yazılı ve görsel medyada magazinleşmenin tarihsel ve sosyolojik
advertisement
Türk Eğitim Bilimleri Dergisi Bahar 2009, 7(2), 237- CĠNSELLĠK ÜZERĠNDEN “TIK TĠCARETĠ”: ĠNTERNET HABERCĠLĠĞĠ ÜZERĠNE BĠR ĠNCELEME Umur IġIK* & Konur Alp KOZ** ÖZET Çağımızın en etkin kitle iletişim ortamlarından biri olan internet, her alanda olduğu gibi habercilik alanındaki profesyonelleri de büyük bir “rating” yarışına itmiştir. Geleneksel gazeteciliğin güçlü temsilcileri de bu ortamda kıyasıya bir rekabete tutuşmuşlar ve daha fazla “tıklanma” kaygısı ile geleneksel anlamdaki gazetecilik anlayış ve uygulamalarının dışında pratikleri uygulamaya koymuşlardır. Hiçbir haber değeri taşımayan konular –gelenekselde de temsili olan- gazetelerin internet sayfalarında kolaylıkla yer bulmaktadır. Kadın teşhirine dayalı fotoğraf galerileri, cinsellikle yoğrulmuş ve erotizm içeren başlıklarla süslenmiş “hafif” haberler, her yaştan internet kullanıcısına kolayca ulaşabilmenin anahtarı olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada; Hürriyet, Milliyet, Zaman ve Radikal’in internet “ana sayfaları” söz konusu unsurlar açısından, içerik analizi yöntemi kullanılarak incelenmektedir. Araştırma sonucu ede edilen bulguların internet gazeteciliğinin profesyonelliğinin sorgulanması, nitelikli bir habercilik anlayışının yerleştirilmesi açısından değerlendirilebileceği beklenmektedir. Anahtar Kelimeler: İnternet, habercilik, haber değeri, kadın teşhiri, tık ticareti “Click commerce” based on sexuality: An Analysis on Internet Journalism ABSTRACT The internet which is the most effective communication media leads the professionals to compete in the rating. The strong representatives competed in the atmosphere and also put into practice the practices which are except from the traditional journalism conception and application with the ticking anxiety. Any subjects which are not newsworthy take part in the internet pages of newspapers. The photo galeries based on woman exposal, the rubbish news including sexual and erotizm are used for the internet user of all ages. In this study, the internet main pages of Hürriyet, Milliyet, Zaman and Radikal are researched in terms of the aforesaid fact by using the content analysis method. The results of research are expected to examine the professonalism of the internet journalism and evaluate to provide the eligible reporting conception. Key Words: Internet, reporting, news value, The woman exposal, “Click commerce" * Yardımcı Doçent Doktor, G.Ü. İletişim Fakültesi Öğretim Görevlisi, G.Ü. Gazi Meslek Yüksekokulu ** İletişim 2003/18 U. IĢık – K. A. Koz 168 GiriĢ Gelişmiş ülkeler dikkate alındığında internetle oldukça geç sayılabilecek bir zamanda tanışan ancak son yıllardaki -devlet destekli- hamlelerle büyük bir kullanıcı sayısına ulaşan Türkiye‟de bugün itibarıyla 26.5 milyon insan internet kullanıcısı durumundadır. Bu rakam ağın içindeki diğer Türkçe konuşan insanlar da dikkate alındığında daha büyük bir topluluğa işaret etmektedir. Türkiye, internet kullanıcı istatistiklerinde Avrupa sıralamasında Mart 2009 rakamlarıyla 7. büyük, dünya sıralamasında ise 14. büyük olarak yerini almıştır ki, Avrupa‟nın ve dünyanın diğer ülkelerindeki Türkler bu rakama dahil değildir. Ülke nüfusunun yüzde 35‟i internet kullanıcısı durumundaki Türkiye‟nin 2000 ila 2008 yılları arasındaki kullanıcı sayısı artış oranı ise yüzde 1225 olarak gerçekleşmiştir (http://www.internetworldstats.com/stats4.htm, Haziran 2009). 26.5 milyon internet kullanıcısı Avrupa nüfusu içerisindeki internet kullanıcılarının yüzde 7‟ye yakınını teşkil etmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu‟nun (TÜİK) yayınladığı “Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması”na göre ise (Ocak-Mart 2008) Türkiye‟de hanelerin yüzde 24.47‟si internet erişim imkânına sahiptir. Yine araştırma sonuçlarına göre nüfusun yüzde 35.8‟i internet kullanmaktadır ve bununla birlikte “gazete ve dergi okuma (yüzde 76)” internet kullanıcılarının en çok yaptığı iş olarak (TÜİK, 2008) gözükmektedir. Bu bağlamda, çağımızın en etkin kitle iletişim ortamlarından internet, her alanda olduğu gibi habercilik alanındaki profesyoneller açısından da büyük bir rekabet ortamı yaratmıştır. Geleneksel gazeteciliğin güçlü temsilcileri daha fazla “tıklanma” kaygısı ile geleneksel anlamdaki gazetecilik anlayış ve uygulamalarının dışında pratikleri uygulamaya koymaktadırlar. İnternetin anlam üretimine aracı kıldığı dilin, geleneksel rakipleriyle paralellik gösterdiği unsurlar olduğu gibi kullandığı içerik ve anlamı bayağılaştırması bakımından farklılaştığı alanlar da söz konusudur. Hiçbir haber değeri taşımayan konular –gelenekselde de temsili olangazetelerin internet sayfalarında kolaylıkla yer bulmaktadır. Kadın teşhirine dayalı fotoğraf galerileri, cinsellikle yoğrulmuş ve erotizm içeren başlıklarla süslenmiş “hafif” haberler, her yaştan internet kullanıcısına kolayca ulaşabilmenin anahtarı olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada; Hürriyet, Milliyet, Zaman ve Radikal‟in internet “ana sayfaları” söz konusu unsurlar açısından, içerik analizi yöntemi kullanılarak incelenmektedir. Araştırma sonucu ede edilen bulguların internet gazeteciliğinin profesyonelliğinin sorgulanması, nitelikli bir habercilik anlayışının yerleştirilmesi açısından değerlendirilebileceği beklenmektedir. Güz 2009, Sayı:29 Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme 169 1- Türkiye’de Ġnternet Gazeteciliği Üzerine… İnternetle birlikte ortaya çıkan sanal gazeteler; resim, ses, video, harita vb. her türden malzemenin sunumunda sağladığı kolaylıklar, merakların ve ilgilerin paylaşımını esas alan yeni toplumlar ortaya çıkarabildiğinden ve diğer herhangi bir iletişim aracı içinde imkansız olan bağlam ve yapı derinliği ile zamana bağımlılığı ortadan kaldırmasından ötürü gazetecilik anlayışında köklü değişikliklere yol açmıştır. Etkileşim (interactivity), paket anahtarlama (packet-switching), eş zamanlılık (synchronicity), çokluortam (multimedia) ve bağlantılı metin (hypertextuality) gibi temel karakteristik özellikler (Newhagen ve Rafaeli, 1996; Pavlik, 1997: 30; Deuze, 2003: 211-215) internete özgü bir gazetecilik anlayışının doğmasına imkan tanımıştır. Başlangıcında yalnızca geleneksel gazetede yer alan kısıtlı unsurlarla (haber, fotoğraf, bulmaca, fal vb.) sanal ortamda gazetecilik yapılırken, ilerleyen yıllarda yaşanan teknolojik gelişmeler okuyucunun dikkatini çekebilecek unsurların (etkileyici görsellik, etkileşim, alan darlığının ortadan kalması ve çok fazla erişime imkân tanıyan bant genişliğinin sağlanması, artan internet hızı, video ve fotoğraf gibi web sitesine ağır yük getiren unsurların daha az yük getirir hale getirilmesi) internet ortamında kullanılabilmesine yol açmıştır. Türkiye‟de gazetelerin internetle tanıştığı 1995 yılından itibaren, bir yandan gelenekselde temsili olan gazeteler bir yandan da internetin sunduğu ekonomik imkânları fırsata dönüştüren çok sayıda internet gazetesi sanal ortamda yayına başlamıştır. Türkiye‟de bu konudaki ilki Zaman gazetesi gerçekleştirmiş ve 2 Aralık 1995‟te internette yayına başlamıştır. Türk basınında internete ilk giren dergi ise Temmuz 1995‟te Aktüel, Ekim 1995‟de Leman olmuştur. Ulusal basında, Zaman gazetesinden sonra Milliyet gazetesi 27 Kasım 1996‟da internette yayımlanmaya başlamıştır. Hürriyet gazetesi, 1 Ocak 1997‟de internette okuyucularıyla buluşurken, onu Sabah gazetesi takip etmiştir. 1997 yılıyla birlikte Türk basını tamamıyla internete adapte olmuş ve yazılı basınımızda yer alan çok sayıda dergi ve gazete sanal ortamda okuyucularına hitap etmeye başlamıştır (Gürcan, 1999: 45-46). Başlangıç yıllarında başta büyük gazeteler olmak üzere daha çok gazetelerinin “basılı nüshalarını” internete aktarmak yoluyla sanal ortama adapte olmaya çalışan bu yeni ortam aktörleri internete özgü bir yayın ve işletme modeli geliştirememişlerdir. Sanal ortamda da gelenekselde olduğu gibi abonelik yoluyla para kazanma girişimleri kısa sürede başarısızlıkla sonuçlanmıştır. İnternet ve bağlı teknolojilerde yaşanan hızlı değişim ve gelişimlerle birlikte giderek kabuk değiştiren İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 170 U. IĢık – K. A. Koz (şekil, içerik, okuyucuya ulaşma mantığında) ve bu ortama adaptasyonunu tamamlayan gazeteler nihayetinde internette ekonomik gelir elde etmenin temel unsurunun “tıklanma sayısı” olduğunun farkına varmışlardır. Tirajdan gelir elde edemeyen internet ortamdaki medya organlarının en büyük gelir kaynağını ise reklamlar oluşturmaktadır. İnterneti önemli bir mecra olarak gören reklam verenlerin sayısı giderek artmaktadır ve Türkiye‟de online reklam harcamalarının 2007 yılı itibarıyla 40 milyon doları bulduğu tahmin edilmektedir. Bu reklam pastasından pay alabilmek, başka bir deyişle reklamverenin gözüne girebilmek için bilinirlik, içerik kalitesi, ziyaretçi sayısı ve profili, görsel kalite gibi unsurlarla ayırt ediciliğin sağlanması gerekmektedir (Danış, 2009). Kısacası ne kadar çok “tıklanırsa” o kadar çok reklama ve dolayısıyla nakite kavuşma imkânı söz konusudur. Bugüne dek bu yeni ortamı teknolojik özellikleri/üstünlükleri ve gazetecilik temelinde keşfe yönelik olarak yapılan birçok çalışmada (Pavlik, 2000; Deuze, 1999, 2003, 2004; Thurman, 2007; Dimitrova and Neznanski, 2006) internet ortamının; gazeteciye, okuyucuya ve yayıncıya sunduğu fırsatlar ile internetin geleneksel anlamdaki gazetecilik uygulama ve pratiklerinden ayrılan yönleri (Gürcan ve Bekiroğlu, 2007; Aktaş, 2007; Kazaz, 2007) değerlendirilmektedir. İnternet, gazeteci-haber kaynağı ilişkisinden, haberin sunumuna (görsel-metinsel), okuyucu-gazeteci iletişimine dek pek çok şeyi değiştirmiştir. Haberin hazırlık sürecinden sunumuna dek internete özgü biçimler ortaya çıkmış ve bu gazetecilik anlayışında köklü değişimlere yol açmıştır. Evrensel bir iletişim aracı olarak denetlenmesi, gözetlenmesi pek mümkün olmayan internetin zararlı etkileri ve sonuçları karşısında toplumları, bireyleri özellikle de gençleri ve çocukları- koruyabilmek için bazı konular (çocuk pornografisi, teşhir, terörizm, uluslararası dolandırıcılık, sahtecilik) üzerinde tüm dünyanın ortak çalışma yürütmesi zorunlu hale gelmiştir. Bu yönüyle internet bir yandan sınırsız bir özgürlük ve iletişim alanını bir yandan da kötü niyetlilerin suiistimaline açık bir ortamı simgelemektedir (Işık, 2007:9). Güz 2009, Sayı:29 Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme 171 2- TartıĢmalar/Sorunlar “Kadın teşhirinin rekabetini reddediyoruz” Artık hiçbir haber değeri olmayan çıplak kadın fotoğraflarından oluşmuş foto-galerileri kaldırıyoruz.1 Yukarıdaki satırlar - yaklaşık iki yıl önce- Hürriyet gazetesi Genel Yayın Yönetmeni imzasıyla okuyucuya manşetten duyurulan haber başlığından ve spotundan oluşmaktadır. Çalışmaya da ışık tutan bu itirafın yanı sıra mevcut internet haberciliği ortam ve şartlarının, sunulan içeriklerin derinlemesine araştırma ihtiyacı ortadadır. Ülkemizde toplumsal, kültürel ve dinsel değerleri koruma çabalarıyla medyada sunulan içerikler arasında rahatsız edici bir ilişki söz konusudur. Toplumsal değerlerle çerçevesi çizilen cinsellik olgusu konusunda ne ülke eğitim kurumları ne medya ne de ebeveynler üzerlerine düşeni gerçekleştirememektedir. Buna karşın yapılan araştırmalar, arkadaşlar ve medyanın cinsellik konusunda en önemli bilgi kaynağı olduğunu ortaya koymaktadır (Ercan, 2005). Yukarıda yer alan ve bir çeşit “itiraf” olarak kabul edilebilecek açıklamalar göz önüne alındığında medyanın kimi zaman bu rolüne ilişkin otokontrol ve kendini düzeltme çalışmaları yaptığı ancak mevcut duruma bakıldığında pek de başarılı olamadığı görülmektedir. Yine benzer bir otokontrol çabası da Sabah gazetesi tarafından 27 Temmuz 2007‟de başlatılmıştır. İnternette şiddet, kadın fotoğrafları ve zararlı yayınlara karşı toplumsal bilinç oluşturmak amacıyla başlatılan “Temiz internet” kampanyası, en azından ev sahibi gazete açısından olumlu sonuçlar vermiş görünmektedir. Bütün bunlara rağmen bugün Türkiye‟de habercilik adına internet meydanında boy gösteren gazetelerin sunduğu içerikler tartışma konusudur. Alexa sıralamasında ilklerden olabilme, Google aramalarında en ön sıralara çıkabilme ve reklam pastasından daha büyük bir pay kapabilmek telaşı, kimi zaman “teşhire” kimi zaman da erotizmin sınırlarını zorlayan haber(!) içeriklerine müsaade edilmesine yol açmaktadır. Bugün itibariyle Türkiye‟de en çok ziyaretçi sayısına 1 Fatih Çekirge, Hürriyet.com.tr Genel http://www.hurriyet.com.tr/gundem/6753140.asp. Yayın Yönetmeni. 21 Haziran 2007, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi U. IĢık – K. A. Koz 172 ulaşan ilk 30 siteye bakıldığında gelenekselde de temsili olan büyük gazetelerimizin yer aldığı görülmektedir (http://www.alexa.com/topsites/countries/TR). Ancak her nedense büyük gazetelerimiz bu amaçlarını gerçekleştirirken kullandıkları yöntemler konusunda bihaber davranmakta, bazen de “örtbas” haberler yayınlayarak “Türk okuyucusunun birinci tercihi olmanın haklı gururundan!” bahsetmektedirler. Buradan hareketle çalışmanın bu bölümünde internet sitelerinin trafik kaynaklarına bakmak, okuyucuya nasıl ulaşıldığı ve ne tür teknolojik hileler yapıldığını görmek yerinde olacaktır. 3- Haber Sitelerinin Trafik Kaynakları ve Ġnternete Özgü Haber Tipleri Online haber yayımcılığı, geleneksel haber dilinden ayrılarak kendine özgün bir dil oluşturmuştur. Bu yeni dil, daha çok retoriktir ve ikna edici bir kurguya sahiptir. Temel amaç ise okuyucuyu baştan çıkaran bir söylemle, hedef kitlenin dikkatini olabildiğince çekerek sayfa ziyaretini artırmaktır. Geleneksel yayımcılıkta, haberin yer aldığı sayfalar sınırlı sayıdadır. İnternet sitelerinde ise bu sayı teknik ölçüde “sınırsız” olarak kabul edilebilir. Bu durum her ne kadar avantaj olarak gözükse de aslında internet haber yayımcılığında alternatiflerin artması ve rekabetin olabildiğince sertleşmesi nedeniyle zamanla dezavantaja dönüşmüştür. Kullanıcı, geleneksel yayımcılıkta; vitrin konumundaki ana sayfanın dışında devam sayfalarını okurken, internet yayımcılığında ana sayfanın dışındaki bölümleri tercih etmemektedir. İnternet yayımcılığında, dar alanlara sıkıştırılmış haber başlıkları, karakter sayılarıyla sınırlıdır. Bu durum, internet editörlerini geleneksel haber dilinden uzaklaştırmaktadır. Haber başlıkları, dikkat çekici hale getirilirken, tıklanma değeri yüksek kelimeler tercih edilmektedir. Dil oyunlarıyla örülü bu tercih, haberin ana kurgusunu örtülü hale getirilebilmektedir. Haber başlıklarındaki “kurgusal oyun”, benzer kelime tercihleri ve diğer yayıncı kuruluşların “copy pastları”, farklı içerikteki haberleri bile dublör haline getirmekte, mümasil kılmaktadır. Kullanıcı sayısını artırmak amacıyla yapılan bu kurgusal oyunlar, sayfa ziyaret oranlarını da artırmaktadır. Dikkat çekici bir haber başlığıyla sayfayı ziyaret eden kullanıcı, çoğunlukla yeni sürprizlerle karşılaşır. Milliyet ve Hürriyet gibi gazetelerimizin başını çektiği bu yeni uygulamada, haber içeriği birden fazla sayfalara bölünmektedir. Bu sistem yüzünden kullanıcı, tek bir haber için 2 ila 15 arasında sayfa ziyareti gerçekleştirmek zorunda bırakılmaktadır. Haber içeriğine yerleştirilen cezbedici (!) görsel öğeler, ziyaretleri tetiklemektedir. Bu amaçla; Güz 2009, Sayı:29 Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme 173 haberle ilgili veya ilgisiz aynı içerikle sunulan fotoğraf galerileri ziyaret oranını ve dolayısıyla da “tıklanma sayısını” çok daha üst seviyelere taşımaktadır. Böylelikle, tek bir haber için sayfayı ziyaret eden kullanıcı, kendi tercihi dışında adeta sayfa ziyaret etmeye zorlanmaktadır. 3.1 - Galeri Haber Tipleri 3.1.1 – “Vagon” Haberler Vagon haberler, tek bir haberin birden fazla bölüme ayrılarak içeriğin ayrı sayfalara taşınması yöntemidir. Bu şekilde sayfa ziyareti artırılmakta, okuyucunun sistemde daha fazla sürede kalması sağlanmaktadır. Haberin içerisine eklenen fotoğraf galerileri, bu oranları daha üst seviyeye taşımaktadır. 26 Haziran 2009- www.milliyet.com.tr2 Bu uygulamanın giderek yaygınlaşması içeriğinde zayıflamasına neden olmaktadır. Özellikle fotoğraf galerinin tıklanma oranı yüksek olması, haberlerde kadın teşhirciliğin artmasına neden olmakta, haber siteleri bu tür cinsel öğeler nedeniyle kimi zaman “filtreleme programları”na takılmaktadır. 2 http://www.milliyet.com.tr/GaleriHaber.aspx?aType=GaleriHaber&ArticleID=1110998&PAGE= 1&Date= 26.06.2009&KategoriID=19 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi U. IĢık – K. A. Koz 174 3.1.2- “MatruĢka” Haberler Sayfa ziyaretini artırabilmek amacıyla daha çok Milliyet ve Hürriyet‟in uyguladığı bir diğer yöntem ise “matruşka3” olarak adlandırdığımız haber biçimidir. Bu yöntemde, tıklanma oranı daha yüksek olan ya da editörün diğer haberlere göre daha önemli olduğunu düşündüğü haber, okuyucuyu devama yönlendirecek cezbedici ögelerle (başlık, fotoğraf ya da video) ana sayfaya taşınır. Ziyaretçinin dikkatini çeken bu haber tıklandığında ayrı bir sayfaya yönlendirilir ve 3 numaralı bölümde de gözüktüğü gibi günün tüm magazin haberlerinden oluşan bir derlemeyle karşılaşılır. Ziyaretçi böylelikle önem değeri en yüksek haberden başlayarak önemine göre sıralanan haber turuna sokulur. Bazen de okuyucu, “okumak istediği” habere ulaşana dek, diğer haberlere de göz atmak/tıklamak zorunda bırakılır. 27 Haziran 2009- Hürriyet 3.2. Fotoğraf ve Video Galerileri Görselliğin giderek ön plana çıktığı internet haber yayımcılığı, Alman Bild‟in önünü çektiği yeni bir ekol peşindedir. Bild‟in, internetteki çok yüksek sayfa ziyaretleri, birçok ülkedeki haber sitelerinin de aynı yöntemi izlemesine neden olmuştur. Bu yeni uygulamada, haber içerik olarak zayıf olsa da büyük görsellerle desteklenmiş, bulvar tipi gazetecilik anlayışının internete de hâkim olmasına neden olmuştur. Haber içerisine yerleştirilen fotoğraf ve video galerileri, ziyaret oranlarını (hem sayfada geçirilen süreyi hem de sayfa ziyaretini) çok daha üst seviyelere taşımaktadır. 3 Matruşka, Rus yapımı bir oyuncak bebek türüdür. Ahşap el yapımı olan bebekler ortasından açıldığında başka bir bebek çıkar, onu açtığınızda yine başka bir bebek çıkar. Tek anne figürünün içerisinde iç içe yerleştirilmiş beş veya yedi bebekten oluşur (http://tr.wikipedia.org). Güz 2009, Sayı:29 Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme 175 Bu konuda 13 Haziran 2009‟da ankarahaber.com adlı haber sitesinin de desteğiyle yaptığımız bir çalışmada, benzer içerikteki iki magazin haberi yayınlanmıştır. Bu haberlerin ilki “Ferhunde’nin acı intikamı” diğeri ise “Avrupa Yakası’nda hüzünlü veda” başlıklarıyla okuyucuya sunulmuştur. İlk haber tek bir sayfada okuyucuya sunulurken, ikinci haber 3 ayrı sayfaya bölünmüş ve içeriğe 14 fotoğraftan oluşan bir galeri eklenmiştir. Haber sitesinin ana sayfasında yayınlanan her iki haberin 3 saatlik yayın döneminin ardından sayfa ziyaretleri incelendiğinde çok farklı oranlarla karşılaşılmıştır. Aynı süre içerisinde ilk haberin sayfa ziyareti 300, ikinci habere ilişkin toplam sayfa ziyareti ise 3150 olarak gerçekleşmiştir. İkinci haber, okuyucunun hem daha fazla “tıklama”sını hem de sitede “daha fazla süre” geçirmesini sağlamıştır. Buradan da açıkça görüleceği gibi içeriğe eklenen galeriler, sitedeki ziyaret oranını, fotoğraf sayısı ve sayfa sayısının çarpanı kadar artırmaktadır. Fotoğraf ve video galerilerinin bir haber sitesine ne derece katkı sağladığı aşağıdaki tabloda da görülmektedir. Alexa verileri4 dikkate alınarak çıkarılan aşağıdaki tabloda haber sitesine ulaşan okuyucunun nerede vakit geçirdiği ya da hangi amaçla siteye ulaştığı görülmektedir. Milliyet Hürriyet Radikal Zaman D O M A İ N (Alan adı) % 88.5 milliyet.com.tr 38.3% hurriyet.com.tr 100.0% radikal.com.tr 99.0% zaman.com.tr S U B D O M A İ N (Alt alan adı) 32.8% kelebekgaleri 0.3% arsiv % 4.1 msnyasam 1.5% editor 1.0% emlak 0.9% sanaleditor 20.0% fotogaleri 5.8% fotoanaliz 0.4% videogaleri - 0.3% medya 0.2% turkuaz 0.1% arkadasim Tablo 1: Haber sitelerinin 19 Haziran 2009 tarihli toplam trafik kaynaklarının domain üzerindeki paylaşımı Milliyet Gazetesi internet sitesi bu konuda yaptığı haberlerde5 kendisine ulaşan okuyucunun yüzde 88.5‟inin ana sayfada sunulan içerikleri izlediğini belirtirken, rakip site olarak adlandırdığı Hürriyet‟te ise okuyucuların yüzde 4 5 http://www.alexa.com/siteinfo/milliyet.com.tr, zaman.com.tr, hurriyet.com.tr, radikal.com.tr “İnternette en çok ziyaret edilenler listesinde zirvede yine milliyet.com.tr”, http://www.milliyet.com.tr/Ekonomi/HaberDetay.aspx?aType=HaberDetayArsiv&KategoriID=3&Artic leID=1103664 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi U. IĢık – K. A. Koz 176 32.8‟inin gazetenin magazin ekinin galerilerine, yüzde 20‟sinin fotoğraf galerilerine ve yüzde 5.8‟inin de foto analiz bölümünü takip ettiklerini ve ana sayfayı izleyenlerin yüzde 38.3 oranında olduğunu belirtmektedir. Milliyet Gazetesi, Hürriyet konusunda gerçekleri dile getirmesine rağmen kendi web sitesini ilişkin gerçekleri de göz ardı etmektedir. Zira Milliyet istatistiklerde belirtilenin aksine, foto/video galeri vb. içerik sunumlarını subdomain‟de (galeri.milliyet.com.tr gibi) değil, ana domain olan milliyet.com.tr (milliyet.com.tr/galeri) üzerinde tutmaktadır. Hürriyet‟in dışında Radikal ve Zaman gazeteleri de foto galeri vb. içerikleri ana domain üzerinden sunmaktadır. Bu da kısmi de olsa açık kaynak olarak kabul edilen Alexa ölçümlerinde, galeri vb. içeriklerin toplam kullanıcı üzerinden ziyaret edilme oranını kullanıcı bazında ölçüm dışında bırakmaktadır. 3.3. Arama Motorları ve “Kelime” Oyunları İnternet sitelerinin “kullanıcı havuzu” olarak kabul edilebilecek arama motorlarından kendi sitesine kullanıcı/okuyucu çekebilmesi tesadüflere bırakılan bir durum değildir. “Adriana Lima” konusunda Google‟da yapılan bir aramada Türk basınının önde gelen temsilcilerinin ilk sıralarda çıkması da bir tesadüf sonucu gerçekleşmemektedir. Kullanıcılar, arama motorlarında istediği veriye, sayfaya kodlanan anahtar kelimeler veya sistemdeki eşlemeli anahtar kelimeler sayesinde ulaşmaktadırlar. Bu kodlamalar, arama motorlarının olası algoritmalarına göre düzenlenmektedir. Çünkü arama motorlarında, aramalarda giderek önemli bir hale gelen “üst sırada çıkma isteği”nin bir sonucu olarak büyük bir pazar haline gelen optimizasyon hilelerinin önüne geçilmesi amacıyla algoritmalar sürekli değiştirilmekte ya da daha karmaşık hale getirilerek birden fazla bileşen kullanılmaktadır. Haber siteleri de birçok internet sitesi gibi bazı kelime gruplarında rakiplerine göre daha ön sıralarda çıkabilmek amacıyla bu tür optimizasyonlara başvurmaktadır. Bu amaçla, habere ilişkin her bir sayfanın başına, sistem tarafından daha önce yapılan kodlamalarla sistemli biçimde title (site başlığı), keywords (anahtar kelimeler) ve description (sayfa özeti) bilgilerine yer verilmektedir. Güz 2009, Sayı:29 Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme 177 Hürriyet gazetesinin 27 Haziran tarihli “Çamur bahane festival şahane” başlıklı haberinde (http://kelebekgaleri.hurriyet.com.tr/galeridetay.aspx?cid= 20006&rid=2369) ilgili kuruluşun, arama motorlarından “uygun olmayan içerik ve kelime oyunlarıyla” ziyaretçi çekme çabası açıkça görülmektedir. Haber başlığına tıklayan ziyaretçi, haberin içeriğinde “Çamur içinde festival” başlıklı haberle karşılaşırken, zayıf bir içerikle sunumu yapılan haberin sayfa başlığı ise (3) numaralı alanda görüldüğü gibi “Çamurla sevişenler” şeklinde oluşturulmuştur. (1) ve (2) numaralı alanlardaki başlıklar okuyucu için (3)‟üncü başlık ise site başlığı olarak arama motorları için düzenlenmiştir. Sayfanın kaynağında sayfa başlığı (title) olarak “çamurla sevişenler” kelimeleri kullanıldığı görülmektedir. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi U. IĢık – K. A. Koz 178 Aşağıda ankarahaber.com (03-06-2009) adlı haber sitesinin, reyting ölçüm ortamı olan Google Analytics raporlarında yer alan ziyaretçi kaynaklarının dağılımına ilişkin istatistiki değerler yer almaktadır. Buradan da görüleceği üzere ilgili haber sitesinin en büyük trafik kaynağını (% 78,79 ) arama motorları oluşturmaktadır. Bu durum, çevrimiçi ortamda arama motorlarını önemli hale getirmektedir. Aşağıdaki tabloda ise çalışmaya konu edilen dört ayrı haber sitesinin, Google‟da yer alan toplam indekslerindeki çevrimiçi aykırı kelime unsurları listelenmiştir. Milliyet‟in ilgili tarihte Google‟de indekslenen toplam 13 milyon sayfası bulunmaktadır ve bunların içerisinde seks kelimesine ait 55 bin sonuç yer alırken bu oran Zaman gazetesinde sadece 723‟tür. Bu da ilgili kelime gruplarında yapılan aramalarda, Milliyet‟in ziyaret edilme olasılığını artırmaktadır. Milliyet Hürriyet Radikal Zaman Seks 55.000 21.100 46.500 723 Porno 19.800 17.400 19.100 835 Fantezi 4.090 1.450 971 240 Cinsellik 39.500 6.350 10.100 2.190 Erotizm 4.550 1.260 1.290 53 13.000.000 5.750.000 4.920.000 4.650.000 Anahtar Kelime Toplam indeks Tablo 2: 19 Haziran 2009 tarihli Google aramalarında kelime tercihleri Güz 2009, Sayı:29 Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme 179 4. Yöntem Bu çalışma 1-10 Haziran tarihleri arasında incelemeye konu dört gazetenin internet sitelerinde ve yalnızca ana sayfada yer almış 6 haberler ve görsel unsurlar üzerinde gerçekleştirilmiştir. Gazetelerin ana sayfalarını, nitel ve nicel olarak değerlendirebilmek için “içerik analizi” yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizi; bir metindeki değişkenleri ölçmek için yapılan sistematik, tarafsız ve sayısal bir analizdir (Berelson, 1984: 18). Nicel değerlendirme kapsamında 9 değişkenden oluşan kodlama formu yardımıyla elde edilen veriler istatistikî olarak değerlendirilecektir. Nitel değerlendirme kapsamında ise özellikle kullanılan haber başlıkları ve kullanılan haber fotoğrafları başlık ilişkisi irdelenecektir. Araştırma kapsamında yanıtı aranan sorular şunlardır: 1. Cinsellik ve “kadın teşhiri” gereğinden fazla olarak okuyucuyu çekmek ve daha çok sayfa ziyareti sağlamak adına kullanılmakta mıdır? 2. Gelenekselde de temsili olan gazetelerin internet sayfalarında sundukları içerikte “cinsellik” ve “kadın teşhiri”nin boyutları hangi düzeydedir? 3. Gazetelerin ana sayfalarında sundukları fotoğrafların ilişkilendirilmesi anlamlı mıdır? haberlerle kullandıkları 5. Bulgular 5.1. “Cinsellik” ve “TeĢhir” Ġçeren Haberlerin Gazetelere Göre Dağılımı ve Toplam Haber Ġçerisindeki Oranları Çalışma kapsamında yapılan incelemelerde Hürriyet gazetesinin arşive atılan ana sayfasında 1-10 Haziran tarihleri arasında toplam 525 haber başlığı 7 tespit edilmiştir. Toplam haberler arasından “teşhir” ve “cinsellik” unsuru taşıdığı tespit edilen 103 haber içerik analizine tabii tutulmuştur. 10 günlük sürede yer alan 103 haber, ana sayfada yer alan toplam haberlerin yüzde 19.6‟sını teşkil etmektedir. İnceleme konusu gazetelerden Hürriyet, Milliyet ve Radikal gazetelerinin ana sayfalarına “Arşiv”den ulaşılırken, Zaman gazetesi 1-10 Haziran tarihleri arasında ve saat 20.00-21.00 saatleri arasında günlük olarak takip edilmiştir. Zaman gazetesinde cinsellik ve teşhire dayalı hiçbir bir unsura rastlanmadığı için haber sayısı bakımından istatistiki bir değerlendirme yapılmamıştır. 7 Arşive atılan ana sayfadaki bütün haberleri kapsamaktadır. http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haberler.aspx?id=2065&tarih=2009-06-01 ve takip eden günler. 6 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi U. IĢık – K. A. Koz 180 Tarih Gazete Hürriyet Milliyet Radikal 2 Haziran Hürriyet Milliyet Radikal 3 Haziran Hürriyet Milliyet Radikal 4 Haziran Hürriyet Milliyet Radikal 5 Haziran Hürriyet Milliyet Radikal 6 Haziran Hürriyet Milliyet Radikal 7 Haziran Hürriyet Milliyet Radikal 8 Haziran Hürriyet Milliyet Radikal 9 Haziran Hürriyet Milliyet Radikal 10 Haziran Hürriyet Milliyet Radikal Hürriyet Toplamı Milliyet Toplamı Radikal Toplamı Genel Toplam 1 Haziran Ana sayfada yer alan toplam haber baĢlığı sayısı 52 62 47 54 62 47 50 66 47 54 64 47 51 63 43 51 58 45 52 60 43 53 66 43 54 65 43 54 62 43 525 627 448 1600 Cinsellik/kadın teĢhiri içeren haber sayısı 9 12 3 10 12 1 14 14 1 14 16 3 11 14 4 11 12 1 6 13 3 10 15 9 10 9 14 4 103 133 20 253 Yüzde % 16.9 19.3 6.3 18.5 19.3 2.1 28 21.2 2.1 25.9 25 6.3 20.3 22.2 9.3 20.3 20.6 2.2 11.5 21,6 6.9 18.8 22.7 16.6 16.6 16.6 22.5 9.3 19.6 21.2 4.4 15.8 Tablo 3: Cinsellik ve Teşhir İçeren Haberlerin Ana Sayfada Yer Alan Haberlere Oranı Güz 2009, Sayı:29 Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme 181 Milliyet gazetesinin ana sayfasında ise 1-10 Haziran tarihlerinde toplam 627 haber başlığı yer almaktadır8. Bunların arasından 133 haber incelememiz açısından gerekli unsurları taşıdığı gerekçesiyle içerik analizine tabii tutulmuştur ve bu değerlendirmeye alınan toplam haberin yüzde 21.2‟sine tekabül etmektedir. Çalışma kapsamında ele alınan Radikal gazetesinin, arşivlerinde yapılan incelemede ise, on günlük sürede 448 haber unsuru değerlendirmeye alınmıştır. Radikal gazetesinin “teşhir” ve “cinsellik” içeren haber sayısı ise 19‟dur. Bu ise toplam haberlerin yüzde 4.4‟ünü teşkil etmektedir. Zaman gazetesi dışında incelemeye konu diğer 3 gazetede toplam 1600 haber arasından 253‟ünde cinsellik ve teşhir unsuru içeren; başlık, görsel öge ve ifadeye rastlanmıştır. Bunun toplam habere oranı ise yüzde 15.8 olarak gerçekleşmiştir. İçerik analizine tabii tutulan toplam 258 haberin gazetelere göre dağılımı ise aşağıdaki gibidir. Frekans Yüzde Geçerli yüzde Birikimli yüzde Hürriyet 103 39,9 39,9 39,9 Milliyet 136 52,7 52,7 92,6 Radikal 19 7,4 7,4 100,0 Toplam 258 100,0 100,0 Tablo 4: Cinsellik-Teşhir İçeren Haberlerin Gazetelere Dağılımı 5.2. Kullanılan BaĢlık Grameri İnceleme konusu üç gazete, cinsellik ve teşhir içerdiği tespit edilen toplam 258 haberde kullandıkları başlık açısından da değerlendirilmiştir. Haberlerin yüzde 39‟unda eksiltili-devrik cümle kullanılırken, yüzde 53‟e yakını düz cümle ile başlıklandırılmıştır. Soru ve flaş-şok ifade şeklinde başlıklandırılan haberler ise (yüzde 8) daha azınlıkta kalmıştır. 8 Arşivde görüntülenen ana sayfada, “Günün Diğer Haberleri”, “Sinema”, “Kültür-Sanat”, “Astroloji”, “Mizah” “TV Rehberi”, “Renkli Hayatlar”, “Milliyet İnternet TV” gibi bölümler değerlendirmeye İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi U. IĢık – K. A. Koz 182 Frekans Yüzde 101 39,1 39,1 39,1 Soru cümlesi 8 3,1 3,1 42,2 Flaş-şok ifade 13 5,0 5,0 47,3 100,0 Eksiltili-Devrik cümle9 Geçerli yüzde Birikimli yüzde Düz cümle 136 52,7 52,7 Toplam 258 100,0 100,0 Tablo 4: Haberlerde Kullanılan Başlık grameri 5.3. Haberde Cinsellik-TeĢhir Unsurunun Kullanıldığı Yer ve KullanılıĢ Biçimi Üç gazete özelinde ele alınan 258 haber üzerinde yapılan incelemede cinsellik ve teşhirin çoğunlukla görsel ögeler kullanılarak gerçekleştirildiği görülmüştür. 160 haberde görsel unsur yoluyla yapılan teşhirin (yüzde 62) yanı sıra 60 haberde de (yüde 23.3) en az iki alanda (başlık, görsel unsurlar ve metin) söz konusu unsurlara rastlanmaktadır. Bunun yanı sıra 20 haberde ise sadece başlıkta (yüzde 7.8), 18 haberde ise sadece metinde (yüzde 7) teşhir-cinsellik unsurları yer almıştır. Cinsellik ve teşhir içeren haberlerin büyük çoğunluğunda (yüzde 64: 165 haber) “kadın obje”ye yer verilirken, yalnızca yüzde 5.4‟lük bir dilimde yer alan 14 haberde erkek obje ön plana çıkarılmıştır. Haberler yoluyla cinsellik imasına 10 37 haberde rastlanırken (yüzde 14.39, yalnızca görsel unsur kullanımı 11 yoluyla cinsellik ve teşhire 13 haberde, erotizm içeren ifade ve unsurların kullanımına ise 29 haberde (yüzde 11) rastlanmıştır. İnternette tasarım ve mizanpaj açısından yaşanan yer darlığı tam cümle kurmayı güçleştirmektedir. Bu nedenle tam bir cümle kurulabilmesi için gereken ana unsurları (yüklem) içermeyen cümlelerle, devrik cümlelerden oluşan başlıklar kullanılmaktadır. 10 Cinsellik iması: Haberde başlık ya da metinler yoluyla cinselliği çağrıştırıcı ifadeler. (“Evlenmeden de olur” Hürriyet, 8 Haziran) 11 Görsel unsur kullanımı: Haberle ve konusuyla ilgisi olmasa da kullanılan resmin, kadın teşhirine dayalı olması. (“Öyle bir hastalık ki” Hürriyet, 8 Haziran) 9 Güz 2009, Sayı:29 Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme 183 5.4. Haberlerde “En Sık Vurgulanan” ya da “Tekrarlanan Ġfade” 12 Frekans Cinsel görsellik vurgusu Yüzde Geçerli yüzde Birikimli yüzde 167 64,7 64,7 64,7 Cinsel istek uyandıran ifade 40 15,5 15,5 80,2 Cinsel tercih 11 4,3 4,3 84,5 Cinsel suçlar 21 8,1 8,1 92,6 Diğer 19 7,4 7,4 100,0 258 100,0 100,0 Toplam Tablo 5: En sık kullanılan ya da vurgulanan cinsel ifade Üç gazete ve 258 haber üzerinde yapılan incelemede, cinsellik-teşhir içeren haberlerin büyük çoğunluğunun “cinsel görsellik vurgusu” yapan ifadelerle şekillendirildiği görülmüştür. Haberlerin yüzde 15‟inde “cinsel istek uyandıran ifade”lere yer verilirken, 21 haber taciz, tecavüz türünden “cinsel suç/adli vaka” vurgusu yapan metin ve görüntüler içermektedir. 5.5. Haberin Yönlendirildiği Yer ve Ana Sayfadaki Konumu İncelemede ana sayfada yer alan 258 haberin sitede hangi bölüme yönlendirildiği de sayısal olarak ortaya konulmuştur. Buna göre haberlerin büyük bir çoğunluğu (yüzde 52: 134 haber) foto galerilere yönlendirilmiştir. Elde edilen veriler, foto galerilerinin internet haber siteleri için ne denli bir “rating kaynağı” olduğunu da ortaya koymaktadır. Bir internet okuyucusunun daha fazla sayıda “tıklama” gerçekleştirmesi ve daha fazla süre ile sayfa ziyaretinde kalması için haberciler “foto galerileri”ni etkili bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Cinsel görsellik vurgusu: Habere konu kişi ya da kişilerin fiziki görüntülerinin ön planda tutulduğu haberler. (Kağıt bebekler ne kadar kazanıyor?, Dünyanın en güçlü kadını 34 yaşında, Milliyet, 8 Haziran) Cinsel istek uyandıran ifade: Seks, frikik, çıplak, dekolte vb. kelimeler içeren haber başlıkları ile yapılandırılan haberler. (Frikik var, iç çamaşırı yok!, Milliyet, 6 Haziran; Bir erkeğe dört kız düşüyor, Hürriyet. 9 Haziran.) Cinsel tercih: Eşcinsellik, lezbiyenlik vs. konularla, kişilerin cinsel fantezilerini konu alan haberler. (Seks bağımlısıymış, Milliyet, 8 Haziran; Eşcinseller bilimsel olarak incelenecek!, Radikal, 5 Haziran) Cinsel suçlar: Tecavüz, taciz türünden konular, cinsel şiddet haberleri. (Prensin „seks kölesi‟ kurtuldu, Milliyet, 2 Haziran, Küçük kıza otomobilde tecavüz!, Milliyet, 3 Haziran) 12 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi U. IĢık – K. A. Koz 184 Frekans Yüzde 134 51,9 51,9 51,9 6 2,3 2,3 54,3 25 9,7 9,7 64,0 3 1,2 1,2 65,1 Devam sayfası 69 26,7 26,7 91,9 Vagon/Matruşka haber 21 8,1 8,1 100,0 258 100,0 100,0 Foto galeri Video Eklere link Başka bir siteye link Toplam Geçerli yüzde Birikimli yüzde Tablo 6: Haberin Yönlendirildiği Yer Son dönemlerde foto galerileri ile benzer bir işlevi yerine getiren “Vagon” ve “Matruşka” haberler de rating ve sitede geçirilen sürede belirleyici rol oynamaktadır. İncelememize konu olan 258 haberin yüzde 8‟i (21 haber) bu yöntemlerle dizayn edilmiştir. Bunun dışında haberlerin yüzde 26.7‟si devam sayfalara aktarılırken, yaklaşık yüzde 13‟ü video, eklere ya da başka bir siteye yönlendirme yapmaktadır. İncelemede 258 haber, ana sayfada yer aldığı konum açısından da değerlendirilmeye tabii tutulmuştur. Yukarıdaki frekans tablosunda da görüleceği üzere, haberlerin yüzde11‟den fazlası (29 haber) manşet ve sürmanşet olarak ana sayfaya girerken, yine yüzde 27‟si (71 haber) manşet bölgesinde vitrine çıkmıştır. İncelemeye konu 258 haberin büyük bir çoğunluğu ise (yüzde 61.2: 158 haber) göbek tabir ettiğimiz bölümden ana sayfaya dahil olmuştur. Frekans Yüzde Geçerli yüzde Birikimli yüzde 25 9,7 9,7 9,7 Sürmanşet 4 1,6 1,6 11,2 Sağ manşet resimli 6 2,3 2,3 13,6 Sağ manşet 21 8,1 8,1 21,7 Manşet altı (resimli) 44 17,1 17,1 38,8 100,0 Manşet Göbek 158 61,2 61,2 Toplam 258 100,0 100,0 Tablo 7: Haberin sayfadaki konumu Güz 2009, Sayı:29 Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme 185 5.6. Cinsellik-TeĢhir Ġçeren Haberin Türü ve Haber-Resim ĠliĢkisi Sayısal değerlendirme yapılan 258 haberin yüzde 51.2‟si (132 haber) magazin konularını kapsarken, yüzde 27‟si dış kaynaklı haberlerden oluşmaktadır. Haberlerin yüzde 13.6‟sı ülke gündeminden konulara ve yaşam/sağlık içeriğiyle donatılırken (35 haber), yüzde 8‟i derleme haber 13 şeklinde konumlandırılmıştır. Magazin Frekans Yüzde Geçerli yüzde Birikimli yüzde 132 51,2 51,2 51,2 Dış haber/dünya 70 27,1 27,1 78,3 Yaşam/sağlık 15 5,8 5,8 84,1 Yurt içi haber/gündem 20 7,8 7,8 91,9 100,0 Derleme haber Toplam 21 8,1 8,1 258 100,0 100,0 Tablo 8: Cinsellik/teşhir içeren haberin türü Yine bir başka değerlendirme konusu da kullanılan fotoğraflarla haber ilişkisi üzerine olmuştur. Milliyet, Hürriyet ve Radikal gazetelerinin ana sayfalarında ve devama aktarılan sayfalarda kullandığı fotoğraflarla haberin konusu arasındaki ilişkiye bakıldığında, 151 haberin güncel resimlerle yapılandırılırken, yüzde 36‟sının arşiv kayıtlarındaki resimlerle sayfaya taşındığı görülmüştür. Haberlerin küçük bir kısmı ise resim-grafik-clipart ile şekillendirilmiştir. Güncel Frekans Yüzde Geçerli yüzde Birikimli yüzde 151 58,5 58,5 58,5 Grafik/clipart 14 5,4 5,4 64,0 Arşiv resim 93 36,0 36,0 100,0 258 100,0 100,0 Toplam Tablo 9: Haber-resim ilişkisi 13 Derleme Haber: Genelde fotoğraf kullanımı ile belirli bir konuda –güncel olmasa da- yapılan haberler. Konuyla bağlantılı fotoğrafların bir kısmı alt yazı ve spotlarla okunur kılınırken ardından gelenler yalnızca görsel unsurlarla donatılıyor. (Makyajsız gezmemesi gereken 50 ünlü isim, Milliyet, 2 Haziran; Dünya onları bu sahnelerle tanıdı, Milliyet, 7 Haziran; Unutulmuş pop starlar, Hürriyet, 3 Haziran.) İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi U. IĢık – K. A. Koz 186 6. Değerlendirme ve Sonuç Yapılan incelemede elde edilen nicel veriler, “kadın teşhiri” ve “cinselliği” ön planda tutan haberlerin birer rating unsuru olarak genel toplam haberler arasında önemli bir boyutta kullanıldığına işaret etmektedir. Milliyet gazetesinin genel toplam haberleri arasında bu tür haberlerin oranı yüzde 21‟e ulaşırken, Hürriyet gazetesi açısından da bu oran yüzde 20‟lere yaklaşmaktadır. Başka bir deyişle 10 haberden 2‟sinde teşhir ve cinsellik unsuru ön planda tutulmaktadır. Bunun yanında; aile içi şiddet, töre cinayeti, vahşet içeren 3. sayfa haberleri de dikkate alındığında, internet haber sitelerinin sunduğu içeriğin ne boyutlarda olduğu daha da anlaşılacaktır. Teşhir ve cinselliğin ön plana alındığı hiçbir haber ve görsel ögenin gözlemlenmediği Zaman gazetesi ile Radikal gazetesinin Hürriyet ve Milliyet gazetelerine oranla çok daha masum bir içerik sunduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Temel araştırma sorusu açısından ortaya çıkan gerçek ise; “teşhir” ve “cinselliğin” ön planda tutulduğu -magazin ağırlıklı hafif haberler- incelemeye konu olan gazetelerden Hürriyet ve Milliyet‟te yoğun olarak kullanılmaktadır. Bir başka nokta da gazetelerin kullandıkları haber başlıkları ile fotoğrafların ilişkilendirilmesi açısından göze çarpmaktadır. “Bu küçük kızı tanıdınız mı?”, “Onları bu sahnelerle tanıdınız?”, “En çok paylaşılan kareler” şeklindeki masumane başlıklarla yapılan yönlendirmelerin ardında “teşhir” ve “cinsellik” unsurlarının yer aldığı görsel unsurlar peş peşe sıralanmakta ve bu yöntem daha çok “tıklanabilmenin” anahtarı olarak kullanılmaktadır. Bazen de tam tersine, çok daha masum bir içerik taşıyan haber içeriği arşivden ortaya çıkarılmış şuh bir fotoğrafla süslenmektedir. Geleneksel basınımızın güçlü temsilcilerinin internet ortamında sundukları bu içeriklere; genç, çocuk, yaşlı her kesimden insanın rahatça ulaşabildiği düşünüldüğünde bu içeriklerin daha sağlıklı ve okunabilir hale getirilme zorunluluğu ortadadır. Nitekim dönemin Hürriyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Fatih Çekirge, “Kadın Teşhirinin Rekabetini Reddediyoruz!” başlıklı yazısında bu konuda da şöyle bir itirafta bulunmuştu: “Biliyoruz ki internet sitelerine girebilmek çok kolaydır. Yarı pornografik ve kadın teşhirine dayanan üstelik hiçbir haber değeri olmayan fotoğraflara ne yazık ki çocuklarımız da kolayca ulaşabilmektedir... Bunun için de kaldırıyoruz...” Çalışma ile ortaya çıkan sonuç ve gözlemlerden elde ettiğimiz önemli verilerden biri de, internet ortamındaki aşırı rekabet ortamında özellikle çocuk ve gençlerin ruh sağlığı ve psikolojilerinin gözardı edilmekte olduğudur. İncelemeye Güz 2009, Sayı:29 Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme 187 aldığımız üç gazetenin geleneksel ortamdaki içerikleriyle internette sundukları içeriğin farklılığı da ortada iken, internete özgü içerik yaratma girişimlerinin temelinde daha fazla “tık” alabilmek ve okuyucuyu daha fazla sitede tutabilmek adına, deyim yerindeyse “bel altı yöntemler” kullanılmaktadır. “Üstsüz klip çekti!” (8 Haziran, Hürriyet), “Bir erkeğe dört kız düşüyor” (9 Haziran, Hürriyet), “Seks oyuncağı edinin” (10 Haziran, Hürriyet), “Frikik var, iç çamaşırı yok!”, “Fermuarını açık unutunca” (6 Haziran, Milliyet), “Çamaşır giymeyi unutunca” (10 Haziran, Milliyet) vb. türünden başlıklar, okuyucuların hemen her gün görmeye alıştığı ve giderek de yadırgamadığı haberler olarak karşımıza çıkarken, çok daha masum başlıklarla (“Beyaz giyerken dikkat!”, 5 Haziran Hürriyet; “Konuşan fotoğraflar”, “En çok paylaşılan kareler”, Milliyet) sunulan haberlerin altına yerleştirilen içerik ve görsel ögeler “teşhir”in boyutlarını ortaya koymaktadır. Her ne kadar çalışmamız büyük bir resmin küçük bir bölümüne ışık tutsa da, birazcık “cinsellik” ve “teşhir” koklatılmış haberlerin ulaştığı rating rakamlarının cazibesinin ve ekonomik getirisinin geleneksel gazetecilik değerlerini hiçe sayan bir anlayışın zaferine yol açtığı sonucunu doğurmaktadır. Ancak bu anlayışın karşısında uygulamaların ve teşhirden arındırılmış daha sağlıklı bir habercilik arayışında olanların varlığı da bilinmektedir. KAYNAKÇA Aktaş, C. (2007) İnternet‟in Gazeteciliğe Getirdiği Yenilikler, Selçuk İletişim, 5(1). Berelson, B. (1984) Content Analysis in Communication Researh, Hafner Press, New York. Danış, S. (2009) Türkiye‟de Online Reklamcılık Sunumu, http://www.zapmedya.com/data/sarperdanis_0802_onlinereklamcilik_public. pdf. [Erişim: 5 Haziran 2009] Deuze, M. (1999). Journalism and the web: An analysis of skills and standards in an online environment. Gazette, 61(5), 373–390. Deuze, M. (2003) The web and its journalisms: considering the consequences of different types of newsmedia online, New Media&Society, Vol(5)2, pp.203230. Deuze, M. (2004) What is Multimedia Journalism?, Journalism Studies, Vol:5, Number 2, pp.139-152. Dimitrova, D.V. Neznanski, M. (2006) Online Journalismand the War in İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi U. IĢık – K. A. Koz 188 Cyberspace: A Comparison Between U.S. and International Newspapers, Journal of Computer-Mediated Communication 12 (2006) 248–263 ª 2006 International Communication Association. Ercan, H.(2005) Türkiye‟deki Gazetelerde Cinsellik, Türk HIV AIDS Dergisi, 8 (2), s.61.69. Gürcan, H.İ.(1999) Sanal Gazetecilik, Anadolu Üniversitesi Yayınları: Eskişehir. Gürcan, H.İ. ve Bekiroğlu, O. (2007) Türkiye‟de İnternet Gazeteciliği Açısından Yerel Basının Genel Görünümü ve Bölgeler Arası Bir Değerlendirme, Selçuk İletişim, 5(1), s.22-29. Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması Sonuçları (2008), Sayı:138, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=2055, [Erişim: 26 Mayıs 2009] http://www.alexa.com/topsites/countries/TR Internet Usage in Europa (2009) http://www.internetworldstats.com/stats4.htm, [Erişim: 26 Mayıs 2009] Işık, Umur (2007) Medya Bağımlılığı Teorisi Doğrultusunda İnternet Kullanımının Etkileri ve İnternet Bağımlılığı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, S.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya. Kazaz, M.(2007) Geleneksel Habercilikten İnternet Haberciliğine Geçiş Sürecinde Spor Basını, Selçuk İletişim, 4(4): 220-229. Newhagen, J. E., & Rafaeli, S. (1996) Why communication researchers should study the Internet: A dialogue, Journal of Communication, 46, pp.4-13. Pavlik, J.V. (1997) The Future of Online Journalism: Bonanza or Black Hole?, Colombia Journalism Review, Jul/Aug 97, Vol.36, Issue 2, p.30. Pavlik, J.V. (2000) The Impact of Technology on Journalism, Journalism Studies, Vol:1, Number 2, pp.229-237. Thurman, Neil (2007) The globalization of journalism online: A transatlantic study of news websites and their international readers, Journalism, 8(3), pp.285307 Güz 2009, Sayı:29
