Marmara Bölgesinde Turizm Lisans Öğrencilerinin Konaklama
advertisement
SESSION 3B: Turizm ve Mikroekonomi 217 Marmara Bölgesinde Turizm Lisans Öğrencilerinin Konaklama Sektöründe Cinsiyete Göre Kariyer Düşünceleriyle İlgili Bir Araştırma Burhanettin ZENGİN (Sakarya University, Turkey) Lütfi Mustafa ŞEN (Sakarya University, Turkey) Osman TAŞAR (Sakarya University, Turkey) A Study on Career Planning of Tourism Bachelor Degree Students in the Marmara Region Abstract The aim of this study is in common with revealing meaningful differences between gender and making career and determining meaningful differences to choose department according to gender in situation working in hospitality managements after graduation of tourism students, the aim is also being analyzed whether having meaningful differences when choosing department according to gender and career thoughts due to differences between gender in Marmara Region Universities Tourism Undergraduate Students. Related with study; the study population was formed 3.729 tourism undergraduate students from Sakarya University, Çanakkale University Istanbul University Study „sample was composed of 543 tourism bachelor students who were chosen with simple random method which was equal to 15% of population. In the study, the questionnaire way was chosen as a method of data collection. Questionnaires were examined Undergraduate Tourism Students of Marmara‟s region important universities; Accumulated Data were analyzed to SPSS 15 package program. As a result of study; it wasn‟t found meaningful differences on department preferences in accounting department of tourism managements according to gender groups of tourism students linked with Mann-Whitney U test it was found meaningful differences in front office, housekeeping, food&beverage, accounting, sales&marketing, technical services, Security and Human Resources in Hospitality Managements according to gender of tourism students. Hence, Students Gender is an effective element for department preferences in hospitality managements. When being examined to averages, it could be understood that more women would prefer human resources than men, and more men would prefer to security department than women. JEL Codes: J 24, J23 1 Giriş Günümüzün hızla gelişen rekabet koşullarında işletmeler yeni ve modern yönetim şekillerini tercih etmektedirler. Özellikle insan faktörünün büyük yer tuttuğu, misafir-çalışan etkileşiminin en üst derecede olduğu konaklama işletmelerinde, her açıdan hedeflere ulaşmak için işgücü verimliliğine büyük önem verilmesi gerektiği tartışılmaz bir konudur (Mankan, 2007:140). Türkiye‟de ve çeşitli ülkelerde yapılan araştırmalar, turizm ve otelcilik sektöründe işgücü devir oranının yüksek, çalışanların iş tatmininin düşük, ücretlerin düşük fakat çalışma saatlerinin fazla olduğunu ortaya koymaktadır. Turizm ve otelcilik sektörünün yapısal sorunları olarak değerlendirilebilecek bu sorunların, yönetici adayı olarak eğitim alan öğrencileri de olumsuz etkilemesi şaşırtıcı bulunmamalıdır (Birdir, 2002:496). Turizm sektöründe emek yoğun ve dinamik bir çalışma ortamının bulunması çalışan faktörünü daha da ön plana çıkardığı söylenebilir. Bununla beraber, turizm ve daha özelde otel işletmelerinde çalışan faktöründen en etkin ve verimli bir şekilde faydalanabilmek, kariyer planlamasını ve bu kapsamda çalışanların kariyer değerleri ile kariyer yolu tercihlerini dikkate almayı gerektirmektedir. Bu kavramların analizi, işletmelere çalışanlarını daha iyi anlama, onların işletme ile ilişkilerini belirleyen etkenleri kontrol edebilme olanağı sunabilir (Türkay ve Eryılmaz, 2010:180). Bu yoldan çıkılarak, bu çalışmada turizm eğitimi alan öğrencilerin cinsiyet unsuru dikkate alınarak kariyer düşünceleri üzerine yapılması uygun görülmüştür. 2 Literatür Araştırması Kariyer bir çalışanın tüm çalışma yaşamı boyunca yaptığı işlerden oluşur (Özgen ve diğ., 2002:179). Bir diğer tanımlama ise bireyin yaşamı boyunca üstlendiği bir takım görevle ilgili rolleri üzerinedir. Bu roller, bireysel gelişim, kendini aşma, işsizlik dönemi, başarısızlık, stajyer, öğrenci veya gönüllü olarak çalışma gibi bireyin olumlu ve olumsuz tüm aşamalarını kapsayan bir süreçtir (Patton ve Mcmahon, 1999:4). Kariyer adımlarını doğru şekilde atabilmek, bu adımları belli bir süreç içerisinde hangi zaman dilimi içerisinde neyin yapılacağına karar vererek yapmak kariyer planlaması olarak tanımlanmaktadır (Schreuder ve Theron, 1999: 4). Kariyer 218 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2011 Yönetimi, çalışanların işlerinde ilerlemek, üst düzeylere gelmek istemeleri, aldıkları eğitim, zihinsel yetenekleri, kişilik özellikleri, kendilerini geliştirme düzeyleriyle yakından ilişkilidir. İyi bir Kariyer Yönetimi uygulanan organizasyonlarda kişiler bir süre sonra hangi statüde olacaklarını bilebilir veya tahmin edebilirler. Kişinin bunu bilmesi, onu işine ve kuruma bağlar, motivasyonunu sağlar (Kozak, 2004:73). Otel işletmelerinde işgörenlerin niteliğini artırmak, örgütün verimliliğini sağlayacak diğer unsurları gerçekleştirmek, personel devrini ve maliyetleri azaltmak, aidiyet duygusunu geliştirmek ve modern yönetim yaklaşımlarını uygulayabilmek için kariyer planlamasına ihtiyaç bulunmaktadır. Mullins ve Davies, otel yönetimindeki etkileyicilik unsuru üzerinde durarak bu farklılığın, sosyal ve beşeri özelliklerin kişisel özelliklerle dengelenmesi sonucu ortaya çıktığını ileri sürmektedir. Otel işletmelerinin çeşitli değişimler karşısında esnek bir yapısı bulunduğundan, yöneticilerin bu yapısal farklılığa uygun bir gelişim göstermesi gerekmektedir (Güzel, 2005:123). Geçmişte iş hayatında kadınlar genellikle çok az oranlarda çalışmaktaydılar. Günümüzde ise kadınlar geçmişe göre iş hayatında daha fazla yer almakta, ancak örgütlerin üst yönetiminde çoğunlukla görev alamamaktadırlar. Günümüzde kadınlar hala cinsiyetten doğan problemlerle sıkça karşılaşmaktadırlar. Burada karşımıza “Cam Tavan” kavramı çıkmaktadır. Cam tavan; örgütlerde tepe yönetim pozisyonu için kadınlara konulan keyfi bir engel anlamına gelmektedir. Yönetimdeki kadınların ilerlemesi, cinsel kimliklerinden ve çalışan kadına olan tutumdan dolayı engellenmektedir. Kadın yöneticiler, erkek meslektaşları tarafından şirket içinde kabul edilememe handikabı ile karşı karşıyadırlar (Aytaç, 1997:220; Akgemci, 2004:197). Demografik özelliklerden olan cinsiyet, atfedilmiş bir statüdür. Bir diğer anlatımla, cinsiyet toplumda bireye atfedilen bir konumdur. Bireyler, atfedilen statüleri üzerinde kontrole sahip değildirler. Bunun aksine, aldıkları eğitim ve/veya meslekleri aracılığıyla kazanılmış statülerini belirleyebilirler. Bir atfedilmiş statü olan cinsiyeti ise, değiştiremezler. Cinsiyet aynı zamanda temel bir statüdür. Bunun nedeni, cinsiyetin bütün toplumlarda önemli bir sosyal anlama sahip olmasıdır. Bu bağlamda kadınlar, çoğunlukla annelik ve eşlik gibi toplumsal cinsiyetleri ile erkekler ise mesleki ünvan gibi statülerle tanımlanırlar. (Demirbilek, 2007: 13). Günümüz Türkiye‟sinde konaklama sektöründe çalışanların %40 gibi önemli bir kısmını kadınlar oluştururken, üst düzey yöneticilik ya da tepe yönetiminde bu durumun farklı gelişmesi dikkat çekmektedir. Konaklama sektöründeki kadınların genellikle, orta kademe yöneticilik pozisyonlarında yoğunlaşması, üst düzeyde (otel müdürü, genel müdür, CEO vb.) %10 oranında temsil edilmesi kariyer gelişiminde kadınların cinsiyete dayalı bir ayrımcılık nedeniyle engellendiğini göstermektedir (Kozak, 2001:137). Uygulamaya bakıldığında cinsiyete dayalı ayrımcılık, personel sistemimizde çoğunlukla kadınlara yönelik gerçekleştiği ortaya çıkmaktadır. Geçmişte kadınlar ve davranışları hakkında ön yargılar, kadınların işe girmelerini ve yükselmelerini ister istemez kısıtlamıştır. Bunun yanında kadınların kariyerlerini sınırlayan çocuk doğurma ve yetiştirme rollerinin genellikle erkek yöneticiler, kocalar ve ekseri de kadınların kendileri bakımından kadınlara yönelik sınırlamalar getirdiğine de inanılmaktadır. Bununla beraber günümüzde yapılan araştırmalar göstermiştir ki bayanların bu tür sınırlamalara karşı işlerini erkekler gibi başarıyla gerçekleştirip hatta bazı alanlarda onlardan daha iyi oldukları bilinmektedir. Özellikle son yıllarda yönetim alanında birçok özel sektörde bayanların üst düzey yönetici konumunda çalışıp başarılı olduğu bilinen bir gerçektir (Col, 1991:714; Argon ve Eren, 2004:73). Pek çok çalışma, kadınların kariyerlerinin iş yaşamlarına başladıkları andan itibaren “çıkmaz” kariyer yollarına yönlendirildikleri, bu sebeple kadınların yöneticilik kademesine bile ulaşamayıp kariyerlerinin alt düzeyinde “plato” halinde yığınlaşma olduğu ve belirli pozisyonlardaki atama ve terfilerde erkeklerin tercih edildiğini özellikle üst yönetsel pozisyonların erkek hâkimiyetinde olduğuna dikkat çekerek kadınlara yöneticilik yapma fırsatı verilmediğini belirtmiştir (Bayrak ve Yücel, 2000:128; Kök ve Halis, 2007:135). Turizm eğitimi veren dört yıllık fakülte ve yüksekokulların turizm bölümlerinde yapılan geniş çaplı araştırmalarda hem öğrencilerin demografik özellikleri ve sektörde çalışma eğilimleri hem de sektörde çalışma konusundaki tavırlarını incelemişlerdir. Bu çalışmalarda; turizm öğrencilerinin yaklaşık yarısının sektörde çalışma koşulları hakkında yetersiz bilgiye sahip oldukları için turizm bölümünde okumak durumunda oldukları, stresli iş hayatı, özel hayatın yaşanamaması, uzun çalışma saatleri, düşük sosyal statü, tatmin etmeyen ve adil olmayan ikramiyeler, düşük ücretler kalifiye olmayan yöneticiler ve iş arkadaşları kötü fiziki çalışma koşulları yüzünden bu sektörde çalışmaya negatif baktıkları, karşılanmayan beklentileri ve sektördeki hayal kırıklıklarının kariyer tercihlerini etkilediği dikkat çeken sonuçlardır (Gürkan ve diğ., 2010:356). Bireylerin beklentilerini karşılayacağı umuduyla belirli bir kariyere yönelmeleri “ön taahhüt” olarak nitelendirilmektedir. Ön taahhüt aşaması daha sonraki kariyer deneyimleriyle test edilecektir. Turizm eğitimi alanında eğitim almayı seçen öğrenciler, kariyerleriyle ilgili ön taahhüt aşamasını gerçekleştirmiş olmaktadırlar. Öğrenciler daha sonraki aşamada bu ön taahhütlerini aldıkları eğitim, staj ve iş deneyimleriyle test edeceklerdir. Sonuçta, öğrencilerin turizm alanında kariyer yapma ön taahhütleri ya güçlenecek, ya zayıflayacak ya da tamamıyla ortadan kalkabilecektir (Unur vd., 2004;396; Buyruk, 2009:978). Ayrıca ülke ekonomilerinin gelişmesinde ve toplumların kalkınmalarında girişimcilik yadsınamaz bir öneme sahiptir. Genellikle insanların girişimcilik ruhu, doğuştan kişilik özellikleriyle ilgili olarak ve sonradan çevresel bir takım etkileşimler SESSION 3B: Turizm ve Mikroekonomi 219 sonucunda ortaya çıkmakta ve kazanılmaktadır. Kişiler gelecekleriyle ilgili planlarını yaparlarken, özellikle üniversite çağında, kariyerlerine ilişkin önlerine net hedefler koyabilmektedirler. Buna göre, yeteneklerinin güçlü ve zayıf yönlerinin farkına varmakta ve kendi kişilik özelliklerini tanımaya çalışmakta, böylece girişimcilik eğiliminde olan öğrenciler mezuniyetleri sonrası için kendi iş yerlerini kurma planları yapabilmektedirler (Serinkan ve Barutçu, 2006:318). Tablo 1‟de (Ehtiyar ve Üngüren, 2008:162:163) turizm eğitimi almakta olanlar ve/veya turizm eğitimi almış olanlar üzerine yapılan araştırmaları özet halinde sunulmuşlardır. Literatürde turizm lisans eğitimi alan öğrencilerin demografik özelliklerinden cinsiyet itibariyle otel işletmelerinde departman seçimleriyle ilgili spesifik bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Ancak literatürde turizm eğitimi alan öğrencilerin kariyer beklentileri, genel olarak turizm işletmelerinde kariyer gelişiminde cinsiyetten kaynaklanan sorunlarla çalışma bulunmaktadır. Çimen (2008) “Turizm Lisans Öğrencilerinin Mesleki Yönelimleri” başlıklı çalışmasında meslek tercihi ile cinsiyet arasında eğlence, marina, spor, demiryolları, karayolları, kat hizmetleri ve kurvaziyer gemilerde görev alma konularında kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre daha isteksiz görüldüğü sonucuna varmıştır. Hızlı yaşam gerektiren, gezmeye olanak tanıyan ve fiziki çaba isteyen meslek gruplarını bayanların tercih etmemesini toplumsal cinsiyet ve fiziksel olanaklar açısından değerlendirilmesi farklılığın nedenini bulma konusunda fikir vermektedir. Diğer yandan bayanların meslekleri açısından tercih ettikleri meslek grupları; eğitmenlik, bankacılık, insan kaynakları ve halkla ilişkiler bölümleri olarak sıralanabilmektedir (Çimen, 2008:199). Çalışmamızda diğer çalışmalardan farklı olarak, turizm eğitimi gören öğrencilerin kariyer planları açısından cinsiyet ile konaklama işletmelerinde çalışmak istedikleri departmanlar ve aynı zamanda hedefledikleri kariyer düzeyleri arasında ilişki olup olmadığı analiz edilecektir. Yazar/ Yazarlar Kızılırmak (2000), Kuşluvan (2000), Ağaoğlu (1991), Tüylüoğlu (2003), King ve arkadaşları (2003), Altman ve Brothers (1995) Ünlüönen (2004), Kuşluvan ve Kuşluvan (2000) Aksu ve Köksal (2005) Güzel (2006), Aktaş ve Boyacı (1992) Temel Bulgu Turizm sektörünün işgücü ihtiyacını, turizm eğitimi almamış İş gücünü istihdam ederek karşılamakta olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca turizm eğitimi almış mezunların büyük çoğunluğunun turizm sektörü dışında istihdam edildiği saptanmıştır. Öğrencilerin okumakta oldukları programa ve mezuniyet sonrası iş imkanları ile ilgili değerlendirmelerinde zamanla olumsuz yönde değişimler saptanmıştır. Ayrıca araştırmaya katılan öğrencilerin çoğunluğunun seçtiği bölümden pişman oldukları ifade edilmiştir. Öğrencilerin sektöre karşı olumsuz bir tutum ve görüş içersinde oldukları saptanmıştır. Çoğunlukla olumsuz tutum ve görüş içersinde olan öğrencilerin yanında olumlu görüş beyan eden öğrenciler de bulunmuş, bu öğrencilerin üniversite giriş sınavında turizm bölümünü ilk sırada ve istekli seçtikleri, stajlarını yurt dışında gerçekleştirdikleri belirtilmiştir. Yükseköğretim kurumlarında sunulan turizm eğitimin hizmet kalitesi bakımından öğrencilerin beklentilerini karşılamadıklarını ve tatmin düzeylerinin oldukça düşük olduğunu tespit edilmiştir. Kozak ve Kızılırmak (2001), Pavesic ve Brymer (1990), Baron ve Maxwell (1993), Jenkis (2001), Pavesic ve Brymer (1990), Getz (1994) Staj yapan öğrencilerin yapmayan öğrencilere göre daha olumsuz tutum içinde olduklarını saptanmıştır. Turizm eğitimi almış mezunların zamanla turizm sektöründe çalışmak istemediklerini ifade edilmiştir Pelit ve Güçer (2006), Gökdeniz ve ark. (2002), Çakır (1998), Kuşluvan ve Kuşluvan (2000), Baron ve Maxwell (1993) Öğrenciler, verilen eğitimin staj esnasında yarar sağlamadığını belirtmiş ve staj yaptıkları kurumlarının kendilerini ucuz iş gücü olarak gördükleri ifade edilmiştir. Ayrıca öğrencilerin stajlardan memnun olmadıkları ve stajın öğrencileri meslekten uzaklaştırdığı saptanmıştır. Demirer (2000), Johnstone (1994) Koyuncu (2000) Üzümcü ve Bayraktar (2004) Cooper ve Shepherd (1997) Purcell ve Quinn (1996) Koko ve Guerrier (1994) Casado (1992) Turizm işletmeciliği öğrencilerinin, sektör temsilcilerinin beklentilerini tam anlamıyla karşılamadıkları tespit edilmiştir. Turizm işletmeciliği öğrencilerinin beklentilerinin sektörle uyuşmadığını saptamış ve çalışma koşullarının öğrencileri olumsuz tutum içersine sürüklediği ifade edilmiştir. Turizm eğitmenlerinin verdiği mesleki eğitimi etik açısından inceledikleri araştırmada, etik ilkelerin tam olarak uygulanmadığını ve verilen eğitimin yetersiz olduğunu saptamışlardır. Turizm eğitimiyle turizm sektörü arasındaki ilişkiyi inceledikleri araştırmalarında, turizm endüstrisinin düşük statülü iş imkanı sunduğunu ve turizmin kariyer değeri yüksek bir sektör olarak algılanmadığını ifade etmişlerdir. Turizm endüstrisinde çalışanların eğitim durumları diğer sektörlerde çalışanlara göre düşük kaldığı tespit etmiştir. Turizm eğitimi almış mezunların çalışma koşulları ve katılım ve gelişim fırsatlarının sınırlılığı, motivasyon yetersizliği ve iş tatminsizliğinden dolayı sektörü terk ettiklerini saptamışlardır. Konaklama işletmeciliğine öğrencilerinin mezun olmadan önce oldukça gerçekçi beklentilerinin olması ve işe alımlarında başarılı olacaklarını umduklarını ifade etmelerine rağmen konaklama işletmelerindeki sirkülasyonun yüksek olduğunu saptamıştır. Tablo 1. Turizm Eğitimi Alan Öğrenciler Üzerine Yapılmış Çalışmalarla İlgili Literatür Taraması 220 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2011 3 Metodoloji Çalışmanın amacı; genel olarak turizm lisans eğitimi alan öğrencilerin mezun olduktan sonra konaklama işletmelerinde çalışmaları durumunda, cinsiyete göre departman seçiminde anlamlı bir farkın olup olmadığının belirlemek ve cinsiyet ile kariyer yapma düşünceleri arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığının belirlemektir. Özelde ise Marmara bölgesindeki üniversitelerde okuyan turizm lisans öğrencileri arasında cinsiyet farkından kaynaklanan kariyer düşünceleri ile ilgili ve cinsiyete göre bölüm seçiminde anlamlı bir farkın olup olmadığının analiz edilmesidir. Çalışmada veri toplama yöntemi olarak anket tekniği seçilmiştir. Ankette kategorik ve beşli Likert olmak üzere iki tür ölçek kullanılmıştır. Öğrencilere ilişkin demografik verileri elde etmeye yönelik ölçek kategorik tarzda, çalışmanın ana problemini çözmeye yönelik olarak, öğrencilerin kariyer hedefleri açısından, konaklama işletmelerindeki departmanların önem derecelerini ölçmeye yönelik oluşturulmuş ölçek ise beşli Likert tarzında hazırlanmıştır. Anket için ölçek geliştirilirken Baltacı ve Üngören (2010), Roney ve Öztin (2007), Buyruk (2009) ve Gürkan ve diğ.‟nin (2010) çalışmalarından da yararlanılmıştır. Bu çalışmanın ideal evrenini Türkiye‟nin önemli bir bölgesi olan Marmara bölgesinde eğitim gören turizm lisans öğrencileri oluşturmaktadır. Ancak süre kısıtı ve maddi olanaksızlıklar gibi nedenlerle ile bu çalışmanın gerçek evrenini, Marmara bölgesinin önemli üniversitelerinden olan ve turizm lisans eğitimi veren Sakarya Üniversitesi, Çanakkale Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Düzce Üniversitesi ve Balıkesir Üniversitesi‟ndeki 3.720 turizm lisans öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise evrenin %15‟ine denk gelen Basit Tesadüfi Örnekleme yöntemiyle seçilmiş 543 turizm eğitimi gören turizm lisans öğrencileri oluşturmaktadır. Bu amaçla Marmara bölgesinin önemli üniversitelerinden olan bu 5 üniversiteye 900 anket dağıtılmış olup 590 adedi geri dönülmesi sağlanmıştır. Çeşitli veri eksiklikleri nedeniyle 47 anket değerlendirmeye alınmamıştır. Geri kalan 543 anket, Social Science SPSS 15.0 for Windows paket programında analize tabi tutulmuştur. Öğrencilere ilişkin demografik veriler ve cinsiyete göre kariyer düşüncülerine verdikleri cevaplar frekans analizine tabi tutulmuştur. Frekans Analizi; her bir değişkenle ilgili olarak merkezi eğilimin ve deneklerin merkezi eğilime olan yakınlıklarını tespit etmek amacıyla kullanılır (Altunışık ve diğ., 2007:314). Çalışmada turizm eğitimi alan öğrencilerin cinsiyete göre konaklama işletmelerinde departman tercihleri hususundaki farklılıkları tespit edebilmek amacıyla öncelikle Bağımsız İki Grup Arası Farkların Testi (Independent – Samples t-Test) uygulanması düşünülmüştür. Ancak Kolmogorov-Smirnov (K-S) testi sonucunda verilerin normal dağılım göstermediği sonucu çıkmıştır. Bu nedenle, Bağımsız İki Grup Arası Farkları Testinin nonparametrik biçimi olan Mann-Whitney U Testinin uygulanmasına karar verilmiştir. Mann-Whitney U Testinde Sig. (2-tailed) değeri % 5‟ten küçük olması durumunda, gruplar arasında anlamlı bir farklılık olduğu sonucuna varılmaktadır. 4 Bulgular Tablo 2‟de ankete katılan öğrencilere ait demografik verilerin frekans analizi sonuçları yer almaktadır. Anketimize katılan öğrencilerin %49,9‟u bayan, %50,1‟i ise erkeklerden oluşmaktadır . Yaş grubu bakımından öğrencilerin yaklaşık %67,8‟lik kısmı 21-23 yaş grubunda yer almaktadır. Öğrencilerin büyük bir kısmının (%47,0) klasik lise mezunu olduğu, turizm lisesi mezun öğrenci oranının ise çok düşük olduğu (%9,6) görülmektedir. Bunun turizm lisesi mezunlarının 4 yıllık turizm lisans eğitimine devam edenlerinin oranlarının düşük olduğu sonucu çıkarılabilir. Öğrenciler, sınıfları açısından incelendiğinde ise ankete katılan 4. Sınıf öğrenci sayısının çok düşük olduğu dikkat çekmektedir. Bunun nedeni; turizm eğitimi alan 4. Sınıf öğrencilerinin, bir bölümünün iş başı eğitimi kapsamında sektörde staj yapmakta olmalarıdır. Bu öğrenicilerin tamamına e-posta yoluyla anketler gönderildiyse de gerek sürenin çok kısıtlı olması, gerekse öğrencilerin iş başı eğitimindeki yoğun çalışma temposundan dolayı geri dönüş oranı çok düşük olmuştur. Ankete katılan öğrencilerin çoğunluğu %37,2 gibi bir oranla ikinci sınıf öğrencilerinin oluşturduğu görülmektedir. Bunlara ilaveten, öğrencilerin büyük bir kısmı (%56,5) eğitim gördükleri bölümü isteyerek seçtiklerini belirtmişlerdir. Verilen eğitimin sektörde iş bulabilme ve kariyerlerinde başarılı olabilme konusundaki yeterliliği bakımından ise öğrencilerin %28,0‟i aldıkları eğitimi yeterli görürken, %40,1‟i ise yeterli görmemektedir. Buna rağmen öğrencilerin büyük bir kısmı (%57,8) gelecekte kariyerlerinin en üst noktasında, kendilerini genel müdür konumunda görebilmektedirler. Öğrencilerin yaklaşık %44,4‟ü ise sınavda almış olduğu puana göre tercih yaptığı ve turizm işletmeciliğinin günümüzde %20,8‟i geçerli bir meslek olduğunu düşündükleri için eğitim gördükleri bölümü tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Tablo 3‟e bakıldığında turizm lisans öğrencilerinin mezun olduktan sonra bir konaklama işletmesinde çalışmak istedikleri departmanlara yönelik verdikleri cevaplar verilmektedir. Tablo 3‟e göre Ön büro departmanı için %21,8 gibi bir oran istemiyorum, %55,6 gibi yüksek bir oran ise çalışmak istediğini belirtmiştir. Kat hizmetleri departmanı için %72,9 gibi çok yüksek bir oran istemiyorum, %9,6 gibi bir oran ise çalışmak istediğini belirtmiştir. Muhasebe departmanı için %38,1 gibi bir oran istemiyorum,%35,5 gibi bir oran ise çalışmak istediğini belirtmiştir. SESSION 3B: Turizm ve Mikroekonomi ÖZELLİKLER Cinsiyet Bay Bayan Toplam Yaş ÖRNEKLEM N % 271 49,9 272 50,1 543 100,0 N % 17 ve altı 2 0,4 18-20 21-23 24 ve altı Toplam 125 368 48 543 23,0 67,8 8,8 100,0 N % 255 52 82 110 14 21 47,0 9,6 15,1 20,3 2,6 3,9 Mezun Olunan Lise Düz Lise Turizm Lisesi Anadolu Lisesi Süper Lise Kolej Meslek Lisesi Diğer Toplam Sınıf Hazırlık Sınıfı 1. Sınıf 2. Sınıf 3. Sınıf 4. Sınıf Uzatmalı Toplam 9 1,7 543 N 5 134 202 137 54 11 543 100,0 % 0,9 24,7 37,2 25,2 9,9 2,0 100,0 221 ÖZELLİKLER Şu an eğitim gördüğünüz bölümü isteyerek mi seçtiniz? Evet Hayır Kararsızım Toplam Sizce üniversitede aldığınız eğitim, turizm sektöründe kariyer planınıza uygun bir iş bulabilmeniz ve kariyerinizde başarılı olabilmeniz için yeterli mi? Evet Hayır Kararsızım Toplam Gelecekte kariyerinizin en üst noktasında kendinizi bulunduğunuz organizasyonun hangi kademesinde görüyorsunuz? Genel Müdür Genel Müdür Yardımcısı Departman Müdürü Departman Müdürü Yardımcısı Alt Kademe Personel Toplam Şu anda eğitim gördüğünüz bölümü niçin tercih ettiniz? Sınavda almış olduğum puana göre tercih yaptığım için Eğitimini almış olduğum mesleği sevdiğim için Günümüzde geçerli bir meslek olduğu için Başka seçeneğim olmadığı için Çevremin (öğretmen, aile) tavsiyesi olduğu için Diğer Toplam ÖRNEKLEM N % 307 56,5 163 30,0 73 13,4 543 100,0 N % 152 218 173 543 28,0 40,1 31,7 100,0 N % 314 31 147 14 37 543 57,8 5,7 27,1 2,6 6,8 100,0 N % 241 98 113 26 29 36 543 44,4 18,0 20,8 4,8 5,3 6,6 100,0 Tablo 2. Demografik Veriler Mezun olduktan sonra bir konaklama işletmesinde hangi departmanda çalışmak derecesini belirtiniz. İnsan Kaynakları Yönetimi N % Ön büro Departmanı Departmanı Hiç istemiyorum 59 10,9 Hiç istemiyorum İstemiyorum 59 10,9 İstemiyorum Kararsızım 123 22,7 Kararsızım İstiyorum 203 37,4 İstiyorum Çok istiyorum 99 18,2 Çok istiyorum 543 100,0 Toplam Toplam Kat Hizmetleri N % Satış ve Pazarlama Departmanı Hiç istemiyorum 283 52,1 Hiç istemiyorum İstemiyorum 113 20,8 İstemiyorum Kararsızım 95 17,5 Kararsızım İstiyorum 44 8,1 İstiyorum Çok istiyorum 8 1,5 Çok istiyorum 543 100,0 Toplam Toplam Muhasebe N % Teknik Hizmetler Hiç istemiyorum 133 24,5 Hiç istemiyorum İstemiyorum 74 13,6 İstemiyorum Kararsızım 143 26,3 Kararsızım İstiyorum 136 25,0 İstiyorum Çok istiyorum 57 10,5 Çok istiyorum 543 100,0 Toplam Toplam Finansman N % Güvenlik Hiç istemiyorum 94 17,3 Hiç istemiyorum İstemiyorum 78 14,4 İstemiyorum Kararsızım 135 24,9 Kararsızım İstiyorum 159 29,3 İstiyorum Çok istiyorum 77 14,2 Çok istiyorum 543 100,0 Toplam Toplam istediğinizin önem N % 40 27 100 199 177 543 N 47 53 100 186 157 543 N 314 99 82 37 11 543 N 353 87 60 33 10 543 7,4 5,0 18,4 36,6 32,6 100,0 % 8,7 9,8 18,4 34,3 28,9 100,0 % 57,8 18,2 15,1 6,8 2,0 100,0 % 65,0 16,0 11,1 6,1 1,8 100,0 Tablo 3. Turizm Lisans Öğrencilerinin Mezun Olduktan Sonra Bir Konaklama İşletmesinde Çalışmak İstedikleri Departmanlara Yönelik Cevaplar 222 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2011 Konaklama işletmelerinde kariyer ilerleme açısından erkeklere yönelik cinsiyete dayalı ayrımcılık yapılmaktadır. Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Toplam Konaklama işletmelerinde kariyer ilerleme açısından kadınlara yönelik cinsiyete dayalı ayrımcılık yapılmaktadır. Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Toplam Cinsiyet, kariyer planlaması yaparken konaklama işletmelerine departman tercihinde önemli bir faktördür. Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Toplam Konaklama İşletmelerinde kadınlar erkeklere göre kariyer hedeflerine daha kolay ulaşmaktadır. Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Toplam Konaklama İşletmelerinde erkekler, kadınlara göre kariyer hedeflerine daha kolay ulaşmaktadır. Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Toplam Cinsiyetim bu bölümü tercih etmemde önemli bir faktördü. Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Toplam Konaklama İşletmelerinde verilen hizmetler göz önüne alındığında kariyer yapma açısından kadınlar için daha uygundur. Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Toplam Konaklama İşletmelerinde verilen hizmetler göz önüne alındığında kariyer yapma açısından erkekler için daha uygundur. Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Toplam Mezun olduktan sonra turizm sektöründe iş bulma konusunda kadınlar daha avantajlıdır. Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Toplam Mezun olduktan sonra turizm sektöründe iş bulma konusunda erkekler daha avantajlıdır. Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum N % 117 119 134 102 70 543 21,5 21,9 24,7 18,8 12,9 100,0 N % 105 149 127 94 68 543 19,3 27,4 23,4 17,3 12,5 100,0 N % 44 82 119 167 131 543 N 99 147 140 92 65 543 N 88 127 152 123 53 543 N 244 120 89 57 33 543 8,1 15,1 21,9 30,8 24,1 100,0 % 18,2 27,1 25,8 16,9 12,0 100,0 % 16,2 23,4 28,0 22,7 9,8 100,0 % 44,9 22,1 16,4 10,5 6,1 100,0 N % 107 156 164 83 33 543 19,7 28,7 30,2 15,3 6,1 100,0 N % 78 134 161 114 56 543 N 86 146 159 90 62 543 N 84 115 157 123 14,4 24,7 29,7 21,0 10,3 100,0 % 15,8 26,9 29,3 16,6 11,4 100,0 % 15,5 21,2 28,9 22,7 SESSION 3B: Turizm ve Mikroekonomi 223 Kesinlikle Katılıyorum Toplam 64 543 11,8 100,0 Tablo 4. Ankete Katılan Cinsiyet Açısından Kariyer Tercihiyle İlgili Faktörlere Katılım Düzeyi Muhasebe departmanında çalışmak isteyenlerin ve istemeyenlerin oranı birbirine yakın çıktığı gözükmektedir. Finansman bölümü için %31,7 gibi bir oran istemiyorum, %43,5 gibi bir oran ise çalışmak istediğini belirtmiştir. İnsan kaynakları yönetimi departmanı için %12,4 gibi bir oran istemiyorum, %69,2 gibi yüksek bir oran ise çalışmak istediğini belirtmiştir. Satış ve Pazarlama departmanı için %18,5 gibi bir oran istemiyorum, %63,2 gibi yüksek bir oran ise çalışmak istediğini belirtmiştir. Teknik hizmetler bölümü için %76,0 gibi çok yüksek bir oran istemiyorum, %8,8 gibi düşük bir oran ise çalışmak istediğini belirtmiştir. Ankete katılan cinsiyet açısından kariyer tercihi ile ilgili faktörlere katılım düzeyi Tablo 4‟de verilmiştir. Tablo 4‟ göre “konaklama işletmelerinde kariyer ilerleme açısından erkeklere yönelik cinsiyete dayalı ayrımcılık yapılmaktadır” ifadesine katılımcıların %43,4‟ü katılmıyorum derken %21,1‟i katılıyorum demiştir. “Katılımcılar konaklama işletmelerinde kariyer ilerleme açısından kadınlara yönelik cinsiyete dayalı ayrımcılık yapılmaktadır” ifadesine %46,7‟si katılmıyorum derken, %29,8‟i katılıyorum şeklinde ifade vermiştir. Katılımcılar, “cinsiyet, kariyer planlaması yaparken konaklama işletmelerine departman tercihinde önemli bir faktördür” ifadesine %23,3‟si katılmadıkları görülürken %54,9‟u katılıyorum şeklinde ifade etmişlerdir. “Konaklama İşletmelerinde kadınlar erkeklere göre kariyer hedeflerine daha kolay ulaşmaktadır” ifadesine ise katılımcıların 45,3‟ü katılmıyorum derken, %28,9‟u katılıyorum diye cevaplamışlardır. “Konaklama İşletmelerinde erkekler kadınlara göre kariyer hedeflerine daha kolay ulaşmaktadır” ifadesine ise katılımcıların 39,6‟sı katılmıyorum derken, %39,5‟i katılıyorum diye cevaplamışlardır. “Cinsiyetim bu bölümü tercih etmemde önemli bir faktördü” ifadesine ise katılımcıların %67‟si katılmıyorum derken, %16,6‟sı katılıyorum şeklinde ifade bulunmuşlardır. Ankete katılan katılımcılar, “Konaklama İşletmelerinde verilen hizmetler göz önüne alındığında kariyer yapma açısından kadınlar için daha uygundur” ifadesine ise %48,4‟ü katılmıyorum şeklinde ifade ederken, 21,4‟ü katılıyorum şeklinde ifade etmişlerdir. “Konaklama İşletmelerinde verilen hizmetler göz önüne alındığında kariyer yapma açısından erkekler için daha uygundur” ifadesine katılımcıların %39,1‟i katılmıyorum şeklinde ifade ederken, %31,3‟ü katılıyorum şeklinde ifade etmişlerdir. Ayrıca katılımcıların “Mezun olduktan sonra turizm sektöründe iş bulma konusunda kadınlar daha avantajlıdır” ifadesine %42,7‟si katılmıyorum yönünde cevaplarken %28,0‟ı katılıyorum yönünde cevaplar vermiştir. Son olarak “Mezun olduktan sonra turizm sektöründe iş bulma konusunda erkekler daha avantajlıdır” ifadesine ise katılımcıların %36,7‟si katılmıyorum yönünde cevap verirken, %34,5‟i katılıyorum yönünde cevap vermişlerdir. Departmanlar 3,42 1,86 2,92 2,83 3,09 3,82 3,65 1,77 1,63 Standart Sapma 1,222 1,066 1,347 1,327 1,301 1,159 1,234 1,065 1,019 KolmogorovSmirnov Z 5,620 7,256 3,818 3,926 4,506 5,912 5,669 8,005 8,954 Asymp. Sig. (2-tailed) 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 2,81 1,380 3,660 0,000 2,76 1,292 4,433 0,000 3,48 1,234 4,962 0,000 2,77 1,267 4,273 0,000 2,86 1,218 3,655 0,000 2,11 1,254 6,075 0,000 2,59 1,144 4,248 0,000 2,88 1,197 3,725 0,000 2,81 1,221 4,039 0,000 2,94 1,236 3,554 0,000 Ortalama Önbüro Departmanı Kat Hizmetleri Departmanı Yiyecek – İçecek Departmanı Muhasebe Departmanı Finansman Departmanı İnsan Kaynakları Yönetimi Departmanı Satış ve Pazarlama Departmanı Teknik Hizmetler Departmanı Güvenlik Departmanı Konaklama işletmelerinde kariyerde ilerleme açısından erkeklere yönelik cinsiyete dayalı ayrımcılık yapılmaktadır Konaklama isletmelerinde kariyerde ilerleme açısından kadınlara yönelik cinsiyete dayalı ayrımcılık yapılmaktadır Cinsiyet, kariyer planlaması yaparken konaklama isletmelerinde departman tercihinde önemli bir faktördür Konaklama isletmelerinde kadınlar erkeklere göre kariyer hedeflerine daha kolay ulaşmaktadır Konaklama isletmelerinde erkekler kadınlara göre kariyer hedeflerine daha kolay ulaşmaktadır Cinsiyetim bu bolumu tercih etmemde önemli bir faktördü Konaklama isletmelerinde verilen hizmetler göz önüne alındığında kariyer yapma açısından kadınlar için daha uygundu Konaklama isletmelerinde verilen hizmetler göz önüne alındığında kariyer yapma açısından erkekler için daha uygundur Mezun olduktan sonra turizm sektöründe is bulma konusunda kadınlar daha avantajlıdır Mezun olduktan sonra turizm sektöründe iş bulma konusunda erkekler daha avantajlıdır Tablo 5. Kolmogorov-Smirnov (K-S) Test Sonucu 224 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2011 Veriler güvenilirlik analizine tabi tutularak verilen cevapların güvenilirliği ölçülmeye çalışılmıştır. Soruların cevaplarına güvenirliliğini test etmek amacıyla yapılan güvenirlilik testinde Alpha katsayısı 0,633 gibi bir oran çıkarak, güvenilir veriler olduğu söylenebilir. Tablo 5‟de örneklemden elde edilen verilerin normal dağılım şartını taşıyıp taşımadıklarını ölçmek amacıyla kullanılabilen Kolmogorov-Smirnov (K-S) test sonucu yer almaktadır. Tablo 5‟de Kolmogorov-Smirnov (K-S) testi sonucunda Asymp. Sig. (2-tailed) değerinin 0,05‟den küçük olması, verilerin normal dağılmadığı anlamına gelmektedir. Dolayısıyla çalışmada örneklemden toplanan verilerin normal dağılım sergilemediği anlaşılmaktadır. Bu nedenle, çalışmada araştırma problemini çözmek amacıyla, normal dağılım şartı aranmayan nanparametrik bir analiz tekniği olan Mann-Whitney U Testi kullanılmıştır. Tablo 6‟da Mann-Whitney U testi sonuçları yer almaktadır. Burada, çalışmanın temel araştırma sorusu olan, turizm eğitimi alan öğrencilerin cinsiyete göre kariyer düşüncelerinde anlamlı bir farkın olup olmadığı test edilmiştir. Departmanlar Önbüro Departmanı Kat Hizmetleri Departmanı Yiyecek – İçecek Departmanı Muhasebe Departmanı Finansman Departmanı İnsan Kaynakları Yönetimi Departmanı Satış ve Pazarlama Departmanı Teknik Hizmetler Departmanı Güvenlik Departmanı Bay Bayan -0,949 Asymp. Sig. (2-tailed) 0,343 278,16 265,86 -1,343 0,179 280,32 263,71 70544,500 -1,925 0,054 284,69 259,35 35852,500 33506,000 72980,500 70634,000 -0,564 -1,882 0,573 0,060 275,70 284,36 268,31 259,68 24685,000 61541,000 -6,982 0,000 227,09 316,75 31250,000 68106,000 -3,184 0,001 251,31 292,61 31635,000 68763,000 -3,200 0,001 291,27 252,81 30780,000 67636,000 -3,846 0,000 293,42 249,58 MannWhitney U Wilcoxon W Z 35185,500 72313,500 34600,500 71728,500 33416,500 Mean Rank Tablo 6. Mann-Whitney U Test Sonuçları 5 Sonuç ve Öneriler Çalışma neticesinde, Mann-Whitney U testi sonuçları incelendiğinde turizm eğitimi alan öğrencilerin cinsiyet gruplarına göre konaklama işletmelerinde Muhasebe departmanında departman tercihlerinde anlamlı fark bulunmadığı anlaşılmıştır. Yani öğrencilerin cinsiyetleri, bu departmanları tercihlerinde etkili bir unsur değildir. Buna karşılık Mann-Whitney U Sonuçları incelendiğinde turizm eğitimi alan öğrencilerin cinsiyet gruplarına göre konaklama işletmelerinde Ön büro, Kat Hizmetleri, Yiyecek-İçecek, Finansman, Satış ve Pazarlama, Teknik Hizmetler, Güvenlik ve İnsan Kaynakları Yönetimi Departman-larında, departman tercihlerinde anlamlı fark bulunmuştur. Yani öğrencilerin cinsiyetleri, konaklama işletmelerinde bu departmanları tercihlerinde etkili bir unsurdur. Ortalamalar incelendiğinde, bayanların erkeklere göre İnsan Kaynakları Yönetimi Departmanını daha çok tercih ettikleri, erkeklerin ise bayanlara göre Güvenlik Departmanını daha çok tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Öğrencilerin mezun olduktan sonra, kısa süre içerisinde iyi bir iş bulabilmeleri ve kariyerlerinde başarılı olabilmeleri için üniversitelerde öğrencilere verilen dersler kadar, öğrencilerin ilgi ve kişisel becerilerine uygun kariyer düşüncelerini belirlemeleri ve bu hedeflere ulaşmalarını sağlayacak etkili bir kariyer planı geliştirmeleri hayati bir önem taşımaktadır. Bu kapsamda çalışmanın, öğrencilerin kariyer planlarını yaparken cinsiyetin de bu konuda önemli bir faktör olduğunun bilinmesi ve kariyer hedeflerinin belirlenmesinde göz önüne alınması gerekliliğini irdelemesi açısından bu konuda yapılan çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Maliyet ve özelliklede süre kısıtı nedeniyle anket uygulama çalışması Marmara bölgesinin önemli üniversitelerinden olan ve turizm lisans eğitimi veren Sakarya Üniversitesi, Çanakkale Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Düzce Üniversitesi ve Balıkesir Üniversitesi lisans öğrencileri ile sınırlı tutulmuştur. Çalışmadan elde edilen sonuçlar, söz konusu kısıtlar nedeniyle geneli temsil etmede yeterli olmasa da bu konuda yapılmış olan çalışmalara katkı sağlaması açısından yararlı olacağı düşünülmektedir. Bundan sonraki çalışmalarda, daha geniş örneklem kitlesinden alınacak verilerle ve daha etkin istatistiksel analizlerle bu konuda geneli kapsayan sonuçlara ulaşılabilir. Bu çalışmada, turizm eğitimi alan öğrencilerde cinsiyetin konaklama işletmelerinde departman tercihindeki etkisi analiz edilmiştir. Bundan sonraki çalışmalarda, yiyecek-içecek işletmeleri ve seyahat işletmelerinde cinsiyetin bölüm tercihleri üzerindeki etkisinin analiz edilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. SESSION 3B: Turizm ve Mikroekonomi 225 Kaynakça AKGEMCİ, Tahir (2004), Gelecekte Kariyer Yönetimi ve Güncel Sorunlar, Editörler: ŞİMŞEK, M. Şerif ve Adnan Çelik, Kariyer Yönetimi, Gazi Kitapevi, Ankara. ALTUNIŞIK, R., R. Coşkun, S. Bayraktaroğlu, E. Yıldırım (2007), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri: SPSS Uygulamalı, Sakarya Yayıncılık, Sakarya. ARGON, Türkan ve Altay Eren (2004), İnsan Kaynakları Yönetimi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. BALTACI, Furkan ve Engin Üngören (2010), “Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin Eğitim Memnuniyetlerinin ve Geleceğe Yönelik Bakış Açılarının Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma”, 11. Ulusal Turizm Kongresi, Kuşadası, s.312-323. BİRDİR, Kemal (2003), “Turizm ve Otel İşletmeciliği Eğitimi Alan Lisans Öğrencilerinin Turizm Endüstrisinde Çalışmayı Tercih Etmemelerinin Temel Nedenleri: Bir Nominal Grup Tekniği Araştırması”, Turizm Eğitimi Konferans-Workshop, Ankara, s. 495-504. BUYRUK, Lütfi (2009), “Turizm Lisans Eğitimi Alan Öğrencilerin Kariyer Beklentileri Üzerine Bir Araştırma”, 10. Ulusal Turizm Kongresi, Mersin, s. 977-990. ÇİMEN, Hürriyet (2008), “Turizm Lisans Öğrencilerinin Mesleki Yönelimleri: Akçakoca Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Örneği”, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, Cilt 19, Sayı 2, s. 194-202. DEMİRBİLEK, Sevda (2007), “Cinsiyet Ayrımcılığın Sosyolojik Açıdan İncelenmesi”, Finans Politik Ekonomik Yorumlar, Cilt:44, Sayı:511, s.317-339. EHTİYAR, Rüya, Engin Üngören (2008), “Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin Umutsuzluk ve Kaygı Seviyeleri İle Eğitimi Yönelik Tutumları Arasındaki İlişkilerin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma”, Uluslar arası Sosyal Araştırma Dergisi, Cilt:1, Sayı:4, s.159-181. Gürkan Güney Çetin, D. Dönmez, D. KÜÇÜKALTAN (2010), “Turizm Alanında Eğitim Gören Öğrencilerin Kariyer Hedefleri: Ön Lisans Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma”, 11. Ulusal Turizm Kongresi, Kuşadası, s.351-363. GÜZEL, Tülay (2005), “Eğitim ve Gelişme, Editör: DEMİR, Cengiz, Konaklama İşletmelerinde İnsan Kaynakları Yönetimi: İlkeler ve Uygulamalar”, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, s.99-128. KOZAK, Meryem Akoğlan (2001), Konaklama İşletmelerinde Kariyer Planlaması, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No. 1326, Eskişehir. KOZAK, Meryem Akoğlan (2004), Otel İşletmelerinde İnsan Kaynakları Yönetimi & Örnek Olaylar, Detay Yayıncılık, Ankara. KÖK, Sabahat ve Muhsin Halis (2007), Kariyer Yönetimi, Orion Yayınevi, Ankara. MANKAN, Esra (2007), Toplam Kalite Yönetimi ve İşgören Verimliliğine Etkisi, Editör: ŞENTURAN, Şermin, Yönetsel ve Örgütsel Açıdan İnsan Kaynakları, Beta, İstanbul, s. 105-147. ÖZGEN, Hüseyin, A. Öztürk, A. Yalçın (2002), İnsan Kaynakları Yönetimi, Nobel Kitapevi, Adana. PATTON, Wendy ve Mary McMahon (1999), Career Development and Systems Theory, A new Relationship, Brooks/Cole Publishing CO., Pasific Grove. RONEY, Sevgin Akış ve Perin Öztin (2007), “Career Perceptions of Undergraduate Tourism Students: A Case Study in Turkey”, Journal of Hospitality, Leisure, Sport and Tourism Education Cilt:6, Sayı:1, s. 4 -17. SCHREUDER, Amg ve Al Theron (1999), Careers: An Organizational Perspective, Juta Akedemic, South Africa. SERİNKAN, Celalettin, Esin Barutçu (2006), “Pamukkale Üniversitesi İİBf Öğrencilerinin Kariyer Planları ve Sosyotropi-Otonomi Kişilik Özelliklerine İlişkin Bir Araştırma”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi, Cilt:8, Sayı:2, s. 317-339. TÜRKAY, Oğuz, Burak Eryılmaz (2010), “Kariyer Değerleri ve Kariyer Yolu Tercihleri İlişkisi: Türk Turizm Sektöründen Örnekler”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (İLKE), Bahar, Sayı: 24, s.179199.
