvı yavaş yavaş alttaki kaba alınır. Sıvıların birbirine
değdiği yüzey musluğa geldiğinde musluk kapatılır. Böylece özkütlesi küçük olan sıvı ayırma
hunisinde kalır.
150 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Karışımlar
Soru 74
Aşağıda bazı karışımlar ve bunların bileşenlerine nasıl ayrıştırıldıkları belirtilmiştir.
I.
Odun talaşı - kum karışımını su yardımı ile ayırma
II.
Buğday - saman karışımını rüzgâr yardımı ile ayırma
III. Çamurlu suyu süzgeç kâğıdından geçirme
Bu ayrıştırma işlemlerinden hangileri yoğunluk farkından yararlanarak yapılan işlemlerdir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 75
I.
Ayran bekletildikten sonra üzerinde biriken suyun dökülmesi
II.
Tuzlu sudan suyun buharlaştırıldıktan sonra tuz elde edilmesi
III. Odun talaşı demir tozu karışımını mıknatıs yardımı ile ayırma
İşlemlerinden hangileri aktarma (dekantasyon)dur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III
ÇÖZÜM
Soru 76
NaOH(suda)
Al(NO3)3(suda)
Al(OH)3(k)
Yukarıda şekillerle gösterilen işlemler şu şekilde gerçekleşmektedir.
1.
İçinde Al(NO3)3 çözeltisi bulunan kaba NaOH çözeltisi eklendiğinde, kabın dibinde Al(OH)3 katısı oluşuyor.
2.
İçinde Al(OH)3 katısı bulunan kap eğilip üzerindeki sıvı başka bir kaba dökülüyor.
Buna göre 1. ve 2. işlemde uygulanan yöntemlerin adı aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
E)
1. İşlem
–––––––––––
Çöktürme
Çözme
Yüzdürme
Çöktürme
Çözme
2. İşlem
–––––––––––
Flotasyon
Aktarma
Çöktürme
Aktarma
Ayıklama
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 151
Karışımlar
Soru 77
Karbontetraklorür apolar, su ise polar bir bileşik olup suyun yoğunluğu 1 g/cm3 olan bir sıvı, karbontetraklorürün yoğunluğu ise 1 g/cm3 ten daha büyük bir sıvıdır.
Buna göre, su ve karbontetraklorürden oluşan karışım aşağıdaki yöntemlerden hangisi ile bileşenlerine ayrıştırılabilir?
A) Süzme
B) Tanecik boyutu
C) Santrifüjleme
D) Eleme
E) Aktarma
ÇÖZÜM
Kaynama Noktaları Farkından Yararlanarak Ayırma
Daha önceki ayırma yöntemleri genellikle heterojen karışımları ayırmak için uygulanan ayrılma yöntemleriydi.
Çözeltileri ise bileşenlerine ayırmak için en uygun yöntemlerden biri kaynama noktaları farkından yararlanılarak
yapılan ayırmadır.
Damıtma
Bir sıvının ısıtılarak buharlaştıktan sonra, soğutularak tekrar yoğunlaştırılması ile elde edilmesi işlemine damıtma
denir.
Basit Damıtma
Kaynama sıcaklıkları arasındaki fark 40 °C nin üzerinde olan maddelerin ayrılmasında kullanılır. Homojen sıvı - sıvı ve
katı-sıvı karışımların bileşenlerine ayrılmasında kullanılır. Örneğin tuzlu sudan tuz ve su basit damıtma ile ayrıştırılır.
Termometre
Dam›t›lacak
kar›fl›m
(kat›-s›v› homojen
kar›fl›m›)
So¤utucu
Toplama kab›
Destilat
Katı sıvıda çözünüyorsa, karışım homojendir. Bu durumda sıvı geri kazanılmak istenmiyorsa buharlaştırma yapılır. Sıvı
buharlaştığında, buharlaşma kabında katı kalır. Sulu çözeltilerde genellikle buharlaştırma ile katı elde edilir. Hem katı
hem de sıvı bileşen ayrı ayrı elde edilmek isteniyorsa damıtma işlemi (destilasyon) yapılır.
Damıtma işleminde elde edilen sıvıya destilat denir.
Ayrımsal Damıtma (Fraksiyonlu Destilasyon)
Bileşenlerinin kaynama sıcaklıkları arasındaki fark 40 °C nin altındaki karışımların ayrılmasında kullanılan bir yöntemdir.
Sıvı-sıvı çözeltilerin kaynama sıcaklıkları genellikle birbirine yakındır. Bu nedenle sıvı-sıvı çözeltilerinin bileşenlerine
ayrılmasında çoğunlukla ayrımsal damıtmadan yararlanılır. Kaynama noktaları farkı ile ayırmada öncelikle kaynama
noktası düşük olan sıvı buharlaşarak toplama kabında birikir. Ayrımsal damıtma düzeneğine takılan fraksiyon başlığı
daha geniş bir soğutma yüzeyi sağlar. Bu da karışımdaki sıvıların kaynama noktalarına göre ayrılmasını kolaylaştırır.
Daha az uçucu olan sıvı yoğunlaşıp geri dönerken uçuculuğu fazla olan sıvı başlığın üst kısmına ulaşır ve ayrılır.
152 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Karışımlar
Termometre
Su çıkıflı
So¤uk su girifli
So¤utu
cu
Ay›rma kolonu
(Fraksiyon)
Toplama kab›
Destilat
Dam›tma
balonu
Fraksiyonlu damıtma düzeneği
Ham Petrolün Damıtılması (Petrol Rafinasyonu)
Petrol, denizlerin dibinde ve bataklıklarda, ölü hayvan ve bitki kalıntılarından oluşur. Sondajlarda çıkarılan ham petrol,
sudan hafif, koyu renkli ve yapışkan bir sıvıdır. Ham petrol çok sayıda uçucu maddenin bir karışımıdır. (Benzin, gaz
yağı, mazot vb.) Ham petrol, rafinerilere götürülür. Burada ayrımsal damıtma kulelerine konur. Alt tarafından ısıtılan
petrol, çeşitli sıcaklıklarda kaynayan bir takım ürünlere ayrılır. Bu işleme ayrımsal damıtma denir. Petrol ürünleri sırasıyla; Petrol gazları, benzin, gaz yağı, mazot, fuel oil, makine yağları ve asfalttır.
Ayr›msal
dam›tma
kolonu
S›v›laflt›r›lm›fl
petrol gaz› (LPG)
Çeflitli kimyasallar
(30– 70°C)
Benzin (30 – 200°C)
Uçak yak›t›
(170 – 200°C)
Mazot (200 – 220°C)
Gaz ya¤›, sanayi ya¤›
(270 – 300°C)
Gemi yak›t› fuel oil
(400 – 425°C)
Ham petrolün
girifli
Asfalt (425 – 500°C)
Ham petrolün bileflenlerine ayr›lmas› ve bileflenlerinin kaynama sıcaklıkları
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 153
Karışımlar
Etkinlik – 3
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri kutucuktaki sözcüklerden uygun olanıyla doldurunuz.
dekantasyon
fraksiyon
yo¤unluk
kaynama noktalar›
tanecik boyutu
dam›tma
a) ................... ayrımsal damıtma düzene¤inde genifl bir so¤utma yüzeyi sa¤lar.
b) Yüzdürme (flotasyon) ................... fark›ndan yararlan›larak gelifltirilen bir ay›rma yöntemidir.
c) Süzme ...................................... fark›ndan yararlan›larak gelifltirilen bir ay›rma yöntemidir.
d) Ayr›msal dam›tma ................... fark›ndan yararlan›larak gelifltirilen ay›rma yöntemidir.
e) Bir s›v›n›n ›s›t›larak buharlaflt›r›ld›ktan sonra so¤utularak tekrar yo¤unlaflt›r›lmas› ifllemine
................... denir.
f)
Kar›fl›mdaki bileflenlerden birinin baflka bir kaba aktar›lmas› ifllemine ................... denir.
Soru 78
Aşağıdaki karışımlardan hangisi damıtma yöntemiyle bileşenlerine ayrılmaz?
A) Tuz - su karışımı
B) Süt
D) İyot - tuz karışımı
E) Eter - su karışımı
C) Metanol - glikol karışımı
ÇÖZÜM
Soru 79
X, Y ve Z sıvılarının normal kaynama sıcaklıkları sırasıyla 34, 78 ve 132 °C dir.
Bu sıvılardan oluşan homojen bir karışımın damıtılması sırasında çizilen sıcaklık - zaman grafiği şekildeki gibidir.
Sıcaklık (°C)
132
78
34
I
20
0
II
10
III
20
25
IV
V
40
VI
45
60
Zaman (dk)
Buna göre IV. zaman aralığında damıtma balonunda bulunan sıvılar aşağıdakilerden hangileridir?
A) Yalnız X
B) Yalnız Y
C) Yalnız Z
D) X ve Y
E) Y ve Z
ÇÖZÜM
154 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Karışımlar
Soru 80
Damıtma ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Bir sıvıyı önce buharlaştırıp sonra soğutarak tekrar yoğunlaştırarak saf halde elde işlemine damıtma denir.
B) Damıtma işleminde karışım halinde bulunan sıvının içinde bulunduğu kaba damıtma kabı denir.
C) Damıtma işleminde buharlaşan sıvının saf olarak toplandığı kaba toplama kabı denir.
D) Basit damıtma, kaynama noktası birbirine yakın sıvıların damıtılmasında kullanılan yöntemdir.
E) Ayrımsal damıtmada damıtma düzeneğine takılan fraksiyon geniş bir soğutma yüzeyi sağlar.
ÇÖZÜM
Soru 81
Ayrımsal damıtmayla ilgili;
I.
Kaynama sıcaklığı birbirine yakın sıvıların ayrıştırılmasında kullanılır.
II.
Yoğunlukları farklı, birbirleri içinde heterojen olarak dağılan sıvıları ayırmak için ideal ayırma yöntemidir.
III. İkiden fazla sıvının karışarak oluşturduğu karışımları ayırmada kullanılamaz.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III
ÇÖZÜM
Koagülasyon
Suya, bazı kimyasal maddeler ekleyerek çökme özellikleri iyi olmayan, askıdaki katı maddelerin ve kolloidlerin daha
iyi çökebilen pıhtılar haline getirilmesi yöntemine koagülasyon (pıhtılaştırma) denir.
Suda olması istenmeyen maddelerin büyük bir kısmı kolloidal halde bulunmaktadır. Suda bulunan kolloid maddelerin
boyutu 10–7 – 10–4 cm arasında değişir. Bu maddeler sudan çöktürme veya filtrasyonla uzaklaştırılamazlar. Kolloidler
suya renk, koku ve tad veren maddeler olduğundan sudan uzaklaştırılmaları gerekir. Bu nedenle bazı kimyasal maddeler suyla karıştırılarak bu maddelerin koagüle edilmesi (pıhtılaşması) sağlanır ve daha sonra bazı işlemlerle sudan
uzaklaştırılır.
Koagülasyonda kullanılan bazı koagülantlar şunlardır.
Alüminyum sülfat (Al2(SO4)3 . 14H2O)
Demir (III) klorür (FeCl3 . 6H2O)
Demir (III) sülfat (Fe2(SO4)3 . 9H2O)
Sönmemiş ve sönmüş kireç (CaO ve Ca(OH)2)
Sert Suların Yumuşatılması
Yapısında çok değerlikli metal iyonlarını (özellikle Mg2+ ve Ca2+) bulunduran sulara sert su denir.
Bu iyonların sudaki derişimi arttıkça suyun sertliği de artar. Sert sular, sabunlarla çözünmeyen bileşikler oluştururlar.
Ayrıca belirli bir sertlik derecesinden sonra suyun tadı acımaya başlar. Temizleme işlemlerinde daha fazla sabun
tüketilmesine neden olur. Ayrıca endüstride kullanılan buhar kazanlarında kazan taşı oluşturarak bazı zararlara neden
olur. Sert sular değişik yöntemlerle yumuşatılabilir. Öğretim programımız gereği iyon değiştiricili sistemler tanıtılacaktır.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 155
Karışımlar
İyon Değiştiricili Sistemler
Sert suda bulunan Ca2+ ve Mg2+ iyonlarının Na+ iyonu ile yerdeğiştirmesi için yapılan sistemlere iyon değiştiricili
sistemler denir. Bu tür sistemlerde genellikle reçine kullanılır. Sert su reçine üzerinden geçirilirse sertlik oluşturan Ca2+
ve Mg2+ iyonları Na+ iyonu ile yer değiştirir ve suyun sertliği giderilmiş olur.
Sert su
Ca
Ca
‹yon de¤ifltirici reçine
Na
Na
Ca
Na
Na
Na
Na
Na
Yumuflat›lm›fl su
İyon değiştirici reçine sodyum
Sert su, iyon değiştirici reçine içinden geçirildiğinde suya sertlik
(Na+) iyonu içerir.
veren Ca2+ ve Mg2+ iyonları Na+ iyonlarıyla yer değiştirir.
Böylece yumuşatılmış su elde edilir.
Su yumuşatma işlemlerinde doğal veya sentetik zeolitler de kullanılmaktadır. Sodyum zeoliti bu sistemlerde çokça
kullanılan iyon değiştiricilerdir. Sert suda gerçekleşen bir kaç tepkime şu şekilde gösterilebilir. (Zeolitler karmaşık formüle sahip bileşiklerdir. Bu nedenle formülünü kısaca Z ile gösterdik.)
CaSO4 + Na2Z ⎯→ CaZ + Na2SO4
Ca(HCO3)2 + Na2Z ⎯→ CaZ + 2NaHCO3
Soru 82
Koagülasyonla ilgili;
I.
Su içine kolloid halde dağılan maddeleri ayrıştırmada kullanılır.
II.
Koagülasyonda kullanılan maddeler su içindeki maddelerin pıhtılaşmasını sağlar.
III. Sudaki kolloidlerin kaynatılarak ayrıştırılması işlemidir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
156 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
Karışımlar
Soru 83
Sert sularla ilgili;
I.
Yapısında Mg2+ ve Ca2+ iyonlarını bulunduran sulardır.
II.
Sertlik veren iyonların derişimi arttıkça tadında bozulma ve acılık hissedilir.
III. Fazla sabun kullanımına ve buharlaşma kazanlarında kazan taşı oluşumuna sebep olur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 84
İyon değiştiricili sistemlerle ilgili;
I.
Sert sulara sertlik veren iyonların Na+ iyonuyla yerdeğiştirmesini sağlar.
II.
Sert suların ince gözenekli süzgeçlerle süzülmesi esasına dayanır.
III. Maddelerin hal değişiminden yararlanarak kullanılan bir saflaştırma yöntemidir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III
ÇÖZÜM
Diğer Ayırma Yöntemleri
Şimdiye kadar bir çok ayırma tekniği işledik. Kuşkusuz karışımların özelliğine göre başka ayırma yöntemleri de kullanabilir.
Erime Noktaları Farkı ile Ayırma
Erime noktaları farklı olan katı – katı karışımı uygun bir kapta ısıtıldığında erime noktası düşük olan madde önce erir.
Karışım uygun bir yöntemle, örneğin süzerek ayrılır.
Örneğin; kalay ve demir tozu karışımı bu yöntemle ayrıştırılabilir.
kalay ve
demir tozlar›
kar›fl›m›
demir tozu
erimifl
kalay
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 157
Karışımlar
Süblimleşme İle Ayırma
Katı bir maddenin sıvılaşmadan gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Naftalin ve iyot kolayca süblimleşen maddelerdir. Örneğin tuz naftalin karışımı, naftalinin süblimleşme özelliğinden faydalanılarak birbirinden ayrılabilir. Tuz ve
naftalin karışımı uygun bir kapta bekletildiğinde naftalin süblimleşerek gaz haline dönüşür. Tuz da herhangi bir değişiklik olmadan kapta kalır.
Naftalin
buhar›
Naftalin
tuz kar›fl›m›
Mıknatıs Yardımı ile Ayırma
Demir (Fe), Kobalt (Co) ve Nikel (Ni) metalleri mıknatıs tarafından çekilen metallerdir. Bu nedenle bu metallerin bulunduğu karışımların ayrılmasında mıknatıs kullanılır.
m›knat›s
demir tozu
demir tozu
kükürt kar›fl›m›
Etkinlik – 4
Aşağıdaki kutucuklarda bulunan ayırma yöntemlerini tabloda uygun yerlere yerleştiriniz.
Tanecik boyutundan yararlanarak uygulanan yöntemler
Kaynama noktalar›
fark›ndan yararlanarak
uygulanan yöntemler
Kar›fl›m› ay›rma
yöntemleri
Yo¤unluk fark›ndan
yararlanarak uygulanan
yöntemler
Kolloid içeren ve sert sulara uygulanan yöntemler
Aktarma
Basit dam›tma
Ay›klama
Koagülasyon
‹yon de¤ifltiricili
sistemler
Süzme
Eleme
Diyaliz
Ayr›msal
dam›tma
Çöktürme
158 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Yüzdürme
Karışımlar
Etkinlik – 5
Aşağıdaki karışımları bileşenlerine ayırmak için altlarındaki kutulara uygun işlemleri öneriniz.
a)
b)
Kum - stirofor köpük parçaları
nikel ve alüminyum tozlar› kar›fl›m›
c)
d)
kum ve tuz kar›fl›m›
iyot ve tuz kar›fl›m›
e)
f)
tebeflir tozu ve su kar›fl›m›
odun talafl› ve mermer tozu kar›fl›m›
g)
h)
Demir tozu + tuz ve naftalin kar›fl›m›
i)
Bulan›k (çamurlu)su
j)
alkollü su
Karbontetraklorür (CCl4)
ve su kar›fl›m›
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 159
Karışımlar
k)
l)
Tuzlu su
m)
Kolloid içeren su
n)
yemek tuzu + naftalin + kum
kar›fl›m›
naftalin+ demir tozu + fleker kar›fl›m›
o)
p)
Mg2+ ve Ca2+ içeren
sert suyu yumuflatma
r)
Madde
————
Aseton
Etilalkol
Su
Kaynama noktası (°C)
——————————
55
78
100
aseton + etilalkol +
su kar›fl›m›
s)
Petrol
Kan, üre, ürik asit ve fazla de¤erdeki mineral kar›fl›m›
160 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Karışımlar
Etkinlik – 6
Aşağıdaki karışımları ayırmak için karşılarındaki uygun ayırma yöntemleriyle eşleştiriniz.
Un - Kepek
Eleme
Nikel tozu - Alüminyum tozu
Su içindeki kolloidler
Koagülasyon
Odun talafl› - kum
Diyaliz
Alkol - su
Kum - çak›l
Süzme
Demirtozu - kükürt
Flotasyon
Tebeflir tozu - su
Sert suyun yumuflat›lmas›
M›knat›s yard›m›
Metal filizini zenginlefltirme
Yo¤unluk fark›
Kandaki üre ve fazla
mineraller
Zeytinya¤› - su
Ayr›msal dam›tma
Ayran - tereya¤›
kar›fl›m›
‹yon de¤ifltirme
Hafllanm›fl makarna - su
kar›fl›m›
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 161
Karışımlar
Etkinlik – 7
Aşağıda verilen ayırma yöntemleri uygulanırken maddelerin hangi özelliklerinin farklı olması gerekir?
Eşleştiriniz.
YÖNTEMLER
ÖZELL‹KLER
Aktarma (Dekantasyon)
Destilasyon
Basit dam›tma
Kaynama noktas›
Yüzdürme (Flotasyon)
Tanecik boyutu
Buharlaflt›rma
Yo¤unluk
Ayr›msal dam›tma
Diyaliz
Petrol rafinasyonu
Etkinlik – 8
Aşağıdaki karışımlardan istenen maddeleri ayırmak için kullanabileceğimiz yöntemi N işareti ile belirleyiniz.
Kar›fl›m
Koagülasyon
Basit
Dam›tma
Un - kepek kar›fl›m›
Fabrika bacalar›ndan
ç›kan zararl› at›klar
Zeytin ya¤›n›n
posas›ndan ayr›lmas›
Tuzlu sudan tuz ve su
Aseton - glikol - su
Plastik at›klar›n cam,
tafl ve topraktan
ayr›lmas›
Suya da¤›lm›fl
kolloidler
162 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Ayr›msal
Dam›tma
Yüzdürme
Süzme
Eleme
Dekantasyon
Karışımlar
Bu sayfa, öğretmeninizden aldığınız notlar içindir.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 163
Homojen – Heterojen Karışımlar
1.
TEST – 1
Karışımlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
5.
yanlıştır?
Heterojen karışımla ilgili;
I.
A) Homojen yapıda olabilirler.
Değişik tarafları farklı görüntü ve özellikte olan
karışımlardır.
B) Heterojen yapıda olabilirler.
II. Karışımı oluşturan bileşenlerin kütle oranları
C) Belirli bir formülleri olmaz.
değiştirilebilir.
D) Karışımı oluşturan bileşenler kimyasal özellikle-
III. Adi karışımlar heterojen karışıma örnek verilemez.
rini yitirirler.
yargılarından hangileri doğrudur?
E) Karışımı oluşturan bileşenler fiziksel yöntemler-
A) Yalnız I
le ayrılabilirler.
B) Yalnız II
D) II ve III
2.
Aşağıdaki maddelerden hangisi karışıma örnek
6.
verilebilir?
A) Sodyum klorür
B) Etil alkol
C) Kolonya
D) Karbon dioksit
Aşağıdaki maddelerden hangisi heterojen karı-
A) Sis
I.
B) Zeytinyağı
D) Kezzap
ESEN YAYINLARI
Homojen karışımla ilgili;
E) I, II ve III
şıma örnek verilebilir?
E) Kurşun
3.
C) I ve II
7.
I.
C) Tuz ruhu
E) Hava
Süspansiyon
II. Emülsiyon
Her tarafı aynı görüntü ve özellikte olan karı-
III. Adi karışım
şımlardır.
Yukarıdakilerden hangileri heterojen karışımlardır?
II. Homojen karışımlara çözelti de denir.
A) Yalnız I
III. Çözücüsü su olan homojen karışımlara sulu çö-
B) Yalnız II
D) II ve III
zeltilerde denebilir.
C) I ve II
E) I, II ve III
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
8.
Aşağıdaki karışım örneklerinden hangisi yanlış
sınıflandırılmıştır?
Karışım örnekleri
––––––––––––––
4.
Karışım Sınıfı
––––––––––––––
A)
Sis
Heterojen karışım
Aşağıdaki maddelerden hangisi homojen karışı-
B)
Tuzlu su
Homojen karışım
ma örnek verilebilir?
C)
Bulut
Heterojen karışım
D)
Kum - tuz
Homojen karışım
E)
Kolonya
Çözelti
A) Ayran
B) Alkollü su
D) Sirke ruhu
C) Süt
E) Buzlu su
164 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Karışımlar
9.
13. Emülsiyon ile ilgili;
Şekerli su, şekerin su içerisinde çözünmesiyle oluşur.
Buna göre;
I.
I.
Şekerli su, süspansiyon türü bir karışımdır.
Birbiri içinde çözünmeyen sıvıların oluşturduğu
karışımlardır.
II. Dağılan fazın boyutunun 10–7 cm den küçük ol-
II. Şekerli suyun belirli bir kaynama noktası olmaz.
duğu karışımlardır.
III. Şekerli suda, şeker ve su kimyasal özelliklerini
III. Benzin-su karışımı emülsiyona örnek verilebilir.
korur.
yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
A) Yalnız I
C) I ve II
B) Yalnız II
D) I ve III
E) I, II ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
10. Karışımlar için;
I.
Homojendirler.
14. I.
II. Fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrılırlar.
Adi karışım
II. Emülsiyon
III. Elektriği iletirler.
III. Süspansiyon
yargılarından hangileri her zaman doğrudur?
Yukarıdaki karışımlardan hangileri aynı cins
A) Yalnız I
atom veya moleküllerden oluşamaz?
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
11. Homojen karışımlarla ilgili;
I.
ESEN YAYINLARI
B) Yalnız II
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Belirli bir erime ve kaynama noktaları olmaz.
II. Tek bir madde görünümündedir.
III. Emülsiyonlar homojen karışımlardır.
15. Aşağıdaki maddelerden hangisi emülsiyona örnek verilebilir?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
A) Çeşme suyu
B) Alkollü su
C) Sulu mazot
D) Maden suyu
E) Şekerli su
12. Süspansiyon ile ilgili;
I.
Bir katının çözünmediği bir sıvıyla oluşturduğu
karışımlardır.
16. Aşağıdakilerden hangisi adi karışıma örnek ve-
II. Dağılan fazın boyutunun 10–5 cm den büyük olduğu karışımlardır.
III. Tebeşir tozlu su, süspansiyona örnek verilebilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
rilebilir?
A) Odun talaşı-su karışımı
B) Kum-tuz karışımı
C) Alkol-su karışımı
C) I ve II
E) I, II ve III
D) Naftalin-su karışımı
E) Mazot-su karışımı
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 165
Genel Tekrar Testleri
1.
TEST – 18
3.
Kütle (g)
m
Aşağıdaki sıcaklık - zaman grafiklerinden hangisi bir tuzlu su örneğinin ısınmasını gösterir?
A)
n
100
Zaman
0
B)
Sıcaklık (°C)
100
Zaman
Oda sıcaklığındaki 2 litre arı suya bir katı madde
katılıyor. Bu katının kütlesinin zamanla değişimi
C)
grafikteki gibidir.
100
Sıcaklık (°C)
100
Zaman
maddenin çözeltideki derişiminin zamanla de-
E)
ğişimini doğru olarak göstermektedir?
Zaman
Sıcaklık (°C)
100
(Çözünmede katının değişime uğramadığı varsayılmaktadır.)
Zaman
B)
Deriflim (g/L)
m–n
2
Deriflim (g/L)
(1990 - ÖSS)
m–n
2
Zaman
C)
Zaman
D)
Sıcaklık (°C)
Buna göre, aşağıdaki grafiklerden hangisi bu
A)
Sıcaklık (°C)
Zaman
D)
Deriflim (g/L)
Deriflim (g/L)
m–n
2
Zaman
E)
Zaman
Deriflim (g/L)
m–n
Zaman
(1992 - ÖYS)
2.
Aşağıdaki ifadelerden hangisi hem sıvı bileşik-
ESEN YAYINLARI
2(m–n)
4.
Aşağıdaki tabloda yapısı ve sudaki çözünürlüğü
verlen maddelerden eşit mol sayısında alınmış ve
alınan maddelerin her biri, eşit hacimdeki suyla ayrı birer kapta karıştırılmıştır.
Sudaki
Madde
Yapısı
İyot
Moleküler
Az
Üzüm şekeri
Moleküler
Çok
Gümüş klorür
İyonik
Çok az
Sodyum klorür
İyonik
Çok
Magnezyum klorür
İyonik
Çok
çözünürlüğü
ler hem de çözeltiler için her zaman doğrudur?
A) Tek cins moleküllerden oluşmuşlardır.
B) Fiziksel yolla bileşenlerine ayrılırlar.
Bu maddelerin hangisiyle oluşturulan karışımın
elektrik iletkenliği en yüksektir?
C) Homojen yapıdadırlar.
A) İyot
D) Donma noktaları sabittir.
C) Gümüş klorür
D) Sodyum klorür
E) Magnezyum klorür
E) Elektriği iletirler.
(2003 - ÖSS)
198 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
B) Üzüm şekeri
(2005 - ÖSS)
Karışımlar
5.
7.
Aşağıdaki şekilde görülen, üç bölmeli ve bölmeleri
arasında kapak bulunan bir kapta, şekilde belirtilen
çözeltiler hazırlanmıştır.
46 g X
150 g X
Aşağıdaki karışımları bileşenlerine ayırmak
için, karşılarında verilen yöntemlerden hangileri doğrudur?
92 g X
I.
25 mL
H2O
t °C
100 mL
H2O
t °C
50 mL
H2O
t °C
I
II
III
kapak
kapak
Çözeltilerin üçünde de katı maddenin tümü çözünmüş olduğuna göre, bölmeler arasındaki kapaklar açıldığında, hangi bölmelerdeki çözeltinin derişimi artar?
6.
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
(1986 - ÖSS)
Sudan farklı olan X, Y, Z arı sıvılarında eşit hacimlerde alınarak özdeş deney tüplerine I. durumdaki
gibi ayrı ayrı konulmuştur.
8.
Y
C) Yalnız III
B) Yalnız II
E) I, II ve III
Aşağıdakilerden hangisi, sulu çözeltilerinin tü-
mına eşittir.
mına eşittir.
D) Kaynama noktası suyunkinden yüksektir.
E) Yoğunluğu suyunkinden büyüktür.
II. Durum
X
A) Yalnız I
C) Hacmi, çözünen madde ile suyun hacmi topla-
olduğu gözlenmiştir.
Z
Damıtma
A) Elektriği iyi iletir.
Bir süre sonra tüplerdeki sıvıların II. durumdaki gibi
Y
III. Uçucu olmayan bir katının,
sıvıda çözünmesiyle oluşan
homojen karışım
B) Kütlesi, çözünen madde ile suyun kütlesi topla-
de arı su eklenerek tüpler çalkalanmıştır.
X
Süzme
mü için doğrudur?
Daha sonra her bir tüpe, içindeki sıvıyla eşit hacim-
I. Durum
II. Katı bir maddenin, içinde çözünmediği bir sıvıyla oluşturduğu
heterojen karışım
D) II ve III
ESEN YAYINLARI
A) Yalnız I
Yöntem
–––––––––
Flotasyon
Karışım
––––––––––––––––––––––––
Sudaki çözünürlüklerinin sıcaklıkla değişimi farklı olan iki tuzun
karışımı
(1999 - ÖSS)
Z
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (II. duruma geçişte sıvılar arasında tepime
olmadığı düşünecektir.)
9.
Mazot veya buz, suya katıldığında ikisi de suyun
yüzeyinden kalıyor.
Bu iki maddenin suyun yüzeyinden kalmasını açıklayan ortak neden aşağıdakilerden hangisidir?
A) X, suyla homojen bir çözelti oluşturmuştur.
B) X in molekülleri polar yapıdadır.
A) Sudaki çözünürlüklerinin az olması
B) Kütlelerinin suyunkinden küçük olması
C) Y ve Z nin yoğunlukları suyunkinden farklıdır.
C) Hacimlerinin suyunkinden küçük olması
D) Y nin molekülleri apolar yapıda olabilir.
D) Özkütlelerinin suyunkinden küçük olması
E) Z nin sudaki çözünürlüğü X inkinden daha çoktur.
E) Kimyasal yapılarının suyunkinden farklı olması
(2009 - ÖSS)
(2001 - ÖSS)
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 199
TEST – 1
Bu sayfa, öğretmeninizden aldığınız notlar içindir.
200 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
3. ÜNİTE
10. 3. Ünite : Endüstride ve Canlılarda Enerji
Bu ünitenin amacı, insan vücudunda ve endüstride enerjinin elde edilişi ve kullanımı ile ilgili temel kavram ve ilişkilere
giriş yapmak; ayrıca enerji kullanımından kaynaklanan çevresel endişeler konusunda farkındalık oluşturmaktır.
Önerilen Süre: 20 ders saati
Konular
Kavramlar / Terimler
1. Fosil yakıtlar
• Kömür
– Oluşumu
– Kömürler ve çevre
• Petrol
– Oluşumu
– Rafinasyonu
– Bileşenleri
• Hidrokarbonlar
– Alkanlar
– Alkenler
– Alkinler
– Aromatik bileşikler
2. Temiz enerji kaynakları
• Bitkisel enerji kaynakları
• Diğer temiz enerji kaynakları
3. Canlılarda enerji
• Karbohidratlar
• Yağlar
• Proteinler
• Fosil yakıt
• Kömür
• Turba
• Linyit
• Taş kömürü
• Antrasit
• Hidrokarbon
• Alkan
• Alken
• Alkin
• Alkol
• Aromatik bileşik
• Fermantasyon
• Basit şeker
• Aminoasit
• Yağ
• Yağ asidi
• Protein
Kazanımlar ve Açıklamalar
Bu üniteyi tamamlayan öğrenciler;
10.3.1. Kömürün oluşumunu ve kömür türlerini açıklar.
a. Anorganik-organik bileşik ayırımı yapılır.
10.3.2. Kömürün bir yakıt olarak üstünlük ve sakıncalarını irdeler.
a. Kömürün asıl bileşeni yanında azotlu ve kükürtlü bileşenlerine değinilir; esas yanma tepkimesi ve
onunla birlikte yürüyen yan tepkimelerin ürünleri ve bunların çevreye etkileri işlenir.
b. Çeşitli kömürlerin özgül yanma ısıları karşılaştırılır.
10.3.3. Ham petrolün oluşum sürecini açıklar.
10.3.4. Yaygın petrol ürünleri ile petrol rafinasyonu arasında ilişki kurar.
a. Petrol rafinerilerinde LPG, benzin, gazyağı, mazot, fuel-oil, parafin ve asfaltın üretimi ile kaynama
sıcaklığı aralıkları arasında ilişki kurulur.
10.3.5. Başlıca petrol bileşenlerini tanır.
a. Ham petrolün ana bileşenleri ile organik kısımdaki azotlu, kükürtlü bileşenlerden söz edilir.
10.3.6. Moleküler yapılarına göre hidrokarbon tiplerini ayırt eder.
a. Karbon, oksijen, azot, hidrojen atomunun bağ yapma özellikleri örneklerle irdelenir, hibritleşme ve
molekül geometrisi kavramlarına girilmez.
b. Alkan, alken ve alkin kavramları basit örnekler kullanılarak formülleriyle ilişkilendirilir.
c. Benzen, toluen, anilin ve piridin bileşikleri üzerinden aromatiklik tanıtılır.
ç. Hidrokarbonların yanma tepkimeleri enerji üretimiyle ilişkilendirilir.
10.3.7. Bitkisel kaynaklardan yakıt üretimine örnekler verir.
a. Mısırdan glikoz üretimine değinilir.
b. Meyve şekerinin etanol ve sirkeye dönüşümü açıklanır.
c. Etanol ve bazı basit alkollerin (1-4 karbonlu) yanma tepkimeleri enerji üretimiyle ilişkilendirilir.
ç. Fermantasyon ile biyogaz üretim teknolojisine değinilir.
10.3.8. Temiz enerji kaynaklarını tanır.
a. Güneş, rüzgâr-dalga, jeotermal vb. temiz enerji kaynaklarına değinilir.
b. Enerji kaynakları karşılaştırılarak avantaj ve dezavantajları irdelenir.
10.3.9. Besinlerin enerjiye dönüşümünü sindirim ve solunum sürecleriyle ilişkilendirir.
a. Sindirim sisteminden kana karışan kimyasal maddelerle besinlerin bileşenleri arasında ilişki kurulur.
b. Kana karışan şekerlerin dokularda enerjiye dönüşmesi ve atık ürünlerin vücuttan dışarı atılması
konuları kanın rolü de hesaba katılarak verilir.
10.3.10. Canlılar için birincil enerji kaynakları olan basit şekerlerin oluşumunu ve vücutta kullanımını
açıklar.
a. Nişasta ve selülozun hidroliz şartlarına ve glikoz şurubunun özel durumuna değinilir.
b. Glikoz, fruktoz ve sakkarozun yapıları ve yanma tepkimeleri tanıtılır.
10.3.11. İnsan vücudunda kullanılmayan enerjinin depolanma yollarını, enerji tüketimi ile ilişkilendirir.
a. Vücutta kullanılmayan şekerlerin glikojen ve yağ hâlinde depolanması konusuna kısaca değinilir.
10.3.12. Proteinlerin yapısını ve işlevlerini aminoasitlerle ilişkilendirir.
a. Proteinlerin yapıları ve vücuttaki işlevleri irdelenir.
10.3.13. Yağların yanma ve hidroliz özelliklerini vücutta kullanımlarıyla ilişkilendirir.
a. Vücudun öncelikle şekerlerden enerji elde ettiği, şekerler yetersiz ise yağları ve mecbur kalınca
proteinleri enerji kaynağı olarak kullandığı işlenir.
b. Şekerlerin, yağların ve proteinlerin kalori değerleri açıklanır.
c. Yediğimiz gıdaların kalori değerleri ve vücudun ihtiyacı olan kalori miktarı değişik durumlar için (yüzme,
yürüme, düşünme) örneklendirilir.
ç. Besin kalorisinin günlük kullanımda 1000 cal=1Kcal’ye eşit olduğuna vurgu yapılır.
Endüstride ve Canlılarda Enerji
1 - FOSİL YAKITLAR
Geçmişte çürüyen bitki ve hayvanların çok uzun yıllar boyunca yerkabuğu kayaçları içinde çürümesi ile oluşan, hidrokarbon içeren yakıt türüne fosil yakıt denir.
●
●
●
●
Kömür, petrol ve doğal gaz birer fosil yakıt örneğidir.
Fosil yakıtlar, yenilenebilir enerji kaynakları değildir.
Elektrik ve ısı enerjisi elde etmek için kullandığımız yakıtlardan büyük bir kısmı fosil yakıtlardır.
Fosil yakıtlar, organik bileşikler içeren yakıt türüdür.
Organik Bileşikler
Yapısında karbon (C) elementi bulunan bileşiklere organik bileşikler denir. Organik bileşiklerin yapısında karbon elementinin dışında en çok hidrojen (H) ve oksijen (O) elementleri bulunur. Ancak bazı organik bileşiklerde; P, S, N, F, CI
vs. elementleri de bulunabilir.
Anorganik Bileşikler
Karbonmonoksit (CO), karbondioksit (CO2) ve karbonatlı bileşikler (CaCO3, Na2CO3 vs.) karbon elementi içermesine
rağmen organik bileşik kabul edilmez. Bu bileşikler anorganiktir. Kömürlerin yapısında kil, kum ve organik maddeler
bulunur. Organik bileşikler dışındaki maddeler anorganiktir.
Organik Bileflikler
Anorganik Bileflikler
Organik bilefliklerin yap›s›nda karbon elementi ve karbonla
birlikte birkaç element bulunur.
Anorganik bilefliklerin yap›s›nda periyodik tabloda bulunan
di¤er bütün elementler bulunur.
Atomlar aras›nda kovalent ba¤lar vard›r.
Genellikle iyonik ba¤ içeren bilefliklerdir.
Erime ve kaynama noktalar› genellikle düflüktür.
Erime ve kaynama noktalar› genellikle yüksektir.
Is›ya karfl› dayan›ks›z olup çabuk bozunurlar.
Is›ya dayan›kl›d›r.
Tepkimeler yavafl ve karmafl›kt›r.
Tepkimeler h›zl› ve basittir.
Düflük verimle gerçekleflir.
Yüksek verimle gerçekleflir.
Yan›c›d›rlar. Ço¤unlukla CO2 ve H2O oluflturarak yanarlar.
Yan›c› olanlar› azd›r.
Genellikle organik çözücülerde çözünürler.
Genellikle suda çözünürler.
210 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 1
Aşağıdaki formülü verilen bileşiklerin organik bileşik mi yoksa anorganik bileşik mi olduğunu belirtiniz.
Bileşik Formülü
Organik / Anorganik
Bileşik Formülü
CH3 – OH
NH2 – CO – NH2
HCI
H2SO4
NH3
CO2
CH3 – CH3
HF
C6H6
HCOOH
Ca(OH)2
K2CO3
Organik / Anorganik
Soru 1
Fosil yakıtlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Kömür, petrol ve doğal gaz fosil yakıtlardır.
B) Fosil yakıtlar milyonlarca yıl önce çürüyen bitki ve hayvan kalıntılarından oluşur.
C) Fosil yakıtlar yenilenebilir enerji kaynaklarıdır.
D) Fosil yakıtlar genellikle kaya tabakalarının ve deniz altındaki yataklarda bulunur.
E) Fosil yakıtlar günümüzde elektrik ve ısı enerjisi elde etmede en çok kullanılan doğal enerji kaynaklarıdır.
ÇÖZÜM
Soru 2
Organik bileşikler ile ilgili,
I.
Yapısında temel element olarak karbon (C) bulunur.
II.
Bazı organik bileşiklerde P, S ve N elementleri bulunur.
III. Sodyum karbonat (Na2CO3) organik bileşiktir.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 3
Anorganik bileşikler ile ilgili;
I.
Karbonmonoksit (CO) anorganik bir bileşiktir.
II.
Magnezyum karbonat (MgCO3) anorganik bir bileşiktir.
III. Sirke ruhu (CH3COOH) anorganik bir bileşiktir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 211
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Kömürün Oluşumu
Kömür, içerisinde çok miktarda C, az miktarda H, O, S ve N elementleri bulunduran yakıt türüdür. Bitki parçaları uygun bataklık bölgelerinde birikip yer altına gömülür. Bu gömülme sırasında ısı ve basınç değişiminden etkilenen bu organik kütlenin yapısında fiziksel, kimyasal değişimler olur. Bu süreç milyonlarca yıl sürer ve kömür oluşur. Deltalar ve
göller kalın kömür damarlarının oluştuğu ortamlardır. Oluşumları çok eski yıllara sahip olan kömürlerin ısıtma değerleri de çok yüksektir.
Kömür Türleri
Kömürler, oluşum süreçleri ve içlerindeki karbon miktarına göre (organik olgunluklarına) değişik türlere ayrılırlar.
Turba
Kömürün oluşumu sırasında ilk oluşan organik kütledir. Bu organik kütle tam olarak karbonlaşmadığından karbon yüzdesi düşüktür ve içerisinde bir miktar su bulundurur. Bu nedenlerle turba, kömür sayılmaz ancak diğer kömür türlerinin oluşmasına öncülük yapar.
Linyit
Turba, bulunduğu ortamın yüksek sıcaklık ve basıncının etkisiyle milyonlarca yıl sonunda linyiti oluşturur. Linyitteki karbon yüzdesi turbadan daha fazladır. Linyitte bir miktar su bulunur. Linyit’in %50 den daha az kısmı karbondan oluşur.
Bu yüzden oluşumu tamamlanmamış kömürlerdir.
Taş Kömürü
Karbon yüzdesi turba ve linyitten daha yüksek olan bir kömür türüdür. Oluşum süreci linyite göre çok eskidir. Taşkömürünün % 70 i karbondan oluşur ve ısıtma değeri linyitten daha yüksektir.
Antrasit
Karbon yönünden diğer kömür türlerine göre en zengin olan bir kömür türüdür. Meydana geliş süreci diğer kömür türüne göre çok daha eski yıllara (milyonlarca yıl geriye) dayanır. Antrasitin % 95 i karbondan oluşur ve ısıtma değeri
en yüksek olan kömür türüdür.
Kömürler ve Çevre
Kömürün Bir Yakıt Olarak Üstünlüğü
Petrol ve doğal gaz dünyanın belli bölümlerinde bulunur. Kömür rezervleri ise dünyada yaygın bir şekilde bulunur. Petrol ve doğal gazın bulunması, depolanması, nakliyesi çok büyük maliyetler ve emniyet tedbirlerinin alınmasını gerektirir. Kömür ise düşük maliyetlerle elde edilebilen depolanması ve nakliyesi bakımından en emniyetli olan fosil yakıttır.
Kömürün dünyada yaygın bir şekilde bulunması, fiyatının da ucuz olmasını sağlar. Bu nedenlerle dünyada elektrik
enerjisi üretiminde diğer fosil yakıtlara göre kömür kullanımı üstünlük kazanır. Kömürün yapısında bulunan bazı anorganik bileşikler kömürün yakıt olarak kalitesini düşürür ve çevreye zarar verir.
212 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Kömürün Yakıt Olarak Sakıncaları
1.
Kömürün bileşimindeki karbon yanarak karbondioksit (CO2) gazı oluşturur. Bu gaz çevre kirliliğine, iklim değişikliğine ve küresel ısınmaya neden olur. Karbon yeterince oksijenin olmadığı durumlarda yanarak karbonmonoksit
(CO) gazı oluşturur. Bu gaz kış mevsimlerinde soba zehirlenmelerine neden olur.
C(k) +
1
O
⎯→ CO(g) + ısı
2 2(g)
Karbon yeterince oksijenin olduğu ortamda tam yanarak karbondioksit gazını (CO2) oluşturur.
C(k) + O2(g) ⎯→ CO2(g) + ısı
2.
Kömürün yapısında bulunan azot elementi yanarak önce azotmonoksite (NO) dönüşür. Bu gaz da yanarak azotdioksit (NO2) gazına dönüşür. Azotdioksit gazı havadaki su buharı ile birleşerek asit yağmurlarını oluşturur. Asit
yağmurları da insan vücuduna ve ekosisteme zarar verir.
N2 + O2 + ısı ⎯→ 2NO
3.
2NO + O2 ⎯→ 2NO2 + ısı
Kömürün yapısında bulunan kükürt elementinin yanması sonucunda SO2 ve SO3 gazları oluşur. Bu gazlar da
havadaki su buharıyla birleşerek çevreye zararlı olan asit yağmurlarını oluşturur.
S8 + 8O2 ⎯→ 8SO2 + ısı
4.
2SO2 + O2 ⎯→ 2SO3 + ısı
Kömürün yanması sonucu ortaya çıkan artık maddelerde, ağır metaller ve zehirli maddeler bulunur. Bu maddeler
içme suyuna, bitkilere ve hayvanlara zarar verir.
Özgül Yanma Isısı
Bir yakıtın birim kütlesinin yanmasıyla açığa çıkan enerjiye özgül yanma ısısı denir.
Kömür türü
Özgül yanma ısısı (kcal/kg)
Antrasit
8000 – 8300
Taş kömürü
7700 –8800
Linyit
4000 – 6000
Soru 4
Kömür ile ilgili,
I. Meydana gelişi milyonlarca yıl eskiye dayanan doğal enerji kaynağıdır.
II.
Yapısında karbon bulunan bir fosil yakıttır.
III. Kömürün kimyasal formülünde H ve O elementleri bulunmaz.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 5
I. Linyit
II. Antrasit
III. Turba
Yukarıdaki maddelerden hangileri kömür türüdür?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 213
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 6
Kömürün oluşumu ile ilgili,
I.
Bitkilerin bataklıklarda birikmesi sonucu oluşan tabakaların milyonlarca yıl sonunda fiziksel ve kimyasal değişimlere uğraması ile kömür oluşur.
II.
Kömürün oluşumu için geçen sürenin çok uzun olması o kömür türünün ısı verme kalitesini artırır.
III. Kömürün oluşumu tabiatın kendi içinde kurduğu bir denge olayıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Etkinlik – 2
Aşağıdaki açıklamalar doğru ise D yanlış ise Y ile belirtiniz.
a)
Kömürün oluşumu sırasında ilk oluşan organik kütleye turba denir.
b)
Kömür, karbon yönünden çok zengin olan bir organik kayadır.
c)
Linyit, oluşumunu tam olarak tamamlamamış bir kömür türüdür.
d)
Taş kömüründeki karbon yüzdeki antrasitten daha yüksektir.
e)
Antrasitin oluşum süreci diğer kömür türlerine göre çok daha eskidir.
f)
Antrasit, karbon yönünden diğer kömür türlerine göre çok daha zengindir.
g)
Taş kömürünün ısıtma değeri linyitten daha düşüktür.
h)
Linyit, turbanın milyonlarca yıl sonunda uğradığı fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik değişimler sonucunda oluşur.
ı)
Turba ve linyit içerisinde bir miktar su ve yabancı madde bulunduran kömür türleridir.
i)
Kömür, bir fosil yakıttır.
j)
Kömür, yenilenebilir bir enerji kaynağıdır.
k)
Kömürün yapısında az da olsa H, O, S ve N elementleri bulunur.
l)
Kömürün oluşması için milyonlarca yılın geçmesi gerekir.
m)
n)
Bir kömür türünün oluşum süreci ne kadar çok eskiye dayanıyorsa o kömür türünün yakıt değeri daha
yüksektir.
Deltalar ve göller kalın kömür damarlarının oluştuğu ortamlardır.
214 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 7
I.
Asit yağmurlarının oluşması
II.
Küresel ısınma
III. Ekolojik dengenin bozulması
Yukarıdaki ifadelerden hangileri kömür kullanımının sonuçlarından olabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 8
I.
Dünyada bir çok yerde rezervlerinin bulunması
II.
Depolanma ve nakliyesinin kolay olması
III. Tabiata zararlı etkilerinin bulunmaması
Nedenlerinden hangileri kömürün yakıt olarak kullanılmasında diğer fosil yakıtlara göre üstünlük sağlar?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 9
Kömürün ana bileşeni olan karbon tam olarak yandığında karbondioksit (CO2) gazına dönüşür.
Bu gaz için;
I.
Küresel ısınmaya neden olur.
II.
Oksijen gazına göre oranının artması tabiata zarar verir.
III. Zamanla karbona dönüşür.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 215
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 10
Kömürün yanması sırasında yapısında bulunan azot elementi azotdioksit (NO2) gazına dönüşür.
Bu gaz için;
I.
Havadaki su buharı ile birleşerek asit yağmurlarını oluşturur.
II.
Tabiatta çoğalması çevre için zararlı etkilere neden olur.
III. NO gazının yanması sonucunda oluşur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 11
Aşağıda bazı gazlar verilmiştir.
I.
H2
II.
NO2
III. SO2
Bu gazlardan hangileri kömürün yanması sonucu oluşan gazlardan biri değildir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve III
E) II ve III
ÇÖZÜM
Soru 12
Kömürün yanması sırasında yapısında bulunan kükürt elementi kükürtdioksit (SO2) gazına dönüşür.
Bu gaz için;
I.
Havadaki su buharı ile tepkimeye giremez.
II.
Tabiattaki SO2 gazının artması çevreyi olumsuz etkiler.
III. Asit yağmurlarının oluşmasına neden olan gazlardan biridir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 13
Aşağıda bazı tepkimeler verilmiştir.
I. C(k) + O2(g)
CO2(g)
II. NO(g) +
1
O
2 2(g)
NO2(g)
III. SO2(g) +
1
O
2 2(g)
Bu tepkimelerden hangileri kömürün yanması sırasında gerçekleşebilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
216 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
SO3(g)
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 14
Termik santrallerde kömürün yanması sonucunda oluşan atık maddelerde bazı ağır metaller ve civa olduğu biliniyor.
Oluşan bu maddelerle ilgili,
I.
Toprak ve hava kirliliğine neden olur.
II.
Civa insan sağlığı ve tabiat için çok zehirli bir maddedir.
III. Ağır metaller bitki örtüsünün gelişimine ve içme sularına zarar verir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 15
Özgül yanma ısısı ile ilgili,
I.
Özgül yanma ısısı en fazla olan kömür türünün yakıt değeri en fazladır.
II.
Özgül yanma ısısı en küçük olan kömür türünün yakıt değeri en azdır.
III. Yakıtların türü değişirse özgül yanma ısıları da değişir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Etkinlik – 3
Kömürler ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
Yanması sonunda
asit ya¤muru
oluflturan gazlar
Ana bilefleni
olan elementin
ad›
KÖMÜR
Kömür türlerinin adlar›
Is›tma de¤eri en
büyük olan
kömür türünün ad›
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 217
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 4
Kömürler ile ilgili aşağıdaki bulmacayı uygun kelimeler ile doldurunuz.
15
14
4
13
10
2
5
18
7
11
19
3
16
9
6
17
1
12
8
SOLDAN SAĞA
YUKARIDAN AŞAĞIYA
1.
Kömürün ana bileşeninin adı
2.
Doğal enerji kaynaklarından birinin adı
7.
Fosil yakıtlardan birinin adı
3.
Karbon oranı en yüksek olan kömür türünün adı
8.
Oluşum süreci diğer kömür türlerine göre çok
daha eskiye dayanan kömür türünün adı
4.
Karbon oranı %70 olan kömür türünün adı
5.
Kömürün oluşumu sırasında ilk oluşan organik
kütlenin adı
6.
Kömürlerin türlerini belirleyen en önemli elementin adı
9.
Kömürlerin oluştuğu alanlardan birinin adı
11. Kömürün oluşumuna neden olan maddelerden
birinin adı
12. Oluşum süreci milyonlarca yıl süren bir yakıt türünün adı
13. Kömürün tam yanmaması ile oluşan ve soba
zehirlenmesine neden olan gazın adı
10. Yenilenebilir enerji kaynağı olmayan yakıtların
genel adı
14. Kömürün yanması ile oluşan ve asit yağmuru oluşturan gazlardan birinin adı
15. Kömürün yanması ile oluşan ve küresel ısınmaya
neden olan gazın adı
17. Kömürün yapısında bulunan ve oksidi asit yağmuru oluşturan elementlerden birinin adı
16. Kömürün yanması ile oluşan gazlardan birinin adı
19. Karbon oranı %50 den az olan bir kömür türünün
adı
18. Kömürün yapısında bulunan elementlerden birinin
adı
218 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Petrol
Hidrokarbonlardan oluşmuş, sudan daha yoğun kıvamda, koyu renkli, arıtılmamış, kendine özgü kokusu olan, yeraltından çıkarılmış doğal yanıcı mineral yağa petrol denir.
Ham Petrolün Oluşum Süreci
Milyonlarca yıl önce denizlerde toprak altında, yer kürede bulunan bitki ve hayvanların çürüdükten sonraki kalıntılarından ham petrol oluşur.
Bu kalıntılar denizlerin derinliklerinde basınç, ısı ve mikroorganizmaların etkisiyle değişime uğrar. Bu değişime uğrayan
maddeler çamur ve kaya tabakalarının altında yağımsı bir görüntüye sahip olan ham petrolü oluşturur.
Ham Petrolün Bileşenleri
Hidrokarbonların karışımından meydana gelen petrolün çıkarıldığı bölgeye göre kimyevi bileşimi değişkenlik gösterir.
Bu nedenle ham petrolün sabit belli bir kimyasal bileşimi yoktur. Ancak petrolün elementel bileşenleri arasında karbon, hidrojen, oksijen, azot ve kükürt bulunur. Ana bileşenleri ise karbon ve hidrojen elementi içeren bileşikler (hidrokarbonlar) dir.
Petrol Rafinasyonu (Ham Petrolün Damıtılması)
Petrolün rafinasyonunda, petrol ürünlerinin elde edilmesinde kullanılan en önemli yöntem destilasyondur. Ham petrolün yapısında bulunan bir çok petrol ürünü kaynama sıcaklıklarının farkından yararlanılarak (ayrımsal damıtma yöntemi) ayrılır. Ham petrol bir karışım olduğu için belli bir kaynama noktası yoktur.
Ayr›msal
dam›tma
kolonu
S›v›laflt›r›lm›fl
petrol gaz› (LPG)
Çeflitli kimyasallar
(30– 70°C)
Benzin (30 – 200°C)
Uçak yak›t›
(170 – 200°C)
Mazot (200 – 220°C)
Gaz ya¤›, sanayi ya¤›
(270 – 300°C)
Gemi yak›t› fuel oil
(400 – 425°C)
Ham petrolün
girifli
Asfalt (425 – 500°C)
Ham petrolün bileflenlerine ayr›lmas› ve bileflenlerinin kaynama sıcaklıkları
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 219
Endüstride ve Canlılarda Enerji
LPG
Sıvılaştırılmış petrol gazıdır. Ham petrolün rafinerilerde damıtılması ile elde edilir. Havadan ağır ve yanıcı bir gazdır.
Kaynama sıcaklığı 35°C dir.
Benzin
Petrolden elde edilen bir tür yakıttır. Ham petrolün özelliğine bağlı olarak çok sayıda hidrokarbon içerir. Hafif benzinin
kaynama sıcaklık aralığı 35 – 95°C dir. Ağır benzinin kaynama sıcaklık aralığı 40 – 205°C dir.
Gaz Yağı
Ham petrolün rafinasyonunda benzinden sonra ele geçirilen bir üründür. Sıvı bir yakıttır.
Kaynama sıcaklık aralığı 270 – 300 °C dir.
Mazot
Ham petrolün damıtılmasıyla elde edilen ürünlerden biridir. Petrolün rafinasyonunda 200 – 300°C kaynama sıcaklığı
aralığında üçüncü sırada ele geçen ana üründür. Kaynama sıcaklık aralığı 200 –220°C dir.
Fuel - oil
Ham petrolün rafinasyonunda elde edilen ve yakıt yağı olarak bilinen bir petrol ürünüdür.
Kaynama sıcaklığı 400 – 425°C dir.
Parafin
Petrolün rafinasyonu sırasında elde edilen bir yan üründür. Parafin bir mum çeşitidir. Ham petrolde parafinin bulunması istenmez. Kaynama sıcaklık aralığı 54 – 60 °C dir.
Asfalt
Petrolün rafinasyonu sırasında elde edilen bir yan üründür. Petrolün oksitlenmesi sonucu oluşur. Hidrokarbon kökenli
bir maddedir. Asfaltın kaynama sıcaklığı (425 – 500 °C) bütün petrol ürünlerinden daha yüksektir.
Ham Petrolün Kükürtlü Bileşenleri
Ham petrolün yapısında az miktarda da olsa çeşitli kükürt bileşikleri bulunmaktadır. Bu kükürt bileşikleri tahriş edici ve
aşındırıcı özelliklere sahiptir. Petrolün destilasyonunda ortaya çıkan bu kükürt bileşikleri rafinasyonda kullanılan ekipmanlara zarar vererek korozyona neden olur. Bu nedenle kükürt bileşiklerinin petrol ürünlerinde bulunması istenmez.
Ham Petrolün Azotlu Bileşenleri
Ham petrol türlerinin çoğunluğunda belli miktarda azot bileşikler bulunur. Azotlu bileşikler petrolün damıtılması sırasında ortaya çıkarlar. Azotlu bileşikler korozif etkiye sahip oldukları için petrolde fazla miktarda olması istenmez.
Ham petrolün arıtılması ve işlenmesi sonucunda % 43 benzin, % 18 fueloil ve mazot, % 11 LPG, % 9 jet yakıtı,
% 5 asfalt ve % 14 diğer ürünler elde edilir.
220 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 5
Aşağıdaki boş bırakılan yerlere gelmesi gereken doğru sözcükleri alttaki tablodan seçerek doldurunuz.
● Asfalt
● LPG
● Gazyağı
● Asfalt
● Kaynama noktası
● LPG
● Parafin
● Benzin
● Fiziksel özelliklerinin
● Ayrımsal damıtma
● Karbon ve hidrojen ● Rafinasyon
1.
● Kaynama sıcaklığı
......................... ham petrolde bulunan bazı yabancı maddeleri uzaklaştırma ve petrolü kullanabilir hale getirme işlemidir.
2.
Ham petroldeki bileşenlerin ayrılmasında maddelerin ................................................. farklı olmasından yararlanılır.
3.
Ham petrolün ana bileşenleri arasında .................................................. birinci sırada yer alır.
4.
Ham petrolün element analizi yapıldığında en fazla .................................................. bulunur.
5.
Ham petrolün rafinasyonunda maddelerin .................................................. farklılığından yararlanılır.
6.
.................................................. bir mum çeşitidir.
7.
Ham petrolün damıtılmasında kaynama sıcaklığı en yüksek olan ürün .................................................. dır.
8.
Ham petrolün rafinasyonunda ilk elde edilen ürün .................................................. dir.
9.
Ham petrol .................................................. yöntemi ile bileşenlerine ayrılabilir.
10. Ham petrolün belli bir .................................................. yoktur.
11. .................................................. sıvılaştırılmış petrol gazıdır.
12. .................................................. ham petrolün rafinasyonunda benzinden sonra ele geçirilen bir yakıttır.
13. .................................................. petrolün rafinasyonunda elde edilen bir yan ürün olup, petrolün oksitlenmesi
sonucu oluşur.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 221
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 16
Aşağıdaki maddelerden hangisi ham petrolün yapısındaki elementlerden değildir?
A) Karbon
B) Hidrojen
C) Oksijen
D) Azot
E) Klor
ÇÖZÜM
Soru 17
Aşağıdaki elementlerden hangisi ham petrolün yapısında en çok bulunan elementtir?
A) Karbon
B) Azot
C) Kükürt
D) Sodyum
E) Nikel
ÇÖZÜM
Soru 18
Petrol bileşenleri ile ilgili;
I.
LPG sıvılaştırılmış petrol gazıdır.
II.
Gaz yağı ham petrolün rafinasyonunda benzinden sonra ele geçer.
III. Mazotun kaynama sıcaklığı, parafinden daha düşüktür.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 19
Petrolün yapısı ile ilgili;
I.
Ham petrolün yapısında kükürtlü bileşikler bulunmaz.
II.
Ham petrolün yapısında bulunan azotlu bileşikler korozif etkiye neden olur.
III. Asfalt petrolün rafinasyonunda elde edilen bir yan üründür.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
222 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 20
Petrolün yapısı ve özellikleri ile ilgili;
I.
Petrolün belli bir kimyasal formülü vardır.
II.
Ham petrolün yapısında azot ve kükürt elementleri bulunmaz.
III. Ham petrolün sabit ve belli bir kaynama noktası yoktur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 21
Ham petrolde bulunan kükürt ve bileşikleri ile ilgili,
I.
Petrolün ana bileşenlerini oluşturur.
II.
Korozyon etkilere sahiptir.
III. Petrol ürünleri arasında bulunması istenmeyen maddelerdendir.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 22
Petrolle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Milyonlarca yıl önce denizlerde ve toprak altındaki bitki ve hayvan artıklarından petrol oluşur.
B) Deniz altındaki bitki ve hayvan kalıntılarının uğradığı kimyasal değişimlerle petrol oluşur.
C) Petrol ürünlerinin yapısında çok sayıda karbon ve hidrojen bulunan hidrokarbonlar bulunur.
D) Ham petrolün yapısında kükürt ve azot bulunan bileşikler de bulunur.
E) Ham petrolün bileşenlerine ayrılmasında fiziksel yöntemler kullanılamaz.
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 223
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 6
Petrolle ilgili aşağıdaki açıklamalar doğru ise D yanlış ise Y ile belirtiniz.
a)
Milyonlarca yıl önce bitki ve hayvan kalıntılarının yer kürede birikmesi ve değişime uğraması sonucu
ham petrol oluşmuştur.
b)
Ham petrol sabit ve belli bir kaynama noktası olan saf maddedir.
c)
Ham petrolün ana bileşeni olan elementler karbon ve hidrojendir.
d)
Ham petrol bir karışımdır.
e)
Ham petrolün destilasyonunda ilk ele geçen madde LPG dir.
f)
Parafin ham petrolün rafinasyonunda elde edilen bir yan üründür.
g)
Ham petrolün rafinasyonunda en yüksek oranda benzin elde edilir.
h)
Ham petrolün rafinasyonundan fuel oil, mazot, asfalt ve jet yakıtı elde edilir.
ı)
i)
j)
Ham petrolün yapısında bulunan azotlu bileşikler petrolün kalitesini düşürür ve korozif etkiye neden
olur.
Ham petrolün yapısında bulunan kükürtlü bileşikler, petrolün yakıt kalitesini ve kullanabilirliğini artırıcı
özellik gösterir.
Ham petrol homojen bir yapıya sahiptir.
224 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 7
Ham petrol ile ilgili aşağıdaki bulmacayı uygun kelimeler ile doldurunuz.
16
12
2
14
15
17
7
8
3
5
1
6
10
11
4
13
9
SOLDAN SAĞA
1.
Ham petrolün oluşumuna neden olan kalıntılardan
birinin adı
3. Ham petrolde bulunan ve oksidi asit yağmuru
oluşturan elementlerden birinin adı
4. Ham petrolün bileşenlerine ayrılmasında kullanılan yöntemin adı
5. Ham petrolün rafinasyonunda elde edilen ürünlerden birinin kısa adı
6. Petrolden elde edilen ve kalitesi oktan sayısı ile
belirtilen bir yakıtın adı
7. Ham petrolün damıtılmasında benzinden sonra
ele geçen yakıtın adı
8. Ham petrolün rafinasyonunda elde edilen ürünlerden birinin adı
9. Yakıt yağı olarak bilinen petrol ürününün adı
10. Ham petrolün rafinasyonunda petrolün ürünleri
içinde bulunması istenmeyen bir çeşit mum olan
maddenin adı
15. Petrol ürünleri arasında bulunması istenmeyen
bileşik türlerinden birinin adı
YUKARIDAN AŞAĞIYA
2.
Ham petrolü oluşturan ana bileşenlerin genel adı
11. Ham petrolün rafinasyonunda ele geçen ve kaynama noktası diğer petrol bileşenlerinin en yükseği olan yan ürünün adı
12. Ham petrolün rafinasyonunda kullanılan ayırt edici
özelliklerden birinin adı
13. Sıvılaştırılmış petrol gazının kısaltılmış adı
14. Ham petrolün rafinasyonunda kaynama noktası en
düşük olan ve ilk ele geçen maddenin adı
16. Ham petrolün yapısında bulunan elementlerden
birinin adı
17. Petrol ürünleri arasında bulunması istenmeyen
bileşik türlerinden birinin adı
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 225
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Karbonun Bağ Yapma Özellikleri
Karbon elementi periyodik cetvelde 2. periyot, 4A grubunda bulunur. Karbon atomunun dört tane değerlik elekronu
vardır.
6C
•
•C •
•
:2–4
Değerlik elektronlarını kullanarak aynı veya farklı atom veya atom gruplarıyla dört tane kovalent bağ oluşturur.
Karbon, başka karbon atomları ile tekli bağ (C – C), ikili bağ (C = C) ve üçlü bağ (C ≡ C) yapabilir.
I
I
–C–C–
I
I
I
I
–C=C–
–C
C–
Karbon, başka elementlere ait atomlarla da tekli, ikili ve üçlü bağlar oluşturabilir.
I
–C–H
I
I
– C – Cl
I
I
–C=O
–C
N
Karbon atomları, birbirine sonsuz sayıda bağlanarak düz zincir ve dallanmış zincir yapılı bileşik oluşturabilir.
H
I
H–C–
I
H
H H H H
I
I
I
I
C–C–C–C–H
I
I
I
I
H H H H
CH3 – CH – CH2 – CH – CH3
I
I
CH3
CH3
(CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3)
CH3 – CH = CH – CH3
Dallanmış zincir yapı
İkili bağ içeren düz zincir
Düz zincirli yapı
Karbon atomları tek ve çift bağlı halkalı yapılar oluşturabilir.
H
H
H
C
H
C
H
H
H
C
H
C
H
H H
C
H
H
H
H
C
C
H
H
C
C
C
C H
H C
C H
H C
H H
C H
C
C H
H
Oksijenin Bağ Yapma Özellikleri
Oksijen elementi periyodik cetvelde 2. periyot, 6A grubunda bulunur. Oksijen atomunun altı tane değerlik elektronu
vardır.
8O
:2–6
••
••O
•
•
Bu haliyle oksijen atomunun iki tane ortaklaşılmamış elektron çifti, iki tane de tek elektronu bulunur. Oksijen, bu iki tek
elektronu ortaklaşa kullanarak iki tane kovalent bağ oluşturur. Bu kovalent bağlar başka bir oksijen atomuyla olabileceği gibi başka elementlerin atomlarıyla oluşturulabilir.
O=O
O–H
/
H
226 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
I
–C–O–H
I
I
–C=O
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Azotun Bağ Yapma Özellikleri
Azot elementi periyodik cetvelde 2. periyot, 5A grubunda buunur. Azot atomunun beş tane değerlik elektronu vardır.
7N
••
•N•
•
:2–5
Bu haliyle azot atomunun bir tane ortaklaşılmamış elektron çifti, üç tane de tek elektronu bulunur. Azot bu üç tek elektronu ortaklaşa kullanarak üç tane kovalent bağ oluşturur. Bu kovalent bağlar başka bir azot atomuyla olabileceği gibi
başka elementlerin atomuyla oluşturulabilir.
N
N
H–C
(N2)
N
H–N=N–H
(HCN)
(N2H2)
H–N–H
I
H
(NH3)
Hidrojenin Bağ Yapma Özellikleri
Hidrojen elementi periyodik cetvelde 1. periyot, 1A grubunda bulunur. Hidrojen atomunun bir tane değerlik elektronu
vardır.
1H
:1
H•
Bu haliyle hidrojen atomunun bir tane ortaklaşılmamış elektronu vardır. Hidrojen bu tek elektronu kullanarak bir tane
kovalent bağ oluşturur. Bu kovalent bağ başka bir hidrojen atomuyla olabileceği gibi başka elementlerin atomuyla da
oluşturulabilir.
H–H
H – Cl
H
I
H–C–H
I
H
(H2)
(HCl)
(CH4)
O–H
/
H
(H2O)
Etkinlik – 8
Karbonun bağ yapma özellikleri ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken
bilgileri doldurunuz. (Karbonun atom numarası 6 dır.)
Üçlü ba¤ yapt›¤› 2 karbonlu
hidrokarbonun aç›k formülü
Kovalent ba¤ yapma
kapasitesi
KARBON ATOMU
Dört tek ba¤l› yapt›¤›
1 karbonlu hidrokarbonun
aç›k formülü
Çift ba¤ yapt›¤› 2 karbonlu
hidrokarbonun aç›k formülü
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 227
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 9
Oksijenin bağ yapma özellikleri ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken
bilgileri doldurunuz. (Oksijenin atom numarası 8 dir.)
H2O bilefli¤ini olufltururken
yapt›¤› tek ba¤ say›s›
Kovalent ba¤ yapma
kapasitesi
OKS‹JEN ATOMU
CO2 bilefli¤ini olufltururken
yapt›¤› çift ba¤ say›s›
O2 bilefli¤ini olufltururken
yapt›¤› çift ba¤ say›s›
Etkinlik – 10
Azotun bağ yapma özellikleri ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri doldurunuz. (Azotun atom numarası 7 dir.)
NH3 bilefli¤ini olufltururken
yapt›¤› tek ba¤ say›s›
Kovalent ba¤ yapma
kapasitesi
AZOT ATOMU
N2 molekülünü olufltururken
yapt›¤› üçlü ba¤ say›s›
228 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
De¤erlik elektron
say›s›
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 11
Hidrojenin bağ yapma özellikleri ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken
bilgileri doldurunuz. (Hidrojenin atom numarası 1 dir.)
H2 molekülünü olufltururken
yapt›¤› ba¤ say›s›
Kovalent ba¤ yapma
kapasitesi
H‹DROJEN
ATOMU
HCl molekülünü olufltururken
yapt›¤› ba¤ say›s›
De¤erlik elektron
say›s›
Soru 23
Karbon atomu ile ilgili,
I.
Kovalent bağ yapma kapasitesi dörttür.
II.
Karbon atomları birbirine bağlanarak zincirli, halkalı ve dallanmış moleküller oluşturabilir.
III. İki karbon atomu arasında dörtlü bağ bulunur.
yargılarından hangileri doğrudur? (C nin atom numarası 6 dır.)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 24
Karbon atomu,
C–
I.
–C
II.
–C=C
C–
III. – C – C – C
yukarıdaki bağlanma tiplerine uygun bileşik oluşturamaz? (C nin atom numarası 6 dır.)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 229
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 25
Azot atomu hidrojen atomu ile aşağıdaki maddelerden hangisini oluşturabilir?
(N nin atom numarası 7, H nin atom numarası 1 dir)
A)
B) H – N = H
I
H
N
HHH
C)
D) N = H
N
H
E)
H
H
N
N
ÇÖZÜM
Soru 26
Hidrojen atom ile ilgili,
I.
Kovalent bağ yapma kapasitesi birdir.
II.
Hidrojen atomları arasında tekli bağ ile H2 molekülü oluşur.
III. Hidrojen atomu oksijen atomu ile iki tekli bağ ile H2O bileşiğini oluşturur.
yargılarından hangileri doğrudur? (H nin atom numarası 1 dir)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 27
Aşağıdakilerden hangisi karbon atomunun oluşturduğu halkalı bir bileşiktir?
A)
H
H
H
H
C
C
C
H
H
H
B)
H
H
H
H
H
C
D)
H
H
H C
H
C
C
H
C
H
H
H
H
H
E)
H
H
C
H
C
H
H
C
H
H
ÇÖZÜM
230 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
H
C)
H C
H
H
C H
H
C
C
H
H
C
H
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 28
Oksjen atomu ile ilgili,
I.
Kovalent bağ yapma kapasitesi ikidir.
II.
Oksijen atomları arasında ikili bağ ile O2 molekülü oluşur.
III. Oksijen atomu hidrojen atomu ile ikili tekli bağla H2O bileşiğini oluşturur.
yargılarından hangileri doğrudur? (O nun atom numarası 8, H nin atom numarası 1 dir)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 29
Aşağıdaki bileşiklerden hangisi oksijen atomunun oluşturabileceği bir bileşik olamaz?
(O nun atom numarası 8, F nin atom numarası 9 dur)
A) H – O – O – H
B)
O H
C) O = O
D) O
H
E)
H
O
F
F
ÇÖZÜM
Soru 30
Azot atomu ile ilgili;
I.
Kovalent bağ yapma kapasitesi üçtür.
II.
Azot atomları arasında ikili bağ ile N2 molekülü oluşur.
III. Azot atomu hidrojen atomu ile üç tekli bağla NH3 bileşiğini oluşturur.
yarglarından hangileri yanlıştır? (Atom numaraları : 1H,
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
7N)
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 31
Aşağıdaki bileşik formüllerinden hangisi karbon atomunu oluşturabileceği bir bileşik olamaz?
H
I
A) H – C = C – H
I
I
H H
B) H – C = C – H
I
I
H H
C) H – C
C–H
D) H – C
H
I
C–C–H
I
H
H H
I
|
E) H – C – C – H
I
I
H H
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 231
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 32
Karbon atomu hidrojen atomu ile aşağıdaki bileşiklerden hangisini oluşturamaz?
A)
B)
H H
I
I
H–C–C–H
I
I
H–C–C–H
I
I
H H
D)
ÇÖZÜM
H H
I
I
H – C – C – C
I
I
H H–C–H
I
H
C)
H H H
I
I
I
H–C–C=C–H
I
H
E)
C – H
H–C
H H
II
I
H–C–C–
I
I
H H
H
I
C–C–H
I
H
H
I
C–H
I
H
Soru 33
Karbon atomunun hidrojen atomu ile oluşturduğu aşağıdaki bileşiklerden hangisinin açık formülü doğru verilmiştir?
A) H
B)
C–C–H
I
H
C) H – C – C – H
I
I
H–C–C–H
H
C
C H
H C
H C
C
C H
H
D)
H H
I
I
H–C–C–C–C–H
I
I
I
H H
H
ÇÖZÜM
232 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
E)
H
I
H–C–C=C–H
I
I
I
H H H
Endüstride ve Canlılarda Enerji
HİDROKARBONLAR
Sadece C ve H den oluşan organik bileşiklere hidrokarbon denir.
Alkan, alken ve alkin sınıfı bileşiklerin genel yapıları, oluşum özellikleri aşağıda verilmiştir.
Organik Bileşik Türü
Genel Yapı
Alkan
– CH2 – CH3
C ve H den oluşur, arada tekli bağ bulundurur.
Alken
I
I
–C=C–
C ve H den oluşur, en az bir tane C ile C arasında çift bağ
Alkin
–C
CH
Oluşum Özelliği
bulundurur.
C ve H den oluşur, en az bir tane C ile C arasında üçlü bağ
bulundurur.
Alkanlar
Yapısında tekli bağlar bulunduran hidrokarbonlara alkan denir. Düz zincirli ve dallanmış olanları CnH2n+2 genel formülüne sahiptir. Bazı düz zincirli alkanların açık, kapalı formülleri ve adı aşağıda verilmiştir.
Aç›k formül
Kapal› formül
Ad›
CH4
Metan
H
H–C–H
H
H
H
CH3 – CH3
(C2H6)
H–C–C–H
H
H
H
H
H
CH3 – CH2 – CH3
H–C–C–C–H
H
H
H
H
H
H–C–C–C–C–H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H–C–C–C–C–C–H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H–C–C–C–C–C–C–H
H
H
H
H
H
Propan
(C3H8)
H
H
Etan
H
CH3 – CH2 – CH2 – CH3
Bütan
(C4H10)
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3
(C5H12)
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3
(C6H14)
Pentan
Heksan
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 233
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Halkalı alkanlar (sikloalkanlar)
Düz zincirli yapı dışında halkalı alkanlar da vardır. Halkalı alkanların genel formülü CnH2n dir. Bazı halkalı alkanların
açık, kapalı formülleri ve adları aşağıda verilmiştir.
Aç›k Formül
H
H
H
Kapal› Formül
C
Aç›k Formül
H
H
C
C
Ad›
H
Siklo
propan
H
Ad›
H
C
H
Kapal› Formül
C
H
H C
H
C
H
Siklo
pentan
H
C H
H
H H
H
H
H–C–C–H
H–C–C–H
H
H
Siklo
bütan
H
H
H
C
C
C
C
H
C
C
H
H
H
Siklo
hekzan
H
H H
Alkenler
Yapısında ikili bağ bulunduran hidrokarbonlara alken denir. Yapısında bir tane ikili bağ bulunduran düz zincirli alkenlerin genel formülü CnH2n dir. En basit bazı alkenlerin açık, kapalı formülleri ve adı aşağıda verilmiştir.
Açık Formül
Kapalı Formül
H H
I
I
H–C=C–H
CH2 = CH2
H H H
I
I
I
H–C=C–C–H
I
H
234 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
(C2H4)
CH2 = CH – CH3
(C3H6)
Adı
Eten
Propen
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Alkinler
Yapısında üçlü bağ bulunduran hidrokarbonlara alkin denir. Yapısında bir tane üçlü bağ bulunduran düz zincirli alkinlerin genel formülü CnH2n–2 dir. En basit bazı alkinlerin açık, kapalı formülleri ve adı aşağıda verilmiştir.
Açık Formül
H–C
HC
C–H
H
I
C–C–H
I
H
H–C
Kapalı Formül
Adı
Etin
CH
(C2H2)
HC
(Asetilen)
C – CH3
Propin
(C3H4)
Alkoller
Alkan molekülündeki bir hidrojen atomu yerine (–OH) grubunu bulunduran bileşiklere alkol denir. En basit bazı alkollerin açık, kapalı formülleri ve adı aşağıda verilmiştir.
Açık Formül
Kapalı Formül
H
I
H–C–O–H
I
H
CH3 – OH
H
I
H–C–
I
H
H
I
C–O–H
I
H
Adı
Metanol
(metil alkol)
CH3 – CH2 – OH
Etanol
(C2H5 – OH)
(etil alkol)
Alkol molekülünde bir tane (–OH) grubu varsa monoalkol, iki ya da daha fazla (–OH) grubu varsa polialkol olarak adlandırılır.
H
I
H – C – OH
I
H
CH2 – OH
I
CH2 – OH
CH2 – OH
I
CH – OH
I
CH2 – OH
monoalkol
polialkol (diol)
polialkol (triol)
(metanol)
(glikol)
(gliserin)
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 235
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Aromatik Bileşikler
Yapısında benzen (C6H6) halkası bulunan bileşiklere aromatik bileşik denir.
Benzen
Yapısında altı karbon atomu her karbon atomuna bir hidrojen atomu bağlı bulunan üç pi bağı olan (üç çift bağ) halkalı doymamış hidrokarbondur. Benzen aromatik bileşiklerin en basit üyesidir. Benzenin gösteriliş şekilleri aşağıda verilmiştir.
H
H
C
C
H C
C H
H C
C H
C
H
veya
H C
C H
H C
C H
C
veya
fleklindedir.
H
Benzen halkasına değişik atom ya da grup bağlanmasıyla toluen, anilin ve piridin gibi benzen türevleri oluşur.
Toluen
Benzen halkasında bir H atomu yerine metil (CH3–) grubu geçtiğinde oluşan bileşiğin adı toluen olur.
CH3
(Toluen)
Anilin
Benzen halkasında bir H atomu yerine amino (NH2–) grubu geçtiğinde oluşan bileşiğin adı anilin olur.
NH2
(Anilin)
Piridin
Benzen halkasında (–CH) grubu yerine N atomu geçtiğinde oluşan bileşiğin adı piridin olur.
N
(Piridin)
236 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 12
Alkanlar ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
Üç karbonlu halkalı
alkanın adı
Düz zincirli alkanların
genel formülü
ALKANLAR
Dört karbonlu alkanın
kapalı formülü
Üç karbonlu alkanın
açık formülü
Etkinlik – 13
Alkenler ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
Düz zincirli
olanların genel
formülü
Düz zincirli üç
karbonlunun açık
formülü
ALKENLER
Üç karbonlu
düz zincirlinin
kapalı formülü
‹ki karbonlu alkenin
aç›k formülü
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 237
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 14
Alkinler ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
Üç karbonlu alkinin
aç›k formülü
Düz zincirli alkinlerin
genel formülü
ALK‹NLER
Üç karbonlu ve düz zincirli
alkinin kapal› formülü
‹ki karbonlu alkinin
aç›k formülü
Etkinlik – 15
Hidrokarbonlar ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
CnH2n + 2 formülüne
sahip hidrokarbonların ad›
‹çinde bulunan
elementlerin sembolleri
ALK‹NLER
H‹DROKARBONLAR
Örnek olarak verilebilecek
hidrokarbonların türleri
238 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Düz zincirli CnH2n
formülüne sahip
hidrokarbonların ad›
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 16
Alkoller ile ilgili aşağıdaki kavram haritesinde boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
‹ki karbonlu olan›n
aç›k formülü
Bir karbonlu olan›n
kapal› formülü
ALK‹NLER
ALKOLLER
Etanolün kapal›
formülü
‹ki veya daha fazla (–OH) grubu
bulunduranlar›n genel ad›
Etkinlik – 17
Aromatik bileşikler ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
Benzen halkasında (–CH)
grubu yerine (–N) ba¤lanınca
oluflan bilefli¤in ad›
En basit örne¤i
AROMAT‹K
ALK‹NLER
B‹LEfi‹KLER
Benzen halkas›nda bir tane H nin
yerine (CH3 –) grubu
ba¤lan›nca oluflan bilefli¤in ad›
Benzen halkas›nda bir tane H nin
yerine (–NH2) grubu
ba¤lan›nca oluflan bilefli¤in ad›
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 239
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 34
I.
H H
I
I
H–C–C–H
I
I
H H
II.
H H
I
I
H–C=C–H
III. H – C
C–H
Yukarıda açık formülleri verilen bileşiklerden hangileri hidrokarbondur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 35
Aşağıda kapalı formülü verilen bileşiklerden hangisi hidrokarbon değildir?
A) C3H4
B) C4H8
C) C2H5OH
D) C6H6
E) C8H18
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 36
Aşağıda bazı bileşikler ile ilgili bilgiler veriliyor.
I.
C2H2 bileşiği alkan sınıfına aittir.
II.
C6H14 bileşiği alkin sınıfına aittir.
III. C2H4 bileşiği alken sınıfına aittir.
Bu bilgilerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
ÇÖZÜM
Soru 37
X : CH2 = CH – CH3
Y : HC
C – CH3
Z : CH3 – CH2 – CH3
yukarıdaki bileşikler ile ilgili,
I.
Kapalı formülleri aynıdır.
II.
Y, alkin sınıfı bir bileşiktir.
III. X, alken sınıfı bir bileşiktir.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
240 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 38
H
I
H–C–
I
H
H
I
C–H
I
H
Açık formülü yukarıda verilen bileşik için,
I.
Kapalı formülü C2H6 dır.
II.
Alken sınıfı bir bileşiktir.
III. Organik bir bileşiktir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 39
H H H
I
I
I
H–C=C–C–H
I
H
Açık formülü yukarıda verilen bileşik için,
I. Kapalı formülü C3H6 dır.
II. Alkan sınıfı bir bileşiktir.
III. Anorganik bir bileşiktir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
ÇÖZÜM
Soru 40
H–C
C–H
Açık formülü yukarıda verilen bileşik için,
I.
Kapalı formülü C2H2 dir.
II.
Alkin sınıfı bir bileşiktir.
III. Hidrokarbon sınıfı bir bileşiktir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 241
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 41
Aşağıda açık formülü verilen bileşiklerden hangisi alkan sınıfı bir bileşiktir?
A)
H–C
D)
H H H
I
I
I
H–C=C–C–H
I
H
C–H
B)
H H H H
I
I
I
I
H–C–C–C–C–H
I
I
I
I
H H H H
E)
H H H H
I
I
I
I
H–C–C=C–C–H
I
I
H
H
C)
H H
I
I
H–C=C–H
C)
H H
I
I
H–C=C–H
ÇÖZÜM
Soru 42
Aşağıda açık formülü verilen bileşiklerden hangisi alken sınıfı bir bileşiktir?
A)
D)
H H
I
I
H–C–C–H
I
I
H H
B)
H
I
H–C–
I
H
E)
H H
I
I
C–C–H
I
I
H H
H
I
H–C–C
I
H
H
H
C–H
H
H
C
C
H
H
ÇÖZÜM
Soru 43
Aşağıda açık formülü verilen bileşiklerden hangisi alkin sınıfı bir bileşiktir?
A)
H H H
I
I
I
H–C–C–C–H
I
I
I
H H H
B)
H H
I
I
H–C–C–H
I
I
H–C–C–H
I
I
H H
D)
H
I
C–C–H
I
H–C–H
I
H
E)
H H H
H H
I
I
I
I
I
H–C–C–C–C–C–H
I
I
I
I
I
H H H
H H
H–C
ÇÖZÜM
242 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C)
H
H
I
I
H–C–C=C–C–H
I
I
I
I
H H H H
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 44
H
C
C H
H C
H C
C
C H
H
Açık formülü yukarıda verilen bileşik ile ilgili,
I.
Aromatik sınıfı bir bileşiktir.
II.
Kapalı formülü C6H6 dır.
III. Benzen olarak adlandırılır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 45
Aşağıda kapalı formülü verilen bileşiklerden hangisi aromatik hidrokarbon sınıfına aittir?
A) C2H2
B) C2H4
C) C2H6
D) C3H8
E) C6H6
ÇÖZÜM
Soru 46
Aşağıda kapalı formülü verilen bileşiklerden hangisi alken sınıfına aittir?
A) C2H4
B) C2H6
C) C2H2
D) C3H8
E) C4H10
ÇÖZÜM
Soru 47
Aşağıda kapalı formülü verilen bileşiklerden hangisi alkin sınıfına aittir?
A) C2H4
B) C2H2
C) C2H6
D) C3H8
E) C6H6
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 243
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 48
Aşağıda kapalı formülü verilen bileşiklerden hangisi alkan sınıfına aittir?
A) C6H6
B) C2H2
C) C3H4
D) C4H10
E) C4H6
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 49
I.
Benzen aromatik bir bileşiktir.
II.
Toluen alkan sınıfı bir bileşiktir.
III. Anilin alkin sınıfı bir bileşiktir.
yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
ÇÖZÜM
Soru 50
Aşağıda açık formülü verilen bileşiklerden hangisi alkol sınıfı bir bileşiktir?
A)
H H
I
I
H–C–C–H
I
I
H H
D)
H–C
H
I
C–C–H
I
H
ÇÖZÜM
244 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
B)
H H
I
I
H–C–C–H
I
I
H–C–C–H
I
I
H H
E)
H H
I
I
H – C – C – OH
I
I
H H
C)
H H
I
I
H – C = C – H
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 51
H
I
H–C–O–H
I
H
bileşiği ile ilgili,
I.
Anorganik bir bileşiktir.
II.
Hidrokarbondur
III. Alkol sınıfı bir bileşiktir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 52
Aşağıdaki bileşiklerden hangisi polialkoldür?
A)
CH3 – CH2 – OH
B)
CH3
I
CH3 – C – OH
I
CH3
D)
CH2 – CH – CH2
I
I
I
OH
OH OH
E)
CH3 – CH – CH3
I
OH
C)
CH 3 – OH
C)
C 6H 6
ÇÖZÜM
Soru 53
Aşağıda kapalı formülü verilen bileşiklerden hangisi alkol sınıfına ait değildir?
A)
CH3 – CH2 – CH2 – OH
B)
CH3 – CH – CH3
I
OH
D)
CH2 – CH2
I
I
OH
OH
E)
CH2 – CH – CH2
I
I
I
OH
OH OH
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 245
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 54
Aşağıda açık formülü verilen bileşiklerden hangisi aromatik yapıya sahip değildir?
A)
B)
H
C
C H
H C
H C
C
H
H
C
C
H
H
C
C
H
H
H
C H
H
D)
C)
H
H C
H C
C H
C
C OH
C
H
H
C
H C
C NH2
H C
E)
H
H
C
C
H3C
C H
C
H C
H
C
C H
H
ÇÖZÜM
Soru 55
CH3
bileşiği ile ilgili;
I. Aromatik sınıfı bir bileşiktir.
II. Toluen olarak adlandırılır.
III. Anorganik bir bileşiktir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 56
NH2
bileşiği ile ilgili;
I.
Hidrokarbon sınıfı bir bileşiktir.
II. Aromatik sınıfı bir bileşiktir.
III. Anilin olarak adlandırılır.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
246 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C H
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 57
N
bileşiği ile ilgili;
I.
Piridin olarak adlandırılır.
II. Aromatik hidrokarbondur.
III. Alkin sınıfı bir bileşiktir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 58
Aşağıdaki maddelerden hangisi aromatik bir hidrokarbondur?
A)
NH2
B)
C)
OH
D)
E)
N
ÇÖZÜM
Soru 59
X
Y
Z
Yukarıdaki bileşikler için,
I.
X, aromatik bileşiklerin en basit üyesidir.
II.
Y, siklo alkan sınıfı bir bileşiktir.
III. Z, benzen olarak adlandırılır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 247
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 60
C6H6 bileşiği ile ilgili,
I.
Benzen olarak adlandırılır.
II. Aromatik hidrokarbondur.
III. Anorganik bir bileşiktir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 61
H H
I
I
H–C–C–H
I
I
H–C–C–H
I
I
H H
X
H H
I
I
H–C=C–H
C–H
H–C
Z
Y
Yukarıdaki bileşikler için,
I.
Her üçü de hidrokarbon sınıfı bileşiktir.
II. Y alken, Z alkin sınıfı bileşiktir.
III. X, aromatik hidrokarbondur.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 62
CH3
NH2
N
X
Y
Z
Yukarıdaki bileşikler için,
I.
X, Y ve Z aromatik bileşiklerdir.
II. X anilin, Y toluen olarak adlandırılır.
III. Z piridin olarak adlandırılır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
ÇÖZÜM
248 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Hidrokarbonların Yanma Tepkimeleri
Hidrokarbonlar yanınca ekzotermik (ısı veren) tepkime gerçekleşir. Hidrokarbonlar, O2 ile yandığında CO2 ve H2O oluşurken ısı açığa çıkar.
Aşağıda bazı alkanların molar (1 molleri için) yanma ısıları, açığa çıkan enerji değerleri aşağıda verilmiştir.
Alkan
Açığa çıkan enerji (kkal/mol)
Metan (CH4)
213
Etan (C2H6)
373
Propan (C3H8)
531
Bütan (C4H10)
688
Pentan (C5H12)
844
Hidrokarbonların yapısındaki C sayısı arttıkça yanmaları sırasında açığa çıkan enerji miktarı artar.
Bir mol metanın (CH4) yanma tepkimesi ve açığa çıkan enerji değeri aşağıda verilmiştir.
CH4(g) + 2O2(g)
CO2(g) + 2H2O(g) + 213 kkal
Bir mol pentanın (C5H12) yanma tepkimesi ve açığa çıkan enerji değeri aşağıda verilmiştir.
C5H12(g) + 8O2(g)
5CO2(g) + 6H2O(g) + 844 kkal
1 mol C5H12 yanınca açığa açıkan ısı (844 kkal), 1 mol CH4 ün yanması sırasında açığa çıkan ısıdan (213 kkal) daha fazladır.
Hidrokarbonun mol sayısı (miktarı) arttıkça yanması sırasında açığa çıkan enerji miktarı da artar.
CH4(g) + 2O2(g)
CO2(g) + 2H2O(g) + 213 kkal
1 mol CH4 yanınca
213 kkal
x
2
mol CH4 yanınca
____________________________
x = 426 kkal olur.
Soru 63
Aşağıdaki bileşikler eşit mol sayıda yandığında açığa çıkan ısı hangi hidrokarbonda en azdır?
A) C5H12
B) C4H10
C) C3H8
D) C2H6
E) CH4
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 249
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 64
C3H8(g) + O2(g)
tepkimesi ile ilgili,
I.
Tepkime sonunda CO2 ve H2O bileşikleri oluşur.
II.
C3H8 yakıt olarak kullanılamaz.
III. Tepkime denkleştirilince CO2 ve H2O’nun mol sayıları eşit olur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 65
Hidrokarbonların yanma tepkimeleri ile ilgili,
I.
Yanma sırasında O2 harcanır.
II.
Ekzotermik bir tepkime gerçekleşir.
III. Eşit mol sayıda C10H22 ve C5H12 yakıldığında C10H22 den daha fazla ısı açığa çıkar.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 66
C4H10(g) + 13/2 O2(g)
4CO2(g) + xH2O(g) + 688 kkal
tepkimesi ile ilgili,
I.
1 mol C4H10 yanınca 688 kkal ısı açığa çıkar.
II.
C4H10 nun miktarı artırılırsa yanması sırasında açığa çıkan ısı miktarıda artar.
III. Tepkimedeki H2O katsayısı (x) 10 dur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
250 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 67
Metan (CH4) gazının oksijen gazı ile tepkimesi için,
I.
Tepkimede ısı açığa çıkar.
II.
Tepkimede CO2 ve H2O oluşur.
III. Yanma tepkimesidir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 68
Hidrokarbon oldukları bilinen X ve Y gazlarının yanma tepkimelerinin denk hali aşağıda verilmiştir.
X(g) + 5O2(g)
Y(g) +
19
O2(g)
2
3CO2(g) + 4H2O(g)
6CO2(g) + 7H2O(g)
Buna göre,
I.
X, C3H8; Y, C6H14 olabilir.
II.
Eşit mol sayıda X ve Y yakıldığında X, Y den daha fazla ısı açığa çıkarır.
III. X ve Y gazları yangın söndürme amaçlı kullanılabilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 69
Aşağıda bazı hidrokarbonların yanma tepkimeleri verilmiştir.
C2H6(g) + O2(g)
C4H10(g) + O2(g)
2CO2(g) + 3H2O(g)
4CO2(g) + 5H2O(g)
Buna göre
I.
Eşit mol sayıda C2H6 ve C4H10 yakıldığında C4H10 gazı daha fazla ısı açığa çıkarır.
II.
Eşit mol sayıda yakılan C2H6 ve C4H10 dan enerji üretimi daha az olan C4H10 dur.
III. C2H6 nın miktarı artırılırsa yanması sırasında açığa çıkan ısı miktarı azalır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 251
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 18
Hidrokarbonlar ve bazı elementlerin bağ yapma özellikleri ile ilgili aşağıdaki bulmacayı uygun kelimeler ile doldurunuz?
15
6
11
14
4
10
18
9
2
7
5
8
17
12
13
3
16
1
SOLDAN SAĞA
1.
7.
Karbon atomunun kovalent bağ yapma kapasitesi
2.
Karbon atomları arasında tekli bağlar bulunduran 3.
halkalı hidrokarbonların adı
8.
YUKARIDAN AŞAĞIYA
Karbon atomları arasında en az bir çift bağ bulunduran düz zincirli hidrokarbonların adı
10. Alkan molekülündeki bir hidrojen atomu yerine
genel adı.
12. Benzen halkasındaki bir H atomun yerine (–NH2)
grubunun bağlanmasıyla oluşan bileşiğin adı.
13. Benzen halkasındaki bir H atomu yerine (–CH3) grubunun bağlanmasıyla oluşan bileşiğin adı.
16. Hidrokarbonların yanmasını sağlayan gazın adı
Azot atomunun kovalent bağ yapma kapasitesi
4.
Hidrojen atomunun kovalent bağ yapma kapasitesi
5.
Hidrokarbonların yanması sonucunda oluşur.
6.
Karbon atomları arasında tekli bağlar bulunduran
düz zincirli hidrokarbonların adı.
(–OH) grubunun bağlanmasıyla oluşan bileşiğin adı
11. Yapısında benzen halkası bulunduran bileşiklerin
Oksijen atomunun kovalent bağ yapma kapasitesi
9.
Karbon atomları arasında en az bir üçlü bağ bulunduran hidrokarbonların adı.
14. Benzen halkasındaki bir (–CH) yerine (–N) bağlanmasıyla oluşan bileşiğin adı
15. Hidrokarbonların yanması sonucunda oluşan bileşiklerden birinin adı
17. Metan bileşiğinin yanması sırasında oluşan bileşiklerden birinin adı
18. Aromatik bileşiklerin en basit üyesinin adı
252 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Mısırdan Glikoz Üretimi
Glikoz, gıda sanayinde nişastanın enzimli ortamda hidrolizi ile elde edilir. Nişasta kaynağı olarak da mısır kullanılır.
Mısırda bulunan nişasta 100°C de enzim yardımıyla glikoz yapılı küçük şekerlere ayrılır. Nişasta karışımının sıcaklığı 100°C’nin üzerine çıkarılırsa sudaki çözünürlüğü artar. Belli miktarda hidroliz olan nişasta amilaz enzimi ile tamamen glikoza dönüşür.
Meyve Şekerinin Etanol ve Sirkeye Dönüşümü
Meyvelerde en fazla oranda bulunan früktoza meyve şekeri denir. Früktoz, maya enzimleri ve bakteriler tarafından fermantosyona uğrar. Früktoz, fermantasyon sonucu ilk önce etanol ve karbondioksite dönüşerek enerji üretir.
maya enzimleri
C6H12O6
2C2H5OH + 2CO2 + Enerji
(Früktoz)
(Etanol)
Oluşan etanol de oksidasyona uğrayarak (yükseltgenerek) sirkeye dönüşür ve enerji üretir.
C2H5OH + O2
CH3COOH + H2O + Enerji
(Etanol)
(Sirke)
Alkollerin Yanma Tepkimeleri
Alkoller yanınca ekzotermik (ısı veren) tepkime gerçekleşir. Alkoller yanınca CO2, H2O oluşur ve ısı açığa çıkar.
Alkollerin yapısındaki C sayısı arttıkça açığa çıkan enerji miktarı da artar.
Metanolün (metil alkol) yanma tepkimesi
3
O
2 2(g)
CH3OH(s) +
CO2(g) + 2H2O(s) + 726 kj
(metil alkol)
Etanolün (etil alkol) yanma tepkimesi
C2H5OH(s) +
7
O
2 2(g)
2CO2(g) + 3H2O(s) + 982 kj
(etanol)
Alkolün mol sayısı (miktarı) arttıkça yanma sırasında açığa çıkan enerji miktarı da artar.
CH3OH(s) +
3
O
2 2(g)
1 mol CH3OH yanınca
CO2(g) + 2H2O(s) + 726 kj
726 kj açığa çıkarsa
2 mol CH3OH yanınca
x
kj açığa çıkar
______________________________________
x = 1452 kj olur.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 253
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Fermantasyon
Maddelerin mikroorganizmalar, bakteriler ve mantarlar aracılığıyla genelde ısı açığa çıkararak parçalanması olayına
fermantasyon denir. Fermantasyonda glikoz veya başka büyük moleküllü bileşikler oksijensiz ortamda daha küçük
moleküllere parçalanarak enerji üretimi sağlar. Glikozun fermantasyonu sonucunda etil alkol, laktik asit, kabondi oksit
gibi birçok madde ve ısı açığa çıkar.
Fermantosyon sonucu oluşan birçok organik madde biyogaz oluşumuna neden olur.
Biyogaz
Hayvansal, bitkisel ve endüstriyel atıkların oksijensiz ortamda mikroorganizmaların etkisiyle ayrıştırılması sonucunda
elde edilen gaza biyogaz denir. Biyogaz, yanıcı diğer gazlardan farklı olarak sadece hayvansal veya bitkisel yani organik hammaddelerden elde edilir. Biyolojik atıklar, mısır ya da şeker pancarı gibi enerji bitkileri ile hayvan besiciliğinde
oluşan hayvansal dışkılar biyogaz tesislerinde biyogaz eldesinde hammadde olarak kullanılabilir.
Biyogaz elde edilirken en fazla oluşan ürünler karbondi oksit (CO2) ve metan (CH4) dır. Biyogazda metan oranı ne kadar fazla ise enerji değeri o derece fazladır. Oluşum süreci oldukça zaman alan en önemli biyogaz metan (CH4) gazıdır. Biyogazlar ısınma, ısıtma, ulaşım, elektrik üretimi ve yakıt pillerinde kullanılır.
Biyogaz çevreye en az zarar veren yakıt olup yeşil yakıt olarak adlandırılır.
Biyoreaktörler
Biyogazın üretimi için kullanılan yapılara biyoreaktörler denir. Torba ve balon tipi reaktörler biyogaz üretiminde kullanılan teknolojilerdendir. Ayrıca son yıllarda sabit ve hareketli kubbeli reaktörlerde biyogaz üretiminde kullanılır.
Soru 70
Aşağıdaki alkollerden molar yanma ısısı en az olan hangisidir?
A) CH3OH
B) C2H5OH
C) C3H7OH
D) C4H9OH
E) C5H11OH
ÇÖZÜM
Soru 71
Aşağıdaki bazı alkollerin yanma tepkimeleri verilmiştir.
C3H7OH(s) +
9
O
2 2(g)
C4H9OH(s) + 6O2(g)
3CO2(g) + 4H2O(s)
4CO2(g) + 5H2O(s)
Buna göre,
I.
Eşit mol sayıda yakılan yukarıdaki alkollerden en iyi yakıt olanı C3H7OH dır.
II.
Eşit mol sayıdaki C3H7OH ve C4H9OH’ın yanması sırasında enerji üretimi en fazla olan C4H9OH dır.
III. C3H7OH ın miktarı artılırsa açığa çıkan ısı miktarı da artar.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
254 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 72
Organik bileşik olduğu bilinen X sıvısının yanma tepkimesinin denk hali aşağıda verilmiştir.
X(s) +
7
O
2 2(g)
2CO2(g) + 3H2O(s)
Buna göre,
I.
X sıvısı etanol (C2H5OH) olabilir.
II.
Tepkime ekzotermiktir.
III. Tepkimedeki X sıvısının miktarı artırılırsa açığa çıkan ısı miktarı değişmez.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 73
CH3OH(s) +
3
O
2 2(g)
CO2(g) + yH2O(s) + 726 kj
tepkimesi ile ilgili,
I.
1 mol CH3OH sıvısı yanınca 726 kj ısı açığa çıkar.
II.
CH3OH yakıt olarak kullanılamaz.
III. Tepkimede H2O nun katsayısı (y) 2 dir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve III
ÇÖZÜM
Soru 74
Alkollerin yanma tepkimeleri ile ilgili,
I.
Tepkime sonunda ısı açığa çıkar.
II.
Tepkime sonunda CO2 ve H2O bileşikleri oluşur.
III. Eşit mol sayıda CH3OH ve C4H9OH yakıldığında enerji üretimi daha fazla olan CH3OH dir.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 255
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 75
C3H7OH sıvısının oksijen gazı ile tepkimesi için,
I.
Yanma tepkimesidir.
II.
Tepkimede ısı açığa çıkmaz.
III. Tepkimesi sonunda CO2 ve H2O bileşikleri oluşur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 76
Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Gikozun fermantasyonu sonucunda ısı açığa çıkar.
B) Fermantasyon sonucu oluşan bir çok madde biyogaz olarak kullanılır.
C) Biyogazlar çevre dostu gazlardır.
D) Metan gazı en önemli biyogazlardan biridir.
E) Fermantasyon sonucu oluşan karbondioksit (CO2) gazı yakıt olarak kullanılır.
ÇÖZÜM
Soru 77
Biyogaz ile ilgili;
I.
Ulaşım, elektrik üretimi, ısınma ve ısıtma işlemlerinde kullanılır.
II.
Yakıt pillerinde kullanılamaz.
III. Biyoreaktörler, biyogaz üretiminde kullanılan en önemli yapılardır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
256 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
Endüstride ve Canlılarda Enerji
2 - TEMİZ ENERJİ KAYNAKLARI
Temiz Enerji Kaynakları ve Avantajları
Güneş ışığı, rüzgar, dalga, jeotermal, gelgit, hidrojen ve hidro elektrik enerjisi doğal kaynaklar kullanarak elde edilen
yenilenebilir temiz enerji kaynaklarıdır.
Güneş Enerjisi
Güneş ışığından enerji elde edilmesine dayalı olan bir teknolojidir.
Fosil yakıtlar, rüzgar enerjisi, biyogazlar gibi doğal enerji kaynakları güneş enerjisinin türevleridir.
●
Güneş enerjisi sürekli ve yenilenebilir bir enerji kaynağıdır.
●
Evlerin çatısına kurulan güneş pilleri evin bir çok enerji ihtiyacını karşılar.
●
Güneş enerjisi ile çalışan sistemler birçok yere kurulur ve ekonomiktir.
●
Güneş enerjisi ile çalışan güneş pilleri dayanıklı ve güvenirlidir.
●
Yarı iletken olan bazı maddeler güneş enerjisini doğrudan elektrik enerjisine çevirebilirler.
●
Güneş enerjisinden hidrojen enerjisi de elde edilebilir.
●
Güneş enerjisinden doğrudan ısı enerjisi elde edilebilir.
Rüzgâr Enerjisi
Dünya genelinde kullanılabilen, kaynağı güneş olan, doğal, yenilenebilir, temiz ve sonsuz bir güç olan enerji kaynağıdır.
●
●
●
Rüzgâr türbinleri ile rüzgârın gücü elektrik enerjisine dönüştürülebilir.
Rüzgârdan elde edilen elektrikle çok ucuz bir maliyetle temiz bir enerji kaynağı olan hidrojen elde edilebilir.
Dışa bağımlılığı azaltan bir enerji kaynağıdır.
Dalga Enerjileri
Büyük su kütlelerinde meydana gelen dalgaların enerjisinden yararlanılan temiz enerji kaynağıdır.
Jeotermal Enerji
Yeryüzüne çıkarılan sıcak sular aracılığıyla elde edilen bir enerji türüdür.
●
●
Kaplıcalar, jeotermal enerjinin kullanıldığı en önemli alanlardır.
Jeotermal kaynakların enerji verimi çok yüksektir.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 257
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Gelgit Enerjileri
Büyük su kütlelerinin yer değiştirmeleri sonucunda kinetik veya potansiyel enerjilerin elektrik enerjisine dönüşmesini
sağlayan enerji türüdür.
Hidrojen Enerjisi
Hidrojen gazı; su, güneş, rüzgâr ve dalga enerjilerinden elde edilebilir.
●
●
●
Hidrojen ekosisteme zarar vermeyen verimli bir yakıttır.
Hidrojen enerjisi elektrik enerjisine çevrilebilir.
Hidrojen kara ve deniz ulaşım araçlarında kullanılabilecek ideal bir yakıttır.
Hidroelektrik Enerjisi
Hidroelektrik enerjinin kaynağı sudur. Bu nedenle hidroelektrik santraller su kaynağı üzerinde kurulur.
●
Hidroelektrik santraller akan veya yüksek bir yerden düşen su içindeki enerjiyi elektrik enerjisine çevirirler.
Temiz Enerji Kaynaklarının Dezavantajları
Güneş Enerjisi
Güneş enerjisinin kullanım sorunları ve koşulları vardır.
●
●
●
Güneş enerjisi tüm tüketim modellerinde kolayca kullanılmaz.
Güneş enerjisinin depolanması ve diğer enerjilere dönüşebilmesinde bazı zorluklar vardır.
Güneş pillerinin verimi çok fazla olmadığından kullanımı yaygın değildir.
Rüzgâr Enerjisi
Rüzgâr türbinlerinin dezavantajları; gürültülü çalışması, kuşlara zarar vermesi ve bazı teknolojik aletlerin (cep telefonu, televizyon vs.) alıcılarında kesintiler oluşturmasıdır.
Dalga, (gel-git) Enerjileri
Dalga ve gel-git enerjilerinden faydalanmak için kurulan bazı tesisler denizde yaşayan canlılara zarar verebilir.
Jeotermal Enerji
Yeraltından çıkarılan jeotermal enerjinin en önemli kaynağı olan sıcak su aşındırıcı ve kirlilik yaratıcı minareller içermektedir.
Hidrojen Enerjisi
Hidrojen kontrolsüz bir biçimde oksijenle biraraya getirilirse patlayarak tepkime verir ve tehlikelidir.
Hidroelektrik Enerjisi
Büyük barajlar bulunduran hidroelektrik santrallerin bulunduğu bölgelerde bitki örtüsü, su ve karada yaşayan canlılar
zarar görebilir.
258 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 19
Aşağıdaki boş bırakılan yerlere gelmesi gereken doğru sözcükleri alttaki tablodan seçerek doldurunuz.
a Fermantasyon
a Biyogaz
a Glikoz
a Torba ve balon
a etil alkol, Laktikasit
a Biyogazlar
a Isı
a Biyogazlar
a Biyogaz
a Biyoreaktörler
a Metan
a Yeşil yakıt
1.
Glikozun fermantasyonu sonucunda ...................................... , ...................................... gibi maddeler oluşur.
2.
Fermantasyon sonucu oluşan bir çok organik madde ...................................... oluşumuna neden olur.
3.
Fermantasyonda ...................................... oksijensiz ortamda daha küçük moleküllere parçalanır.
4.
Bir maddenin mikroorganizmalar ve bakteriler aracılığıyla ısı açığa çıkararak çürümesine ..................................
denir.
5.
Organik maddelerin oksijensiz ortamda mikroorganizmaların etkisiyle ayrıştırılması sonucunda .........................
............. elde edilir.
6.
Oluşum süreci çok uzun olan en önemli biyogaz ...................................... gazıdır.
7.
Biyogaz çevreye en az zarar veren bir ...................................... olarak kabul edilir.
8.
Glikozun fermantasyonu sonucunda ...................................... açığa çıkar.
9.
...................................... ısınma, ısıtma, ulaşım ve elektrik üretiminde kullanılır.
10. Biyogazın üretimi için kullanılan yapılara ...................................... denir.
11. ...................................... tipli reaktörler biyogaz üretiminde kullanılan teknolojilerdendir.
12. ...................................... hayvansal, bitkisel ve endüstriyel atıklardan elde edilir.
Etkinlik – 20
Aşağıdaki kavram haritasına sıra gözetmeksizin temiz enerji kaynaklarının türlerini yerleştiriniz.
Temiz Enerji
Kaynaklar›
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 259
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 78
I.
Fosil yakıtlar
II.
Rüzgâr enerjisi
III. Biyogazlar
Yukarıdakilerden hangileri güneş enerjisinin türevleridir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 79
Güneş enerjisi ile ilgili;
I.
Isı enerjisi elde etmekte kullanılabilir.
II.
Sürekliliği olan yenilenebilir bir enerji kaynağıdır.
III. Güneş enerjisinden hidrojen enerjisi elde edilemez.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
ÇÖZÜM
Soru 80
Rüzgâr enerjisi ile ilgili;
I.
Hidrojen gazı elde edilmesinde önemli rol oynar.
II.
Rüzgâr türbinleri yardımıyla rüzgârın gücü elektrik enerjisine dönüştürülebilir.
III. Kaynağı güneş olan temiz bir enerji kaynağıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 81
Aşağıdaki enerji türlerinden hangisinde elde edilen enerjinin kaynağı su değildir?
A) Gelgit enerjisi
B) Dalga enerjisi
D) Güneş enerjisi
ÇÖZÜM
260 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) Jeotermal enerji
E) Hidroelektrik enerjisi
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 82
Aşağıdaki enerji türlerinden hangisinde elde edilen enerjinin kaynağı yeryüzüne çıkarılan sıcak sulardır?
A) Jeotermal enerji
B) Hidroelektrik enerji
D) Dalga enerjisi
C) Rüzgâr enerjisi
E) Gel-git enerjisi
ÇÖZÜM
Soru 83
Hidrojen gazı (enerjisi) ile ilgili;
I.
Güneş, rüzgâr ve dalga enerjilerinden elde edilebilir.
II.
Kara, deniz ve hava ulaşım araçlarında kullanılır.
III. Çevreye zarar vermeyen verimli bir yakıttır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 84
Temiz enerji kaynakları ile ilgili;
I.
Ekosisteme zarar vermeyen enerji türleridir.
II.
Doğal kaynaklar kullanılarak elde edilebilen enerji türleridir.
III. Enerji bakımından dış ülkelere bağımlılığı azaltan enerji kaynaklarıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 85
Hidroelektrik enerji ile ilgili;
I.
Kaynağı sudur.
II.
Yüksek bir yerden düşen veya akan sudaki enerjiden elde edilir.
III. Bu enerjinin elde edildiği yakın bölgelerdeki bitki örtüsü zarar görmez.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 261
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 86
I.
Depolanması ve diğer enerji türlerine dönüşmesinde zorluklar bulunması
II.
Güneş pillerinin veriminin çok fazla olmaması
III. Bir çok enerji tüketim modellerinde kullanım zorluklarının bulunması
Yukarıdaki ifadelerden hangileri güneş enerjisinin kulanılmasındaki dezavantajlardandır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 87
Bazı temiz enerji kaynaklarının dezavantajları ile ilgili;
I.
Rüzgârdan enerji elde etmek için kurulan rüzgâr türbinlerinin kuşlara ve bazı elektronik cihazlara zarar verir.
II.
Suya bağlı enerji üretiminde kurulan tesislerin bitki örtüsüne, kara ve denizde yaşayan canlılara zarar verir.
III. Hidroelektrik enerji elde etmek için kurulan hidroelektrik santrallerin bulunduğu bölgenin ekosistemine zarar verir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 88
I.
Biyogaz
II.
Güneş
III. Rüzgâr
Yukarıdakilerin hangilerinden elde edilen enerjinin ana kaynağı hayvansal ve bitkisel atıklardır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
262 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 21
Bitkisel kaynaklardan enerji üretimi ve temiz enerji kaynakları ile ilgili aşağıdaki bulmacayı uygun kelimelerle doldurunuz.
16
10
5
15
6
11
19
17
13
14
1
4
9
18
12
2
8
7
3
SOLDAN SAĞA
2.
YUKARIDAN AŞAĞIYA
Nişastadan enerji üretiminde, nişasta kaynağı olarak 1.
kullanılan maddenin adı
3.
Mısırdan üretilen basit şekerin adı
4.
Meyve şekerinin fermantasyonunda ilk oluşan orga-
6.
5.
Mısırdan glikoz üretiminde kullanılan karbonhidratın
adı
Meyve şekerinin fermantasyonunda oluşan organik
asitin adı
nik maddenin adı
8.
Alkolün yanmasında oluşan maddelerden birinin adı
Meyve şekerinin fermantasyonunda oluşur.
9.
Alkolün yanması sonucunda oluşur
Alkolün yanmasında oluşan maddelerden birinin adı 10. Maddelerin mikroorganizma, bakteri ve mantarlar
aracılığıyla genelde ısı açığa çıkararak parçalanma11. Fermantasyon sonucu oluşan bir çok maddenin
sı olayının adı
7.
oluşturduğu yakıt türünün adı
12. En önemli biyogazın adı
14. Temiz enerji kaynaklarından birinin adı
17. Enerji elde etme kaynağı su olan bir enerji türünün
adı
18. Yenilenebilir bir enerji kaynağının adı
13. Temiz enerji kaynaklarından birinin adı
15. Ekosisteme zarar vermeyen verimli bir yakıtın adı
16. Yeryüzüne çıkarılan sıcak sular aracılığıyla elde edilen enerji türünün adı
19. Oksijensiz ortamda fermantasyona uğrayarak enerji
üreten bir maddenin adı
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 263
Endüstride ve Canlılarda Enerji
3 - CANLILARDA ENERJİ
Bir cismin ya da sistemin iş yapabilme yeteneğine enerji denir. Canlıların büyüyüp gelişmesi, sindirim, solunum, vücut ısısının ayarlanması gibi hayatsal faaliyetler enerjiyle gerçekleşir. Hücre faaliyetleri sırasında meydana gelen yapım ve parçalanma olayları da enerjiyle ilgilidir.
Metabolizma
Canlı vücudunda meydana gelen olayların tümüne metabolizma denir. Canlıların bütün metabolik faaliyetleri enerji ile gerçekleşir.
Sindirim
Besin maddelerinin, vücudumuz tarafından kullanılabilir hale gelinceye kadar parçalara bölünmesine sindirim denir.
Enerjinin Kaynağı
Yeryüzündeki bütün canlıların temel enerji kaynağı güneştir. Ancak bütün canlılar güneş enerjisinden doğrudan yararlanamaz. İnsanlar ve hayvanlar enerji ihtiyacını diğer canlılardan beslenme yolu ile karşılarlar.
Enerji kaynağı ve beslenme amaçlı tüketilen besinleri; karbonhidrat, yağ ve protein olarak gruplandırabiliriz.
Karbonhidratlar
Karbonhidratlar, karbon, hidrojen ve oksijen elementlerinden oluşmuş organik bileşiklerdir. Karbonhidratlar, canlı vücudunda 1. sırada enerji verici olarak kullanılırlar.
Karbonhidratlar Nerede Bulunur?
●
Karbonhidratlar, bitkisel yiyeceklerde bol miktarda bulunur. Tahıl, tahıl ürünleri, baklagiller, patates, süt, bal, çay şekeri karbonhidrat açısından zengin maddelerdir.
●
Karbonhidratlar, fotosentez yoluyla üretilir.
Karbonhidratların Sınıflandırılması
Karbonhidratlar; basit yapılı karbonhidratlar ve karmaşık yapılı karbonhidratlar olarak sınıflandırılabilir. Basit yapılı karbonhidratlar küçük molekül yapılı olup hücre zarından geçebilirken karmaşık yapılı karbonhidratlar büyük molekül yapılı olup hücre zarından geçemez.
Basit Yapılı Karbonhidratlar
Su ile hidroliz olduğunda daha basit birimlere ayrılamayan karbonhidratlar basit yapılı karbonhidratlardır. Basit karbonhidratlara basit şekerler de denir. Glikoz ve früktoz basit şekerlerdendir.
Karmaşık Yapılı Karbonhidratlar
Nişasta, selüloz ve glikojen su ile ya da uygun enzimlerle hidrolize uğradığında çok sayıda glikoz oluşturan karmaşık
yapılı karbonhidratlardır.
264 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Glikoz, Früktoz ve Sakkarozun Yapıları - Yanma Tepkimeleri
Glikoz ve früktoz C6H12O6 kapalı formülüne sahip monosakkarit (basit şeker)lerdir. Nişasta, selüloz ve glikojen polisakkarittir. Kapalı formülü aynı açık formülü farklı bileşiklere izomer bileşikler denir. Glikoz ve früktozun açık formülleri
farklı olduğundan izomer bileşiklerdir. Glikoz ve früktozun doğrusal ve halkalı yapıları aşağıda verilmiştir.
H
H
O
CH2 – OH
C
H – C – OH
O
H – C – OH
CH2 – OH
O
C=O
HO – C – H
HO – C – H
H – C – OH
OH
OH
OH
H – C – OH
OH
H – C – OH
Glikoz
(C6H12O6)
H
Glikoz
H – C – OH
H – C – OH
H – C – OH
H
Früktoz
HO
HO
CH2 – OH
OH
Früktoz
(C6H12O6)
(meyve flekeri)
Glikoz ile früktozun birleşmesiyle çay şekeri olarak bilinen sakkaroz oluşur. Sakkaroz bir disakkarittir. Sakkaroz doğrusal yapıda bulunamaz.
C6H12O6 + C6H12O6
Glikoz
→ C12H22O11 + H2O
Früktoz
Sakkaroz
CH2 – OH
CH2 – OH
O
OH
OH
O
HO
O
OH
CH2 – OH
OH
Sakkarozun halkalı yapısı
Glikoz, früktoz ve sakkaroz yanınca, CO2, H2O ve enerji açığa çıkarırlar.
Bu karbonhidratların yanma tepkimeleri aşağıda verilmiştir.
C6H12O6 + 6O2 ⎯→ 6CO2 + 6H2O + Enerji
(glikoz)
C6H12O6 + 6O2 ⎯→ 6CO2 + 6H2O + Enerji
(früktoz)
C12H22O11 + 12O2 ⎯→ 12CO2 + 11H2O + Enerji
(sakkaroz)
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 265
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Glikoz (glikoz şurubu)
●
●
●
●
●
●
●
●
●
Nişasta ve selülozun hidrolizinde çok sayıda glikoz oluşur.
Çok sayıda glikoz polimerleşerek (birleşerek) nişasta ve selüloz gibi polisakkaritleri oluşturur.
Glikoz hücreler için temel enerji kaynağıdır.
Glikoz canlıların kullandığı bir yakıttır.
Glikoz fotosentez sonucunda oluşan organik besindir.
Glikoz bitkilerin, hayvanların ve insanların solunumu sırasında parçalanarak yapısındaki enerjiyi açığa çıkarır.
Glikozun fermantasyonu sonucunda etilalkol, karbondioksit ve enerji açığa çıkar.
Glikozun fermantasyonu sonucunda laktik asit ve enerji açığa çıkar.
İnsan için öncelikli enerji kaynağı glikozdur.
Glikozdan enerji üretimi ile ilgili bazı tepkimeler aşağıda verilmiştir.
C 6 H 12 O 6 + 6O2
6CO2 + 6H2O + Enerji
(glikoz)
C 6 H 12 O 6
(glikoz)
C 6 H 12 O 6
(glikoz)
2C 2 H 5 OH + 2CO2 + Enerji
(etil alkol)
(Solunum)
(Etil alkol fermantasyonu)
(karbondioksit)
2C 3 H 6 O 3 + Enerji
(Laktik asit fermantasyonu)
(laktik asit)
Proteinler
Proteinler, canlıların büyüyüp gelişmesinde yapı maddesi olarak görev alırlar. Yapısında C, O, H ve N elementleri bulunur. Proteinlerin temel yapı birimleri amino asitlerdir. Proteinler; et, süt, süt ürünleri, yumurta, kurubaklagiller, tahıllar ve kuruyemişlerde bolca bulunur. Protein yetersizliğinde canlı büyüyüp gelişemez. Hastalıklara karşı direnci düşer,
karaciğer kendini yenileyemez.
Aminoasitler
Amino asitler genel olarak şu şekilde gösterilebilir:
R – CH – COOH veya HO[– (CO) – CH(R)NH – ]n
I
NH2
Aminoasit genel formülünde R ile gösterilen grup alkil olap genel formülü CnH2n+1 dir. R grubunun yerine farklı alkil
grupları (–CH3 , –C2H5 , –C3H7 vb) bağlanarak değişik aminoasitler oluşur.
Amino Asitlerden Protein Oluşumu
Canlı metabolizmasında yapıcı, onarıcı ve düzenleyici olarak görev yapan proteinler, amino asitlerden oluşur.
İki amino asit molekülü bir araya gelirse dipeptit oluşur.
H
H
H
H – N – CH(R) – (CO) – OH + H – N – CH(R) – (CO) – OH
Amino asit
Amino asit
H – N – CH(R) – CO – N – CH(R) – (CO) – OH + H2O
Çok sayıda amino asitin tepkimeye girmesiyle proteinler oluşur.
nHO – (CO) – CH (R) NH $ HO [– (CO) – CH (R) NH – ] n H + (n – 1) H 2 O
A min o asit
2
266 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Protein
H
Dipeptit
Endüstride ve Canlılarda Enerji
●
Karbonhidrat ve yağların yeterli olmadığı durumlarda proteinler enerji kaynağı olarak kullanılır.
●
Proteinler hidroliz ile aminoasitlere ayrılır.
●
Aminoasitler oksidasyona (yanarak) uğrayarak enerji üretimi sağlar.
Yağlar
Yağlar; gliserinin yağ asitleri ile oluşturduğu bileşikler olup, yapılarında C, H ve O bulunur. Vücudumuzun enerji ihtiyacının karşılanmasında karbonhidratlardan sonra kullanılan yağlar vücutta; enerji verici ve yapı maddesi olarak
görev yapar. Sindirilmesi sırasında ise gliserin ve yağ asitlerini oluşur.
Emülsiyon halinde ya¤ + Su
CH2 – OOC – R
Ya¤
Gliserin + Ya¤ asitleri
CH2 – OH
CH2 – OOC – R
CH – OOC – R
Lipaz
+
3H2O
CH – OH
+
3R – COOH
CH2 – OH
Gliserin
Ya¤ asidi
Yağ asitleri ve gliserin ince bağırsaktan emilerek lenf yolu ile kan dolaşımına katılır ve hücrelere taşınır. Hücrelere kan
yolu ile taşınan glikoz, aminoasit, yağ asidi ve gliserin gibi besinlerin solunum tepkimelerine katılmasıyla enerji elde edilir.
●
Vücutta kulanılmayan şekerler karaciğerde glikojen olarak depolanır.
●
Vücuttaki şeker miktarı çok fazla ise bunun bir kısmı da yağ dokularında yağ olarak depolanır.
●
Vücutta depolanan glikojen ve yağlar enerji ihtiyacı olduğu zaman parçalanır.
●
Glikojen, glikoza parçalanarak enerji üretimi sağlanır.
●
Yağlar, yağ asitlerine dönüştürülerek enerji üretimi sağlanır.
●
Vücudun enerji ihtiyacı olduğu zaman önce karbonhidratlardan karşılanır, yeterli değil ise yağlardan karşılanır.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 267
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 89
Nişastanın hidrolizi ile ilgili;
I.
Nişasta amilaz enziminin etkisinde su ile hidrolize uğrar.
II.
Nişastanın hidrolizi ile çok büyük moleküller oluşur.
III. Nişastanın sindiriminde oluşan basit şeker enerji üretiminde kullanılır.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 90
Selülozun hidrolizi ile ilgili;
I.
Selüloz, selülaz enzimi ile hidrolize uğrayarak glikoz moleküllerine dönüşür.
II.
Selüloz insan vücudunda çözünmez (hidrolize uğramaz).
III. Selülozun hidrolizi ile basit şekerler oluşur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 91
Proteinlerin sindirimi ile ilgili;
I.
Proteinlerin sindiriminde oluşan en önemli organik bileşik aminoasitlerdir.
II.
Proteinlerin sindirimi (hidrolizi) sırasında oluşan aminoasitlerin yanması ile vücutta enerji üretimi sağlanır.
III. Proteinlerin sindirimi ile glikoz oluşur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
268 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 92
Proteinler ile ilgili;
I.
Çok sayıda aminoasitin tepkimeye girmesiyle oluşur.
II.
Vücudumuzda şeker ve yağların yeterli olmadığı durumlarda proteinler enerji kaynağı olarak kullanılır.
III. Proteinlerin oluşumu ile ilgili
nHO – (CO) – CH(R) NH2
HO[– (CO) – CH(R) NH–]n H + (n – 1)H2O
(aminoasit)
(protein)
tepkimesi örnek verilebilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 93
Aminoasitler ile ilgili;
I.
Genel formülleri R – CH – COOH şeklinde gösterilir.
I
NH2
II.
Aminoasitlerden protein oluşumu sırasında çok sayıda su molekülü oluşur.
III. Aminoasitlerin vücudumuzda yıkımıyla enerji açığa çıkmaz.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 94
Yağların hidrolizi ile ilgili;
I.
Yağların hidrolizinde yağ asitleri ve gliserin oluşur.
II.
Hidroliz sonucu oluşan organik bileşiklerin solunum tepkimesine katılmasıyla enerji elde edilir.
III. Çok sayıda basit şeker oluşur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 269
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 22
Karbonhidratlarla ilgili aşağıdaki açıklamalar doğru ise D yanlış ie Y ile belirtiniz.
a)
Glikoz ve früktoz basit şekerlerdir.
b)
Glikoz ve früktoz birbirinin izomeridirler.
c)
Glikoz ve früktozun kapalı formülleri C6H12O6 dır.
d)
Glikoz ve früktozun açık formülleri farklıdır.
e)
Glikoz halkalı yapıda bulunabilirler.
f)
Früktoz halkalı yapıda bulunamaz.
g)
Glikoz ve früktozun birleşmesiyle sakkaroz oluşur.
h)
Sakkaroz basit şekerdir.
I)
Sakkaroz meyve şekeri olarak bilinir.
İ)
Sakkaroz doğrusal yapıda bulunur.
j)
Glikoz yanınca CO2 ve H2O oluşturur.
k)
Früktoz yanınca ısı açığa çıkar.
l)
Sakkaroz yanınca glikoz ve früktoz oluşur.
m)
Nişasta basit şekerdir.
n)
Selüloz polisakkarittir.
o)
Sakkaroz halkalı yapıda bulunamaz.
p)
Sakkaroz yanınca enerji açığa çıkar.
r)
Glikozun açık formülü (yapısı) doğrusal şekilde gösterilebilir.
s)
Früktozun açık formülü (yapısı) doğrusal şekilde gösterilemez.
270 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Etkinlik – 23
Glikoz ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gereken bilgileri doldurunuz.
Polimerleflerek oluflturaca¤›
bilefliklerin ad›
Fermantasyonla oluflturdu¤u
organik maddelerin adlar›
GL‹KOZ
Bitkilerin solunumu s›ras›nda
oluflturdu¤u maddelerin formülleri
O2 ile tepkimeye
girince oluflanlar
Soru 95
Glikoz ve früktoz ile ilgili;
I.
C6H12O6 kapalı formülüne sahiptirler.
II.
Birbirinin izomeridirler.
III. Yanma ürünleri farklıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 96
Sakkaroz ile ilgili;
I.
Halkalı yapıda bulunur.
II. Glikoz ve früktozun birleşmesiyle oluşur.
III. Doğrusal yapıda bulunamaz.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
ÇÖZÜM
Soru 97
Früktoz ile ilgili;
I.
Meyve şekeri olarak bilinir.
II. Doğrusal ve halkalı yapıda bulunabilir.
III. Yanma tepkimesi sonucunda CO2, H2O oluşur ve ısı açığa çıkarır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 271
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 98
Glikoz ile ilgili;
I.
Doğrusal yapıda bulunabilir.
II.
Yanma tepkimesi sonucunda CO2, H2O oluşur ve ısı açığa çıkarır.
III. Halkalı yapıda bulunamaz.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 99
I.
Glikoz
II.
Früktoz
III. Sakkaroz
Yukarıdaki karbonhidratlardan hangileri basit şekerdir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
ÇÖZÜM
Soru 100
I.
Nişasta
II.
Selüloz
III. Glikojen
Yukarıdaki karbonhidratlardan hangileri basit şeker (monosakkarit) değildir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 101
I.
Yağlar
II.
Proteinler
III. Selüloz
Yukarıdaki maddelerden hangileri hidrolize uğradığında glikoz molekülleri oluşturur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
ÇÖZÜM
272 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Besinlerin Kalori Değerleri
Besinlerde bulunan enerji miktarını ölçmede kalori birimi kullanılır.
Fizyoloji ve tıpta, besin kalorisinin günlük kullanımında 1000 cal = 1 Kcal ye eşit alınır.
Karbonhidrat, yağ ve proteinlerin yakılması ile açığa çıkan enerji (Kalori) değerleri aşağıda verilmiştir.
●
1 gram karbonhidrattan, vücutta ortalama 4 kalorilik enerji oluşur.
●
1 gram yağdan, vücutta ortalama 9 kalorilik enerji oluşur.
●
1 gram proteinden, vücutta ortalama 4 kalorilik enerji oluşur.
Yağların yapısındaki karbon miktarı oksijene göre daha fazla olduğu için yağlar vücutta yakıldığı zaman karbonhidrat
ve proteinlere göre daha fazla enerji (Kalori) verir.
●
Vücudumuzda karbonhidratların yetersiz kaldığı durumlarda yağların hidrolizinden oluşan yağ asitleri ve gliserinin yanması (yıkılması) ile enerji üretimi sağlanır.
●
Vücudumuzda karbonhidrat ve yağların yetersiz kaldığı durumlarda proteinlerin hidrolizinden oluşan amoniasitlerin yanması (yıkılması) ile enerji üretimi sağlanır.
●
İnsan vücudunun ihtiyacı olan kalori miktarı; yaş, cinsiyet, ağırlık, büyüme, boy, üreme, emzirme, vücut ısısı, çevre ısısı gibi bir çok etkene bağlı olarak değişiklik gösterir.
Bazı fiziksel aktiviteler (yüzme, yürüme vs.) ve duygusal durumlarda (düşünme, öfke, coşku vs.) vücudumuzun ihtiyacı olan kalori değeri artış gösterir.
Bir Saatlik Sürede Harcanan Kalori
Aktivite Türü
Erkek
Kadın
Uyku
62 – 63
52 – 53
Ayakta el iflleri ve yavafl yürüme
195 – 210
150 – 166
H›zl› yürüme
286 – 308
220 – 242
Koflma - Yüzme
455 – 490
350 – 385
Bisiklete Binme
227 – 245
175 – 192
Giyinme - Soyunma - Y›kanma vb.
110 – 128
80 – 88
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 273
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Besinlerin Kalori Değerleri
Besin
Birim
Besin
Kalori
Birim
Kalori
Sebzeler
Tahıllar
1 dilim beyaz ekmek
28 gr
90
domates
1 adet
14
1 dilim kepekli ekmek
28 gr
60
patlıcan
1 adet
28
1 dilim kızarmış ekmek
15 gr
35
brokoli
100 gr
35
bisküvi
100 gr
470
kabak
100 gr
25
bulgur (kuru)
100 gr
371
havuç
100 gr
35
mısır (kuru)
100 gr
342
karnıbahar
100 gr
32
buğday (kuru)
100 gr
364
marul
100 gr
15
pirinç (haşlanmış)
100 gr
125
soğan
100 gr
35
bezelye
100 gr
89
badem
100 gr
600
fındık
100 gr
650
fıstık
100 gr
560
ceviz
100 gr
549
ayçekirdeği
100 gr
578
elma
1 adet
60
muz
1 adet
100
kiraz
100 gr
40
incir
100 gr
41
portakal
1 adet
50
mandalina
1 adet
50
karpuz
100 gr
19
Süt ve Yumurta
Ürünleri
yoğurt (yağlı)
100 gr
95
süt (yağlı)
100 gr
68
beyaz peynir (yağlı)
100 gr
275
yumurta
1 adet
80
Kuruyemişler
Yağlar
tereyağı
28 gr
206
sıvı yağ
28 gr
130
Meyveler
Etler
biftek (ızgara)
100 gr
278
tavuk (ızgara)
100 gr
132
kuzu (yağlı, ızgara)
100 gr
282
salam
100 gr
446
Deniz ürünleri
midye
1 adet
9
şeftali
1 adet
60
karides
1 adet
144
erik
1 adet
8
ton balığı
100 gr
121
üzüm
100 gr
57
274 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Endüstride ve Canlılarda Enerji
Soru 102
Besinlerin kalori değerleri ile ilgili;
I.
1 gram yağ 9 kalori
II. 1 gram protein 4 kalori
III. 1 gram karbonhidrat 4 kalori
enerji verir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 103
Vücudumuzun enerji kaynakları ile ilgili;
I.
Vücudumuz enerji kaynağı olarak öncelikle şekerleri kullanır.
II. Vücudumuz şekerin yetersiz olduğu durumlarda enerji kaynağı olarak yağları kullanır.
III. Vücudumuz şeker ve yağların yetersiz olduğu durumlarda enerji kaynağı olarak proteinleri kullanır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 104
Aşağıdaki besinlerin eşit miktarları için hangisinin kalori değeri en fazladır?
A) Fındık
B) Domates
C) Kiraz
D) Erik
E) Havuç
ÇÖZÜM
Soru 105
Aşağıdaki besinlerin eşit miktarları için hangisinin kalori değeri en azdır?
A) Badem
B) Soğan
C) Ay çekirdeği
D) Ceviz
E) Biftek
ÇÖZÜM
Soru 106
Besinlerin kalori değerleri ile ilgili;
I.
Kuruyemişlerin kalori değeri sebzelerden daha fazladır.
II. Meyvelerin kalori değeri yağlı besinlerden daha azdır.
III. Sıvı yağların kalori değeri sebzelerden daha azdır.
yargılardan hangileri doğrudur? (Besinler eşit miktarda alınmıştır.)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 275
Kömür
1.
TEST – 1
Fosil yakıtlar ile ilgili;
I.
5.
Doğal enerji kaynaklarıdır.
I.
Kömür oluşumunda ilk oluşan organik kütledir.
II. Kömür, petrol ve doğal gaz fosil yakıtlardır.
II. Kömürleşmenin ilk evresidir.
III. Milyonlarca yıl önce çürüyen bitki ve hayvan ar-
III. Yakıt özelliği en fazla olan bir kömür türüdür.
yargılarından hangileri doğrudur?
tıklarından elde edilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
2.
Turba ile ilgili;
A) Yalnız I
C) I ve II
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
E) I, II ve III
Kömür ile ilgili;
I.
Kömürün ana bileşeni karbondur.
II. Kömürün oluşumu milyonlarca yıl sürer.
III. Kömürlerin ısıtma değerleri çok düşüktür.
6.
yargılarından hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) II ve III
3.
I.
C) I ve II
E) I, II ve III
Özgün yanma ısısı en büyük olan kömür türüdür.
II. Oluşumunu tamamlamamış bir kömür türüdür.
ESEN YAYINLARI
A) Yalnız I
Linyit ile ilgili;
III. Linyitteki karbon yüzdesi turbadan daha fazladır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Kömür türleri ile ilgili;
I.
Kömürlerin oluşum süreçleri kömür türlerini değiştirmez.
II. Kömür içindeki karbon miktarı kömürlerin türünü belirler.
III. Kömür türlerinin (eşit kütlede) özgül yanma ısıları farklıdır.
7.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
Kömürün yanma ürünleri ile ilgili;
I.
C) I ve II
E) I, II ve III
NO2 ve SO2 gazları havadaki su buharı ile birleşerek asit yağmurlarını oluşturur.
II. Atmosferde biriken fazla miktardaki CO2 küresel ısınmaya neden olur.
III. Kömürün tam yanmaması sonucu oluşan karbonmonoksit (CO) gazı zehirlenmelere neden
4.
Aşağıdaki maddelerden hangisi bir kömür türü
değildir?
A) Turba
B) LPG
D) Taşkömürü
C) Linyit
E) Antrasit
276 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
olur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Endüstride ve Canlılarda Enerji
8.
I.
11. Aşağıdaki elementlerden hangisi kömürün içe-
Kömür
II. Petrol
risinde en fazla oranda bulunur?
III. Doğal gaz
A) C
B) H
C) O
D) S
E) N
Yukarıdakilerden hangileri fosil yakıttır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
12. I.
Antrasit
II. Linyit
III. Parafin
Yukarıdakilerden hangileri kömür türüdür?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
9.
C) I ve II
E) I, II ve III
Taş kömürü ile ilgili;
I.
Fosil yakıttır.
II. Karbon yüzdesi antrasitten daha düşük olan bir
13. Aşağıdaki elementlerden hangisi kömürün ya-
III. Isıtma değeri linyitten daha düşük olan bir kömür türüdür.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
ESEN YAYINLARI
kömür türüdür.
pısında bulunmaz?
A) C
B) H
C) N
D) S
E) Na
14. Aşağıdaki gazlardan hangisi kömürün yanması
sırasında oluşmaz?
A) CO
B) CO2
C) SO2
D) H2S
E) NO2
15. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Antrasit, karbon yönünden diğer kömür türlerine
10. Antrasitle ilgili;
I.
Diğer kömür türlerine göre en düşük oranda
B) Taş kömüründeki karbon yüzdesi antrasitten
karbon içerir.
II. Özgül yanma ısısı linyite göre daha yüksektir.
III. Oluşum süreci diğer kömür türlerine göre daha
C) Kömür bir fosil yakıttır.
mentleri bulunur.
yargılarından hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) II ve III
daha yüksektir.
D) Kömürün yapısında az da olsa H, O, S, N ele-
eski yıllara dayanır.
A) Yalnız I
göre çok daha zengindir.
C) I ve II
E) I, II ve III
E) Taş kömürünün ısıtma değeri linyitten daha
yüksektir.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 277
Genel Tekrar Testleri
1.
TEST – 15
Besinlerin kalori değerleri ile ilgili;
I.
5.
Aşağıdaki besinlerin eşit miktarları için hangisinin kalori değeri en azdır?
1000 cal değeri 1 Kcal ye eşit alınır.
II. Yağlardan elde edilen enerji değeri eşit kütlede-
A) Elma
ki proteinlere göre daha fazladır.
B) Sıvı yağ
C) Badem
D) Fındık
E) Ceviz
III. Şekerlerden elde edilen enerji değeri eşit kütledeki yağlara göre daha fazladır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
6.
E) I, II ve III
Vücudumuzun ihtiyacı olan kalori değeri;
I.
Fiziksel aktivitelere
II. Duygusal aktivitelere
III. Hızlı ve yavaş aktivitelere
ifadelerinden hangilerine bağlıdır?
2.
A) Yalnız I
İnsan vücudunun ihtiyacı olan kalori değeri;
I.
B) Yalnız II
D) II ve III
Cinsiyet
C) I ve II
E) I, II ve III
II. Boy
III. Yaş
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
ESEN YAYINLARI
ifadelerinden hangilerine bağlıdır?
7.
Besinlerin kalori değerleri ile ilgili;
I.
Eşit miktardaki karbonhidrat ve proteinler vücudumuza eşit miktarda enerji verir.
II. Vücut ve çevre ısısı insanların ihtiyacı olan kalori değerini değiştirmez.
III. Öfke ve coşkulu durumlarda insan vücudunun
3.
Vücudumuzun ihtiyacı olan kalori (enerji) değeri,
I.
ihtiyacı olan kalori değeri artış gösterir.
Yüzmek
yargılarından hangileri yanlıştır?
II. Yürümek
A) Yalnız I
III. Düşünmek
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
aktivitilerinden hangilerinde artış gösterir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
8.
Glikoz ve früktoz ile ilgili;
I.
Yandıklarında CO2 ve H2O oluştururlar.
II. Halkalı yapıda bulunurlar.
4.
Aşağıdaki besinlerin eşit miktarları için hangisi-
III. Doğrusal yapıda bulunurlar.
nin kalori değeri en fazladır?
özelliklerinden hangileri ortakdır?
A) Tereyağı
B) Tavuk
D) Karpuz
C) Elma
E) Patlıcan
304 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Endüstride ve Canlılarda Enerji
9.
Sakkaroz ile ilgili;
I.
12. Früktoz ile ilgili;
Doğrusal yapıda bulunamaz.
I.
II. Halkalı yapıda bulunur.
maz.
III. Yandığında glikoz ve früktoz oluşturur.
II. Fermentasyonu sonunda etanol ve karbondiok-
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
Fermentasyonu sonucunda enerji açığa çık-
sit oluşur.
C) I ve II
III. Doğrusal yapıda bulunamaz.
yargılarından hangileri yanlıştır?
E) I, II ve III
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
10. Bazı şekerlerle ilgili;
I.
13. Glikoz ile ilgili;
Früktoz ve glikoz C6H12O6 kapalı formülüne sa-
I.
II. Früktoz ve glikoz birbirinin izomeridirler.
III. Sakkaroz basit şekerdir.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
ESEN YAYINLARI
hiptirler.
Bitkilerin solunumu sırasında enerji açığa çıkararak parçalanır.
II. Canlılarda enerji kaynağı olarak kullanılır.
III. Halkalı yapıda bulunamaz.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
11. Bazı karbonhidratlarla ilgili;
I.
C) I ve II
E) II ve III
14. Organik bileşiklerle ilgili;
Glikoz ve früktozun birleşmesiyle sakkaroz olu-
I.
şur.
II. Karbon elementi dışında hidrojen ve oksijen
II. Sakkaroz yandığında enerji açığa çıkar.
Temel elementi karbondur.
elementleri de bulundurabilir.
III. Früktoz yandığında enerji açığa çıkar.
III. Yakıt olarak kullanılabilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 305
Etkinlik Çözümleri
Bu sayfa, öğretmeninizden aldığınız notlar içindir.
306 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
4. ÜNİTE
10. 4. Ünite : Kimya Her Yerde
Bu ünitenin amacı; öğrencilerin, üretirken ve tüketirken edindikleri kimya bilgi ve becerilerini hayata dair farklı
durumlar ile ilişkilendirerek, kendi sağlıkları ve çevrenin korunmasına duyarlı ve bilinçli bireyler olarak yetişmelerine
katkıda bulunmaktır.
Önerilen Süre: 18 ders saati
Konular
1. Su ve hayat
2. Evde kimya
• Hazır gıdalar
• Temizlik malzemeleri
• Polimerler
• Kozmetikler
• İlaçlar
3. Okulda kimya
• Kırtasiye malzemeleri
4. Sanayide kimya
• Gübreler
• Yapı malzemeleri
5. Çevre kimyası
• Hava-su-toprak kirliliği
Kavramlar / Terimler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Su döngüsü
Arıtım
Sert/yumuşak su
Koagülasyon
Aktif kömür
İyon değiştirici reçine
Yüzey aktif madde
Polar uç
Apolar grup
Monomer/-mer/polimer
Antimikrobiyal
Nemlendirici
Ağartıcı
Hijyen
Azotlu/fosforlu/kompozit gübre
Makro-mikro besleyiciler
Cam/porselen/seramik
Yağlı boya/su bazlı boya
Kirletici
Sera etkisi
Küresel ısınma
Geri dönüşüm
Kazanımlar ve Açıklamalar
Bu üniteyi tamamlayan öğrenciler;
10.4.1. Dünyadaki kullanılabilir su kaynaklarının sınırlılığı hakkında farkındalık edinir.
a. Yeryüzü suları kullanılabilirlik açısından sınıflandırılır.
b. Saniyede 1 damla kurtarmanın yılda 1 ton su tasarrufu sağladığı bilgisiyle su kullanımında farkındalık
yaratılır.
10.4.2. Kullanma sularının hangi durumlarda arıtılması gerektiğini açıklar.
a. Suların magmatik ve tortul kayaçlarda neleri çözdüğüne kısaca değinilerek, “sert su” ve yumuşak su”
kavramları tanıtılır.
b. Sert suyun istenmeyen özellikleri irdelenerek evlerde kullanılan aletlerdeki kireç oluşumunu gidermek
için önerilerde bulunulur.
c. Şehir sularındaki, bulanıklık, koku vb. kirleticilerin kökeni irdelenir.
10.4.3. Su arıtım sürecinin başlıca evrelerini keşfeder.
a. Su arıtımındaki dinlendirme, kireç giderme, koagülasyon, havalandırma, klorlama ve koku giderim
evreleri şekillerle açıklanır.
b. Evlerde su arıtımı amacıyla kullanılan gereçlerin çalışma ilkesi ve bu gereçlerin kullanımı ile ilgili
önemli hususlar verilir.
c. Kaynak sularının işlenmiş sulardan farkı sürecler üzerinden açıklanır.
ç. Deniz sularından şehir suyu elde etme yöntemi kısaca açıklanır.
10.4.4. Hazır gıdaları seçerken ve tüketirken bilinçli davranır.
a. Hazır gıdaların doğal gıdalardan başlıca farklarına (koruyucular, boyalar, emülsiyonlaştırıcılar,
tatlandırıcılar, pastörizasyon, UHT sütün işlenmesi vb.) kısaca değinilir.
b. Gıda etiketlerinde kullanılan katkı maddesi kodları katkı tipi ile ilişkilendirilir.
c. Hazır gıda etiketlerindeki üretim ve son tüketim tarihlerinin önemi vurgulanır.
10.4.5. Temizlik maddelerinin doğru kullanımlarını özellik ve işlevleri ile ilişkilendirir.
a. Yapısal ayrıntılara girmeden sabun ve deterjan aktif maddelerinin kirleri nasıl temizlediği açıklanır.
b. Deterjanların temel bileşenleri (aktif madde, sertlik gidericiler, kirin geri dönüşünü önleyiciler,
ağartıcılar, dolgu maddeleri) ve bunların işlevleri ana hatlarıyla tanıtılır.
c. Hijyen amacıyla kullanılan temizlik maddeleri (UV ile sterilizasyon dâhil) kısaca tanıtılır.
10.4.6. Yaygın polimerlerin kullanım alanlarına örnekler verir.
a. Polimerleşme olayı çizgi-maket model ile açıklanarak monomer, polimer ve -mer kavramları tanıtılır.
b. Kauçuk, polietilen (PE), polietilen teraftalat (PET), kevlar, polivinil klorür (PVC), politetraflor eten
(TEFLON), polistiren, akrilikler gibi polimerlerin yapısal ayrıntılarına girilmeden başlıca kullanım
alanları tanıtılır.
10.4.7. Polimer malzemelerin kullanımı ve geri döngü süreci hakkında farkındalık edinir.
a. Polimerlerin farklı alanlarda kullanımlarına ilişkin olumlu ve olumsuz özellikleri tanıtılır.
b. Polimerlerin geri dönüşümlerinin önemi ve geri dönüşüm sembolleri tanıtılır.
10.4.8. Kozmetik malzemelerin başlıca bileşenleri ile işlevleri arasında ilişki kurar.
a. Kozmetiklerde kullanılan boyalara, nemlendiricilere, parfüm bileşenlerine, çözücülere, anti-mikrobiyal
maddelere örnekler verilir.
b. Saç boyalarının ve jölelerin işlev ve sakıncalarına değinilir.
10.4.9. Piyasadaki ilaç formlarına ilişkin terimleri tanır.
a. İlaçların farklı formlarda (hap, şurup, iğne, merhem vb) kullanılmasının nedenlerine kısaca değinilir.
b. Farklı ilaç formlarının temel özellikleri (enjekte edilir ilaçların ozmotik basıncı; hapların koruyucu/dolgu
bileşenleri; şurupların vücut tarafından kabul edilebilir tatta olması vb.) işlenir.
10.4.10. Kırtasiye malzemelerinin yapıları ve doğru kullanımları hakkında farkındalık kazanır.
a. Kırtasiye malzemeleri olarak kâğıt, kalemler, silgiler, mürekkepler, tebeşirler ve yapıştırıcılar üzerinde
durulur.
b. Kâğıt üretimi ile ilgili bir performans ödevi verilir.
c. Eski kâğıtların sağlığa zararlı bozunma ürünleri oluşturabileceğine değinilir.
ç. Baskı işlemlerinde kullanılan mürekkeplerin bileşimleriyle zararlı etkileri arasında ilişki kurulur.
d. Diğer kırtasiye malzemelerinin bileşimleri ile muhtemel zararlı etkileri arasında ilişki kurulur.
10.4.11.
a.
b.
c.
Gübrelerin bileşimlerini, işlevlerini ve çevresel etkilerini irdeler.
Makro-mikro besleyiciler örneklerle açıklanır.
Kimyasal gübrelerden amonyum sülfat ve diamonyum fosfat (DAP) gübreleri işlenir.
Kimyasal gübrelerin çevre üzerindeki etkileri irdelenir.
10.4.12. Yapı malzemelerinin bileşimleri ile işlevleri arasında ilişki kurar.
a. Kireç, sönmüş kireç ve harcın bileşimleri ve işlevleri ilişkilendirilir.
b. Camın yapısı kısaca tanıtılır.
c. Porselen ve seramik malzemelerin ham maddeleri ve işlevlerine vurgu yapılır.
ç. Boyaların bileşenleri ve kullanım alanları örneklerle açıklanır.
10.4.13. Hava, toprak ve su kirliliğinin sebeplerini açıklar ve çözümler önerir.
a. Hava kirleticiler olarak azot oksitler ve kükürt oksitleri ele alınır.
b. Sera etkisi ve atmosferde ozon azalımı işlenir.
c. Su kirleticiler olarak organik sıvılar, ağır metaller ve endüstriyel atıklar ele alınır.
ç. Toprak kirleticiler olarak plastikler, piller ve endüstriyel atıklar işlenir.
Kimya Her Yerde
1. SU VE HAYAT
Su doğada en fazla bulunan bileşiklerden olmasına karşın bunun % 2,4 ü tatlı su ve ancak % 0,3 ü kullanıma uygundur. Yer yüzünde su döngüsüyle yenilenen suyu kullanım alanlarına göre şu şekilde sınıflandırabiliriz.
●
●
●
●
İçme amaçlı su
Kullanım amaçlı su
Endüstride kullanılan su
Tarımsal sulamada kullanılan su
Elbetteki su kullanma amacına göre daha farklı şekilde de sınıflandırılabilir.
Ancak göz önünde bulundurulması gereken önemli bir ayrıntı var ki o da su kaynaklarının gün geçtikçe kirlendiği ve
önlem alınmazsa bunun telafisi imkânsız sonuçlar doğuracağıdır.
Bu nedenle suyu tükenmez, sonsuz bir kaynak olarak düşünmemeliyiz. Özellikle de ülkemiz su fakiri bir ülke sayıldığından temiz su kaynaklarımızı düzgün ve bilinçli kullanmalıyız.
Unutmayalım!
●
Saniyede 1 damla su akıtan bir musluğun yıldaki su kaybı 6 tondur.
Suların Sertliği
Su döngüsü sırasında yağışlarla yeryüzüne yağan suyun bir kısmı yer altına sızar. Yer altına sızan bu su magmatik
ve tortul kayaçlarda bulunan bir çok minerali çözer. Bu minerallerin yapısında bulunan Ca2+, Mg2+, Fe2+ iyonları suya sertlik verir.
Sert Su – Yumuşak Su
Ca2+ ve Mg2+ iyonlarını içeren sulara sert su denir. Bu iyonları içermeyen ya da belirtilen bir değerin altında içeren sulara ise yumuşak su denir.
Sert Suyun Zararları
●
●
●
Sert su, temizleme amaçlı kullanıldığında fazla sabun tüketimine neden olur.
Sert su, elektirikli araçlarda kullanıldığında kireç oluşumuna neden olur.
Sert su, endüstride kazan besleme suyu olarak kullanıldığında kazan taşı oluşumuna neden olur.
Suyun Sertliğini Giderme ve Kireç Oluşumunu Önleme
Suya sertlik veren Ca2+ ve Mg2+ iyonlarının karbonatlı bileşikleri (CaCO3, MgCO3 vs) evde kullanılan araçlarda kireç
birikmesine neden olur.
Ayrıca sert sulardaki Ca2+ ve Mg2+ iyonları temizlikte daha fazla sabun tüketimine neden olur.
Kireç oluşumunu engellemek için bu iyonların ortamdan uzaklaştırılması gerekir.
Oluşan kireci de gidermek için kireç tutan aracın içerisine asidik özellik gösteren sirke, limontuzu çözeltisi konularak
ısıtılır. Bu işlemden sonra aletteki kirecin çözündüğü görülür.
Suyun Arıtılması
Bir şehrin şebeke suyu musluklarımıza gelinceye kadar pek çok evreden geçer. Bu evrelerde uygulanan işlemler suyun toplandığı havzalara ve mevsim durumuna göre değişebilirse de genel olarak şu basamaklardan oluşur.
Dinlendirme
Su kalitesini iyileştirmek, konsantrasyonundaki salınımları dengelemek için suyun bekletilmesi evresidir.
320 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Kireç Giderme
Su içinde bulunan kalsiyum (Ca) ve magnezyum (Mg) mineralleri insan sağlığı için zararlı değildir. Ancak bu minerallerin su sistemlerinde oluşturdukları kristaller, evlerde, işletmelerde ve sanayi kuruluşlarında su cihazlarının bozulmasına
ve boruların tıkanmasına neden olur. Sudaki kireci gidermenin en yaygın yöntemlerinden biri iyon değişimi yöntemidir.
Bu yöntemde tortu oluşturacak maddeler ortama eklenen Ca(OH)2, Na2CO3, NaOH ve Na3PO4 ile çöktürülür.
Koagülasyon
Su içerisine kolloid şeklinde dağılmış bulunan maddeleri pıhtılaştırma işlemidir.
Bu işlemde ortama eklenen AI2(SO4)3 , Fe2(SO4)3, FeCI3 gibi maddeler su içinde dağılmış kolloidleri bağlayarak pıhtılaştırır. Daha sonra başka işlemlerle bu pıhtılar ortamdan uzaklaştırılır.
Havalandırma
Su içindeki kolloidler çöktürüldükten sonra su çelik borularla havalandırma havuzlarına basılır. Atmosferdeki hava,
elektrostatik hava filitresinde geçirilerek pompalara gönderilir.
Bu şekilde suya kirlilik veren maddeler ve mikroorganizmalar okside edilerek uzaklaştırılmış olur.
Klorlama
Klorlama, suyun durumuna göre ön klorlama ve son klorlama olarak yapılabilir.
Ön klorlama
İçme ve kullanma sularını arıtıma başlamadan önce tesisin girişinde klorlanmasıdır. İnorganik maddeleri (Demir, Mangan, Sülfit vs) okside etmek, tat ve kokuyu ortadan kaldırmak; koagülasyon işleminin verimini artırmak ve tesiste alg
oluşumunu azaltmak için gerçekleştirilir.
Son klorlama
Suya arıtma işleminin sonunda ve su dağıtım sisteminin başlangıcında klor katılması işlemidir. En yaygın son klorlama şekli filtrasyonun hemen arkasından dezenfeksiyon için yapılan klorlamadır.
Son klorlamada; klor, filitre çıkış suyuna veya temiz su deposuna katılır.
Koku Giderme
Suyun içerisindeki kolloidler, organik maddeler ve yapısında kükürt bulunan proteinler suda koku oluşturabilir. Bu maddeler çöktürüldükten sonra elde edilen çamur çok fena kokuludur.
Su içindeki organik bileşikler bozulduğunda H2S, H2, CO2, N2 ve CH4 oluşturur. Bu karışımın kokusu çok pistir.
Bazı durumlarda anaeorob bakterilerin (oksijensiz ortamda faaliyet gösteren canlılar) etkisi altında asit fermantasyonuna uğratılır.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 321
Kimya Her Yerde
Şehrin su arıtma sistemi
Evdeki Su Arıtım Cihazları
Evlerde kullanılan su arıtım cihazları genel olarak aşağıdaki şekilde çalışır.
1.
Şehir şebeke suyundan gelen su gözenekleri 5 mikron civarında olan ön filitreden geçirilir. Bu şekilde sudaki kaba kirler (toz, kum, böcek, yosun vs) tutulmuş olur.
2.
İlk filitreden geçen su aktif karbon içeren bir başka filitreye gelir. Aktif karbon sudaki klor ve varsa gazal kokuları
tutar.
3.
Klordan temizlenen su, bazı bakterilerin ve 1 mikrondan büyük asılı partiküllerin bulunduğu sediment filitreye gelir. Ancak suyun içinde halen bazı mikroorganizmalar, erimiş kimyasallar ve mineraller bulunur.
4.
Sediment filitre, yarı geçirgen özellik gösteren membran zardır. Membran en az 2,5 atmosfer basınçla çalışır. Bu
işlemden sonra sadece su ve bazı anyon ve katyonları içeren içime uygun su elde edilir.
‹çme suyu muslu¤u
At›k su borusu
‹çme suyu borusu
Depo borusu
Girifl borusu
Evde su arıtma cihazı
Kaynak Suyu
Yer altı kaynaklarından elde edilen, sağlık bakanlığının yayınladığı “İnsani tüketim amaçlı sular” hakkındaki yönetmelikte izin verilenler dışında herhangi bir işleme tabi tutulmayan içme suyuna kaynak suyu denir.
İşlenmiş Su
Yer altı kaynaklarından elde edilen, sağlık bakanlığınca uygun görülen dezenfeksiyon, filitrasyon, çöktürme, saflaştırma ve benzeri işlemler uygulanan ve parametre değerleri arttırılan veya eksiltilen içme suyuna işlenmiş su denir.
322 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Deniz Suyundan Şehir Suyu Elde Etme
Deniz suyundan içme suyu ters osmozla elde edilir. Bu yöntemde deniz suyu seçici geçirgen özellikteki membrana
gönderilir.
Soru 1
Sert sularla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Yapısında Mg2+ ve Ca2+ iyonları bulundurur.
B) Sağlık açısından zararlı sulardır.
C) Daha fazla sabun tüketimine neden olurlar.
D) Su borularında kireçlenme oluşturarak tıkanmaya neden olurlar.
E) Sertlik veren iyonlar çöktürüldüğünde yumuşak su elde edilir.
ÇÖZÜM
Soru 2
Sert sulara sertlik veren maddeler iyon değişimi yöntemiyle çöktürülerek yumuşak su elde edilebilir.
Bu durum göz önüne alındığında aşağıdaki tepkimelerden hangisinde suyun sertliği giderilmiş olmaz?
A) MgCl2(suda) + Na2CO3(k) ⎯→ MgCO3(k) + 2NaCl(suda)
B) CaCl2(suda) + Na2CO3(k) ⎯→ CaCO3(k) + 2NaCl(suda)
C) Ca(HCO3)2(suda) + 2NaNO3(k) ⎯→ Ca(NO3)2(suda) + 2NaHCO3(suda)
D) 3Ca(HCO3)2(suda) + 2Na3PO4(k) ⎯→ Ca3(PO4)2(k) + 6NaHCO3(suda)
E) 3MgCl2(suda) + 2Na3PO4(k) ⎯→ Mg3(PO4)2(k) + 6NaCl(suda)
ÇÖZÜM
Soru 3
Sert sularla ilgili;
I.
Elektrikli araçlarda kireç oluşumuna neden olur.
II.
Endüstride kazan besleme suyu olarak kullanıldığında kazan taşı oluşturur.
III. Geçtiği yerin magmatik ve tortul kayaçlarının özelliğine göre farklı sertlikte olabilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 323
Kimya Her Yerde
Soru 4
Suyun arıtılması sırasındaki basamaklardan biri olan koagülasyon, aşağıdaki işlemlerden hangisini kapsar?
A) Su içinde bulunan mikroorganizmaların öldürülmesi için suya klor eklenmesi
B) Suyun konsantrasyonundaki salınımları dengelemek için suyun bekletilmesi
C) Suyun içindeki Mg2+ ve Ca2+ iyonlarını çöktürmek için ortama Na3PO4 eklenmesi
D) Su içinde kolloidal halde dağılmış küçük parçacıkların çökmesini kolaylaştırmak için ortama kimyasal madde eklenmesi
E) Suya kirlilik veren mikroorganizmaların okside edilerek uzaklaştırılması
ÇÖZÜM
Soru 5
Su dağıtım sisteminin başlangıcında yapılan son klorlama işlemi aşağıdaki nedenlerden hangisi için yapılır?
A)
B)
C)
D)
E)
Sudaki kolloidleri çöktürmek için
Suya sertlik veren iyonları çöktürmek için
Suyu dezenfekte etmek için
Sudaki kireç oluşumunu önlemek için
Suyun pH değerini dengelemek için
ÇÖZÜM
Soru 6
Evlerde kullanılan su arıtma cihazlarıyla ilgili;
I.
İlk olarak şehir şebeke suyundan gelen su filitreden geçirilerek kaba kirler ayrıştırılır.
II.
Filitrelemenin ikinci aşamasında aktif karbon kullanılarak sudaki klor ve gazal kokular giderilir.
III. Yapısındaki sedimant filitre yalnızca su molekülleri ve bazı anyonlarla katyonları geçirecek özelliktedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 7
Yeryüzündeki suların yapısıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Kaynak suları; yapısındaki kaba maddelerin süzülmesi dışında bir işleme tabi tutulmayan sulardır.
B) İşlenmiş sular; dezenfeksiyon, filitrasyon, çöktürme, saflaştırma gibi işlemlerden geçirilip içerik değerleri değiştirilen sulardır.
C) Sert sular; Ca2+ ve Mg2+ iyonlarını içeren sulardır.
D) Yeryüzündeki suların büyük kısmı içme ve kullanma amaçlı olarak kullanılabilir niteliktedir.
E) Atık sular; değişik amaçlarla kullanıldıktan sonra içerisinde yağ, pislik, koku yapıcı maddeler, kolloidler içerebilen
sulardır.
ÇÖZÜM
324 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
2- EVDE KİMYA
Doğal Gıdalar
Dışarıdan herhangi bir katkı maddesi eklemeden kendi doğal gelişimi sonucu oluşan maddelerden yapılan gıdalara
doğal gıdalar denir.
Hazır Gıdalar
Hazırlanırken içerisine değişik amaçlarla maddeler eklenerek yapılan gıdalara hazır gıdalar denir. Yapay gıdalara eklenen maddeler şu şekilde sınıflandırılabilir.
Koruyucular
Gıdaları bakteri, küf, maya bozulmalarından korumak, raf ömrünü uzatmak, doğal renk ve aromayı korumak amacıyla gıdaya katılan maddelerdir. Antimikrobiyal özellikteki bu maddelerden bazıları benzoik asit, propiyonik asit, sorbik
asit, kükürtdioksit, nitrat ve nitritlerdir.
Boyalar (Renklendiriciler)
İşleme ve depolama sırasında kaybolan doğal rengi yeniden kazandırmak zayıf olan rengi kuvvetlendirmek, gerçekte
renksiz olan besine renk vermek, düşük kaliteyi gizleyerek tüketici beğenisi kazanmak amacıyla gıdalara katılan maddelerdir.
Antioksidanlar
Oksijenle reaksiyona girerek gıdaların içindeki olumsuz etkileri engelleyen maddelere antioksidan denir.
Bir çok gıdada ürünü oluşturan bileşenler havanın oksijeni ile kendiliğinden reaksiyona girer. Bunun sonucunda gıdada renk, koku ve tatta değişmeler meydana gelir. Hatta bazen toksik bileşikler oluşabilir. Antioksidanlar bu durumu engellemek bazen de geciktirmek amaçlı olarak gıdalara katılabilirler.
Emülsiyonlaştırıcılar
Emülsiyonlara katıldığında, dağılmış ince damlacıkların bir araya gelmesini önleyerek karışımın uzun süre homojen
görünümlü kalmasını sağlayan maddelerdir.
Emülsiyonlaştırıcı maddelere emülgatör, emülsifikatör veya emülsifiyer de denir.
Stabilizatörler
Gıda maddelerinin üretiminde arzu edilen yapıyı oluşturmak, belli bir yapıyı korumak veya iyileştirmek amacıyla gıdaya katılan maddelerdir.
Stabilizatörler bu işlevlerini, gıdada yer alan farklı fazların arasına homojen bir biçimde girerek ve ortama stabil bir yapı kazandırarak yerine getirmektedir.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 325
Kimya Her Yerde
Tatlandırıcılar
Günlük yaşamda kullandığımız şekerin yerini almak üzere üretilen, aynı miktardaki şekerden daha tatlı olan ve daha
az enerji içeren kimyasal maddelerdir.
Gliserol, sorbitol, mannitol ve aspartam gıdalara katılan tatlandırıcılardandır.
Pastörizasyon
Gıda sanayinde, besin maddelerini hastalık yapıcı mikroorganizmalardan arındırmak amacıyla uygulanan ısıtma yöntemine pastörizasyon denir.
İçinde enzim ve bakteri bulunan, besleyici özelliği olan maddenin 60 °C’den 100 °C’ye kadar ısıl işlemle öldürme veya etkisiz hale getirilme işlemidir.
UHT Süt
Süte buhar püskürtülerek yaklaşık bir saniye süreyle 140 – 150 °C’de zararlı mikroorganizmalardan arındırılma işlemidir.
Katkı Maddesi Kodları – Katkı Tipi İlişkisi
Gıda katkı maddeleri E kodu ile simgelenmekte ve maddenin işlevine göre şu şekilde sınıflandırılmaktadır.
1. Renklendiriciler
E100 – E180
2. Koruyucular
E200 – E297
3. Antioksidanlar
E300 – E321
4. Emülsifiyer ve stabilizatörler
E322 – E500
5. Asit baz sağlayıcılar
E500 – E578
6. Tatlandırıcılar, koku verenler
E620 – E637
7. Geniş amaçlılar
E900 – E927
Son Kullanma Tarihi
Gıdalar belirli bir süre için besleyici özelliklerini sürdürebilir. Belirli bir süre sonunda kimyasal değişime uğrayarak
farklı ürünler oluşturabilirler.
Bu nedenle hazır gıda etiketlerindeki üretim ve son tüketim tarihleri kontrol edilmeli, son tüketim tarihi geçen maddeler tüketilmemelidir.
326 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Soru 8
Gıdalarla ilgili;
I.
Kendi doğal gelişimi sonucu oluşan ve tüketilen gıdalara doğal gıda denir.
II.
Hazırlanırken içerisinde koruyucu, boya, emülsiyonlaştırıcı, tatlandırıcı gibi katkıların konulduğu gıdalara hazır gıda denir.
III. Gıdalara konulan katkı maddelerinden hiçbiri sağlık açısından bir sakınca teşkil etmez.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
ÇÖZÜM
Soru 9
Hazır gıdalara katılan koruyucu maddelerle ilgili;
I.
Gıdaları bakteri, maya, küf bozulmalarından korur.
II.
Gıdaların raf ömrünü uzatır.
III. Gıdaların doğal renklerinin ve aromasının korunmasını sağlar.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 10
Gıdalara katıldığında dağılmış ince damlacıkların bir araya gelmesini önleyerek karışımın uzun süre homojen
görünümlü kalmasını sağlayan katkı maddesi türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tatlandırıcı
B) Emülsiyonlaştırıcı
D) Koruyucu
C) Antioksidan
E) Asit sağlayıcı
ÇÖZÜM
Soru 11
Besin maddelerini mikroorganizmalardan arındırmak amacıyla 60 – 100 °C arasında uygulanan ışıl işlem aşağıdakilerden hangisidir?
A) Pastörizasyon
B) Oksidasyon
D) Sterilizasyon
C) Antioksidasyon
E) Antimikrobilizasyon
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 327
Kimya Her Yerde
Soru 12
Bir gıda maddesinin etiketinin içindekiler kısmında şu bilgiler verilmiştir.
‹Ç‹NDEK‹LER : Hindi eti, dana ya¤›, patates niflastas›, soya proteini,
süt proteini, bu¤day lifi, baharat kar›fl›m›,tuz, sar›msak,
k›vam artt›r›c› (karrogenan) koruyucu madde (sodyumlaktat,
sodyum nitrit), stabilizör (sodyumpolifosfat) antioksidan
(askorbik asit), aroma vericiler, renklendirici (E120), do¤al
tütsü aromas›.
Buna göre;
I.
II.
Gıdanın raf ömrünü uzatmak ve bozulmasını geciktirmek için sodyum laktat ve sodyum nitrit katılmıştır.
Gıdada yer alan farklı fazların homojen olmasını sağlayan ve ortamı stabil hale getiren katkı maddesi sodyum polifosfattır.
III. Gıdanın oksijenle tepkimesini engelleyerek otoksidasyonu önleyen katkı maddesi askorbik asittir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 13
Bir gıda maddesinin etiketinin içindekiler kısmında şu bilgiler verilmiştir.
‹Ç‹NDEK‹LER : Dana eti, dana ya¤ı, buz, patates niflastas›, tuz, baharat kar›fl›m›,
bitkisel soya proteini, dekstroz, stabilizör (E452), renklendirici (E120),
antioksidan (E300), tütsü aroma verici, koruyucu (E250)
Bu gıdayla ilgili aşağıdaki bigilerden hangisi yanlıştır?
A) Bakteri ve küflerden korumak için E250 katkısı kullanılmıştır.
B) Yapısında katkı maddesi bulunmayan doğal bir üründür.
C) Renklendirici olarak E120 katkı maddesi kullanılmıştır.
D) Yapısına katılan antioksidanın kodu E300 dür.
E) Farklı fazların arasına homojen olarak girerek ortamı stabil hale getiren maddenin katkı kodu E452 dir.
ÇÖZÜM
328 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Temizlik Malzemeleri
Temizlik malzemeleri denildiğinde aklımıza sabun ve deterjanlar gelir.
Sabun
Sabun, 12, 14, 16 veya 18 karbonlu karboksilli asitlerin sodyum (Na) veya potasyum (K) tuzudur.
CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2COONa
Beyaz sabun (sodyum stearat)
CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2COOK
Arap sabunu (potasyum stearat)
Deterjan
Karbon sayısı 8 – 18 arasında değişen düz veya dallanmış bazı durumlarda karbon atomlarının yerine benzen halkasının geçmesiyle oluşan sülfat (SO42–) veya sülfonat (SO32–) tuzlarıdır.
C12H25 – OSO3Na
Deterjan (Sodyum dodesil sülfat)
C12H25 – C6H4 – SO3Na
Deterjan (Sodyum dodesil benzen sülfonat)
Sabun ve Deterjanların Temizleme Özelliği
Sabun ve deterjan molekülleri hidrofilik bir uçla hidrofobik bir kısımdan oluşur. Hidrofilik uç, polar yapıda olup suyla etkileşebilen yapıya sahiptir. Hidrofob kısım ise apolar yapıda olup kirlerle ve yağlı yapılarla etkileşebilen yapıya sahiptir.
CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2COONa
123
Hidrofobik kısım
(apolar kısım)
Hidrofilik uç
(polar uç)
Sabun molekülünün hidrofobik ve hidrofilik kısımları
CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2OSO3Na
14243
Hidrofobik kısım
(apolar kısım)
Hidrofilik uç
(polar uç)
Deterjan molekülünün hidrofobik ve hidrofilik kısımları
Kir
Su ile etkileştiğinde ortamdan uzaklaştırılamayan maddelere kir denir. Yağ gibi apolar yapıdaki maddelerin yanında
inorganik bir bileşik olan pas da kir kabul edilir.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 329
Kimya Her Yerde
Sabun ve Deterjanların Temizleme Özelliği
Sabun ve deterjanlardaki hidrofobik uçlar suyu sevmez ancak apolar yapıdaki kirleri sever içinde çözünürler. Sabun
ve deterjanlar suda çözündüğünde hidrofobik uçlar bir araya gelerek kümeleşirler. Bu moleküller yağlı bir yüzeye (kire)
rastladıklarında molekülün hidrofobik kısmı yağ tabakasına gömülüp ona tutunurken hidrofilik kısım su molekülleriyle
bağ oluşturur. Su molekülleriyle sabun ve deterjanların polar uçları arasında çekim kuvvetleri, bu moleküllerin hidrofobik uçları bağlandığı yağ tabakasını yüzeyden koparır.
Su
Sabun
Kumafl
Kir
Apolar kısımlarıyla kirlere tutunan sabun ve deterjan molekülleri, polar uçlarıyla da su moleküllerine bağlanır. Sabun
ve deterjan molekülleri tarafından sarılarak yağ tabakasından koparılan moleküller yıkamayla uzaklaşır.
Deterjanların Temel Bileşenleri
Deterjanların temel bileşenlerini yüzey aktif maddeler, sertlik gidericiler, kirin geri dönüşünü engelleyiciler, ağartıcılar
ve dolgu maddeleri oluşturur.
Yüzey Aktif Madde
Deterjanın ana maddesini yüzey aktif maddeler oluşturur. Yüzey aktif maddeler suda çözündüğünde yüzey gerilimini
azaltan kimsayal bileşiklerdir.
Yüzey aktif maddeler suyu seven (hidrofilik) ve suyu sevmeyen (hidrofobik) kısımlardan oluşur. Yüzey aktif maddeler
yüzey gerilimini azaltarak, yıkama işleminde köpük oluşturma ve temizleme görevini yerine getirirler.
Sertlik Gidericiler
Suyun sertliğini gidererek deterjanın temizleme gücünün arttırılması için deterjana katılan maddelerdir. Sert sulardaki Ca2+ ve Mg2+ iyonlarını tutmak için değişik sodyum fosfat bileşikleri (Na2HPO4, NaH2PO4, Na4P2O7 vb) kullanılmaktadır.
Kirin Geri Dönüşünü Önleyiciler
Bu katkının görevi, deterjanın bulunduğu ortamda sökülen kirleri toplayıp tekrar çamaşıra yapışmasını engellemektir.
Bu amaçla deterjanların yapısına karboksimetil selüloz (CMC) katılır.
Ağartıcılar
Deterjanın yapısına katılarak suda çözündüğünde oksijen (O2) çıkararak çamaşırların beyazlamasını (ağarmasını)
sağlayan katkı maddesidir. Bunun için kullanılan katkı maddesi genel olarak sodyum perborat (NaBO3) tır.
Dolgu Maddesi
Deterjanlara dolgu maddesi olarak katılan maddelerdir. Çok köpüren deterjanlarda fosfatlar, az köpüren deterjanlarda
karbonatlar dolgu maddesi olarak kullanılırlar.
Na2SO4 ve Na2CO3 deterjanlarda dolgu maddesi olarak kullanılan katkı maddeleridir.
330 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Hijyen Amaçlı Temizlik Maddeleri
Sağlıklı bir yaşam için yapılan faaliyetlerin ve alınan önlemlerin tümüne hijyen denir.
Hijyen amacıyla kullanılan temizlik maddelerinin içerisinde mikropları öldüren kimyasal maddeler katılmaktadır. Ancak
hijyen amaçlı temizlik maddelerine mikropları öldürmesi için katılan triklosan maddesinin yapılan araştırmalarda bazı
yan etkileri ortaya çıkmıştır.
Ultraviyole Işınlarla (UV) Sterilizasyon
Bir maddenin üzerindeki bütün mikropları öldürme işlemine sterilizasyon denir.
Mor ötesi (UV) ışınlar ve bunların ürettiği ozon gazı çok etkili bir sterilize yöntemidir. Steril edilmek istenen maddenin
üzerine gönderilen ultraviyole (UV) ışınlar bu maddedeki mikropları öldürerek steril hale getirir.
Soru 14 (YGS sorusu)
Sabun ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Sabun molekülünün hidrokarbon zinciri apolardır.
B) Sabun molekülünün suda çözünen kısmı uzun hidrokarbon zinciridir.
C) Sabun, yağ asitlerinin Na ve K tuzudur.
D) Sabun molekülünün hidrokarbon kısmı (kuyruk) hidrofobdur.
E) Sabun molekülünün polar kısmı hidrofildir.
ÇÖZÜM
Soru 15
Aşağıda bazı bileşik formülleri verilmiştir.
I.
CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2SO4Na
II.
CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH3
III. CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2CH2COONa
Bu bileşiklerden hangileri yüzey aktif maddedir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 16
Sabunun temizleme özelliğiyle ilgili;
I.
Sabunun hidrofobik kısmı kirle etkileşime girer.
II.
Sabunun hidrofolik kısmı suyla etkileşime girer.
III. Kir moleküllerini saran sabun molekülleri suyla ortamdan uzaklaşır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 331
Kimya Her Yerde
Soru 17
Deterjanın aktif maddesiyle ilgili;
I.
Suyun yüzey gerilimini azaltır.
II.
Hidrokarbon kısmı (kuyruk) hidrofildir.
III. SO3Na kısmı apolar olup hidrofobdur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III
ÇÖZÜM
Soru 18
Deterjanın katkı maddeleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Sertlik gidericiler sudaki Ca2+ ve Mg2+ iyonlarını çöktürürler.
B) Ağartıcılar çamaşırların daha beyaz görünmesini sağlar.
C) Kirin geri dönüşünü önleyiciler çamaşırdan sökülen kirlerin tekrar çamaşıra yapışmasını engeller.
D) Sodyum perborat (NaBO3) deterjana katılan bir sertlik gidericidir.
E) Na2SO4 ve Na2CO3 deterjanlarda dolgu maddesi olarak kullanılan bileşiklerdir.
ÇÖZÜM
Etkinlik – 1
Aşağıdaki kavram haritasında deterjanın temel bileşenlerini yazarak bu bileşenlere birer örnek veriniz.
Örnek
Örnek
Örnek
DETERJAN
Örnek
Örnek
332 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Polimerler
Polimerler, günlük hayatta kullanım alanı oldukça geniş olan plastik malzemelerdir.
Polimerleşme
Çok sayıda molekülün birbirine bağlanarak daha büyük bileşik oluşturulmasına polimerleşme denir.
Polimer
Polimerleşme sonucu oluşan ürüne polimer denir.
Monomer
Polimer moleküllerini oluşturmak için birbirine belirli düzenle bağlanan küçük moleküllere monomer denir.
Mer Kavramı
Mer kelime anlamı olarak parça anlamındadır. İki monomerin birleşmesiyle oluşan ürüne dimer, üç monomerin birleşmesiyle oluşan ürüne trimer ......... denir.
Polimerleşmenin Çizgi - Maket Modeli
+
monomer
+
monomer
+
monomer
dimer
+
monomer
+
monomer
monomer
trimer
monomer
+
monomer
tetramer
monomer
n
n
çok sayıda monomer
polimer
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 333
Kimya Her Yerde
Önemli Bazı Polimerlerin Formülü ve Adı
Polimerler, elde edildikleri monomere göre adlandırılırlar. Bazı polimerlerin özel adları daha sık kullanılmakla beraber
adlandırma yapılırken monomerin önüne poli ön eki getirilerek polimer adlandırılır.
Monomer
H
Monomerin Adı
H
Polimer
H
Etilen
C=C
H
C–C
H
H
H
H
H
H
H
H
C=C
Vinil klorür
Cl
H
Cl
H
H
H
H
Stiren
H
F
C=C
F
F
Tetraflor etilen
F
Polivinil klorür
n
C–C
H
F
Polietilen
n
C–C
H
C=C
Polimerin Adı
Polistiren
n
F
C–C
F
F
Politetrafloretilen
n
Bazı Polimerlerin Kullanım Alanları ve Geri Dönüşümleri
Polimer maddeler çok kullanışlı ve yaygın olarak kullanılan maddelerdir. Ancak bu kullanışlılık yanında kalıcı atık olmaları, uzun süre ve belirtilen sıcaklıklardan yüksek sıcaklıklarda içlerine yiyecek ve içecek konulmasının kalp krizi ve
kansere sebep olduğu belirlenmiştir.
Geri Dönüşüm Sembollerindeki Sayılar
●
Plastikten yapılmış bir üründe geri dönüşüm sembolü varsa; bu geri dönüşüm logosunun içerisinde bir sayı ile
belirtilir. Bu sayı plastik maddenin ne tür bir ham maddeden yapıldığı hakkında bilgi verir.
●
●
Sayı plastik malzemenin nasıl geri dönüştürülebileceği hakkında da bilgi verir.
Sayılar 1 ile 7 arasında yer alır.
1
● 1. Pet : Polietilen teraftalat
● Kolayca geri dönüştürülebilir.
PET
2
HDPE
3
PVC
● 2. HDPE : Yüksek yoğunlukta polietilen
● Pek çok geri dönüşüm programına uygundur.
● 3. PVC : Polivinil klorür
● Endüstriyel olarak geri dönüşümü kabul edilebilir.
334 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
4
● 4. LDPE : Düşük yoğunlukta polietilen
● Genellikle geri dönüşümlü değildir.
LDPE
5
● 5. PP : Polipropilen
● Geri dönüşümlü kabul edilebilir.
PP
6
● 6 PS : Polistiren
● Bazı geri dönüşüm programları tarafından kabul edilebilir, fakat geri dönüşümü zordur.
Çoğu zaman geri dönüşümü yapılmaz.
PS
7
● 7 : Diğer ürünler
● Geri dönüşümlü değildir. Bazı geri dönüşüm programları yeni yeni kabul etmeye başlamıştır.
D‹⁄ER
Kauçuk
Doğal kauçuk yanında sentetik olan türleri de vardır. Motorlu taşıtların tekerlerinin yapımı, su geçirmez giyecekler,
ayakkabı, eldiven, döşeme malzemesi, oyuncak, şişme yatak, elektrik tellerinin kaplanması gibi yaygın bir kullanım
alanı vardır.
Polietilen (PE)
Plastik kutular, mutfak eşyaları, kaplamalar, boru ve tüp, kabloların yalıtkan tabakası olarak, paketleme ve ambalaj filmi gibi pek çok kullanım alanı vardır.
Polietilen teraftalat (PET)
Meşrubat, yiyecek - içecek kapları ve sentetik fiber alanlarında yaygın olarak kullanılmaktadır.
Kevlar
Liflerden oluşan bir polimerdir. Gemi bağlama halatları imalatı, madenci ve itfaiyeci elbiselerinin yapımı, tank, uçak kanatı, askeri miğfer yapımı, paraşüt ve dağcılık halatları, motosiklet ekipmanları yapımında kullanılmaktadır.
Polivinil klorür (PVC)
Kapı - pencere profilleri, boru ve tesisat malzemeleri, elektrik kabloları, su ve atıksu boru hatları, kan ve kan ürünlerinin torbaları, kateter, kanül ve drenlerin yapımında kullanılır.
Politetrafloretilen (TEFLON)
Isıya, neme, kimyasal maddelere dayanıklı bir polimerdir. Teflon hiç bir şeye yapışmaz.
En çok kullanıldığı yerler yüksek ısıya dayanıklı conta, keçe, bant, vana seti, salmastra, taşıyıcı bant, kimyasal maddelere dayanıklı boru, karıştırıcı, laboratuvar cihazları, elektrik gerilimine dayanıklı kablo yalıtkanı, makine sanayinde
sürtünmeye dayanıklı yağsız yataklar ve burçlar, segmanlar ve yağ sıyırma siğilleri ve mouse altları şeklinde sayılabilir.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 335
Kimya Her Yerde
Polistiren
İzolasyon malzemesi olarak, soğutma kulelerinde, boru köpük, otomobil parçaları, paneller ve elektronik aletlerin plastik aksamalarında yaygın olarak kullanılır.
Tek kullanımlık bardak, tabak, yoğurt kapları ve ayran kapları yapımında kullanılır.
Akrilikler
Akrilonitrilin değişik bileşiklerle oluşturduğu polimerlerin genel adına akrilikler denir.
Akrilikler geniş kullanıma sahip polimerlerdir.
Giyim: Süeter, çorap, peluş, spor giyim ve çocuk giyimi
Ev tekstili : Halı, battaniye, kilim, döşemelik, kadife kumaşlar
Dış mekan kullanımı : Araba tavanları, tekme örtüleri, branda, dış mekan mobilyaları
Endüstriyel kullanım alanları : Toz filitresi, inşaat yapımında güçlendirici dolgu maddesi, araba aküleri
Polipropilen
Yoğurt kapları, mikrodalga kapları, margarin kutuları, şurup şişeleri, ketçap şişeleri, kapaklar, pipetler ve ilaç şişeleri yapımında kullanılır.
Soru 19
Polimerleşme ve dimer kavramlarıyla ilgili;
I.
Çok sayıda küçük molekül birbirine bağlanırsa polimer oluşur.
II.
Polimeri oluşturan birimlere monomer denir.
III. Günlük hayatta kullandığımız plastik malzemeler, polimer ürünlerdir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
ÇÖZÜM
Soru 20
Aşağıda monomeri verilen polimerlerden hangisinin adı doğru verilmiştir?
Monomer
––––––––––––––
A)
Etilen
Polimerin Adı
–––––––––––––––
Dietilen
B)
Propilen
Tripropilen
C)
Stiren
Polistiren
D)
Tetrafloretilen
Ditetrafloretilen
E)
Vinil klorür
Trivinil klorür
ÇÖZÜM
336 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
E) I, II ve III
Kimya Her Yerde
Soru 21
n
n
vinilklorür
polivinilklorür
Yukarıdaki bileşiklerle ilgili;
I.
Vinilklorür, polivinil klorürün monomeridir.
II.
Polivinil klorür, vinil klorürün polimeridir.
III. Vinilklorür polimerleşerek polivinil klorürü oluşturur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 22
Bir su şişesinin üzerindeki geri dönüşüm sembolü
Bu şişenin yapıldığı madde ile ilgili;
I.
Polietilendir.
II.
Bir polimerdir.
1
şeklindedir.
PET
III. Kolayca geriye dönüştürülebilecek özelliktedir.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III
ÇÖZÜM
Soru 23
Polistiren ile ilgili;
I.
Tek kullanımlık bardak, tabak, yoğurt kabı vs olarak kullanılan polimer maddedir.
II.
Geri dönüşüm sembolü
6
şeklindedir.
PS
III. Kolaylıkla geri dönüştürülebilen bir maddedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 337
Kimya Her Yerde
Soru 24
Polivinilklorür ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Vinilklorünün polimerleşmesiyle oluşur.
B) Formülü CH2 = CH dir.
I
Cl
3
C) Geri dönüşüm sembolü
dür.
PVC
D) Endüstriyel olarak geri dönüşümü kabul edilebilir.
E) Kapı - pencere profili, boru tesisat malzemeleri, su ve atık su hatlarının yapımında kullanılır.
ÇÖZÜM
Soru 25
Kısaca TEFLON olarak adlandırılarak bileşikle ilgili;
I.
Adı politetrafloretilendir.
II.
Tetrafloretilen bileşiğinin polimerleşmesiyle oluşur.
III. Yapışmama özelliğinden dolayı pişirme kalıpları, tavalar ve kek kalıplarında kullanılan maddedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 26
Geri dönüşüm sembolü
5
şeklinde olan polimerle ilgili;
PP
I.
Propilenin polimerleşmesiyle oluşur.
II.
Kolayca geri dönüştürülebilir.
III. Yoğurt kapları, margarin kutuları, ketçap şişeleri, su şişeleri, kapak ve pipetlerin yapımında kullanılır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
338 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
Kimya Her Yerde
Etkinlik – 2
Aşağıdaki kavram haritasında plastikten yapılmış ürünlerin geri dönüşüm logosu verilmiştir.
Bu logoların hangi polimere ait olduğunu ve bu plastik malzemenin nasıl geri dönüştürülebileceği hakkındaki bilgiyi yazınız.
Nas›l geri
dönüfltürülebilir?
Nas›l geri
dönüfltürülebilir?
Nas›l geri
dönüfltürülebilir?
Polimerin
ad›
Polimerin
ad›
Polimerin
ad›
2
1
3
HDPE
PET
Polimerin
ad›
PVC
7
GER‹ DÖNÜfiÜM
SEMBOLÜ
D‹⁄ER
Polimerin
ad›
4
LDPE
Nas›l geri
dönüfltürülebilir?
Nas›l geri
dönüfltürülebilir?
6
PS
Polim
ad›
erin
Nas›l geri
dönüfltürülebilir?
5
PP
n
eri
lim
Po ad›
Nas›l geri
dönüfltürülebilir?
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 339
Kimya Her Yerde
Kozmetik Malzemeleri
Kozmetik bir kimseyi daha çekici hale getirmek ya da görünüm sorunlarını gidermek için kullanılan ürünleri, bakımları ve tedavileri kapsayan kavramdır.
Kozmetiklerin yapısında kullanılan başlıca malzemeleri; boyalar, nemlendiriciler, parfüm bileşenleri, çözücüler ve antimikrobiyal maddeler olarak sınıflandırabiliriz.
Boyalar
Kozmetikte hem anorganik boyalar hem de organik boyalar kullanılmaktadır. Bu boyalardan bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz. Alüminyum oksit, alüminyum hidroksit, baryum sülfat, kalsiyum karbonat, kalsiyum silikat, magnezyum oksit, titan (IV) oksit, çinko oksit, ultramarin (kükürt ve sodyum içeren bir silikat), karmen, karameldir.
Nemlendiriciler
Kozmetik kremlere, kremlerde su kaybından meydana gelen kabuklaşmayı önlemek için katılan maddelere nemlendirici denir.
Ayrıca nemlendiriciler havadaki nemi tutarak derinin nemini korumak amacıyla kozmetiğe katılırlar.
Kalsiyum klorür, sodyum laktat, etilen glikol, gliserin, sorbitol kozmetiklerde kullanılan nemlendiricilerdendir.
Parfüm Bileşenleri
Güzel kokmak amacıyla güzel kokuların birbirleriyle karıştırılmasıyla elde edilen ürüne parfüm denir.
Bir parfümdeki ana bileşenler deiyonize su, etanol, gliserin ve değişik bitkilerden elde edilen kokulardır. (gül yağı, bergamut yağı, tarçın yağı, sandal ağacı yağı, menekşe yağı vs.)
Çözücüler
Kozmetikteki maddeleri çözen ve homojen görünüm kazandıran maddelere çözücü denir. Su, kozmetiklerde en çok
kullanılan doğal bir çözücüdür. Ancak nar özü, çay ağacı yağı, sedir ağacı yağı, papatya, gül ve yasemin yağı da antibakteriyel, antioksidan özelliği yanında çözücü olarak da kullanılmaktadır.
Antimikrobiyal Maddeler
Mikrobiyal büyümeyi önleyen kimyasal ya da biyolojik maddelere antimikrobiyal madde denir.
Antimikrobiyaller, maddelerde olması istenmeyen bakteri, küf, maya gibi her türlü mikroorganizmayı yok etmek, çoğalma veya faaliyetlerini önlemek için maddelere katılır.
Sodyum benzoat ve potasyum sorbat kozmetik sektöründe kullanılan antimikrobiyal maddelerdir.
Saç Boyaları
Saç boyaları, boya dışında ağartıcılar ve saçın içine boyanın girmesini sağlayan kimyasal maddeler bulundurur. Bu nedenle saç boyaları için gerekli testler yapılmadan saçlar rastgele boyanmamalıdır.
Saç Jölesi
Saça şekil vermek ve daha parlak bir görünüm vermek için saça sürülen kozmetik ürüne saç jölesi denir.
Yapısında su, gliserin, bazı alkol çeşitleri, boya esans ve emülgatör içerir.
Yapılan araştırmalar jölenin sinüzit, migren gibi rahatsızlıklara neden olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca jölenin kafa derisine sürülmesi halinde derinin solunum yapması engellenmekte bunun sonucunda beyinde bazı rahatsızlıklara yol açabilmektedir.
340 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Soru 27
Kozmetik boyalarıyla ilgili;
I.
Renk verme ve alıcı gösterme amacıyla yapıya katılır.
II.
Cilde zarar verecek maddeler içermemelidir.
III. Alüminyum oksit, titan (IV) oksit, ultramarin kozmetikte kullanılan boyalardır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 28
Kozmetiklerin bileşenleriyle ilgili;
I.
Nemlendiriciler derinin nemini korumak için kozmetiğe katılan maddelerdir.
II.
Sodyum benzoat kozmetiklere çözücü olarak katılan bir maddedir.
III. Parfümler, güzel kokmak amacıyla su, etanol, gliserin ve değişik bitkilerden elde edilen kokular karışımıdır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 29
Kozmetiklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Antimikrobiyal maddeler; bakteri, küf gibi mikroorganizmaları yok etmek veya faaliyetlerini önlemek için kozmetiğe
katılır.
B) Potasyum sorbat ve sodyum benzoat kozmetikte kullanılan antimikrobiyal maddelerdir.
C) Saç boyasına katılan ağartıcıların saç üzerinde olumsuz bir etkisi yoktur.
D) Kozmetikte çözücü olarak kullanılan en önemli maddelerden biri sudur.
E) Saça jöle sürülürken, jöle sadece saça sürülmeli, deriye sürülmemelidir.
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 341
Kimya Her Yerde
Piyasadaki İlaç Formları
İlaçlar, doğru dozların en uygun şekilde verilebilmesi için çeşitli formlarda hazırlanır. İlacın ana etken maddesi yanında tedavi değeri olmayan katkı maddeleri de bulundurur. Bu maddeler ilaca, ilacın kimyasal dayanıklılığını arttırmak,
tat, koku veya renk vermek amacıyla eklenir.
Tablet
Genellikle yuvarlak, preslenmiş katı ilaç şeklidir. Preslemeden önce jelatin, nişasta, laktoz
talk gibi maddeler tablete şekil vermek, yapıştırmak veya kayganlaştırmak amacıyla katılır.
Tablet formu oral yoldan (ağız yoluyla) kullanım için üretilen ilaç çeşitidir.
Kapsül
Silindirik şekilde genellikle jelatinden üretilen, alındıktan sonra dağılarak aktif maddenin serbest kaldığı ilaç formudur. Kapsüllerin midede ya da bağırsakta çözünen çeşitleri vardır. Kapsül formu da oral yoldan kullanım için üretilen ilaç çeşitidir.
Draje
Tadı acı olan tabletlerin alınmasını kolaylaştırmak amacıyla, üzerleri koruyucu şeker ya da çikolata tabakasıyla kaplanarak hazırlanan ilaç şeklidir.
Draje formu da oral yoldan kullanım için üretilen ilaç çeşitidir.
Şurup
Genellikle yoğun miktarda şeker, sakarin ya da aspartam içeren sıvı haldeki ilaç formudur.
İçeriğinde kimyasal dayanıklılığı arttırıcı, koku ve renk verici maddeler de bulunur. Tablet,
kapsül ya da draje formu kullanamayan yetişkinler için olduğu kadar çocuklar ve bebekler için de bu tür ilaç formları kullanılır. Şuruplar çözelti ya da süspansiyon şeklinde olabilir.
Enjeksiyonluk Preperatlar
Halk arasında iğne olarak adlandırılan ilaç formudur. Direk kana karıştığı için osmotik basıncı
dengeleyecek yoğunlukta hazırlanır. Ayrıca damarda bir hasara yol açmaması ve kanla uyum
göstermesi için uygun pH değerinde hazırlanır.
Merhem – Krem – Losyon
İlacın sadece dış yüzeylerde etkili olması istenildiğinde tercih edilen formlardır.
Merhem (Pomat): Yağ bazlı ilaç formudur. Derinin havayla temasını önlemek, yağsız ve çok kuru cildi normal durumuna getirmek amacıyla kullanılır.
Krem: Su bazlı ilaç formudur. Pomadın tersine, yağsız, serinletici ve nemlendirici etkisinden yararlanmak amacıyla
kullanılan ilaç şeklidir.
Losyon: Krem ve pomattan daha sıvı olan bu ilaç formu krem gibi serinletici ve nemlendirici özellik gösterir.
Damlalar
Damlalıkla damlatılan ve lokal etkilerinden yararlanılan ilaç formudur. Göz, burun ve kulak rahatsızlıklarını tedaviye yönelik çeşitleri bulunur.
342 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Soru 30
İlacın bir formu olan tabletle ilgili;
I.
Ağız yoluyla kullanım için üretilir.
II.
Şekil vermek, yapıştırmak veya kayganlaştırmak için yapısına katkı maddesi katılabilir.
III. Sıvı çözelti veya süspansiyon şeklinde olabilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 31
İlaç formlarıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Kapsül, asıl etken maddenin jelatinden yapılan silindir içine konulduğu ilaç formudur.
B) Kapsüllerin jelatini mide veya bağırsakta çözünerek etken madde bu organlarda etkisini gösterir.
C) Draje, tadı acı olan tabletlerin alınmasını kolaylaştırmak için koruyucu şeker veya çikolatayla kaplanmış ilaç formudur.
D) Şuruplar katkı maddesi içermeyen ilaç formudur.
E) Tablet, kapsül ve draje ağız yoluyla alınan katı haldeki ilaç formlarıdır.
ÇÖZÜM
Soru 32
Enjeksiyonlu preparatlarla ilgili;
I.
İğne ile yapılan ve kana direk karışan ilaç formudur.
II.
Osmotik basıncı dengelemek için yoğunluğunu kanınki ile dengelemek için katkı maddeleri eklenir.
III. Kanla uyum göstermesi için pH değeri uygun hale getirilmiş ilaç formudur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 343
Kimya Her Yerde
Soru 33
Sürülen ilaç formlarıyla ilgili;
I.
Merhemler su bazlı ilaçlardır.
II.
Losyonlar serinletici ve nemlendirici ilaçlardır.
III. Kremler yağ bazlı ilaçlardır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 34
İlaçlarla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Damlalar lokal (belirli bir bölge) etkilerinden faydalanmak için tercih edilen sıvı ilaç formudur.
B) Şuruplara vücut tarafından kabul edilebilir tatta olması için etken maddenin yanında tatlandırıcılar da eklenir.
C) Enjeksiyonlu preparatlar lokal etkiler için üretilen ve kullanılan ilaç formlarıdır.
D) Merhem, krem ve losyonlar dış yüzeylerde etkili olmaları amacıyla kullanılan ilaç formlarıdır.
E) Şuruplar; tablet, kapsül veya draje formunu kullanamayan bebekler, çocuklar ve yetişkinler için üretilen ilaç formlarıdır.
ÇÖZÜM
3. OKULDA KİMYA
Kırtasiye Malzemeleri
Kırtasiye malzemeleri olarak kâğıt, kalemler, silgiler, mürekkepler, tebeşirler ve yapıştırıcılar üzerinde durulacaktır.
Kâğıt
Kâğıdın ana hammaddesi ağaçtır. Ancak ağaçtan oluşturulan kâğıt hamurunun içine ağartıcılar veya renkli kâğıtlar
için renklendiriciler, kâğıdı dayanıklı hale getirmek için ve oluşan karışımı birbirine yapıştırmak için reçine kullanılır.
Görüldüğü gibi kâğıdın yapısını oluşturan bir çok bileşen vardır. Bu bileşenler zamanla kimyasal değişime uğrayarak
bozulabilir. Bunun sonucunda da sağlık açısından zararlı bozunma ürünleri oluşabilir.
Kalemler
Özellikle boya kalemleri ve keçeli kalemler renklendiriciler, çözücüler ve bağlayıcılar içerir. Bu kalemlerin yapısında bulunan bileşenlerden bazıları triklorometan, formaldehit, ksilol, etanol, bütanoldür.
Bu maddeler alerji başta olmak üzere baş ağrısı, kanser ve zehirlenme gibi yan etkiler gösterebilir.
344 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Silgiler
Öğrenci silgilerinin ana hammaddesi kauçuk veya polivinilklorürdür. Bu maddelerin genel olarak insan sağlığına zararlı bir etkisi yoktur. Ancak silgilerin güzel görünmesi ve güzel kokması için yapısına katılan bileşenler insan sağlığı
için tehdit oluşturabilir.
Mürekkepler
Mürekkep; renklendiriciler, bağlayıcılar, taşıyıcı maddeler ve katkı maddelerinden oluşan akışkan bir maddedir.
Mürekkep; yazma amaçlı mürekkep ve baskı amaçlı mürekkep olmak üzere ikiye ayrılır. Yazma amaçlı mürekkep dolma kalem ve tükenmez kalemlerde kullanılan mürekkep olup demirsülfat ve az miktarda asit içerir. Yazma amaçlı mürekkep sağlık açısından fazla bir sakınca teşkil etmez. Baskı amaçlı mürekkep ise kitap, gazete, paket, kutu, para,
afiş, pul ve broşür üzerindeki yazı ve resimleri basmada kullanılan mürekkeptir. Baskı amaçlı mürekkepte kuruma işlemini çabuklaştırmak için kobalt, kurşun ve mangan bileşikleri bulunur. Bu elementlerde ağır metaller olup toksik etki gösterirler.
Tebeşir
Tebeşirler genel olarak kalsiyum karbonat (CaCO3) ve kalsiyum sülfat (CaSO4) ten yapılır.
Genel olarak CaCO3 sağlık için bir sakınca oluşturmazken CaSO4 alerji, astım ve bronşite neden olabilir.
Yapıştırıcılar
Yapıştırıcılar, yapısında bir çok madde bulunan ve maddeleri birbirine yapıştırmak için üretilen maddelerdir.
Yapıştırıcılar çözücüsüne göre su bazlı ve solvent bazlı olmak üzere sınıflandırılabilir.
Su bazlı yapıştırıcılar çözücü olarak su içeren ve genel olarak polimer bir madde ve uygun bir reçine bulundurur. Su
buharlaştıktan sonra kuruyarak maddeleri birbirine yapıştırırlar.
Su bazlı yapıştırıcılar çevre ve insan sağlığı için en az zararlı yapıştırıcılar olarak kabul edilirler.
Solvent bazlı yapıştırıcılar çözücü olarak solvent içeren yapıştırıcılardır. Solvent olarak aseton, hekzan, toluen, etil asetat, triklor etan vs kullanılır. Bu solventler insan sağlığı ve çevre için zararlı olmasına rağmen yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu solventlerden bazıları bağımlılık, solunum yolu hastalıkları ve kansere yol açabilen etkiye sahiptir.
Soru 35
Kâğıtla ilgili;
I.
Ağacın ağartıcılarla, renklendiricilerle ve reçine ile hamur haline getirilip uygun şekil verilen kırtasiye malzemesidir.
II.
Reçine kâğıdın rengini açmak ve beyazlatmak için kâğıdın yapısına katılır.
III. Eski kâğıtlar sağlığa zararlı bozunma ürünleri açığa çıkarabilir.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 345
Kimya Her Yerde
Soru 36
Kırtasiye malzemeleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Keçeli kalemlerdeki çözücü yazı yazıldıktan sonra buharlaşır ve renklendirici, bağlayıcı yardımı ile yüzeye yapışır.
B) Kalem boyasının yapısındaki kimyasal maddeler baş ağrısı, kanser ve zehirlenme gibi yan etkiler gösterebilir.
C) Renkli kalemlerin yapısında sadece renk veren pigmentler bulunur.
D) Öğrenci silgilerinin ana malzemesi kauçuk ve polivinil klorürdür.
E) Silginin yapısına katılan kokular bağımlılığa ve sağlık açısından tehdit oluşturabilir.
ÇÖZÜM
Soru 37
Mürekkeplerle ilgili;
I.
Renklendiriciler, bağlayıcılar, taşıyıcı maddeler ve katkı maddeleri içerirler.
II.
Baskı amaçlı mürekkepler; kitap, dergi, broşür vb malzemelerin yazı ve resimlerini basma amaçlı kullanılır.
III. Baskı amaçlı mürekkepte kurumayı sağlamak için yapıya eklenen ağır metaller toksik etki gösterir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 38
Tebeşirlerle ilgili;
I.
Kireç taşından yapılan tebeşirin kimyasal formülü CaCO3 tür.
II.
Alçıda yapılan tebeşirin kimyasal formülü CaSO4 tür.
III. Alçıdan yapılan tebeşir alerji, astım ve bronşit gibi rahatsızlıklara neden olabilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 39
Yapıştırıcılarla ilgili;
I.
Su bazlı olanlar suda çözünür ve su buharlaştıktan sonra kuruyarak maddeleri birbirine yapıştırır.
II.
Solvent bazlı yapıştırıcılarda çözücü olarak aseton, hekzan, toluen ve etil asetat maddeleri kullanılır.
III. Su bazlı yapıştırıcılar solvent bazlı yapıştırıcılara göre sağlık açısından daha büyük risk oluşturur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
ÇÖZÜM
346 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
Kimya Her Yerde
4. SANAYİDE KİMYA
Kimya bir çok alanda olduğu gibi sanayide de kullanılan önemli bir bilim dalıdır. Bir toprağı analiz edip uygun tarım için
gerekli gübreleri saptamak kimyanın alanına girer.
Ayrıca yapı malzemelerinden kireç, harç, cam, porselen, seramik ve boyalar kimyanın uğraşı alanına girer.
Gübreler
Bitkinin, beslenmesinde gerekli olan kimyasal elementleri sağlamak için toprağa eklenen maddelere gübre denir.
Makro - Mikro Besleyiciler
Bitki gelişimi, metabolik olayların oluşumu ve devamlılığı için bitkiler 74 kadar elementi ortamdan almaktadır. Bu elementlerden 20 kadarı mutlak gerekli besin maddesi olarak değerlendirilir. Mutlak gerekli bitki besin elementlerinin bitkide bulunuş miktarları veya bitki bünyesindeki işlevleri dikkate alınarak makro ve mikro besleyicilerin tanımlanması
ve sınıflandırılması yapılmaktadır.
Mikro Elementler
Makro Elementler
Element
Eksikliğinde bitkide görülen belirti ve etkiler
Azot (N)
Yetişme engellenir bitkinin rengi sararır. Yaprak uçları bitkinin altındaki yapraklardan başlayarak kırmızımsı kahverengi olur.
Fosfor (P)
Kök gelişmesi engellenir, saplar uzar, bitkinin olgunlaşması gecikir. Bitkinin
rengi morumsu olur.
Potasyum (K)
Yaprak uçları kavrulur, sararır, saplar zayıflar. Meyve çekirdekleri kuruyup
büzülür.
Kalsiyum (Ca)
Yaprak uçları, tarak dişi gibi parçalanır. Uç tomurcuklar ölür, çiçekler olgunlaşmadan taç yapraklarını kaybeder.
Magnezyum (Mg)
Yapraklar, ince ve gevrek olur, uçlarında ve damar aralarındaki bölgede
renklerini kaybedeler, soluk yeşil renk alırlar.
Kükürt (S)
Bitkinin alt kısımlarındaki yaprakları sararır, kök ve sapların çapları küçülür.
Bor (B)
Uç tomurcuklar açık yeşildir. Köklerde saplar çatlar, koyu lekeler görülür.
Bakır (Cu)
Bitkilerin renkleri ağarır. Turunçgiller kırmızımsı kahve, anormal şekilde büyüme gösterir.
Demir (Fe)
Yapraklar sararır, fakat damarlar yeşil kalır. Yapraklar yukarı doğru kıvrılır.
Mangan (Mn)
Belirtiler demirdekine benzer. Yapraklarda ölü dokular görülür, yaprağa pürüzlü bir görünüş verir.
Çinko (Zn)
Uç yaprakları çok küçülür. Yapraklar ölü bölgelerde benekli hale gelir. Tomurcuk oluşumu azalır.
Molibden (Mo)
Belirti ve etkiler azotunki gibidir.
Makro ve mikro besleyicilerin topraktaki eksiklikleri halinde bitkilerde görülen belirti ve etkiler
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 347
Kimya Her Yerde
Amonyum Sülfat (AS)
Formülü (NH4)2SO4 tür. Yapısında kütlece %21 azot (N) ve %24 kükürt (S) içerdiği için bitkinin azotla birlikte kükürt ihtiyacı da karşılanmış olur.
Kireçli topraklarda dengeleme için kullanımı uygundur.
Bitkinin gelişimini teşvik ettiği gibi, kök ve sapların incelmesini engeller, dayanımını arttırır.
Kükürt, bitkinin tepe ve kök gelişimi üzerine doğrudan etkilidir. Çay, çeltik ve tahıl tarımında kullanılır. Ancak asidik bir
gübre olduğu için nötr ve alkali (kireçli) topraklarda kullanılmalıdır.
Di Amonyum Fosfat (DAP)
Formülü (NH4)2HPO4 tür. Yapısında kütlece %18 azot (N) ve %46 fosfor (P) bulunur.
Özellikle bitkinin ilk gelişme dönemlerinde etkilidir. Bitkilerde gövde uzunluğunun artmasına ve kuvvetli kök oluşumunu sağlayarak ürün verimi ve kalitesi üzerine doğrudan etkilidir.
Kimyasal Gübrelerin Çevreye Etkisi
Gereğinden fazla ve uzun süreli gübre kullanıldığında çevrede şu etkiler görülür.
●
●
●
●
●
●
●
●
Toprakta tuz derişiminin artması
Toprakta ağır metal (Cd, Pb, Ni, As, Cu) birikimi
Besin maddesi dengesizliği
Mikroorganizma etkinliğinin bozulması
Sularda ötrofikasyon ve nitrat birikimi
Havaya azot ve kükürt içeren gazların verilmesi
Ozon tabakasının incelmesi
Sera etkisi
Soru 40
Gübrelerle ilgili;
I.
Bitkilerin beslenebilmesi için toprağa eklenen maddelerdir.
II.
Bitkiler için gerekli olan elementler gübreler vasıtasıyla verilir.
III. Gübredeki elementler bitki bünyesindeki işlevlerine göre makro ve mikro besleyiciler olarak sınıflandırılır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 41
Aşağıdaki elementlerden hangisi makro elementlerden değildir?
A) Azot (N)
B) Fosfor (P)
ÇÖZÜM
348 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) Potasyum (K)
D) Demir (Fe)
E) Kalsiyum (Ca)
Kimya Her Yerde
Soru 42
Eksikliğinde bitkinin kök gelişmesi engellenen, bitkinin olgunlaşmasını geciktiren ve bitki renginin morumsu
bir renk almasına neden olan element aşağıdakilerden hangisidir?
A) Azot (N)
B) Fosfor (P)
C) Potasyum (K)
D) Bor (B)
E) Demir (Fe)
ÇÖZÜM
Soru 43
Eksikliğinde yaprak uçları kavrulan, sararan, bitki saplarının zayıflamasına neden olan ve meyve çekirdeklerinin kuruyup büzülmesine neden olan element aşağıdakilerden hangisidir?
A) Potasyum (K)
B) Kalsiyum (Ca)
C) Magnezyum (Mg)
D) Kükürt (S)
E) Mangan (Mn)
ÇÖZÜM
Soru 44
Amonyum sülfat [(NH4)2SO4] gübresiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Bitkinin hem kükürt hem de azot ihtiyacını karşılayabilen bir gübredir.
B) Asidik bir gübredir.
C) Bitkinin gelişimini sağlar, bitkinin sap ve köklerinin incelmesini engeller.
D) Asidik topraklarda kullanılmalıdır.
E) Çay, çeltik ve tahıl tarımında kullanılır.
ÇÖZÜM
Soru 45
Diamonyum fosfat gübresiyle ilgili;
I.
Formülü (NH4)2HPO4 tür.
II.
Özellikle bitkinin ilk gelişme döneminde etkili bir gübredir.
III. Eksikliğinde bitkinin ürün verimi ve kalitesi düşük olur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 349
Kimya Her Yerde
Soru 46
Kimyasal gübrelerin çevreye etkisiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Toprakta ağır metal birikimine neden olur.
B) Toprakta tuz derişiminin artmasına neden olur.
C) Havanın ve atmosferin yapısı üzerinde olumsuz bir değişikliğe neden olmaz.
D) Sularda ötrofikasyon ve nitrat birikimine neden olur.
E) Toprakta mikroorganizma etkinliğinin bozulmasına neden olur.
ÇÖZÜM
Yapı Malzemeleri
Yapı malzemeleri; kireç, harç, beton ve dekoratif yapı malzemeleri olan cam, seramik, boya gibi maddelerden oluşur.
Kireç
Bağlayıcı maddelerden en eski bilineni kireçtir. Kireç, kireç taşının (CaCO3) yüksek sıcaklıklarda ısıtılması sonucu elde
edilen, suyla karıştırıldığında, tipine göre havada veya suda katılaşan, beyaz renkli inorganik bir bağlayıcı türüdür.
Kireç taşı, 900°C civarında ısıtıldığında sönmemiş kirece dönüşür.
CaCO3(k)
CaO(k)
⎯→
Kalsiyumkarbonat
(kireç taşı)
+
CO2(g)
Kalsiyumoksit
(sönmemiş kireç)
Sönmüş Kireç
İnşaatçılıkta sönmemiş kireç kullanılmaz, sönmüş kireç kullanılır. Bu nedenle sönmemiş kireç su ile karıştırılır. Oluşan
tepkime sonucunda sönmüş kireç oluşur.
CaO(k)
+ H2O(s)
⎯→
Ca(OH)2 + ısı
Kalsiyumoksit
Kalsiyumhidroksit
(sönmemiş kireç)
(sönmüş kireç)
Kirecin Sertleşmesi
Binalarda yapı malzemesi olarak kullanılan sönmüş kireç zamanla havadaki karbondioksit (CO2) gazı ile tepkimeye
girerek suda çözünmeyen kalsiyum karbonatı (CaCO3) oluşturur.
Ca(OH)2(k) + CO2(g) ⎯→ CaCO3(k) + H2O(s)
Karbonatlaşan kireç, malzemeleri bir arada tutarak sağlam bir yapı oluşmasını sağlar.
350 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Harç
Gerek binaların sıvanmasında gerekse taş, tuğla gibi malzemeleri bağlama amaçlı kullanılan yapı malzemesine harç
denir. Harçta bağlayıcı olarak kireç veya çimento kullanılır. Harcın yapısındaki kum, çakıl gibi maddelere agrega denir.
Agrega taneciklerinin boyutuna göre harçlar; İnce harç, orta harç ve kaba harç olarak sınıflandırılır.
Harcın sertleşmesi üç aşamada gerçekleşir.
●
●
●
Harcın kuruması
Harcın yapısındaki sönmüş kirecin (Ca(OH)2) kristallenmesi
Harcın yapısındaki sönmüş kirecin havadaki karbondioksit (CO2) ile birleşerek karbonatlaşması.
Bağlayıcının türüne göre harçlar, kireç harcı ve çimento harcı olarak ikiye ayrılır.
Kireç Harcı
Kum, sönmüş kireç ve suyun karıştırılmasıyla oluşan harç çeşidine kireç harcı denir.
Kireç harcı sertleşme sürecinde havadaki CO2 ile etkileşerek karbonatlaşır. Bu nedenle kireç harcı, hava harcı olarak da bilinir.
Harcın sertleşmesi tepkimesi, harcın yapısındaki maddelere göre değişiklikler gösterebilir.
Kum (SiO2) ve sönmüş kireç (Ca(OH)2) ten oluşan kireç harcı havadaki karbondioksit ile aşağıdaki tepkimeye göre
sertleşir.
Ca(OH)2(k) + CO2(g) + SiO2(k) → CaCO3SiO2(k) + H2O(s)
Çimento Harcı (Beton)
Kum, çimento ve suyun karıştırılmasıyla oluşan harç çeşidine çimento harcı veya beton denir.
Beton, çok yaygın kullanılan bir yapı malzemesidir. Baraj, kanal gibi su yapıları yanında yol, bina, köprü ve diğer yapıların inşaatında kullanılır.
Beton, hem taşıyıcı bir eleman hem de dekoratif bir malzemedir. Yangına dayanıklı olması, su geçirmezliği ve iyi bir
ses yalıtımcısı olması açısından tercih edilir.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 351
Kimya Her Yerde
Çimento
Çimento, doğal kireç taşıyla ve kil karışımının yüksek sıcaklıkta ısıtıldıktan sonra öğütülmesiyle elde edilen hidrolik
bağlayıcı bir yapı malzemesidir.
Çimento, bağlayıcılık görevini su ile tepkimeye girdikten sonra kazandığı için hidrolik bağlayıcı olarak tanımlanır.
Çimentonun yapısında CaO, MgO, SiO2 ve Fe2O3 de bulunur. Çimento su ile karıştırılıp plastik hamur durumuna geldikten sonra havada ya da su içinde yavaş yavaş katılaşır. Çimentonun katılaşması olayına piriz denir.
Sıva
Yapılarda; tavan, duvar vs. gibi yerleri kaplamak için kullanılan plastik kıvamında olan ve daha sonra sertleşen yapı
malzemesidir. Kullanılan ana malzemeye göre; çimento sıva, kireç sıva, alçı sıva türleri vardır.
Cam
Kumun (SiO2) soda (Na2CO3) ve kireç (CaCO3) ile yüksek sıcaklıkta karıştırılıp eritilmesiyle oluşturulan saydam maddelere cam denir. Cam yapımı, gerek kullanılan maddeler ve gerekse camın kullanılacağı amaçlar bakımından özellikler gösterir. Cam yapımında kullanılan ham maddeler yapılacak cama göre değişmektedir.
Pencere camı olarak bilinen adi camın oluşma denklemi şu şekildedir:
Na2CO3
Sodyum karbonat
(soda)
+
CaCO3
+
Kalsiyum karbonat
(kireç tafl›)
2SiO2
(Yüksek
s›cakl›k)
Silisyumdioksit
(kum)
Na2SiO3 + CaSiO3 + 2CO2
adi cam
Camın Bileşenleri
Camın bileşenleri; ana bileşenler, eriticiler ve sabitleştiriciler olmak üzere üç ana kısımdan oluşur.
1. Ana Bileşenler
Ağ örgülü yapı oluşturarak camlaşmayı sağlayan maddelerdir.
Camlaştırma özelliği olan maddeler şunlardır:
• SiO2 (silis = kum),
• B2O3 (Boraks = boroksit)
• P2O5 (Difosforpentaoksit)
2. Eriticiler
Ağ örgü oluşturan ve cam haline gelebilen oksitlerin erimelerini kolaylaştırmak amacıyla cam bileşimine katılan maddelerdir. Bu maddeler cam haline gelen maddelerin erime sıcaklığını düşürür. Eriticiler bazik (alkali) özellik gösteren maddelerdir.
Eritici olarak genellikle soda (Na2CO3) kullanılır.
3. Sabitleştiriciler
Camın kimyasal maddeler karşısında bozunmasını engellemek, güneş ışınlarının kırılma indisini ayarlamak ve elektriklenme özelliğini kontrol etmek amacıyla cama katılan maddelerdir.
352 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Sabitleştirici olarak CaO (Kireç taşından –CaCO3– elde edilir.), MgO (Dolomitten –CaMg(CO3)2 – elde edilir), BaO, PbO
ve ZnO maddeleri kullanılır.
Ayrıca cama matlaştırıcı, renk verici, renk giderici gibi katkı maddeleri de eklenir.
Bu maddeler yapılacak cam cinsine göre belli oranlarda karıştırılır ve cam oluşturmak üzere yüksek sıcaklık veren
(1500°C) fırınlara gönderilir.
Seramik - Porselen
Seramik ve porselen ana malzemesi kil olan malzemelerdir.
Saf kil sulu alüminyum silikat olup formülü Al2O3.SiO2.2H2O dur.
Seramik
Saf kil veya killi topraktan yapılarak önce şekil verilen daha sonra pişirilerek kullanılan çanak-çömlek, tuğla, kiremit,
porselen vb. gibi kapkacak, yapı ve süs eşyalarının ortak adına seramik denir
Tuğla, kiremit ve çanak-çömlek demiroksitleri ile renklenmiş saflığı düşük kilden yapılır.
Duvar karosu, lavabo, küvet, çini gibi beyaz seramikler daha saf kilden yapılır.
Seramik Nasıl Üretilir?
Kil, elastik çamur haline getirildikten sonra kalıp veya çömlekçi çarkı ile şekil verilir ve kuruduktan sonra fırınlanır.
Seramik sırlanmak ya da boyanmak istenirse boyalar veya desenler fırça veya şablonlarla uygulanır ve yeniden fırınlanır.
Seramiğin Kullanım Alanları
Seramik; çanak-çömlek, kiremit, tuğla, yer döşemeleri, mutfak ve banyo lavaboları olarak kullanılır.
Porselen
Yüksek saflıktaki kile feldspat, kuartz ve dolomit katılarak hamur yapılıp şekil verildikten sonra yüksek sıcaklıkta pişirilip
sırlanmış seramik malzemenin özel haline porselen denir.
Porselen Nasıl Üretilir?
Saf beyaz kil, feldspat, kuartz ve dolamit öğütülerek yapılacak porselinin özeliğine göre değişik oranlarda karıştırılarak
harman edilir. Sonra su ile yoğrularak plastik çamur yapılır. Bu çamura şekil verilerek hazırlanan yaş malzeme kurutulur
ve 1400 °C civarında pişirilir.
Porselen yapmak için yapısına katılan maddelerin işlevleri şunlardır.
Feldspat (KAlSi3O8)
Yüksek sıcaklıkta cam gibi eriyerek, erimeyen kil ve kuartz taneciklerini birbirine bağlar.
Kuartz (SiO2)
Çatlama, aşırı büzülme ve şekil çarpılmalarını azaltır.
Dolomit (MgCO3–CaCO3)
Porselene beyazlık kazandırır.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 353
Kimya Her Yerde
Sır Bulamacı
Seramik ve porselene belli yeni özellikler ve parlak bir görünüm kazandıran kaplama maddesine sır denir.
Sır bulamacını genellikle CaO, Al2O3, Na2O, SnO, SiO2 gibi metal oksitler oluşturur.
Sırlamanın Seramiğe Kazandırdığı Özellikler
● Seramiğe daha güzel ve renkli görünüm kazandırmak.
● Seramiğe kir tutmayan ve kolay temizleme özelliği kazandırmak.
● Seramiğe su geçirmez özellik kazandırmak.
Porselenin Kullanım Alanları
Porselen en çok mutfak eşyası yapımında kullanılır. Ayrıca diş hekimliğinde protez yapımı amaçlı da kullanılır. Porselenin ağız dokularına biyolojik uyumu, ağızda çürümemesi, renk değiştirmemesi ve aşınmaması en önemli avantajlardır.
Porselen ve Seramiğin Karşılaştırılması
Seramik
Porselen
Piflirim s›cakl›¤› yüksektir. (1400 °C civar›)
Piflirim s›cakl›¤› düflüktür. (1000 °C nin alt›)
Yap›s› gözeneksizdir.
Yap›s› gözeneklidir.
Ifl›¤› geçirir.
Ifl›¤› geçirmez.
Suyu s›zd›rmaz
Suyu s›zd›r›r.
Daha sa¤lam ve dayan›kl›d›r.
Daha dayanaks›z olup su emmesinden dolay›
zamanla çatlamalar olabilir.
Boya
Maddelere renk vermek, dekoratif görünüm kazandırmak ve dış etkenlerden korumak için uygulanan kaplama
maddelerine boya denir.
Boyanın Bileşenleri
Boyaların üç temel bileşeni vardır: Renk vericiler, çözücüler ve bağlayıcılar.
Renk vericiler
Doğadan saflaştırılarak veya sentetik yollarla elde edilen, çözücü ve bağlayıcılar içinde dağılan toz halindeki maddelerdir. PbO, ZnO, TiO2, Fe2O3, CdS, CuSO4, BaSO4, molibdat oranj, krom oranj bazı önemli renk vericilerdir.
Çözücüler
Boyanın uçucu kısmını oluşturan, akışkanlığını ayarlayan ve seyreltici amaçla kullanılan kimyasal maddelerdir.
Su, toluen, ksilen, aseton, benzin boyalarda kullanılan çözücülerdir.
Tiner olarak bilinen çözücü ana bileşeni toluen olan ksilen ve aseton içeren karışımdır.
Çözücüler seçilirken bağlayıcı ile kimyasal tepkime vermeyen sıvılar seçilir.
354 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Bağlayıcılar
Çözücünün uçması ve reaksiyon sonucu sıvı halden katı hale dönüşen boya filmini oluşturan ve boyanın uygulandığı yüzeye bağlanmasını sağlayan maddelerdir.
Bağlayıcılar; boyaya sertlik, sağlamlık, parlaklık, yapışma, hava koşullarına, güneş ışınlarına ve kimyasallara direnç
özelliği kazandırırlar.
Bezir yağı, balık yağı, polivinil asetat (PVA) ve reçine boyada kullanılan bağlayıcılardır.
Boyadaki diğer katkılar
Bu grupta yer alan maddeler çok değişik özelliklerde olan ve boyaya çok az giren kimyasal maddelerdir. Bunlar, ıslatıcılar, kurutucular, matlaştırıcılar, kaymak kesici, çökme önleyici, köpük kesici, ultraviyole ışınlardan koruyucu ve optik
beyazlaştırıcı ile antibakteriyallerden oluşur. Bu maddeler boyanın özelliklerini iyileştirmek, istenmeyen olumsuz değişimleri engellemek için kullanılır.
Boyadaki dolgu maddeleri
Astarlarda ve su bazlı boyalarda maliyeti düşürmek için kullanılan kimyasal malzemelerdir.
Dolgu maddesi olarak; Kalsit (CaCO3), Barit (BaSO4), Talk (Mg3Si4O10(OH)2) kullanılır.
Çözücüsüne Göre Boya Çeşitleri
Boyalar çözücüsüne (inceltici = seyreltici) göre su bazlı boyalar ve solvent bazlı boyalar olmak üzere ikiye ayrılır.
i) Su bazlı boyalar
Su ile inceltilen boyalara su bazlı boyalar denir. Su bazlı boyalar plastik boya olarak bilinen boya çeşitidir.
Su bazlı boyaların özellikleri
●
Kokusuzdur. Uygulamadan kısa bir süre sonra boyanan
mekanlar kullanıma açılabilir.
●
●
●
●
●
●
Çevreye ve insan sağlığına zarar vermez.
Çabuk kurur. İkinci kat boya bir kaç saat içinde sürülebilir.
Silinebilir.
Teneffüs etme özelliğine sahiptir.
Uygulanması kolaydır.
Su ile kolayca temizlenir.
ii) Solvent bazlı boyalar
Günümüzde duvar boyalarında saten ve plastik boyalar
tercih edilmektedir.
Tiner ile inceltilen boyalara solvent bazlı boyalar denir.
Solvent bazlı boyalar, yağlı boya olarak bilinen boyalardır. Yağlı boyalar sürüldükleri yere bir film tabakası oluşturur. Bu
film oluşumu poliamit polimerizasyonuna benzetilebilir.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 355
Kimya Her Yerde
Solvent bazlı boyaların özellikleri
●
Solvent bazlı boyalar uygulama ve kuruma esnasında koku verir. Bu yüzden boyanan mekanlar birkaç gün havalandırılmalı ve mümkünse uygulama bir maske ile yapılmalıdır.
●
●
Solvent bazlı boyalar, kurumak için uzun bir süreye ihtiyaç duyar.
Temizliği kimyasal çözücülerin yardımı olmaksızın kolayca gerçekleşmediğinden zararlı yan etkiler içerir. Özellikle çocuk sahibi ailelerin, astım hastaları ve alerjisi olanların evlerini solvent bazlı boyalar ile boyamaması önerilir.
Günümüzde, duvar boyalarında saten ve plastik boyalar tercih edilmekte, solvent bazlı boyalar ahşap kapı pencere
ve metalleri boyamak için kullanılmaktadır.
Boyaların Kullanım Alanları
Boyalar kullanıldıkları alana göre, inşaat boyaları, metal boyaları, ahşap boyaları, zemin boyaları, gemi boyaları,
sanat boyaları, gıda boyaları, oto boyaları, oto tamir boyaları, işaretleme boyaları (örneğin trafik levhaları) şeklinde
sınıflandırılabilir.
Soru 47
Kireçle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) İnşaat işlerinde kullanılan bağlayıcı bir maddedir.
B) Kireç taşı ısıtıldığında sönmemiş kireç oluşur.
C) İnşaat işlerinde sönmemiş kireç kullanılır.
D) Sönmemiş kirecin formülü CaO dur.
E) Sönmemiş kireç suyla tepkimeye girince Ca(OH)2 oluşur.
ÇÖZÜM
Soru 48
Harç ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Binaların sıvınması veya taş-tuğla gibi malzemeleri bağlama amaçlı kullanılan yapı malzemesidir.
B) Harç hazırlanırken yapısına bağlayıcı olara kireç veya çimento katılır.
C) Kireç harcında ana malzeme olarak kum, sönmüş kireç ve su kullanılır.
D) Çimento harcında bağlayıcı olarak su kullanılır.
E) Çimento harcının ana malzemeleri kum, çimento ve sudur.
ÇÖZÜM
356 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Soru 49
Cam ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Kum, soda ve kireç karışımının eritilmesiyle elde edilir.
B) Camın bileşenlerinden olan soda (Na2CO3) sabitleştirici olarak karışıma katılır.
C) Kum (SiO2), ağ örgülü yapı oluşturarak camlaşmayı sağlayan maddedir.
D) Kireç, camın kimyasal maddeler karşısında dayanımını arttırmak için katılır.
E) Camın yapısına matlaştırıcı, renk verici veya renk giderici katkı maddeleri eklenebilir.
ÇÖZÜM
Soru 50
Seramikle ilgili;
I. Ana malzemesi kil veya killi topraktır.
II.
Cam bir seramik örneğidir.
III. Seramikler sırlanıp boyanmaz.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 51
Porselen yapılırken ana malzeme olan kile başka maddeler de katılır. Bu maddelerden bazılarının işlevleri şu şekilde
belirtiliyor.
I.
Feldspat : Yüksek sıcaklıkla eriyerek kil ve kuartz taneciklerinin birbirine bağlanmasını sağlar.
II.
Kuartz
: Pişirme sırasında porselenin büzülme ve şekil bozulmalarını önler.
III. Dolomit : Porselene beyazlık kazandırır.
Bu maddelerden hangilerinin işlevi doğru verilmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 52
Boyalarla ilgili;
I. Herhangi bir maddeye renk vermek, daha güzel göstermek veya dış etkenlerden korumak için uygulanır.
II. Ana bileşenleri; pigmentler (renk vericiler), bağlayıcılar ve çözücülerdir.
III. Pigmenler boyaya renk verip, örtücülük, parlaklık ve maddeyi fiziksel veya kimyasal etkilerden korumak için uygulanır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 357
Kimya Her Yerde
Soru 53
Aşağıdaki maddelerden hangisi boyayı inceltmede kullanılan çözücülerden değildir?
A) Toluen
B) Talk
C) Aseton
D) Ksilen
E) Su
ÇÖZÜM
Soru 54
Boyalarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Su bazlı boyalar, su ile seyreltilebilen ve suda çözünen boyalardır.
B) Solvent bazlı boyalar, tiner ile seyretilebilen ve tinerde çözünen boyalardır.
C) Su bazlı boyalar halk arasında plastik boya olarak adlandırılan boya çeşididir.
D) Solvent bazlı boyalar uygulama ve kuruma sırasında koku oluşturmayan boya türüdür.
E) Gemi boyaları, geminin metal gövdesini deniz suyundan ve korozyondan korumak için uygulanan boyadır.
ÇÖZÜM
Soru 55
Boyanın bileşenlerinden bağlayıcılarla ilgili;
I.
Boyanın uygulandığı yere bağlanmasını sağlarlar.
II.
Boyaya sağlamlık, parlaklık ve kimyasallara karşı direnç kazandırırlar.
III. Su, toluen ve ksilen boyada bağlayıcı olarak kullanılan maddelerdir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 56
Boyalar ile ilgili;
I.
Boyalar, sadece renk verici maddelerden oluşur.
II.
Su bazlı boyalar suda çözünür.
III. Solvent bazlı boyalar tinerde çözünür.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
ÇÖZÜM
358 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve II
Kimya Her Yerde
5. ÇEVRE KİMYASI
Doğal Çevrenin Özellikleri
Bütün canlıların uyum içinde yaşadıkları alana doğal çevre denir.
Tabiattaki bütün canlılar bulundukları diğer varlıklarla belirli bir denge ve uyum içinde yaşamlarını sürdürürler. Bu uyum
ve dengenin bozulması sonucunda doğal yaşam bozulup telafisi mümkün olmayan sonuçlar oluşabilir.
Kirlilik Kaynakları
Çevreye atılan ve doğal dengeyi bozan zararlı maddelere atık denir. Her ne kadar kağıt, bitki kalıntıları, sofra atıkları,
hayvan leşleri ve doğal gübre gibi maddeler çevre kirliliğine neden olan atıklarsa da bu tür atıklar mikroorganizmalar
tarafından doğaya yeniden kazandırılır.
Ancak cam şişe, pet şişe, metal meşrubat kutuları, petrol, lastik, deterjan, tarım ilaçları, pil gibi maddeler doğadaki kalıcı kirliliğe neden olurlar. Bu tür atıklara kalıcı atık denir.
Doğada geçici ya da kalıcı kirliliğe neden olan kaynaklar şunlardır:
1. Evsel atıklar
2. Kentsel atıklar
3. Endüstriyel atıklar
4. Zehirli maddeler
5. Radyoaktif maddeler
6. Petrol ve ürünleri
Çevre kirliliği şu üç başlık altından gruplandırılılabilir:
1. Hava kirliliği
1. Su kirliliği
3. Toprak kirliliği
Hava Kirliliği
Hava kirliliğine neden olan en önemli maddeler azot oksitler ve kükürt oksitlerdir.
Hava kirliliğine neden olan etkenler şunlardır:
1.
Sanayi kuruluşlarından havaya salınan gazlar
2.
Araç egzozundan çıkan gazlar
3.
Fosil yakıtlardan (kömür, petrol vs) çıkan gazlar
4.
Deodorant ve spreylerden çıkan gazlar.
Azot Oksitler – Kükürt Oksitler
●
Fosil yakıt ve sanayi kuruluşlarından yayılan, azot oksitleri ve kükürt oksitleri havadaki su buharı ile birleşir ve asit
yağmurlarına neden olur.
●
Asit yağmurları temas ettiği bitki örtüsünün yok olmasına, insanlarda ise deri ve akciğer hastalıklarına neden olur.
Ozon Azalımı
●
Atmosferdeki ozon tabakası güneşten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engelleyen bir özelliğe sahiptir. Deodorant ve spreylerden havaya salınan gazlar (Floroklorkarbonlar) ozonu tüketmekte ve ozon tabakasının
incelmesine yol açmaktadır.
Bunun sonucunda da insanlarda çeşitli deri ve cilt kanserleri oluşmaktadır.
Sera Etkisi
●
Yeryüzünden salınan CO2 gazının artması atmosferde sera etkisi yapmakta ve yeryüzünde sıcaklık değişimlerine
yol açmaktadır.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 359
Kimya Her Yerde
●
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve onun Kyoto Protokülü; CO2 ile birlikte CH4, N2O, hidroflorokarbonlar, perflorokarbonlar ve kükürt heksaflorür (SF6) ü sera etkisine neden olduğu için kontrol altına
alınmasını öngörmektedir.
Sera etkisi sonucunda küresel ısınma olmakta, buzul tabakaları erimekte ve doğal yaşamda bozulmalar meydana
gelmektedir.
Hava Kirliliğini Önleme:
Hava kirliliğini önlemek veya en alt düzeye indirmek için şunlar yapılmalıdır.
1. Fosil yakıtların kullanımı azaltılmalı yerine, daha temiz enerjiler (güneş enerjisi, rüzgar enerjisi, jeotermal enerji, vs)
kullanılmalıdır.
2. Özel araçlar yerine toplu taşım araçları kullanılmalıdır.
3. Karayolu taşımacılığı yerine demir yolu ve deniz yolu taşımacılığı yaygınlaştırılmalıdır.
4. Sanayi kuruluşları bacalarına filtreler yerleştirilerek saldıkları zararlı gazları tutmalıdır.
5. Ozon tabakasına zarar veren gazlar içeren deodorant ve spreylerin kullanımı yasaklanmalıdır.
6. Yeşil alanlar artırılmalı ve orman yangınları önlenmelidir.
Su Kirliliği
Su, canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için vazgeçilmez ihtiyaçtır.
Yeryüzündeki suları, okyanuslar, denizler, göller, akarsular, barajlar, göletler ve yeraltı suları oluşturmaktadır.
Su kirliliğine neden olan etkenler şunlardır:
1. Endüstri kuruluşlarınca bırakılan atıklar (petrol, boya, deter janlar, ağır metal tuzları ve zehirler)
2. Tarımda kullanılan gübreler ve zehirler
3. Organik sıvılar (Yağlar, organik çözücüler)
4. Kanalizasyon şebekesinin su kaynaklarına bağlanması
5. H2SO4 HCI, NaOH, Na2CO3, Na2S ve ağır metal katyonları gibi kimyasal maddelerin su kaynaklarına bırakılması
Su kirliliğinin Canlılara Etkisi
●
Su kaynaklarının kirlenmesi sonucunda içme sularında ağır metaller insan vücudunda birikmekte ve uzun sürede
birçok hastalık ve özellikle kansere yol açmaktadır.
●
Diğer su kaynaklarının kirlenmesi sonucunda toplu hayvan ölümleri görülmekte bu da besin zincirinin kırılmasına
neden olmaktadır.
360 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Kimya Her Yerde
Su kirliliğini önleme
Su kirliliğini önlemek veya en alt düzeye indirmek için şunlar yapılmalıdır.
1. Sanayi kuruluşları arıtma tesisleri kurmalı ve işletmelidir.
2. Şehir kanalizasyon şebekeleri su kaynaklarına bırakılmamalı, ayrıca biyolojik ve kimyasal ayrıştırmaya tabi tutulmalıdır.
3. Su kirliliğine neden olan kimyasal maddeler (zehirler, suni gübreler, deterjanlar vs.) kullanılmamalı veya az kullanılmalıdır.
4. Belirli yerlerde nüfus artışının önüne geçilmelidir.
5. Su kaynaklarının korunması için politikalar geliştirilmeli, plan ve programlar yapılmalıdır.
6. İnsanlar bilinçlendirilmelidir.
Toprak Kirliliği
Yeryüzünün en üst tabakasını oluşturan örtüye toprak denir.
Toprak canlıların besin ve hayat kaynağıdır. Bu nedenle toprak kirliliği bütün canlıların yaşamını olumsuz etkiler.
Toprak kirliliğine neden olan etkenler şunlardır:
1. Endüstriyel, hastane ve ev atıkları
2. Radyoaktif atıklar ve piller
3. Yapay gübre, tarım ilacı vs
4. Tarımda hormon kullanımı
5. Hava kirliliği sonucu oluşan asit yağmurları
6. Plastik, ağır metal ve ağır hidrokarbon atıklar
7. Çöp yığınlarından toprağa sızan sular, kirli sulama suları
Toprak Kirliliğinin Canlılara Etkisi
●
Toprak kirliliği sonucunda verimli tarım alanları azaltmakta ve insan dışındaki canlıların da yaşamını olumsuz etkilemektedir.
●
Kirliliğin olduğu bölgelerdeki canlılar toplu ölümle karşılaşabilir, böylece besin zinciri kırılıp ekolojik denge bozulabilir.
Bu tür tarım alanlarında yetiştirilen sebze ve meyveler insan sağlığı için uygun olmayan mineraller içerebilir, bunların
tüketilmesi sonucu insanlarda geçici ya da kalıcı hastalıklar oluşabilir.
Toprak kirliliğini önleme
Toprak kirliliğini önlemek veya en alt düzeye indirmek için şunlar yapılmalıdır:
1. Sanayi ve ev atıkları toprağa zarar vermeyecek şekilde toplanıp depolanmalı türüne göre ayrıştırılmalı ve yeniden
kullanıma sunulmalıdır.
2. Yapay gübre ve tarım ilaçları kullanılmamalı, az kullanılmalı, organik tarım teşvik edilmelidir.
3. Verimli tarım arazilerinde yerleşim ve sanayi alanları oluşturulmamalıdır.
4. DDT benzeri kimyasal maddeler, ağır metal tuzları, deterjanlar, plastikler, klor ve florlu polimer bileşiklerin kullanımı
azaltılmalı ve çevreye atılmamalıdır.
5. Doğal bitki örtüsü ve bitki örtüsündeki doğal yaşamı bozacak etkiler yapılmamalıdır.
6. Nükleer enerji bilinçli yapılmalı, nükleer atıklar çevreye zarar vermeyecek şekilde saklanmalıdır.
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 361
Kimya Her Yerde
Soru 57
Hava kirleticilerden olan azot oksitleri ve kükürt oksitleri için;
I. Sanayi kuruluşlarından havaya yayılırlar.
II.
Doğal gazın kullanılmasıyla oluşurlar.
III. Fosil yakıtların yakılmasıyla oluşurlar.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Soru 58
Asit yağmurları;
I.
İnsanlarda cilt ve solunum yolu rahatsızlıkları
II.
Metal malzemelerde korozyona neden olma
III. Sulardaki canlı yaşamına olumsuz etkileme
olaylarından hangilerine neden olur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
ÇÖZÜM
Soru 59
Hava kirliliğiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Azot oksitleri ve kükürt oksitleri asit yağmurlarına neden olur.
B) Atmosferdeki CO2 gazının artması yer yüzünde sera etkisi oluşturur.
C) Atmosferde CH4 ve N2O gazlarının artması küresel ısınmada etkili değildir.
D) Güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi ve jeotermal enerjinin kullanılması hava kirliliğini azaltan önlemlerdendir.
E) Sanayi kuruluşlarının bacalarına takılan filitreler atmosfere salınan zararlı gazları tutar.
ÇÖZÜM
Soru 60
Aşağıdaki bazı maddeler verilmiştir.
I.
Organik sıvılar
II.
Ağır metal katyonları
III. Endüstriyel atıklar
Bu maddelerden hangileri karıştıkları su kaynaklarında kirliliğe neden olur?
A) Yalnız I
B) I ve II
ÇÖZÜM
362 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
Kimya Her Yerde
Soru 61
Aşağıdakilerden hangisi toprak kirliliğinin nedenlerinden değildir?
A) Toprakların hayvansal gübre ile gübrelenmesi
B) Tarım ilaçları kullanmak
C) İşlevi biten pillerin toprağa gömülmesi
D) Plastiklerin toprağa karıştırılması
E) Endüstriyel atıkların toprağa gömülmesi
ÇÖZÜM
Soru 62
Aşağıdakilerden hangisi hava, su veya toprakta kirliliğe neden olan maddelerin özelliği değildir?
A) Canlıların sağlığı üzerinde olumsuz etkiye sahip olması
B) Ekolojik denge üzerinde olumsuz etkisi olmaması ve kolay geri dönüşümlü olması
C) Deniz ve göllerde alglerin oluşması
D) Doğal koşullarda parçalanmasının uzun zaman alması
E) Biyolojik olarak parçalanmayan maddeler olması
ÇÖZÜM
Soru 63
Çevre kirliliğinin azaltılması için aşağıdakilerden hangisinin yapılması uygun değildir?
A) Organik sıvıların su kaynaklarına dökülmemesi
B) Fosil yakıtların kullanımının azaltılması
C) Tarımda yapay gübre kullanımının yaygınlaştırılması
D) Endüstriyel atıkların arıtıldıktan sonra ortama salınması
E) Plastik malzemelerin geri dönüşüm programlarına göre tekrar kullanıma kazandırılması
ÇÖZÜM
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 363
Su ve Hayat
1.
TEST – 1
Su döngüsü ile ilgili;
I.
5.
Sert suların yumuşatılması için;
Su döngüsü canlıların hayatı ve yeryüzünün şe-
I.
killenmesi açısından çok önemlidir.
II. Sert suyu kaynatarak dinlenmeye bırakmak
II. Su döngüsü sırasında, sıcaklık değişimine bağ-
İyon değiştirici reçine kullanmak
III. Sert suya klorlama işlemi yapmak
lı olarak katı, sıvı ve gaz haller arasında dönü-
yukarıdaki işlemlerden hangileri yapılabilir?
şümler olur.
A) Yalnız I
III. Doğada sürekli kirlenen suyun arınıp yeniden
B) Yalnız II
D) I ve II
kullanılabilir hale gelmesi su döngüsü sayesin-
C) Yalnız III
E) II ve III
de olur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
6.
Sert su ile ilgili;
I.
Mikroplu su anlamına gelir.
II. İnsan sağlığı için çok zararlıdır.
III. Yapısında Ca2+ ve Mg2+ iyonları bulundururlar.
Aşağıdaki ifadelerden hangisi suyun kullanım
alanlarından biri değildir?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Ham petrolün damıtılması
A) Yalnız I
ESEN YAYINLARI
2.
B) İçme amaçlı
C) Endüstri
D) Tarımsal sulama
E) Temizlik işleri
D) II ve III
7.
3.
B) K+
C) Ca2+
E) I, II ve III
Sirkeli su
III. Sabunlu su
–
D) Al3+
I.
C) I ve III
II. Limonlu su
Aşağıdaki iyonlardan hangisi suya sertlik verir?
A) Na+
B) Yalnız III
E) NO 3
Yukarıdaki maddelerden hangileri kireç tutmuş
aletlerin temizlenmesinde kullanılabilir?
A) Yalnız I
4.
Suya sertlik veren iyonlarla ilgili;
I.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Sabun tüketimini artırırlar.
II. Su kaynatılan aletlerde kireç oluşumuna neden
olurlar.
III. Su borularında kireçlenme oluşturarak tıkanmaya neden olurlar.
8.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
neden olan madde aşağıdakilerden hangisidir?
C) I ve II
E) I, II ve III
364 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Su borularının ve ev aletlerinin kireçlenmesine
A) CaCO3
B) NaCl
D) KCl
C) NaNO3
E) KNO3
Kimya Her Yerde
9.
Suyun artırılmasında aşağıdaki işlemlerden
13. Suya kirlilik veren maddeler ve mikroorganiz-
hangisi kullanılamaz?
maların okside edilerek uzaklaştırılmasına veri-
A) Dinlendirme
B) Kireç giderme
C) Koagülasyon
D) Klorlama
len ad aşağıdakilerden hangisidir?
A) Klorlama
E) Suya MgCO3 ekleme
B) Havalandırma
C) Koagülasyon
D) Koku giderme
E) Kireç giderme
10. Suyun sertliğini gidermenin yollarından biri de iyon
değişimi yöntemidir.
Bu yöntemle suyun sertliğini gidermek için or14. Su ile ilgili;
tama aşağıdaki maddelerden hangisi eklene-
I.
mez?
B) Na2CO3
A) NaOH
D) CaCO3
Deniz suyundan içme suyu ters osmozla elde
edilir.
C) Na3PO4
II. Kaynak suyu hiçbir işleme tabi tutulmayan içme
E) NaNO3
suyudur.
III. Yeraltı kaynaklarından elde edilen; dezenfeksi-
11. Su içerisine kolloid şeklinde dağılmış bulunan
maddeleri pıhtılaştırma ile ayırmaya verilen ad
aşağıdakilerden hangisidir?
ESEN YAYINLARI
yon, filitrasyon, çöktürme, saflaştırma ve parametre değerleri değiştirilen içme suyuna işlenmiş su denir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
A) Koku giderme
B) Klorlama
C) Koagülasyon
D) Havalandırma
C) I ve II
E) I, II ve III
E) Kireç giderme
15. Su döngüsü ile ilgili;
I.
12. Su içerisinde bulunan Ca2+ iyonu ile ilgili;
I.
harlaşarak havaya buhar halinde karışır.
II. Havadaki su buharı düşük sıcaklıkların etkisiy-
İnsan sağlığı için zararlıdır.
II. Su ile çalışan sistemlerde bozulmalara neden
le yağmur, kar veya dolu gibi farklı yağış biçimleriyle yeryüzüne döner.
olur.
III. Evlerde kullanılan bazı araçlarda kireç birikme-
III. Yeryüzüne gelen yağışların tamamı yeraltı sularına karışır.
sine neden olur.
yargılarından hangileri yanlıştır?
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
Yeryüzündeki su güneş enerjisi sayesinde bu-
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 365
Çevre Kimyası
1.
TEST – 12
Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
4.
A) Azot oksitleri ve kükürt oksitleri havadaki su bu-
Aşağda bazı kimyasal atıklar sıralanmıştır.
I.
harı ile birleşir ve asit yağmurlarına neden olur.
Tarımda kullanılan gübreler ve zehirler
II. H2SO4, NaOH, Na2CO3 ve Na2S gibi maddelerin su kaynaklarına bağlanması
B) Asit yağmurları bitki örtüsüne, insanlarda deri
ve akciğer hastalıklarına neden olur.
III. Endüstri kuruluşlarınca bırakılan petrol, boya,
C) Deodorant ve spreylerden çıkan gazlar ozon ta-
ağır metal tuzları gibi atıklar
bakasını etkilemez.
Bu atıklardan hangileri su kirliliğine neden olur?
D) Yeryüzünden salınan bazı gazlar sıcaklık değiş-
A) Yalnız I
melerine (küresel ısınma) yol açar.
B) Yalnız II
D) II ve III
E) Küresel ısınma sonucunda buzul tabakaları eri-
C) I ve II
E) I, II ve III
mekte ve doğal yaşamda bozulmalar meydana
gelmektedir.
2.
Aşağıda bazı kirlilik çeşitleri ve buna neden olan
bazı etkenler verilmiştir.
5.
Kirliliğin başlıca etkeni
–––––––––––––––––––
Fosil kökenli yakıtlar
II. Toprak kirliliği
Yapay gübreler ve tarımsal
mücadele ilaçları
III. Su kirliliği
Ağır metal (Hg, Pb, Cd vs.)
I.
DDT gibi tarım ilaçları sera etkisi yapar.
II. Karbondioksit (CO2) gazının aşırı oranda birik-
ESEN YAYINLARI
Kirlilik çeşidi
––––––––––––
I. Hava kirliliği
mesiyle yeryüzünde asit yağmurları oluşur.
III. Çöp yığınlarının çok fazla olduğu yerlerde metan (CH4) gazı havayı kirletir.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
katyonları
A) Yalnız I
Bu kirlilik çeşitlerinden hangilerinin karşısında-
D) II ve III
ki etken doğru verilmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
3.
B) Yalnız III
C) I ve III
E) I, II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Hava kirliliğinin önlemesi için;
I.
Demir yolu ve deniz yolu taşımacılığı yerine karayolu taşımacılığı yaygınlaştırılmalıdır.
II. Güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi ve jeotermal
III. Yeşil alanlar artırılmalı ve yangınlar önlenmelidir.
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
386 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Bilinçsiz suni gübre kullanılması
II. Yeşil alanların çoğaltılması
Yukarıdaki işlemlerden hangileri çevre kirliliğinin artmasına neden olur?
hangilerinin yapılması uygundur?
B) Yalnız II
I.
III. Temizlik malzemesi olarak deterjan kullanılması
enerji kullanımına önem verilmelidir.
A) Yalnız I
6.
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
E) II ve III
C) I ve II
Kimya Her Yerde
7.
10. Aşağıda bazı maddeler verilmiştir.
Fosil yakıt ve sanayi kuruluşlarından yayılan azot
oksitleri, kükürt oksitleri havadaki su buharı ile bir-
I.
leşir ve asit yağmurlarını oluşturur.
II. Endüstriyel, hastane ve ev atıkları
Bu asit yağmurlarıyla ilgili;
I.
Radyoaktif atıklar ve piller
III. Plastik, ağır metal ve ağır hidrokarbonlar
Bitki örtüsünün yok olmasına neden olur.
Bu maddelerden hangileri toprakta kirliliğe ne-
II. İnsanlarda deri ve akciğer hastalıklarına neden
den olur?
olur.
A) Yalnız I
III. Ekolojik dengenin bozulmasına neden olur.
D) II ve III
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
11. Çevre kirliliğinin azaltılması için;
I.
Atmosferin yüksek katmanlarında karbondioksit
(CO2) gazının artması sera etkisi yapmaktadır.
Bu olayın sonucunda;
I.
Küresel ısınma olur.
II. İklim özellikleri değişir.
II. Şehir kanalizasyon şebekelerinin su kaynaklarına bırakılmaması
III. Yapay gübre ve tarım ilaçlarının kullanılmasının
teşvik edilmesi
III. Yeryüzünün sıcaklığı düşer.
işlemlerinden hangilerinin yapılması uygundur?
ifadelerinden hangileri doğru olur?
A) Yalnız I
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
9.
ESEN YAYINLARI
8.
Sanayi kuruluşlarının bacalarına filtreler yerleştirilerek saldıkları gazların tutulması
D) II ve III
C) I ve II
C) I ve II
E) I, II ve III
E) I, II ve III
Küresel ısınma ile ilgili;
I.
B) Yalnız II
12. I.
Atmosferdeki O2 gazının artması sonucu oluşur.
Endüstri kuruluşlarınca çevreye bırakılan petrol, boya ve deterjanlar
II. Yeryüzünün sıcaklığının artmasına neden olur.
II. Yeryüzünde salınan CO2 gazının artması
III. Yeryüzünde yansıyan ışınların atmosfer dışına
III. Deodorant ve spreylerden havaya salınan gazlar
çıkması engellenir.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri çevre kirliliğine
neden olur?
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
10. SINIF KİMYA SORU BANKASI 387
1
1A
Alkali
metaller
2
2A
13
3A
Toprak
metalleri
3
3B
Toprak alkali
metaller
4
4B
5
5B
7
7B
8
8B
9
Geçifl Elementleri
6
6B
10
11
1B
12
2B
14
4A
15
5A
16
6A
17
7A
Halojenler
18
8A
416 10. SINIF KİMYA SORU BANKASI
Soygazlar