yıldız teknik üniversitesi fen bilimleri enstitüsü

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
4529011 Belinda TORUS
FBE Bilgisayar Ortamında Tasarım Bilim Dalı
Bilgisayar Ortamında Mimarlık Yüksek Lisans Programı
Seminer Dersi Yılsonu Raporu
Bir Türetici Tasarım Modeli Olarak Biçim Gramerlerinin İncelenmesi
ve Örnek Olarak
Charles M. Correa’nın Tasarladığı Toplu Konutların Tasarım Analizleri
Öğretim Görevlisi: Doç. Dr. Murat Soygeniş
Araş. Gör. Elif Kendir
İstanbul, 2005
Belinda Torus
09.05.2005
İçindekiler:
Abstract - Özet
1. Bölüm
- Türetici tasarım
- Biçim gramerleri
- Genel özellikleri
- Çin buz desenleri
- Palladio Villaları
- Froebel Blokları
- Frank Lloyd Wright evleri
- Karmaşık gramerler
- Renk gramerleri
2. Bölüm
- Alvaro Siza
- Charles Correa
- Correa’nın mimari bakışı
- Analizler
- PREVI
- HUDCO
- ACC
Sonuç
Kaynaklar
Seminer - Final Raporu
2
Belinda Torus
09.05.2005
Abstract
Generative design methods have been used with many systems. Generative grammar is one
of the systems used to study and explore new languages with characters and symbols. For
architects and some other designers, the most suitable method to explore new forms is the
shape grammar method. It deals with points, lines, shapes and solids, so perception level is
higher than the grammars which deal only with symbols. Analytical studies on past
architectural designs can be used -with the support of digital media- to complete some
buildings, to reconstruct some buildings or to construct new buildings within the limits of that
grammar. In this paper, some main works in the development of shape grammars is
presented. The study on some of Charles Correa’s housing projects are analyzed in respect
to this aforementioned metodology.
Key Words: Generative design, generative grammar, shape grammar, complex grammar,
color grammar, Charles Correa
Özet
Türetici tasarım metodları birçok sistemle kullanılagelmiştir. Türetici gramerler; karakterler ve
semboller kullanarak yeni diller aramak için kullanılan bu sistemlerden biridir. Mimarlar ve
bazı diğer tasarımcılar için yeni formlar türetebilmek amacıyla kullanılan en uygun yöntem
biçim gramerleridir. Nokta, çizgi, yüzey ve kütlelerden oluştuğu için, tasarımcının algılama
seviyesi diğer dillere göre daha yüksektir. Geçmiş mimari tasarımlar üzerindeki analitik
çalışmalar -dijital medyanın da desteğiyle- bazı yapıları tamamlayabilmek için, bazı yapıları
yeniden inşa edebilmek için veya aynı gramer kurallarını kullanan yeni yapılar yapmak için
kullanılabilir. Bu yazıda; biçim gramerlerinin gelişmesinde önemli rol oynayan bazı çalışmalar
sunulmuştur. Charles Correa’nın bazı konut projelerinin analitik çalışması, bu metoda göre
yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Türetici tasarım, türetici gramerler, biçim gramerleri, karmaşık
gramerler, renk gramerleri, Charles Correa
Seminer - Final Raporu
3
Belinda Torus
09.05.2005
1. Bölüm
Türetici Tasarım
Türetici tasarım; diğer tasarım yaklaşımlarından farklı olarak, tasarım sürecinde tasarımcının
direkt olarak malzemeyle veya ürünle değil ama bir türetici sistemle ilişkide olduğu bir
tasarım metodolojisidir.(1)
Şekil 1 - Geleneksel tasarım yaklaşımı(2)
Şekil 2 - Türetici tasarım yaklaşımı(3)
Türetici sistemler genel olarak tasarımda ürün grupları oluşturmak için kullanılabilirler.
Gelişen teknolojiler göz önüne alındığında türetici tasarımların dijital araçlarla beraber
kullanılması, ürün gruplarının genişlemesi açısından önemlidir. Türetici tasarım çok güçlü bir
tasarım metodolojisidir. Bu yüzden bilgisayarların hesaplama gücünden yararlanılması bu
metodolojinin daha da güçlenmesine katkıda bulunacaktır.
İyi tanımlanmış bir türetici sistem (bilgisayarın hesaplama gücü sayesinde) detaylı
permutasyonlar sonucu çok geniş bir ürün grubu oluşturur. Bu ürün grubu tasarımcının
tasarım uzayını genişlettiği için de tasarımcının yaratıcılığını tetiklemektedir. Ayrıca
bilgisayarlar belli kriterlere göre yaptırılan seçim işlemlerinde de başarılı olmaktadırlar. Ancak
işin içine estetik gibi tanımlanması çok güç olan kriterler girince seçim tasarımcıya
kalmaktadır.
Türetici sistemlerde bilgisayarların kullanılmasındaki tek sorun, çoğu tasarımcının
programlama bilmemesidir. Bunun sonucu olarak tasarımcıların programcılarla ortak
çalışılması ya da bilgisayarın programlamasının kolaylaştırılması gerekmektedir.
Türetici bilgisayar destekli tasarımlar için bazı sistemler kullanılmaktadır. Bunlar kendini
organize eden sistemler (ör: hücresel otomata), evrimsel sistemler (ör: genetik algoritmalar)
ve türetici gramerlerdir (ör: biçim gramerleri).(4) Bu sistemler matematik temeline dayanan
güçlü ve üretken perspektifler sunan gelişmiş sistemlerdir.
Türetici gramerler karakter dizilerini dönüştürmek için gerekli olan kural setlerini koyarlar. Bu
gramerlerin ilk klasik formalizasyonunu 1950’lerde Naom Chomsky yapmıştır.(5) Türetici
gramerler başlangıç sembolüyle başlarlar ve kurallar setindeki kuralları uygulayarak türetme
yaparlar. Bu kurallar farklı sayılarda uygulanabileceği gibi, farklı sıralamalarda da
uygulanabilirler. Türetilen bütün diziler (kelimeler), o grameri kullanan dili oluşturur.
Ör: Başlangıç ve türetici kuralları (S
aSb) ve (S
ba) olan bir dilde;
(S
aSb
aaSbb
aababb) kelimesi türetilebilir. Bu dil şu şekilde formülize
edilebilir: (ba, abab, aababb, aaababbb,…).(6)
Seminer - Final Raporu
4
Belinda Torus
09.05.2005
Biçim Gramerleri
Biçim gramerleri de temel olarak aynı mantıkla işlemektedir. Tek farkı karakterlerin yerine iki
ve üç boyutlu şekillerin gelmesidir.
Ör: “aaababbb” şeklindeki bir kelimenin açılımı şu şekilde tanımlanabilir:
Şekil 3 - “aaababbb” kelimesinin biçimsel gösterimi
Biçim gramerleri, biçim kompozisyonları üreten kural tabanlı bir tasarım sitemidir.(7) Yazı
karakterlerinin yerini geometrik elemanlar alır. Nokta, çizgi, yüzey ve kütlelerden gramerler
oluşturulur. Buradaki kurallar matematik ve geometri temellidir. Basit aritmetik işlemler
(toplama, çıkartma) ile kurallar tanımlanabileceği gibi, hareket ettirme, döndürme, yansıtma
gibi temel Öklid dönüşümleri de tanımlanabilir.
Biçim gramerleri 1972 yılında George Stiny ve Jim Gibs tarafından bulunmuştur.(8) Biçim
gramerlerinin en büyük özelliği ve diğer türetici tasarımlardan farklılığı, soyut sembollerle
veya harflerle değil ama şekillerle ve biçimlerle çalışmasıdır. Bu tasarımın görselleştirilmesi
açısından çok önemlidir. Ayrıca daha önce yapılmış olan tasarımların incelenmesi ve deşifre
edilebilmesi açısından da gereklidir.
Temel biçim gramerlerinde de bir başlangıç biçimi, biçim kelimeleri ve biçimler arasındaki
ilişkiler (kurallar veya kural setleri) mevcuttur. Biçimler arasındaki ilişkilerin farklı sayılarda
uygulanması ile biçim grubu ortaya çıkacaktır (dil). Böylece aynı kuralların uygulandığı belli
bir ortak zemine oturan) ama herbiri farklı biçimler elde edilecektir.
Stiny’nin 1977 yılında yaptığı ilk analitik biçim grameri çalışması Çin buz ışın tasarımları
üzerinedir.(9) Bu çalışmada dört tane kuralla tüm tasarımın oluşmasını göstermiştir.
Seminer - Final Raporu
5
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 4 - Çin buz ışını desenlerinin oluşumu(10)
Şekil 5 - Buz desenlerinin türetilmesi için kullanılan dört kural(11)
Palladio Villalarının analizleri ise ilk mimari yapının analitik gramer çözümlemesidir.
Günümüze gelindikçe ve bilgisayar teknolojileri geliştikçe, bu villaların bilgisayarlar tarafından
tekrar yapılabilmesine olanak sağlanmıştır.
Şekil 6 - Orijinal ve varsayımsal Palladio Villaları(12)
Hem Stiny ve Wittkower’ın yaptığı analizler, hem de Palladio’nun ilk dört kitabında yazdığı
şekilde kurallar CAD ortamına aktarılmıştır. Bu şekile önce iki, daha sonra üç boyutlu
modelleri oluşturulmuş ve çıktıları alınmıştır.(13)
Seminer - Final Raporu
6
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 7 - Villanın üç aşmalı yeniden üretimi(14)
Şekil 8 - Villa Cornaro’nun üç boyutlu bilgisayar çizimi(15)
Seminer - Final Raporu
7
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 9 - Üç boyutlu yazıclarla çeşili detaylarda modellerin elde edilmesi(16)
Bu çalışma iki açıdan önemlidir. Birincisi; daha önceden tasarlanmış yapıları çözmemiz ve
ikincisi onları günümüz teknolojik koşullarına yeniden yorumlayıp uygulayabilmemizdir.
Böylece aynı dili konuşan, birbiriyle uymlu ama asla taklit olmayan ürünler elde
edilebilecektir. Ayrıca tamamlanamamış veya yıkılmış kimi eserleri tamamlama şansı da
yakalanacaktır.
Kuralların soyut olması biçimlerin ve gramerlerin bilgisayarlara aktarılmasını kolaylaştırmıştır.
Bu da bilgisayarın hesaplama gücü yardımıyla çok geniş ürün uzaylarına sahip olmamıza
yardımcı olmaktadır. Ayrıca gramerlerin değiştirilmesi ile yeni türetmelerin yapılması da
bilgisayar ortamında hızlanmış ve kolaylaşmıştır.
Biçim gramerleri kuralların farklı adımlarda tekrarlanmasına dayandığı için önceden
belirlenmiş ürünler ortaya koymaz. Kural veya tekrar sayısı arttıkça daha karmaşık ürünler
elde edilir. “Emergence” kendiliğinden ortaya çıkan ürünler veya sayı arttıkça karmaşıklaşan
ürünler türetilebildiği için, tasarımcıya çok farklı seçenekler de sunar.
Bu gramerlerin kullanılmasının bir avantajı da hem gerçek ortamda, hem sanal ortamda
gerçek anlamda bir ölçek kısıtlamasından bahsedilememesidir. Yani çok küçük ölçekli bir
tasarımdan -örneğin bir bardaktan-, çok büyük ölçekli tasarıma kadar -örneğin villalara- geniş
bir ürün yelpazesiyle karşılaşabiliriz.
Biçim gramerlerinin bir başka özelliği de aslında herkesin farklı yollarla, farklı kurallarla aynı
ürüne ulaşabilme olasılığıdır. Yani tek bir kural seti yoktur. Bu eskiden yapılan tasarımların
analizleri için de geçerlidir. Analizlere de farklı yollarla ve farklı sayıda kuralla ulaşmak
mümkündür.
Froebel Blokları
Frederick Froebel’in anaokulu çocukları için tasarladığı ahşap bloklar biçim gramerlerinde de
yer bulmuştur. Yapım için kullanılan bu bloklar, çocukların geometrik bilgisine ve soyut
düşünme becerisine katkıda bulunmuştur.
Seminer - Final Raporu
8
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 10 - Froebel hediye blokları(17)
Bu ahşap bloklarla oynayarak büyüyen çocuklardan biri de Frank Lloyd Wright’tır. Frank
Lloyd Wright’ın yaptığı pek çok binaya baktığımızda bunun etkisini görmemiz mümkündür.
Bunlardan en ünlüsü (şelalenin üzerine yapılmış olması ve organik mimarlığının en başarılı
örneklerinden biri olması dolayısıyla) Şelale Evi’dir.
Şekil 11 - Robie Evi 1906(18)
Şekil 12 - Şelale Evi 1936(19)
Seminer - Final Raporu
9
Belinda Torus
09.05.2005
Biçim gramerlerinde bu blokların kullanılması 1980’de Stiny tarafından olmuştur.(20) 1x2x4
boyutunda olan ahşap dikdörtgenler prizmasını başlangıç biçimi olarak alınarak, bundan
çeşitli biçim gramerleri türetmeleri yapılmıştır. Temel aritmetik ve Öklidsel dönüştürme
kuralları uygulanmıştır. Bu türetmelerde simetri ilişkileri etkilidir. Oluşan biçim uzayı; eleman
sayısına, kural sayısına simetri ilişkisine bağlıdır.
Burada ilişkiler etiket (referans) noktalarına göre tanımlanırlar. Blokların belli noktaları temel
alınarak ilişkiler tanımlanır. Bu ilişkilerin takibini kolaylaştırır. Her bir referans noktasına göre
türetilen ürün, aynı dilin elemanı farklı bir kelimeyi verecektir.
Şekil 13 - Başlangıç şekli, toplama ve çıkarma kuralları(20)
Şekil 13 - Bloklardan türetilme(21)
Seminer - Final Raporu
10
Belinda Torus
09.05.2005
Burada 1x2x4 ve 1x1x4 boyutlarında iki bloğun ilişkisi sonucu 128 tane türetme meydana
gelmektedir. (16x8=128) Bu blokların kendi simetrileriyle, ilişkilerindeki simetrilerin oranlarının
çarpımıyla bulunur.
A’nın simetrisi
B’nin simetrisi
16
8
------------------------- x --------------------------- = ------ x -------- =16X8=128
(A+B)’nin simetrisi
(A+B)’nin simetrisi
1
1
Bu türetmeleri çeşitli programlar yardımıyla, veya belli programlara programcılar ekleyerek
yapmak da mümkündür. Buradaki biçim uzayı kullanılan programın ve programlama dilinin
sınırlarına olduğu kadar, programcığı yazan kişinin yazma amacına ve becerisine de bağlıdır.
Şekil 14 - Ürünlerden bazılarının ilişkiler tanımlanarak programcıklarla türetilmesi(22)
Temel biçim gramerleri kuralları uygulanarak yapılan çalışmalarda çok başarılı sonuçlar elde
edilmiştir. Ör: Randy Brown’ın tasarladığı müze binası. Kurallar sonucu türetilen sonuçlardan
biri müze olarak tasarlanmıştır. Pencereler, sergi panelleri gibi elemanlar farklı kurallarla elde
edilmiştir.(23)
Şekil 15 - San Gimignano’da müze - Randy Brown(24)
Seminer - Final Raporu
11
Belinda Torus
09.05.2005
Burada göz ardı edilmemesi gereken bir konu da seçim ve son üründür. Yapılan seçim
tasarımcını beğenisine kalmıştır ve sezgiseldir. Son ürün ise türetilmiş formdan çok daha öte
bir noktadadır. Matematik tabanlı soyut bir form -geometrik biçim- ile mimari bir form aynı
değildir.(25) Dolayısıyla biçim gramerleri en basit anlamıyla soyut bir form üretmeyi amaçlar.
Türetilen formlardan birinin mimari bir mekana -veya herhangi bir fonksiyonlu tasarım
ürününe- dönüşmesi ise tasarımcının -mimarın- yeteneklerine ve seçimlerine bağlıdır.
Karmaşık Gramerler
Temel biçim gramerlerinde biçim kelimesi ve kurallar tanımlanırken, karmaşık gremerlerde
birden fazla biçim kelimesi ve kurallar tanımlanır. Ör: Temel biçim gramerinde tanımlanmış
kurallar biraraya getirilerek yeni bir karmaşık gramer seti oluşturulabilir.(26)
Terry Knight’ın danışmanlığını yaptığı bir çalışmada Jin Ho Park’ın yaptığı konutun gelişimi
incelendiğinde karmaşık gramerin tüm özellikleri görülebilir. Farklı biçim kelimeleriyle, farklı
ilişkiler tanımlanmıştır. Bu ilişkilerden oluşan bir form ele alınarak, dönüşümler uygulanmıştır.
Daha sonra da elde edilen form mekansal olarak çözümlenip, düzenlenmiştir.
Şekil 16 - Jin Ho Park - Konut(27)
Renk Gramerleri
Renk gramerlerinde başlangıç kelimesine ve kurallara renk eklenir. Renkli yüzeyler veya
kütlelerle temel veya karmaşık biçim gramerleri uygulanarak türetmeler yapılır. Biçim
gramerlerinde olduğu gibi renk gramerleri de çeşitli amaçlar için kullanılabilir. Bunlardan
birinci yeni tasarımlar üretmektir. Renk gramerleri; renk özelliğinden dolayı tasarımcıya daha
geniş tasarım uzayları sağlayacakları gibi, renklere farklı fonksiyonlar da yüklenebilir. Ayrıca
analiz ve tekrar inşa veya tamamlama için de kullanılabilir.
Şekil 17 - Renk gramerleri kuralları(28)
Seminer - Final Raporu
12
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 18 - Türetme tablosu(29)
Burada 1x1x4 boyutlarında iki bloğun ilişkisi sonucu 256 tane türetme meydana gelmektedir.
(16x16=256) Bu blokların renksiz (formsal) simetrileri ile renkli simetrilerinin çarpımıyla farklı
ürün sayısı elde edilir.
A’nın simetrisi (renksiz)
B’nin simetrisi (renksiz)
16
16
-------------------------------- x ----------------------------------- = ------ x -------- =16X16=256
A’nın simetrisi (renkli)
B’nin simetrisi (renkli)
1
1
Terry Knight’ın danışmanlığını yaptığı bu çalışmada ise Jin Ho Park’ın yaptığı müzenin
gelişimi incelendiğinde renk grameri özellikleri görülebilir. Burada yüzeylerin tamamına veya
bir kısmına renk verilerek türetmeler yapılmıştır. Daha sonra renkler farklı ilişkiler veya
fonksiyonlar şeklinde yorumlanabilmektedir. Bu örnekte pencereler için sarı renk
kullanılmıştır. Daha sonra oluşan form ele alınarak, dönüşümler uygulanmıştır. Elde edilen
form mekansal olarak çözümlenip, düzenlenmiştir.
Seminer - Final Raporu
13
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 19 - Jin Ho Park - Müze(30)
2.Bölüm
Analitik biçim grameri çalışmalarının iki büyük avantajı vardır. Bunlardan birincisi; ister iki
boyutlu, isterse de üç boyutlu olsun bu çalışmaların parametrik olarak ifade edilebilmesidir.
Parametrik olarak ifade ederken başlangıç formundan, uygulanacak kurallar setinden,
uygulanacak dönüşümler setinden, onların miktarlarından ve referans noktalarından
bahsedilmektedir. Kısaca bu projelerin matematiksel anlatımı, biçimsel deşifresi yapılmış
olur. Dolayısıyla bu çalışmaların bilgisayara aktarılıp türetilmesi mümkündür.
İkinci önemli konu ise üzerinde çalışma yapılan projelerin deforme edilebilmesi, yeniden
yapılabilmesi veya küçük parametre değişiklikleriyle kişiselleştirilebilmesidir. Bu açıdan
bakıldığında analizler; kullanıcıların isteğine göre şekillenebilen tasarımlar yapmak için ideal
bir ortam sağlamaktadır. Bilgisayar programlarına dökülen bu sistemler sayesinde maksimum
kullanıcı memnuniyeti sağlanabilir.
Toplu konutlar bu tip mimari analizler için en uygun yapı şekli olarak karşımıza çıkmaktadır.
Kişiselleştirmenin yapılabildiği yapıların başında gelmektedir. Bu konudaki çalışmalardan
birini José P. Duarte MIT’deki doktora tezinde yapmıştır. Alvaro Siza Vieria’nın Malagueira
Evlerinin biçimsel analizlerini yaparak, bunları bilgisayar programları sayesinde tekrar
türetmiştir.
Alvaro Siza Vieria
Seminer - Final Raporu
14
Belinda Torus
09.05.2005
Malagueira Evleri Portekiz’de Evora yakınlarında tasarlanmıştır. 8x12’lik alanlar üzerine
tasarlanan, birden beşe kadar değişik sayıda yatak odasına sahip, toplam 1200 konutluk bir
projedir. Projenin en büyük özelliği kullanıcıların kendi konutlarına müdahele etme fırsatı
verilmiştir. Siza’nın tasarım sistemi potansiyelini tam anlamıyla kullanamamıştır. Bunun
sebepleri şunlardır. Kurallar net olarak deşifre edilmediği için diğer tasarımcılara nakledilmesi
başarısız olmuştur. Ayrıca muhtemel kullanıcıya geleneksel temsil metodlarıyla çözüm
ürünlerini -son ürünü- göstermekte zorlanılmıştır.(31) Bu analiz çalışmaları -gelişen teknoloji
yardımıyla- bu olumsuz tarafları yok ederek, tasarım potansiyelini genişletmiştir.
Şekil 20 - Malagueira Evleri vaziyet planı(32)
Şekil 21 - Tiplere göre vaziyet planı analizi(33)
Seminer - Final Raporu
15
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 22 - Bir komşuluk biriminin kurgusu(34)
Şekil 23 - Birimlerin türetilme gramerleri(35)
Seminer - Final Raporu
16
Belinda Torus
09.05.2005
Bu çalışmada evler alt gruplarına ayılarak deşifre edilmiştir. Evler genel olarak 8x12’lik
alanlar üzerine kümeler -mahalle birimleri- şeklinde tasarlanmıştır. Evlere bakıldığında aynı
gruptaki evlerin biraraya gelerek kümelendiği görülür. Daha sonra çeşitli deneyler yapılmıştır.
İstenilen amaca göre türetmeler bilgisayara rastlantısal olarak yaptırılmış ve daha sonra test
edilerek tasarımcılar için çeşitli girdiler elde edilmiştir.
Siza’nın mimari yaklaşımı ve Malagueira Evleri biçim gramerleri açısından çok net deşifre
edilebilmiştir. Bunun sebebi mimarın tasarım dilinin biçim gramerlerine yatkınlığıdır. Tasarım
dili bu tipte bir çalışmaya izin verecek bir başka isim de Charles Correa’dır.
Charles Mark Correa
Charles Correa’nın yaptığı toplu konutlarda veya konut bloklarında tasarım dilinin etkisini
görmek mümkündür. Correa Üçüncü Dünya Ülkelerindeki hızlı nüfus artışına paralel; hızlı
yapılabilecek, az katlı ve genişleme potansiyeli olan yerleşmeler tasarlamıştır.(36) Ayrıca her
konut için açık mekanlar ve ortak açık kamu mekanları tasarlamıştır. Kısaca rasyonel bir
biçimde, barınma ihtiyacını maksimumda karşılayacak; az katlı ve açık mekan ilişkili,
iklimlendirilmesi iyi çözülmüş konutlar tasarlamıştır.
Correa’nın tasarlamış olduğu çeşitli konutlarda çeşitli türetilme şekilleri göze çarpmaktadır.
Doğrusal türeyenler, zincir gibi türeyenler veya bir küme oluşturup tekrar edenler. Bazı
yerleşmelerde tek modül ve tek tip, bazılarında çeşitli modüller (çeşitli alanlara sahip birimler)
ve birden fazla tip görmek mümkündür.
1. PREVI: (Proyecto Experimental di Vivienda) Lima, Peru 1969-1973***
Birleşmiş Milletler ve Peru Hükümeti’nin beraber sponsor oldukları bu yarışma projesinde; jüri
oy birliğine varamamış ve her projeden 12 - 20 konutluk bir bölge uygulanmıştır. Burada
Correa’nın tasarımı iki konuda odaklanmıştır. Bunlar servis alanının minimize edilmesi ve
doğal iklimlendirmenin sağlanmasıdır. Ayrıca önemli bir konu da her evin genişleme
potansiyelinin olmasıdır.
Bu doğrusal türeyen bir örnektir. İki tipte de gelişme lineerdir. Modüllere baktığımızda;
modülün temel aritmetik işlemler sonucu oluştüğü görülür. (6x15) oranında bir büyük
dikdörtgenden (1x3) boyutunda dikdörtgenlerin çıkarılması sonucu temel modül oluşur. Daha
sonra bu modülün kaydırılarak tekrarı sonucu türetme yapılır. Burada dişler birbirinin içine
geçecek şekilde oturur. Bu projede ikinci katta birinci katla aynı form kullanılmıştır.
Dolayısıyla üçüncü boyutta bir farklılık yoktur.
Fonksiyonlara baktığımız zaman merdivenin ve tuvaletlerin girinti ve çıkıntıların olduğu
bölgede, ortak yaşamaların iç avluya bakar şekilde ve odalarla mutfağın dışa dönük olarak
tasarlandığı görülür.
Seminer - Final Raporu
17
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 25 - Vaziyet planı - Birinci tip
Şekil 24 - Modülün oluşumu - çıkartma
Şekil 26 - Türetme
Seminer - Final Raporu
18
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 27 - Fonksiyon analizi
Şekil 28 - Fonksiyon analizi
Seminer - Final Raporu
19
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 29 - İç ve dış mekan ilişkisi ve sirkülasyon
Şekil 30 - Vaziyet planı - ikinci tip
Seminer - Final Raporu
20
Belinda Torus
09.05.2005
İkinci tipte ise iki farklı dikdörtgenin toplanmasından birinci modül, onun yansımasından ikinci
modül ve tekrar iki farklı dikdörtgenden üçüncü modül oluşur. Bu modüller biraraya gelerek
türetmeyi sağlarlar. Buradaki türetilme de doğrusaldır.
Fonksiyon analizlerinde ise merkezde doğrusal bir yatay sirkülasyon elemanıyla bağlantılı
düşey bir sirkülasyon elemanı görülür. Yaşama mekanları orta kısımlarda; mutfak ve odalar
ise dışa bakan kısımlarda bulunmaktadır.
Şekil 31 - Modülün oluşumu
Şekil 32 - Türetme
Şekil 33 - Fonksiyon analizleri
Seminer - Final Raporu
21
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 34 - Yatay ve düşey sirkülasyon analizi
2.. HUDCO:: (Housing & Development Corporation) Jodhpur - 1986
Bu projede Correa mevcut bir yerleşmenin içine 176 konutluk ek yapmıştır. Burada yerel taş
ve malzeme kullanılmıştır. İklim şartlarından dolayı her evin kapalı bir avlusu vardır. Evler bir
veya iki katlıdır.
Farklı boyutlarda modüller kendi içlerinde gruplaşarak birimler oluşturmuştur. Daha sonra bu
birimler gruplaşarak genel dokuyu oluşturmuştur. Modüle baktığımızda; küçük modülün
(3x3)’lük, orta modülün (4x4)’lük karolaja oturduğunu görürüz.
Türetmede ise dört tane modül doksan derece döndürülerek biraraya getirilmiş, daha sonra
yerleşme yerine göre bir modül çıkarılmıştır. Fonksiyonlara baktığımızda ıslak hacimlerin
dışa, oda ve yaşama mekanlarının iç avluya baktığını görülür.
Şekil 35 - Eskiz
Seminer - Final Raporu
22
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 36 - Vaziyet planı
Şekil 37 - Modüller
Şekil 38 - Modüllerin oluşumu
Seminer - Final Raporu
23
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 39 - Türetme kuralı
Şekil 40 - Türetme
Şekil 41 - Fonksiyon analizleri
Seminer - Final Raporu
24
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 42 - Fonksiyon analizleri
Şekil 43 - Kullanım analizleri
3. ACC: (The Associated Cement Company) Wadi, Andhra Pradesh - 1984
ACC şirketi için mevcut dokunun içine iki tipte proje yapılmıştır. Her ikisi de iki katlı
çözülmüştür ve biçimsel olarak kendi üst katlarını kullanmaktadırlar. Birinci tipte modüller
kendi içinde gruplanarak birim oluşturmuştur. Daha sonra bu birim aynı birimle zincir gibi
türetilmiştir. Kısaca iki farklı türetilmeyi birarada görülmektedir.
Birinci tipte modül (3x3)’lük bir kareden (1x2)’lik dikdörtgen ve (1x1)’lik karenin çıkarılmasıyla
oluşmaktadır. (1x2)’lik dikdörtgen üst katta teras olmaktadır.
Fonksiyon olarak baktığımızda ise merkezde çekirdek ve koridor, çevresinde ise odalar,
mutfak ve yaşama birimleri görülür.
Seminer - Final Raporu
25
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 44 - Plan ve görünüş - birinci tip
Şekil 45 - Vaziyet planı ve plan
Seminer - Final Raporu
26
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 46 - Modül ve türetme kuralı
Şekil 47 - Türetme
Seminer - Final Raporu
27
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 48 - Fonksiyon analizi
Şekil 49 - Kullanım analizi
Seminer - Final Raporu
28
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 50 - Vaziyet planı - ikinci tip
Şekil 51 - Perspektif
Seminer - Final Raporu
29
Belinda Torus
09.05.2005
İkinci tipte ise iki tane (3x3)’lük kareden farklı kare ve dikdörtgenlerin çıkarılıp, ilişkilendirilerek
kullanıldığı görülür. Türetme zincir gibidir. İki modülden çok farklı perspektifler verecek
şekilde türetmeler yapmak mümkündür. İkili modüller ortak merdivenle birleşirler. Doksan
derecelik döndürmelerle biraraya gelmeler vardır.
Fonksiyon analizinde ise odaların ve yaşama bölümünün dışa baktığı görülür.
Şekil 52 - Modüller
Şekil 53 - Türetme
Seminer - Final Raporu
30
Belinda Torus
09.05.2005
Şekil 54 - Fonksiyon analizleri
Şekil 55 - Kullanım analizleri
Seminer - Final Raporu
31
Belinda Torus
09.05.2005
Sonuç
• Türetici gramerler, türetici tasarım metodu olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Bu gramerlerde
bir başlangıç kelimesi(soyut) ve kural setinden türetilen kelimeler oluşur. Bu kelimler aynı
dilin elemanlarıdır.
• Biçim gramerleri görselleştirilmiş türetici gramerlerdir. Bu tür gramerlerde başlangıç kelimesi
geometrik elemanlar, nokta, çizgi, yüzey ve kütledir. Dolayısıyla tasarımcıya hem daha
geniş bir perspektif sunar, hem de oluşan ürün form olduğu için ürün uzayını genişletir ve
tasarım etkinliğinde tetikleyici rol oynar.
• Renk gramerleri, karmaşık gramerler; gittikçe daha farklı ve bazen özelleşmiş sonuç
ürünleri vermektedirler. Dolayısıyla kullanım amaçları da genişlemektedir.
• Matematik tabanlı soyut bir form -geometrik biçim- ile mimari bir form aynı değildir. Biçim
gramerlerinden elde edilen ürünlerin mimari mekana dönüştürülmesi için dönüşümler
yapılmalıdır. Biçim gramerleri tasarımı destekleyici bir metoddur. Tasarımın kendisi değildir.
• Analitik biçim grameri çalışmalarının avantajları vardır. Bunları çeşitli amaçlar için
kullanılabilir.
• Parametrik olarak analiz edilen projeler bilgisayarın rastlantısallık özelliğinden de
yararlanılarak türetilebilir. Parametreler değiştirilerek yeni ürün uzayları elde edilebilir.
• Analitik çalışması yapılan projelerin deforme edilebilmesi, yeniden yapılabilmesi veya aynı
dili konuşan yeni tasarımlarla zenginleştirilmesi mümkündür.
• Parametre değişiklikleriyle kişiselleştirilebilen tasarımlar kullanıcıların isteğine göre
şekillenebilen tasarımlar yapmak için ideal bir ortam sağlamaktadır. Bilgisayar
programlarına dökülen bu sistemler sayesinde maksimum kullanıcı memnuniyeti sağlanır.
• Toplu konutlar bu tip mimari analizler için en uygun yapı şekli olarak karşımıza çıkmaktadır.
Alvaro Siza Vieria ve Charles Mark Correa gibi başarılı ve biçim gramerleri
çözümlemelerine uygun tasarım yapan mimarların çalışmaları analiz edilerek elde edilen
verilerle bilgisayar türettirmeler yaptırılabilir.
• Kural veya tekrar sayısı arttıkça daha karmaşık ürünler elde edilebilir. Analizler sonucu elde
edilen ürünler veya sayı arttıkça karmaşıklaşan ürünler türetilebildiği için, tasarımcıya çok
farklı seçenekler de sunar.
Seminer - Final Raporu
32
Belinda Torus
09.05.2005
Kaynaklar
1. 1, 2, 3 - Fisher, Thomas; Herr, M., Christine - Teaching Generative Design www.generativeart.com/ga2001_PDF/fischer.pdf (2001)
2. 4 - McCormack, Jon; Dorin, Alan; Innocent, Troy - Generative Design: A Paradigm For Design
Research - www.csse.monash.edu.au/ ~jonmc/resources/genDesignFG04.pdf (2004)
3. 5, 6 - http://en.wikipedia.org/wiki/Formal_grammar#Generative_grammars
4. 7, 26 - Çolakoğlu, Birgül - Biçim Gramerleri Ders Notları (Güz 2004-2005)
5. 8, 9 - Stiny, George; Knight, W., Terry - Classical and Non-classical Computation
http://architecture.mit.edu/descomp/works/Classical+Nonclassical_Computation.pdf (2001)
6. 10, 11, 12 - Kwon, Doo, Young - ArchiDNA: A Generative System for Shape Configuration depts.washington.edu/archidna/pdf/archidna_thesis.pdf (2003)
7. 13, 14, 15, 16 - Sass, Lawrence - Reconstructing Palladio’s Villas: A Computational Analysis of
Palladio's Villa Design and Construction Process web.mit.edu/ddfg/papers/01_lsass_acadia_2001.pdf (2001)
8. 17 - http://www.personal.u-net.com/~lilleker/arlan/arlan-froe.htm
9. 18 - http://www.planetclaire.org/fllw/rh.html
10. 19 - http://www.pbs.org/flw/buildings/
11. 20, 24, 28, 29 - http://www.mit.edu/%7Etknight/IJDC/frameset_history_design_sg.htm
12. 21 - Knight, W., Terry - Interaction in Visual desin computing architecture.mit.edu/descomp/ works/KnightInteractInVisDesign.pdf (Temmuz 2004)
13. 22 - Efe, Pınar; Torus, Belinda - Biçim Gramerleri Yılsonu Teslimi - Designer’s New Language Ders Yürütücüsü: Birgül Çolakoğlu (Şubat 2005)
14. 23 - Knight, W., Terry – Shape Grammars and Color Grammars in Design (1994)
15. 25 - Madrazo, Leandro -The Concept of Type in Architecture An Inquiry into the Nature of
Architectural Form (1995)
16. 27, 30 - http://www.arquitetura.ufmg.br/ia/documento%20Gabriela%20Celani/artigocelaniok.htm
17. 31, 32, 33, 34, 35 - http://www.civil.ist.utl.pt/~jduarte/malag/Plan/plan_Open.html
18. 36 - Correa, Charles - The New Landscape - Urbanization in the Third World (1989)
*** Bu aşmadan sonraki tüm proje bilgileri 19 mumaralı kaynaktan; tüm analiz çalışmaları 20 numaralı
kaynaktan alınmıştır.
19. Khan, Uddin, Hasan - Charles Correa - Architects in India (1987)
20. Torus, Belinda - Mimari Proje 3 - Charles Correa Analizleri - Ders Yürütücüsü: Birgül Çolakoğlu
(Mart 2005)
Seminer - Final Raporu
33