YENİDOĞANDA FİZİKSEL DEĞERLENDİRME Yenidoğanda

YENİDOĞANDA FİZİKSEL DEĞERLENDİRME
Yenidoğanda varolan ve olabilecek herhangi bir sorunu erken dönemde teşhis etmek ve hemşirelik
bakım gereksinimini saptamakta yenidoğanın değerlendirilmesi önemlidir.
www.cocukrehberim.com
Yenidoğanlarda İlk Değerlendirme:
Bebeğin ilk değerlendirilmesi genellikle doğum odasında yapılır. İlk değerlendirmede elde edilen veriler
tedavinin yönlendirilmesi ve sonraki değerlendirmeler için temel oluşturur. Yenidoğan ilk muayenesi
doğumdan hemen sonra 1. ve 5. dakikalarda, eğer gerekiyorsa (7 puanın üzerine çıkana kadar) her 5
dakikada apgar skorunun değerlendirilmesi ile başlamaktadır. Apgar skoru doğumdan hemen sonra
hipoksik asidoz için canlandırma gerektiren bebekleri tespit etmeye yardımcı olan pratik bir yöntemdir.
Ancak resüsitasyona başlamak için 1. dk beklenmez!
BULGU
Appearence
Pulse
Grimace
Activity
0 PUAN
Soluk mavi
Kalp atımı Yok
Uyarıya yanıt Yok
Kas tonusu yok
1 PUAN
Gövde pembe
<100/dak
Yüz buruşturma
Hafif fleksiyon
Respiration
Solunumu Yok
Zayıf, düzensiz
2 PUAN
Tüm vücut pembe
> 100 / dak
Ağlama ile cevap
Hareketli
ve
fleksiyonda
Düzenli, kuvvetli
ağlama
Apgar skoru 8 -10: Normal bebek, sıcak tutmak yeterli.
Apgar skoru 4 – 7: Riskli bebek, taktil uyarı ve maske ile oksijen verilebilir.
Apgar skoru 0- 3: Şiddetli asfiksi, hemen canlandırma işlemlerine başlanır.
1. ve 5. dakika Apgar skorları sadece resüsitasyon gereksinimi ve izlem için yol gösterir, neonatal
mortailte veya serebral palsy olasılığını öngörmez. 20. dakikadaki düşük (0-3) Apgar neonatal mortalite
ve morbidite için önemli bir kriterdir.
Yenidoğanın Bakım Odasında İzlemi Nasıl Olmalıdır?
• Yenidoğan üniteye kabul edildikten sonra ilk 2 saat içerisinde tam fiziksel değerlendirilmesi
yapılmalıdır.
• Muayene ve inceleme baştan ayağa doğru yapılmalıdır.
• Muayene sırasında bebeğin vücut sıcaklığının korunmasına özen gösterilmelidir. Yenidoğanı strese
sokacak ve termoregülasyonu bozacak müdahalelerden kaçınılmalıdır.
• Değerlendirme yapılacak fiziki koşullar; iyi aydınlatılmış, gürültüsüz, hava akımı olmayan, oda ısısı 2226 derece olacak şekilde düzenlenmelidir.
• Yenidoğanın fiziksel değerlendirilmesi günlük her vardiya değişiminde ve yenidoğanın genel durum
değişikliğinde rutin olarak yapılmalıdır.
• Yenidoğanın öyküsünün bilinmesi gereklidir.
• Muayene sırasında gerekli ekipman (steteskop, mezura, persentil çizelgesi) önceden hazır olmalıdır.
• İşlem öncesi, sırası ve sonrasında yenidoğan güvenlik önlemleri talimatı uygulanmalıdır.
www.morizphotograpy.com
Ölçümler
Boy başın tepesinden topuğa kadar ölçülür; yenidoğanın boyu 48-52 cm. ortalama 50 cm’dir. Baş çevresi
(kulakların üzerindeki en geniş ölçüm) yaklaşık boyun yarısı + 10 cm olmalıdır. Term bir yenidoğanın baş
çevresi 32-37 cm, ortalama 35 cm; göğüs çevresi ise 30-35 cm, ortalama 32 cm’dir. Zamanında doğan
bebeklerin kilosu 2,5-4 kg arasında, ortalama ağırlık 3,4 kg'dır. Gebelik yaşına ve yapılan ölçümlere
göre, yenidoğanın büyüklüğü çeşitli durumlar için önemli ipuçları verebilir. Örneğin bebek gebelik
yaşına göre küçük ise, intrauterin bir infeksiyon ya da bir kromozom anormalliği söz konusu olabilir.
Bebeğin gebelik yaşına göre büyük olması Beckwith sendromunda olduğu gibi, annede diabetes
mellitüs ya da hiperinsülinizm olabilir.
1. Deri Muayenesi
Normalde cilt rengi pembedir. Solukluk veya pletorik görünüm varsa dikkatli olunmalıdır.
Prematürelerde cilt ince olduğu için koyu kırmızı görülebilir. Yenidoğan döneminde görülen bazı
fizyolojik geçici deri bulgularının bilinmesi ve patolojik deri bulgularından ayırt edilmesi gerekir.
Yenidoğanda el içi, ayak tabanı ve ağız çevresinde periferal siyanoz olabilir.
• Verniks kazeoza: Yenidoğanın derisi bu beyazımsı yağlı madde ile kaplıdır, doğumdan sonra bir kaç
saat içinde kurur. Deskuame epitelyal hücreler ve sebase sekresyondan meydana gelir. Postmatür
bebeklerde daha kalındır aynı zamanda bağışıklık maddelerini barındırdığından dolayı bariyer etkisi
mevcuttur. Bebek yıkanır ise bu değerli madde yok olmaktadır. Yenidoğanın, ilk banyosunun ne zaman
yapılması gerektiğine ilişkin literatürde kesin bir süre verilmemekle birlikte, yaşam bulgularının ve vücut
ısısının normal düzeyde olması ön koşul olarak gösterilmekte ve 2-4. saatler arasında ilk banyonun
yaptırılabileceği vurgulanmaktadır.
www.pintaram.com
• Lanugo tüyleri: Prematüre bebeklerde boldur, özellikle sırt, omuzlar ve yüzde belirgindir. Hayatın 1.
haftasında kaybolur. Skalpte bir kaç ay sonunda lanugo yerini normal saç alır.
www.sabah.com.tr
• Kutis marmaratus: Nörovasküler olgunlaşma eksikliği sonucu görülen, çevre ısısı değişimine bağlı
fizyolojik bir yanıttır. İlk bir kaç hafta içinde gözlenebilir.
• Harlequin renk değişikliği (Palyaço rengi): Özellikle prematüre veya LGA bebeklerde görülür. Vertex simfizis pubis hattının tam ortasından geçen bir sınırla vücudun bir yarısı hiperemiye bağlı pembe, diğer
yarısı soluk görünür. Bazen yüz ve genital bölge tutulmaz, müköz membranlar tutulmaz. İsim
benzerliğinden dolayı konjenital iktiyosiform eritrodermadaki harlequin baby veya kolloidan baby den
ayırt edilmesi gerekir.
• Mongol lekesi: Özellikle kalçalar ve sakrum üzerinde, kenarları düzensiz, mavimsi-gri mor renkte
lezyonlardır. Hayatın ilk yıllarında kaybolur.
• Salmon lekeleri: Maküler hemanjiomlardır. Soluk kırmızı renkte, alın, boyun, burun kökü, göz
kapaklarında görülür, bebek bir kaç aylık olunca solmaya başlar, ilk yıl içinde kaybolur.
• Milia: Yenidoğanların %40- 50 sinde görülen 1-2 mm çaplı, beyaz sarı renkli inci tanesi gibi
papüllerdir. Sebasöz bezlerin tıkanması sonucu ortaya çıkar. Tedaviye gerek yoktur. Aşırı sıcak nedeni ile
ter bezlerinin distansiyonuna bağlı makulapapüler, bazen veziküler lezyonlara ise Miliaria (isilik) denir.
Sık banyo önerilir.
• Toksik eritem: Yenidoğanların %30-70’inde rastlanan, ortası sarımsı beyaz, çevresi eritemli, 5-16 mm
çapında lezyonlardır. 1-3 günde başlayıp, 7-10. günlerde kaybolur. Lezyondan yapılan yayma Wright
boyası ile boyanırsa eosinofiller görülür. Tedavi gerektirmez.
• Püstüler melanosis: Yanak, ense, sırt, ekstremite, el ve ayak tabanında görülen, nötrofil içeren
vezikülopüstüler döküntülerdir. 2-3 günde kaybolan benign lezyonlardır.
• Akne neonatorum: Doğumdan sonraki ilk bir kaç gün içinde genellikle erkeklerde görülen akne
vulgarise benzer lezyonlardır. Transplesental androjenik hormon stimülasyonu sonucu geliştiği
düşünülmektedir.
• Ödem: Normal yenidoğanın göz kapaklarında, yüz, el-ayak sırtında ve tibiada ödem olabilir. Birkaç
gün içinde kaybolur. Ekstremitelere lokalize ödem lenfatik drenajın bozukluğuna bağlı Milroy
sendromunda ve Turner sendromunda olabilir. Periferik dolaşım bozukluğuna bağlı deri ve deri altı
dokularda ödem (sklerödem) ve yağ dokusunda sertleşme (sklerema) olur. Sklerem bir sepsis
bulgusudur.
2. Baş- Boyun Muayenesi
Sütur bileşkelerinde kraniyal kemikler üst üste geçer ve kafa derisinde bir miktar şişlik ve/veya ekimoz
bulunur (Caput succedaneum). Makat doğumda gelen kısımlarda (kalça, genital organ ya da ayaklar
gibi) şişlik ve ekimoz oluşur, baş genellikle içiçe geçmez. Fontanellerin çapı bir parmak ucu genişliğinden
bir kaç santimetreye kadar değişebilir. Sefal hematom periost ve kemik arasında kan toplanması sonucu
sütür çizgilerini aşmayan bir şişlik oluşmasıdır. Bir ya da her iki pariyetal kemikte ve nadiren oksiput
üzerinde oluşabilir. Sefal hematomlar birkaç ay içinde yavaş yavaş kaybolur; boşaltılmamalıdırlar.
Uterus içindeki pozisyon nedeniyle yüzde asimetri oluşabilir. Bebek ağladığında göz çevresinde
kırışıklıklar ve nasolabiyal kıvrımlarda asimetri varsa fasiyal sinir felci düşünülmelidir. Gözler simetrik
olarak açılmalıdır. Pupilla genişlikleri eşit olmalı ve ışığa reaksiyon vermelidir; funduslar görülebilmelidir.
Oftalmoskopik muayenede kırmızı refle görülürse, opasiteler ekarte edilebilir. Sklera kanamaları sık
görülür. Kulaklar gebelik yaşı saptanması ve konumları yönünden incelenir. Kulakların düşük konumlu
olması genellikle renal veya genetik anormallik göstergesidir. Kulak kanalları açık olmalı ve timpan
zarları görülebilmelidir. Yeni doğanın işitmesini kontrol etmek için kullanılan pahalı olmayan taşınabilir
aletler bulunmasına karşın, büyük taramalar dışında, güvenilirliği ve geçerliliği gösterilmemiştir. Ağız,
uvula ve damağın yapısal sağlamlığı, dişeti kistleri ve doğumsal kısa frenulum (bağlı-dil) yönünden
incelenmelidir. Sert damakta küçük inci gibi kabarıklıklar (Epstein incileri) ve küçük ülserasyonlann
(Bednar aftı) olması normaldir. Bebeğin emme yeteneği değerlendirilmelidir.
3. Kardiyorespiratuvar Sistem Muayenesi
Solunum normal koşullarda abdominal ve ortalama hızı 40-60/dk arasındadır. Solunum sesleri kabadır,
ancak göğsün her tarafında eşit olarak duyulmalıdır. Kalp sesleri stetostopla en belirgin olarak sternum
altında duyulabilir. Kalp hızı 120-170 /dk’dır (ortalama 120). Belirgin sinüs aritmisi olabilir. Kalbe ait
üfürümler sık duyulur, ancak yalnız %10'u doğumsal kalp hastalığı ile ilişkilidir. Sağ ve sol ventrikül
hipoplazisi ya da aort atrezisi gibi ağır doğumsal kalp hastalıkları yenidoğan döneminde siyanoz ya da
kalp yetersizliği ile ortaya çıkabilir. Femoral nabızlar palpe edilir; nabız kuvvetleri kontrol edilmeli ve
karşılaştırılmalıdır, nabızlar zayıf ise aort koarktasyonu ya da sol ventrikül anomalileri bulunabilir. Zayıf
nabızlar tüm ekstremitelerde flush ya da Doppler kan basıncı ölçülerek kesin tanı konmalıdır. Flush kan
basıncı bir ekstremiteden deri soluk bir renk alıncaya kadar yukarı kaldırılarak kan basıncı ölçme
tekniğidir.
• Nabız sayısı: Yenidoğan bebekte nabız değerlendirmesi zordur. Sayım için femoral ven kullanılabilir.
Ancak daha çok kalp atım sayısı tercih edilir. Normal atım sayısı,120-170 atım/dk kadardır (ağlama
yokken). 100 atım/dk altı bradikardi,170 atım/dk üzeri taşikardi olarak kabul edilir.
• Solunum sayısı: Solunum sayısı 40-60/dk arasındadır (ağlama yokken). Yenidoğanlarda solunum çok
düzenli değildir. Solunum, erişkinlere oranla daha yüzeyeldir. Prematürelerde 5-10 sn süre ile normal
solunum duraklamaları sıktır.
• Satürasyon: %90 ve üzerinde olmalıdır. Her yenidoğan bebekte, en azından 3-5 dakika süre ile, pulse
oksimetre ile saturasyonuna bakılması hafif siyanozları atlamayı önler.
4. Karın Muayenesi
Tüm yeni doğanların %10’unda yaşamın ilk birkaç günü boyunca dikkatle izlemeyi gerektiren;
böbreklerin veya diğer organların şekil, boyut ya da konumlarındaki anormallikleri de kapsayan bulgular
ya da anomaliler olduğundan, karın muayenesi çok önemlidir. Normal koşullarda, karaciğer kosta
kenarının 1-2 cm altında bulunur ve dalak ucu kolayca palpe edilir. Her iki böbrek, genellikle sol sağdan
daha kolay olmak üzere, palpe edilir; eğer palpe edilemezse agenezi ya da hipoplazi düşünülebilir.
Büyük böbrekler tıkanıklık, tümör ya da kistik hastalığa bağlı oluşabilir. Umbikal halkanın kas yapısının
zayıflığına bağlı olan umbikal herni sık görülür, ancak nadiren semptom oluşturur ya da tedavi gerektirir.
5. Genital Organlar
Bebeğin anal ve genital bölge muayenesi dikkatle yapılır, erkeklerde penis ve skrotum, kızlarda labia
majora ve minoralar, genital bölgenin rengi değerlendirilir.
• Anal atrezi ve Fistül: Mekonyum çıkışı olup olmadığı ve çıkışın vajenden gelip gelmediği görülmelidir.
• Hipospedias: Yeni doğan erkek çocuklarda görülen konjenital bir bozukluktur. Hipospadiaslı bir ailede
doğması beklenen erkek bebeğinde de hipospadias görülme olasılığı %200 ün üzerinde olması kalıtsal
nedenlerin önemini göstermektedir. Yaklaşık olarak 300 erkek doğumda 1 görülmektedir. Hipospadias;
penis meatusunun (idrar deliğinin), normal yerinden açılmayıp penisin alt kısmından açılmasıdır.
• Epispedias: Alt karın bölgesi ön duvarı ve mesane ön duvarında defektle birlikte görülen konjenital
bir anomalidir. Meatusun, penisin üst kısmının herhangi bir yerinden (ya glans penise ya da semfizis
pubise yakın bir yerde) açık olmasına epispadias denir.
• Fimozis: Sünnet derisi açıklığının dar olması ve geriye doğru sıyrılmamasıdır.
• Hidrosel: Skrotumda sıvı bulunmasıdır.
• Penis boyu: Günümüzdeki verilere göre, yenidoğanda ortalama penis boyu 3.5 ±0.7 cm, ortalama
penis çapı 1.1± 0.2 cm’dir. 1.9 cm altı değerler mikropenis olarak değerlendirilmekte, altta yatan
hastalık açısından tetkik edilmektedir.
• İnmemiş testis: Testislerin skrotum içinde palpe edilmemesidir.
• İdrar çıkarma zamanı: İlk 24 saatte idrar çıkarmayan bebekler incelenmelidir.
6. Nöromüsküler Sistem
Ekstremiteler simetrik konumlanmalı ve aktif şekilde hareketli olmalıdır. Bebek, kalça ve dizler
fleksiyonda sırtüstü pozisyonda iken, uylukların muayene masası yüzeyine tam abdüksiyonu mümkün
olmalıdır; sınırlı abdüksiyon ve femur başı kalça eklemi içine girerken klik sesi ve krepitasyonların
duyulması normal değildir. Kız ve makat gelişi doğan bebeklerde kalça çıkığı bulunma eğilimi özellikle
fazladır. Kalça hareketi şüphe uyandırdığında ultrasonografi yapılmalı ve durum ortopedi uzmanı ile
konsülte etmelidir. Kalça ekleminin minimal doğumsal displazisinde, çift ya da üç bez kullanılması yeterli
tedavi sağlayabilir.
Nörolojik muayene; moro, emme ve arama reflekslerine bakılmalıdır. Derin tendon refleksleri bulunmalı
ve eşit olmalıdır.
Yenidoğan refleksleri; yenidoğanın nörolojik durumunu en iyi gösteren parametrelerdir.
Yenidoğan
reflekslerinin
baskılanmış
olması
MSS’nin
deprese
olduğunu
gösterir.
Ciddi bir durumun varlığına işaret eder.
• Moro refleksi; 28. gebelik haftasında alınabilir. 32. haftada normal yenidoğan reaksiyonu düzeyine
ulaşır. Genellikle 3. ayda kaybolur. Tek taraflı moro refleksi kaybında klavikula kırığı veya brakiyal
zedelenmeler düşünülür.
• Arama refleksi; Bebeğin yanağına parmakla dokunulduğunda, bebeğin başını o yana doğru çevirmesi
ve parmağı ağzına almaya çalışmasıdır.
• Emme refleksi; Bebeğin ağzına parmak sokulduğunda bebeğin emmeye başlamasıdır.
• Yakalama refleksi; Bebeğin avuç içine parmak konduğunda bebeğin parmağı yakalamasıdır.
Tek taraflı yakalama refleksi kaybı, klavikula kırığını veya brakiyal zedelenmeleri düşündürür.
Benzer reaksiyonlar ayak tabanına dokunulunca da alınır.
• Hareket özellikleri; Sırt üstü yatan bir bebekte ekstremiteler hafif fleksiyon pozisyonundadır.
Kundak yapılarak ekstansiyon pozisyonuna getirmek sakıncalı ve bebeği rahatsız eden bir durumdur.
MSS depresyonu olan bebeklerin kolları ve bacakları tamamen ekstansiyon pozisyonundadır. Kollar
yukarı-aşağı ve sağa-sola doğru, bacaklar fleksiyon-ekstansiyon yönünde asimetrik olarak hareket eder.
Hareket etmeyen ekstremitede patolojik sorunlar araştırılır. (Klavikula kırığı, brakiyal pleksus
zedelenmesi, septik artrit, kırık, çıkık, yumuşak doku zedelenmesi vb.)
• Tremor; MSS etkilenmesi, metabolik hastalıklarda ince veya kaba titremelerdir.
Yenidoğan bebekte dikkat edilmesi gereken durumlar aşağıdaki gibidir;
 <1500 gr (ÇDDA)
 Major doğumsal anomaliler
 Solunum sıkıntısı (Siyanoz, takipne veya apne, inleme, çekilme)
 Havale geçirme
 Hidrosefali, Mikrosefali
 Tonus artışı/azalması
 Letarji, aşırı uyuklama hali
 Hipo/hipertermi (< 36.5, >37.5)
 Emmeme
 Gevşek, sulu, kanlı dışkı
 Sarılık
 Göbek kökünde kızarıklık, akıntı, kötü koku
 Organ büyüklükleri, kitleler
 Nöral tüp defektleri
 Sayısı 5’den fazla veya büyük püstüller
 Purpura
KAYNAKLAR
1. Karataş G.E, Koç S, Serbest Ş. Yenidoğan Yoğun Bakım Heşireliği Oryantasyon Kitabı İstanbul. Armoni
Nüans A.Ş., 2013: 44-98.
2. Ekim A, Ocaklı A.F.Yenidoğan cilt bakımında güncel yaklaşımlar. Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi 2014;
3(2): 30-37.
3. Çocukta Üro-Genital Sistem Hastalıkları ve Bakım. Milli Eğitim Bakanlığı Hemşirelik, Ankara;2013:5-7.
http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/%C3%87ocukta%20%C3%9Crogenital%20Sistem%20Hastal%C4%B1klar%C4%B1%20Ve%20Bak%C4%B1m.pdf.
Erişim
Tarihi:
06.06.2017.
4. Kalenderer Ö. Özel A. Turan D, Sağlık Bakanlığı Tepecik Eğitim Araştırma Hastanesi Yenidoğan Yoğun
Bakım Ünitesi Hemşirelik Rehberi. 2013: 12-79.
5. http://www.oytunerbas.com.tr/yenidoganin-fizik: Erişim:28/03/2017
6. http://www.drbulentaldemir.com/yenidogan-muayenesi/Erişim28/03/2017
7. http://www.saglikbilimi.com/klinik-ozellikler/ Erişim:28/03/2017
8. Yenidoğan protokolleri.Edi. Doç. Dr. Bozkurt G, Dr. Sönmez Düzkaya D. Nobel Tıp Kitapevleri.
2015.241-246.
9. Ovalı F. Yenidoğan Yoğun Bakım Hemşireliği Kurs Kitapçığı. Ankara, 2012:10-22.
10. http://www.acibadem.com.tr/Hayat/Bilgi/yenidoganlarin-fiziksel-ozellikleriErişim
Tarihi:
06.06.2017.
Hazırlayan: Semih Uçan
Acıbadem Kayseri Hastanesi
Yenidoğan Yoğun Bakım Hemşiresi
Hazırlanma Tarihi: 04.05.2017