merkez bankası ve para pol t kaları

MERKEZ BANKASI VE
PARA POLİTİKALARI
Erdem Başçı
TCMB Başkan Yardımcısı
Karadeniz Teknik Üniversitesi
(Trabzon) ve Beykent
Üniversitesi (İstanbul)
1
Görevleri
Temel Amaç:
Fiyat İstikrarı
2
Görevleri
Diğer Görevler:
Büyüme ve istihdam
(temel amaçla çelişmemek
kaydıyla)
3
Görevleri
Diğer Görevler:
Ödeme Sistemleri
4
Görevleri
Diğer Görevler:
Finansal İstikrar
5
Fiyat İstikrarı ve Büyüme
Fiyat
Fiyat İstikrarı
İstikrarı
Fiyat
Fiyat istikrarı
istikrarı paranın
paranın alım
alım gücünün
gücünün
Ortalama
Enflasyon
Ortalama
Büyüme
1990-2001
% 74,0
% 3,0
2002-2006
% 14,9
% 7,5
korunmasıdır.
korunmasıdır.
İhmal
İhmal edilebilir
edilebilir derecede
derecede düşük
düşük enflasyon
enflasyon
Türkiye’de Enflasyon ve Büyüme Eğilimleri
fiyat
fiyat istikrarı
istikrarı olarak
olarak nitelenebilir.
nitelenebilir.
(1981-2006, yüzde)
Fiyat
Fiyat istikrarından
istikrarından ödün
ödün verilerek
verilerek
sağlanan
sağlanan büyüme
büyüme kalıcı
kalıcı olamaz.
olamaz.
75
2002-2007
2002-2007 yılları
yılları arasında
arasında enflasyon
enflasyon
55
Enflasyon
(sol eksen)
9.5
7.5
düşürülürken
düşürülürken yüksek
yüksek büyüme
büyüme oranlarına
oranlarına
5.5
35
Büyüme
(sağ eksen)
ulaşılmıştır.
ulaşılmıştır.
büyümenin
büyümenin önündeki
önündeki önemli
önemli bir
bir engeli
engeli
kaldırmak
kaldırmak anlamına
anlamına gelir.
gelir.
3.5
-5
1.5
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Fiyat
Fiyat istikrarını
istikrarını sağlamak
sağlamak sağlıklı
sağlıklı
15
Kaynak: TÜİK
6
Büyüme
Büyüme
2002-2007
2002-2007 yılları
yılları arasında
arasında Türkiye
Türkiye
dünyada
dünyada en
en hızlı
hızlı büyüyen
büyüyen ülkeler
ülkeler
arasındadır.
arasındadır.
Bu
Bu dönemde
dönemde ekonomide
ekonomide yaşanan
yaşanan
birikimli
birikimli GSYİH
GSYİH büyüme
büyüme hızı
hızı %
% 48,7
48,7
olarak
olarak gerçekleşmiş
gerçekleşmiş ve
ve Türkiye,
Türkiye, belli
belli
başlı
başlı 76
76 gelişmiş/gelişmekte
gelişmiş/gelişmekte olan
olan ülke
ülke
arasında
arasında büyüme
büyüme hızı
hızı sıralamasında
sıralamasında
7.
7. sırada
sırada yer
yer almıştır.
almıştır. (Toplam
(Toplam 180
180
ülke
ülke arasında
arasında ise
ise 32.’dir)
32.’dir)
Ülkemiz
Ülkemiz için
için gerekli
gerekli olan,
olan, 2001
2001 yılı
yılı
sonrası
sonrası elde
elde ettiğimiz
ettiğimiz kazanımları
kazanımları
kalıcı
kalıcı kılmak
kılmak ve
ve büyümeyi
büyümeyi
sürdürülebilir
sürdürülebilir hale
hale getirmektir.
getirmektir.
(GSYİH, birikimli yüzde değişim, 2002-2007*)
Çin
Le to nya
Es to nya
Litva nya
Hindis ta n
Ukra yna
Türkiye
Rus ya
S inga pur
P a na m a
R o m a nya
S lo va k Cum .
P a kis ta n
P e ru
B a gla de ş
Nije rya
İra n
B ulga ris ta n
M a le zya
Ho ng Ko ng S AR
S ırbis ta n
F ilipinle r
Ta yla nd
Endo ne zya
B o rs na He rs e k
İrla nda
Arna vutluk
Arja ntin
Hırva tis ta n
M ıs ır
Ko re
Ko lo m biya
Çe k Cum .
Ekva do r
Ş ili
Ve ne zue la
Ta yva n
P o lo nya
Ho ndura s
G. Afrika
S lo ve nya
Yuna nis ta n
Lüks e m burg
M a c a ris ta n
Gua te m a la
İs ra il
B o livya
İzla nda
Avus tra lya
Nika ra gua
B re zilya
İs pa nya
Urugua y
Y. Ze la nda
P a ra gua y
M a ke do nya
F inla ndiya
İs ve ç
Lübna n
M e ks ika
Ka na da
İngilte re
ABD
No rve ç
Avus turya
B e lç ika
M a lta
Da nim a rka
İs viç re
J a po nya
F ra ns a
J a m a ika
Ho lla nda
Alm a nya
İta lya
P o rte kiz
0
10
20
30
* 2007 Gerçekleşme Tahmini
Kaynak: IMF World Economic Outlook
40
50
60
70
80
90
7
Sürdürülebilir ve Yüksek Büyüme Nasıl Sağlanır?
Sürdürülebilir
Sürdürülebilir büyüme,
büyüme, fiyat
fiyat istikrarının
istikrarının bozulmadığı,
bozulmadığı, ekonomik
ekonomik göstergeler
göstergeler ile
ile
makroekonomik
makroekonomik dengelerin
dengelerin uyumlu
uyumlu olduğu,
olduğu, potansiyel
potansiyel büyüme
büyüme seviyesine
seviyesine yakın
yakın
büyüme
büyüme oranlarının
oranlarının kalıcı
kalıcı olarak
olarak sağlandığı
sağlandığı ekonomik
ekonomik büyümeyi
büyümeyi ifade
ifade eder.
eder.
Sürdürülebilir
Sürdürülebilir ve
ve yüksek
yüksek büyüme
büyüme nasıl
nasıl sağlanır?
sağlanır?
Makroekonomik istikrar
- Fiyat istikrarı
- Sürdürülebilir kamu finansmanı
Yapısal reformlar
- Sosyal güvenlik reformu
- Vergi reformu
- İşgücü piyasasına yönelik düzenlemeler
- Eğitim reformu
- Enerji piyasasına yönelik düzenlemeler
- Rekabet ortamı
İyi Yönetişim
- Siyasi istikrar
- Hukukun üstünlüğü
- Şeffaflık ve hesap verebilirlik
- Mevzuat ve düzenlemelerin etkinliği
- Devlet hizmetlerinin kalitesi
- Yolsuzlukların önlenmesi
8
Fiyat İstikrarı Nasıl Sağlanır?
9
Fiyat İstikrarı Nasıl Sağlanır?
1) Kura dayalı istikrar programı
Örnek: Sabit kur rejimi
Araç: Kur
2)Talep kontrolüne dayalı istikrar
programı
Örnek: Enflasyon hedeflemesi
Araç: Faiz
10
Fiyat İstikrarı Nasıl Sağlanır?
Sabit
Sabit kur
kur rejimi:
rejimi:
Reel
Reel kur
kur ayarlaması
ayarlaması fiyat
fiyat enflasyonu
enflasyonu
yoluyla
yoluyla olur.
olur.
-- Örnekler:
Örnekler: Çin
Çin ve
ve Doğu
Doğu Avrupa’da
Avrupa’da sabit
sabit kur
kur
uygulayan
uygulayan ülkeler
ülkeler
-- Risk:
Talep kontrolü
kontrolü ve
ve beklenti
beklenti
Risk: Talep
yönetimindeki
yönetimindeki zorluklar.
zorluklar.
11
Sabit Kur Çözüm mü?
Reel
Reel kur,
kur, dalgalı
dalgalı kur
kur rejimi
rejimi altında
altında piyasa
piyasa aracılığı
aracılığı ile,
ile, sabit
sabit kur
kur rejimi
rejimi altında
altında enflasyon
enflasyon
yoluyla
yoluyla uzun
uzun dönem
dönem denge
denge değerine
değerine yakınsayacaktır.
yakınsayacaktır.
Enflasyon Gelişmeleri (Aralık 2005 – Ekim 2007, yüzde)
12
11
Türkiye
10
9
8
Sabit Kur Rejimi Uygulayan Ülkeler*
7
6
5
4
3
2
Dalgalı Kur Rejimi Uygulayan Ülkeler**
1
10-07
9-07
8-07
7-07
6-07
5-07
4-07
3-07
2-07
1-07
12-06
11-06
10-06
9-06
8-06
7-06
6-06
5-06
4-06
3-06
2-06
1-06
12-05
0
* Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya
** Brezilya, Filipinler, Güney Afrika, Meksika, İsrail, Polonya, Şili
Kaynak: IFS, IMF
12
Sabit Kur Çözüm mü?
Sabit Kur Rejimi Uygulayan Ülkelerde Reel Euro Kuru (TÜFE bazlı, Aralık
2005 = 100) ve Enflasyon (yüzde, Ocak 2002 – Eylül 2007)
Estonya
102
100
8
Enflasyon
(sağ eksen)
98
7
Bulgaristan
102
100
Enflasyon
(sağ eksen)
98
Reel Euro Kuru
(sol eksen)
14
12
10
Reel Euro Kuru
(sol eksen)
6
96
94
5
94
8
92
4
92
6
96
90
90
88
3
88
86
2
86
1-06
4-06
7-06
10-06
1-07
4-07
8
Enflasyon
(sağ eksen)
100
2
1-06
7-07
Litvanya
102
4
7
4-06
7-06
Reel Euro Kuru
(sol eksen)
1-07
4-07
7-07
Letonya
102
100
12
11
Enflasyon
(sağ eksen)
98
98
10-06
10
6
96
9
94
5
94
8
92
4
92
7
96
90
90
88
3
88
86
2
86
1-06
4-06
7-06
10-06
1-07
4-07
7-07
6
Reel Euro Kuru
(sol eksen)
5
4
1-06
4-06
7-06
10-06
1-07
4-07
7-07
13
Enflasyon Hedeflemesi
Temel
Temel politika
politika aracımız
aracımız “kısa
“kısa vadeli
vadeli faiz
faiz
Basitleştirilmiş Bir Aktarım Mekanizması
oranları”dır.
oranları”dır.
TCMB KV Faiz Oranı
Kısa
Kısa vadeli
vadeli faiz
faiz oranlarına
oranlarına ilişkin
ilişkin
kararların
kararların temelinde
temelinde sinyal
sinyal etkisi
etkisi vardır.
vardır.
Sinyal
Sinyal etkisi
etkisi ile
ile aktarım
aktarım mekanizması
mekanizması
1. Faizler
2. Kredi
3. Varlık
Genel Düzeyi
Piyasası
Fiyatları
4.
Beklentiler
üzerinden
üzerinden toplam
toplam talebi
talebi kontrol
kontrol etmek,
etmek,
beklentileri
beklentileri yönlendirerek
yönlendirerek enflasyon
enflasyon
hedeflerine
hedeflerine ulaşmak
ulaşmak amaçlanmaktadır.
amaçlanmaktadır.
Toplam
Talep
Bu
Bu etki
etki gecikmeli
gecikmeli olarak
olarak gerçekleşir.
gerçekleşir.
Genel
Genel olarak,
olarak, ekonominin
ekonominin yapısal
yapısal
özellikleri,
özellikleri, mali
mali piyasaların
piyasaların etkinliği
etkinliği ve
ve
Yurtiçi
Enflasyonist
Baskı
belirsizlik
belirsizlik alanları
alanları bu
bu etkinin
etkinin gücünü
gücünü
belirler.
belirler.
ENFLASYON
14
Tahmin Modeli ve Enflasyon Hedeflemesi
Enflasyon
Enflasyon Raporları’nda
Raporları’nda belirtilen
belirtilen politika
politika duruşu,
duruşu, oo anda
anda mevcut
mevcut bulunan
bulunan bilgi
bilgi setine
setine göre
göre
üretilmiştir.
üretilmiştir.
Orta
Orta vadeli
vadeli enflasyon
enflasyon görünümüne
görünümüne dair
dair açıklanacak
açıklanacak her
her yeni
yeni veri,
veri, para
para politikasının
politikasının geleceğe
geleceğe
yönelik
yönelik duruşunun
duruşunun gözden
gözden geçirilmesine
geçirilmesine neden
neden olacaktır.
olacaktır.
Para
Para politikasının
politikasının verilere
verilere bağlılığı,
bağlılığı, enflasyon
enflasyon hedeflemesi
hedeflemesi rejiminin
rejiminin bir
bir sonucudur.
sonucudur.
Bu
Bu rejim
rejim altında,
altında, para
para politikasının
politikasının güncellenmesi
güncellenmesi bir
bir istisna
istisna değil,
değil, bir
bir normdur.
normdur.
Enflasyon
Hedeflemesi
Rejimi
Veriler
Para
Politikasının
Duruşu
enflasyon
7
Üst belirsizlikbandı
Enflasyon Tahmin
Modeli
Enflasyon
6
5
Nokta Hedef
Tahmini
4
3
Alt belirsizlikbandı
2
1
Kontrol ufku: 1,5 - 2 yıl
“Orta vadeli bakış açısı”
enflasyon
15
Enflasyon –Tahminler
2008
2008 yılı
yılı sonu
sonu için
için belirlenen
belirlenen
enflasyon
enflasyon hedefi
hedefi %
% 4’tür.
4’tür.
Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahminleri
12
26
26 Ekim
Ekim 2007
2007 tarihli
tarihli Enflasyon
Enflasyon
Raporu’nda
Raporu’nda açıklandığı
açıklandığı gibi,
gibi, 2007
2007 yılının
yılının
10
kalanında
kalanında ve
ve 2008
2008 yılının
yılının ilk
ilk aylarında
aylarında
politika
politika faizlerinin
faizlerinin ölçülü
ölçülü olarak
olarak indirildiği
indirildiği
6
(orta
(orta noktası
noktası %
% 4,1)
4,1)
gerçekleşeceği
gerçekleşeceği tahmin
tahmin edilmektedir.
edilmektedir.
-2
-4
09:03
09:02
09:01
08:04
08:03
-6
08:02
-- 2008
2008 yılı
yılı sonunda:
sonunda:
%
% 2,5
2,5 ile
ile %
% 5,7
5,7 arasında
arasında
0
08:01
(orta
(orta noktası
noktası %
% 7,3)
7,3)
2
07:04
-- 2007
2007 yılı
yılı sonunda:
sonunda:
%
% 6,7
6,7 ile
ile %
% 7,9
7,9 arasında
arasında
4
07:03
olasılıkla
olasılıkla
8
07:02
ve
ve sonrasında
sonrasında bir
bir süre
süre sabit
sabit tutulduğu
tutulduğu
varsayımı
varsayımı altında
altında enflasyonun
enflasyonun %
% 70
70
Tahmin Aralığı*
Çıktı Açığı
2007 için Belirsizlik Aralığı
Orta vadeli hedef
* Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı % 70’tir.
Kaynak: TCMB
16
Tahmin Modeli ve Enflasyon Hedeflemesi
Verilere
Verilere bağlılığa
bağlılığa örnekler:
örnekler:
Maliye
Maliye politikasında
politikasında bir
bir gevşeme:
gevşeme: Enflasyon
Enflasyon tahminini
tahminini hedefin
hedefin yukarısına
yukarısına taşıyacak,
taşıyacak,
hedeften
hedeften sapma
sapma ihtimali
ihtimali dolayısıyla
dolayısıyla para
para politikası
politikası duruşunu
duruşunu gözden
gözden geçirecek,
geçirecek, modelin
modelin
öngördüğü
öngördüğü enflasyon
enflasyon tahminini
tahminini hedefle
hedefle uyumlu
uyumlu hale
hale getiren
getiren yeni
yeni bir
bir para
para politikası
politikası (parasal
(parasal
sıkılaştırma)
sıkılaştırma) takip
takip edilecek.
edilecek.
Avrupa
Avrupa ekonomilerinde
ekonomilerinde yavaşlama
yavaşlama işareti:
işareti: Dış
Dış talebi
talebi yavaşlatacak,
yavaşlatacak, enflasyon
enflasyon tahminini
tahminini
hedefin
hedefin altına
altına indirecek,
indirecek, hedeften
hedeften sapma
sapma ihtimali
ihtimali dolayısıyla
dolayısıyla para
para politikası
politikası duruşu
duruşu
gevşetilecek.
gevşetilecek.
Uluslararası
Uluslararası kredi
kredi piyasalarında
piyasalarında daralma
daralma gözlenmesi:
gözlenmesi: Yurt
Yurt içi
içi bankaların
bankaların temin
temin ettikleri
ettikleri
dış
dış kredilerin
kredilerin miktarında
miktarında azalma
azalma meydana
meydana gelecek
gelecek ve
ve iç
iç talep
talep yavaşlayacak,
yavaşlayacak, enflasyon
enflasyon
tahmini
tahmini hedefin
hedefin altına
altına inecek,
inecek, hedeften
hedeften sapma
sapma ihtimali
ihtimali dolayısıyla
dolayısıyla para
para politikası
politikası duruşu
duruşu
gevşetilecek.
gevşetilecek.
Gıda
Gıda fiyatlarında
fiyatlarında arz
arz şoku:
şoku: Birincil
Birincil etkilerin
etkilerin orta
orta vadede
vadede kaybolacağı
kaybolacağı öngörülüyorsa
öngörülüyorsa orta
orta
vadeli
vadeli enflasyon
enflasyon tahmininde
tahmininde bir
bir değişiklik
değişiklik olmayacak,
olmayacak, para
para politikası
politikası mevcut
mevcut duruşunu
duruşunu
koruyacak.
koruyacak.
17
Faiz Kararları
Para Politikası Kurulu Faiz Kararları
(Şubat 2006 – Kasım 2007)
Para
Para Politikası
Politikası Kurulu
Kurulu (PPK),
(PPK),
kararlarını
kararlarını sadece
sadece enflasyon
enflasyon hedeflerini
hedeflerini
gerçekleştirmeye,
gerçekleştirmeye, enflasyonu
enflasyonu hedefle
hedefle
uyumlu
uyumlu patikanın
patikanın içinde
içinde kalıcı
kalıcı bir
bir şekilde
şekilde
tutmaya
tutmaya yönelik
yönelik olarak
olarak almaktadır.
almaktadır.
13
13 Eylül
Eylül 2007
2007 tarihli
tarihli PPK
PPK toplantısında
toplantısında
14
14 ay
ay sonra
sonra ilk
ilk kez
kez kısa
kısa vadeli
vadeli faiz
faiz
oranlarında
oranlarında 25
25 baz
baz puanlık
puanlık indirim
indirim
yapılmıştır.
yapılmıştır.
16
16 Ekim
Ekim 2007
2007 ve
ve 14
14 Kasım
Kasım 2007
2007
tarihindeki
tarihindeki toplantıda
toplantıda da
da 50’şer
50’şer baz
baz
puanlık
puanlık indirim
indirim yapılmıştır.
yapılmıştır.
Toplantı Tarihi
Politika Faiz Oranı
23 Şubat 2006
23 Mart 2006
27 Nisan 2006
25 Mayıs 2006
07 Haziran 2006
20 Haziran 2006
25 Haziran 2006
20 Temmuz 2006
24 Ağustos 2006
26 Eylül 2006
19 Ekim 2006
23 Kasım 2006
21 Aralık 2006
16 Ocak 2007
15 Şubat 2007
15 Mart 2007
18 Nisan 2007
13,50
13,50
13,25
13,25
15,00
15,00
17,25
17,50
17,50
17,50
17,50
17,50
17,50
17,50
17,50
17,50
17,50
14 Mayıs 2007
17,50
14 Haziran 2007
17,50
12 Temmuz 2007
17,50
14 Ağustos 2007
13 Eylül 2007
16 Ekim 2007
14 Kasım 2007
17,50
17,25
16,75
16.25
Kaynak: TCMB
18
Faiz Kararlarının Arka Planı
13
13 Eylül
Eylül 2007
2007 tarihli
tarihli toplantısında
toplantısında Kurul,
Kurul, ölçülü
ölçülü faiz
faiz indirimlerine
indirimlerine başlanması
başlanması için
için
gerekli
gerekli koşulların
koşulların oluştuğu
oluştuğu değerlendirmesini
değerlendirmesini yapmıştır.
yapmıştır. Bu
Bu değerlendirmede;
değerlendirmede;
-- Enflasyonda
Enflasyonda (özellikle
(özellikle hizmet
hizmet enflasyonunda)
enflasyonunda) gözlenen
gözlenen olumlu
olumlu gelişmeler,
gelişmeler,
-- İç
İç talepteki
talepteki toparlanmanın
toparlanmanın ılımlı
ılımlı olacağının
olacağının öngörülmesi,
öngörülmesi,
-- Uluslararası
Uluslararası gelişmelerin
gelişmelerin iç
iç ve
ve dış
dış talebi
talebi yavaşlatıcı
yavaşlatıcı etkileri
etkileri etkili
etkili olmuştur.
olmuştur.
16
16 Ekim
Ekim 2007
2007 ve
ve 14
14 Kasım
Kasım tarihli
tarihli toplantısında
toplantısında Kurul,
Kurul, kısa
kısa vadeli
vadeli faiz
faiz oranının
oranının
seviyesinin
seviyesinin enflasyondaki
enflasyondaki düşüşü
düşüşü desteklemeye
desteklemeye devam
devam ettiğini
ettiğini vurgulamış
vurgulamış ve
ve faiz
faiz
indirimlerinin
indirimlerinin temkinli
temkinli ve
ve ölçülü
ölçülü tutulduğu
tutulduğu mevcut
mevcut duruş
duruş çerçevesinde
çerçevesinde enflasyonun
enflasyonun
orta
orta vadeli
vadeli hedefe
hedefe yakın
yakın gerçekleşme
gerçekleşme olasılığının
olasılığının yüksek
yüksek olduğunu
olduğunu
değerlendirmiştir.
değerlendirmiştir.
19
Faiz Kararlarını Sonuçları
Para
Para Politikası
Politikası Kurulunun
Kurulunun faiz
faiz indirimine
indirimine
Getiri Eğrisi
(29 Haziran ve 22 Ekim 2007)
piyasaların
piyasaların beklentisinden
beklentisinden daha
daha erken
erken
başlaması,
başlaması, orta
orta ve
ve uzun
uzun vadeli
vadeli faizlerdeki
faizlerdeki
18.0
düşüş
düşüş eğilimini
eğilimini hızlandırmıştır.
hızlandırmıştır.
17.5
22
22 Ekim
Ekim 2007
2007 tarihinde
tarihinde oluşan
oluşan getiriler,
getiriler, her
her
getirilerin
getirilerin altında
altında gerçekleşmiştir.
gerçekleşmiştir.
Bu
Bu durum,
durum, faiz
faiz indirim
indirim kararlarının
kararlarının
17.0
Faiz Oranları
vadede
vadede 29
29 Haziran
Haziran 2007
2007 tarihinde
tarihinde oluşan
oluşan
16.5
16.0
beklentileri
beklentileri olumlu
olumlu yönde
yönde etkilediğine
etkilediğine işaret
işaret
etmektedir.
etmektedir.
15.5
Ayrıca,
Ayrıca, oluşan
oluşan getiri
getiri eğrilerinin
eğrilerinin 12
12 ay
ay
15.0
vadeden
vadeden itibaren
itibaren aşağı
aşağı yönlü
yönlü olması,
olması,
ekonomik
ekonomik birimlerin
birimlerin orta
orta vadeli
vadeli enflasyondaki
enflasyondaki
29 Haziran 2007
0.5
1
1.5
2
22 Ekim 2007
2.5
3
3.5
4
Vadeye Kalan Süre (Yıl)
Kaynak: TCMB
düşüş
düşüş sürecinin
sürecinin devam
devam edeceğine
edeceğine ilişkin
ilişkin
beklentilerini
beklentilerini koruduğunu
koruduğunu göstermektedir.
göstermektedir.
20
Faiz ve Maliyet Kanalı
Faiz
Faiz oranlarının,
oranlarının, maliyet
maliyet kanalı
kanalı yolu
yolu ile
ile fiyatlama
fiyatlama davranışları
davranışları üzerindeki
üzerindeki etkisi
etkisi son
son
derece
derece sınırlıdır.
sınırlıdır.
İmalat
İmalat sektöründe
sektöründe faaliyet
faaliyet gösteren
gösteren firmaların
firmaların finansman
finansman giderlerinin
giderlerinin toplam
toplam giderlere
giderlere
oranı
oranı %
% 1,9
1,9 seviyesindedir.
seviyesindedir.
Finansman
Finansman giderlerinin
giderlerinin net
net satışlara
satışlara oranı
oranı 2001-2005
2001-2005 arası
arası sürekli
sürekli gerileyerek
gerileyerek
%
% 16,4’den
16,4’den %
% 1,8’e
1,8’e gerilemiştir.
gerilemiştir.
İmalat Sektöründe Faaliyet Gösteren Firmaların
Toplam Giderlerinin Bileşenleri (2005, yüzde)
İmalat Sektöründe Firmaların Finansman
Giderlerinin Toplam Net Satışlara Oranı (yüzde)
20
Faaliyet
Giderleri (9,3)
18
16.4
16
Diğer
Giderler (2,8)
14
Finansman
Giderleri (1,9)
10
11.0
12
8
9.5
8.5
7.0
7.0
5.8
6
2.9
4
Satılan Malların Maliyeti
(86,0)
2
Kaynak: TCMB, Sektör Bilançoları 2004-2006
1.8
0
1996
* Satılan malların maliyeti = yerli ve ithal hammadde ve malzeme giderleri,
elektrik-doğal gaz-su giderleri, işgücü giderleri
2.6
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Kaynak: TCMB, Sektör Bilançoları
21
Faiz ve Kur Kanalı
Dalgalı
Dalgalı Kur
Kur Rejimi
Rejimi
Yüksek faiz => Düşük kur
1.6
1.5
45
40
1.4
35
1.3
30
25
1.2
Politika Faizi
(sol eksen)
20
1.1
15
Kaynak: TCMB
07-07
01-07
07-06
01-06
1.0
07-05
10
01-05
Uygulanan
Uygulanan politika
politika “düşük
“düşük enflasyon
enflasyon
için
için gereken
gereken faiz
faiz politikası”dır.
politikası”dır.
50
07-04
“Yüksek
“Yüksek faiz,
faiz, düşük
düşük kur”
kur” şeklinde
şeklinde bir
bir
politika
politika uygulaması
uygulaması yoktur.
yoktur.
ABD doları
(sağ eksen)
01-04
Türk
Türk parasının
parasının değeri
değeri amaç
amaç değil,
değil,
sonuçtur.
sonuçtur.
55
07-03
politika
politika uygulamaları
uygulamaları ile
ile beklentilerin
beklentilerin
sonucunu
sonucunu yansıtmaktadır.
yansıtmaktadır.
1.7
01-03
Kurun
Kurun değeri,
değeri, piyasa
piyasa koşulları
koşulları altında
altında
belirlenmekte,
belirlenmekte, ekonomik
ekonomik ve
ve siyasi
siyasi tüm
tüm
60
07-02
Döviz
Döviz kuru
kuru içsel
içsel bir
bir değişkendir.
değişkendir.
Politika Faizi (yüzde)
ve Döviz Kuru (ABD doları satış kuru, aylık ortalama)
01-02
Enflasyon
Enflasyon hedeflemesi
hedeflemesi rejiminin
rejiminin temel
temel
dayanak
dayanak noktalarından
noktalarından biridir.
biridir.
22
Faiz ve Kur Kanalı
Merkez
Merkez Bankası
Bankası faizleri
faizleri ile
ile döviz
döviz kuru
kuru arasında
arasında
çok
çok yönlü
yönlü ve
ve karmaşık
karmaşık bir
bir ilişki
ilişki vardır.
vardır.
==
>
1. Türk parası cinsinden varlıkların getirisi düşer (artar).
Politika Faiz
Oranları
Döviz talebi artar (düşer).
Türk parası üzerinde değer kaybetme (değer kazanma) baskısı oluşur.
2. Gidişatla ilgili olumlu (olumsuz) sinyal verilmiş olur.
Düşürüldüğünde
==>
(Artırıldığında)
Güven artar (azalır). Ters para ikamesi güçlenir (zayıflar).
Türk parası üzerinde değer kazanma (değer kaybetme) baskısı oluşur.
>
==
3. Döviz kuru, ekonomik temellerden ve politika faizlerinden kopuk hareket
edebilir: Döviz likiditesi, yatırımcı davranışları, farklı beklentiler
Bu
Bu üç
üç ilişkiden
ilişkiden hangisinin
hangisinin ne
ne derecede
derecede baskın
baskın olacağını
olacağını oo anki
anki konjonktür
konjonktür
belirlemektedir.
belirlemektedir.
23
Türkiye’de ve Dünyada Kur Gelişmeleri
Yerel para birimlerinin, ABD Dolarına karşı
REEL değer kazanımı (TÜFE bazlı, Aralık
2005 tarihinden bu yana, yüzde)
Romanya
Slovakya
Letonya
Bulgaristan
Rusya
Estonya
Litvanya
Macaristan
Hindistan
Çek Cumhuriyeti
Brezilya
İsveç
Polonya
Danimarka
Norveç
Türkiye
Euro Bölgesi
Mısır
İngiltere
Çin
Avustralya
Kanada
Endonezya
Güney Kore
İsviçre
İzlanda
Japonya
Meksika
Yeni Zelenda
Güney Afrika
4.8
2.5
-2.3
-3.4
-4.4
-5.3
-10
-5
0
5
Yerel para birimlerinin, EURO’ya karşı REEL
değer kazanımı (TÜFE bazlı, Aralık 2005
tarihinden bu yana, yüzde)
24.0
23.9
23.0
22.0
20.5
18.9
18.5
18.5
17.3
16.7
16.3
14.4
14.1
13.6
13.4
13.4
12.9
12.0
11.7
11.2
10.1
10.0
9.7
8.7
10
15
20
25
Romanya
Slovakya
Letonya
Bulgaristan
Rusya
Estonya
Litvanya
Macaristan
Hindistan
Çek Cumhuriyeti
Brezilya
İsveç
Polonya
Danimarka
Norveç
Türkiye
Mısır
İngiltere
Çin
Avustralya
Kanada
Endonezya
Güney Kore
İsviçre
İzlanda
ABD
Japonya
Meksika
Yeni Zelenda
Güney Afrika
30
-30
-9,2
-11,9
-14,9
-17,3
-18,6
-19,7
-20,8
-20
13,1
12,9
11,9
10,7
8,8
7,2
6,8
6,5
5,1
4,4
4,0
1,7
1,4
0,9
0,6
0,6
-0,8
-1,3
-1,9
-3,2
-3,2
-3,7
-4,7
-10
0
10
20
Sarı renkle işaretlenen ülkelerde sabit kur rejimi uygulanmaktadır
Kaynak: OECD, IFC, Merkez Bankaları
24
Türkiye’de ve Dünyada Kur Gelişmeleri
YTL / ABD Dolar kuru ve Euro / ABD Doları kuru Gelişmeleri
(nominal, 1 Ocak 2002 – 8 Kasım 2007)
YTL / ABD Doları
Euro / ABD Doları
1.2
2.0
1.9
1.8
1.7
1.1
YTL / ABD Doları
(sol eksen)
1.0
1.6
0.9
1.5
1.4
0.8
1.3
1.2
0.7
1.1
1.0
2002
Euro / ABD Doları
(sağ eksen)
0.6
2003
2004
2006
2007
25
Fiyat İstikrarının Neresindeyiz?
Enflasyon Gelişmeleri
Enflasyon Gelişmeleri
(Aralık 2005 – Ekim 2007, yüzde)
(Aralık 2005 – Ekim 2007, yüzde)
12
12
11
11
10
10
Türkiye
9
Türkiye
9
8
7
8
Doğu Avrupa*
6
5
7
Gelişmekte olan
ülkeler ortalaması*
6
Çin
4
3
2
5
Orta ve Güney Amerika**
1
4
10-07
8-07
6-07
4-07
2-07
12-06
10-06
8-06
6-06
4-06
2-06
12-05
10-07
8-07
6-07
4-07
2-07
12-06
10-06
8-06
6-06
4-06
2-06
12-05
0
* Gelişmekte olan ülkeler: (EMBI Plus: Brezilya, Bulgaristan, Kolombiya,
Ekvador, Filipinler, Güney Afrika, Meksika, Nijerya, Peru, Polonya,
Rusya, Ukrayna), Çek Cumhuriyeti, Çin, Endonezya, Estonya, Hindistan,
İsrail, Letonya, Litvanya, Macaristan, Romanya, Şili
* Doğu Avrupa: Bulgaristan, Polonya, Rusya, Ukrayna, Çek Cumhuriyeti,
Estonya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Romanya, Güney Afrika
Kaynak: IFS, IMF
Kaynak: IFS, IMF
** Orta ve Güney Amerika: Brezilya, Kolombiya, Ekvador, Meksika, Peru,
Şili
26
MERKEZ BANKASI VE
PARA POLİTİKALARI
Erdem Başçı
TCMB Başkan Yardımcısı
14 Aralık 2007 ,
Beykent Üniversitesi
İSTANBUL
27