ÜRETİM YÖNETİMİ

1
2
3
Üretim, insan gereksinimlerinin doğa tarafından tam olarak karşılanamaması sonucu
ortaya çıkmıştır. Çünkü doğada bulunan mevcut kaynakların çoğu bir işlemden
geçmeden kullanılamazlar. Örnek olarak ulaşım için otomobilin üretilmesi gibi. Ham
maddeler doğada varlar ancak bir araya getirildiğinde otomobil oluşabiliyor.
İktisat açısından, her türlü fayda yaratma veya iktisadi mal veya hizmetler meydana
getirme olarak tanımlanmıştır.
Mühendisler açısından, hammadde veya yarı mamulleri fiziksel değişikliğe uğratarak
kullanılabilir bir mamule dönüştürme olarak tanımlanmıştır.
Bu dersin içeriğinde hizmetten ziyade ürün/mal üretiminin süreçlerinden
bahsedeceğiz.
4
Rekabet şartlarının zorlaşması ve tüketimin artmasıyla birlikte işletmelerin
üretimlerini daha dikkatli şekilde yönetmeleri zorunlu hale gelmiştir.
Eldeki kaynakların verimli şekilde yönetilmesi ile müşterilerin talepleri daha hızlı ve
sorunsuz şekilde karşılanabilir.
Üretim yönetimi, uygun araç ve yöntemlerin kullanılmasını sağlayarak yöneticilere
karar vermede yardımcı olur.
Üretim yönetiminin optimum şekilde yapılabilmesi için işletmenin diğer birimleri ile
sıkı bir ilişki içinde olmak gerekmektedir.
Bir mamulün üretilebilmesi için:
• Gerekli hammadde ve yarı mamullerin çeşitli kaynaklardan uygun fiyatla ve
istenilen zamanda sağlanması, LOJİSTİK
• Her parçanın değişik spesifikasyonlara göre işlenmesi, İMALAT
• İşlenen parçaların istenilen yerlerde ve yeterli miktarlarda hazır bulundurulması
STOK ve PLANLAMA
• Bütün faaliyetlerin eldeki insan gücü ve makinelerden en iyi şekilde yararlanmak
suretiyle son derece sınırlı süreler içinde gerçekleştirilmesi gerekir. PRODÜKTİVİTE
5
6
Üretim kavramı, insanlık tarihinin başlangıcına kadar gitmektedir. Çok eski
dönemlerde bile bir üretim vardı. Örnek: Eski Mısır piramitleri, Çin Seddi
Üretim yönetimi modern niteliğini, Sanayi Devriminden (1700’ler) günümüze kadar
geçen dönemdeki gelişmelere borçludur.
Modern üretim yöntemlerinin başlangıcı çoğu yazarlara göre; Adam Smith’in
yazdığı ‘Ulusların Zenginliği’ adlı yapıtına dayanır.
Taylor’un Bilimsel Yönetim Kuralları;
İş analizlerinde gözlem değil bilimsel yöntemler kullanılmalı.
Çalışanların seçimi ve eğitimi sistematik yöntemler kullanılmalı.
Çalışan ile yönetenler arasında sağlam bir işbirliği olmalı.
İş yükü çalışanlar ve yönetenler arasında adil ve dengeli dağıtılmalı.
Taylor’a göre;
insanları harekete geçirecek ve daha çok çaba göstermelerini sağlayacak tek güç
bireysel ekonomik çıkarlardır.
çalışanlar yaptıkları işe göre ücret almalıdırlar.
Taylor, parça başına ücret sisteminin temellerini ortaya atmıştır.
Therblig = mikro hareketler (daha alt birime ayrılamayan hareketler)
7
8
PERT:Proje Değerlendirme ve Gözden Geçirme Tekniği
CPM: kritik yol analizi
MRP: malzeme ihtiyaç planlaması
CAD: bilgisayar destekli tasarım
CAM: bilgisayar destekli üretim
* İşletmelerin yapısal değişimleri de üretim yönetimi fonksiyonunun gelişmesini
etkilemiştir. İlk zamanlarda küçük atölyelerde malzeme siparişi vermek,
işgücü ihtiyacını saptamak, iş emirlerini hazırlamak, işleri kontrol etmek, stokları takip
etmek gibi işleri ustabaşılar yapıyordu.
* İşletmelerin büyümesi ile birlikte üretimin organizasyonunda daha fazla kişinin farklı
farklı fonksiyonlardan sorumlu olması gerekli hale gelmiştir.
9
Bu amaçlar göz önüne alındığında düşünülmesi gereken ekonomik koşullar vardır;
Malzeme ,stok, insan gücü ve makine gücü...vb konularla ilgili faaliyetlerin
koordinasyonunda mamulün maliyeti.
Üretim yönetiminin kendi faaliyetlerinin mamul maliyetine yansıyan payı .
10
MİKTAR AÇISINDAN
Üretici minimum stokla çalışmak ister.
Tüketici istediği miktardaki talebinin hemen karşılanmasını ister.
KALİTE AÇISINDAN
Üretici maliyeti düşürmek için kaliteden ödün verebilir.
Tüketici yüksek kaliteyi ucuza almak ister.
ZAMAN AÇISINDAN
Üretici insan gücünü en düşük maliyet yaratacak şekilde kullanmak ister.
Tüketici talebinin hemen karşılanmasını ister.
FİYAT – MALİYET AÇISINDAN
Üretici minimum maliyet ve maksimum kârı hedefler.
Tüketici minimum fiyat ve maksimum kaliteyi ister.
11
Son yıllardaki gelişmeler üretim yönetiminin amaçlarını da etkilemiştir.
Teknolojik gelişmeler, uluslararası ticaretin artışı ile birlikte rekabet de artmıştır.
Böylece ESNEKLİK unsuru da amaçlara eklenmiştir.
Esnek üretim sisteminde ani değişikliklere hızlı cevap verebilecek şekilde yedek
kapasite bulundurulması, teknolojinin buna uygun seçilmesi ve değişime kolay adapte
olacak şekilde eğitilmiş iş gücünün sağlanması gerekmektedir.
Geleneksel görüşe göre kalite ve maliyet; miktar ve esneklik tamamen çelişmektedir.
Ancak son yıllardaki çalışmalara göre (modern görüş) kaliteyle maliyeti; miktarla
esnekliği birbirine yaklaştırmıştır. Örneğin Japon firmalarında hem yüksek kaliteli hem
de düşük maliyetli ürünler üretilebilmektedir.
12
İşletmenin üretim tipine, ürün çeşitliliğine ve üretim miktarına bağlı makine ve
teçhizatın belirlenerek bunların nasıl kullanılacağı, hangi ürün parçalarının üretilip
hangilerinin dışarıya yaptırılacağı, mevcut kapasitenin arttırılmasına gerek olup
olmadığı kararları verilmesi gereken temel kararlardır.
13
Factory dergisi ve APICS (American Production and Inventory Control Society =
Amerikan Üretim ve Envanter Kontrol Topluluğu) tarafından yapılan bir araştırmanın
sonuçlarına göre üretim departmanlarının fonksiyonları şekildeki gibi belirlenmiştir.
14
15
16
17
İş emirlerinde tarih, miktar, tezgah, işçi, takım ve işlem hızı gibi bilgiler yer alır.
Muayenede iş emirlerine göre gerekli ölçümler yapılır ve sonuçları raporlanır.
Takip ve kontrol üretimde yaşanabilecek aksaklıklar ve verimsiz çalışma gibi
durumlarda yetkilileri bilgilendirmekten sorumludur.
Üretim raporları genellikle günlük olarak hazırlanır ve değerlendirilir. Bu raporlara
göre geri besleme yapılarak planlamalar yeniden düzenlenir.
18
• Üretim yönetiminin gereği gibi yapılabilmesi diğer departmanların faaliyetleriyle
yakından ilişkilidir. Örneğin malzeme alımında bir aksama veya müşteri talebinde
bir değişiklik, üretim planlarının da değişmesine sebep olacaktır.
• Farklı departmanların kendi hedefleri ve iş planları vardır. Örneğin pazarlama
departmanı pazar araştırmasından yola çıkarak yeni bir ürün çıkarmayı isteyebilir.
Veya satış departmanı müşteriden gelen yüklü siparişi hemen karşılamak isteyebilir.
Ancak üretim ile organize olunmadığında hiçbir departman kendi hedefini
gerçekleştiremez. Dolayısıyla tüm departmanların ortaklaşa olarak çalışmaları
gerekmektedir.
İlişki akışıyla ilgili notlar:
- Pazar araştırmaları ve tüketici talepleri değerlendirilerek ürünlerle ilgili satış
beklentileri belirlenir.
- Satış tahminleri yönetim ile paylaşılır.
- Üretim kararı için sadece satış tahmini yeterli olmaz. Muhasebeden de maliyetlerle
ilgili bilgiler yönetime iletilir ve bütçeler belirlenir. Ayrıca imalat bölümü de kendi
imalat olanakları ve kapasiteler hakkında yönetime bilgi verir.
- Yönetim bilgileri ve raporları değerlendirerek üretilecek ürünle ve miktarla ilgili
karar alır ve bunu hem imalat hem de mamul mühendisliği ile paylaşır.
- İmalat, ayrıntılı üretim programlarının hazırlanması için mamullerin miktar ve
19
teslim tarihi bilgisini üretim planlama ve kontrol (ÜPK) departmanıyla paylaşır.
- Mamul mühendisliği üretilecek mamulle ilgili spesifikasyonları belirler, teknik
resmini çizer, malzeme özelliklerini ve kullanılacak makine ve teçhizatın detayını
üretim planlama ve kontrol departmanına verir.
- ÜPK, üretim için gerekli malzeme ve teçhizatın yeterli olup olmadığına bakar,
yetersizse ambardan tedarik edilmesini ister.
- Ambar ve satınalma koordine şekilde çalışarak stok durumunu sürekli kontrol eder
ve malzeme tedariğini sağlar.
- ÜPK makine kapasitelerini de göz önüne alarak üretim için ayrıntılı çizelgeleri
hazırlar ve iş emirlerini hazırlayarak atölyeye gönderir.
- Atölye kendisine gönderilen iş emirlerine bakarak üretimi gerçekleştirir ve mamul
ambarına teslim eder.
- Kalite kontrol (KK) üretim programlarına uygun şekilde üretim yapılıp yapılmadığını
denetler.
- ÜPK, KK ve imalat departmanları üretimle ilgili raporlarını yönetime iletirler.
19
Hata 1. Örneğin; stok devir hızlarına ilişkin politikalar yalnız genel endüstriyel
ortalamalara göre belirlenmiş olabilir. Ancak her işletmenin politikası birbirinden farklı
olabilir dolayısıyla ortalamalar her zaman tutmayabilir.
Hata 2. Bu takdirde komuta hattında her eleman karşılaştığı problemlere kendi
görüşüne veya çevresinden gelen baskılara göre çözüm arama yoluna gider. Örneğin;
min- max stok düzeyleri ,emniyet stokları ve satın alma politikaları tepe yönetimi
tarafından belirlenmiş ise satın alma departmanı zamana ve duruma göre değişen
baskılar altında tutarsız kararlar alabilir. Bu durumda stoklara gereksiz yatırım
yapılması, üretimin malzeme yokluğu gibi sık sık aksamalar ve departmanlar arası
sürtüşmeler yaşanabilir.
Üretim yönetiminde görev alacak kişilerin;
• Konu hakkında yeterli bilgi ve tecrübeye
• Yüksek sorumluluk duygusuna
• Verimli beşeri ilişkiler kurabilme yeteneğine sahip olması gerekir.
20
Üretim yönetiminin görevleri işletmenin büyüklüğü ve organizasyon yapısı gibi
faktörlere bağlı olarak değişir.
Genellikle bu görevler fonksiyonların detaylandırılmış halidir.
21
a) Atölye tipi işletmede patron aynı zamanda yöneticidir ve üretim üzerinde
doğrudan yetkilidir. İşletmenin finans, satınalma, satış, pazarlama gibi tüm
faaliyetlerini patron üstlenmiştir.
b) İşletmenin biraz büyümesiyle birlikte patron her işe yetişememeye başlar ve
genellikle imalattan yetişmiş ve imalat işlerinde kendisine yardımcı olacak bir
ustabaşıyı yetkilendirir. Ancak ustabaşının yetkileri tam olarak formal değildir ve
patron da çoğu kez imalata doğrudan emir verir.
c) İşletme büyüdükçe yardımcı yöneticinin görev ve sorumlulukları formal bir hal
almaya başlar ve müdür olarak adlandırılır. Müdür genellikle işletme içi
fonksiyonları yürütür, işletme dışındaki faaliyetler ve finansal konular yine
patronun kontrolündedir.
d) İşletme daha da büyürse müdürün yetki alanı genişler ve genel müdür adını alır.
Kendisine bağlı farklı müdürlüklerin her birinin farklı sorumlulukları vardır ve genel
müdüre rapor verirler. Genel müdürün işletmeyi ilgilendiren tüm konularda bilgi
sahibi olması beklenir.
22
ÜPK’nın kurmay pozisyonunda olduğunda imalat üzerinde doğrudan bir yetkisi olmaz.
Ancak hazırladığı plan ve iş programlarını üst yönetim onayıyla birlikte uygulatmak ve
kontrol etmek durumundadır. Eğer imalat çalışanları ÜPK’nın otoritesini sorgular ve
emirleri yerine getirmekte isteksiz davranırlarsa üretimde aksamalar meydana
gelecektir. Bu nedenle organizasyonda yetki ve sorumlulukların açıkça tanımlanması
ve tüm çalışanlara bildirilmesi gerekmektedir.
23
ÜPK’nın iç organizasyonu işletmenin olanaklarına ve işlem hacmine bağlıdır.
ÜPK’daki alt birimleri işletmenin yönetim politikaları ve ihtiyaçları belirler. Örneğin
malzeme nakli çok önemliyse bu konu için ayrı bir alt birim oluşturulur.
Bazen kısıtlı kaynaklar sebebiyle mamul mühendisliğinin alanında olan malzeme ve
teçhizat spesifikasyonlarının planlanması işleri de ÜPK tarafından üstlenilebilir.
Dolayısıyla bu birimin iç organizasyonu ve çalışan sayısı işletmenin mevcut kaynakları
ve politikalarına göre şekillenecektir.
24