çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü maliye anabilim dalı
advertisement
ÇUKUROVA ÜN VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ MAL YE ANAB L M DALI TÜRK YE’N N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ; BAZI AB ÜLKELER KIYASLAMASI Esra BA KILIÇ YÜKSEK L SANS TEZ ADANA, 2006 ÇUKUROVA ÜN VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ MAL YE ANAB L M DALI TÜRK YE’N N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ; BAZI AB ÜLKELER KIYASLAMASI Esra BA KILIÇ DANI MAN: Prof. Dr. Ahmet Fazıl ÖZSOYLU YÜKSEK L SANS TEZ ADANA, 2006 ii Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü üne, Bu çalı ma, jürimiz tarafından Maliye Anabilim Dalında YÜKSEK L SANS TEZ olarak kabul edilmi tir. Ba kan Prof. Dr. A. Fazıl ÖZSOYLU (Danı man) Üye Yrd. Doç. Dr. smail GÜNE Üye Yrd. Doç. Erkut DÜZAKIN Yukarıdaki imzaların, adı geçen ö retim elemanlarına ait olduklarını onaylarım. …/06/2006 Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVA Enstitü Müdürü Not:Bu tezde kullanılan özgün ve ba ka kaynaktan yapılan bildiri lerin, çizelge, ekil ve foto rafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndaki hükümlere tabidir. iii Ç NDEK LER SAYFA NO EK LLER L STES ......................................................................................... viii TABLOLAR L STES ....................................................................................... iv KISALTMALAR ................................................................................................ xi GR ................................................................................................................... 1 B R NC BÖLÜM KÜRESELLE ME ............................................................................................. 2 1.1.Siyasi Açıdan Küreselle me ........................................................................... 2 1.2.Sosyo Kültürel Küreselle me.......................................................................... 3 1.3.Ekonomik Açıdan Küreselle me .................................................................... 3 1.3.1.Üretimin Küreselle mesi........................................................................ 4 1.3.2.Finansal Küreselle me ........................................................................... 4 1.4.Küreselle menin Tarihçesi.............................................................................. 5 1.5.Küreselle meyi Ortaya Çıkaran Faktörler ...................................................... 6 1.6.Küreselle menin Özellikleri ........................................................................... 7 1.7.Küreselle menin Sonuçları ............................................................................. 8 1.7.1.Teknolojinin Üretim ve Pazar Yapılarını Dönü türmesi ....................... 8 1.7.2.Neoliberalizmin Yükseli i ve Devletin Ekonomik Fonksiyonlarının Sorgulanması .................................................................................... 11 1.7.3.Küreselle me ve Gelir Da ılımı ............................................................ 13 1.7.4.Küreselle me ve Çok Uluslu irketler................................................... 13 1.7.5.Ulusal Otonominin Yükselmesi ve Glokalle menin Yaygınla ması .................................................................................. 14 1.8.Küreselle me Sürecinde Bölgeselle me Hareketleri ...................................... 15 iv K NC BÖLÜM KÜRESEL REKABET ve KÜRESEL REKABET GÜCÜ............................. 16 2.1. Küresel Sektörde Rekabet.............................................................................. 16 2.2. Küresel Rekabet Gücü ................................................................................... 17 2.2.1.Teorik Çerçevedeki Yakla ımlar .......................................................... 17 2.2.1.1.Dünya Ekonomik Forumu (WEF) ve Yönetsel Geli me Enstitüsü (IMD) Yakla ımı ................................................. 17 2.2.1.2.Ortodoks Yakla ım ................................................................... 17 2.2.1.3.Porter’cı Yakla ım .................................................................... 18 2.2.1.4.Bilgi Temelli Yakla ım............................................................. 18 2.2.1.5.Dunning’in Yakla ımı............................................................... 19 2.2.1.6. ebeke Yakla ımı ..................................................................... 19 2.2.1.7.3-P Yakla ımı ........................................................................... 20 2.2.1.8.Krugman’ın Yakla ımı ............................................................. 20 2.2.1.9.Çevreci yakla ım....................................................................... 21 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GELENEKSEL REKABET GÜCÜ.................................................................. 22 3.1.Firma Düzeyinde Rekabet Gücü..................................................................... 22 3.2.Endüstriyel Düzeyde Rekabet Gücü ............................................................... 23 3.3.Uluslararası Rekabet Gücü ............................................................................. 24 3.4.Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler ............................................................ 25 3.4.1. Geleneksel Yakla ımda Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler ........... 25 3.4.2. Yeni Ekonomide Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler ...................... 27 3.4.2.1. Döviz Kuru Politikası ve Devalüasyon.................................... 29 3.4.2.2. Makroekonomik Ortam............................................................ 31 3.4.2.2.1.Yatırım ve Tasarruflar .............................................. 32 3.4.2.2.2.Enflasyon ve Verimlilik............................................ 32 3.4.2.3. Teknoloji.................................................................................. 33 3.4.2.4. Be eri Kaynaklar...................................................................... 35 3.4.2.5. Kayıtdı ı Ekonomi .................................................................. 37 v 3.4.2.6. Do rudan Yabancı Sermaye Yatırımları ................................. 39 3.4.2.7. Finansal Kaynaklar ve Mali Sektör ......................................... 41 3.4.2.8. Devlet Borçları......................................................................... 43 3.4.2.9. KOB ’ler .................................................................................. 44 3.4.2.10. Kamusal Politikalar................................................................ 45 3.4.2.11.Kalite ve Tasarım.................................................................... 46 3.4.2.12.Üretim Maliyetleri .................................................................. 48 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRK YEN N ULUSLAR ARASI REKABET GÜCÜ; BAZI AB ÜLKELER LE KIYASLAMASI.................................................................... 49 4.1.Rekabet Gücü Girdileri................................................................................... 50 4.1.1.Rekabet Ortamının Etkinli i.................................................................. 50 4.1.2.Makro Ekonomik Politika...................................................................... 51 4.1.2.1.Kamu Gelirleri ........................................................................... 51 4.1.2.1.1.Toplam Vergi Yükü .................................................... 51 4.1.2.1.2.Vergi yükündeki de i im............................................ 52 4.1.2.1.3. Kurumlar Vergisi ....................................................... 53 4.1.2.1.4. Ki isel Gelir Vergisi .................................................. 54 4.1.2.1.5.KDV Oranları ............................................................. 56 4.1.2.2.Kamu Harcamaları..................................................................... 57 4.1.3. gücü Piyasası....................................................................................... 58 4.1.4.Dı Ticaret, Tasarruf ve Yatırımlar........................................................ 59 4.1.4.1.Tasarruflar.................................................................................. 59 4.1.4.2.Kamu ve Özel KesimYatırımları ............................................... 60 4.1.4.3.Do rudan Yabancı Yatırımlar ................................................... 61 4.1.4.4.Reel Efektif Döviz Kuru ............................................................ 63 4.1.4.5.Dı Ticarete Açıklık................................................................... 64 4.1.5.Ekonomik ve Teknolojik Altyapı .......................................................... 65 4.1.5.1.Ula ım........................................................................................ 65 4.1.5.1.1.Karayolu Kalitesi ........................................................ 66 4.1.5.1.2.Yolcu Ula ımı ............................................................. 67 4.1.5.2.Bilim ve teknoloji ...................................................................... 67 vi 4.1.5.2.1.Ar-Ge’ye yapılan harcamalar...................................... 68 4.1.5.2.2.Ar-Ge Personeli Sayısı................................................ 69 4.1.5.2.3.Patent Uygulamaları ................................................... 70 4.1.5.2.4.Bilgi ve leti im Teknolojisi Geli imi ........................ 71 4.1.5.2.5.Evden nternete Ba lanma Oranları ........................... 72 4.1.5.3.Enerji.......................................................................................... 73 4.1.5.3.1.Toplam Enerji Üretimi................................................ 73 4.1.5.3.2.Elektrik Üretimi .......................................................... 74 4.1.5.3.3.Elektrik Tüketimi........................................................ 75 4.1.5.4.Çevre.......................................................................................... 75 4.1.5.4.1.Kirlilik Oranları .......................................................... 76 4.1.5.4.2.Kentsel Atık Miktarı ................................................... 77 4.1.5.4.3.Kirlili i Önleyici Harcamalar ..................................... 77 4.1.5.5.E itim......................................................................................... 78 4.1.5.5.1.E itime Yapılan Harcamalar ...................................... 79 4.1.5.5.2.Yabancı Dil Ö renimi................................................. 80 4.1.5.5.3.Yabancı ö renci Sayısı ............................................... 81 4.1.5.6.Sa lık ......................................................................................... 82 4.1.5.6.1.Sa lık çin Yapılan Harcamalar.................................. 82 4.1.5.6.2.Ortalama Ya am Süresi .............................................. 83 4.1.5.6.3.Bebek Ölüm Oranı ...................................................... 83 4.2.Rekabet Gücü Çıktıları ................................................................................... 84 4.2.1.Verimlilik............................................................................................... 84 4.2.2. Maliyetleri.......................................................................................... 85 4.2.2.1. gücü Maliyetleri ...................................................................... 86 4.2.2.2.Enerji Fiyatları ........................................................................... 87 4.2.3.Fiyatlar ................................................................................................... 88 4.2.3.1.Tüketici Fiyatları ....................................................................... 89 4.2.3.2.Üretici Fiyatları ......................................................................... 89 4.3.Rekabet Gücü Sonuçları ................................................................................. 90 4 3.1.Makro Ekonomik Performans................................................................ 91 4.3.1.1.GSY H ....................................................................................... 91 4.3.1.2.Ki i Ba ına GSY H.................................................................... 92 4.3.1.3.Reel GSY H Artı Oranı............................................................ 93 vii 4.3.1.4.Üretim ........................................................................................ 94 4.3.1.5. sizlik oranları .......................................................................... 95 4.3.1.6.Dı Ticaret.................................................................................. 96 4.3.1.6.1.Dı Ticaret Dengesi .................................................... 96 4.3.1.6.2. hracatın thalatı Kar ılama Oranı .............................. 97 4.3.1.6.3. leri Teknoloji hracatı. ............................................... 98 4.3.1.6.4.Mal ve Hizmet hracatı % De i im ............................ 99 4.3.1.7.Cari lemler Dengesi ................................................................ 100 4.3.1.8.Kamu Borçları............................................................................ 101 4.3.1.9.Kayıtdı ı Ekonomi ..................................................................... 102 4.4.Rekabet Gücü Sıralaması................................................................................ 103 4.5.Türkiye’nin Rekabet Gücünün Arttırılması çin Gereken Ulusal Rekabet Gücü Politikaları ............................................................................................. 104 SONUÇ ................................................................................................................ 111 KAYNAKÇA....................................................................................................... 118 ÖZGEÇM ........................................................................................................ 128 viii EK LLER L STES SAYFA NO ekil 1.Endüstriyel Rekabet Gücü .................................................................. 24 ekil 2.Uluslararası Rekabeti Belirleyen Firma çi Etkenler.......................... 28 ekil 3.Uluslararası Rekabeti Belirleyen Firma Dı ı Etkenler ....................... 29 ekil 4:Uluslararası Rekabet Gücü Ölçülmesinde Girdi Çıktı Modeli ........... 49 ix TABLOLAR L STES SAYFA NO Tablo 1:Geleneksel ve leri Teknolojilerin Kar ıla tırması.................................. 10 Tablo 2: Ticari li kiler Sistemi ............................................................................ 11 Tablo 3:Eski Devlet ve Yeni Devlet Felsefesinin Kar ıla tırılması ..................... 12 Tablo 4:Geleneksel Rekabet Gücü Düzeylerinin Kar ıla tırması ........................ 25 Tablo 5:Rekabet Ortamının Etkinli i ................................................................... 50 Tablo 6:Toplam Vergi Yükü................................................................................. 52 Tablo 7:Vergi Yükündeki De i im....................................................................... 53 Tablo 8.Kurumlar Vergisi Oranları ...................................................................... 54 Tablo 9:Ki isel Gelir Vergisi Oranları.................................................................. 55 Tablo 10:Mal ve Hizmetler Vergisinin Toplam Vergi Gelirleri çerisindeki Payı.................................................................................... 56 Tablo 11:Kamu Harcamaları ................................................................................ 57 Tablo 12: gücü Piyasası ...................................................................................... 58 Tablo 13:Toplam Yurtiçi Tasarruflar ................................................................... 59 Tablo 14:Toplam Yatırımların GSY H’ya Oranları ............................................. 60 Tablo 15:Do rudan Yabancı Yatırımlar ............................................................... 62 Tablo 16:Reel Efektif Döviz Kuru........................................................................ 63 Tablo 17:Dı Ticarete Açıklık .............................................................................. 64 Tablo 18:Karayolu Kalitesi................................................................................... 66 Tablo 19:Yolcu Ula ımı........................................................................................ 67 Tablo 20:Ar-ge’ye Yapılan Harcamalar ............................................................... 68 Tablo 21:Ar-ge Personeli Sayısı ........................................................................... 69 Tablo 22:Toplam Patent Uygulaması ................................................................... 70 Tablo 23:Bilgi ve leti im Teknolojisi Geli imi ................................................... 71 Tablo 24:Evden nternete Ba lanma Oranları ...................................................... 72 Tablo 25: Toplam Enerji Üretimi ......................................................................... 73 Tablo 26:Elektrik Üretimi..................................................................................... 74 Tablo 27:Elektrik Tüketimi .................................................................................. 75 Tablo 28: Hava Kirlilik Oranları .......................................................................... 76 Tablo 29:Kentsel Atık Miktarı.............................................................................. 77 x Tablo 30:Kirlili i Önlemek çin Yapılan Harcamalar .......................................... 78 Tablo 31: E itim Harcamaları .............................................................................. 79 Tablo 32:Yabancı Dil Ö renimi ........................................................................... 80 Tablo 33:Üniversite E itiminde Yabancı Ö renci Sayısı..................................... 81 Tablo 34:Sa lık çin Yapılan Toplam Harcamalar............................................... 82 Tablo 35:Ortalama Ya am Süresi ......................................................................... 83 Tablo 36:Bebek Ölüm Oranı................................................................................. 84 Tablo 37: gücü Verimlili i.................................................................................. 85 Tablo 38: gücü Maliyetleri.................................................................................. 86 Tablo 39: gücü Maliyetlerinde stihdam Vergileri ............................................ 87 Tablo 40:Sanayide Kullanılan Elektri in Fiyatı ................................................... 88 Tablo 41:Tüketici Fiyatı Endeksi ve % De i me ................................................. 89 Tablo 42:Üretici Fiyatları Endeksi ve % De i me ............................................... 90 Tablo 43:GSY H .................................................................................................. 91 Tablo 44:Ki i ba ına GSY H................................................................................ 92 Tablo 45: Reel GSY H artı oranları .................................................................... 93 Tablo 46:Endüstriyel Üretim Artı Oranı ............................................................. 94 Tablo 47: sizlik Oranları ..................................................................................... 95 Tablo 48:Dı Ticaret Dengesi ............................................................................... 97 Tablo 49: hracatın thalatı Kar ılama Oranı......................................................... 98 Tablo 50: leri Teknoloji hracatı........................................................................... 99 Tablo 51:Mal Ve Hizmet hracatı % De i im ...................................................... 100 Tablo 52:Cari lemler Dengesi............................................................................ 101 Tablo 53:Kamu Borçları ....................................................................................... 102 Tablo 54:Kayıtdı ı Ekonomi................................................................................. 103 Tablo 55:Rekabet Gücü Sıralaması ...................................................................... 104 xi KISALTMALAR WEF : World Economic Forum OECD : Organization for Economic Co-operation and Development T SK : Türkiye veren Sendikaları Kurumu YASED: Uluslararası Yatırımcılar Derne i TCMB : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası CIA : Central Intelligance Agency DE : Devlet statistik Enstitüsü EPO :Europen Patent Organization IEA : International Energy Agency SGP : Satın Alma Gücü Paritesi xii ÖNSÖZ Küreselle me kavramının tartı ıldı ı ve hızlı bir ekilde ilerledi i günümüzde, ülkelerin birbirinden ba ımsız hareket etmesi artık olanaksızdır. Küreselle me ile ya anan blokla ma ile ülkeler bloklara üye olarak ekonomik ve sosyal geli im amaçlamaktadırlar. Türkiye bu süreçte AB’ne kabul edilmek üzere u ra verirken, ekonomisinde son yıllarda hızlı geli imler ya anmaktadır. Türkiye’deki geli meler kendi tarihiyle kıyaslandı ında büyük yol kat ederken, dünya piyasalarında söz sahibi ülkeler kar ısında hala gerilerde bulunmaktadır. Türkiye’nin jeopolitik konumu ve çe itli zenginlikleri göz ardı edilemeyecek düzeyde önemli iken Türkiye rekabet gücünde neden ön sıralarda yer alamamaktadır. Bu çalı manın amacı küreselle me sürecinde Türkiye’nin geli mi ülkeler kar ısında rekabet gücünün ölçümü ve rekabet gücü arttırılması için çözüm önerilerinde bulunulmasıdır. Öncelikle her konuda oldu u gibi tez çalı mamda da ho görü, anlayı ve yol gösterip destekleyen danı manım sayın Prof.Dr.Ahmet Fazıl Özsoylu’ya sonsuz saygı ve te ekkürlerimi sunarım. Tüm e itimim boyunca maddi, manevi desteklerini esirgemeyen aileme, özellikle annem Asiye Ba kılıç’a, yüksek lisans süresi boyunca destekleyen ve yanımda olan tüm arkada larıma saygı ve te ekkürlerimi sunarım. Nisan 2006 ESRA BA KILIÇ xiii ÖZET TÜRK YE’N N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ; BAZI AB ÜLKELER LE KIYASLAMASI Esra BA KILIÇ Yüksek Lisans Tezi, Maliye Anabilim Dalı Danı man: Prof. Dr. Ahmet Fazıl ÖZSOYLU Nisan 2006, 128 sayfa Bu çalı mada Türkiye’nin seçilen AB ülkeleri kar ısında rekabet gücü ölçülmeye çalı ılmı tır. Çalı ma dört bölümden olu maktadır. lk bölümde küreselle me kavramı ele alınarak, küreselle menin etkileri incelenmi , ikinci bölümde küresel rekabet ve küresel rekabet gücüne teorik yakla ımlar ele alınmı , üçüncü bölümde geleneksel rekabet ve rekabet gücünü belirleyen faktörler ele alınmı tır. Dördüncü bölümde seçilen AB ülkeleri ile Türkiye’nin rekabet gücü ölçülmü ve Türkiye’nin, rekabet gücünün arttırılması için çözüm önerilerinde bulunulmu tur. Küreselle en dünyada ülkeler birbirleriyle rekabet halinde olmakta, artan rekabete kar ı tek ba larına hareketten daha çok, bölgesel birliklere üye olmayı tercih etmektedirler. Rekabet gücünün arttırılması için Türkiye’nin AB’ne tam üyeli inin gerçekle mesi gerekmektedir bu do rultuda AB ülkeleri ile rekabet güçleri ölçümü, yetersiz kaldı ımız alanların tespiti ve çözümü üyelik sürecinde ekonominin geli mesini sa layacaktır. Seçilen AB ülkeleri kar ısında Türkiye rekabet gücünde son sırada yer almaktadır. Bu durumda çe itli sektörlerde yapısal politikalar gerekmektedir. Öncelikle borç yükü azaltılmalı ve bütçe açı ı kapatılmalı, cari açı ın kapatılması için ihracatın ithalatı kar ılama oranı artırılmalı, istihdamın artması, teknoloji ve bilgi transferi için do rudan yabancı yatırımların ülkeye çekilmesi sa lanmalı, yurtiçi yatırımlarla beraber üretim verimlilik artı ları sa lanması, vergi reformu yapılarak kayıtdı ı ekonominin önlenmesi ve ar-ge, sa lık, e itim alanlarında yatırımların artırılması gerekmektedir. xiv Anahtar Kelimeler: Firma düzeyinde rekabet gücü, endüstriyel rekabet gücü, uluslararası rekabet gücü, kayıtdı ı ekonomi, vergi yükü, cari açık xv ABSTRACT TURKEY’S INTERNATIONAL COMPETIVE POWER; COMPARED WITH SOME EUREPEON UNION COUNTRIES Esra BA KILIÇ Master Thesis, Public Finance Department Supervisor: Associated Prof. Dr. Ahmet Fazıl Özsoylu April 2006, 128 pages In this research, Turkey’s competitive power is aimed to be measured with selected Eurepeon Countries. This study consists of four parts. In the first part, the concept of globalization is discussed and its effects are examined and in the second part global competition as well as theoritical approaches to global competition power are studied. In the third part conventional and the determining the competitive power are discussed. In the fourth part, Turkey’s competitive power is measured with the selected Eurepeon Union countries and recommendable solutions are put forward in order to increase its competitive power. In the globalising world, all countries are constantly in state of competing with each other. They would rather be member of regional unions rather than act on their own against the increasing competition. In order to increase the competitive power of Turkey, Turkey’s full membership is required. In this way, the measurement of competitive power with Eurepeon Union countries, the determination of the fields that we are insufficient in and their solution with lead to economic development during the process of Eurepeon Union membersip. Compared with the competitive power of selected countries, Turkey takes place for beyond the list at the last level. In this case various structural policies are required in several sectors. First of all, the burden of debts is to be reduced and deficiency in the budget must be eliminated. In addition, in order to put an end to the current account eficiency, the rate of export to meet the rate of employment must be increased and for the transfer of technology and knowledge, direct foreign investment should be made possible in the country. In addition to domestic investments, increase in productivity is to be increased. Through tax reforms, informal xvi economy should be avoided and investments on research and development, edcation, health should be increased. Key Words: Competitive power at the level of firm, industiral competitive power, international competitive power, informal economy, tax burden, current account eficiency GR Küreselle me tüm dünyayı etkisi altına alan bir süreç olup, siyasal, sosyo kültürel ve ekonomik alanlarda kendini hissettirmektedir. Küreselle me sürecinin hızlanması ülkeler arası rekabeti arttırmakta, artan rekabete kar ı ayakta kalabilmek için ülkeler rekabet gücü artırma yollarını aramaktadırlar. Rekabet gücü ele alınmak istenen alana göre firma düzeyinde rekabet gücü, endüstriyel düzeyde rekabet gücü ve uluslararası rekabet gücü olarak ele alınmaktadır. Uluslararası rekabet gücü büyük ölçüde, ülkede bulunan endüstrilerin ve endüstrileri olu turan firmaların rekabet gücüne ba lı olmaktadır. Bir ülkenin rekabet gücünü arttırabilmesi için öncelikle ülke firmalarının rekabetçi üstünlük elde etmesi ve bu yolla endüstri ve uluslararası rekabet gücü kazanması gerekmektedir. Rekabet yarı ında ülkeler tek ba larına hareketten çok çe itli bloklara dahil olma yolunu seçmektedirler. Türkiye de rekabet yarı ında AB’ne tam üye olmak böylece ekonomik geli imini arttırmak için u ra vermektedir. Bu çalı ma AB’ne tam üye olma yolunda ilerleyen Türkiye’nin seçilen AB ülkeleri kar ısında rekabet gücünün ölçümü ve rekabet gücü artırımı için çe itli politika önerileri geli tirilmesi için hazırlanmı tır. Bu amaçla öncelikle küreselle me süreci ve etkileri incelenmi ve küresel rekabet ve küresel rekabet gücüne ili kin teorik yakla ımlar ele alınmı tır. Di er yandan rekabet gücü firma, endüstri ve uluslararası düzeyde rekabet gücü olarak ele alınmı , son olarak seçilen on dokuz AB ülkesi ile Türkiye arasında rekabet gücü ölçümü yapılmı tır. Ölçümde 50 kriter göz önünde bulundurularak girdi-çıktı modeli kullanılmı tır. Ölçüm sonucuna göre Türkiye rekabet gücü en dü ük ülke olarak belirlenmi tir. Türkiye’nin AB ülkeleri kar ısında rekabet gücü elde edebilmesi için ulusal rekabet gücü politikasının gerçekle mesi gerekmektedir. lk olarak devlet etkin bir ekilde yeniden yapılandırılmalı, dı ticaret hacmi arttırılıp, cari açık azaltılmalıdır. Bütçe açıklarının kapatılması, kamu borçlarının ve kayıtdı ı ekonominin azaltılması, vergi gelirlerinin arttırılması gerekmektedir. Do rudan yabancı yatırımların arttırılması için tedbirler alınması, istihdamın arttırılması gerekmektedir. 2 B R NC BÖLÜM KÜRESELLE ME Ya adı ımız dünyada son yıllarda ciddi de i im ve dönü ümler meydana gelmektedir. Uluslararası ili kilerde, ulusal ili kilerde, toplumlararası ili kilerde, hatta günlük ya am alanlarımızda bu de i im ve dönü ümler çe itli sonuçlar do urmakta, yeni olu umları ortaya çıkarmakta ve bizleri bir zihniyet de i ikli ine zorlamaktadır. Hem ekonomik, hem de siyasal ve kültürel alanlarda ya adı ımız, kar ı kar ıya kaldı ımız ve bizi belli oranda zihin karı ıklı ı içinde bırakan bu de i im ve dönü ümler genel olarak ‘küreselle me süreçleri’ olarak tanımlanmaktadır (DPT 2000;13). Küreselle me kavramı üzerine yapılmı çe itli tanımlar incelendi inde; Ay’a göre; "Ulusal ekonomilerin dünya piyasaları ile eklemlenmesi ve bütün iktisadi karar süreçlerinin giderek dünya kapitalizmine sermaye birikimine yönelik dinamikleriyle belirlenmesidir" (Ay 2002;54). Gökal’e göre ise "Sanayinin iktisadi anlamda geli mi ülkelerden üçüncü dünya ülkelerine do ru kayması, dünya ürünlerinin ortaya çıkması, finans piyasalarının çe itli ülkelere yayılması, önemli sayıda insanın ülkeler arasında hareketi, dünya ölçe inde demokrasi taleplerinin artması, aynı malların farklı ülkelerde tüketilmesidir" (Gökal 1997;1 ). Sermayenin küreselle mesi ve dı ticaretin ekonomik kalkınma için vazgeçilmez olması, bölgesel örgütlenmelerin ve uluslararası örgütlerin yaygınla arak, ulus devletlerin üstünde bir alana siyasetin ta ınması, yerel yönetimlerin ve sivil toplum örgütlerinin öneminin artması ve demokrasi anlayı ının yaygınlık kazanması genel olarak siyasal, ekonomik ve kültürel de i imleri ifade etmektedir (DPT 2000 ;13). 1.1. Siyasi Açıdan Küreselle me Siyasi açıdan küreselle me sürecinde devletin rolü ve görevleri yeniden tanımlanmaktadır. Küreselle me sürecinde ulus devletin hakimiyeti sarsılmı , devletin etkin ve sınırlı bir yapıya kavu turulması gere i yo un bir ekilde tartı ılmaya ba lanmı tır (Özkıvrak/Dileyici 2001;1). "Özellikle Sovyetler Birli i’nin yıkılması ile birlikte sosyalist devlet anlayı ı önemini kaybetmi , piyasa ekonomisinin a ırlık 3 kazandı ı bir devlet anlayı ı ve modeli dünyada yaygınlık kazanmı tır" (Aktan1998, 22). "Demokrasi küresel bir de er olarak daha çok ön plana çıkmı tır. Siyasi alanda demokrasiye dayalı yeni bir siyasal sistem bütün dünyada kabul görmektedir" (Bayraç 2004;7). "Küreselle me sistemi büyük ölçüde özel sektör odaklıdır". Devletin piyasaya rahat hareket alanı bırakması ile piyasa kuralları neo-liberal felsefe ile birle erek ön plana çıkmaktadır. Yeni devlet anlayı ında, devlet özelle tirme uygulamaları ile i letmecilikten çekilerek küçülürken, sadece tam kamusal mal ve hizmet uygulamasına a ırlık vermektedir. Bu anlayı a göre devlet savunma, diplomasi, adalet gibi hizmetleri ifa etmeli di er mal-hizmet üretimini piyasaya bırakmalıdır. "Yeni devlet anlayı ında bölü üm i levinin dayandı ı temel felsefe ise, piyasa gelir da ılımına müdahale edilmemesi ve yoksulluk gibi sorunların çözümünün piyasanın geli imine bırakılmasıdır". Yeni devlet anlayı ında kalkınma ve istikrar i levlerine yer verilmemekte, bu iki i levin de piyasa aracılı ı ile kendili inden gerçekle ece i varsayılmaktadır. Devlet sadece kamu hizmetlerini yürütmeli, istikrar, bölü üm ve kalkınma sorunları ise piyasaya bırakılmalıdır (Demirba 2002 ;4). 1.2. Sosyo Kültürel Açıdan Küreselle me Bütün insanlı ı ilgilendiren, demokrasi, insan hakları, çevrenin korunması uyu turucu, AIDS ve terorizmle mücadele, organize suçlar gibi konularda ülkelerin ortak bir anlayı a ula malarını ifade etmektedir. Bu sorunların ülke boyutlarını a ması ve bütün insanlık için bir tehdit olu turması ülkeleri ortak hareket etmeye zorlamaktadır (Aktan 2005a ;1). 1.3. Ekonomik Açıdan Küreselle me "Genel anlamda ülke ekonomilerinin dünya ekonomisiyle entegrasyonu, yani dünyanın tek bir pazarda bütünle mesini ifade etmektedir. Bir ba ka deyi le ekonomik küreselle me, ülkeler arasındaki ekonomik ili kilerin yo unla ması ve ülkelerin birbirine yakınla ması demektir". Bu süreçte küresel firmalar ön plana çıkmakta, bu firmalar aracılı ıyla teknoloji, geli mi ülkelerden geli mekte olan ülkelere yayılmaktadır. Telekomünikasyon, bilgi ve ula ım teknolojisindeki hızlı geli meler, GATT, WTO ve IMF gibi uluslararası kurulu ların çabalarıyla dünya ekonomisinde sa lanan liberalle me hareketleri, ülkelerin hızlı ve sürdürülebilir ekonomik kalkınmayı 4 gerçekle tirmede piyasa ekonomisinin önemini kavramaları, uluslararası firmaların sınır ötesi satı yapma ve maliyet dü ürmek amacıyla daha ucuz kaynak sa lama ihtiyaçları gibi faktörler ekonomik küreselle meye ortam hazırlamı tır. Mal, hizmetler ve üretim faktörlerinin, uluslararası alanda hareket edebilmeleri sonucu mal ve hizmet piyasalarının entegrasyonu ekonomik küreselle me ile sonuçlanmı tır. Ekonomik küreselle me üretim ve finansal faaliyetlerin küreselle mesi olmak üzere ikiye ayrılır (Aktan 2005a ;1). 1.3.1. Üretimin Küreselle mesi Üretimde küreselle me, irketlerin sınır ötesi sabit sermaye yatırımı, sınır ötesi i tirak ve ba ka yöntemlerle mal ve hizmet üretim faaliyetlerini kendi ülkeleri dı ında yaymalarıdır. Üretimin mekansal kısıtlarını azaltan teknolojik geli melerden ilki, mikro elektronikteki geli melerdir. Mikro elektroni in geli imi ile, ileti im, bilgi saklama ve i leme hızlanıp, kolayla tı ından, üretim daha uzaktan ve daha süratli denetlenip, yönetilebilmekte, sipari alıp vermek mümkün olabilmektedir. Konteynır ta ımacılı ı ve hava ta ımacılı ındaki geli meler ile ta ıma maliyetleri çok dü mektedir."Yeni rekabetin neticesinde bazı i kollarında ‘meta çevrimi’ kısalmaktadır. Asgari stokla çalı ma, tüketici ile daha sıkı temas ve girdi sa layan firmalarla daha disiplinli ili kiler gerektirmektedir. Mikro elektronik kullanan ve mal farklıla masında rekabet eden üretim organizasyonu, daha becerikli i gücü ve o i gücünü güdüleyecek daha yaratıcı yöneticiler gerektirmektedir". Dü ük ücretle çalı an i gücünden yararlanmak için üretimin bazı a amalarını geli mekte olan ülkelere kaydırılması sonucunda, geli mi ülkelerdeki i sizlik artmaktadır. Ayrıca ticaret ve finans piyasalarının geli ip, serbestle mesi üretimde küreselle meyi kolayla tırmaktadır. Üretimin küreselle mesi ile teknolojide geri kalmı ülkelere, teknoloji transferi yapılaca ı ve bu durumun geli mekte olan ülkelerin kalkınmasını hızlandıraca ı kabul edilmektedir (DPT 1995; 10-18). 1.3.2. Finansal Küreselle me Finansal küreselle me; ulusal finans piyasalarını ayıran sınırların ortadan kalkması, finans piyasaları üzerindeki kontrol ve sınırlamaların kaldırılıp uluslararası rekabete açılması, uluslararası sermaye akımlarının artması ve yatırım fonları ile yatırım ortaklıkları gibi yeni kurumsal yatırımların finans piyasalarındaki rollerinin artması eklinde tanımlanmaktadır (Af ar 2004;64-65). 5 "Finans piyasalarının küreselle mesi kinci Dünya Sava ı sonrasında ya anan önemli geli melerden bir tanesidir". Küreselle me ile, fon fazlası olanlarla bu fonu kullanmak isteyenler arasındaki ba lar ço almı ve ili kiler yo unla mı tır. Uluslararası finans piyasalarında i lem yapma zorlukları azalırken, yeni dı a açılan ülkelerin iç mali piyasalarına giri ve çıkı lar artmı ve hızlanmı tır. Çe itli ülkelerdeki, finansal kurumlar, yabancı ülkelerde giderek artan oranda finansal yatırım faaliyetinde bulunmakta ve dünya finans piyasaları çerçevesinde yatırımcılara getirisi yüksek ve riski daha dü ük olanaklar sa lamaktadırlar. Finansman ihtiyacının yerel piyasalardan kar ılanamadı ı durumlarda, uluslararası piyasalarda olu an büyük miktarlardaki fonlar kullanıma açık hale gelmektedirler (DPT 1995 ;22-23). Küreselle me ile istikrarlı finansal piyasalar yerini dalgalı finansal piyasalara bırakmı ve sermaye piyasaları ulusal olmaktan çıkarak büyük ölçüde uluslararası bir boyut kazanmı tır. Di er yandan piyasalarda dola an fon tutarı, di er bütün ekonomik geli melerden ve bunların göstergelerinden daha büyük oranda artı göstermi , finansal piyasalarda kullanılan araçlar bir çok ihtiyacı kar ılamaya yönelik çe itlenmi tir (Af ar 2004; 65-66). Finansal küreselle meye neden olan faktörler arasında; geli mi ülke finans piyasaları üzerindeki kontrol ve kısıtlamaların kaldırılması, uluslararası finans piyasalarının rekabete açılması, Dünya bankası ve konsorsiyum bankaları gibi kurulu ların faaliyetleri ile büyük çaplı sermaye yatırımı gerektiren projelerin desteklemesi, kurumsal yatırımcıların finans piyasalarındaki rollerinin artması, finansal araçların çe itlili indeki artı , bilgisayar ve telekomünikasyondaki geli meler ile finans piyasalarında bilgi edinmenin kolayla ması yer almaktadır (DPT 1995;22-23). 1.4. Küreselle menin Tarihçesi Küreselle me kavramı üzerine yapılan ara tırmaların bir ço unda, küreselle me sürecinin so uk sava bitimi ile ba ladı ı görü ü hakimdir. Di er bir ara tırmaya göre ise küreselle me iki dönemden olu maktadır. 1800’lerin ortalarından, 1920’lerin sonlarına kadar 1. küreselle me ça ı olarak nitelendirilmektedir. Bu görü e göre GSMH’lara oranla ticaret hacimleri ve sınırlar arası sermaye akı larını ve nüfuza oranla sınırlar arası i gücü akı ını kar ıla tırınca I. Dünya Sava ı’ndan önceki dönem, içinde 6 oldu umuz döneme çok benzemektedir. "Bu ilk küreselle me ve küresel finans kapitalizmi ça ı I. Dünya Sava ı’nın, Rus Devriminin ve Büyük Bunalımın art arda indirdi i darbeler ile parçalanmı tır". Bu üç darbe dünyayı fiziksel ve ideolojik olarak parçalara ayırmı tır. "2. Dünya Sava ı sonrasında ortaya çıkan resmi bölünme, so uk sava döneminde iyice artmı tır. So uk sava 1945’den 1989’a kadar sürmü ve Berlin duvarının yıkılmasıyla birlikte yerini ba ka bir sisteme bırakmı tır". u anda içinde bulundu umuz yeni küreselle me ça ı küreselle menin ikinci kısmıdır. I. Dünya Sava ı’nın ba langıcından so uk sava ın sonuna kadar olan yakla ık 75 yıllık dönem, iki küreselle me ça ı arasındaki uzun bir süreçten ibarettir (Friedman 2000;15, 16). Adam Smith’in ekonomide bir i bölümü oldu u ve ticaretin sınırlar ötesinde i lemesi gerekti i savı, piyasa mekanizmasının a ır sosyal artları çözememesi üzerine 19.yy’ın ortalarından itibaren yeni fikirlerin do masına yol açmı tır. Yeni fikirlerden olan Keynesyen ekonomik anlayı , talep yanlı politikalar ile satın alma gücü yaratılması yönündedir. Bu gibi ekonomik politikalar sonucu ‘fordist’ üretim organizasyonları do mu tur. Ancak, iç pazarların doyması, tüketicilerin seri üretim yerine, ki isel tercihlerine cevap veren esnek tarzda ürünleri tercih etmek istemeleri ve hammadde fiyatlarının a ırı yükselmesi üzerine Keynesyen model sorgulanmaya ba lanmı tır. Keynesyen teorinin, yüksek enflasyonun beraberinde istihdam hacmini geni letece i görü ü ba arısız olmu tur. Sosyal dengenin sa lanması için kamu harcamalarının artması üzerine devletin müdahalesi etkisizle mi tir. Bu durumda üretim sürecinde çözümü yüksek teknolojiler olu turmu tur. Liberal politikaların uygulandı ı Japonya ve Güneydo u Asya ülkelerinde, üretimde ürün esnekli i ve ileri teknoloji kullanımı ile ekonomide ba arı yakalanmı tır. Üretim organizasyonlarının neo-liberal politikaların getirdi i ilkeler uyarınca yapılması, ulusal ekonomileri koruyan gümrük duvarlarının ve istihdam üzerindeki sosyal amaçlı korumaların kaldırılması, 1980’lerin sonunda liberal batı toplumların kar ısındaki sosyalist modelin çözülmesi üzerine küreselle menin önündeki engeller kalkmı tır (Ba türk 2001; 1-2). 1.5. Küreselle meyi Ortaya Çıkaran Faktörler Küreselle me temelde altı grup faktörün etkisiyle ortaya çıkmaktadır, bunlar; ileti imi kolayla tıran teknoloji sistemi, hükümet politikaları, irket stratejileri, tüketici tercihlerindeki geli meler, so uk sava döneminin sona ermesi, uluslararası sorunlara çözüm bulma zorunlulu udur. 7 So uk sava döneminin ve ülkeler arasındaki ideolojik kutupla maların sona ermesi, eski do u bloku ülkelerinin batı ile yakın ekonomik ve siyasi entegrasyon içine girmelerine ortam hazırlamı tır. Bunun sonucunda ülkeler siyasi açıdan demokrasiyi, ekonomik açıdan da serbest piyasa ekonomisini benimsemeye ba lamı lardır ( Aktan 2005 b ; 1). Di er taraftan, so uk sava serbestle tirilmesi, tarife ve sisteminin çözülmesi ile uluslararası ticaretin kotaların kaldırılması, dı finansal imkanların serbestle tirilmesi ve uluslararası sermaye akı ı üzerindeki kontrollerin bertaraf edilmesi gibi hükümet politikaları küreselle meyi hızlandırmı tır. irketlerin dı ülkelere açılarak, dı ardan kaynak temin etmeleri ve dı arıya satı ta bulunmaları ile uluslararası ticareti yaygınla maktadır. "Özellikle ihracat yaparak ve faaliyetlerini dü ük maliyetli merkezlere kaydırmak suretiyle dı ekonomik ili kiler kurmaktadırlar. Böylece küreselle me kendili inden ortaya çıkan bir geli me oldu u kadar irket stratejilerinin de bir sonucudur" (Ekin 1999; 50). Geli en teknoloji ile ülkeler arasında ileti imin artması küreselle meyi desteklemi tir. Geli en telekomünikasyon sistemleri olan fax, elektronik posta, uydu ileti imi uluslararası ileti imi ve etkile imi artırmı tır. leti im ve ula ım teknolojisindeki geli meler sonucunda reklamlar ile mal ve hizmet tanıtım faaliyetleri artmı tır. Geli en ula ım sistemleri ile mal akı ı hızlanmı , tüketici memnuniyeti ön plana çıkmı tır. Terörizm, organize suçlar, insan hakları, göç hareketleri, salgın hastalıklar ve çevre kirlili i gibi uluslararası sorunlara çözüm bulma zorunlulu u ülkeleri birbirlerine do ru yakınla tırmı ve ülkeleri ortakla a karar alma yoluna itmi tir (Aktan 2005 b ;1). 1.6. Küreselle menin Özellikleri Küreselle me ile so uk sava dönemi iki zıt dönemi kapsamaktadır. Bu iki ayrı dönemin özellikleri çe itli alanlarda farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar 8 küreselle me sisteminin özelliklerini daha net biçimde ortaya koymaktadır. Bu farklılıklar incelendi inde; Küreselle menin kendine özgü tanımlayıcı teknolojileri vardır, bunlar; bilgisayarla ma, dijitalle me, uydu ileti imi, fiberoptik teknoloji ve internettir. Bu teknolojiler küreselle menin tanımlayıcı perspektifinin ortaya çıkmasına yardımcı olmu tur. So uk sava dönemi etkile imden uzak ve bölünmeye dayalı iken, küreselle me sistemi bütünle meye dayalıdır. So uk sava sisteminin simgesi herkesi birbirinden ayıran ve bölünmeye neden olan bir duvar iken küreselle me sisteminin simgesi herkesi birle tiren dünya çapında bir ileti im a ıdır. So uk sava sisteminin tanımlayıcı belgesi ‘pakt’ iken, küreselle me sisteminin tanımlayıcı belgesi ise ‘i sözle mesidir’. So uk sava ‘dostlar’ ve ‘dü manlar’dan olu an bir dünya iken küreselle me dünyası bütün dostları ve dü manları ‘rakipler’ haline getirmektedir. Küreselle menin kendine özgü bir demografik yapısı vardır (kırsal alanlardan kentsel alanlara ve kentsel ya am biçimlerine do ru yönelim) . Küreselle me sistemi üç temel denge üzerine kuruludur. Bunlardan ilki ulus devletler arasındaki dengedir; tek ve süper güç durumundaki ülkelerin hakimiyeti yerine birbirleri ile etkile im içinde olan ülkeler ön plana çıkmı tır. kincisi ulus devletler ve küresel piyasalar arasındaki dengedir; küresel piyasalarda bir çok giri imci istedikleri ülkede ve istedikleri alanlarda yatırım yapabilmektedir. Üçüncüsü ise ulus devletler ve bireyler arasındaki dengedir. Küreselle me sürecinde birey ön plana çıkmı , bireylerin serbest dola ımı önündeki engeller ortadan kalkmı tır (Friedman 2000; 30-37). 1.7. Küreselle menin Sonuçları 1.7.1. Teknolojinin Üretim ve Pazar Yapılarını Dönü türmesi Küreselle menin hem nedeni hem sonucu kabul edilen teknoloji, teknolojiye dayalı toplumsal yapının yeniden ekillenmesini sa lamaktadır. leri teknoloji ve post fordist esnek üretim, küçük ölçekte üretimi mümkün kılarken üretimden tasarıma her alanda bilgisayar kullanımını yaygınla tırmaktadır. Tam zamanlı üretim ve toplam kalite yönetimi gibi yönetsel felsefeler üretimde maliyetleri azaltırken teknoloji kullanımını te vik etmektedir. Kitlesel üretim yerine dünya pazarlarındaki farklı yerel özellikleri dikkate alan ama küresel ilke ve normlara ba lı üretim yapılabilmektedir. Pazarın hacmi yerine niteli i, yani mü teri profili önem kazanmaktadır. leti im 9 teknolojisi sayesinde satıcı-satıcı: satıcı-mü teri; mü teri-mü teri, mü teri-satıcı arasında kurulan ileti im matrisi, pazar hakimiyetinin sürdürülebilirli i üzerinde etkili olmaktadır. Uydu ve internet teknolojisi ulus ve firmaların pazardaki ba arısını mü teri odaklılıkla birlikte belirlemektedir. Sanayi ürünlerine oranla, hizmet ürünlerine olan talebi beslemektedir. "Bu talebin ekonomiye yansıması istihdam içerisinde hizmet sektörünün a ırlı ının artmasıdır". stihdamda a ırlı ı artan bu sektör, yarattı ı katma de er ile ekonomideki talebi belirlemede belirgin bir rol almaktadır. Gelir ve talep arasındaki bu döngü zenginli in devam ettirilmesinde önemli katkı yapmaktadır (Dulupçu 2001; 29-31). Bilgi teknolojileri ve küreselle me arasındaki ili ki çift yönlü bir yola benzemektedir. Uluslararası çok taraflı anla malarla giderek daha da serbestle en ticaret, yatırım ve özel ulusal politikaların bir sonucu olarak varsayabilece imiz küreselle me, bilgi ve ileti im teknolojilerinin geli ip yayılması için uygun bir atmosfer yaratmaktadır. Ulusal sınırların giderek daha fazla açılması, ticareti, do rudan yatırımları ve portföy yatırımlarını te vik etmektedir. Bu faaliyetlerin geli mesi de daha etkin yönetim, danı manlık ve teknik hizmetleri zorunlu kılmaktadır. ehirle me, tüketim kalıplarının benze mesine yardımcı olmakta, bilgi ve ileti im teknolojilerinin uygulama alanları geli mektedir (Odyakmaz 2002; 2). Küreselle me sürecinde etkili faktörlerden biri olan teknolojik özellikleri, geleneksel ve ileri teknoloji olarak iki gruba ayırıp, kar ıla tırmamız de i imi daha net ortaya koyacaktır. Tablo 1’de kar ıla tırma yapılmı tır. 10 Tablo 1 Geleneksel ve leri Teknolojilerin Kar ıla tırılması Geleneksel Teknoloji CIM (Bilgisayarlı malat) Merkezile me Adem-i Merkeziyetçilik Büyük üretim Merkezleri Dengeli üretim hatları Standart ürün Toplula tırılmamı üretim merkezleri Esneklik Çe itlendirilmi mü teri ürünleri in zenginle tirilmesi, geni letilmesi Dü ük de i im oranı, istikrar Yı ın sistemleri Yava haberle me stikrar Sorumlulu un ödüle ba lanması Yenilik Akı sistemleri Hızlı kar ılık verme Büyüme Kaynak: Dulupçu ‘Küresel Rekabet Gücü’ 2001;29 Uluslararası rekabette ba arı ansı; tüketici isteklerine uygun, kaliteli ve ucuz mal üretimine ba lanmı tır. Üretim maliyetlerini azaltmada verimlilik artı ının sa lanması için yeni teknoloji seçimi ça da üretim ve yönetim tekniklerine a ırlık verilmesi gereklilik haline gelmi tir. Bunun yolu da esnekle meden geçmektedir (Centel 1998;59). Küreselle me sisteminde artan dı ticaret ülkeler arasında ba ları kuvvetlendirmekte, ekonomik kalkınmaya hız kazandırmaktadır. Olu an yeni ticari ili kiler sisteminin özellikleri, sistemin tanımlayıcıları ve performansı olarak ayrılarak tablo 2’de incelenmi tir. Sistemin tanımlayıcıları arasında bilim ve teknolojinin öneminin artması, ar-ge yatırımları ile yenilik ve yaratıcılı ın te vik edilmesi, çe itli sektörlerde uzmanla ma sa lanması, e itime verilen önemin artması, sistemin performansları arasında ise endüstriler arası teknoloji ve bilgi transferinin hızlanması, üretim artı ı ile katma de er yaratılmasında ya anan artı , gelir da ılımında adaletsizlik gibi özellikler bulunmaktadır. 11 Tablo 2 Ticari li kiler Sistemi A. Sistemin Performansları • Endüstriyel kendine yeterlilikte göreli zayıflık • Orta düzeyde i sizlik • Katma de erlerde göreli olarak hızlı büyüme • Gelir da ılımı konusunda adaletin zayıf olması B. Sistemin Tanımlayıcıları • Ekonomi-Endüstri - Uluslararası do rudan yatırım: Ar-ge laboratuarları kurulması da dahil önemli ölçüde yatırım ithalatı. - Sektörel Uzmanla ma: Havacılık ve Kimya • Teknoloji-Yenilik - Çok önemli askeri ara tırma ve geli tirme - Sektörel uzmanla ma (patentler): Havacılık ve Kimya • Bilim - Bilimsel çalı maların ekonomik de erinin GSMH’ya oranının yüksekli i - Bilimsel uzmanla ma: Ya am ve dünya bilimleri • Be eri Kaynaklar: - Dı sal emek piyasasının esnekli i • E itim - Yüksek ö renim alanında önemli yatırım • Finansal sistem - Nispeten daha az pahalı sermaye arzı ve risk sermayesinin dü üklü ü Kaynak: Ba o lu, Ölmezo ulları, Parasız ‘Dünya Ekonomisi’ (1999) ;105 1.7.2.Neo-Liberalizmin Yükseli i ve Devletin Ekonomik Fonksiyonlarının Sorgulanması Küreselle me sisteminde mal ve para piyasalarının dünya ölçe inde bütünle mesi sonucu ulus devletler kontrol mekanizmalarını yitirmi lerdir. Liberalizmin küresel düzeydeki uygulanması biçiminde adlandırılabilecek olan neo-liberalizm küreselle menin bir yansıması olmu ; devletin sorumlulu u sınırlandırılmı , piyasa ekonomisine geçilmi tir. Neo-liberal felsefeye göre küreselle menin kendine özgü yasaları vardır. Ülkelerin küreselle me sürecine katılabilmeleri için toplumsal, siyasi, iktisadi de i im ve dönü ümlere ayak uydurmaları gerekmektedir (Yeldan 2003; 429). 12 Friedman’a göre devlet, küreselle me sürecinde önemini yitirmez, büyük olmaktan çok, hızla küçülmek ve kalitesini arttırmak zorunda kalır. Küreselle menin getirdi i yeni devlet anlayı ı özelle tirme ile devletin i letmecilikten çekilerek hacmini daraltırken sadece tam kamusal mal-hizmet üretimine odaklanmasını öngörmektedir. Yeni devlet anlayı ında kalkınma ve istikrar i levine yer verilmemektedir. Bu iki i levin de piyasa aracılı ı ile kendili inden gerçekle ece i varsayılmı tır (Demirba 2002 ;3-4). Küreselle me ile ba layan süreçte devletin de i en fonksiyonları tablo 3’de mukayese edilmi tir. Tablo 3 Eski Devlet -Yeni Devlet Felsefesinin Kar ıla tırması ESK DEVLET Kuvvete Dayalı Devlet Mülk Devleti Otokratik Devlet Kuvvetler Birli ine Dayalı Devlet Anayasalı Devlet Temsili Vekalete Dayalı Devlet Merkeziyetçi Devlet Vesayetçi Devlet Hiyerar ik Devlet Totaliter Devlet Fa ist Devlet Sosyalist Devlet Sendikalist Devlet Teokratik Devlet Milli De erlere Dayanan Devlet Ulus Devlet Müdahaleci Devlet Tekelci Devlet Paternalist Devlet Müte ebbis Devlet Sosyal Refah Devleti Rant Yaratan Devlet Açık Bütçeli Devlet Gizli Devlet Otar ik Devlet Kırtasiyeci Devlet Görev Ve Kurallara Dayalı Devlet Muhafazakar Devlet YEN DEVLET Sosyal Sözle meye Dayalı Devlet Hukuk Devleti Demokratik Devlet Kuvvetler Ayrılı ına Dayalı Devlet Anayasal Devlet Sınırlı Vekalete Dayalı Devlet Adem- Merkeziyetçi Devlet Özerk Devlet Katılımcı Devlet Liberal Devlet Bireyci Devlet Piyasa Ve Fiyat Mekanizmasına Dayalı Devlet Özel Mülkiyete Dayalı Devlet Laik Devlet Global De erlere Dayanan Devlet Ço ulcu Devlet Hakem Devlet Rekabeti Geli tirici Devlet Sorumlu Devlet Katalizör Devlet Sınırlı Ve Sorumlu Devlet Üretime Yönelik Devlet Denk Bütçeli Devlet effaf Devlet Global Devlet Kaliteli Devlet Misyona Dayalı Devlet Reformcu Devlet Kaynak: Aktan C. C. (1998) ‘De i im ve Devlet’ ;29-36 13 1.7.3.Küreselle me ve Gelir Da ılımı "Küreselle me, her zaman ve her yerde bir kazanım olarak kar ımıza çıkmamakta, süreçte yararlananların yanında kaybedenlerin de bulundu u görülmektedir" (Ekin 2003;3). Küreselle me olarak bilinen ekonomik liberalizasyon ve teknolojik geli melerin bir sonucu olarak ülkelerin ve insanların gün geçtikçe birbirlerine yakınla masına ra men gelir farklılıkları dünyanın göze çarpan gerçeklerinden biridir. Bazı görü lere göre küreselle me e itsizli e neden olmaktadır. "Modern teknoloji ve ekonomik liberalizasyon yoksulu daha yoksul yapmamı tır. Fakat zenginlerin daha zengin olmasına yardımcı olmu tur. Dünyanın en zengin 20 ülkesinin ortalama gelirinin, dünyanın en fakir 20 ülkesinin ortalama gelirine oranı 40 yıl önce 20 iken, günümüzde bu oran 40’a yükselmi tir" (DTM 2005 ;1-3 ). "Dünya nüfusunun ancak %20’sini olu turan zengin ülkeler, dünya toplam gelirinin %86’sına sahiptir. Ayrıca bu ülkeler dünya ihracatının %82’si, yabancı yatırımların %68’i ve tüm patent haklarının %97’sini ellerinde tutmaktadırlar" ( yibozkurt 1999; 291). "Dünyada geli mi be kapitalist ülke (ABD, Japonya, Fransa, Almanya, ngiltere) kendi aralarında en büyük 200 çokuluslu irketin 172’sine sahip bulunmaktadır. Bu da ülkeler arasında e itsizlik derecesini göstermektedir" ( lhan 1997;117). 1.7.4. Küreselle me ve Çok Uluslu irketler 1980 sonrası serbestle me e ilimine paralel olarak artan özelle tirme politikaları, ÇU ’leri uzun vadeli yatırım yapmaktan irket satın alarak üretim yapma konumuna sokmu tur. Post-fordist üretim tarzı, üretimin çe itli bölgelere yayılımını sa layarak üretici sermaye hareketlili inin artmasını sa lamı tır. 1990’lı yıllarla birlikte ÇU ’ler dünya ticaretinin %70’ini kontrol etmeye ba lamı lardır. "2000 yılında yayınlanan Yatırım Raporu’na göre dünyadaki ilk yüz ÇU ’in yer aldı ı sektörler; elektronik, ilaç, bilgisayar, elektrik, telekomünikasyon, kimya, petrol ve otomotivdir. Bu sektörlerin tamamı yüksek ar-ge faaliyetleri içeren ve 1980 sonrası önemi artan sektörlerdir. Bu 100 irket ana merkezlerinin yeri açısından de erlendirildi inde ev 14 sahibi olarak Fransa, Japonya, ABD, ngiltere ba ı çekmektedir" (Ya gül 2002;247248). Küreselle me ile her firma neyi nerede yapabilece ini, devlet deste i olmadan sivil kurumlar veya meslek organizasyonları aracıyla saptayabilecek güce eri mi tir. "Artık ülkelerde, devletçe yaptırılacak sanayi envanterleri gibi konular tarihte kalmı tır. Devlet karı madan, çok uluslu irketler, gerekli pazar ara tırmalarını yaparak ne üreteceklerini saptayacak konumda oldukları için, hangi ürünü gerek pazar gerek hammadde, gerek ula ım, gerekse beyaz ve mavi yakalı i gücü nedeniyle nerede yapmaları gerekti ini anlayacak güçtedirler". Bu bakımdan uluslararası her te ebbüs, ulusal her te ebbüs kurumları ile el ele ve i birli i içerisinde üretimi, optimal ko ulları bir araya getirebilecek yerde yatırım yapmaktadır (Garih 2000;41). 1.7.5.Ulusal Otonominin Yitirilmesi ve Glokalle menin Yaygınla ması Küreselle me ile devletin ulusal ekonomiyi yönlendirme politikaları dı a açılmanın sonucunda zayıflamaktadır. Dı ticaretin ötesinde, do rudan ve dolaylı yabancı sermaye hareketleri mal ve para piyasalarını etkilemekte ve ekonominin potansiyel üretim gücü kısmen de olsa ulus dı ı faktörlerin eline geçmektedir. Küreselle me, ulusal refahı dı ko ullara ba ımlı hale getirmektedir. Artan küresel kar ılıklı ba ımlılık uluslararası dalgalanmaların etkisini kuvvetlendirmekte ve bunlar ekonomilerde kalıcı zararlara yol açabilmektedir. Küreselle me ile yerelle menin bir aradaki görünümü yani ‘glokalle me’ tüm küresel etkilere ra men do acak sonuçların yerel donanımlara ba lı oldu u mesajını vermektedir. Küresel düzeydeki sorunların çözümlenmesi ve fırsatların yakalanması, yerel eylemlerle potansiyeli gerçe e dönü türmektedir. Küresel düzeyde ortaya çıkan bir krizin dünya çaplı tehditleri içeriyor olması her ülkenin bundan etkilenme derecelerinin aynı olaca ı anlamına gelmemektedir. Alınacak kararlar birbirine uyumlu eylemlerle çözümlenebilir niteliktedir (Dulupçu 2001;35-36). 1.8.Küreselle me Sürecinde Bölgeselle me Hareketleri Günümüzde bir yandan mevcut pazarların geni letilmesi amacıyla tüm alanlarda küreselle me süreçleri ivme kazanırken di er yandan geni leyen dünya pazarlarından daha güçlü rekabet olanaklarıyla daha fazla pay almak amacıyla blokla ma e ilimleri hız kazanmaktadır (Ay 2002 ;51). Blokla maya geçi te, uluslararası ekonomik rekabet, 15 ekonomik ve siyasi sistem ve din farklılıkları ve jeopolitik konum önemli olan faktörlerdir. Çok taraflı üretim, ticari ve mali ili kilerin geli mesi, küreselle meye hız kazandırdı ı gibi, benzer özelliklere sahip, aynı co rafi bölge içerisinde olan ülkeleri, güçlerini birle tirici bölgesel ili kiler içerisine de itmektedir. Aslında bölgesel entegrasyon hareketleri, gelecekte meydana gelecek bir küreselle meye geni çaplı bir serbest ticari ve mali bütünle me ortamına geçi in bir a amasını olu turmaktadır. Fakat geli mi ülkeler, ekonomik ve sosyal sorunlarla kar ıla tıkları ölçüde içlerine kapanmakta, koruma politikalarına a ırlık vermekte ve aralarında olu turdukları blok içerisindeki ili kileri geli tirmeye öncelik tanımaktadırlar. Blokla malar arttıkça blok içi ili kiler önem kazanmakta, bloklar arası ili kiler ile bloklar dı ında kalan ülkelerle ili kiler ikinci plana itilmektedir. Bölgesel entegrasyonlar çok taraflı serbestle meyi güçlendirebildikleri ve sürecin ileride genelle mesini sa layabildikleri ölçüde yararlı olabilmektedirler (DPT 1995;3 ). 16 K NC BÖLÜM KÜRESEL REKABET GÜCÜ 2.1. Küresel Sektörde Rekabet Küresel bir sektör, büyük co rafi veya uluslararası pazarlardaki rakiplerin stratejik konumlarının, küresel konumlarından temel bir biçimde etkilendi i sektördür. Küresel sektörler, bir firmanın, dünya çapında rekabet etmesini veya stratejik dezavantajlarla yüzle mesini gerektirmektedir. Firmalar üç temel mekanizma ile uluslararası etkinliklere katılmaktadırlar, bunlar; patent verme, ihracat ve do rudan yabancı yatırımlardır. Temelde bir sektörün küresel bir sektör haline gelmesinin nedeni, rekabetçi bir firma açısından, bir çok ulusal pazarda ekonomik avantajlar bulmasıdır. Küresel avantaj kaynakları genel olarak dört nedene ba lı olmaktadır. Bunlar; geleneksel kar ıla tırmalı avantaj, tek tek ulusal pazarlarda ula ılabilen ölçeklerin ötesine geçen ölçek ekonomileri, ürün farklıla tırması sonucunda do an avantajlar ile pazar bilgisi ve ileri teknolojilerin kullanımıdır (Porter 2000; 348-353 ). Ülkelerin üretim faktörlerinin kalitesi, maliyeti açısından önemli avantajlar elde etmeleri onları, üretim yerleri haline getirmekte, ihracat potansiyellerini arttırarak, ihracatçı ülke konumuna gelmelerini sa lamaktadır. Kar ıla tırmalı avantaja sahip olan bu ülkelerdeki küresel firmanın konumu, firmanın dünyadaki konumu açısından önem ta ımaktadır. Küresel firmaların üretim için gerekli olan hammadde merkezlerine yakınlı ı, hammadde çıkarımındaki kolaylık, elde edilen hammaddenin i lenip, üretilmesinde ulusal pazarların boyutlarını a an ölçek ekonomilerinin varlı ı, üretilen ürünlerin etkin satı ve pazarlama teknikleri ile satı ı, satılan ürünlerin hızlı ve güvenilir lojistik sistem ile ula tırılması, küresel firmaları merkezi üretim yerleri haline getirerek küresel rekabet avantajları sa lamaktadır. irkete özgü ürün teknolojisi ile uluslararası piyasalarda ürün farklılı ına gidilmesi küresel firmaların itibarını, güvenilirli ini, farklılı ını artırıp rekabet gücü kazandırmaktadır. 17 Di er yandan üretimde sabit ve merkezi yerler yerine, üretimin ta ınabilir olması firmaların üretim potansiyellerini artırmalarına katkı sa lamaktadır. Bu duruma örnek olarak in aat sektörü verilebilir. Bu gibi sektörlerde, bir organizasyon kurmanın, bunu elde tutmanın ve özel teknolojiler geli tirmenin sabit maliyetleri, bir çok ulusal pazardaki operasyonlara rahatça yayılabilmektedir. Küresel üstünlük kaynakları sık sık kombinasyonlar eklinde ortaya çıkmakta ve bunlar arasında kar ılıklı etkile imler olabilmektedir ( Porter 2000; 348-353 ). 2.2. Küresel Rekabet Gücü 2.2.1. Teorik Çerçevedeki Yakla ımlar Küresel rekabet gücüne teorik yakla ımlar küresel rekabet gücünü farklı açılardan ele almaktadırlar. Bu yakla ımlar; WEF ve IMD yakla ımı, Ortodoks yakla ım, Porter’cı yakla ım, Dunning yakla ımı, ebeke yakla ımı, Çevreci yakla ım, 3-P yakla ımı, Bilgi Temelli yakla ım, Krugman yakla ımıdır. 2.2.1.1. WEF ve IMD Yakla ımı WEF ve IMD’ye göre küresel firmaların uluslararası alanda kendilerine özgü stratejileri ile rekabet edebilme becerisi, pozitif dı ticaret dengesi, dü ük birim emek maliyeti küresel rekabet gücünü açıklayan üç temel yakla ımdır. Do u Blok’unun yıkılması, ÇU yapılarının yaygınla ması ve sermaye hareketlerinde meydana gelen de i imler küreselle me sürecinde yeni ufuklar açarak, küresel rekabet gücünü hızlandırmı tır (Dulupçu 2001;100-101). 2.2.1.2. Ortodoks Yakla ım Ortodoks yakla ım küresel rekabet gücünü analiz ederken, ulusal ekonomilerin yurtiçi özelliklerinin, ulusal endüstrilerin performansı ve uluslararası rekabetçi denge üzerindeki etkilerini incelemektedir. Farklı ulusal yapıların ve uygulanan ekonomi politikalarının ülkelerin rekabet güçleri üzerindeki etkisini konu almakta, bu tip ulusal yapıların incelenmesi ise uluslararası rekabette göreceli üstünlüklerin belirlenmesine yönelik olmaktadır. Ortodoks yakla ım ihracat yapısına dayalı çe itlilik ve yo unla ma endekslerini rekabet gücü göstergeleri olarak incelemektedir. Çe itlilik endeksi, ulusal ihracatın çe itlili inin ve söz konusu çe itlili in dünya ihracat kalıbına yakınlı ının rekabet gücü kazanımı için önemli kabul ederken, yo unla ma endeksi, sınırlı sayıdaki 18 ürün çe idine ba lı ihracat yapısının rekabet gücü kazanımı için yetersiz oldu unu vurgulamaktadır (Dulupçu 2001; 103-104). 2.2.1.3. Porter’cı Yakla ım Porter’cı yakla ımda, firmaların rekabetçi stratejilerle rekabetçi üstünlü ü kazanmalarında firmaların bulundukları ülkelerin sahip oldu u temel çevresel niteliklerin asli rol oynadı ı belirtilmektedir. Bu yakla ıma göre firmayı misafir eden ekonominin dinamik yapısı endüstriyi yenileme ve güncellemeye iterek rekabetçi üstünlü ün olu umuna katkıda bulunmaktadır. Bu yakla ımda piyasa yapısındaki ulusal özellikler, do rudan de il ama firmaların içinde bulundu u endüstriyi etkileyerek destek vermektedirler. Porter ulusal özellikleri dört ana ba lık etrafında toplayıp, bunların kar ılıklı etkile iminin rekabet gücünü do urdu unu belirtmektedir. Bu dört faktör; üretim faktörleri donanımının göreceli durumu, ulusal piyasanın büyüklü ü, tedarikçi ve aracılar gibi rekabet gücünü destekleyici endüstrilerin yo unlu u, firmaların yaratıcılı ı, örgütlenmesi ve yönetimini etkileyen firmanın yapısı ve stratejileridir. "Porter rekabetçi stratejilerle i letmelerin pazar paylarını artırabilmenin mümkün oldu unu belirterek farklıla ma, dü ük maliyet liderli i ve bölgeye dayalı odakla ma stratejilerini endüstri düzeyindeki rekabet için önermi tir" (Dulupçu 2001;105-106). 2.2.1.4. Bilgi Temelli Yakla ım Robert Reich tarafından geli tirilen modelde, bilgi iktisadi kalkınmada ve böylece rekabet gücü kazanımında asli rol oynayan üretim faktörüdür. Bilgi, firma çalı anları ve üzerinde somutla arak rekabet gücü kazanımına katkıda bulunmaktadır. "Üretimin küreselle mesi firmaların ba arısını faaliyette bulundukları ulusların ba arısından ayrı tırmakta, yeni ba arı ko ullarını beslemektedir. Ulusal ba lamda devletin rolü, kendi vatanda larının kendi ülkesindeki üretimden her türlü yarar sa layabilmesinin yollarını artırmanın ötesine geçememektedir". Bu görü ü destekleyen Moss Kanter bölgelerin, küresel firmaları cezbetmeyi ve uluslararasıla mayı hızlandırmayı amaçlamaları gerekti ini savunmaktadır. Bunun için yetenekli ve bilgili i gücünün ulus ve bölgelere gelmesini sa layacak alt ve üst yapının in ası gerekmektedir. Moss Kanter’a göre bölgeler dünya ölçe inde rekabet edebilmek için be temel yöntemi kullanmalıdırlar. Bunlar; temel yeteneklerin geli tirilip artırılması, 19 firma i birliklerinin desteklenmesi, i gücünün niteli inin artırılarak verimlilik artı ı sa lanması, yatırımları bölgeye çekici politikaların uygulanması, i letmelerde liderli in geli tirilmesi olmaktadır ( Dulupçu 2001; 106-107). 2.2.1.5. Dunning’in Yakla ımı Dunning yakla ımında ÇU ’lerin küresel rekabette önemli rol oynadı ını belirtmektedir. Dunning’e göre, ÇU ’ler yatırım yaptıkları ev sahibi ülke ekonomilerine çe itli açılardan katkıda bulunmaktadır. Bu katkılardan en önemlisi getirdikleri teknolojik yenilikler ile verimlik artı ına ba lı olarak üretimi ve karlılı ı artırmalarıdır. Di er yandan istihdam artı ı sa lamaları beraberinde refah artı ı getirmektedir. Geli mekte olan bir çok ülkenin, geli imini sınırlayan sermaye yetersizli i do rudan yabancı yatırımlar ile çözüme ula maktadır(Dulupçu 107-108). ÇU ’ler ile birlikte firma ve devlet yönetiminin, uygulanan ekonomik politikaların uluslararası rekabet açısından önemi büyüktür. Bir çok ülkede vergi yükünün a ırlı ı, mevzuatların karma ık olu u ve yatırım için uzun süre gerektirmeleri, yabancı ve yerli yatırımcıyı yatırım yapmaktan caydırabilmektedir. 2.2.1.6. ebeke Yakla ımı ebeke yakla ımına göre, piyasada yer alan firmaların uluslararası rekabette ba arıları yalnızca kendi kaynak ve yetenekleri ile açıklanamaz. Piyasaların mübadelede ili kilerinde çe itli ekonomik aktörlerin görev ve sorumlulukları vardır ve bu aktörlerin etkile imi ebeke olu umunu sa lamaktadır. Piyasada yer alan firmalar üretim faaliyetlerinde, di er firmalardan kaynak temin ederek, onların çıktılarını girdi eklinde kullanmaktadırlar. Etkin ve güvenilir kaynak temini, yaratılan bilginin firmalar arası payla ımı, teknolojik yeniliklerin takibi uluslararası rekabette ba arı sa lanması için gereklilik haline gelmektedir. Çevreye ve yeniliklere kapalı bir firma stratejisi, firmanın ba arı ansını imkansız hale getirmektedir. ebeke içerisinde firmalara dü en görevler, üstelendikleri roller firmaların belirli bir konum elde ederek, bu konumu uzun süreli ayakta tutabilme zorunlulu u getirmektedir. Hızla geli ip de i en küresel piyasalarda, tedarikçilerle ileti im ve etkile imin yanı sıra rakip firmalarla bile i birli i gerekmektedir. Rakipleri sıkı takip, etkili kontrol mekanizmaları, de i ime hızla uyum sa layabilme yetene i beraberinde rekabet gücü artırımını getirmektedir. 20 2.2.1.7. 3-P Yakla ımı Rekabette 3-P modeli potansiyel, performans ve proses kavramları üzerinde durmaktadır. "3-P modeli potansiyel, performans, proses kategorileri arasında dengenin sa lanması ilkesinden hareket etmektedir". Bu yakla ıma göre potansiyel kategorisinde kontrol edinebilme niteliklerinden dolayı, reel i gücü maliyeti, verimlilik, fiyat ve ar-ge faktörleri yer almaktadır. Performans kategorisinde ise ihracatta pazar payı, ihracat artı ı, ba ımlılı ı ve karlılı ı yer almaktadır. Potansiyele ba lı olarak ortaya çıkan performans, gözlemlenebilir bir kriter oldu undan, küresel rekabet gücü ölçülebilir bir kimli e bu modelde kavu turulmaktadır. Son olarak proses kategorisi uluslararası i yapma iste i, alan ve ölçek ekonomisi ile pazarlama kabiliyetinden olu maktadır. Bu son kategorinin di er kategorilere göre kalitatif nitelik arz etmesi rekabet gücündeki payının ölçümünü zorla tırır. Ancak proses ba lı ı altında analiz edilen faktörler di er kategorilerin alt yapısını olu turdu undan modelin kilit kategorisidir" (Dulupçu 2001;113-114). 2.2.1.8. Krugman’ın Yakla ımı Krugman küresel rekabet gücünü analiz ederken uluslararası rekabetten çok firmalar arası rekabeti ön planda tutmaktadır. Krugman’a göre ülkelerin ba arısı uluslararası arenada gösterilen performansa ba lı olmamakta, ya anan yurtiçi ekonomik problemlerin nedeni direkt olarak küresel piyasalarda rekabetçi üstünlük elde edememeye ba lı olmaktadır. Krugman, ülkelerin ba arı sıralamasında rekabet gücünden ziyade verimlilikteki performanslarının kıyaslanması gerekti ini savunmaktadır. Krugman’a göre bir firma performansındaki kötülükten dolayı yok olabilir ancak ülkeler için bu durum söz konusu de ildir. Firmalar arası rekabette güçlü firmalar, küçük ve zayıf firmaların kaderini belirleyebilir ancak, uluslararasında bir ülkenin ba arısı di erlerinin ba arısızlı ına neden olmamaktadır (Dulupçu 2001; 114115). Krugman’ın görü ü bir çok açıdan ele tiriye açıktır. Ulus içindeki firmaların performansı, üretim ve satı güçleri, ihracat potansiyelleri, verimlilikleri bulundukları ülkenin milli gelirine böylece rekabet güçlerine etki yapacaktır. Üretimde bulunamayan ve ithalata ba ımlı olan ülkelerdeki ki i ba ına milli gelir ve dolayısıyla refah seviyesi, geli mi , ihracatçı ülke insanının refah seviyesi ile e de er olmayacaktır. Ülkelerin 21 ekonomik performansları sadece bir firmanın ba arısı ile sınırlandırılamaz. Firmalar ve firmaların bulundu u sektörlerin performanslarındaki artı , ekonomiye yansıyacak, ekonomideki genel iyile me e itim, sa lık, ula ım gibi gibi alanlara yansıyarak refah artı ını beraberinde getirecektir. Uluslararası rekabeti göz ardı etti imizde, dünya piyasalarında söz sahibi olan, geli imini tamamlamı ülkeler ile geli mekte olan ülkeler arasındaki farkı açıklamak zorla acaktır. 2.2.1.9. Çevreci Yakla ım Küreselle me beraberinde küresel sorunları da getirmektedir. Küresel sorunların en önemlilerinden biri de uluslararası firmaların üretimleri sonucu çevreye verdikleri zararlardır. Küresel çapta üretim ile çe itli endüstrilerin atıkları, hava kirlili i, ozon tabakasının delinmesi, do al kaynakların yok olması ile çevre ve küreselle me ili kisi tartı ılmaya ba lanmı tır. Küreselle me sürecinde çevre kirlili i artmakta, bunun yanında çevre bilinci uyanarak çevreye ve do al kaynaklara verilen önem de artmaktadır. Bu yakla ıma göre çevreyi koruyucu önlemler alan endüstriler ile bu endüstrilerin bulundu u ülkeler küresel rekabette ön plana geçeceklerdir. Geli mekte olan bir çok ülke, küresel yarı ta ön plana geçmek için yapısal uyum programlarını uygulamak zorunda kalacaklardır. 22 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GELENEKSEL REKABET GÜCÜ Rekabet edebilme en genel tanımı ile, uluslararası pazarlarda kabul gören mal ve hizmetleri üretebilme ve aynı zamanda, irketlerin, endüstrilerin, bölgelerin,ulusların ya da uluslar üstü bölgelerin, uluslararası rekabet içerisindeyken, görece olarak yüksek gelir ve istihdam yaratabilmeleridir (Aydemir2002; 18). Rekabet gücü kavramı, ele alınmak istenen alana (firma, sanayi veya ülke), rekabet gücünü belirlemede kullanılan ölçütlere ve bakı açısına (mikro ya da makro düzey) ba lı olarak farklı biçimlerde tanımlanabilmektedir. 3.1.Firma Düzeyinde Rekabet Gücü Firma düzeyinde rekabet gücü üreticilerin, rakiplerine kıyasla fiyat ve fiyat dı ı özellikleri açısından daha çekici olan mal ve hizmetleri üretip satabilme yetene i olarak tanımlanmaktadır. Tam rekabet ko ullarının hakim oldu u piyasada, sunulan ürünün piyasa fiyatının üzerinde bir ortalama maliyete sahip olması durumunda firmanın rekabet gücünden yoksun oldu u söylenebilmektedir. (Dulupçu 2001; 75). Öte yandan üretti i ürünü ortalama maliyetlerin üzerinde bir fiyata satabilse dahi, rakiplerine kıyasla daha yüksek bir ortalama maliyete sahip olan bir firma homojen ürünlerin üretildi i bir endüstride kar elde edemeyecektir. Firmanın etkin bir ekilde yönetilememesi veya etkin olamayaca ı bir ölçekte faaliyet göstermesi verimlili ini azaltıp, rekabet gücünü zayıflatmaktadır. Bu tip bir endüstride rakiplerine kıyasla marjinal maliyetlerini asgari düzeye indiren bir firmanın karlılı ı ve dolayısıyla pazar payı ve dolayısıyla rekabet gücü artı gösterecektir (Aktan / Vural 2004; 11-12). irketler açısından rekabet büyük ölçüde mü teri etrafında ekillenir. irketler açısından rekabetin temel boyutları; dü ük maliyetle üretim ve teknolojik yenilikler geli tirmektir. Gerek maliyetlerin dü ürülmesi, gerekse teknolojik yeniliklerin geli tirilmesi hedefleri, irketleri yeni organizasyon yapılarına ve i yapma biçimlerine yönlendirmektedir. Örne in, irketin ana yetenekleri üzerinde yo unla ması, irket bünyesinde daha atak daha hızlı reaksiyon veren ve kendini yeni durumlara uyum sa layacak ekilde örgütleme yetene ine sahip bir yapı ve içeri in geli tirilmesi, pazarların dünya pazarları olarak algılanması ve hedeflenmesi; di er irketlerle bir a 23 olu turulması rekabet gücünü artırıcı özelliklerdir (Tusiad 1997 a ; 18). Rekabet gücü artırımında küçük ve büyük firmaların ortak öncelikleri, istikrarlı bir kalite düzeyi, güvenirli i yüksek mamuller, teslimatta güvenilirlik ve hız, dü ük fiyat iken, büyük firmalar bunların ötesinde marka yaratma yoluna gitmektedirler (Tusiad 1997 b; 47). Porter’a göre firma düzeyinde rekabet üç yakla ımla belirlenmektedir. Bunlar; liderlik, fark yaratma, hedefe odaklanmadır. Liderlik etkin ölçek tahsisini, maliyet indiriminde takibi, tepeden kontrolü, servis kolaylı ını, satı gücünü, reklamı gerektirirken, fark yaratma; tasarım ve yeni imajı, teknolojiyi, yaratıcılı ı, mü teri servisini, satı a ını gerektirmektedir. Hedefe odaklanma ise; dü ük maliyet avantajı ile stratejik hedefler belirleyerek uygulama gerektirmektedir (Porter 1980; 35-37). Hedefler mü teri odaklı üretim, satı potansiyelini artırmaya yönelik olabilmektedir 3.2.Endüstriyel Rekabet Gücü "Endüstri ürünleri üretip hizmeti sunan ve endüstri içindeki birimler arasında direkt rekabetin oldu u bir gruptur" (Porter 1990; 33). "Rekabetçi bir endüstri, bölgesel veya uluslararası düzeyde rekabetçi firmalara sahip olan endüstridir". Bu açıdan endüstri düzeyinde rekabet gücü endüstrinin bünyesinde barındırdı ı büyük firmaların rekabet gücü olarak da de erlendirilebilmektedir. Endüstri düzeyinde rekabet gücü, bir endüstrinin rakiplerine e it ya da daha üst düzeyde sa ladı ı verimlilik artı ı, teknolojik geli im ve yaratılan yenilikler sayesinde dü ük maliyetli üretim ile uluslararası piyasaların taleplerine uygun ürün ve hizmetleri üretip satma yetene i olarak tanımlanmaktadır (Aktan/Vural 2004; 16). Farklı ülkelerdeki rakip endüstriler ile yapılan kar ıla tırma rekabet gücünü ortaya koymaktadır. Endüstri firmalardan olu tu una göre, yabancı ekonomilerdeki veya aynı ekonomideki farklı bölgelerdeki rakiplerine kıyasla yüksek kar marjı elde eden ve bunu devam ettirebilen firmaların rekabet gücüne sahip oldukları söylenebilir. Porter bir endüstride rekabeti, endüstriye yeni girenlerin tehdidi, ürün üretimi ve hizmeti yerine getirmek, satıcıların ve alıcıların pazarlık gücü, endüstri içinde bulunan firmalar arası rekabet olarak be güce ba lamı tır (Porter 1990;35). 24 Yeni Girenlerin Tehtidi Endüstri çinde Bulunan Firmalar Arası Rekabet Alıcıların Pazarlık Gücü Satıcıların Pazarlık Gücü Ürün ve Hizmet Gerçekle tirme ekil 1: Endüstriyel Rekabet Gücü Kaynak:Porter; ‘The Competitive Advantage of Nations’1990; 35 3.3.Uluslararası Rekabet Gücü Firmalar ve endüstriler arası rekabet, uluslararası rekabeti do urmaktadır. Uluslararası rekabet gücü uzun dönemli dı ticaret dengesini koruyarak bir ülkenin ticari rakiplerine göre daha fazla gelir elde etmesi eklinde tanımlanmaktadır. Ulusal rekabet gücü göstergeleri içerisinde en önemli olanları, ki i ba ına dü en reel gelir ve verimlilik artı ı ve dı ticaret performansıdır. "Dı ticaret performansı ihracat bile eninde ileri teknoloji ürünlerinin oranı ile dünya pazar payı ve cari i lemler fazlasından olu an üç temel de i kenle analiz edilmektedir. Cari i lem fazlasının bir çok nedeni vardır. Bunların içinde ulusal ihraç ürünlerine kar ı olan dünya talebi en baskın olan nedendir" (Dulupçu 2001 86-88). Firma, endüstri ve uluslararası rekabet gücü belirleyicileri çe itli faktörler açısından tablo 4’de incelenmi tir. Firma açısından rekabet gücü kazanımında karlılık, verimlilik, maliyet dü üklü ü en önemli üç faktördür. Endüstri açısından, pazar payını artırma ve koruma, ki i ba ına verimlilik, dı ticaret performansı, toplam faktör verimlili i, rekabet gücünü kazanmanın yanı sıra sürdürülebilirli i önemli faktörlerdir. Ulusal düzeyde rekabet gücü açısından, firma ve endüstri açısından önemli olan faktörlerle birlikte, üretim faktörü stoku, teknoloji geli tirip üründe kullanma ayrı bir öneme sahiptir. 25 Tablo 4 Geleneksel Rekabet Gücü Düzeylerinin Kar ıla tırılması Rekabet Gücü Belirleyicileri Firma En temel de i kendir. Karlılık Endüstri Görece i önemi firma düzeyine göre azalır. Ulusal Ulusal refah ön planda oldu u için salt-belirli bir karlılık anlayı ı yoktur. Verimlilik Önemlidir. Maliyet gücü bazında önemlidir. Pazar Payı kincil öneme sahiptir. Genel olmaktan çıkar emek verimlili i ile bütünle ir. Ancak önemini kaybetmez. gücü bazında ancak rakip endüstrilerle kar ıla tırma yapılarak de erlendirilir. Rekabet alanı/co rafyası geni ledi i için önemini korur. Önemlidir. Önemlidir. Önemlidir. Dikkate alınmaz. Dikkate alınır. Dikkate alınmanın ötesinde öneme sahiptir. Önemli de ildir. Maliyete etkisinden dolayı dikkate alınır. Önemlidir. Önemlidir. Çok önemlidir. Çok önemlidir. Dikkate alınmaz. Dikkate alınmakla birlikte merkezi konumda de ildir. Önemlidir. Ki i Ba ına Verimlilik Dı Ticaret Performansı Üretim Faktörü Stoku Toplam Faktör Verimlili i Dı Ticaret Haddi Karlılık ön planda oldu u için dikkate Maliyetle kar ıla tırılır. alınmak zorunda de ildir. Rekabetin Firmanın yönetim Önemlidir. Sürdürülebilirli i felsefesine ba lıdır. Ürünün Teknoloji Yo unlu u Ki i ba ına verimlili e dönü ür. Göreceli olarak belirleyicili ini yitirir. Önemini yitirir. Önemlidir. Önemlidir. Kaynak;Dulupçu ‘Küresel Rekabet Gücü’ 2001;91 3.4.Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler Rekabet gücünü belirleyen faktörler geleneksel ve yeni ekonomi olmak üzere ikiye ayrılırlar. 3.4.1.Geleneksel Yakla ım ve Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler "Uluslararası serbest ticaretin, ticarete katılan her ülke için yararlı olaca ını açıklayan ilk ekonomist Adam Smith' tir. Smith' e göre zenginliklerin temel kayna ı olan i bölümünün sa layaca ı yararlar, ancak uluslararasında kurulacak olan serbest ticaretle geli tirilebilir. Çünkü serbest ticaret sayesinde her ülke en dü ük maliyetle üretebilece i malların üretiminde ihtisasla acak ve bu yolla ülkeler arasında bir i yerle mesine neden 26 olacaktır" (Zeytino lu 1992; 69). "Smith serbest ticaret ve uluslararası uzmanla ma yararlarını Mutlak Üstünlük Teorisi ile açıklar. Buna göre bir ülke kar ı ülkeye göre hangi malları daha dü ük maliyetle üretiyorsa o malların üretiminde uzmanla malı ve bunları ihraç ederek pahalıya üretebildiklerini dı ülkeden ithal etmelidir" (Seyido lu 1999,17). Ancak bir ülke, ba ka bir ülkeye göre bütün üretim kollarında maliyetler yönünden kesin üstünlü e sahip de ilse bu iki ülke arasında ticaret olmayacak mıdır? Smith’in Mutlak Üstünlükler Teorisi bu soruya yanıt verememektedir (Zeytino lu 1992; 69). Bu eksiklik Ricardo tarafından giderilmeye çalı ılmı tır. Ricardo’ya göre bir ülkenin di erine oranla üretimde etkinli e sahip olması geli mi ve geli mekte olan ülkeler arasında ticarete neden olan bir durumdur. Bu durumda serbest ticaret iki ülke yararına sonuçlanır (Chacholiades 1990; 16). "Ricardo’ya göre ticaret için üzerinde durulması gereken, ülkenin bazı malları di er ülkeden daha ucuza üretmi olması, yani bu mallarda mutlak üstünlük sahibi olması de ildir. Önemli olan üretimdeki üstünlüklerin derecesidir". Bir ülke di erine göre, hangi malların üretiminde daha yüksek oranda bir üstünlü e sahip ise o mallarda uzmanla malıdır. "Ricardo’ya göre uluslararası ticaretin temelini mutlak de il kar ıla tırmalı üstünlükler olu turur. Klasik Kar ıla tırmalı Üstünlük Teorisi’nde maliyet emek ile ölçülmektedir". Emek tek üretim faktörü iken; bir malın üretiminde fazla emek kullanılmı sa maliyeti dü ük olacaktır. Bu durumda malların bünyelerinde barındırdıkları emek miktarına göre bir mübadele meydana gelecektir ve daha dü ük maliyetle üretimin söz konusu oldu u malın üretiminde uzmanla ma ya anacaktır (Aktan/ Vural 2004; 20). Eme in tek üretim faktörü kabul edilmesi, sermaye, do al kaynaklar ve giri imcilik faktörlerinin maliyetin dı ında bırakılması Ricardo modelinin eksik taraflarından biridir. Sermaye ,do al kaynaklar ve giri imcilik faktörlerinin maliyetin dı ında bırakılması, kıt kaynakların etkin kullanımını önleyecek önemli bir nedendir. Teorinin di er eksik yanları ise unlardır; "Ricardo ülkeler arasında i gücü verimindeki farklılı ın nedenlerini de açıklamı de ildir, Ricardo’ya göre i gücü ülke içinde tam hareketli ülkeler arasında ise tam hareketsizdir. Gerçekte ne i çilerin ülke içi hareketlili i tam, ne de ülkeler arası hareketlili i sıfırdır. Ricardo teorisi bir arz teorisidir, talep ko ulları dikkate alınmamı tır. Ricardo teorisi sabit maliyetlere ve tam uzmanla maya dayanır. Kaynaklar yalnızca ihraç mal üretiminde kullanılmaz, ithalata rakip mal da üretilir" (Seyido lu 1999; 18-22). Ricardo modelinin eme i tek üretim faktörü kabul etmesine kar ılık 27 Hecksher-Ohlin-Samuelson modeli di er üretim faktörlerini de göz önünde bulundurarak faktör yo unlu unu esas almı tır. Hecksher –Ohlin –Samuelson modeli faktör yo unluklarının farklılı ını ticaretin temel nedeni olarak kabul etmektedir (King 1995; 22). Teori ülkeler arasında kar ılıklı olarak üretimde kullanılmak üzere mevcut bulunan farklı faktör oranları ve bu ülkelerin bu faktör yo unluklarını farklı ürünlerde kullanmaları üzerine kuruludur (Krugman/ Obstfeld 1994; 65). Bu modele göre bir ülke di erlerine oranla yo un olarak sahip oldu u faktörü üretimde kullanarak daha ucuz üretimde bulunur. Avantajlı oldu u üretim faktörünü kullanarak üretti i ürünleri ihraç ederken, daha kıt olan ve dezavantajlı oldu u üretim faktörlerini kullanarak üretti i malları, daha ucuza üreten ülkelerden ithal etmek durumunda kalır. 3.4.2.Yeni Ekonomide Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler Rekabet gücünü belirleyen etkenler firma içi etkenler ve firma dı ı etkenler olarak iki kategoride belirlenmektedir. Firma içi etkenler arasında firmanın üretti i malların kalitesi, maliyeti ve fiyatı yer almaktadır. "Maliyetler arasında i gücü maliyeti, sermaye maliyeti, ithal girdi maliyeti, vergi maliyeti, sosyal güvenlik maliyeti ve benzeri maliyet faktörlerini göz önüne almak gerekir. Bunun dı ında verimlilik, karlılık, firmada kullanılan bilgi teknolojisi, organizasyon ve yönetim yapısı, kaynakların etkin kullanımı, yenilikçilik ve yaratıcılık gibi faktörler rekabet gücünü belirleyen firma içi etkenlerdir" (Aktan/ Vural 2004;28). 28 ekil 2: Uluslar arası Rekabeti Belirleyen Firma çi Etkenler Kaynak:Aktan/Vural ‘Rekabet gücü ve Rekabet Stratejileri’ 2004;28 Rekabet gücünü belirleyen firma dı ı etkenlerin en ba ında; devletin ekonomideki yeri ve ekonomiye müdahaleleri yer almaktadır. Devlet ekonomide aktif olarak rol aldı ı durumlarda kamu harcamaları artı gösterecektir. Kamu harcamalarının artması sonucu bütçe açık verecektir. Bütçe açıklarının kapatılması sonucu borçlanma yoluna gidilmesi özel kesim üzerinde olumsuz etkiler yaratacaktır. Borcun bankalardan finansmanına gidilmesi sonucu faiz oranları artı gösterecek ve özel kesim yatırımları azalacaktır. Bütçe açı ının vergi oranları artırılarak kar ılanması durumunda ise, artan vergi yükü yine özel kesim yatırım harcamalarını olumsuz etkileyecektir. Rekabet gücünü belirleyen firma dı ı etkenlerden bir di eri, korumacılıktır. Uygulanan tarife ve kotalar serbest ticareti engelleyerek, ülkeyi uluslararası rekabete kapatacaktır. Bu durumda ülkeler uluslararası rekabetin gereklili i olan maliyet minimizasyonu, kalite artırımı, etkin ölçek ve kaynak tahsisini göz ardı edeceklerinden rekabet yarı ını gerilerden takip etmek zorunda kalacaklardır. Yabancı sermaye yatırımları, ülkelere teknoloji transferinde bulunması, istihdam yaratması ve ülke milli gelirine katkıda bulunması açısından uluslararası rekabeti etkileyen bir di er önemli faktördür. Rekabet gücünü belirleyen firma dı ı etkenlerden di erleri ise, ülkelerin sahip 29 oldu u hukuk sistemi, mevzuatların kolay ve anla ılır olması, ülke içi ekonomik istikrar, finans piyasalarının geli mi lik düzeyidir. ekil 3: Uluslar arası Rekabeti Belirleyen Firma Dı ı Etkenler Kaynak:Aktan/Vural ‘Rekabet Gücü ve Rekabet Stratejileri’ 2004;29 3.4.2.1.Döviz Kuru Politikası ve Devalüasyon Açık bir ekonomide cari i lemler dengesi açıkları büyük oranda ithalat harcamalarının ihracatın altında kalmasından kaynaklanmaktadır. Cari açıklar ödemeler dengesinde açıklara neden olarak ülkenin rekabet gücünü olumsuz etkileyece inden ülkeler ödemeler dengesi açıklarını kapatmak üzere çe itli politikalara ba vururlar. "Politika önlemleri arasında döviz kuru de i ikli i ve devalüasyon yer almaktadır" (Dornbush/Fischer 1998; 610). Reel döviz kuru, ticarete konu olan ve olmayan malların göreli fiyatı eklinde tanımlanmaktadır. "Ticarete konu olan malların yurtiçi üretim maliyetinin göreli olarak artması, söz konusu göreli fiyatları yükseltmekte yani reel kurun de erlenmesine yol açmaktadır". Böylece, di er ko ulların de i medi i varsayımında, ticarete konu malların yurtiçi üretimi göreli olarak verimsizle mekte ve ülkenin uluslararası rekabet gücü zayıflamaktadır (Kotan 2002; 2). Devalüasyon dövizin ulusal para fiyatındaki yükselmedir. ki ülkedeki nominal fiyatlar veriyken, devalüasyon yapan ülkede ithal mallarının göreli fiyatlarını yükseltmekte ve devalüasyon yapan ülkeden ihraç edilen malların göreli fiyatlarını 30 azaltmaktadır. Bir devalüasyon ülkenin kendi mallarının fiyatlarını yabancı malların fiyatına göre dü ürdü ü zaman, ülke reel devalüasyon gerçekle tirmi olmaktadır (Dornbush/ Fisher 1998; 614-615). Devalüasyonun kendisinden beklenen sonucu verebilmesi pek çok etkene ba lıdır. lk olarak devalüasyon yapan ülkenin mal ve hizmetlerine yönelen dı talebin fiyat esnekli inin olması gerekmektedir. Aksi durumda fiyat dü ü leri kar ısında ülkenin mal ve hizmet ihracatında bir artı olmayaca ı gibi döviz kazançları azalacaktır. "Çünkü yabancılar aynı miktar mal ve hizmeti alabilmek için kendi paraları cinsinden daha az harcamada bulunacaklardır". Devalüasyonun ba arılı olabilmesi için di er bir ko ul, devalüasyondan sonra fiyatların artmasının engellenmesidir. Bu durum ço u kez mümkün olmamaktadır. Bunun nedeni ithalata ba lı sektörlerin, üretimin devamı için ithalat harcamalarını azaltamamaları nedeni ile ithal ürün fiyatlarında ya anan yükselmenin, zamanla ekonominin bütün di er sektörlerine ve bu arada ihraç malların fiyatlarına yansımasıdır. "Bu da devalüasyonla yabancılar yönünden sa lanan ucuzlu u ortadan kaldırmaktadır" (Fisuno lu/ Gökdere ve di erleri 1996; 660). Devalüasyonun ilk olarak mal akımı üzerindeki etkisi görülmektedir. Devalüasyonu gerçekle tiren ülke ihracatını artırırken, ithalatını azaltmaktadır. (Bu durumun geçerlili i ithalata ba lı sektörlerin yo unlu una ba lıdır). kinci olarak yurtiçi ve yurtdı ı fiyatlar üzerinde etkisi görülmektedir. Devalüasyonu gerçekle tiren ülkenin dı fiyatları azalırken, yerli fiyatlar ihracatın artması sonucu artı göstermektedir. Dı talep miktarına etkisi ise, devalüasyon yapan ülkenin ithalat harcamalarını azaltması yönünde görülmektedir Gelir etkisi ve ticaretteki dengeye etkisi belirsizdir. Bu konuda Marshall- Lerner artı geçerlidir (Chacholiades 1990; 337-341). Devalüasyonun ödemeler dengesi açı ını giderebilmesi için; ekonominin döviz gelirlerini döviz giderlerine e itlemesi gerekmektedir. Devalüasyonun politik bir araç olarak ödemeler dengesini sa lamada gösterece i etkinlik, esneklik yakla ımı, harcama yakla ımı, parasal yakla ıma göre ele alınmaktadır. Esneklik yakla ımına göre ihracat ve ithalat arz esneklikleri sonsuz ise, ihracat ve ithalat talep esneklikleri toplamı birden büyükse ülkenin döviz gelirlerini artırarak ödemeler dengesine olumlu katkıda bulunur. Buna Marshall-Lerner artı denilmektedir. "Devalüasyonu ihracat ve ithalat miktarlarını etkileyen bir araç olarak dü ündü ümüzde; devalüasyon önce ihracat ve ithalat ürünleri 31 talep esnekliklerine ba lı olarak, ihracat ve ithalat miktarlarını de i tirmekte daha sonra da bu de i iklikler kar ısında ihracat ve ithalat arz esnekliklerine ba lı olarak yurtiçi ve yurtdı ı ürün fiyatlarını yükselme ve alçalma yönünde etkilemektedir" (Sava 1998; 293-295). Harcama (Massetme) yakla ımında ise devalüasyonun dı dengeyi sa layıcı etkileri milli gelir üzerinde yaptı ı de i meler yoluyla açıklanmaktadır. Eksik çalı ma ve tam çalı ma durumlarını ayrı ayrı ele alacak olursak; eksik çalı ma durumunda, devalüasyon ile ihracat endüstrilerindeki ya anan fiyat dü ü leri ile dı talep ve ithalata rakip endüstrilerdeki iç talep artı göstermektedir. Bu da çarpan mekanizmasıyla tüm ekonomiye yayılarak milli gelirin artmasını sa lamaktadır. Böylece yurt içi üretimde sa lanan artı ülke aleyhine olan yurtiçi üretim ve yurtiçi harcama arasındaki farkı giderici ve dolayısıyla dı dengeyi sa layıcı etkide bulunmaktadır. Ekonomi tam çalı ma durumunda ise ihracat ve ithalata rakip endüstrilere yönelen talep artı ları yine çarpan mekanizması ile tüm ekonomiye yayılmakta, ancak toplam yurtiçi üretimi artı göstermemektedir. Harcamalardaki geni lemenin do urdu u talep artı ı bunun yerine ithalat yoluyla yurt dı ından kar ılanmakta, dı ticaret dengesi açıkları büyümektedir. Tam çalı ma durumunda devalüasyon dı ticaret açı ını daraltmak yerine açı ı büyütmektedir. Parasalcılara göre ise, devalüasyon ile yükselen ülke içi fiyatlardan dolayı artan para talebi, emisyon hacmi artı ları ile kar ılanmamı ise yurtdı ından ülkeye döviz giri leri hızlanmaktadır. Bu ekilde ortaya çıkan net döviz giri leri ile ulusal para arzında bir geni leme ya anmaktadır. Bu mekanizma sonucunda devalüasyon ülkenin net döviz rezervlerini arttırıcı sonuç do urmaktadır. Artan para talebi sonucu yurtdı ından döviz fonlarının girmesi ve emisyon hacminin artması ile dı ödemeler dengesi sa lanmı olmaktadır. "Bu görü e göre dı dengenin yeniden sa lanması, para arz ve talebi arasında mevcut dengesizli in giderilmesinin sonucudur". Parasalcılara göre devalüasyon uzun dönemde reel ekonomik de i kenler üzerinde etkide bulunmamakta, yalnızca iç fiyat düzeyini yükseltmektedir (Seyido lu 1999; 467471). 3.4.2.2.Makroekonomik Ortam Uluslararası rekabette makroekonomik ortam merkezi bir yer i gal etmektedir. Çünkü makroekonomik ortamın, ekonominin kapasitesinin arttırılmasında, farklı sektörler ve ödemelerdeki denge üzerinde önemli bir etkisi vardır. Makro ekonomik ortam, ekonominin durumu ve yönetim hakkında bir göstergedir. Yönetim; ekonominin geli im açısından, ekonomik istikrarı sa lamada önlem alınması gerekti i konusunda 32 karara varıp, reformlarda bulunmalıdır. Yönetim reformları ilk olarak ekonomik istikrarı sa lamayı, ikinci olarak ekonomik geli im açısından uzun dönemli problemleri çözerek, rekabet gücü artırımını amaçlamalıdır. Bütçe ve ticaret açıklarını idare edilebilir seviyeye indirerek, finansal sektördeki bozuklu u gidererek, ekonominin düzeltilmesi böylece rekabet gücünün arttırılması gerekmektedir (Haque 1995; 49). "Bir rekabet ölçüsü yakalamak açısından ülkelerin ekonomik ve sosyal açıdan hangi düzeyde oldukları önemlidir. Ki i ba ına dü en GSY H’daki istikrarlı artı , i sizlik oranının dü ük seviyede olması, hane halkının harcanabilir gelir düzeyi ve aldı ı sosyal yardım miktarı bir bölgedeki ekonomik aktiviteyi göstermesi açısından belirleyici niteliktedir" (Kotan 2002; 4). Makro ekonomi ortam, yatırım ve tasarruflar ve enflasyon ve verimlili i etkileyerek rekabet gücü artırımında önemli rol oynamaktadır. 3.4.2.2.1.Yatırım ve Tasarruflar Yatırımlar verimlilik artı ında önemli bir yere sahiptir. Endüstriyel ülkelerde üretimdeki geli im ile ekonomik geli im arasında yo un bir ili ki bulunmaktadır. Makro ekonomik ortam yatırımların düzeyini ve kalitesini belirlemektedir. Endüstriyel ülkelerde, rekabet gücünün arttırılmasında verimlilik artı ının yanı sıra sermaye-emek rasyosundaki artı ile tasarruflardaki artı ın önemi büyüktür (Haque 1995; 53). Tasarruf ve yeni sermaye yatırımı, emek ba ına yeni sermaye yatırımını ve be eri prodüktiviteyi arttırmaktadır (Parasız1997; 5). Bir ülkede yatırımların belirleyicileri olan tasarruflar uygun mevduat hizmetlerinin sunuldu u bir bankacılık sisteminin varlı ına ba lıdır. Finans piyasalarının derinli i ve etkin i leyi i, tasarrufların hane halklarından toplanıp, yatırımcılara nakledilmesinde önemli olan unsurlardır (Dornbush/ Fischer 1998; 285). 3.4.2.2.2.Enflasyon ve Verimlilik Fischer enflasyon ile sermaye yo unlu u arasında negatif ili ki oldu unu öne sürmektedir. Fisher’e göre, enflasyon faktör verimlili ini olumsuz yönde etkilemektedir. Enflasyon bir vergi çe idi olup, göreli fiyatları de i tirerek ve verimli sektörleri (uluslararası rekabeti ortaya koyan) yatırımlar için daha az etkili kılarken zayıf sektörleri öne geçirmektedir (örne in gayrimenkul sektörü). Yatırım oranları dü mese bile yatırımlara yönelme durumu de i mektedir. Bu durum yava geli mede ve 33 rekabet gücü dü ü ünde ba rolü oynamaktadır. Fiyat mekanizması etkinli inde meydana gelen azalma verimlilik artı ını dü ürmektedir. Yüksek enflasyon oranları rekabet gücünü zayıflatmakta, ödemeler dengesinde bozukluklar ortaya çıkarmakta, ekonomik geli imi durdurmaktadır. Yüksek kamu harcamaları ve bunun sonucu olan bütçe açıkları enflasyonun en önemli nedenidir (Haque 1995; 56). Kamu harcamalarının, gelirlerin üstünde seyretmesi ile olu an bütçe açıklarının kapatılmasında, harcamaların kısılıp, gelirlerin artırılması ya da iç ve dı mali piyasalardan borçlanılması yerine, merkez bankasının emisyon hacmini geni letmesi sonucunda para miktarının artarak, toplam talebi artırması enflasyonu do uran ekonomik mekanizmadır. Enflasyon kaynakların etkin kullanımını ve dolayısıyla uzun dönemde ekonominin büyümesini olumsuz yönde etkilemektedir. Yüksek enflasyon uzun dönemde fiyatların ve gelirlerin ne yönde seyredece i konusunda büyük bir bilinmezlik ve belirsizlik getirdi i ölçüde istikrarsızlı ı arttırarak; ekonomik aktörlerin uzun vadeli hesap ve sözle me olanaklarını sınırlamakta, böylece küçümsenmeyecek miktarda kaynak kaybına yol açarak büyümenin ekonominin potansiyelinin altında cereyan etmesine neden olmaktadır. Yüksek enflasyonla gelen milli gelir ve refah kaybında faizlerin önemli bir rolü bulunmaktadır. Enflasyon, faizlerin yüksek, vadelerin kısa ve faizlerdeki dalgalanmaların sık ve büyük olması ile sonuçlanmaktadır. Bu durumda yatırımların finansmanı pahalıla makta ve ülkenin rekabet ettikleri ülke firmalarına kıyasla rekabet güçleri zayıflamakta, ekonomideki büyüme yava lamaktadır. "Yapılan ampirik çalı malar enflasyonun uzun dönemli yıllık ortalama büyüme hızını %2-3 arasında dü ürdü ünü göstermektedir" (Akat 1999; 2-3). Bir ülkede enflasyon evvelden beri yıllık %10’un üzerindeyse o ülkede enflasyonla beraber büyüme sa lanması mümkün olmamaktadır (Serdengeçti 2003; 68) . 3.4.2.3.Teknoloji Teknoloji genel olarak yararlı ürünler üretmeye, yeni ürünler tasarlamaya yarayan bilgiler bütünü ya da girdileri çıktılara dönü türen tüm fiziki süreçler olarak tanımlanmaktadır. Teknolojinin sınıflandırılmasında çe itli ayrımlar yapılmaktadır. Bu ayrımlar yapılırken, üretilen katma de erdeki teknolojinin payı, teknolojinin nihai ürün üzerindeki rolü ve etkiledi i bireyler için optimal olup olmadı ı gibi kriterler dikkate alınmaktadır. "Bu kriterler çerçevesinde, teknolojinin ‘yüksek-orta-dü ük’,’uygun – uygun olmayan’ ‘içerilmi -içerilmemi ’ eklinde sınıflandırıldı ı görülmektedir". 34 Belirtilen ekilde tanımlanan ve sınıflandırılan teknolojinin önemi gün geçtikçe artmakta ve rekabet gücü göstergesi olarak teknoloji üretilip, üretilmemesi göz önünde bulundurulmaktadır. Ülkeler, hızla de i en teknolojik, ekonomik ve siyasi artlarda devam eden uluslararası rekabette güçlü olabilmek ve ekonomik krizlere kar ı en uygun stratejiyi belirlemek ve uygulamak durumundadırlar. "Bilimsel ve teknolojik seviyede gösterilen yüksek performansın temel sonuçları; ya am standartlarının yükselmesi, verimlilikte artı , yeni enerji kaynaklarına yönelim, ekonomik büyümenin süreklili inin sa lanması ve ihracat sektörlerinin rekabet güçlerinin artması olarak kar ımıza çıkmaktadır"(Bal/ Ildırar/ Özmen 2001; 2,8). "Solow’a göre teknolojik ilerleme emek ba ına çıktıda sürekli büyümeye neden olmaktadır. Ekonomi durgun durumda iken emek ba ına çıktının büyüme oranı yalnızca teknolojik ilerlemeye ba lı olmaktadır". Teknolojik ilerleme ya am standardında sürekli yükseli i sa lamaktadır (Parasız 1997; 80,101). Teknolojik geli im sadece yeni tür donanımlar de il, aynı zamanda anında envanter yöntemi gibi yazılım yenilikleri içermekte ve bu yenilikler üretkenlik artı ı için önem arz etmektedir. Uzun vadeli büyüme analistleri uzun vadeli ekonomik büyümenin sürekli teknolojik ilerleme olmaksızın aksayaca ını ve böylesi bir ilerlemenin üretkenlik artı ının temel kayna ı oldu unu fark etmi lerdir (Krugman 2001; 58). Üretilen ürün ve hizmetlerin miktar, kalite, çe itlili inin artması ve i hayatında kar ıla ılan fiziki ve teknik bazı engellerin azalması teknolojik de i imin bir sonucudur. Yeni ürün ve üretim süreçleri ile tercih olanaklarını arttıran teknolojik ilerleme be eri ve ekonomik geli imi arttırmaktadır (Haque 1995; 11). Geli mekte olan ülkelerin rekabet güçlerini arttırabilmeleri için bilim ve teknoloji politikalarına, ar-ge faaliyetlerine a ırlık vermeleri gerekmektedir. Teknolojik üstünlük yakalamak ve bu yolla, ürün ve hizmet çe itlili ini sa lamak, bilgi, ayrıcalıklı nitelik ve teknoloji üreten kurumların varlı ı ve bu kurumlar arası etkile ime ba lı olmaktadır. Teknolojik yetenek, yeni teknolojileri geli tirmekle birlikte, ithal edilen teknolojinin etkin kullanımını da içermektedir. Geli mi ülkelerle aralarında önemli bir 35 teknolojik açı ın bulundu u "GOÜ’lerde ba arılı bir teknoloji politikasının anahtar unsurlarından birisi, en azından ba langıçta dı arıdan elde edilen teknolojiye etkin biçimde sahip olabilmek ve bunu yerel ko ullara uyarlayıp, daha sonra ilerletmektir". Bu da teknolojik yetenek birikiminin ilk a amalarında yenilikçi ar-ge faaliyetlerinden ziyade ithal edilen teknolojinin uyarlanması ve ilerletilmesine yönelik ar-ge faaliyetlerini kapsamaktadır (Soyak 2002; 103-104). Teknolojik de i iklik yeni üretim teknikleri açısından yeni imkanlar getirmektedir. Pazarlamada, üretimde, ula tırmada ve servis a ında yeni yöntemler sa lamaktadır. Teknolojik yenilik innovasyonun habercisidir (Porter 1990; 45-46). nnovasyon teknoloji geli tirmeyi ve i leri daha iyi yöntemlerle yapmayı ifade etmektedir. Günümüzde teknoloji, ekonomik büyümenin motoru durumundadır. "Küresel rekabet, artık do al kaynaklara veya ucuz i çili e de il, teknoloji geli tirmeye ve innovasyona dayanmaktadır". Teknolojik innovasyon ve buna ba lı olarak teknolojik ilerleme, sürdürülebilir ekonomik büyüme, geli mi ülkeleri yakalama ve toplumsal refaha ula mak için ön art durumundadır.(TTGV 2001; 1-2). 3.4.2.4.Be eri Kaynaklar Bir ülke ekonomisindeki firmaların ve bu yolla ülke ekonomisinin geli imi, verimlilik ve karlılık artı ı için fiziksel sermaye yatırımlarının yanı sıra be eri sermaye yatırımlarının da artırılması gerekmektedir. Makro ve mikro ekonomik seviyelerde ba arılı olabilmenin nedenlerinden biri de yapılacak i in kapsamının gerektirdi i nitelikte yetenek ve e itime ö retime sahip insan kaynaklarına sahip olmaktır. Ba ka bir ifade ile bir ülke ekonomisinin veya bir i letmenin uzun vadede ba arısı sahip olunan insan gücü kaynaklarının nitelikleri ile sınırlı ve orantılı olup, fiziksel, mali veya do al kaynaklar ne denli büyük olursa olsun nitelikli insan gücü olmadan ülke ekonomisinin uzun vadede kalıcı bir ba arıya ula ması mümkün olmamaktadır (Gürak 2002; 1). " nsanların kazanılmı ve faydalı yeteneklerini sermayenin bir parçası olarak kabul eden Smith’e göre; üretim düzeyi hem sermaye stokunun hem de üretken i lerde çalı anların etkinli inin bir fonksiyonudur". nsana yatırım konusunun ilk teorik çatısı T.W. Schultz tarafından kurulmu olup, Denison, Becher, Myers, Harbison, Mincer, Psachorpoulos, Barro gibi iktisatçılar insana yatırım konusunda önemli katkılarda bulunmu lardır. Schultz’un kuramına göre; be eri yatırımlar, üretimi dolayısıyla da 36 verimlili i arttıran yatırımlar olup, geli mi ülkelerin büyümesinin önemli bir bölümü be eri sermayenin verimlili indeki artı lar ile açıklanmaktadır. E itim hizmeti, gelece e yönelik gelirleri arttırması açısından gelecekle ilgili bir yatırımdır. "Schultz’a göre insan sermayesi yatırımları, insanın niteli inin iyile mesine ve verimlili inin artmasına sebep olmaktadır. Dolayısıyla da fert ba ına reel gelir artı ının önemli bir kısmı insana yapılan yatırımdan kaynaklanmaktadır. Denison’a göre ekonomik kalkınmada belirleyici olan en önemli iki faktör genel e itim ve teknoloji yeniliklerdir". (Do an S./Bozkurt H. 2002 ;2-5). E itimin i gücünün verimlilik ve üretkenlik kapasitesini artırdı ına ve bu yolla milli gelirin artmasına do rudan katkıda bulundu una ili kin bulgular elde edilmi tir. Bu bulgulara göre, ABD’de 1910 ve 1960 yılları arasındaki ekonomik büyümenin yakla ık %23’ünün i gücünün e itim düzeyinin artı ından kaynaklandı ı görülmektedir (Kar/A ır 2002 ;3-4). Barro, ki i ba ına dü en GSMH’nın ba langıç seviyesi ve o ülkenin politikaları esas alınarak, fertlerin okula devam etme süresi arttı ında, o ülkelerin daha hızlı biçimde büyüyece ini ileri sürmü tür. Harbison ve Myers’ın çalı masına göre yüksek gelirli ülkelerde e itim iktisadi geli im, dü ük gelirli ülkelere göre daha yo un olmaktadır. "Fert ba ına gelir ile en yüksek ili kinin orta ve yüksek ö renim arasında oldu u ortaya koyulmu tur" (Do an S./Bozkurt H. 2002; 2-5). Neoklasik büyüme modelleri sermayenin azalan getirisini kabul ederken, içsel büyüme modelleri be eri sermayeyi de kapsayan sermayenin artan getirisinin olabilece ini ve bu artan getirinin de uzun dönemde büyümeyi destekleyece ini kabul etmektedir. Lucas ve Rebelo modellerinde be eri sermayeyi de fiziksel sermaye gibi üretim faktörlerinden biri olarak sayarak fiziksel sermaye yatırımları gibi be eri sermaye yatırımlarına da ihtiyaç oldu u vurgulanmaktadır. "Be eri sermaye olarak vurgulanan kavram genelde e itim yoluyla ortaya çıkmakla birlikte, çalı ma sürecinde yaparak ö renme yoluyla kendili inden de olu abilmektedir". Lucas gerçekte bireyin be eri sermayesindeki artı ın dı sallık yaratarak, kendi verimlili ini arttırmasının dı ında bütün üretim faktörlerinin üretkenli ine katkıda bulundu unu da belirtmi , hükümetlerin e itime ve teknolojik altyapının geli tirilmesine yapacakları her türlü yatırımın be eri sermaye birikimi üzerinde olumlu etkiler olu turup büyümeyi fiziki sermayeye yapılan yatırımların etkisinden daha fazla etkileyece ini vurgulamı tır (A ır/Kar 2002; 2-3) . 37 3.4.2.5.Kayıtdı ı Ekonomi "Kayıtdı ı ekonomi resmi kayıtlarda görünmeyen ve geleneksel istatistiki yöntemlerle milli gelir hesaplarına dahil edilmeyen faaliyetler olarak tanımlanmaktadır". Kayıtdı ı ekonomi beyan edilmeyen yani gizlenen ekonomidir. "Bu gizlemenin bir kısmı vergi, sosyal güvenlik, kamusal düzenlemeler vs. gibi ek maliyet unsuru olu umlardan kaçma amacıyla gerçekle irken, bir di er kısmı faaliyetin özünde yasalara aykırılık olmasındandır". Kayıtdı ı ekonomi enformel ekonomi ve yer altı ekonomisi olarak ikili bir ayrıma tabi tutulur. "Enformel ekonomi, devletin kontrol etti i formel ekonominin dı ında kalan üretim ve de i im ili kilerinin tümünü kapsamaktadır". Beyandı ı ekonomik faaliyetler; yasal ekonomik faaliyetler alanında yürütülen fakat vergi idaresine eksik beyan edilen gelir unsurlarından olu an ekonomik yapıdır. "Kayıtdı ı ekonominin ikinci önemli aya ı yer altı ekonomisi faaliyetleri içinde incelenen birinci sektör, üretim ve da ıtım yöntemlerinin yasalara aykırı olarak biçimlendi i illegal sektör, di eri ise kriminal sektördür". Kayıtdı ı istihdam ise kayıtdı ı sektörde kendi hesabına ve ücretli olarak çalı an, faaliyetleri istatistiklere tam olarak yansımayan ya da hesaplanmayan istihdam eklidir (Algan 2004;1 ). Yer altı ekonomisinin nedenlerini üç ba lık altında toplanmaktadır. Bunlar; sosyo politik nedenler, ekonomik nedenler, kamu otoritesinin yetersizli inden kaynaklanan nedenlerdir. "Sosyo politik nedenler; hızlı nüfuz artı ı, kentle me,toplumsal de i im,e itim iken ekonomik nedenler; yasaklar, i sizlik, gelir da ılımında bozukluktur". Kamu otoritesinin yetersizli inden kaynaklanan nedenler ise; siyasal yapılanmadan kaynaklanan nedenler, bürokrasiden kaynaklanan nedenler, güvenlik sisteminden kaynaklanan nedenler ve adalet sisteminden kaynaklanan nedenler olarak sıralanmaktadır (Özsoylu 1999; 14-68 ) . Kayıtdı ı ekonominin, GSMH içinde önemli boyutlara ula ması ve bu ülkelerde devlet gelirlerini iyice azaltıp, ekonomik ve sosyal açılardan büyük tahribatlara neden olmaktadır. Kayıtdı ı ekonomiyi azaltmanın kalkınabilmenin önde gelen artlarından biri olması, bu konu üzerindeki çözüm önerilerini artırılması gere ini ortaya koymaktadır (Kıldi 2000; 1) . 38 Kayıtdı ı Ekonominin Etkileri Kayıtdı ı ekonominin en önemli etkisi, devletin temel gelir kayna ı olan vergi gelirlerini azaltmasıdır. Bazı ekonomik faaliyetlerin kayıtdı ında kalması ile vergiler eksik ya da hiç ödenmemekte, sonuçta devletin vergi gelirleri azalmaktadır. Devletin vergi gelirlerinin azalması sonucu do an bütçe açıkları ya borçlanma ya da para basma yoluyla kar ılanmaktadır. Bütçe açıklarının borçlanma yoluyla kar ılanması sonucu faiz oranları yükselmekte, bu durum özel sektörün yatırım maliyetlerini arttırarak yatırımları azaltmaktadır. Azalan yatırımlar istihdamı azaltarak, i siz kitlelerin kayıt dı ı ekonomide çalı masına neden olmaktadır. Bütçe açıklarının borçlanma yoluyla kar ılanması sonucu artan faiz oranları nedeniyle kamu borçlanma maliyeti de artmakta, dolayısıyla bütçe açıkları da artmaktadır. "Bütçe açıklarının M.B aracılı ıyla para basılarak kar ılanması, enflasyon oranının yükselmesine dolayısıyla gelir da ılımının bozulmasına neden olmaktadır". Kayıtdı ı ekonomi resmi kayıtlara girmedi inden, kayıtlı ekonomide belirlenen enflasyon, büyüme oranları, milli gelir gibi ekonomik göstergeler gerçekte oldu undan farklı çıkmaktadır. "Ekonomik verilerin, milli istatistik içinde gerçe i yansıtmaması refahı olumsuz yönde etkilemekte ve bir çok gösterge milli istatistiklere girmedi i için ekonominin durumu hakkında yanlı bilgi vermekte ve bu verilere göre uygulanacak iktisadi ve mali politikalardan beklenen sonuçlar gerçekle memektedir" (Sarılı 2002;12). Kayıtdı ı ekonomi kapsamında faaliyet gösteren birimler di erlerine oranla daha az veya hiç vergi vermedikleri için rekabet üstünlü üne sahip olmakta ve giri imlerini artırma imkanı bularak rekabet e itsizli ine neden olmaktadırlar. Daha da önemlisi vergilerini tam ödeyen mükellefler de rekabet edebilmek için yanlı beyanda bulunmaktadırlar. Bu da kayıtdı ılı ın gün geçtikçe artmasına neden olmaktadır. "Kayıtdı ı ekonominin geni lemesiyle sigortasız çalı anların sayısı da hızla artı göstermekte böylece sosyal güvenlik sisteminin geli imi durmaktadır" (Kıldi 2000;14). Kayıtdı ı ekonomi parçalanmı bir istihdam yapısı getirerek, sendikal örgütlenmeyi ve ki ilerin pazarlık gücünü zayıflatmaktadır. Di er yandan, ülkenin yabancı kaçak i çilerin akımına u ramasına neden olmaktadır. Yabancı kaçak i çilerin i gücü piyasasında ucuz i gücü arzetmeleri, piyasadaki mevcut ücret seviyesini dü ürmekte ve yerli i çiler i siz kalmakta, onların yerine yabancıların ikame edilmesi 39 söz konusu olmaktadır. Böylece yerli i çiler i siz kalmamak adına her türlü kötü çalı ma ko ullarını kabul etmek zorunda kalmaktadır (Tıktık 2004; 1). Kayıtdı ı faaliyetlerin artması, toplumun ahlaki de erlerini bozarak, yasadı ı faaliyetlerin yaygınla masına, bireylerin devlet otoritesine olan güvenlerini azaltmalarına neden olmaktadır. Devlete olan güvenin azalması sonucu bireyler sorunlarını illegal yollarla çözme yoluna gitmektedirler. Özellikle bireyler sorunlarını rü vet yoluyla veya mafya olarak bilinen yasa dı ı örgütler yoluyla çözme yoluna gitmektedirler. "Kayıtdı ı ekonomi devlete kar ı bir ba kaldırı (ekonomik anar i) yaratmakta, moral de erleri bozmaktadır. Ahlaki de erler üzerinde ortaya çıkan bu yozla ma, ki ileri devlete ve topluma kar ı suç i lemeye yöneltmektedir" (Sarılı 2002; 12). 3.4.2.6.Do rudan Yabancı Sermaye Yatırımları Do rudan yabancı sermaye yatırımları uluslararası sermaye akı ı anlamına gelip, yabancı bir ülkede bir firma kurulması, ya da yabancı ülkedeki bir irkete sermaye yatırılarak, ana firmanın büyümesi olarak gerçekle mektedir. Yabancı ülkede edinilen irkete ‘yavru irket’ ‘yabancı sermaye irketi’, ‘tabi irket’ veya ‘ ube’ denmektedir. Dolaysız yabancı sermaye yatırımları tabi irketin mülkiyetini elinde bulundurmanın yanı sıra onun yönetimi de denetimlerinde bulundurmaktadırlar. Yavru irket genellikle, ana irketin elinde bulunan teknoloji, ticari sırlar, yönetim bilgileri, ticaret ünvanı ve öteki kolaylıklardan yararlanma ayrıcalı ına sahip olmaktadır. Kar ılı ında ise, kazanılan karlar, kısmen veya tamamen ana irkete kalmaktadır. Do rudan yabancı sermaye yatırımları adı verilen bu yatırımlarda, yabancı ülkedeki fiziki sermayeye sahip olan ve bunu i leten firmaya, çok uluslu irket adı verilmektedir (Oksay 1998;1). Do rudan yabancı sermaye yatırımları, bir ülkeye ya döviz transferi yolu ile ya da üretimde kullanılacak makine, teçhizat ve di er üretim araçları eklinde ya da lisans, teknik bilgi, know-how gibi gayri maddi haklar olarak girmektedir (Saatcio lu 2005; 1). DYSY, bir bölgenin rekabet edebilirli ine, bölgedeki sermaye stokunun ve üretim kapasitesinin artmasını sa layarak katkıda bulunmaktadır. Artan rekabetle bölgedeki di er irketlerin verimlilik ve ürün kalitelerini yükseltmesine ve bölgenin 40 görece rekabet gücünün artmasında yardımcı olmaktadır. "Bunların yanı sıra bölgenin teknoloji ve know-how’a ula ımını kolayla tırmaktadır" (Aydemir 2002; 29). DYSY, yatırımın yapıldı ı ev sahibi ülke ekonomisi üzerinde üretim, istihdam, gelir, fiyat, ödemeler dengesi, ekonomik geli me ve genel refah gibi etkiler bırakır. Do rudan yabancı sermaye yatırımlarının temel etkisi ise, ev sahibi ülkenin milli gelirine olan net katkısıdır. Bunun yanı sıra do rudan yabancı sermaye yatırımları yurtiçi üretimde bulunarak, getirdikleri teknoloji, yeniliklerle maliyetleri dü ürerek ve verimlilik artı ı sa layarak, ev sahibi ülkenin ihracat potansiyelini artırırlar. Artan ihracat ile dı ticaret dengesi fazla vererek ödemeler bilançosuna katkıda bulunur (Karluk 2001;101-102). Ülke içine yönelik do rudan yabancı yatırım akımları ev sahibi ülkenin yabancı yatırımcılar için elveri li bir i ve çalı ma ortamına sahip oldu unun ve yabancı yatırımcılar için daha yüksek getiri sa layan bir yer oldu unun göstergesidir. "Yurtdı ına yönelik dolaysız yabancı sermaye akımları ise ilgili ülkede ekonomik istikrar olumsuz bir seyir takip etmiyorsa ulusal firmaların global firmalar haline geldi inin ve global piyasalarda ba arıyla rekabet edecek güçte oldu unun göstergesidir" (Aktan/Vural 2004;94-95). Hükümetler yatırım indirimi, gümrük vergilerinden muafiyet veya taksitlendirme, ucuz kredi gibi te vik tedbirleri ile yabancı sermayeyi çekmeye çalı abilmektedirler. Te vik tedbirleri yabancı sermayeyi çekmekte tek ba ına yeterli de ildir. Yabancı sermaye yatırımcıları, bu gibi te vik tedbirlerinden daha çok, siyasi ve ekonomik istikrara, söz konusu ülkenin dünya ticaret sistemine ve sistem bünyesinde olu turulan anla malara (MAI, TRIMS, TRIPS vb. ) katılıp katılmadı ına daha çok önem vermektedirler. Do rudan yabancı sermaye yatırımlarını çekmekte etkili olan faktörler arasında NAFTA, MERSOCUR gibi ekonomik entegrasyonların ticaret engellerini a mak için yapılan yatırımlar da gösterilebilmektedir. dari prosedürler ve mevzuatlar do rudan yabancı sermaye yatırımlarının geli mekte olan ülkelere çekilmesinde önemlidir. Bu tür i lemlerin fazla vakit alması ve bürokrasi, yabancı yatırımcıları caydırabilmektedir. ‘Dü ük vergileme, yabancı yatırımcılarla ikili vergi anla maları gibi uygulamalar da yabancı yatırımlar üzerinde önemli bir rol oynamaktadır’ (Sabır 2002;2- 3). 41 3.4.2.7.Finansal Kaynaklar ve Mali Sektör yi geli mi ve istikrarlı bir finansal sektörde sermayeye eri im olana ının kolaylı ı, uluslararası piyasalardaki ba arının ön ko ullarından biridir. "Risk sermayesi piyasası, bankalar ve hisse senedi piyasaları, firmaların büyümeleri ve rekabet güçlerini arttıracak yenilik ve ürün çe itlili i sa lamak için gerekli olan finansal kaynaklara eri imleri açısından önemli olu umlardır" (Aktan/Vural 2004;53). Bankacılık sektörü, ekonomik büyümenin ve geli menin hızlanmasında önemli bir araçtır. "Bankalar sadece parasal kontrol için bir kanal olmayıp, ekonominin yeniden yapılanmasında ve uzun dönemli sürdürülebilir makro ekonomik istikrarın sa lanmasında etkili olan kurumlardır". Bu denli önemli bir role sahip olan bankacılık sektörünün, iktisadi sistemle etkile imi açık ve net biçimde ortaya koyabilmesi ve sa lıklı bir yapıda i leyebilmesi gerekmektedir (Yıldırım 2004; 12) . Finans piyasaları ve iktisadi geli imi inceleyen bir çok çalı ma bulunmaktadır. Bu çalı maların ilki Schumpeter’e aittir. Schumpeter finansal piyasaların geli menin, ekonomik büyümeyi beraberinde getirece ini, ekonomik sistemde bankerin anahtar bir iktisadi ajan oldu unu ileri sürmü tür. ktisadi büyüme ve kalkınmada öncü bir rolü olan müte ebbisin, sahip oldu u potansiyel projeleri yatırıma dönü türmek için finansmana ihtiyacı bulunmaktadır. "Giri imcinin finansal destek alması için bankaların ya da kapitalistin onayını alması gerekmektedir. Bu yakla ım bankaları analizin odak noktasına yerle tirmektedir". Etkin bir finansal sistem ve ekonomik kalkınma arasındaki ili kiyi inceleyen çalı maların bir di eri olan Mc Kinnon –Shaw ekolünün ‘finansal baskı’ kuramında, finans piyasalarında serbestli in bulunmadı ı ülkelerde, milli gelir artı ının yava ladı ı ve finansal baskının, ekonomik kalkınma önünde engel olu turdu u incelenmi tir. Kuramına göre, geli mekte olan ülkelerde devletin faizlerin dü ük seviyelerde gerçekle mesini sa laması ve verilen kredilere müdahalesi, finansal piyasaları baskı altında tutmaktadır. Baskı sonucunda, tasarruf hacmi olması gerekenden az olu makta, krediler etkin ekilde da ıtılmamaktadır. Kredi talep edenlere nazaran tasarruflar yetersiz kalınca, kredi da ıtımında yolsuzluklar olu makta, verilen kredilerin etkin olmayan, verimsiz alanlarda kullanımı ortaya çıkmaktadır. Ekonominin etkin i leyebilmesi ve tasarrufların üretimi ve verimlili i destekleyici yatırımlarda kullanılabilmesi için devlet finansal piyasalara müdahale etmemeli, kredi faiz oranları, 42 arz ve talebin dengelenmesi sonucu rekabetçi bir ekilde belirlenmelidir. Bu ekilde belirlenen faiz oranları ile yatırımlar, gayrimenkul ve altına yatırım gibi alalardan daha verimli olan ve istihdam yaratan, üretken yatırımlara dönü ecektir. Finansal piyasalarda serbestle menin iktisadi büyümeye katkısı oldu u görü ü Levine tarafından da belirtilmekle birlikte Levine’ e göre finansal piyasalar ile ekonomik büyüme arasındaki ili ki, para gibi bir unsur ya da banka gibi tek bir kurum yerine etkin i leyen finansal sistemin fonksiyonları ile açıklanmalıdır. "Finansal sistemin bu fonksiyonları; ‘ticari riski azaltmak, küçük tasarrufları bir havuzda toplamak, piyasalarda bilgi toplayıp sermayeyi etkin bir biçimde da ıtmak, kredi verilen irketin yöneticilerini denetleyerek irket yönetimini etkinle tirmek, i lem maliyetlerini dü ürerek uzmanla ma, teknolojik innovasyon ve ekonomik büyümeyi hızlandırmaktır" (Emek 2000; 1-13). Finansal serbestle me bankalar arasında rekabeti arttırarak, bankacılık sektörünün etkin ve hızlı i lemesini sa lamaktadır. "Di er taraftan da bankalara faizleri serbestçe tayin etmesi ve fonları da ıtması konusunda büyük özgürlük getirmektedir". Ancak bu özgürlük sonucunda da banka davranı larında giderek artan bir risk gözlemlenmeye ba lanmasıyla, mutlak finansal baskı uygulamasının iktisadi büyümeye zarar verdi i kadar; tamamiyle serbest bırakılan finansal piyasaların etkinli ini arttırmak yerine krizlere neden olarak bizzat ekonomiye zarar verdi i de göz önünde bulundurulmu tur. Ilımlı finansal kısıtlama dü ük enflasyon, dü ük ve öngörülebilir reel faiz hadlerini gerektirmektedir. "Helmann ve Stiglitz’ın ileri sürdü ü ılımlı finansal kısıtlamanın temel prensibi finansal piyasalardan devlete rant aktarma yerine, finansal piyasalar içinde özel sektör için rant yaratmaktır". Böylece dü ük faiz seviyelerinde geri dönü ü garanti olan yatırım projelerinin uygulama ansı artacaktır. Finans sektöründe giderek artan uluslararasıla ma sonucunda hem geli en hem de geli mekte olan ülkelerde, bankacılık sisteminin zayıflı ı ulusal ve uluslararası alanda mali istikrarı önemli ölçüde tehdit edebilmektedir. Mali istikrarın sa lanması amacıyla bankacılık sektörünün sa lamlı ının etkin bir ekilde takip edilip, denetlenmesi gerekmektedir. Finans piyasalarının denetlenmesi ile bankacılık sistemini krizlerden korumak hedeflenmelidir (Emek 2000 ;14). 43 3.4.2.8.Devlet Borçları Devlet borçlanması iktisadi kalkınma açısından önemli bir fonksiyonu yerine getirmektedir. Bu fonksiyon ancak kalkınmaya yönelik bir borçlanmanın verimli yatırımlara yöneltilmesi ve çarpan etkisiyle yeni yatırım hadlerinde bir artı a neden oldu u taktirde, etkili olabilmektedir.Yatırımlara yöneltilen, devlet borçları sonucu sa lanan fonlar, ki isel gelir düzeyini yükseltecek ve ek yatırımlar yapılmasına yol açacaktır (Eker 1996 ; 273-274). Di er taraftan, borçlanma genel olarak, yapıldı ı dönemde bir gelir te kil etmesine kar ılık gelecek yıllarda ekonomi için bir yük olu turmaktadır. Borçlanmayla finanse edilen harcamalardan borçlanmanın yapıldı ı dönemde yararlanıldı ı halde, borçların servisinin gelecek yıllara bırakılmasıyla borç anapara ve faiz ödemeleri için vergi oranları arttırılması ile bireylerin satın alma gücü ve refah seviyeleri azalmaktadır. Bir ba ka görü e göre, borçlanmanın servisinin vergilerle yapıldı ı kabul edilmekle birlikte, belli bir satın alma gücünün toplumdaki bir grup insandan alınıp ba ka bir gruba aktarılması ile gelir da ılımı bozulmaktadır. "Borç uygulaması nedeniyle bazı kimselere yapılan faiz ödemeleri ve bunun için herkesten alınan vergiler sonucu yaratılan fayda ya da maliyet, toplumun gelir dengesi üzerinde etkili olmaktadır". Faizi elde edenler, vergiyi ödeyenlerden farklı oldu u ve faizi sa layanlar gelire daha az muhtaç oldukları oranda, gelirin yeniden bölümü ile ilgili olarak önemli etkiler ortaya çıkmaktadır. Kamu borçları gelece e daha az sermaye malı bırakan, sınırlanmı bir sermaye birikimi politikası güdüldü ünde, gelece in üretim olanakları do rudan etkilemektedir (Zerenler 2004; 9). Devletin tahvil ya da bono satı ı kar ılı ı topladı ı kaynakları, mal ve hizmet satın almakta kullanması ve bu yolla söz konusu fonların ekonomiye dönmesini sa laması, fiyatlar genel seviyesini yani enflasyonu arttırmaktadır. Devlet borçlarının ülke ekonomisinde deflasyonist etki meydana getirmesi, esas olarak devlet borçlarındaki artı ın özel harcamaları azaltıcı yöndeki etkisine dayanmaktadır. Devletin borç adı altında para toplaması ve likiditeyi azaltmanın deflasyonist etkileri olmaktadır (Eker 1996;271-273). Deflasyonist etki daha çok, borcun hane halkından alınması ile ortaya çıkarken, enflasyonist etki borcun bankalardan finanse edilmesi ile olu maktadır. 44 Borçlanmanın bireylerden yapılması durumunda, bireylerin tüketimleri borçlanma neticesinde de i im gösterecektir. Vergi kadar nihai bir nitelik ta ımasa da borçlanmanın satın alma gücü üzerinde daraltıcı bir etki yapması, tüketimi azaltırken, devlete borç veren ki ilerin bu paraları ileride faizi ile birlikte geri alabileceklerini dü ünüp mevcut harcama düzeyini yükseltmeleri ekonomide geni letici etki meydana getirmektedir (Eker 1996;268-269). 3.4.2.9.KOB ’ler Bilgi ve ileti im teknolojilerinin sürekli geli ti i günümüzde, entegre olan ülkeler arasında rekabet gücü kazanım yolları, hızla geli en yeniliklere ayak uydurma, geli imi takip etme ve meydana gelen teknolojik yeniliklere göre üretim sistemlerini ayarlamadan geçmektedir. KOB ’ler esnek üretim yapıları ile hızlı de i ime ayak uydurmaları açısından ekonomik kalkınmanın birer parçası olmu lardır. KOB ’ler bir ülkenin sosyo ekonomik yapısı açısından ele alındı ında; • sizli i azaltma ve tam istihdamı sa lama • Yeni i fırsatları olu turma • Talep de i ikliklerine kısa sürede uyum sa lama • Büyük sanayinin tamamlayıcısı durumunda olma • Kalifiye eleman yeti tirilmesine katkıda bulunma • Bölgelerarası dengeli geli me ve büyümeye katkıda bulunma • ç göçün önlenmesi ve sa lıksız kentle menin önlenmesi • Tam rekabetin ve sosyal barı ın korunmasını sa lama • Gelir da ılımının daha dengeli biçimde gerçekle mesini sa lama gibi bir çok i levin yerine getirilmesinde önemli katkılar sa ladıkları görülmektedir (Yücel 2004;2-3 ) . AB’nin sosyal, ekonomik ve kalkınma durumu hakkında yayınlanan raporda, bir bölgedeki KOB yo unlu u, o bölgede mevcut olan her türlü altyapının i hayatının geli mesine elveri li olup olmadı ının bir göstergesi olarak kabul edilip, KOB yo unlu unun, kamu politikalarının etkinli inin de erlendirilmesi amacıyla da kullanılabilece i belirtilmi tir (Aydemir 2002; 29). 45 3.4.2.10.Kamusal Politikalar Bir ülkede, devlet ekonomide istikrar sa lamak üzere makroekonomik politikalar uygulayabilir. Bu politikalar para ve maliye politikaları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Maliye politikaları kamu harcamaları, vergiler ve yatırım deste i olarak uygulanırken, para politikaları para arzında de i me yaratarak faiz oranları üzerinde etki yaratıp harcamalardaki de i me ile toplam talebi ve çıktıyı etkilemektedir. Devlet, i dünyasında olu abilecek riskleri azaltmak için fonksiyonel (e itim, sa lık ve altyapı alanlarında ekonominin tümünü etkileyen, firmalar üzerinde yansız bir etki olu turan ve piyasaların i levini arttırmayı amaçlayan kamusal müdahaleler) ya da seçici (korumacılık uygulamaları, ihracatın te viki, ar-ge te vikleri gibi belirli sektör ya da firmaları hedefleyen kamusal müdahaleler) nitelikteki müdahalelerle makroekonomik ortamı iyile tirebilmekte, altyapıyı geli tirebilmekte ve firmaları te vik edebilmektedir. Sanayi politikaları firmaların uluslararası piyasalardaki performanslarını etkileyen faktörlerden biridir. Devlet, firmaların çe itli faaliyetlerini destekleyerek onların rekabet güçlerini do rudan etkileyebilmektedir. Devlet dolaysız ba ı larda bulunarak piyasa ba arısızlıklarının üstesinden gelmesine ve teknolojik kapasitelerini arttırarak rekabet güçlerini yükseltmesine katkıda bulunabilmektedir. Spesifik nitelikteki bazı endüstri ve teknolojilerin geli tirilmesine yönelik ba ı ve vergi te vikleri firmaların rekabet güçlerini arttırabilmektedir. Öte yandan, ulusal yenilik sistemleri ve devletin sundu u mal ve hizmetler firmaların genelde ulusal ekonominin rekabet gücünün arttırılmasında önemli bir role sahiptir. Devlet bölgesel ve ulusal düzeyde yenilik sistemleri, üniversite sanayi i birli i ve bilim parkları gibi yenilik ve icatlarla alakalı a ları te vik etmek suretiyle de rekabet gücünü olumlu yönde etkileyebilir. hracat piyasaları konusunda yeterli bilgi ve birikime sahip olmayan KOB ’lerin, uluslararası piyasalardaki rekabet güçlerini arttırmada kamu tarafından sa lanan bu konu ile alakalı desteklerin önemi büyüktür (Aktan/Vural 2004; 49-53). "En önemli ve hakça te vik kurulacak tesislerin i letilmesi sonucu vergi indirimleridir". Burada satıcı firmaların geliri artmakta, bunları ar-ge yatırımlarında kullanarak maliyetlerini dü ürme olanaklarını bulmaktadırlar. Üreticiye dı rakipleri ile e it girdi sa lamak, üretimi ve dolayısıyla istihdamı arttıracak ihracatı geli tirme te vikleri de di er önemli te vik sistemleri arasındadır (Garih 2000; 80-82). 46 3.4.2.11.Kalite ve Tasarım Giderek daha fazla ürün ve firmanın rekabetine sahne olan geli mi piyasalarda, firmalar rekabetçi üstünlük elde edebilmek için, ürünlerini rakiplerinden farklıla tırmak zorundadır. Kalite ve fiyat ürünlerin farklıla masında etkili olan geleneksel yöntemler iken, endüstriyel tasarım son yıllarda öne çıkan yeni ve ciddi bir rekabet unsurudur. Rekabetçi endüstrilerde kalite kavramı ürüne üretim sürecinden sonra takılan bir aksesuar olmaktan çıkmı tır. Endüstriyel kurulu lar, pazar payını kaybetmemek amacıyla kalitesiz üretim yapmamaya özen göstermekte ve kalitenin üretim sürecinde yaratılabilmesi için, kalite kontrol sistemleri geli tirmektedirler. Kalite kaynakların verimli kullanımını sa layan, ürün ve hizmetlere uygunlu unu kazandıran, mü teri gereksinimlerine uygun üretim ve hizmet anlayı ını egemen kılan ve böylece i letmelerin kamusal sorumluluklarını da olumlu olarak gerçekle tirmelerine olanak sa layan bir performans boyutudur. Kalite bu anlayı çerçevesinde gerçekle tirildi inde, i letme performansına büyük katkı sa layacaktır. Garvin, tüketicinin algıladı ı kaliteyi sekiz boyutta incelemektedir, bunlar; performans, özellikler, güvenilirlik, uygunluk, dayanıklılık, hizmet görme yetene i, estetik ve algılanan kalitedir (Do an . 2002;13-18). Tasarım, performans olarak benzer ürünlerin yer aldı ı pazarda, ürün bazında anlamlı farklılıklar ve katma de er yaratmanın en etkin araçlarındandır. "Bir ürünün i levselli i, dayanıklılı ı, güvenli olması, görsel çekicili i, kullanım kolaylı ı, kalitesi gibi tasarımın belirleyici oldu u fiyat dı ı rekabet unsurları, öncelikle ürünün kendisinden beklenen i levi en yüksek performans, kalite, güvenlik standartlarında gerçekle tirmesini sa lamaya yöneliktir". Bu unsurlar, bir firmanın üretti i ürünü, potansiyel mü terilerin gözünde rakip ürünlerden üstün kılacak nitelikler ta ıdı ından uluslararası rekabette firmayı ön plana çıkarmaktadır. Tasarım yoluyla katma de er yaratmak, farklıla mak marka yaratmanın da temelini olu turmakta. marka da bir ürünü, hizmeti veya firmayı rakiplerinden ayıran tüm de er ve özelliklerin yo unla mı bir kavramsal ve görsel ifadesi olmaktadır. Bu anlamda marka rekabet gücünün sürdürülebilmesi açısından önem arz etmektedir. "Marka yaratmak, özellikle fason üretici olarak, dü ük fiyata dayalı stratejiler izleyerek uluslararası pazarlara giren yeni 47 endüstriler ülke firmaları için hayati bir öneme sahiptir. Bu firmalar ancak kendi markalarını geli tirerek küresel pazarlarda kalıcı olabilirler" (Turkishtime 2002; 1) . Yeni bir ürün ya da hizmet tasarımı ile ilgili temel çalı ma konuları üç ana ba lık altında toplanabilir. • Mü terilerin gelecekteki gereksinimlerini saptama • Bu gereksinimleri kar ılayan mal ve hizmetleri tasarımlama • Mal ya da hizmetlerin,üretim sürecinin tasarımlanması Kalite yönetiminin ba arılı sonuçlar verebilmesi için bazı temel de i imlerin yapılması gerekmektedir. Bunlar; • • leri teknolojinin transferi ve uygulanması ile ilgili teknik engellerin a ılması letmelerde ar-ge bölümlerinin kurulması ve ar-ge faaliyetlerine gereken önemin verilmesi • Nitelikli i gücünün yeti tirilmesi • Dı ticarette kar ıla ılan yasal ve teknik engellerin a ılması • Kalite anlayı ı konusunda tüketicilerin e itilmesi ve bilinçlendirilmesi • Üniversite –sanayi i birli inin sa lanması • Kalite yönetimi anlayı ının i letmede çalı an herkes tarafında sahiplenilmesi (Do an . 2002; 13-18 ) . Ünal’a göre, kalite kavramı, ürünün mü teri beklentilerini ve standartlarını kar ılamasından çok hizmette, ili kilerde çalı ma ortamında, yönetimde, toplumsal sorumluluk bilincinde kalite olarak algılanmaktadır. Günümüzde sürekli yapı de i tiren küresel piyasalarda, çe itli ihtiyaçlara cevap verebilen ileri teknoloji ürün ve hizmetleri bulunmakta, mü teriler ise bu piyasalarda kedilerine en fazla hitap eden ürünü seçmektedirler. Rekabetçi üstünlük kazanmak isteyen firmalar, de i en teknolojiye uyum sa layarak, yenilik ve yaratıcılık geli tirerek mü teri isteklerine uygun ürün ve hizmet sunmak zorundadırlar. Ba arı hızlı de i ime uyum sa lamaya ve bilgiyi kullanmaya ba lı olmaktadır (Ünal O. 2004; 52) . 48 3.4.2.12.Üretim Maliyetleri Uluslararası piyasalarda rekabet edebilmenin önemli ko ullarından biri maliyet minimizasyonu ya da üretim maksimizasyonudur. Kaliteden ödün vermeyerek maliyetleri en aza indirmek ve böylece dü ük fiyatlı ürünler ile rekabetçi öncelik elde etmek gerekmektedir. Maliyetler çe itli faktörlerden olu maktadır. Bunlar; üretim için gerekli olan hammaddeye ula ım, i gücü ve enerji maliyetleridir. Firmalar üretim yerlerini hammaddeye yakın bölgelerde kurmakla maliyetlerini en aza indirmeyi hedeflemektedirler. Üretim için gerekli olan kaynakların yurtiçinde bulunmaması durumunda ithalatı yapılmakta, ithal girdi maliyetleri fiyatı yükselterek rekabet gücünü zayıflatabilmekte ve dı a ba ımlılık üretim esnekli ini azaltabilmektedir. Di er yandan, güvenilir ve uygun maliyette enerji kaynaklarının bulunabilirli i firma maliyetlerini etkilemektedir. "Mevcut özel sektörün üretimindeki temel girdilerden birisi olan enerji maliyetlerinde bir azalmanın do rudan ürün maliyetinde ve dolayısıyla da ürün fiyatında bir azalmayı beraberinde getirece i, bunun da özel sektörün rekabetçi gücünü arttıraca ı gerçe inden hareketle, enerji maliyetinin, özellikle geride kalmı bölgeler için çok büyük öneme sahip oldu u söylenebilir" (Aydemir 2002; 30). gücünün kalitesi, verimlili i ve i gücüne ödenen ücret düzeyi di er üretim maliyetleri içerisinde yer almaktadır. Üretimde esnek çalı ma saatlerine uyum sa layabilen kalifiye eleman kullanımı, etkin üretimi sa layarak rekabet gücünün artmasına yardımcı olacaktır. Yüksek sosyal güvenlik primleri, i gücü maliyetleri içerisinde önemli bir paya sahiptir. "Yüksek sosyal güvenlik primleri, i gücü maliyetlerini yükselterek rekabet gücünü azaltırken yerli sermayenin de yurt dı ına çıkmasına neden olmaktadır, bu da i sizlik sorununun daha da artmasına yol açmaktadır. Bu nedenle sosyal güvenlik primlerini a a ı çekecek tedbirler uygulanmalıdır" (Ça layan 2004; 75). 49 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRK YE’N N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ; ‘BAZI AB ÜLKELER LE KIYASLAMASI’ Bu bölümde, Türkiye’nin uluslararası rekabet gücü ölçümü için çe itli sektörler ele alınıp bazı AB ülkeleri ile kıyaslama yoluna gidilmi tir. Seçilen bazı AB ülkeleri unlardır; Finlandiya, sveç, Danimarka, ngiltere, Hollanda, Almanya, Avusturya, spanya, Portekiz, Belçika, Lüksemburg, Fransa, rlanda, Yunanistan, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, talya, Polonya’dır. Rekabet gücü ölçümü girdi- çıktı modeli kullanılmı tır. Girdiler; rekabet ortamının etkinli i, makro ekonomik politika, i gücü piyasası, dı ticaret, tasarruf ve yatırımlar, ekonomik ve teknolojik altyapı iken çıktılar; verimlilik, i maliyetleri ve fiyatlardır. Rekabet gücü ölçümünde, girdilerin ortam hazırladı ı çıktılar rekabet gücü sonuçlarını ortaya koymaktadır. Sonuçlar ise, GSY H, ki i ba ına GSY H, reel büyüme oranı, üretim potansiyeli, i sizlik oranı, dı ticaret hacmi, cari i lemler dengesi, kamu borçları, kayıtdı ı ekonomidir. Göstergelerde, sıralamalar 1’den 20’ ye kadar, ülkelerin göstergelerde aldıkları de erlere göre yapılmı tır. Rekabet gücü hesaplaması, seçilen ülkelerin her bir göstergede aldıkları sıralama de erleri toplamının sıralamaya dahil oldukları gösterge toplamına bölünmesiyle yapılmı tır. Sıralamada en yüksek de eri alan en az rekabet gücüne sahip ülke iken en küçük de eri alan en rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir. ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ REKABET GÜCÜ G RD LER * Rekabet Ortamının Etkinli i * Makro ekonomik Politika * Gücü Piyasası * Dı ticaret tasarruf ve yatırımlar * Ekonomik ve teknolojik altyapı REKABET GÜCÜ ÇIKTILARI * Verimlilik * maliyetleri * Fiyatlar SONUÇ * Makro Ekonomik Performans * GSY H * KBGSY H * Reel Büyüme Oranı * Üretim * sizlik Oranları * Dı Ticaret * Cari lemler Dengesi * Kamu Borçları * Kayıt Dı ı Ekonomi ekil:4 Uluslar arası Rekabet Gücü Ölçümünde Girdi-Çıktı Modeli 50 4.1.Rekabet Gücü Girdileri 4.1.1.Rekabet Ortamının Etkinli i Rekabet ortamının etkinli i, ülke içinde üretimde bulunan firmaların ve firmaların olu turdu u endüstri kollarının, rekabetçi yapılarını göstermektedir. Rekabet içinde olan firmalar maliyetlerini asgari düzeyde tutarak fiyat avantajı sa lamak, sürekli de i ip ilerleyen teknolojik yenilikleri takip etmek ve uygulamak zorunda kalmakta, böylece üretimin gerçekle ti i ülkenin rekabet gücünü arttırmaktadırlar. Di er yandan devletin ekonomiye müdahalesi ve çe itli korumacılık önlemlerinin uygulanması rekabetçi yapıyı zedelemekte ve ülkelerin rekabet güçleri zayıflamaktadır. Tablo 5’te firmaların faaliyet gösterdikleri ülkelerin rekabet ortamının etkinli i kıyaslanmaktadır. Tablo 5Rekabet Ortamının Etkinli i(2004) ÜLKELER REKABET GÜÇLER 1.F NLAND YA 5.95 2. SVEÇ 5.72 3.DAN MARKA 5.66 4. NG LTERE 5.30 5.HOLLANDA 5.30 6.ALMANYA 5.28 7.AVUSTURYA 5.20 8. SPANYA 5.0 9.PORTEK Z 4.96 10.BELÇ KA 4.95 11.LÜKSEMBURG 4.95 12.FRANSA 4.92 13. RLANDA 4.90 14.YUNAN STAN 4.56 15.MACAR STAN 4.56 16.ÇEK CUM. 4.55 17.SLOVAKYA 4.43 18. TALYA 4.27 19.POLONYA 3.98 20.TÜRK YE 3.82 Kaynak: World Economic Forum (WEF) (2004a) ‘Growth Competitiveness Index Rankings and 2003 Comparisons’ http://www.weforum.org/pdf/Gcr/Growth_Competitiveness_Index_2003_Comparisons Rekabet ortamının etkinli inde Dünya ekonomik Forumu tarafından yapılan ara tırmaya göre, Finlandiya rekabet gücü en yüksek ülke olarak ilk sırada yer almaktadır, sveç ikinci, Danimarka üçüncü sırada yer alırken Türkiye son sırada yer alarak rekabet gücü en zayıf ülke konumundadır. 51 4.1.2.Makro Ekonomik Politika Makro ekonomi politika araçları içerinde yer alan kamu gelir ve harcamaları ekonomide dalgalanma yaratmadan, makroekonomik ortamda istikrar sa layabildi i ölçüde ba arılıdır. Kamu gelirlerinden olu an vergiler bireyleri yatırım yapmaktan caydırmamalı ve toplum üzerinde yük olu turmamalıdır. Harcamalar ise gelir oranlarını a mamalı ve ekonomide durgunluk ya da enflasyonist e ilimler olu turacak düzeyde olmamalıdır. . 4.1.2.1.Kamu Gelirleri Maliye politikası araçlarından olan vergi oranlarının arttırılması, kamu harcamalarının, gelirlerini a ması durumunda, bütçe açıkları finansmanında kullanılan yöntemlerden biridir. Vergi yükü, toplam vergi yükü, kurumlar vergisi, gelir vergisi ve KDV olarak incelenmi tir. 4.1.2.1.1. Toplam Vergi Yükü Artan vergi yükü ile bireylerin satın alma gücü azalmakta, tüketim harcamaları ve böylece refah seviyeleri dü mektedir. Di er yandan vergi oranlarındaki artı yatırımcıları üretken yatırımlardan üretken olmayan yatırımlara yönelterek, istihdamı azaltmakta, iktisadi geli imi yava latmakta, rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir. Bu durumda vergi yükü en fazla olan ülke en az rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir. 52 Tablo 6 Toplam Vergi Yükü (2002) ÜLKELER TOPLAM VERG YÜKÜ GSY H’NIN %’S OLARAK 1.HOLLANDA 18.3 2. RLANDA 28.4 3.TÜRK YE 31.1 4.POLONYA 32.6 5.SLOVAKYA 33.1 6.PORTEK Z 33.9 7. SPANYA 35.6 8. NG LTERE 35.8 9.ÇEK CUM. 39.3 10.ALMANYA 36 11.YUNAN STAN 35.9 12.MACAR STAN 38.3 13.LÜKSEMBURG 41.8 14. TALYA 42.6 15.AVUSTURYA 44 16.FRANSA 44 17.F NLAND YA 45.9 18.BELÇ KA 46.4 19.DAN MARKA 48.9 20. SVEÇ 50.2 Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls Vergi yükü sıralamasında, Hollanda %18.3’lük oran ile birinci sırada yer almaktadır. Hollanda’yı, rlanda ve Türkiye %28.4 ve %31.1’lik oranlarla takip etmektedirler. Türkiye sıralamada üçüncü sırada yer almaktadır. En yüksek vergi yüküne sveç %50.2’lik oranla sahiptir. sveç bu durumda son sırada yer almaktadır. Türkiye’de, kamunun elde etti i geliri (ister borçlanma ister vergiler yoluyla olsun) ekonomik geli me ve kalkınmayı destekleyici yapıda olmayıp hükümetlerin popülist davranı ları ile savurganlı a gitmektedir. Ayrıca geli mekte olan ülke olarak vergi oranlarının yüksek, hükümetlere duyulan güvenin az olması sonucu olu an kayıtdı ı ekonomi ile mücadele edemeyip % 32.1’lik oran sonuncu sırada yer almaktadır. 4.1.2.1.2.Vergi Yükündeki De i im Vergi yükünü azaltan ülkelerin rekabet güçleri artı gösterdi inden sıralamada rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir. 1985 ve 2002 yılları arasında de i en vergi yüklerinde rlanda vergi yükünü -7 oranında azaltarak 1. sırada yer alırken, Hollanda 53 -3.3. oranında azaltıp 2., Lüksemburg -2.8 oranında azaltarak 3. sırada yer almaktadır. Türkiye’de vergi yükü bir çok AB ülkesine oranla hızlı artı göstermi tir. Bu durumda Türkiye 17.8’lik oran ile son sırada yer alırken, Almanya 1.9 ile 7., ngiltere -1.8 ile 4., talya 6.7 ile 13. Fransa 0.4 ile 5. sırada yer almaktadır. Tablo 7 Vergi Yükündeki De i im (1985-2002 , %) ÜLKELER DE 1. RLANDA -7 2.HOLLANDA -3.3 3.LÜKSEMBURG -2.8 4. NG LTERE -1.8 5.FRANSA 0.4 6.BELÇ KA 0.6 7.ALMANYA 1.9 8.DAN MARKA 2 9.AVUSTURYA 2.2 10. SVEÇ 3.6 11.F NLAND YA 6 12.YUNAN STAN 6.2 13. TALYA 6.7 14.PORTEK Z 7.4 15. SPANYA 7.8 M 16.TÜRK YE 17.8 Kaynak:T SK 2004 ‘Türkiye’de Vergi Yükü Hızla Artarken Rakiplerimizde Azalıyor’ http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1087&id=61 4.1.2.1.3.Kurumlar Vergisi Kurumlar vergisinin yüksek oranda belirlenmesi, yatırımcıları yatırım yapmaktan caydırmaktadır. Geli mekte olan bir çok ülke yabancı sermayeyi ülkelerine çekebilmek için vergi indiriminde bulunmakta iken, Türkiye’de oranın geli mi ülkeler seviyesinde belirlenmesi, rekabet ansını azaltmaktadır. 54 Tablo 8 Kurumlar Vergisi Oranları(2002) ÜLKELER KURUMLAR VERG S (En yüksek oran) 1. RLANDA 16 2.MACAR STAN 18 3.SLOVAKYA 25 4.POLONYA 28 5. SVEÇ 28 6.F NLAND YA 29 7. NG LTERE 30 8.DAN MARKA 30 9.LÜKSEMBURG 30.4 10.ÇEK CUM. 31 11.PORTEK Z 33 12.TÜRK YE 33 13.AVUSTURYA 34 14.HOLLANDA 34.5 15.YUNAN STAN 35 16. SPANYA 35 17.FRANSA 35.4 18. TALYA 36 19.ALMANYA 38.9 20.BELÇ KA Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’ 40.2 http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls Kurumlar vergisinde en dü ük oran olan %16’lık oran ile rlanda birinci, Macaristan %18’lik oran ile ikinci, Slovakya %25’lik oran ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye %33’lük oran ile 12. sırada yer alırken, Almanya %38.9’luk oran ile 19. , Belçika %40.2’lik oran ile 20. sırada yer almaktadır. Türkiye kayıtdı ı ekonomiyi önlemek amacı ile kurumlar vergisi oranını 2006’dan itibaren %20’ye çekmeyi amaçlamı tır. Uygulamada amaç kayıtdı ı ekonomiyi önlemek ve yabancı sermayeyi ülkeye çekmektir. 4.1.2.1.4. Ki isel Gelir Vergisi Oranları Bireylerin ödedi i gelir vergisinin yüksek olu u vergilerin yanlı ya da eksik beyan edilmesine sebep olarak, kayıtdı ı ekonomiyi körüklemektedir. Vergilemede beyannameli mükellefler ile ücretli kesim arasındaki e itsizlik, gelir da ılımı da olumsuz etkilemektedir. 55 Tablo 9 Ki isel Gelir Vergisi(2002) ÜLKELER GEL R VERG S EN YÜKSEK ORAN 2.ÇEK CUM. 28 3.SLOVAKYA 33.1 4.YUNAN STAN 33.6 5.LÜKSEMBURG 33.9 6.PORTEK Z 35.6 7.FRANSA 40 8. NG LTERE 40 9.TÜRK YE 40.6 10. TALYA 41.4 11. RLANDA 42 12.AVUSTURYA 42.9 13.BELÇ KA 47.4 14. SPANYA 48 15.ALMANYA 51.2 16.F NLAND YA 51.8 17.HOLLANDA 52 18.DAN MARKA 54.4 19. SVEÇ 55.5 20.MACAR STAN 56 1.POLONYA 26.2 Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls Ki isel gelir vergileri sıralamasında Polonya %26.2’lik oranla birinci, Çek Cumhuriyeti %28’lik oran ile ikinci, Slovakya %33.1’lik oran ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye %40.6’lık oran ile 9., sveç %55.5’lik oran ile 19., Macaristan %56’lık oran ile 20. sırada yer almaktadır. Türkiye’de ki isel gelir vergisi oranı 2006’dan itibaren % 5 oranında indirime tabi tutulması kararla tırılmı tır. Ancak oransal olarak indirimde bulunulmasına ra men, indirimin ücretli kesimi kapsamaması vergi sistemindeki aksaklı ı giderememektedir (Kızılot 2005;1). Vergilemedeki adaleti sa lamak ve var olan gelir da ılımı daha da körüklememek için vergi indiriminin ücretli kesimi de kapsaması gerekmektedir. 56 4.1.2.1.5.KDV Oranları KDV bireylerin ihtiyacı olan mal ve hizmetler üzerindeki vergi olup, bu oranın artması toplumu tüketimden caydırmakta ve refah üzerinde olumsuz etkiler bırakmaktadır. Tablo 10 Mal ve Hizmetler Vergisinin Toplam Vergi Gelirleri çerisindeki Payı (2002) ÜLKELER MAL VE H ZMET VERG S (Toplam vergi gelirlerinin %’si olarak) 1.BELÇ KA 24.6 2.FRANSA 25.4 3. SVEÇ 26.4 4. TALYA 26.9 5.LÜKSEMBURG 27.9 6.AVUSTURYA 28.2 7. SPANYA 28.6 8.ALMANYA 29.2 9.ÇEK CUM. 29.7 10.F NLAND YA 30.2 11.HOLLANDA 30.8 12. NG LTERE 32.7 13.DAN MARKA 33.1 14.SLOVAKYA 34.1 15.POLONYA 36.9 16.YUNAN STAN 37.3 17.MACAR STAN 37.4 18. RLANDA 39.5 19.PORTEK Z 41.1 20.TÜRK YE 46.8 Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls Katma de er vergisi gelir oranlarına baktı ımızda en az oran olan % 24.6’lık oran ile Belçika birinci sırada yer alırken, Fransa %25.4’lük oran ile ikinci, sveç 26.4’lük oran ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye %46.8 ile en yüksek vergi oranın sahip olup son sırada yer almaktadır. Türkiye’de vergi yükü içerisinde en yüksek pay KDV’ye aittir. 2006 yılı itibariyle oransal indirime gidilmesi kararla tırılması, tüketiciler açısından olumlu bir geli medir. 57 4.1.2.2.Kamu Harcamaları Kamu harcamaları di er bir makro ekonomik politika aracıdır. Artan kamu harcamaları gelirler ile kar ılanamadı ında, bütçe açıklarına neden olmaktadır. Artan bütçe açıklarının kapatılması ise ya borçlanılarak ya da vergi oranları arttırılarak finanse edilmektedir. Her iki durumda da özel kesim harcamaları kamu tarafından dı lanmaktadır. Kamunun ekonomideki payının küçültülmesi ve özel sektör odaklı büyüme küreselle en ekonomilerin özelliklerinden biri oldu undan, sıralama yapılırken, kamu harcamaları en az olan ülke en rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir. Tablo 11 Kamu Harcamaları(2003) ÜLKELER KAMU HARCAMALARI % GSY H 1. RLANDA 35.2 2.SLOVAKYA 37 3. SPANYA 39.3 4.AVUSTURYA 40.5 5.TÜRK YE 41.8 6. NG LTERE 42.8 7.BELÇ KA 43.2 8.POLONYA 46.8 9.PORTEK Z 46.8 10.ÇEK CUM. 47.1 11.MACAR STAN 48.4 12. TALYA 48.5 13.HOLLANDA 48.6 14.ALMANYA 49.4 15.F NLAND YA 51 16.FRANSA 54.4 17.DAN MARKA 56.6 18. SVEÇ 59 Kaynak: World Bank; ‘World Development Indıcators’ Cetral Goverment Finances 2005 http://devdata.worldbank.org/wdi2005/Table4_11.htm Aktan/Vural; ‘Rekabet Gücü ve Türkiye’ 2004;90 rlanda GSY H’nın % 35.2’lik kısmı kadar harcamada bulunarak ilk sırada yer almaktadır. Slovakya % 37 oranında harcama ile ikinci sırada, spanya % 39.3’lük harcama ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye % 41.8 ile be inci sırada yer alırken, sveç % 59 ile son sırada yer almaktadır. 58 4.1.3. gücü Piyasası gücü piyasası ve artan i gücünün istihdam edilebilmesi rekabet gücünün ölçülmesinde kullanılan di er bir göstergedir. Artan i gücünün i bulabilmesi makro bazda ülke ekonomisinin geli mesi, mikro bazda ise bireylerin refah seviyelerinin artmasını sa layacaktır. Tablo 12 gücü Piyasası 2004/1994 GÜCÜNDEK % DE ME 1. SPANYA 24.2 2. RLANDA 34.1 3.F NLAND YA 5.1 4.MACAR STAN -1.2 5.BELÇ KA 6.3 6. NG LTERE 4.7 7. TALYA 6.5 8. SVEÇ 3.6 9.FRANSA 8.1 10.DAN MARKA 3.8 11.HOLLANDA 17.2 12.PORTEK Z 15.1 13.YUNAN STAN 15.1 14.AVUSTURYA 1.5 15.LUKSEMBURG 44.2 16.ALMANYA 1.4 17.TÜRK YE 10.8 18.ÇEK CUM. -0.3 19.POLONYA -1.1 20.SLOVAKYA 8.8 Kaynak:OECD statistiklerinden derlenmi tir ÜLKELER 2004/1994 ST HDAMDAK %DE ME 46.9 50.8 15.2 5.8 12.3 10.3 10.9 7.2 11.6 7.2 20.1 15.4 14.4 0.6 43.3 0.3 8.9 -3.7 -5.9 2.9 ST HDAM EDEB LME GÜCÜ +22.7 +16.7 +10.1 +7 +6 + 5.6 +4.4 +3.6 +3.5 +3.4 +2.9 +0.3 -0.7 -0.9 -1 -1.1 -1.9 -4 -7 -11.7 ‘Employment’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T006.xls Tabloda 1994-2004 yılları arasında artan i gücü ve istihdam edebilme güçleri yer almaktadır. Bazı ülkelerde artan i gücünün üzerinde istihdam artı ı söz konusu olurken, kimilerinde istihdam, i gücünü kar ılayamamaktadır. spanya 94’den bu yana %24.2 artan i gücünü %46.9 istihdam ederek birinci sırada yer alırken, rlanda % 34.1 artan i gücünü, %50.8 oranında istihdam ederek 2., Finlandiya da yine %5.1 oranında artan i gücünü %15.2 oranında istihdam ederek 3. sırada yer almaktadır. Türkiye %10.8 artan i gücünü %8.9 oranında istihdam edebilmi tir. Sıralamada Türkiye’den sonra gelen Çek Cum.’de ise hem i gücü azalmı hem de istihdam oranları azalmı tır. Aynı ekilde Polonya’da da istihdam ve i gücü azalı ı ya anmı tır, bu durumda Çek Cum 18., Polonya 19., Slovakya 20.sırada yer almaktadır. 59 4.1.4.Dı Ticaret, Tasarruf ve Yatırımlar 4.1.4.1.Tasarruflar Yurtiçi tasarruflar finans kurumları tarafından yatırımcılara uygun faizlerle aktarıldı ı takdirde, katma de eri, istihdamı ve böylece milli geliri arttırıcı bir unsur olacaktır. Milli gelir artı ı rekabet gücünün ölçülmesinde en önemli kriterlerden biridir. Tablo 13 Toplam Yurtiçi Tasarruflar(2004) ÜLKELER 1. SVEÇ TOPLAM YURT Ç TASARRUFLAR (Cari Fiyatlarla, GSY H’nın %’si Olarak) 11.7 2.TÜRK YE 11.3 3. RLANDA 11.1 4.AVUSTURYA 9.6 5.YUNAN STAN 9.0 6. SPANYA 8.8 7.F NLAND YA 8.4 8.BELÇ KA 7.7 9.HOLLANDA 7.5 10.DAN MARKA 7.3 11.FRANSA 6.4 12.ALMANYA 5.7 13. TALYA 5.6 14. NG LTERE 4.3 15.SLOVAKYA 1.7 16.ÇEK CUM 1.7 17.PORTEK Z -2.6 Kaynak:OECD inFigure (2005) ‘Economic Growth and Performance’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T005.xls Yurtiçi tasarrufların ülkeler arasında oranlarına baktı ımızda sveç 11.7’lik oran ile birinci, Türkiye 11.3’lük oran ile ikinci, rlanda 11.1’lik oran ile üçüncü sırada yer almaktadır. Son sıralarda yer alan Slovakya ve Çek cumhuriyeti tasarruf oranları %1.7, son sırada yer alan Portekiz ise -2.6’lık rakam ile negatif tasarrufta bulunmu tur. 60 4.1.4.2.Kamu ve Özel Kesim Yatırımları Yatırım harcamalarındaki dalgalanmalar GSY H hareketlerinin büyük bir kısmını açıklamaktadır. Yatırım harcamaları, ekonominin fiziksel sermaye stokuna hangi hızla ilavede bulundu unu belirlemekte, böylece ekonominin uzun dönem büyüme ve verimlilik performansının belirlenmesine yardımcı olmaktadır (Dornbush/Fischer 1998 ;331). Büyüme ve verimlilik ise uluslararası kar ıla tırmalarda ülkenin rekabet gücünü arttırmaktadır. Rekabet gücü göstergesi olarak do rudan yerli sabit sermaye yatırımları ve do rudan yabancı sabit sermaye yatırımları ele alınmı tır. Türkiye gibi geli mekte olan ülkelerin do rudan yerli yatırımların yanı sıra do rudan yabancı sermayeli yatırımlara rekabet gücünün arttırılması açısından gereksinimi vardır. Tablo 14 Toplam Yatırımların GSY H’ya oranları(2004) ÜLKELER TOPLAM YATIRIMLAR % GSY H 1. SPANYA 27.9 2.ÇEK CUM. 27.6 3.YUNAN STAN 25.4 4.SLOVAKYA 24.7 5. RLANDA 24.4 6.MACAR STAN 22.6 7.PORTEK Z 21.4 8.AVUSTURYA 21.0 9. TALYA 19.5 10.HOLLANDA 19.4 11.DAN MARKA 19.4 12.LÜKSEMBURG 19.3 13.FRANSA 19.2 14.BELÇ KA 18.8 15.POLONYA 18.2 16.F NLAND YA 18.8 17.ALMANYA 17.4 18.TÜRK YE 17.8 19. NG LTERE 16.3 20. SVEÇ 16.1 Kaynak:Eurostat 2005 ;Total Investment % GDP http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORT AL&screen=detailref&language=en&product=sdi_ed&root=sdi_ed/sdi_ed/sdi_ed_inv/sdi_ed1100 Toplam yatırım harcamalarında spanya birinci sırada yer almaktadır. spanya’nın kamu kesimi yatırımları oran içerisinde % 3.4 iken, özel kesim yatırımları %24.5’tir ve bu oran seçilen AB ülkeleri içerisinde en büyük orandır. Özel kesim yatırımlarının payının artması, spanya’da özel sektörün yatırım ko ullarının da di er ülkelere oranla daha elveri li oldu unun göstergesidir. kinci sırada yer alan Çek 61 Cum.’nin toplam yatırım oranı % 27.6’dır. Özel kesim yatırımları % 22.6 iken kamu kesimi yatırımlarının payı % 5’tir. Üçüncü sırada yer alan Yunanistan’ın toplam yatırım harcamaları oranı % 25.4’tür, özel kesim yatırımları % 21.3 iken kamu yatırımlarının oranı % 4.1’dir. Türkiye sıralamada % 17.8’lik oran ile 18.sırada yer almaktadır. Türkiye’de kamu yatırımlarının payı 2003’de % 11.5 azalırken, 2004’de %4.5 azalı göstermi tir. Özel sektörün yatırım harcamaları ise 2003’de % 20.3 artarken, 2004 ‘de % 45.5 artı göstermi tir. Sıralamada ngiltere 16.3 ile 19., sveç 16.1 ile 20.sırada bulunmaktadır. Türkiye yurtiçi tasarruf sıralamasında ikinci sırada yer alırken sabit sermaye yatırımlarında 18.sırada yer almı tır. Tasarruflar büyük oranda portföy yatırımlarına yönelmi tir. Toplam sabit sermaye yatırımları 1.906 milyon dolar iken portföy yatırımları 8.023 milyon dolar eklinde gerçekle mi tir. Uzun dönemde büyüme ve verimlilik artı ı sa layan sabit sermaye yatırımları oldu undan Türkiye’nin uzun dönemde rekabet gücünün arttırılabilmesi için sabit sermaye yatırımlarının payının artması gerekmektedir. 4.1.4.3.Do rudan Yabancı Yatırımlar DYSY ev sahibi ülkede üretim, katma de er, istihdam artı ı sa layarak, ülkeye teknoloji ve yenilik getirerek ve bu yolla milli geliri arttırarak ülkenin rekabet gücüne olumlu katkıda bulunmaktadır. DYSY’ları ekonomik entegrasyonun anahtar unsuru olup, ülke ekonomileri arasında uzun dönemli kalıcı ili kiler sa lamaktadır. Ev sahibi ülke ekonomilerine teknoloji transferi sa layarak ülke ekonomisinin geli mesi için önemli bir araçtır. Ev sahibi ülke ekonomisinin üretti i ürünler uluslararası piyasada daha geni kitlelere ula maktadır (OECD a 2005 ). Ülke içine yönelik dolaysız yabancı yatırım akımları ev sahibi ülkenin yabancı yatırımcılar için elveri li bir i ve çalı ma ortamına sahip oldu unun ve yabancı yatırımcılar için daha yüksek getiri sa layan bir yer oldu unun göstergesi iken yurtdı ına yönelik dolaysız yabancı sermaye akımları ise ilgili ülkede ekonomik istikrar olumsuz bir seyir takip etmiyorsa ulusal firmaların küresel firmalar haline geldi inin ve 62 küresel piyasalarda ba arıyla rekabet edecek güçte oldu unun göstergesidir (Aktan/Vural 2004; 94-95). ÜLKELER 1.BELÇ KALÜKSEMBURG 2. NG LTERE 3.FRANSA 4. SPANYA 5. TALYA 6. RLANDA 7.AVUSTURYA 8. SVEÇ 9.PORTEK Z 10.POLONYA 11.ÇEK CUM. 12.MACAR STAN 13.F NLAND YA 14.TÜRK YE 15.YUNAN STAN Tablo 15 Do rudan Yabancı Yatırımlar(2004) GR (Milyar Dolar) 91.4 GSY H’nın %’si olarak 22.17 ÇIKI (Milyar dolar) 91.4 GSY H’nın %’si olarak 78.5 24.3 9.9 16.8 14.1 4.9 -1.9 1.1 6.2 4.5 4.2 4.7 3.69 1.19 0.95 1.00 7.75 1.67 -0.53 0.66 2.55 4.17 4.16 2.50 65.4 47.8 42.0 19.3 11.4 7.2 11.9 6.2 0.8 0.5 0.5 -1.0 2.6 1.4 0.85 0.66 0.9 0.6 22.17 TOPLAM G R +ÇIKI (Milyar dolar) 182.8 TOPLAM GSY H’nın %’si olarak 45.4 3.08 2.34 4.04 1.15 6.29 2.45 3.45 3.69 0.33 0.51 0.54 - 143.9 72.1 51.9 36.1 25.5 12.1 10 7.3 7 5 4.7 3.7 6.77 3.53 4.99 2.15 14.04 4.12 2.92 4.35 2.88 4.68 4.7 2.50 1.3 0.25 -22.5 -37.7 3.06 -3.1 - 0.28 0.30 16.SLOVAKYA 1.1 2.69 0.2 0.37 17.HOLLANDA -4.6 1.5 0.25 18.DAN MARKA -11.4 11.1 19.ALMANYA -38.6 0.90 Kaynak:OECD in Figures 2005 verilerinden hesaplanmı tır http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T026.xls 3.5 2 1.13 0.96 Tablo’dan çıkan sonuçlara bakacak olursak, do rudan yabancı sermaye yatırımlarında Belçika-Lüksemburg hem giri hem çıkı açısından birinci sırada yer alırken, 143.9 milyar dolar ile ikinci, Fransa 72.1 milyar dolar ile üçüncü ülke konumundadır.Türkiye 14.sırada yer alıp giri leri 2.6 milyar dolar, çıkı ı ise 0.9 milyar dolar olarak gerçekle mi ve do rudan yabancı yatırımlarda toplam 3.5 milyar dolarlık giri ve çıkı ya amı tır. Almanya sonuncu sırada yer alıp giri lerinde büyük oranda azalı görülmektedir. Türkiye’nin yeterli düzeyde yabancı yatırım çekememesinin nedenleri arasında geçen yıllar itibariyle ya anan siyasi ve ekonomik istikrarsızlıklar, yatırımcıları caydıran bürokrasi ve kırtasiyecilik, rekabet ihlalleri, vergi sistemindeki aksaklıklar, fikri ve sınai mülkiyet haklarının yeterince korunmaması yer almaktadır. 63 Yabancı yatırımları çekmek amacı ile; bürokratik prosedürler azaltılmı , vergi oranlarında indirime gidilmi , marka ve patent kanunu anla masının tamamlanma kararı ve yatırım promosyon ajansı kurulması kararı alınmı tır (Yased 2005). 4.1.4.4.Reel Efektif Döviz Kuru Reel efektif döviz kuru, uluslararası fiyat rekabetinin önemli bir göstergesidir. IMF tarafından da kullanılan tanıma göre; REDK ilgili ülkenin fiyat düzeyinin dı ticaret yaptı ı ülkelerin fiyat düzeyine oranının a ırlıklı geometrik ortalaması olarak hesaplanmaktadır ( TCMB 2006;1 ). Efektif döviz kurunun artması, milli paranın de er kazanması anlamına gelmekte, milli paranın de er kazanması ile ihracata konu olan malların yurtdı ı fiyatlarının artması sonucu ihracatın azalmasına, ithal malların ise yurtiçinde ucuzlaması ile de ithalatın artmasına neden olmaktadır. ÜLKELER Tablo 16 Reel Efektif Döviz Kuru(2003) DÖV Z KURU 1995=100 1.TÜRK YE 3.8 2.MACAR STAN 70.4 3.POLONYA 77.4 4.YUNAN STAN 94.5 5.LÜKSEMBURG 99.7 6.PORTEK Z 99.8 7.BELÇ KA 99.9 8. SPANYA 100.4 9. RLANDA 101.7 10.HOLLANDA 101.7 11.AVUSTURYA 101.7 12.DAN MARKA 101.9 13.FRANSA 102.5 14.ALMANYA 102.8 15.F NLAND YA 105.4 16.SLOVAKYA 105.7 17. SVEÇ 105.9 18.ÇEK CUM. 117.5 19. TALYA 118.1 20. NG LTERE 126.4 Kaynak:OECD Fact Book 2005; ‘Reel Effective Exchange Rate’ http://hermia.sourceoecd.org/vl=16627691/cl=19/nw=1/rpsv/factbook/04-02-03-t03.xls AB ülkelerinde oranlara bakacak olursak, Türkiye’de reel efektif döviz kuru oranı 3.8 olup, rakiplerine oranla oldukça dü üktür. Türkiye dü ük reel kur ile 1.sırada yer almaktadır. Bu durum Türkiye’nin ihracat rekabet gücü açısından önemlidir. Türkiye’den sonra gelen Macaristan ve Polonya di er görece ihracat rekabet gücüne sahip ülkelerdir. ngiltere 126.4’lük oran ile son sırada yer almaktadır. 64 4.1.4.5.Dı Ticarete Açıklık Di er bir gösterge olan dı ticarete açıklık ülkelerin di er ülke ekonomileriyle ticari ili kileri ve küreselle meleri açısından bir göstergedir. Artan dı ticaret ile dı piyasalara eri im artacak ve bu yolla ülke geli imi ve ekonomik büyüme sa lanacaktır. Dı ticarete açıklık ithalat ve ihracat potansiyelleri toplamının GSY H’ya bölünmesiyle hesaplanmı tır. Tablo 17 Dı Ticarete Açıklık(2004) ÜLKELER DI T CARETE AÇIKLIK T+ H/GSY H 1.BELÇ KA 1.52 2. SVEÇ 1.44 3. RLANDA 1.13 4.LÜKSEMBURG 1.11 5.HOLLANDA 1.0 6. SPANYA 0.80 7.DAN MARKA 0.80 8.AVUSTURYA 0.78 9.SLOVAKYA 0.76 10.ÇEK CUM. 0.71 11.MACAR STAN 0.70 12.ALMANYA 0.68 13.F NLAND YA 0.66 14.FRANSA 0.45 15.PORTEK Z 0.44 16. NG LTERE 0.41 17. TALYA 0.41 18.POLONYA 0.36 19.TÜRK YE 0.29 20.YUNAN STAN 0.29 Kaynak:CIA World Fact Book 2005 ve OECD n Figure 2005 verilerinden hesaplanmı tır OECD in Figure 2005; ‘Gross Domestic Product’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls CIA World Fact Book 2005; Export and Import’ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html Dı ticarete açıklık sıralamasında Belçika 1. sırada, sveç 2. rlanda 3. sırada yer alırken, Türkiye 19. sırada yer almı tır. Türkiye’de 1980’lere kadar devam eden korumacılık önlemleri, dı ticarete açıklık derecesinin dü ük olmasında en önemli etkendir. 65 4.1.5.Ekonomik ve Teknolojik Altyapı Ekonomik ve teknolojik altyapı, rekabet gücü girdilerinde ele alınan son göstergedir. Ekonomik ve teknolojik altyapının kalitesi, üretim ve da ıtım süreçlerinde verimlili i arttırmaktadır. Teknolojik altyapının geli imi ar-ge faaliyetlerine yapılan yatırım ve ar-ge sisteminin geli imine ba lı olmakla birlikte, rakip ülkelerdeki teknolojik de i imi izleme ve uygulamayı da gerektirmektedir. Ekonomik ve teknolojik altyapı göstergeleri ula ım, bilim ve teknoloji, enerji, çevre, e itim, sa lık olarak yedi alt göstergeden olu maktadır. Bilim ve teknolojinin geli imi için be eri sermayenin geli mi olması gerekmektedir. Be eri sermayenin geli imi için iyi i leyen bir e itim sistemi gerekmektedir. Di er yandan sa lık i gücünün verimlili ini etkileyen bir di er faktördür. Bu açıdan e itim ve sa lık harcamalarına a ırlık verilmesi gerekmektedir. yi e itim almı , yetenekli i gücü ar-ge faaliyetlerinde uzmanla arak bilim ve teknolojinin geli imi sa layacaktır. Yeterli düzeyde ar-ge faaliyeti yapılabilmesi, bu alanda yapılacak yatırımlara ba lıdır. Özel kesim ve kamu kesiminin ar-ge faaliyetlerine a ırlık vererek teknoloji geli imi ile üretimde verimlili i, ürün kalitesini ve çe itlili ini arttırarak mü teri isteklerine uygun ürün üretilmesini sa lamaları gerekmektedir. Di er yandan enerji maliyetleri, üretim maliyetleri içerisinde önemli bir paya sahiptir. Üretim sürecinde enerji maliyetlerinin azaltılması ve üretilen ürünlerin etkili ve hızlı lojistik sistem ile ula ımının sa lanması rekabet gücü artırımını sa layacaktır. 4.1.5.1.Ula ım "Ula ım teknik olarak, ki ilere ve e yaya yer ve zaman yararı sa ladı ından, ki ilerin ve e yanın güvenli, hızlı, ekonomik, zamanında, konforlu ve çevreye en az zarar verecek ekilde yer de i tirmesi gerekmektedir " (Orer 2003; 31). Ula ım, deniz yolu, karayolu, iç su yolu, demiryolu gibi yollardan gerçekle mektedir. En ekonomik ula ım yolu deniz ve demir yoludur. Türkiye’de en maliyetli ula ım yolu olan karayolu tercih edilmektedir. Türkiye ve AB arasındaki kara ve deniz ula ımları kar ıla tırıldı ında Türkiye’de % 93.2 olan oran AB ülkelerinde %43, Türkiye’de % 1.9 oranındaki su 66 yolu ula ımı, AB ülkelerinde % 50’dir. Bu oran en ucuz ve güvenli yol olan denizyolu ula ımının ihmal edildi ini, en pahalı ve riskli olan karayolu ta ımacılı ına a ırlık verdi ini ortaya koymaktadır. "Sonuç deniz ticaret filomuzun rekabet gücünün korunarak arttırılması, yenilenmesi ve geli tirilmesi gereklili ini ortaya çıkarmı tır" (Yıldırım B.2004;10). "Demiryolları yüksek düzeyde enerji verimlili i, uzun mesafeli kitle ta ımacılı ına uygunlu u, dü ük ta ıma maliyeti, çevreyi kirletmemesi, petrol dı ındaki enerji türlerinin kullanılabilmesi, kullanım süresinin uzunlu u gibi avantajlara sahiptir" (Gürsoy 2004;27). Bu nedenlerle demiryolu ta ımacılı ının geli tirilmesi gerekmektedir. 4.1.5.1.1.Karayolu Kalitesi Etkin bir lojistik sistemin varlı ı, firmaların karlılı ı ve verimlili i arttırmaktadır. Karayolu kalitesi lojistik sistemin etkinli ini etkileyen unsurlardandır. Gerek ülke içi gerekse uluslararası ta ımacılıkta karayollarının kalitesi hızlı ve güvenilir teslimatı beraberinde getirecektir. Türkiye’de 93.2’lik paya sahip olan karayolu ta ımacılı ında yolların kalitesine baktı ımızda; karayolu kalitesinde sveç birinci sırada yer alırken, rlanda ikinci, Macaristan üçüncü, Türkiye ise sonuncu sırada yer almaktadır. Tablo 18 Karayolu Kalitesi ÜLKELER KARAYOLU KAL TES 1. SVEÇ 3.2 2. RLANDA 2.4 3.MACAR STAN 2.2 4.F NLAND YA 1.5 5.FRANSA 1.5 6. SPANYA 1.4 7.ÇEK CUM. 1.4 8.DAN MARKA 1.3 9. TALYA 1.3 10.POLONYA 1 11.HOLLANDA 0.8 12.ALMANYA 0.8 13.PORTEK Z 0.7 14. NG LTERE 0.6 15.TÜRK YE 0.6 Kaynak:Aktan/Vural ‘Rekabet Gücü ve Türkiye’ 2004;98 67 4.1.5.1.2.Yolcu Ula ımı Yolcu ula ımında kullanılan araç sayısı, ülke içinde bireylerin ekonomik geli imleri, ya am standartları hakkında bir göstergedir. Tablo 19 Yolcu Ula ımı(2002) ÜLKELER HER 1000 K YE DÜ EN ARAÇ SAYISI 1.PORTEK Z 756 2.LÜKSEMBURG 728 3. TALYA 600 4.ALMANYA 589 5.FRANSA 587 6. SPANYA 567 7.AVUSTURYA 537 8. NG LTERE 533 9.BELÇ KA 520 10.HOLLANDA 504 11. SVEÇ 500 12.F NLAND YA 488 13.YUNAN STAN 450 14. RLANDA 445 15.DAN MARKA 428 16.ÇEK CUM. 394 17.POLONYA 368 18.MACAR STAN 300 19.SLOVAKYA 291 20.TÜRK YE 148 Kaynak:OECD Fact Book 2005 ‘Qality Of Life’ Passenger Transport; Road Motor Vehicles http://thesius.sourceoecd.org/vl=5430012/cl=13/nw=1/rpsv/factbook/10-04-01-t01.xls Her 1000 ki iye dü en motorlu araç sayısı Portekiz’de 756’dır. Portekiz ilk sırada yer alırken, Lüksemburg 728 ile ikinci, talya 600 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 148 ile son sırada yer almaktadır. Motorlu araç sayısı ula ımı kolayla tırıp, ya am kalitesini arttırmakla birlikte artan araç sayısı ile birlikte trafik kazaları da artmaktadır. Portekiz’de her 100.000 ki iden 15, Yunanistan’da 19, Belçika’da 15, Çek Cumhuriyeti’nde 14, spanya’da 13 ki i hayatını kaybetmi tir. 4.1.5.2.Bilim ve Teknoloji Teknolojik ilerleme emek ba ına çıktıda sürekli büyümeye neden olup, ya am standardında sürekli yükseli i sa lamaktadır (Parasız 1997;2-8). Üretilen ürün ve hizmetlerin miktar, kalite ve çe itlili inin artması ve i hayatında kar ıla ılan fiziki ve teknik bazı engellerin azalması teknolojik yenili in sonucudur. Teknolojik ilerleme be eri ve ekonomik geli imi arttırmaktadır (Haque 1995;11). 68 Bilim ve teknoloji alanında ele alınan göstergeler ar-ge’ye yapılan harcamalar, ar-ge personeli sayısı, patent uygulamaları, bilim ve ileti im teknolojisi geli imi ve evden internete ba lanma oranıdır. 4.1.5.2.1. Arge’ye Yapılan Harcamalar Günümüzde ekonomiler daha çok bilgiye dayalı hale gelmekte ve bilgiye dayalı ekonomilerin ba arı ansı, bilginin istenilen zamanda ve istenilen miktarda ve kalitede üretilmesine ba lı olmaktadır. yi i leyen bir ar-ge sisteminin varlı ı, ekonomik geli imi sa layarak, ülkelere rekabet gücü kazandırmaktadır (Acun 2000; 3). Tablo 20 Ar-ge ‘ye Yapılan Harcamalar(2003) ÜLKELER GSY H’nın %si olarak KAMU KES M ÖZEL KES M 1. SVEÇ 3.98 23.45 67.97 2.F NLAND YA 3.49 25.72 70.00 3.ALMANYA 2.55 31.14 66.12 4.DAN MARKA 2.53 28.21 61.41 5.BELÇ KA 2.31 21.44 64.31 6.AVUSTURYA 2.20 34.74 43.92 7.FRANSA 2.19 38.36 52.11 8. NG LTERE 1.89 31.29 43.90 9.HOLLANDA 1.80 37.06 50.01 10.LÜKSEMBURG 1.71 7.67 90.68 11.ÇEK CUM. 1.26 41.83 51.45 12. TALYA 1.16 50.80 43.00 13. RLANDA 1.12 27.96 63.41 14. SPANYA 1.10 40.07 48.36 15.PORTEK Z 0.94 60.95 31.54 16.MACAR STAN 0.95 58.03 30.68 17.TÜRK YE 0.66 50.57 41.28 18.YUNAN STAN 0.65 46.59 33.05 19.SLOVAKYA 0.58 50.84 45.10 20.POLONYA 0.56 62.72 30.27 Kaynak:OECD n Figure 2005-Edition ‘Resarch and Development’ Gross Domestic Expenditure on R&D http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T033.xls 69 Ar-ge sisteminin geli tirilmesi, yapılan yatırım ve harcamalarla ilgilidir. sveç GSY H’nın % 3.98 oranında ar-ge yatırımı yaparak 1.sırada yer almı tır. Ar-ge yatırımları daha çok özel kesim tarafından gerçekle tirilmektedir. Finlandiya 3.49’luk harcama ile 2. sırada, Almanya 2.55’lik harcama ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 0.66’lık harama ile 17.sırada yer almaktadır. Türkiye’de ar-ge harcamaları a ırlıklı olarak kamu kesimi tarafından yapılmaktadır. Polonya 0.56’lık oran ile son sırada yer almaktadır ve kamu kesimi harcamalarda a ırlıklı paya sahiptir. 4.1.5.2.2.Ar-ge Personeli Sayısı Ar-ge personeli sayılarında ise; 1000 ki i içinde ortalama 17 ile Finlandiya birinci sırada yer alırken, sveç 10 ki i ile ikinci, Danimarka 9 ki i ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye ise ortalama 1 ki i ile son sırada yer almaktadır. ÜLKELER Tablo 21 A r-ge Personeli Sayısı 1000 K L K ST HDAM Ç NDE AR-GE PERSONEL SAYISI 1.F NLAND YA 17.7 2. SVEÇ 10.6 3.DAN MARKA 9.2 4.BELÇ KA 8.4 5.FRANSA 7.5 6.ALMANYA 6.9 7.LÜKSEMBURG 6.2 8.AVUSTURYA 5.8 9. SPANYA 5.6 10. NG LTERE 5.5 11. RLANDA 5.3 12.HOLLANDA 5.2 13.SLOVAKYA 4.7 14.POLONYA 4.5 15.MACAR STAN 3.9 16.YUNAN STAN 3.7 17.PORTEK Z 3.5 18.ÇEK CUM. 3.2 19. TALYA 3 20.TÜRK YE 1.1 Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Research and Development’; TableII, Resarchers http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T034.xls D E anketine göre; Türkiye’de imalat sanayiinde teknolojik yenilikler 2003 yılında toplamda; % 26.3 ürün yenili i, % 36.4 üretim süreci yenili i, % 37.3 ürün ve üretim süreci yenili inden olu maktadır. Bunların içinde % 11 ürün çe idini geli tirmek, % 14. 6 ürün kalitesini arttırmak, % 10.4 yeni piyasa yaratmak ya da pazar payını arttırmak, % 8.2 yurtdı ında pazar yaratmak, % 9 üretim esnekli ini arttırmak, % 70 10.8 üretim kapasitesini artırmak, % 9.1 i gücü maliyetini azaltmak, % 4.9 hammadde tüketimini azaltmak, % 5.5. enerji tüketimini azaltmak, % 6.7 çevre kirlili ini azaltmak, % 9.8 standart ve mevzuata uyum nedeniyle yapılmaktadır ( D E statistikleri 2004). 4.1.5.2.3.Patent Uygulamaları "Patent sanayiye uygulanabilen, teknolojinin bilinen seviyesini a an bulu ların tescil edilerek, korunmasıdır" (Esino lu 2005;1). Patent uygulamaları ülkelerin ara tırma geli tirme faaliyetlerinin çıktısının (icatların) ölçülmesinde ana göstergedir. Patent sayısı uluslararası kar ıla tırmada rekabet gücüne bakı açısını de i tirmektedir (OECD b 2005). Patent tescilini gerçekle tirebilmek için uluslararası anla malar yapılmaktadır. Bu anla malardan biri Avrupa Patent Sözle mesidir. Sözle meye dahil olan ülkeler, kendi patent enstitüleri aracılı ıyla ba vuru yapabilmektedirler. Yapılan ba vurulardan sonra, prosedürler Avrupa Patent organizasyonu (EPO) tarafından tek elden yürütülmektedir (Esino lu 2005;1). EPO’nun patent uygulamaları gösterilmektedir. Tablo 22 Toplam Patent Uygulaması(2002) ÜLKELER EPO PATENT UYGULAMASI 1.ALMANYA 21.310 2.FRANSA 7.175 3. NG LTERE 5.342 4. TALYA 3.906 5.HOLLANDA 3.808 6. SVEÇ 2.042 7.AVUSTURYA 1.169 8.BELÇ KA 1.167 9.F NLAND YA(2002) 1.177 10.DAN MARKA 868 11. SPANYA 851 12. RLANDA 239 13.MACAR STAN 96 14.YUNAN STAN 71 15.LÜKSEMBURG 72 16.ÇEK CUM. 70 17.POLONYA 53 18.TÜRK YE 43 19.PORTEK Z 40 20.SLOVAKYA 12 Kaynak:OECD n Figures 2005; ‘Science and Technology’; Patenting Activity http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls tabloda 71 Almanya 21.310 patent sayısı ile 1.sırada yer alırken, Fransa 7.175 ile ikinci, ngiltere 5.342 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 43 patent uygulaması ile 18. , Portekiz 40 ile 19., Slovakya 12 ile 20. sırada yer almaktadır. Türkiye’de imalat sanayiinde patent uygulamasına ba vuranlar % 17.8 iken, ba vurmayanlar % 82.2’ dir. Ba vurmama nedenleri; % 32.8’nin bilgisi yok, % 2.3 ü süreyi uzun bulmakta, % 8.9’u maliyetli bulmakta, % 25’i önemli görmemekte, % 8.3’ ü koruma sa lamadı ını dü ünmektedir (D E istatistikleri 2004). 4.1.5.2.4.Bilgi ve leti im Teknolojisi Geli imi Ekonomiler artık bilgiye dayalı büyüdü ünden bilgi ve ileti im teknolojisi geli imi ekonomik geli imi hızlandırıcı faktörlerdir. Bilgi teknolojisi sanayilerinde üretim maliyetleri azalı gösterirken, üretim kapasitesi artı göstermekte, üretimde etkinli i arttırmaktadır. Bilgisayar ve ileti im teknolojisindeki geli meler, üretim için gerekli her türlü bilgi akı ını hızlandırıp kolayla tıdı ı gibi, zaman ve mekan kullanımında sa ladı ı avantajlarla, üretimde etkinli i arttırmaktadır. "Bu geli melerden, bilgi toplumunda teknolojik altyapının önemli bir kesiminin ileti im donanımından olaca ı görülmektedir" (Güne 2003;8-11 ). Tablo 23 Bilgi ve leti im Teknolojisi Geli imi(2004) ÜLKELER B LG VE LET M TEKNOLOJ S GEL M ENDEKS 1.F NLAND YA 1.62 2.DAN MARKA 1.60 3. SVEÇ 1.53 4. NG LTERE 1.21 5.ALMANYA 1.16 6.HOLLANDA 1.08 7.AVUSTURYA 1.01 8.LÜKSEMBURG 1.04 9.FRANSA 0.96 10. RLANDA 0.89 11.BELÇ KA 0.74 12. SPANYA 0.43 13.PORTEK Z 0.39 14.MACAR STAN 0.24 15.ÇEK CUM. 0.21 16.YUNAN STAN 0.17 17. TALYA 0.10 18.SLOVAKYA 0.03 19.TÜRK YE -0.14 20.POLONYA -0.50 Kaynak: World Ecomomic Forum (2004b); ‘The Networked Readiness Index Rankings’ 72 http://www.weforum.org/pdf/Global_Competitiveness_Reports/Reports/GITR_2004_2005/Network ed_Readiness_Index_Rankings.pdf Bilgi ve ileti im teknolojisindeki geli menin ülkelere oranlarına baktı ımızda; Finlandiya 1., Danimarka 2., sveç 3. sırada yer alırken Türkiye 19., Polonya 20. sırada yer almaktadır. 4.1.5.2.5.Evden nternete Ba lanma Oranları Evden internete ba lanma oranları di er bir göstergedir. Teknolojiyi kullanmak ve daha fazla bilgi edinebilmek açısından bireylerin evlerinden internete ba lanma oranları bir geli mi lik göstergesi olup, uluslararası kar ıla tırmalarda kullanılmaktadır. Danimarka’da hane halkının %.69’u evinden internete ba lanabilmektedir. Danimarka bu oranla birinci sırada yer almaktadır. Hollanda %65 ile ikinci, Almanya %60 ile üçüncü sırada yer alırken Türkiye % 7’lik oran ile son sırada yer almaktadır. Tablo 24 Evden nternete Ba lanma Oranları(2004) ÜLKELER % 1.DAN MARKA 69 2.HOLLANDA 65 3.ALMANYA 60 4.LÜKSEMBURG 59 5. NG LTERE 56 6.F NLAND YA 51 7.BELÇ KA(2005) 50 8.AVUSTURYA 45 9. RLANDA 40 10. TALYA 34 11.FRANSA 34 12. SPANYA 34 13.PORTEK Z 26 14.POLONYA 26 15.SLOVAKYA 23 16.ÇEK CUM. 19 17.YUNAN STAN 17 18.MACAR STAN 14 19.TÜRK YE 7 Kaynak:Eurostat 2005, Level of Internet Access-Households http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORT AL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_science_technology&root=Yearlies_n ew_science_technology/I/I5/ir031 73 4.1.5.3.Enerji Enerji günlük ya amın ve ekonomide üretimin vazgeçilmez unsurlarındandır. Enerji konusunda gösterge olarak toplam enerji üretimi, elektrik üretimi ve elektrik tüketimi yer almaktadır. 4.1.5.3.1.Toplam Enerji Üretimi Enerji üretim maliyetleri içerisinde önemli bir paya sahiptir. Artan enerji talebinin kar ılanabilmesi için, enerji üretiminin artması ve üretilen enerjinin çevreye ve do al kaynaklara zarar vermemesi gerekmektedir. Bu açıdan etkili bir ulusal enerji politikası olu turulması ve uygulanması gerekmektedir. Tablo 25 Toplam Enerji Üretimi(2003) ÜLKELER TOPLAM ENERJ ÜRET M m ton 1. NG LTERE 246.4 2.FRANSA 136.3 3.ALMANYA 134.5 4.POLONYA 80.6 5.HOLLANDA 58.5 6. SVEÇ 31.7 7. SPANYA 33 8.ÇEK CUM. 33 9.DAN MARKA 28.5 10. TALYA 27.7 11.TÜRK YE 23.6 12.F NLAND YA 16 13.BELÇ KA 13.5 14.MACAR STAN 10.4 15.AVUSTURYA 10 16.YUNAN STAN 9.9 17.SLOVAKYA 6.4 18.PORTEK Z 4.3 19. RLANDA 1.9 20.LÜKSEMBURG 0.1 Kaynak:OECD in Figures 2005, ‘Energy; Production’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T019.xls Toplam enerji üretiminde Avusturya 253.5 m ton ile birinci sırada, ngiltere 246.4 ile ikinci sırada, Fransa 136.3 m ton ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 23.6 m ton ile 12. sırada yer alırken, Lüksemburg 0.1 ile üçüncü sırada yer almaktadır. 74 4.1.5.3.2.Elektrik Üretimi Elektrik enerjisi, sanayide kullanılan enerji faktörleri içerisinde en önemli olan faktördür. Artan enerji talebini kar ılayabilmek için elektrik üretimi ve da ıtımı önem arz etmektedir. Enerji talebinin kar ılanamaması durumunda, artan elektrik fiyatları üretim maliyetlerinin artması nedeniyle ürün fiyatlarının artmasına ve rekabet gücünün azalmasına neden olacaktır. Tablo 26 Elektrik Üretimi(2003)Gwh ÜLKELER 1.ALMANYA TOPLAM ELEKTR K ÜRET M (2003) 599.470 2.FRANSA 566.949 3. SPANYA 262.860 4. NG LTERE 398.620 5. TALYA 293.865 6.POLONYA 151.631 7.TÜRK YE 140.581 8. SVEÇ 135.435 9.HOLLANDA 96.775 10.BELÇ KA 84.618 11.F NLAND YA 84.227 12.ÇEK CUM. 82.223 13.AVUSTURYA 60.097 14.YUNAN STAN 58.478 15.POTREK Z 46.852 16.DAN MARKA 46.196 17.MACAR STAN 34.141 18.SLOVAKYA 31.176 19. RLANDA 25.219 20.LÜKSEMBURG 3.611 Kaynak:Eurostat 2005, Total Gross Electricity Generation http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORT AL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_environment_energy&root=Yearlies_ new_environment_energy/H/H2/H23/ebc16144 Elektrik üretiminde Almanya 599.470 gwh elektrik üreterek 1. sırada yer almaktadır. Fransa, 566.949 gwh elektrik üreterek 2. sırada, spanya ise 262.860 gwh elektrik üretimi ile 3. sırada yer almaktadır. Türkiye elektrik üretiminde 140.581 gwh ile 7.sırada yer alırken, Lüksemburg 3.611 ile son sırada yer almaktadır. 75 4.1.5.3.3.Elektrik Tüketimi Günlük ya amda enerji talebi gün geçtikçe artı göstermektedir. Ki i ba ına dü en elektrik tüketimi, bireylerin gereksinim duydukları enerji talebinin kar ılanma oranını yansıtmaktadır. Bu nedenle sıralama, ki i ba ına dü en enerji tüketiminin en fazla oldu u ülkeden ba layarak yapılmı tır. Tablo 27 Elektrik Tüketimi (2003) ÜLKELER ELEKTR K TÜKET M K 1.F NLAND YA 16427 2.LÜKSEMVURG 15933 3. SVEÇ 15397 4.BELÇ KA 8414 5.AVUSTURYA 8128 6.FRANSA 7624 7.ALMANYA 6898 8.HOLLANDA 6748 9.DAN MARKA 6599 10. NG LTERE 6231 11. RLANDA 6105 12.ÇEK CUM. 6070 13. SPANYA 5868 14. TALYA 5576 15.SLOVAKYA 5009 16.YUNAN STAN 5064 17.PORTEK Z 4382 18.MACAR STAN 3637 19.POLONYA 3328 20.TÜRK YE 1654 Kaynak: International Energy Agency (IEA) http:www.iea.org/dbtw-wpd/Textbase/nppdf/free/2005/key2005.pdf BA INA(kwh) Ki i ba ına elektrik tüketiminde ise Finlandiya 16427 kwh elektrik tüketimi ile 1. sırada, Lüksemburg 15933 kwh elektirik tüketimi ile ikinci sırada, sveç 15397 kwh elektrik tüketimi ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 1654 kwh elektrik tüketimi ile son sırada yer almaktadır. Türkiye toplam elektrik üretiminde ön sıralarda yer alırken, artan nüfus neticesinde elektrik üretimi, tüketimi kar ılayamamakta, bu durumda enerji fiyatları artı göstermektedir. 4.1.5.4.Çevre Küreselle me ile birlikte artan uluslararası ticaret ile birlikte, endüstrilerin çevreye verdikleri zarar günümüzde tartı ılan konular arasındadır. Endüstrileri hızla geli en ancak, atık oranları ve çevreye verdikleri zararlar ile bu zararları telafi edecek 76 yatırımlarda bulunmayan ülkelerin rekabet güçleri zayıflamaktadır. Rekabet gücünün sürdürülebilmesi ve gelecek nesillerin ya am kalitesinin arttırılabilmesi açısından çevre korunmasına gösterilen duyarlılı ın arttırılması gerekmektedir. Çevre konusunda öncelikle kirlilik oranları, atık miktarları ve çevreye yapılan harcamalar ele alınacaktır. 4.1.5.4.1.Kirlilik Oranları Çevre göstergelerinin ilki olan hava kirlilik oranlarıdır. Endüstriyel üretim beraberinde hava kirlili ini de getirmektedir. Hava kirlili i sa lıksız ya am ko ullarına neden olarak bireylerin sa lıklarını olumsuz etkilemektedir. Her geçen gün artan hava kirlili i çe itli önlemler alınmadı ı taktirde ciddi sa lık sorunları meydana getirecektir. Tablo 28 Hava Kirlilik Oranları(2002) HAVA K RL L ÜLKELER SÜLFÜR OKS T N TROJEN OKS T TOPLAM 1.ALMANYA 7 17 24 2.AVUSTURYA 4 25 29 3.FRANSA 9 23 32 4.HOLLANDA 5 27 32 5. TALYA 11 22 33 6. SVEÇ 6 27 33 7.SLOVAKYA 19 19 38 8.DAN MARKA 5 36 41 9.BELÇ KA 15 28 43 10. NG LTERE 17 26 43 11.TÜRK YE 31 14 45 12.LÜKSEMBURG 7 38 45 13.MACAR STAN 35 18 53 14.ÇEK CUM. 23 31 54 15.PORTEK Z 28 28 56 16. RLANDA 25 31 56 17.F NLAND YA 16 41 57 18.POLONYA 38 21 59 19. SPANYA 37 35 72 20.YUNAN STAN 46 29 75 Kaynak:OECD in Figures 2005, Environment;Emissions and Pollution http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls Tablo’dan yola çıkarak yorum yapacak olursak; Almanya, sülfür oksit ve nitrojen oksitten olu an hava kirlili inde 24’lük oran ile, en az hava kirli ine sahip ülke olup birinci sırada yer almaktadır. Avusturya ve Fransa da 29 ve 32’lik oranlarla ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadırlar. Türkiye hava kirlilik oranında 45’lik oran ile 77 11.sırada yer almaktadır. spanya 72, Yunanistan 75 oranındaki paylar ile en fazla hava kirlili ine sahip ülkelerdir. 4.1.5.4.2.Kentsel Atık Miktarı Kentsel atık miktarı di er bir göstergedir. Gerçekle tirilen üretim potansiyeli ne denli büyük olursa olsun, üretim sonucu meydana gelen negatif dı sallıklar önlenmedi i sürece elde edilen rekabet gücü kalıcı olmayacaktır. Bu nedenle kentsel atık miktarı en az olan ülkeler en rekabetçi ülkeler olarak belirlenmi tir. ÜLKELER Tablo 29 Kentsel Atık Miktarı(2002) 1.POLONYA 2.ÇEK CUM. 3.SLOVAKYA 4.TÜRK YE 5.YUNAN STAN 6.BELÇ KA 7.PORTEK Z 8.F NLAND YA 9.MACAR STAN 10. SVEÇ 11. TALYA 12.FRANSA 13.AVUSTURYA 14.HOLLANDA 15. NG LTERE 16.ALMANYA 17. SPANYA 18.LÜKSEMBURG 19.DAN MARKA 20. RLANDA KENTSEL ATIK ( Ki i ba ına kg) 260 280 300 360 430 440 450 450 460 470 520 540 560 600 610 640 650 650 670 760 Kaynak:OECD in Figures 2005, Environment;Emissions and Pollution http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls Ki i ba ına kentsel atık miktarlarında Polonya ki i ba ına 260 kg ile en aza atık miktarına sahip ülke olarak birinci sırada yer almaktadır. Çek Cumhuriyeti 280 kg ile ikici sırada yer almaktadır. Türkiye ise ki i ba ına 360 kg ile 4.sırada yer almaktadır. rlanda ki i ba ına 760 kg ile son sırada yer almaktadır. 4.1.5.4.3.Kirlili i Önleyici Harcamalar Çevre üzerinde olu an tahribatların ortadan kaldırılması ve yeni tehditlerin olu umunun önlenmesi için, kamu kesiminin ve özel sektörün çe itli önlemler alarak 78 uygulamaları gerekmektedir. GSY H’nın yüzdesi olarak, en fazla harcamada bulunan ülke en rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir. Tablo 30 Kirlili i Önlemek çin Yapılan Harcamalar(2002) ÜLKELER 1.AVUSTURYA HARCAMALAR (% GSY H) 2.4 2.HOLLANDA 2 3.POLONYA 2 4.FRANSA 1.7 5.ALMANYA 1.6 6.BELÇ KA 1.5 7.MACAR STAN 1.4 8.ÇEK CUM. 1.2 9. SVEÇ 1.1 10.TÜRK YE 1.1 11. TALYA 0.8 12.PORTEK Z 0.8 13.F NLAND YA 0.8 14.SLOVAKYA 0.8 15. SPANYA 0.8 16. NG LTERE 0.7 17. RLANDA 0.6 Kaynak:OECD in Figures 2005, Environment;Emissions and Pollution http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls Avusturya’nın kirlilik miktarı di er birçok ülkeye nazaran az olmasına ra men GSY H’sından kirlili i önleyici harcamada bulunmak için en fazla pay ayıran ülkedir. Avusturya % 2.4’lük oran ayırırken Hollanda %2, Fransa % 1.7 oranında pay ayırmaktadır. Türkiye’de oran GSY H’nın %1.1’dir. Oran olarak çevre için ayrılan pay az olmasına ra men di er ülkeler ile kıyaslandı ında Türkiye çevre konusunda rekabet gücü yüksek bir ülkedir. 4.1.5.5.E itim E itim bir ülke insanına yapılan en önemli yatırımdır. Ülke insanının e itimi yalnızca e itilen insana de il, aynı zamanda tüm topluma yarar sa lamaktadır. "E itimde önemli boyutlarda bir dı sallık söz konusudur" (Kumcu 2005;1). E itim 79 göstergeleri olarak, e itim harcamaları ve yabancı dil ö renimi ve üniversite e itiminde yabancı ö renci sayısı ele alınmı tır. 4.1.5.1.1.E itime Yapılan Harcamalar E itim harcamaları kamu ve özel kesimin yaptı ı harcamaların toplamı olarak ele alınmı tır. Tüm AB ülkelerinde e itim harcamaları yüksek oranda kamu tarafından gerçekle tirilmektedir. Özel kesimin e itim harcamalarında payının artması, e itim sisteminin daha etkili olabilmesini sa layacaktır. Tablo 31 E itim Harcamaları ÜLKELER TOPLAM KAMU ÖZEL KAMU+ÖZEL GSY H’nın %’si Olarak GSY H’nın %’si Olarak 1. NG LTERE 7.34 4.66 0.82 2.DAN MARKA 7.10 6.82 0.28 3. SVEÇ 6.46 6.25 0.21 4.BELÇ KA 6.36 5.97 0.39 5.FRANSA 5.98 5.61 0.38 6.PORTEK Z 5.85 5.77 0.09 7.F NLAND YA 5.84 5.74 0.10 8.AVUSTURYA 5.78 5.56 0.22 9.POLONYA 5.56 10. TALYA 5.31 4.87 0.44 11.ALMANYA 5.26 4.28 0.98 12.MACAR STAN 5.18 4.61 0.57 13.HOLLANDA 4.90 4.51 0.39 14. SPANYA 4.89 4.33 0.56 15.ÇEK CUM. 4.58 4.21 0.38 16. RLANDA 4.49 4.14 0.35 17.SLOVAKYA 4.11 3.99 0.12 18.YUNAN STAN 4.06 3.82 0.23 19.LÜKSEMBURG 3.64 3.64 20.TÜRK YE 3.51 3.46 Kaynak:OECD in Figure 2005, Education;Expenditure http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T031.xls Toplam harcamalar baz alındı ında ngiltere e itime en fazla kaynak aktaran ülkedir. ngiltere’de 7.34 olan oran Danimarka’da 7.10, sveç’te 6.46, Belçika’da 6.36’dır. Türkiye rakipleri içerisinde e itime en az kaynak ayıran ülkedir. Türkiye’de e itime yapılan toplam harcama oranı GSY H’nın %’si olarak 3.51’dir. Türkiye bu oran ile AB ülkeleri içerisinde sonuncu durumdadır. 80 4.1.5.2.2.Yabancı Dil Ö renimi Küreselle menin hızla devam etti i günümüzde, entegre olan toplumlar arasında yabancı dil ileti im açısından son derece önemlidir. Yabancı dil olarak ngilizce, Almanca ve Fransızca dilleri ve ö renim düzeyleri seçilmi tir. Tablo 32 Yabancı Dil Ö renimi (Lise Seviyesinde) 2003 % ÜLKELER NG L ZCE ALMANCA FRANSIZCA Ö REN M Ö REN M Ö REN M 1.LÜKSEMBURG 96.9 96.9 96.9 2.HOLLANDA 100 85.7 70 3.DAN MARKA 96.7 71.6 22.3 4.SLOVAKYA 96.7 77 13.5 5.ÇEK CUM. 100 69.9 17.2 6. SVEÇ 100 43.4 26.3 7.POLONYA 92.2 63.9 12.7 8.BELÇ KA 94.5 28.8 47.2 9.F NLAND YA 99.5 40.6 20.8 10.ALMANYA 93.1 29.4 11. SPANYA 95.7 1.2 30.3 12.FRANSA 99.5 28.7 13.MACAR STAN 64.3 52.9 5.9 14. TALYA 85.7 8.2 26.4 15.AVUSTURYA(2002) 96.9 42.8 16.YUNAN STAN(2002) 95.2 2.1 10.3 17.TÜRK YE 66.1 3.8 0.8 18. RLANDA 18.7 65.7 Kaynak:Eurostat 2005, Pupils Learning English, French, German; Upper Secondary, General Education http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORT AL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_population&root=Yearlies_new_pop ulation/C/C3/C34/cca13584 Not: Almanca ve Fransızca dil ö renimi internet adresleri kaynakçada gösterilmi tir Lise seviyesinde yabancı dil ö renimlerine bakacak olursak, üç dilin de yo un olarak ö retildi i Lüksemburg 96.9’luk oran ile birinci sırada yer almaktadır. Lüksemburg’da üç dilde aynı oranda yani % 96.9 oranında ö retilmektedir. Hollanda, Danimarka, Slovakya da yine üç dilin ö reniminde ön sıralarda yer almaktadırlar. Hollanda’da ngilizce ö retimi %100, Almanca % 85.7, Fransızca %70 oranında yapılırken, Danimarka’da ngilizce %96.7, Almanca %71.6, Fransızca %22.3 oranında yapılmaktadır. Türkiye ise yabancı dil ö reniminde son sıralarda yer almaktadır. Türkiye’de lise seviyesinde ngilizce ö renimi % 66.1, Almanca ö renimi % 3.8, Fransızca ö renimi %0.8 oranında olmaktadır. 81 4.1.5.5.3.Yabancı Ö renci Sayısı Ö rencilerin e itim almak için yabancı bir ülkeyi tercih etmeleri, o ülkenin e itim sisteminin ileri düzeyde oldu unu göstermektedir. Bu açıdan yabancı ö renci çekebilen ülkelerin e itimde rekabet gücüne sahip oldukları söylenebilir. Tablo 33 Üniversite E itiminde Yabancı Ö renci Sayısı(2003) ÜLKELER ÜN VERS TE E T M NDE YABANCI Ö RENC SAYISI 1. NG LTERE 255.233 2.ALMANYA 240.619 3.FRANSA 221.567 4. SPANYA 53.639 5.BELÇ KA 41.856 6. TALYA 36.137 7.AVUSTURYA 31.101 8. SVEÇ 25.523 9.HOLLANDA 20.531 10.DAN MARKA 18.120 11.TÜRK YE 15.719 12.PORTEK Z 15.483 13.ÇEK CUM. 12.474 14.YUNUN STAN 12.456 15.MACAR STAN 12.226 16. RLANDA 10.221 17.POLONYA 7.617 18.F NLAND YA 7.361 19.SLOVAKYA 1.651 Kaynak: OECD in Figure 2005, Foreign Students in Tertiary Education http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G009.xls Yabancı ülke ö rencilerinin e itim görmek için seçtikleri ilk ülke ngiltere’dir. E itimde toplam 225.619 yabancı ö renciye sahip olan ngiltere birinci sırada yer alırken, Fransa ikinci, spanya 53.639 ö renci ile üçüncü, Türkiye 15.739 ö renci ile 11.sırada yer almaktadır. Finlandiya 18.sırada, Slovakya 1.651 ö renci ile son sırada yer almaktadır. Fiziksel, mali veya do al kaynaklar ne denli büyük olursa olsun nitelikli insan gücü olmadan ne ülke ekonomisinin ne de i letmelerin uzun vadede kalıcı bir ba arıya ula ması mümkün olmamaktadır (Gürak 2002;1). AB ülkelerine oranla e itim sıralamalarında alt sıralarda bulunan Türkiye’de e itime verilen önem arttırılarak, e itimli i gücünü ve böylece verimlili i arttırmak amaçlanmalıdır. 82 4.1.5.6.Sa lık Sa lık, ülke insanın refah seviyesi ve be eri sermayenin geli imi açısından önem arz etmektedir. Sa lık ko ulları iyi düzeyde olan i gücünün verimlili i, i e adaptasyonu, artı gösterecektir. Gösterge olarak yapılan harcamalar, sa lıklı ya am süresi ve bebek ölüm oranı ele alınmı tır. 4.1.5.6.1.Sa lık çin Yapılan Harcamalar Sa lık için yapılan toplam harcamalar kamunun ve özel sektörün yaptı ı harcamaların toplamını göstermektedir.Yapılan harcamalar sa lı a gösterilen önemin belirtisidir. ÜLKELER Tablo 34 Sa lık için yapılan toplam harcamalar (2003) SA LIK Ç N YAPILAN TOPLAM HARCAMALAR(%GSY H) 1.ALMANYA 11,1 2.FRANSA 10.1 3.YUNAN STAN 9,9 4.HOLLANDA 9.8 5.BELÇ KA 9.6 6.PORTEK Z 9.6 7. SVEÇ 9.2 8.DAN MARKA 9 9. TALYA 8,4 10.MACAR STAN 7.8 11. SPANYA 7.7 12. NG LTERE 7,7 13.AVUSTURYA 7,6 14.ÇEK CUM 7.5 15.F NLAND YA 7,4 16. RLANDA 7.3 17.TÜRK YE 6,6 18.LÜKSEMBURG 6,1 19.POLONYA 6 20.SLOVAKYA 5.9 Kaynak:OECD in Figures 2005, Health; Spending and Resources http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T002.xls GSY H’nın %’si olarak yapılan harcamalara baktı ımızda Almanya 11.1’lik oran ile sa lık harcamalarında birinci sırada yer almaktadır. Fransa 10.1,Yunanistan 9.9’luk oranlarla Almanya’yı takip eden ülkelerdir. Türkiye 6.6’lık oran ile 17. sırada yer almaktadır. 83 4.1.5.6.2.Ortalama Ya am Süresi Ortalama ya am süresi, sa lık ko ullarına, sa lık için yapılan yatırımlara ba lı olarak de i im göstermektedir. Ya am standartlarına ba lı olarak de i en ortalama ya am süresi en uzun, ortalama 80 ile sveç’tir. Di er ülkelerden talya, Fransa, spanya, Yunanistan da ortalama 79 ile ya am süreleri yüksek olan ülkelerdir. Türkiye 72.36’lık oran ile son sırada yer almaktadır. Tablo 35 Ortalama Ya am Süresi (2005) ÜLKELER 1. SVEÇ TOPLAM(2005) 80.40 2. TALYA 79.68 3.FRANSA 79.60 4. SPANYA 79.52 5.YUNAN STAN 79.09 6.AVUSTURYA 78.92 7.HOLLANDA 78.81 8.LÜKSEMBURG 78.74 9.ALMANYA 78.65 10.BELÇ KA 78.62 11. NG LTERE 78.38 12.F NLAND YA 78.35 13.DAN MARKA 77.62 14. RLANDA 77.56 13.PORTEK Z 77.53 16.ÇEK CUM. 76.02 17.POLONYA 74.74 18.SLOVAKYA 74.50 19.MACAR STAN 72.40 20.TÜRK YE 72.36 Kaynak: CIA The World Fact Book ; 2005 Life Expendacy http://www.cia.gov./cia/publications/factbook/rankorder/2102rank.html 4.1.5.6.3.Bebek Ölüm Oranı Bebek ölüm oranı di er bir göstergedir. Elveri siz artlarda do an ve büyütülen, iyi beslenemeyen, do um sonrası doktor kontrolünden geçmeyen ve çe itli hastalıklara sahip bebeklerin ölüm oranı ülkenin sa lık hizmetleri açısından önemli bir göstergedir. 84 sveç’te do an her 10000 çocuktan sadece 28’i ölürken, Türkiye’de 410’unu ölmektedir. Di er ülkelerde ise sayı 100’ü geçmemektedir. Tablo 36 Bebek Ölüm Oranı (2005) ÜLKELER BEBEK ÖLÜM ORANI (do an her 1000 bebekten) 1. SVEÇ 2.77 2.F NLAND YA 3.57 3.ÇEK CUM. 3.93 4.ALMANYA 4.16 5.FRANSA 4.26 6. SPANYA 4.42 7.DAN MARKA 4.56 8.AVUSTURYA 4.66 9.BELÇ KA 4.68 10.LÜKSEMBURG 4.81 11.HOLLANDA 5.04 12.PORTEK Z 5.05 13. NG LTERE 5.16 14. RLANDA 5.39 15.YUNAN STAN 5.53 16. TALYA 5.94 17.POLONYA 7.36 18.SLOVAKYA 7.41 19.MACAR STAN 8.57 20.TÜRK YE 41.04 Kaynak: CIA The World Fact Book 2005, Rank Order;Infant Mortality Rate http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/rankorder/2091rank.html 4.2.Rekabet Gücü Çıktıları Rekabet gücü girdileri üzerinde alınan kararlar, ülkenin ekonomik performansını etkileyerek rekabet gücünde etkileri olan çıktıları olu turmaktadır. Rekabet gücü çıktıları verimlilik, i maliyetleri, fiyatlardan olu maktadır. Verimlilik daha az girdi ile daha fazla üretimi ya da etkin üretimi sa larken, i maliyetleri yatırım kararlarını, yapılan yatırım sonucu üretilen ürünlerin fiyatını etkilemekte, fiyatların ise uluslararası rekabette öncü rolü bulunup, ülkenin dı ticaretini etkilemektedir. 4.2.1.Verimlilik Rekabetçili in en önemli unsurlarından biri toplam verimlili i arttırmaktır. Küreselle menin getirdi i üretim ve ticaretteki büyüme fırsatları ve artan rekabet, ülkelerin yerel ve ulusal pazarlara dönük endüstrilerinde verimlilik ve rekabet gücü artı ını gerekli kılmaktadır (T SK 2001;1). 85 Tablo 37 gücü Verimlili i(2003) ÜLKELER VER ML L K OECD=100 1.LÜKSEMBURG 153 2.BELÇ KA 144 3.FRANSA 142 4. RLANDA 135 5.HOLLANDA 132 6.ALMANYA 122 7. TALYA 120 8.AVUSTURYA 120 9.DAN MARKA 119 10. SPANYA 114 11. NG LTERE 113 12.F NLAND YA 109 13. SVEÇ 104 14.YUNAN STAN 80 15.PORTEK Z 70 16.MACAR STAN 62 17.SLOVAKYA 60 18.ÇEK CUM 55 19.POLONYA 50 20.TÜRK YE 35 Kaynak:OECD n Figures 2005, ‘Labour Productivity’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G006.xls Not: gücü verimlili i oranları, grafikten alınmı tır. AB ülkeleri açısından toplam i gücü verimlili ine baktı ımızda Lüksemburg endeks de eri olan 153 ile verimlilikte birinci sırada yer almaktadır. Belçika 144, Fransa 142 ile ilk üç ülke arasında iken Türkiye 35 ile sonuncu durumdadır. Türkiye’nin rekabet gücünün dü ük olmasında en önemli nedenlerden biri de verimlili in dü ük olmasıdır. Bu konuda yapılması gereken nitelikli i gücü yeti tirilmesi ve böylece i letme verimlili inin arttırılarak uluslararası arenada rekabetçi üstünlü e sahip olabilmektir. Bu konuda yine be eri sermaye yatırımları ön plana çıkarak e itimin önemi artmaktadır. 4.2.2. Maliyetleri maliyetleri fiyatlar yolu ile uluslararası rekabet gücü üzerinde etkili olabilmektedir. Artan getirebilmektedir. incelenmi tir. fiyatlar, ihracatı azaltırken, ithal ürünleri cazip hale maliyetleri içerisinde i gücü maliyetleri, enerji fiyatları ele alınıp 86 4.2.2.1. gücü Maliyetleri Yüksek i gücü maliyetleri, üretim sürecinde önemli bir maliyet kalemi oldu undan, firmaların üretim maliyetlerini do rudan etkilemektedir. Üretim maliyetleri artı gösteren firmalar, artan fiyatlar kar ısında tedbir olarak çalı tırdıkları i gücünü azaltma yolunu seçebilmektedirler. Bu durumda, i sizlik oranı artı göstermekte ve çe itli toplumsal sorunlar ya anmaktadır. Tablo 38 gücü Maliyetleri(2004) ÜLKELER GÜCÜ MAL YETLER 1.MACAR STAN 13.229 2.SLOVAKYA 13.997 3.PORTEK Z 16.128 4.POLONYA 17.319 5.ÇEK CUM. 19.395 6.TÜRK YE 20.003 7.YUNAN STAN 22.138 8. SPANYA 29.382 9. RLANDA 30.236 10.AVUSTURYA 34.356 11. SVEÇ 34.606 12. TALYA 35.005 13.FRANSA 35.443 14.LÜKSEMBURG 35.767 15. NG LTERE 36.159 16.F NLAND YA 37.174 17.DAN MARKA 37.856 18.HOLLANDA 39.614 19.ALMANYA 42.543 20.BELÇ KA 46.261 Kaynak:OECD Economic Outlook (2004); Income tax plus employees and employers social security contributions ‘Labour Costs’ Table1.3. http://www.oecd.org/dataoecd/33/28/34545117.pdf gücü maliyetlerine baktı ımızda Macaristan 13.229’luk oran ile en az i gücü maliyetine sahip ülke durumundadır. Macaristan’ı Slovakya ve Portekiz izlemektedir. Türkiye ise 20.003’lük oran ile 6.sırada yer almaktadır. Hollanda 39.614, Almanya 42.543, Belçika ise 46.261’lik oran ile son sırada yer almaktadır. 87 Tablo 39 gücü Maliyetlerinde stihdam Vergileri (2004) (Ücretlerden Alınan Vergiler le çi ve veren Sosyal Güvenlik Primlerinin gücü Maliyetine oranı) ÜLKELER ST HDAM VERG LER N N YÜKÜ 1. RLANDA 23.8 2. NG LTERE 31.2 3.LÜKSEMBURG 31.9 4.PORTEK Z 32.6 5.YUNAN STAN 34.9 6. SPANYA 38 7.DAN MARKA 41.5 8.SLOVAKYA 42 9.TÜRK YE 42.7 10.POLONYA 43.1 11.HOLLANDA 43.6 12.ÇEK CUM. 43.6 13.F NLAND YA 43.8 14.AVUSTURYA 44.9 15. TALYA 45.7 16.MACAR STAN 45.8 17.FRANSA 47.4 18. SVEÇ 48 19.ALMANYA 50.7 20.BELÇ KA 54.2 Kaynak:OECD Economic Outlook 2004 ; Income tax plus employees and employers social security contributions ,Table1.3 http://www.oecd.org/dataoecd/33/28/34545117.pdf Yüksek vergi yükü ve sosyal güvenlik primleri i gücü maliyetini yükselterek rekabet gücünü zayıflatmaktadır. Ücretlerden alınan vergiler ve sosyal güvenlik primleri toplamından olu an istihdam vergilerinde rlanda % 23.8’lik oran ile birinci ve en rekabetçi ülke konumundadır. ngiltere’de oran %31.2’dir ve ikinci sırada yer almaktadır, Lüksemburg’da ise %31.9’dur, üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye’de oran 42.7’dir ve 9. sırada yer almaktadır. Son sıralarda yer alan sveç’te oran 48, Almanya’da 50.7, Belçika’da 54.2’dir. gücü maliyetlerinin dü ürülerek, istihdamın arttırılması, kayıtdı ı ekonominin önlenmesi ve böylece rekabet gücünün arttırılması için vergi yükü ve sosyal güvenlik primleri dü ürülmelidir. 4.2.2.2.Enerji Fiyatları Enerjinin ucuz ve kaliteli sunumu hem günlük ya am hem de sanayile me açısından önem arz etmektedir. Enerji maliyetlerindeki artı , fiyatlarda artı göstermesi nedeni ile rekabet gücü üzerinde azaltıcı etkide bulunabilmektedir. 88 4.2.2.1.Sanayide Kullanılan Elektri in Fiyatı(2004) Elektrik fiyatlarına baktı ımızda elektri i en ucuz temin eden dolayısıyla elektrik sunumunda en rekabetçi ülke Fransa’dır. Yunanistan, Polonya da rakiplerine oranla daha ucuz elektrik temin etmektedirler. Türkiye sıralamada pahalı elektrik elde etmesinden dolayı son sıralarda yer almaktadır. Sıralamada Türkiye 12. talya ise 13.sırada yer almaktadırlar. Tablo 40 Sanayide Kullanılan Elektri in Fiyatı ÜLKELER ELEKTR K F YATI Saat Ba ına Kwh ,Dolar 1.FRANSA 0.050 2.POLONYA 0.060 3.YUNAN STAN 0.063 4.ÇEK CUM. 0.066 5. NG LTERE 0.067 6.F NLAND YA 0.072 7.SLOVAKYA 0.083 8.MACAR STAN 0.090 9.PORTEK Z 0.093 10.DAN MARKA 0.096 11. RLANDA 0.096 12.TÜRK YE 0.100 13. TALYA 0.162 Kaynak:Energy Information Administration (EIA) 2006; Electric Prices For Industry http://www.eia.doe.gov/emeu/international/elecprii.html "Türkiye’de elektri in pahalı olasının nedeni çapraz sübvansiyonlar ve elektrik da ıtımında ya anan sorunlardır". Çapraz sübvansiyonların önlenmesi ve elektri in maliyete dayalı fiyatlandırmaya tabi tutulması ile kayıp kaçak oranları dü ürülmelidir. Ayrıca Teda ’ta çalı an personelin sayısı azaltılıp maa oranları dü ürüldü ünde elektrik üretiminde verimlilik ve rekabet gücü arttırılabilecektir (Ça layan 2003;97). 4.2.3.Fiyatlar Fiyatlar üretici ve tüketici fiyatları olarak ele alınmı tır. Tüketici fiyatları, hane halkının satın aldı ı ürün ve hizmet sepetinin fiyatını gösterirken, üretici fiyatları, üretici fiyatları endeksi de belirli bir mal demetinin maliyetini ölçmektedir. 89 4.2.3.1.Tüketici Fiyatları Tüketici fiyatlarındaki % de i me hane halkının satın alma gücündeki de i meyi ve dolayısıyla refah seviyelerindeki de i meyi belirtir. ÜLKELER Tablo 41 Tüketci fiyatları Endeksi ve % de i me (2004) TÜKET C 2004/2003 F YATLARI %DE ME ENDEKS 2000=100 1.F NLAND YA 105.5 0.4 2. SVEÇ 107.1 0.3 3.ALMANYA 107.3 2.1 4.DAN MARKA 108.4 1.2 5.BELÇ KA 108.6 2.3 6.FRANSA 108.9 2.1 7.AVUSTURYA 109.6 2.9 8.ÇEK CUMHUR YET 110.1 2.8 9.LÜKSEMBURG 110.4 2.1 10.HOLLANDA 111.0 1.2 11. TALYA 111.3 2.0 12. NG LTERE 111.5 3.5 13.POLONYA 113.6 4.2 14.PORTEK Z 115.6 2.5 15. SPANYA 115.6 3.2 16.YUNAN STAN 116.1 3.1 17. RLANDA 117.3 2.6 18.MACAR STAN 129.4 5.5 19.SLOVAKYA 129.5 6.0 20.TÜRK YE 325.3 9.3 Kaynak:OECD n Figure 2005, ‘Price and Interest Rates’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T024.xls Ülkeler açısından baktı ımızda en dü ük tüketici fiyatına sahip olan ülke 105.5’lik endeks ve yıllık 0.4’lük artı ile Finlandiya’dır. Finlandiya’yı sveç, Almanya, Danimarka izlemektedir. Türkiye ise 325.3’lük endeks de eri ve %9.3’lük de i me ile son sırada yer almaktadır. Türkiye’de tüketici fiyatlarındaki artı ile birlikte ithal mala olan talep artarak 2004 yılında tüketim malları ithalatı %60.6 oranında artmı tır. 4.2.3.2.Üretici Fiyatları Hammadde ve yarı mamul gibi malları kapsayan üretici fiyatları endeksi TÜFE’den kapsam itibariyle ayrılmaktadır. Da ıtım sisteminin erken bir a amasındaki fiyatları ölçmek için düzenlenmi olması bakımından farklılık göstermektedir (Dornbush/Fischer 1998;38). Hammadde ve yarı mamullerin artan fiyatı, üreticilerin yüksek fiyatlı girdi sa layabilmelerine neden olarak rekabet gücünün dü mesine sebep olmaktadır. 90 Tablo 42 Üretici Fiyatları Endeksi ve % De i me(2004) ÜLKELER ÜRET C F YATLARI % DE ME ENDEKS 2000=100 1. RLANDA 88.1 -1.6 2.F NLAND YA 95.8 1.2 3. SVEÇ 100.4 2.1 4.FRANSA 103.4 2.3 5.BELÇ KA 104.4 5.1 6. NG LTERE 104.9 2.9 7.ALMANYA 105.2 3.2 8.HOLLANDA 105.9 6.2 9.DAN MARKA 106.1 2.6 10.PORTEK Z 107.5 4.5 11.MACAR STAN 107.9 1.1 12. TALYA 108.1 4.2 13. SPANYA 109 5 14.AVUSTURYA 109 5.2 15.POLONYA 109.2 5.2 16.ÇEK CUM. 110.2 8.3 17.YUNAN STAN 114.2 4.2 18.SLOVAKYA 115 4.9 19.LÜKSEMBURG 117 16.7 20.TÜRK YE 354.6 13.8 Kaynak:OECD in Figures 2005, ‘Price and Interest Rates’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T024.xls rlanda 88.1 endeks de eri ve fiyatlarda %1.6’lık azalı ile önemli üretici fiyatlarında rekabetçi üstünlü e sahiptir. rlanda 1. Finlandiya 95.8 endeks de eri ile ikinci, sveç 100.4 de eri ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 354.6’lık de er ve %13.8’lik artı ile son sırada yer almaktadır. Hammadde ve yarı mamul malların fiyatlarındaki artı , Türkiye’nin üretim için gerekli bir takım girdileri ithal etmesi ve bu sebeple üretimde dı a ba ımlılı a neden olmaktadır. Türkiye’nin aramalı ithalatı ithalat içinde en a ırlıklı paya sahip olup 2004’de %35.1.artı göstermi tir. 4.3.Rekabet Gücü Sonuçları Girdi-çıktı modelinde son bölümü rekabet gücü sonuçları olu turmaktadır. Ülkelerde refah ve kalkınmı lık düzeyinin artması ve bunun sürdürülebilmesi rekabetçi üstünlük sa layacaktır. Girdi ve çıktılar rekabetçi üstünlük ortamını hazırlarken, sonuçlar rekabet gücünün ortaya konulmasına yardımcı olmaktadır. Var olan rekabetçi ortamın yitirilmemesi için ülkelerin performanslarını devam ettirmeleri, geride kalan ülkelerin reformlarla yarı ta ön saflara geçmeyi amaçlamaları gerekmektedir. 91 4.3.1.Makro Ekonomik Performans Sonuçlar GSY H, GSY H’nın nüfusa bölünmesiyle elde edilen ve ki ilerin refah seviyelerini daha net gösteren ki i ba ına GSY H, ekonomideki reel büyüme oranı, üretim hacmi, i sizlik oranları, dı ticaret, dı ticaretin etkili oldu u cari i lemler dengesi, bütçe açıklarının kapatılması için alınan kamu borçları, büyük ölçüde borçlanmanın neden oldu u kayıtdı ı ekonomiden olu maktadır. 4.3.1.1.GSY H GSY H belli bir dönem içinde bir ülkede üretilen nihai mal ve hizmetlerin de eridir (Dornbush,Fischer 1998;29). GSY H yurtiçi üretim sonucu olu an gelirin standart ölçümüdür. Toplam GSY H ekonominin büyüklü ü hakkında bir ölçüt iken ki i ba ına GSY H ekonomik ya am standartları açısından göstergedir . Tablo 43 GSY H (milyar dolar) (2004) ÜLKELER GSY H (SGP’ye Göre) 1.ALMANYA 2.351,0 2. NG LTERE 1.875,2 3.FRANSA 1.837,6 4. TALYA 1.610,2 5. SPANYA 1.090,8 6.TÜRK YE 551.9 7.HOLLANDA 507.6 8.POLONYA 428.8 9.BELÇ KA 321.4 10. SVEÇ 273.1 11.AVUSTURYA 259,4 12.YUNAN STAN 237,1 13.PORTEK Z 204,0 14.ÇEK CUM. 188,6 15.DAN MARKA 170,9 16.MACAR STAN 161,2 17.F NLAND YA 159,9 18. RLANDA 145,2 19.SLOVAKYA 77.0 20.LÜKSEMBURG 26.1 Kaynak:OECD in Figure 2005, Gross Domestic Product http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls Almanya 2.351 milyar dolar ile birinci sırada yer almaktadır. ngiltere 1.875 milyar dolar en büyük ikinci ekonomidir. ngiltere’yi 1.837 milyar dolar ile Fransa takip ederken, Türkiye 551.9 milyar dolar ile en büyük 6.ekonomidir. Slovakya 77 milyar dolar ile 19.sırada, Lüksemburg 26.1 milyar dolar ile 20. sırada yer almaktadır. 92 Ancak ya am seviyesinin artı ı açısından sadece büyüklük yeterli olmamakta toplam nüfus devreye girerek ki i ba ına ki i ba ına GSY H önemli olmaktadır. 4.3.1.2.Ki i Ba ına GSY H GSY H yurtiçi ekonominin genel durumu hakkında bir göstergedir. Ancak toplumun ya am standardının belirlenmesinde ki i ba ına dü en gelir daha net bir göstergedir. Nitekim GSY H’sı en fazla olan ülke Almanya iken ki i ba ına GSY H sıralamasında Lüksemburg ilk sırada yer almaktadır. Tablo 44 Ki i Ba ına GSY H(2004) ÜLKELER 1.LÜKSEMBURG K BA INA GSY H (SGP’ne Göre) 57.500 OECD=100 208 2. RLANDA 35.800 129 3.AVUSTURYA 31.700 115 4.DAN MARKA 31.600 114 5. NG LTERE 31.400 113 6.HOLLANDA 31.100 113 7.BELÇ KA 30.900 112 8.F NLAND YA 30.600 111 9. SVEÇ 30.400 110 10.FRANSA 29.600 107 11.ALMANYA 28.500 103 12. TALYA 27.700 100 13. SPANYA 25.600 92 14.YUNAN STAN 21.500 78 15.PORTEK Z 19.400 70 16.ÇEK CUM. 18.500 67 17.MACAR STAN 15.900 58 18.SLOVAKYA 14.300 52 19.POLONYA 12.600 46 20.TÜRK YE 7.700 28 Kaynak:OECD in Figures 2005, Gross Domestic Product http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls 93 Ki i ba ına GSY H oranlarında Lüksemburg 57.500 dolar ile birinci, rlanda 35.800 dolar ile ikinci, Avusturya 31.700 dolar ile üçüncü sırada yer almaktadır. Slovakya 14.300 dolar ile 18.sırada, Polonya 12.600 dolar ile 19. sırada Türkiye 7.700 dolar ile 20. sırada yer almaktadır. Türkiye AB ülkeleri içinde Almanya’dan sonra en büyük nüfusa sahip ülkedir. Toplam büyüklükte, gelir açısından ön sıralarda yer almasına ra men esas gösterge olan ki i ba ına gelirde son sırada yer almaktadır. 4.3.1.3.Reel GSY H Artı Oranı Ekonomik geli im açısından gerçek çıktı miktarını gösteren reel GSY H fiyat de i imlerini içermez. Bu nedenle uluslararası kıyaslama açısından daha elveri lidir. Türkiye reel olarak en fazla büyüyen ekonomidir. % 8.6’lık büyüme oranı ile 1.sırada yer almaktadır. Polonya 5.5’lik büyüme oranı ile 2., Slovakya 5.3’lük oran ile 3., Hollanda 1.2 ile 19., Portekiz 1.1 ile sonuncu sırada yer almaktadır. Ekonomik büyüklükte ilk üçte yer alan Almanya, ngiltere ve Fransa’nın 2004 yılı reel büyüme oranları %1.7, %3.2, %2.1’dir. ngiltere 9., Almaya 17. ve Fransa 15. sırada yer almaktadır. Tablo 45 Reel GSY H artı oranları ÜLKELER 2003-2004 ( %) 1.TÜRK YE 8.6 2.POLONYA 5.5 3.SLOVAKYA 5.3 4. RLANDA 5.1 5.MACAR STAN 3.9 6.YUNAN STAN 3.7 7.ÇEK CUM. 3.7 8. SVEÇ 3.6 9. NG LTERE 3.2 10.F NLAND YA 3 11.BELÇ KA 2.6 12. SPANYA 2.6 13.LÜKSEMBURG 2.3 14.DAN MARKA 2.1 15.FRANSA 2.1 16.AVUSTURYA 1.9 17.ALMANYA 1.7 18. TALYA 1.3 19.HOLLANDA 1.2 20.PORTEK Z 1.1 Kaynak:Central Intelligance Agency (CIA) World Fact Book 2005, Rank Order ‘GDP-Real Growth Rate’ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html 94 Türkiye’de reel büyüme oranı di er ülkelere oranla en yüksek düzeydedir, ancak büyümenin arkasında yatan nedenler büyümenin ileriki dönemde sürdürülebilmesi açısından önemlidir. Türkiye’de ekonomik büyümenin arkasında yatan nedenlerden biri ihracat artı ıdır, ikincisi stoklardaki artı tır, üçüncüsü a ırlıklı olarak spekülatif yatırımlardan olu an yabancı yatırımlardır. Özellikle sıcak para denilen spekülatif amaçlı yabancı sermaye yatırımları rekabet gücü üzerinde baskı yaratabilmektedir. Geçici istikrar sa layan sıcak para ile ekonomi rahatlamaktadır. Sıcak paranın artmaya devam etmesi ihracat üzerinde baskı yaratıp, ithalatı arttırarak cari açıkların artı ına neden olmakta ve faiz farklılıklarına duyarlı olan sıcak paranın ülkeden ani çıkı ı neticesinde kriz meydana gelebilmektedir. Krizlerin önlenebilmesi mali piyasaların esnek yapıda ve güçlü olması gerekmektedir. 4.3.1.4.Üretim Üretim artı ı istihdam artı ı, gelir artı ı ve ki i ba ına gelir artı ı ve böylece refah artı ı sa layaca ından rekabet gücü kriterleri arasında yer almaktadır. Tablo 46 Endüstriyel Üretim Artı Oranı(2004) ÜLKELER ENDÜSTR YEL ÜRET M ARTI ORANI % 1.TÜRK YE 16.5 2.POLONYA 10 3.MACAR STAN 9.6 4. RLANDA 7 5. SVEÇ 5.5 6.SLOVAKYA 5.1 7.ÇEK CUM. 4.7 8.YUNAN STAN 4.1 9.BELÇ KA 3.5 10.AVUSTURYA 3.3 11. SPANYA 3 12.LÜKSEMBURG 2.9 13.ALMANYA 2.2 14.F NLAND YA 2 15.DAN MARKA 1.7 16.FRANSA 1.7 17.PORTEK Z 1.1 18. NG LTERE 0.9 19.HOLLANDA 0.8 20. TALYA 0.7 Kaynak:CIA World Fact Book 2005; Industrial Prduction Growth Rate http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html 95 Türkiye 2004 yılında %16.5’lik endüstriyel üretim artı ı ile AB ülkeleri arasında 1.sırada yer almaktadır. Üretimde Polonya %10’luk artı ile ikinci, Macaristan %9.6’lık artı ile üçüncü sırada yer almaktadır. Üretimde ngiltere, Hollanda ve talya son sıralarda yer almaktadır. 4.3.1.5. sizlik Oranları Toplam i sizlik oranlarında Lüksemburg 2.8’lik oran ile birinci sırada yer almaktadır. rlanda 4.4’lük oran ile ikinci, ngiltere 4.7’lik oran ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye %10.3’lük oran ile 16.sırada yer alırken, Slovakya %18.1’lik oran ile 19.sırada, Polonya %19 ile son sırada yer almaktadır. sizli in genç nüfustan olu ması çalı ma potansiyeli yüksek i gücünün atıl kalması anlamına geldi inden genç nüfus i sizlik oranları i sizlikte ayrı bir kriterdir. Türkiye’de genç nüfusun %19.6’sı i siz iken Hollanda da oran %8’dir. Yunanistan % 26.5’lik oran ile en fazla genç i size sahip ülke konumundadır. Tablo 47 sizlik Oranları(2004) ÜLKELER TOPLAM KADIN ERKEK GENÇ NÜFUS S ZL K ORANLARI (25 YA ALTI)(%) TOPLAM 1.LÜKSEMBURG 2. RLANDA 3. NG LTERE 4.AVUSTURYA 5.HOLLANDA 6.DAN MARKA 7.MACAR STAN 8. SVEÇ 9.PORTEK Z 10. TALYA 11.ÇEK CUM. 12.F NLAD YA 13.ALMANYA 14.FRANSA 15.YUNAN STAN 16.TÜRK YE 17. SPANYA 18.BELÇ KA 19.SLOVAKYA 20.POLONYA 2.8 4.4 4.7 5.0 5.0 5.7 6.2 6.6 6.7 8.1 8.3 8.8 9.9 10.1 10.2 10.3 11.0 12.0 18.1 19.0 3.2 3.7 4.2 5.5 5.2 6.2 6.1 6.2 7.6 10.6 9.9 8.9 9.3 11.0 15.9 9.7 15.0 14.6 19.1 19.9 2.6 4.9 5.0 4.6 4.9 5.3 6.2 7.0 5.9 6.5 7.1 8.8 10.3 9.3 6.3 10.5 8.2 10.0 17.3 18.2 18.3 8.1 10.9 6.5 7.8 7.8 15.5 17 15.3 23.5 20.4 20.8 11.7 22.7 26.5 19.7 22 17.5 32.7 40.8 TOPLAM S ZL K(%) Kaynak:OECD n Figure 2005 , Unemployment http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T008.xls Türkiye 2004 yılı ekonomisinde geli me ile beraber i sizlik sorununa tam bir çözüm getirememi tir. Bunun ba lıca sebebi 2001 yılında ya anan ekonomik krizden 96 sonra i verenlerin izledikleri istihdam politikasıdır. verenler krize kar ı istihdam azaltmak ve çalı ma saatlerini arttırmak yolunda önlem almı lardır. Bunun yanında kapasite kullanım oranının artı ı ve istihdam yerine makine teçhizat alımına gidilmesi de istihdam odaklı büyümeyi engellemi tir ( Ata 2005;1). Bir di er etken Türkiye’deki nüfus oranıdır. Türkiye seçilen AB ülkelerine göre en fazla nüfusa sahip ikinci ülkedir. Artan nüfusla beraber geli en i gücü piyasası istihdamda gerilerde bulunmamızın bir di er nedenidir. 4.3.1.6. Dı Ticaret 4.3.1.6.1.Dı Ticaret Dengesi Dı ticaret dengesinde Almanya 176.3 milyar dolar fazla vererek birinci sırada yer alırken, rlanda 43.1 milyar dolar ile ikinci, Hollanda 40.4 milyar dolar ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye -25.04 milyar dolar açık ile 17. sırada yer alırken,Yunanistan -38.78 ile 18., ngiltere -92.2 milyar dolar ile 20.sırada yer almaktadır. Türkiye % 5.9 oranında artan ihracatına ra men, üretimde ithalata ba ımlılık ve artan tüketim ithali nedeni ile cari açık sıralamasında sonlarda yer almaktadır. 97 Tablo 48 Dı Ticaret Dengesi(Milyar Dolar) ÜLKELER TOPLAM MAL TOPLAM MAL VE DI T CARET DENGES VE H ZMET H ZMET HRACATI (2004) THALATI (2004) (2004) 1.ALMANYA 716.7 893 176.3 2. RLANDA 60.65 103.8 43.15 3.HOLLANDA 252.7 293.1 40.4 4. SVEÇ 97.97 121.7 23.73 5.BELÇ KA 235 255.7 20.7 6.F NLAND YA 45.17 61.04 15.87 7.DAN MARKA 63.45 73.06 10.53 8. TALYA 329.3 336.4 7.1 9.AVUSTURYA 101.2 102.7 1.5 10.SLOVAKYA 29.67 29.24 -0.43 11.FRANSA 419.7 419 -0.7 12.ÇEK CUM. 68.19 66.51 -1.68 13.LÜKSEMBURG 16.3 13.4 -2.9 14.MACAR STAN 58.68 54.62 -4.06 15.POLONYA 81.6 75.98 -5.62 16.PORTEK Z 52.1 37.68 -14.42 17.TÜRK YE 94.5 69.46 -25.04 18.YUNAN STAN 54.28 15.5 -38.78 19. SPANYA 222 172.5 -49.5 20. NG LTERE 439.4 347.2 -92.2 Kaynak: CIA World Fact Book(2005) ‘Export and Import’ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html 4.3.1.6.2. hracatın thalatı Kar ılama Oranı Bir ülkede üretilen ürünlerin, dünya piyasalarında kabul görmesi ve talep edilmesi, ihracat potansiyelini arttırmaktadır. hracat artı ı, ülkenin üretim kapasitesini arttırarak istihdamın artmasına ve ülkeye döviz girdisi sa layarak milli gelirin artmasına olanak sa lamaktadır. thalat ise yine ülke gelirine ba lı olarak tüketim ve üretimde ithal girdi kullanımına ba lı olarak üretim nedeniyle artabilmektedir. hracatın ithalatı kar ılama gücü zayıf ise olu an cari açıklar nedeni ile ülkeler borçlanma yoluna gidebilmekte, borçlanma neticesinde ise ekonomi çe itli açılardan olumsuz etkilenebilmektedir. hracatın ithalatı kar ılama gücü arttırılarak uluslararası rekabet gücü arttırılabilmektedir. 98 Tablo 49 hracatın thalatı Kar ılama Oranı ÜLKELER HRACATIN THALATI KAR ILAMA ORANI T/ H(2004) 1. RLANDA 171.1 2.ALMANYA 124.5 3.F NLAND YA 135.1 4. SVEÇ 124.2 5.HOLLANDA 115.9 6.DAN MARKA 115.1 7.BELÇ KA 108.8 8. TALYA 102.1 9.AVUSTURYA 101.4 10.FRANSA 99.8 11.SLOVAKYA 98.5 12.ÇEK CUM. 97.5 13.POLONYA 93.1 14.MACAR STAN 93 15.LÜKSEMBURG 82.2 16. NG LTERE 79 17. SPANYA 77.7 18.TÜRK YE 73.5 19.PORTEK Z 72.3 20.YUNAN STAN 28.5 Kaynak:CIA World Fact Book 2005 verilerinden hesaplanmı tır ‘Export and Import’ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html hracatın ithalatı kar ılama oranlarında rlanda %171.1’lik oran ile birinci sırada yer alırken, Almanya % 124.5’lik oran ile ikinci, Finlandiya %135.1’lik oran ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye %73.5’lik oran ile 18.sırada yer alırken, Yunanistan % 28.5’lik oran ile son sırada yer almaktadır. 4.3.1.6.3. leri Teknoloji hracatı Teknoloji üretip ihraç eden ülkelerin rekabet güçleri süreklilik kazanaca ından ileri teknoloji ihracatı ayrı bir öneme sahiptir. Sıralamada rlanda en yüksek ihracat ve ihracatın ithalatı kar ılama gücü ile 1. sırada yer almaktadır. Finlandiya ikinci, sveç üçüncü sırada yer alırken Türkiye rekabet gücü en zayıf ülkeler arasındadır. Türkiye 18. sırada yer alırken Yunanistan 19. sırada yer almaktadır. 99 Tablo 50 leri teknoloji hracatı(2003) ÜLKELER LER TEKNOLOJ ENDÜSTR LER hracatın thalatı Kar ılama Oranı % 1. RLANDA 232 2.F NLAND YA 153 3. SVEÇ 138 4.DAN MARKA 124 5.MACAR STAN 110 6.FRANSA 109 7.ALMANYA 107 8.HOLLANDA 107 9.BELÇ KA 101 10. NG LTERE 93 11.AVUSTURYA 86 12.ÇEK CUM. 71 13. TALYA 70 14. SPANYA 50 15.PORTEK Z 49 16.SLOVAKYA 43 17.POLONYA 36 18.TÜRK YE 34 19.YUNAN STAN 20 Kaynak:OECD n Figures 2005, Science and Technology; Export Market Shares; High Tech Manufacturing Industries http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls 4.3.1.6.4.Mal ve Hizmet hracatı % De i im 2004 yılında 2003’e oranla ihracat de i im oranlarına baktı ımızda Çek Cum.%21.9’luk ihracat artı ı ile 1. sırada yer almaktadır. Macaristan 16.4’lük oran ile ikinci sırada yer alırken, Türkiye % 12.5’lik oran ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye’nin ihracatı 2004 yılında OECD ülkeleri ile %63.4 oranında gerçekle irken oranın %54.4’lük kısmı AB ülkelerine aittir. AB ülkelerinde ise Almanya en fazla ihracat yaptı ımız ülke durumunda iken, ngiltere, talya, Fransa, Hollanda, spanya, Yunanistan ihracat yaptı ımız di er ülkelerdir. Sıralamada Danimarka % 3.2’ lik ihracat artı ı ile 19., Fransa % 2.1’lik artı ile son sırada yer almaktadır. 100 Tablo 51 Mal Ve Hizmet hracatı % De i im(2003-2004) ÜLKELER HRACATTA 2003-2004 % DE 1.ÇEK CUM. 21.9 2.MACAR STAN 16.4 3.TÜRK YE 12.5 4.YUNAN STAN 11.7 5.SLOVAKYA 11.4 6. SVEÇ 10.6 7.POLONYA 10.2 8.HOLLANDA 8.5 9.AVUSTURYA 8.5 10.ALMANYA 8.3 11.LÜKSEMBURG 7.7 12. RLANDA 7 13.BELÇ KA 5.6 14.F NLAND YA 5.5 15.PORTEK Z 4.6 16. NG LTERE 3.9 17. SPANYA 3.3 18. TALYA 3.2 19.DAN MARKA 3.2 M 20.FRANSA 2.1 Kaynak:OECD Economic Outlook -78 Statistical Annex http://puck.sourceoecd.org/uploadannextable78.zip 4.3.1.7.Cari lemler Dengesi Cari i lemler fazlası bir ülkenin rekabet gücünün temel göstergeleri arasında yer almaktadır. Sıralamaya baktı ımızda Almanya 103.75 milyar dolar ile cari i lemler fazlası vererek birinci sırada yer almaktadır. Almanya’nın ba arısında büyük oranda ihracatçı ülke olması ve ihracatın ithalatı kar ılama gücü yüksek olması önemli bir etkendir. sveç 28.68 milyar dolar fazla vererek ikinci sırada yer alırken Hollanda 19.86 milyar dolar fazla ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye -15.54 milyar dolar açık ile 18., spanya -55.23 milyar dolar açık ile son sırada yer almaktadır. 101 Tablo 52 Cari lemler Dengesi(2004) ÜLKELER CAR LEMLER DENGES Milyar Dolar 1.ALMANYA 103.75 2. SVEÇ 28.68 3.HOLLANDA 19.86 4.BELÇ KA 11.83 5.F NLAND YA 9.52 6.DAN MARKA 5.98 7.LÜKSEMBURG 3.54 8.AVUSTURYA 0.71 9. RLANDA -1.42 10.SLOVAKYA -1.45 11.ÇEK CUM. -5.58 12.FRANSA -8.39 13.MACAR STAN -8.84 14.POLONYA -10.35 15.PORTEK Z -13.11 16.YUNAN STAN -13.21 17. TALYA -14.95 18.TÜRK YE -15.54 19. NG LTERE -42.73 20. SPANYA -55.23 Kaynak:OECD Main Indicators 2006, ‘Current Balance’ http://www.oecd.org/dataoecd/56/0/18625402.pdf 4.3.1.8.Kamu Borçları Kamu borçlarını rekabet dü ünebilmektedir. Girdisi gücünün hem girdisi hem çıktısı eklinde eklindedir çünkü yüksek kamu borçları yüksek faiz ödemeleri anlamına geldi inden kamu vergilerden elde etti i gelirin ço unu yurtiçi ve yurtdı ı borç anapara ve faiz ödemelerine aktarıyor demektir ki bu, kamunun e itime, sa lı a, altyapı çalı malarına, adalet sistemine daha az kaynak ayırması anlamına gelmektedir. Borçlanma yurtiçinden yapılıyor ise, kamu özel kesim kaynaklarını yüksek faiz getirisi kar ılı ında toplayarak özel kesim yatırım harcamalarına bir nevi ket vurmaktadır. Yatırım harcamalarının azalması daha az üretim daha az istihdam daha az katma de er yaratılması anlamına gelmekte ve bu durum yurtiçi gelir ve gelir da ılımını olumsuz etkilemektedir. Bankalardan borçlanma, kredi faizlerini yükselterek yine daha az yatırım yapılmasına neden olacaktır. Yurtdı ından borçlanmanın olumsuz etkileri daha fazladır. Bu durumda da kaynakların ço unlu u yurtdı ına aktarılmakta, bir nevi tüm gelir borca gitmektedir. Rekabet gücü açısından girdidir çünkü yeni bir bütçe yılına yüksek kamu borcu ile girilmesi tüm yıl boyunca ekonomiyi olumsuz etkisi altına almaktadır, çıktıdır çünkü tekrarlanan ve katlanan kamu borcu cari yıl sonunda yine 102 ekonomik olumsuzluk olarak kendini göstermekte ve rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir. Tablo 53 Kamu Borçları (2004) ÜLKELER KAMU BORCU GSY H’nın % si olarak 1. RLANDA 31.2 2.ÇEK CUM. 33.5 3. NG LTERE 39.6 4.DAN MARKA 42.5 5.SLOVAKYA 46.6 6.F NLAND YA 46.8 7.POLONYA 49.9 8. SVEÇ 51.6 9. SPANYA 53.2 10.HOLLANDA 55.8 11.MACAR STAN 58.3 12.PORTEK Z 61.5 13.AVUSTURYA 64.2 14.ALMANYA 65.8 15.FRANSA 67.7 16.TÜRK YE 74.3 17.BELÇ KA 96.2 18. TALYA 105.6 19.YUNAN STAN 112 Kaynak:CIA The World Fact Book 2005 'Public Dept’ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html 2004 yılında rlanda kamu borçlanması konusunda GSY H’nın yüzdesi olarak 31.2’lik oran ile en az borç oranına sahip ülke olarak birinci durumdadır. rlanda’yı 33.5’lik oran ile Çek Cumhuriyeti ve 39.6’lık oran ile ngiltere izlemektedir. Türkiye 74.3’lük oran ile seçilen AB ülkeleri içerisinde 16.sıradadır. Türkiye’yi Belçika, talya ve sonuncu olarak Yunanistan izlemektedir. 4.3.1.9.Kayıtdı ı Ekonomi Kayıtdı ı ekonomi ile öncelikle vergi gelirleri azalmakta, vergi gelirlerinin azalması ile olu an bütçe açıkları borçlanılarak veya para basılarak finanse edilmektedir. Para basılarak finansmana gidilmesi enflasyonu arttırmakta, borçlanılarak finanse edilmesi ise yüksek faiz oranları nedeni ile borcun katlanarak artmasına neden olmaktadır. Kayıtdı ı ekonomik faaliyet gösteren kesim vergi ödemeyerek haksız kazanç elde etmekte ve rekabetçi üstünlü e sahip olmakta ve gelir da ılımında olumsuzlu a yol açmaktadır. Kayıtdı ı ekonomi ile sigortasız çalı anların oranı artmakta ve sosyal güvenlik sistemi bozulmaktadır. 103 Tablo 54 Kayıtdı ı Ekonomi ÜLKELER KAYITDI I EKONOM % GSY H 1.AVUSTURYA 10.2 2. NG LTERE 12.6 3.HOLLANDA 13 4.FRANSA 15.3 5. RLANDA 15.8 6.ALMANYA 16.3 7.DAN MARKA 18.2 8.F NLAND YA 18.3 9.SLOVAKYA 18.9 10. SVEÇ 19.1 11.ÇEK CUM. 19.1 12. SPANYA 22.6 13.PORTEK Z 22.6 14.BELÇ KA 23.2 15.MACAR STAN 25.1 16. TALYA 27 17.POLONYA 27.6 18.YUNAN STAN 28.6 19.TÜRK YE 32.1 Kaynak:Doing Business 2005, Explore Economies, Economy Characteristics,Informal Economy http://www.doingbusiness.org/ExploreEconomies/EconomyCharacteristics.aspx Kayıtdı ı ekonominin AB ülkeleri arasında GSY H’lalarına oranlarına baktı ımızda birinci sırada %10.2’lik oran ile Avusturya bulunmaktadır. ngiltere % 12.6’lık oran ile ikinci Hollanda %13’lük oran ile üçüncü sırada bulunurken Türkiye %32.1’lik oran ile sonuncu yani sırada yer almaktadır. Oranın Türkiye’de yüksek olması ekonomik ve sosyal açıdan tahribatlara neden olmaktadır. Türkiye’de kayıtdı ı ekonomiyi önlemek amacıyla kurumlar vergisi oranında %10’luk gelir vergisi oranında ise % 5’lik bir indirim yapılması amaçlanmı tır. Ancak vergi indirimi yapılması olumlu bir geli me olmasına ra men yeterli bir geli me olmamaktadır. 4.4.Rekabet Gücü Sıralaması 20 ülkeyi ve 50 kriteri kapsayan kıyaslamada sonuç, her bir ülkenin katıldı ı her bir göstergeden aldı ı sonucun toplamının, katıldıkları gösterge toplamına bölünmesiyle bulunmu tur. Sıralamada en yüksek de eri alan en az rekabet gücüne sahip ülke iken en küçük de eri alan en rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir. 104 Tablo 55 Rekabet Gücü Sıralaması ÜLKELER 1. SVEÇ 2.FRANSA 3.HOLLANDA 4.ALMANYA 5.BELÇ KA 6.AVUSTURYA 7. NG LTERE 8.F NLAND YA 9. RLANDA 10.DAN MARKA 11.LÜKSEMBURG 12. SPANYA 13.ÇEK CUMHUR YET 14. TALYA 15.MACAR STAN 16.POLONYA 17.PORTEK Z 18.SLOVAKYA 19.YUNAN STAN 20.TÜRK YE 50 Kritere göre hesaplanmı tır REKABET GÜCÜ ENDEKS 7.27 8.42 8.489 8.632 8.729 8.833 8.92 9.16 9.22 9.469 9.658 10.367 10.836 11.56 11.812 11.854 12 12.5 12.744 13.84 Sıralamada sveç rekabet gücü yüksek birinci ülke, Fransa ikinci, Hollanda üçüncü, Almanya dördüncü ülke iken, Slovakya 18., Yunanistan 19., Türkiye sonuncu ülkedir. AB ülkeleri kar ısında Türkiye’nin son sırada yer almasının en önemli nedenleri arasında, serbest piyasa ekonomisine ve dı a açılma sürecine geçi in, özelle tirme uygulamalarının gecikmesi, hükümetlerin popülist politikaları neticesinde kaynakların verimsiz alanlarda kullanımı, savurganlık sonucu olu an bütçe açıklarının büyük oranda borçlanma yoluyla giderilmesi yer almaktadır. 4.5.Türkiye’nin Rekabet Gücünün Artırılması çin Gereken Ulusal Rekabet Gücü Politikaları Türkiye ekonomisinin geli imi için, AB ülkeleri ekonomileri ile rekabet edebilme yetene inin artırımı amaçlanarak, ulusal rekabet gücü politikası geli tirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla rekabet gücü artırımı için yapılması gereken ulusal rekabet gücü politikaları ele alınmı tır. Türkiye’de rekabet gücü arttırılması için u reformlar yapılmalıdır. 105 1-Türkiye’de Devlet Yeniden Yapılandırılmalıdır Devletin sorumlulu u azaltılmalıdır. Merkezi yönetim ve yerel yönetimlerin etkin i leyi i sa lanmalıdır. Sosyal güvenlik kurulu ları üzerindeki denetimlerin artırılması ayrıca finansman sorunlarının çözümlenmesi, K T’lerin özelle tirme uygulamalarına devam edilmesi yapılandırmaya hız kazandıracaktır. 2-Dı Ticaret Arttırılmalı ve Cari Açık Azaltılmalıdır Dı ticaret ülkenin geli imi ve refah seviyesinin artırımını sa lamaktadır. Türkiye’nin dı a açıklık derecesi AB ülkeleri içerisinde en dü ük seviyelerdedir. Ayrıca ihracatın ithalatı kar ılama oranı arttıkça cari açık azalacak, ödemeler dengesi açıklarını kapatmak üzere borçlanma gereksinimi azalacaktır. Türkiye’de ihracatın ithalatı kar ılama oranı 2004 yılında % 73.5’ dir. Türkiye bu durumda yirmi AB ülkesi içinde on sekizinci sırada yer almaktadır. Dı ticaret ve cari i lemler dengesi açıklarında ise yine son sıralarda yer almaktadır. Cari i lemler dengesi açıkları borçlanma gereksinimini arttırmakta, artan borçlar ile borç anapara ve faiz ödemeleri bütçe açıklarına neden olmakta, bütçe açıklarının giderilmesi için vergi oranları artırılmakta, vergi oranlarının artı ı kayıtdı ı ekonomiyi körüklemekte, yatırımları azaltmaktadır. Türkiye’de cari açık borçlanmayı, borçlanma ise sıcak para giri leri nedeni ile cari açıkları do urmaktadır. hracat artı ı için politikalardan biri dahilde i leme rejimi kapsamına ihraç ürünleri üretimi için gerekli olan girdilerin alınması, lüks tüketim ithalatı üzerindeki vergi oranlarının artırılmasıdır. Eximbank’ların sermayesinin artırılması, serbest bölgelere verilen önemin artırılması, bilim ve teknoloji politikalarının geli tirilmesi, yabancı sermaye çekiminin artırılması, ihracatta öncelikli sektörlerin geli tirilmesi di er politika önlemleridir. Ayrıca gerçekle en Gümrük Birli i anla ması ile AB ülkelerinin gerçekle tirdi i ortak ticaret politikasına ve alınan kararlara uyma yükümlülü ü Türkiye’yi ba ımsız bir dı politika izlemekten alıkoymaktadır. Bu durumda tam üyeli in gerçekle mesi ve kararlara katılım sa lanması gerekmektedir. 3- Bütçe Açıklarının Kapatılmalı ve Borçlar Azaltılmalıdır 106 Türkiye’de borçlanma yurtiçi ve yurtdı ı piyasadan yapılmaktadır. Yurtiçi piyasada borç senetlerinin en büyük alıcısı bankalardır. Bu durum kredi faiz oranlarının yüksek olmasına yol açarak, özel kesim yatırım harcamalarını engellemektedir. Yurtdı ı piyasadan borçlanılması neticesinde olu an yüksek faiz oranları ülkeye sıcak para giri lerini arttırmakta, ülkede geçici olarak olu an refah ortamı, faiz oranlarındaki de i im ile birlikte sıcak paranın ülkeden çıkması ile finansal krize neden olmaktadır. Bütçe açıklarının azaltılması için özelle tirme uygulamalarına devam edilmesi, sıkı maliye programına devam edilmesi gerekmektedir. Ayrıca borç vadelerinin uzatılması, faizlerin dü ürülmesi borç yükünün azalması bakımından çözüm olsa da esas çözüm borçtan tamamiyle kurtulmak olacaktır. 4-Kayıtdı ı Ekonomi Azaltılmalıdır Kayıtdı ı ekonomi, devletin gelir kayna ının azalmasına yol açmakta, vergi vermeyen üretici kesimin haksız rekabet elde etmesine neden olmaktadır. Kayıtdı ı ile mücadele için vergi indirimlerinin adil olması ve tüm kesimleri kapsaması ve gerekli kurumsal düzenlemelerin yapılarak tüm kayıtdı ı en az seviyeye indirmek gerekmektedir. Bunun yanında kamu harcama kalemlerinde effaflık sa lanarak, kamuya güvenin arttırılması da gerekmektedir. Ayrıca denetim etkin olmalıdır. Vergi oranında indirime gidilmesi sonrasında da kayıtdı ı ekonomi devam edecektir. Sıkı denetim sa lanmalı ve tespit edilen suç durumlarında cezalar a ır olmalı ve vergi aflarına gidilmemelidir. 5-Üretime Yönelik Vergi Politikaları Uygulanmalıdır Türkiye’de yatırımların artmasına engel olan olgulardan birisi vergi oranlarıdır. Vergi oranları geli mi ülke seviyesindedir ve yüksektir. KDV vergi gelirleri içerinde en yüksek paya sahiptir, bu durum yatırım ve tüketim harcamalarını etkilemektedir. 2006 yılında kurumlar vergisi oranında % 10, gelir vergisi oranında % 5 vergi indirimi yapılması öngörülmü tür. Ancak indirim tüm kesimleri kapsamamaktadır ve indirimin yarattı ı gelirdeki azalma dolaylı vergilerdeki artı larla telafi edilerek kapatılmaya çalı ılmaktadır. Di er yandan do rudan yabancı yatırımları çekmek amacı ile uygulanan 5-10 yıl süreli vergi muafiyeti yeni düzenlemeye göre kaldırılmı olması yabancı yatırımcılar açısından olumsuz bir geli me yaratmaktadır. Bu konuda etkili çözüm tüm 107 kesimleri kapsayacak vergi indirimi ile kayıtdı ı ekonominin önlenerek, yüksek gelire ra men vergi ödemeyen kesimden vergi tahsil edilmesi, dü ük gelirlinin üzerindeki vergi yükünün kaldırılmasıdır. 6-Bürokrasi ve Kırtasiyecilik Ortadan Kaldırılmalıdır Türkiye’de bürokrasinin giri imcilerden sürekli olarak yasa ve düzenlemelere uydu unun kanıtlanması istenmesi, yerli ve yabancı giri imcilerin yatırım kararlarını olumsuz etkileyerek, daha ba langıçta yatırım yapma güdülerini yok etmektedir. Bunun tersine çevrilerek giri imcilerden sürekli dürüst olduklarını belgelemelerini istemek yerine, kamu denetim görevini etkin bir ekilde yerine getirmeli, dürüst olmayan giri imcileri bulundukları piyasadan çıkarmalıdır (Çolak Ö.F./ Ardor N.2003; 38). 7-Do rudan Yabancı Sermaye Yatırımlarını Ülkeye Çekecek Tedbirler Alınmalıdır Do rudan yabancı yatırımları, teknoloji transferi getirmeleri ve istihdam artı ına katkıda bulunmaları nedeniyle yabancı sermaye çekiminin hızlanması gerekmektedir. Türkiye do rudan yatırım giri lerinde 14. sırada yer almaktadır. Do rudan yabancı yatırımların geçen yıllar itibariyle istenilen ölçüde çekilememesinin nedenleri, ülkede ya anan siyasi ve ekonomik istikrarsızlık, bürokrasi ve kırtasiyecilik, vergi oranlarının yüksek olu u, fikri mülkiyet haklarının ihlali, patent uygulamasına gidilmemesi yer almaktadır. Ekonomik ve siyasi istikrarın sa lanmasına özen gösterilmesi, vergi oranlarında adaletin sa lanması, fikri mülkiyet haklarına saygı duyulması yabancı yatırımcıları çekebilmek için alınması gereken tedbirlerdir. Bu konuda çözüm olarak vergi oranları dü ürülmü ancak, yabancılara uygulanan 5-10 yıl süreli vergi muafiyeti kaldırılmı tır. Bürokrasi ve kırtasiyecili i azaltan tedbirler alınmı tır, yatırım promosyonu için ajans kurulması kararla tırılmı tır. 8- stihdam Politikaları Geli tirilmeli ve gücü Verimlili i Arttırılmalıdır Türkiye i sizlik 2004 yılında % 10.3 seviyesinde olup AB ülkelerine oranla yüksek seviyededir. Ekonomide büyüme ya anırken i sizlik artı göstermektedir. Bu durumun nedeni istihdam yaratan yurtiçi ve yurtdı ı do rudan yatırımların dü ük 108 seviyede olması ve krizden sonra i verenlerin dü ük ücret, yüksek çalı ma saati uygulamasına ve fiziksel sermaye alımına gitmeleridir. sizlik artarken çalı an i gücünün de verimlili i dü mektedir. Türkiye i gücü verimlili inde AB ülkeleri içerisinde sonuncu sırada yer almaktadır. Üretim sürecinde verimlili in dü ük olmasının nedeni, firmaların nitelikli i gücünden yoksun olmalarıdır. Di er taraftan i letmelerde verimlili in i çi ba ına ürün olarak algılanması, i çilerin a ır ko ullarda ve uzun süreli çalı malarına neden olmaktadır. Özellikle emek yo un sektörlerde i gücü maliyeti en önemli maliyet kalemi olarak görülmekte, bunun sonucunda i çi ba ına ürün miktarının arttırılması hedeflenmektedir. Oysa i gücü verimlili inin asıl ölçüsü, birim çalı ma saati ba ına elde edilen çıktıdır ve Türkiye’de bu oran dü üktür. letmelerin bu durumu göz önünde bulundurarak verimlilik artı ı sa lamak için iktisadi politikalarda yapısal de i iklik yapmaları gerekmektedir. Yeti mi i gücü arzını arttırmak ve bunun için mesleki e itimi yaygınla tırmak, yapısal de i ikli in en önemli araçlarından birisi olacaktır. ktisadi politikaların, üretici sektörleri geli tirmeyi hedef almaları, bazı i letmeleri kollayan politikalara son vermeleri gerekmektedir (Koç 2003; 11-14). Ki ilerin vasıfları ile mesleklerin ve i yerlerinin gerektirdi i nitelikleri kar ıla tırarak, bireyin istek ve niteli ine en uygun i ve mesle i seçmesi, seçti i meslek ile ilgili e itim olanaklarından yararlanması, i e uyumunun sa lanması ile ilgili çözümler geli tirilmelidir. Gerek okul seçimine ba lı olarak meslek seçiminin, gerek ki inin niteliklerine ba lı olarak i seçiminin do ru yapılması, insan kaynaklarının verimli kullanılması açısından makro düzeyde yeni bir yapılanma gerekmektedir (Baydur 2004; 17). 9-E itime, Sa lı a Verilen Önem Arttırılmalıdır Türkiye’de e itim harcamaları AB ülkelerine oranla dü üktür. Türkiye’de D E 2004 verilerine göre orta ö retimde okulla ma oranı % 60’ın, yüksek ö renimde % 20’nin altındadır. Orta ö retim mezunu % 84 yüksek okul mezunu % 24’tür. E itim harcamalarının finansmanı % 64 merkezi hükümet, % 33 hane halkı, %2 özel ve tüzel ki i ve kurulu lara aittir. Okulla manın sadece hükümete bırakılmadan artırılması, kalabalık olan devlet okullarında ö retmen sayısının artırılarak, e itim kalitesinin 109 artırılması gerekmektedir. Yüksek okul mezunları oranının artırılması, e itimli i gücünün yeti tirilmesi, aldıkları e itim ile ilgili i ve çalı ma ortamlarının arttırılması ve bu yolla i gücü verimlili in arttırılması amaçlanmalıdır. Türkiye’de AB ülkelerine oranla sa lık harcamaları dü ük seviyededir. Neticede sa lık göstergeleri olarak, bebek ölüm oranı ve ortalama ya am süresinde yirmi ülke içerisinde son sırada yer almaktadır. Türkiye’de sa lık için 2003 yılında GSY H’nın % 6.6’sı ayrılmaktadır, ayrılan payın artırılarak, etkin bir sa lık hizmetinin gerçekle tirilmesini sa lamak gerekmektedir. 10-Bilim ve Teknoloji Politikaları Geli tirilmelidir Türkiye’de bilgi ve ileti im teknolojisinin geli imi AB ülkelerine oranla dü ük seviyelerdedir. Seviyenin dü ük olma nedenlerinden en önemlisi, ar-ge yatırım harcamalarının dü ük olu udur. Ar-ge yatırımlarının GSY H’ya oranı, 2003 yılında % 0.66 ve 1000 ki ilik istihdam içinde ar-ge personeli sayısı sadece 1’dir. Ar-ge’ye yapılan harcamalarda kamu kesiminin payı özel sektöre oranla daha yüksektir. Özel kesimin payının azlı ında, irketlerin genellikle küçük ve orta ölçekli olu u di er bir etkili nedendir. KOB ’lerin ara tırma kurumlarıyla temasında artı sa lanması yenilik ve kalite artırımı için gerekmektedir. Patent uygulamasında ise Türkiye yine sonlarda yer almaktadır. malat sanayiinde patent uygulamasına ba vuralar % 17.8 iken ba vurmayanlar % 82.2’dir. Ço unlu un bilgisi olmamakla beraber, maliyetli bulunması oranın az olmasının önemli bir nedenidir. Bilim ve teknolojinin geli imi için ar-ge yatırımları artırımı ve patent uygulamalarının geli tirilmesi gerekmektedir. Maliyetlerin dü ürülmesi, sürenin kısaltılması ve bilinçlendirme etkili olacak önlemlerdir. 11- Maliyetleri Azaltılmalıdır Türkiye’de i maliyetlerinin yüksek olu u fiyatlara yansımaktadır. Di er ülkeler ile kar ıla tırıldı ında tüketici fiyatları ve üretici fiyatları açısından son sırada yer alarak en yüksek de ere sahiptir. Fiyatların azaltılması i maliyetlerinin azaltılmasına ba lıdır. maliyetleri içinde i gücü maliyeti, hammadde ve yarı mamullerin maliyeti, enerji maliyeti yer almaktadır. gücü maliyetlerinde ücretlerden daha çok istihdam vergileri, 110 yüksek sosyal güvenlik primleri etkili olmaktadır. Türkiye’de ücretlerden alınan vergiler ile sosyal güvenlik primlerinin i gücü maliyetlerine oranı 2004 yılında % 42.7’dir. Sosyal güvenlik primlerini a a ıya çekecek programlar uygulanmalıdır. Türkiye enerji üretiminde üst sıralarda yer almasına ra men enerji fiyatları di er ülkelere oranla yüksektir. Enerjinin pahalı olmasının ilk nedeni, enerji talebinin artı ının göz önünde bulundurulmayıp, üretim planlamasının yapılmamasıdır. Di er neden ise çapraz sübvansiyonlar ve elektrik da ıtımında ya anan sorunlardır. Çapraz sübvansiyonların önlenmesi ve elektri in maliyete dayalı fiyatlandırmaya tabi tutulması gerekmektedir. Böylece kayıp kaçak oranları dü ürülerek rekabetçi üstünlük elde etmek amaçlanmalıdır. Uzun dönemli çözüm olarak da ulusal enerji politikası geli tirilmeli ve do al kaynaklar göz önünde bulundurularak, kaynak çe itlendirilmesine gidilmelidir. Ba ta linyit rezervleri olmak üzere, hidroelektrik, rüzgar ve jeotermal gibi kaynakların de erlendirilmesi ve nükleer enerjinin göz ardı edilmemesi gerekmektedir (Ça layan 2003; 97). Di er yandan ta ımacılık maliyetlerinin yüksekli i dı ticaret açısından sorun yaratmaktadır."En ucuz ta ıma birim maliyeti en dü ük olandır. Birim ta ıma maliyeti dü ük ta ımalar ise kitle ta ımalarıdır. Örnekleri de demiryolu, denizyolu, içsu yolu ve boru ta ımacılı ıdır. Kitle ta ımacılı ında birim maliyeti en dü ük olanı deniz yoludur. Bu nedenle sanayile mi deniz ülkeleri ta ımacılıkta denizyolunu tercih etmektedirler. Türkiye’de ise birim maliyeti en yüksek olan karayolu tercih edilmektedir". Bu petrole ba ımlı bir ekonomi için her bakımdan teslimiyet anlamına gelmekte, ihracatta pazarlama maliyetlerini a a ı çekici te vik kolaylıklarıyla ayakta kalabilmek, ya da ithalatta da malı iç piyasaya dolayısıyla tüketiciye daha pahalı intikal ettirmek sonucunu do urmaktadır (Akten 2004; 24). Bu nedenlerle Türkiye’de ula ımda denizyolu ve demiryoluna verilen önem arttırılarak ula ımda paylarının arttırılması gerekmektedir. 111 SONUÇ Küreselle me, tüm dünyayı etkisi altına alan, siyasal, sosyal, ekonomik alanlarda etkili olan ve günümüzde yo un ekilde ya anan bir süreçtir. Bu süreçte devletin hakimiyet alanı daralmakta, ulus devlet anlayı ı önemini yitirmekte, etkin ve sınırlı sorumlu u olan devlet anlayı ı ön plana çıkmaktadır. Demokrasi küresel bir de er haline gelmekte, siyasal anlamda demokrasiye dayalı yeni bir siyasal sistem tüm dünyada kabul görmektedir. Küreselle me sürecinde özel sektörün ekonomideki payı artmakta ve piyasa ekonomisi i lerlik kazanmaktadır. Dı ticaret ekonomik kalkınmanın ön ko ulu haline gelmekte, dı ticaretin yaygınla ması ülkeleri birbirlerinden ayrı hareket etmekten ziyade, birbirlerine ba ımlı hale getirmektedir. Ticari ve mali ili kilerin geli mesi, küreselle meye hız kazandırırken, co rafi yakınlı ı olan ve benzer özelliklere sahip ülkeleri güçlerini birle tirici bölgesel ili kiler içerisine itmektedir. Bölgeselle me e ilimleri küresel rekabet içindeki ülkelerin küresel rekabete katılmalarında kullandıkları bir strateji olup, ülkeler rekabet güçlerini arttırmak için bölgesel bloklara dahil olma çabası içine girmektedirler. Bir ülkenin refah seviyesini yükseltebilmesi, ekonomik geli imini arttırabilmesi tümüyle o ülkenin küresel rekabet gücünü arttırabilmesine ba lıdır. Küresel sektörde rekabet gücünü inceleyen çe itli teorik çalı malar bulunmaktadır. Bunlar, WEF ve IMD yakla ımı, Ortodoks yakla ım, Porter’cı yakla ım, Dunning yakla ımı, ebeke yakla ımı, Çevreci yakla ım, 3-P yakla ımı, Bilgi Temelli yakla ım, Krugman yakla ımıdır. Küresel rekabet gücü kavramı, ele alınmak istenen alana göre, firma düzeyinde rekabet gücü, endüstriyel rekabet gücü ve uluslararası rekabet gücü olarak ele alınmaktadır. Uluslararası rekabet gücü büyük ölçüde, ülkede bulunan endüstrilerin ve endüstrileri olu turan firmaların rekabet gücüne ba lı olmaktadır. Bu açıdan küresel rekabet yarı ında firmaların rekabetçi üstünlük elde etmesi, bu yolla endüstri ve uluslararası rekabet gücü kazanımını sa lanması gerekmektedir. Bir ülke firmasının rekabet gücü kazanabilmesi için, fiyat ve maliyet avantajı yakalayarak üretim merkezi haline gelmesi, ihracat potansiyelini arttırması, teknolojik yenilikler ile ürün farklılı ı yaratabilmesi, üretim için gerekli olan hammaddeye yakın 112 olması, üretimde ulusal pazarları a an ölçek ekonomisine sahip olması, üretti i ürünü etkin pazarlama teknikleri ile satabilmesi, satılan ürünü hızlı ve etkin bir ekilde ula tırılmasını sa layabilmesi gerekmektedir. Endüstri düzeyinde rekabet gücü, endüstrinin bünyesinde barındırdı ı büyük firmaların rekabet gücü olarak da de erlendirilmektedir. Endüstri düzeyinde rekabet gücü kazanabilmek için, bir endüstrinin rakiplerine e it ya da daha üst düzeyde verimlilik artı ı sa laması, teknolojik geli im ve yaratılan yenilikler sayesinde dü ük maliyetli üretim ile uluslararası piyasaların taleplerine uygun ürün ve hizmetleri üretip satabilmesi gerekmektedir. ölçüde dı Uluslararası rekabet gücü kazanmak ve devam ettirebilmek büyük ticarete ba lı olmakta, ülkelerin uzun dönemli dı ticaret dengesini koruyarak, rakiplerine göre daha fazla gelir artı ı sa lamaları gerekmektedir. Ayrıca ulusal bilim ve teknoloji politikaları geli tirerek, ileri teknolojiyi üretip ihraç edebilmek rekabet gücünün devam ettirilmesi açısından önemli olmaktadır. Rekabet gücünü belirleyen faktörler geleneksel ve yeni ekonomi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Geleneksel yakla ımda, Adam Smith serbest ticaretin ve uluslararası uzmanla manın rekabetçi üstünlük kazandıraca ını öne sürmektedir. Smith’in Mutlak Üstünlükler Teorisine göre, bir ülke kar ı ülkeye göre hangi malları dü ük maliyetle üretiyor ise o malın üretiminde uzmanla malı ve bunları ihraç ederek, pahalıya üretebildiklerini ithal etmelidir. Ricardo’ya göre uluslararası ticaretin temelini mutlak de il kar ıla tırmalı üstünlükler olu turmaktadır. Kar ıla tırmalı Üstünlük Teorisine göre bir ülkede emek tek üretim faktörü iken, bir malın üretiminde fazla emek kullanılmı sa maliyeti dü ük olacak ve o malın üretiminde uzmanla ma ya anacaktır. Ricardo modelinin eme i tek üretim faktörü kabul etmesine kar ılık Hecksher-OhlinSamuelson modeli di er üretim faktörlerini de göz önünde bulundurarak faktör yo unlu unu esas almı tır. Bu modele göre bir ülke di erlerine oranla yo un olarak sahip oldu u faktörü üretimde kullanarak daha ucuz üretimde bulunmakta, avantajlı oldu u üretim faktörünü kullanarak üretti i ürünleri ihraç ederken, daha kıt olan ve dezavantajlı oldu u üretim faktörlerini kullanarak üretti i malları, daha ucuza üreten ülkelerden ithal etmek durumunda kalmaktadır. Yeni ekonomide uluslararası rekabet gücünü belirleyen faktörler olarak, döviz kuru politikası ve devalüasyon, makroekonomik ortam, teknolojik geli im, be eri kaynaklar, kayıtdı ı ekonomi, do rudan yabancı sermaye yatırımları, finansal kaynaklar 113 ve mali sektör, kamu borçları, KOB ’ler, kalite ve tasarım, üretim maliyetleri ön plana çıkmaktadır. Açık bir ekonomide cari i lemler dengesi açık veren ülkelerin rekabet güçleri azalmaktadır. hracatın arttırılıp, ithalatın azaltılması ve cari açı ın kapatılması döviz kuru politikaları ve devalüasyon ile mümkün olabilmekte ve rekabet gücü artı gösterebilmektedir. Makroekonomik ortamın, ekonominin kapasitesinin arttırılmasında, farklı sektörler ve ödemelerdeki denge üzerinde önemli bir etkisi bulunmaktadır. Makro ekonomik ortamın belirleyicileri arasında, enflasyon, verimlilik düzeyi, tasarruf ve yatırımlar, ki i ba ına dü en milli gelir düzeyi bulunmaktadır. Makro ekonomik istikrarın sa lanması açısından yönetim çe itli reformlarda bulunmalıdır. Ekonomide uzun dönemli geli imin sa lanması ve sürdürülebilmesi için yönetim, bütçe ve dı ticaret açıklarını azaltmalı, finansal sektördeki bozuklu u giderici önlemler almalıdır. Teknolojik ilerleme be eri sermayenin verimlili ini arttırarak, emek ba ına çıktıda sürekli büyümeye neden olmaktadır. Teknolojik ilerleme ya am standardında sürekli yükseli i sa lamakla, rekabet gücünün arttırılmasına katkıda bulunmaktadır. Üretilen ürünlerin miktar, kalite, çe itlili in artması ve bu yolla ürünlere olan talebin artı göstermesi teknolojiye ba lı olup, uzun dönemde teknolojik geli im olmaksızın iktisadi kalkınmanın ba arılabilmesi mümkün olmamaktadır. Fiziksel sermaye yatırımlarının yanı sıra, be eri sermayeye yapılan yatırımlar ile ekonomik geli im hız kazanabilmektedir. Verimlilik artı ları ile üretim performansının arttırılması, üretim için gerekli olan bilgi birikimine sahip, yetenekli insan kaynaklarına sahip olmaya ba lıdır. Fiziksel, mali veya do al kaynaklar ne denli büyük olursa olsun, nitelikli insan gücü olmadan, ekonomilerin uzun vadede kalıcı ba arı sa layabilmeleri olanaksızdır. Kayıtdı ı ekonomi resmi kayıtlarda görünmeyen, istatistiki yöntemlerle milli gelir hesaplarına dahil edilmeyen ekonomi olup, kayıtdı ı ekonominin GSMH içinde önemli boyutlara ula ması, kamu gelirlerini azaltıp, ekonomik ve sosyal tahribatlara neden olmaktadır. Kayıtdı ı ekonomi ile azalan vergi gelirleri bütçe açıklarına neden 114 olmakta, bütçe açıklarının kapatılması için ise ya emisyon hacmi geni lemekte ya da borçlanma yoluna gidilmektedir. Borçlanmanın yurtiçi özel bankalardan yapılması durumunda faiz oranları yükselmekte, artan faiz oranları yatırımları azaltmakta, azalan yatırımlar i sizlik artı larına, i siz kitlelerin ise kayıtdı ı ekonomide çalı masına neden olmaktadır. Para basılması durumunda ise enflasyon oranın yükselmesine neden olmaktadır. Kayıtdı ı ekonomi kapsamında faaliyet gösteren birimler vergi vermedikleri için haksız rekabet gücü elde etmektedirler. Tüm bu olumsuz etkilere neden olan ve ülkelerin rekabet gücünü zayıflatan kayıtdı ı ekonominin, kayıtlı hale getirilmesi için denetim faaliyetlerinin sıkıla tırılması ve cezaların yaptırım gücünün arttırılması gerekmektedir. Do rudan yabancı sermaye yatırımları uluslararası sermaye akı ı anlamına gelip, yabancı bir ülkede bir firma kurulması, ya da yabancı ülkedeki bir irkete sermaye yatırılarak, ana firmanın büyümesi olarak gerçekle mektedir. DYSY, yatırımın yapıldı ı ev sahibi ülke ekonomisi üzerinde üretim, istihdam, gelir, fiyat, ödemeler dengesi, ekonomik geli me ve genel refah gibi etkiler bırakmaktadır. DYSY yurtiçi üretimde bulunarak, teknolojik yenilikler ile maliyetlerin dü mesine ve verimlili in artmasına katkı sa lamaktadırlar. Üretimde verimlilik ve maliyet dü ü leri, ülke fiyatlarını, ticaret yapılan di er ülke fiyatlarına göre azaltaca ından, ev sahibi ülkenin ihracat potansiyelini arttırarak dı ticaret açıklarının azalmasına yardımcı olmaktadır. Finansal kaynaklar ve mali sektörün geli imi, sermayeye eri im olana ını arttırmakta, yatırımların hız kazanmasını sa lamaktadır. yi geli mi bankalar ve hisse senedi piyasaları firmaların büyümeleri, yenilik ve ürün çe idini arttırmaları için gerekli olan finansal kaynakları yatırımcılara sa lamaktadırlar. Makro ekonominin geli iminde bu denli önemli role sahip olan finansal sektörün sa lıklı ekilde i leyebilmesi için sıkı denetimlerin yapılması gerekmektedir. Devlet borçlanması, kalkınmaya yönelik bir borçlanmanın verimli yatırımlara yöneltilmesi halinde, iktisadi kalkınma açısından önemli bir fonksiyona sahip olabilmektedir. Di er taraftan borçlanma yapıldı ı dönemde gelir te kil etmesine kar ılık, borç servisinin gelecek yıllara bırakılması, borç anapara ve faiz ödemeleri için vergi oranlarının arttırılması bireylerin refah seviyelerini azaltabilmektedir. Ayrıca borçlanmanın emisyon hacmini geni leterek yapılması enflasyon oranının artmasına, 115 bankalardan borçlanılarak yapılması, artan faiz oranları ile özel kesim yatırımlarının azalmasına neden olmaktadır. Yurtdı ından borçlanılması durumunda ise gelir kaynaklarının büyük bir bölümü yurtdı ına aktarılmaktadır. KOB ’ler esnek yapıları, hızlı de i ime ayak uydurabilmeleri nedeni ile iktisadi kalkınmanın birer parçası olmu lardır. KOB ’ler, i sizli i azaltma, yeni i fırsatları olu turma, talep de i ikliklerine hızlı uyum sa lama, büyük sanayinin tamamlayıcısı olmaları bakımından bir ülkenin rekabet gücünün arttırılmasına katkıda bulunmaktadırlar. Devlet, e itim, sa lık, altyapı alanlarında ekonominin tümünü etkileyen, özel sektör etki alanını kısıtlamayan, piyasa ekonomisini destekleyen ve bu yolla uluslararası rekabet gücünü arttıran, çe itli kamusal politikalar uygulayabilmektedir. Bu politikalar makro ekonomik ortamı iyile tirdikleri, firmaları te vik edebildikleri ölçüde etkili olmaktadır. Kalite ve tasarımın uluslararası rekabet gücü kazanımında önemli bir rolü bulunmaktadır. Kalite, kaynakların etkin ve verimli kullanımını sa layarak, mü teri isteklerine uygun üretim anlayı ını geli tirerek i letmelere rekabet gücü kazandıran bir unsur iken, endüstriyel tasarım, benzer ürünlerin yer aldı ı pazarda, ürün bazında farklılıklar yaratarak i letmelerin performanslarının artmasını sa lamaktadırlar. Üretim maliyetleri, üretim için gerekli olan hammadde, enerji, i gücü maliyetleridir. Etkin ve güvenilir enerji kaynaklarının bulunabilirli i, hammaddeye hızlı ve kolay ula ım, i gücünün verimlili i, kalitesi, ödenen ücret düzeyi üretim maliyetleri yoluyla fiyatları bu yolla rekabet gücünü etkileyebilmektedir. Uluslararası rekabet gücünü etkileyen bu faktörlerle birlikte, 50 kriter göz önünde bulundurularak Türkiye’nin rekabet gücü ölçümü, seçilen yirmi AB ülkesi ile kıyaslama yoluyla hesaplanmı tır. Seçilen bazı AB ülkeleri; Finlandiya, sveç, Danimarka, ngiltere, Hollanda, Almanya, Avusturya, spanya, Portekiz, Belçika, Lüksemburg, Fransa, rlanda, Yunanistan, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, talya, Polonya’dır. 116 Hesaplamada girdi- çıktı modeli kullanılmı olup, girdiler; rekabet ortamının etkinli i, makro ekonomik politika, i gücü piyasası, dı ticaret, tasarruf ve yatırımlar, ekonomik ve teknolojik altyapı iken çıktılar; verimlilik, i maliyetleri ve fiyatlardır. Rekabet gücü ölçümünde, girdilerin ortam hazırladı ı çıktılar rekabet gücü sonuçlarını ortaya koymaktadır. Sonuçlar ise, GSY H, ki i ba ına GSY H, reel büyüme oranı, üretim potansiyeli, i sizlik oranı, dı ticaret hacmi, cari i lemler dengesi, kamu borçları, kayıtdı ı ekonomidir. Rekabet gücü hesaplaması, seçilen ülkelerin her bir göstergede aldıkları sıralama de erleri toplamının sıralamaya dahil oldukları gösterge toplamına bölünmesiyle yapılmı tır. Sıralamada en yüksek de eri alan en az rekabet gücüne sahip ülke iken en küçük de eri alan en rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir. Sıralamada sveç 7.27 endeks de eri ile ilk sırada, Fransa 8.42 endeks de eri ile ikinci, Hollanda 8.489 endeks de eri ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye ise 13.84 endeks de eri ile sonuncu sırada bulunmaktadır. Türkiye’nin AB ülkeleri kar ısında son sırada yer almasının en önemli nedenleri arasında, serbest piyasa ekonomisine ve dı a açılma sürecine geçi in, özelle tirme uygulamalarının gecikmesi, hükümetlerin populist politikaları neticesinde kaynakların verimsiz alanlarda kullanımı, savurganlık sonucu olu an bütçe açıklarının büyük oranda borçlanma yoluyla giderilmesi yer almaktadır. Türkiye üç alanda rekabet gücü en yüksek ülkedir. Bu alanlar döviz kuru, üretim, reel GSY H artı oranıdır. Rekabet gücü yüksek olan di er alanlar vergi gelirleri, kamu harcamaları oranı, tasarruflar, atık miktarı, i gücü maliyetleri, toplam GSY H, ihracat artı oranıdır. hracat artı oranında rekabet gücü elde etmesine ra men ihracatın ithalatı kar ılama oranında 18. sırada yer almaktadır ve cari açık oranında son sıralarda yer almaktadır . Büyüme sıralamasında ilk sırada yer almasına ra men i sizlik, istihdam edebilme gücünde son sıralarda yer almaktadır. GSY H oranında rekabet gücünün yüksek olmasına ra men, ki i ba ına GSY H oranında son sırada yer almaktadır. E itimle do ru orantılı olarak i gücü verimlili inde son sıralarda yer almaktadır. Her iki fiyat göstergesinde de son sırada yer almaktadır. Vergi yükünde sıralama, vergi yükünün az oldu u ülkenin rekabet gücü yüksek ülke olarak belirlenmesi ile yapılmı tır. Vergi yükünün az olu u vergi oranlarının 117 dü üklü ünden de il kayıtdı ı ekonomiden kaynaklanmaktadır. Sıralamada Türkiye kayıtdı ı ekonomi alanında son sırada yer almaktadır. Cari açık ve kayıtdı ı ekonominin etkiledi i bütçe açıkları sonucu kamu borçları artmaktadır. Sıralamada Türkiye borç oranı en yüksek ülkelerden biridir. Türkiye’de kamu iç borçlanma senetlerinin en büyük alıcısı bankalardır. Ve borçlar a ırlıklı olarak kısa vadelidir. Bu durum faiz oranlarını arttırarak özel kesim yatırımlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Sıralamada Türkiye yatırım harcamalarında yine son sırada yer almaktadır. Dı borçlanmada ise yüksek faizli alınan borçlar, artan borç yükü ve faiz ödemeleri nedeniyle yine bütçe açıklarını artırmaktadır. Di er yandan faiz oranlarının yüksek olu u nedeniyle ülkeye gelen spekülatif yatırımlar artmaktadır. Büyüme oranında ilk sırada olmamızın bir nedeni de büyük oranda yabancı sermaye yatırımları nedeniyledir.Yatırımlar istihdam arttırıcı ve ülkeye teknoloji transferi sa layan do rudan yatırımlar olmayıp faiz farklılıklarından dolayı ülkeyi tercih eden spekülatif yatırımlardır. Spekülatif yatırımların ülkeye giri i ile geçici istikrar sa lanmakta, ani çıkı ları ile ise ülkede kriz ya anmaktadır. Türkiye’nin AB ülkeleri kar ısında rekabet gücü elde edebilmesi gerçekle tirilecek ulusal rekabet gücü politikasıyla mümkündür. Ulusal rekabet gücü politikasında ilk olarak devlet etkin bir ekilde yeniden yapılandırılmalıdır. Dı ticaret hacmi arttırılıp, cari açık azaltılmalıdır. Bütçe açıkları kapatılmalı ve kamu borçları azaltılmalıdır. Kayıtdı ı ekonomiyi kayıtlı hale getirmek en etkin yöntem olmakla birlikte oldukça zordur. Kayıtdı ı ekonomiyi azaltmak ve vergi gelirlerini arttırmak gerekmektedir. Yatırım ve üretimi caydırmaktan ziyade te vik edici, adil bir vergi sistemi gerekmektedir. Yerli ve yabancı yatırımcıyı yatırım yapmaktan caydıran bürokrasi ve kırtasiyecilik ortadan kaldırılmalıdır. Do rudan yabancı yatırımları ülkeye çekecek tedbirler alınmalıdır. stihdam politikaları geli tirilmeli ve i gücü verimlili i arttırılmalıdır. Ulusal bilim ve teknoloji programları geli tirilmelidir. azaltılmalıdır. E itim ve sa lı a verilen önem arttırılmalıdır. maliyetleri 118 KAYNAKÇA -ACUN, Ramazan (2000), "Türkiye’de Ar-Ge: Mevcut Durum ve Gelece e Bakı " sy; 3 Eri im Tarihi: 3 Ekim 2005 http://www.ekocerceve.com/img/haberler/TrkiyedeARGE.doc -AF AR, Muharrem (2004), "Finansal Küreselle me ve Türk Bankacılık Krizleri Üzerine Etkisi" Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1558, Eski ehir -AKAT, Sava (1999), "Enflasyon ve stikrar Politikaları" Yeni Türkiye Dergisi, Mayıs Haziran 1999 Yıl:5 Sayı:27 Cilt:1 -AKTAN, Coskun Can ( 2005 a ), "Ekonomik, Siyasal ve Sosyo Kütürel Globalle me" sy;1 Eri im Tarihi:4 A ustos 2005 http://www.canaktan.org/yeni-trendler/globallesme/ekonomik-global.htm -AKTAN, C.C. ( 2005 b), "Globalle meyi Ortaya Çıkaran Nedenler" sy; 1 Eri im Tarihi:4 , A ustos 2005 http://www.canaktan.org/yenitrendler/globallesme/nedenler.htm -AKTAN, Co kun Can –Vural stiklal (2004), Rekabet gücü ve Rekabet Stratejileri, T SK Yayını, Rekabet Dizisi:2, Ankara -AKTAN, Co kun Can –Vural stiklal (2004), Rekabet gücü ve Türkiye, T SK yayını, Rekabet Dizisi: 3 Ankara -AKTAN, C.C.(1998), De i im ve Devlet, T SK nceleme Yayınları 22, Ankara -AKTEN, Necmettin (2004), "Neden Denizyolu ve Demiryolu Ta ımacılı ı" Asomedya, A ustos, Ankara -ALGAN, Ne e (2004), "Türkiye’de Kayıtdı ı Sektör: Boyutları, Etkileri ve Kayıtdı ı Sektörü Küçültme Konusunda Öneriler"sy;1 Eri im Tarihi: 27 Eylül 2005 http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1028&id=58 -A IR, Hüseyin, Kar Muhsin (2002), "Türkiye’de Be eri Sermaye ve Ekonomik Büyüme: Nedensellik Testi (Neoklasik Büyüme Teorisi)" sy;3-4 Eri im Tarihi: 15 Eylül 2005 http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=234 -ATA, Namık (2005), "Ekonomik Büyüme stihdam Artı ı le Birlikte Gitmeli" T SK Dergisi A ustos 2005, sy;1 Eri im Tarihi:17 Eylül 2005 http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1196&id=67 -AY, .C. (2002), “Küreselle me Sürecinde Bölgeselle me E ilimlerinin Dinamikleri” Küreselle me, Editör; Soyak A., Om Yayınları, stanbul 119 -AYDEM R, Zeynep Canan (2002), "Bölgesel Rekabet Edebilirlik Kapsamında llerin Kaynak Kullanım Görece Verimlilikleri Veri Zarflama Analizi Uygulaması" DPT Uzmanlık Tezleri, Yayın No: DPT 2664, Aralık, sy;18-30 5 A ustos 2005 Eri im Tarihi: http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/aydemirz/verimlil.pdf -BAL, Harun, Ildırar Mustafa, Özmen Mehmet (2001) "Bilim ve Teknoloji Politikaları, Rekabet Gücü ve Kobi’ler: Do u Akdeniz Bölgesinde Faaliyet Gösteren Kobi’ler Kapsamında Bir Ara tırma " sy;2,8 Eri im Tarihi: 12 http://www.econturk.org/dtm1.htm Eylül 2005 -BAYDUR, Refik (2003), "E itim Sistemi Mutlaka stihdam le li kilendirilmelidir" Asomedya Ekim, Ankara -BAYRAÇ, N. (2004), "Yeni Ekonominin Toplumsal Ekonomik ve Teknolojik Boyutları" sy; 7 Eri im Tarihi: 12 A ustos 2005 http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=443 -BA O LU, U., Ölmezo lu N., Parasız .(1999), Dünya Ekonomisi, Ezgi Kitabevi, Bursa -BA TÜRK, enol (2001), "Bir Olgu Olarak Küreselle me" sy;1-2 Eri im Tarihi: 4 A ustos 2005 Eri im Tarihi: 4 http://www.isguc.org/arc_view.php?ex=76 A ustos 2005 -CENTEL, Tankut (1998), Küreselle me ve Esneklik, Editör; Ekin Nusret, Selamo lu Ahmet, Kamu veren Sendikaları Yayını, Ankara -CENTRAL INTELL GANCE AGENCY (CIA) (2005), "The World Fact Book , Rank Order; Infant Mortality Rate" Eri im Tarihi: 1 Aralık 2005 http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/rankorder/2091rank.html -CHACHOL ADES, Miltiades (1990), International Economics, McGraw Hill Newyork -ÇA LAYAN, Zafer (2003), "Enerji Fiyatları Rekabet Gücümüzü Etkiliyor" Asomedya, Kasım 2003, Ankara -ÇA LAYAN, Zafer (2004), "Yüksek Sosyal Güvenlik Primleri, gücü Maliyetlerini Yükselterek Rekabet Gücümüzü Azaltıyor" Asomedya, Ekim, Ankara -ÇOLAK, Ömer F., Ardor Naim (2003), Üretim ve sizlik Sorununun Çözümü çin Kurumsalcı Yakla ım, T SK Yayını, Ankara -DEM RBA , Tolga (2002), "Küreselle menin Modern Devlet Maliyesine Etkileri" sy;3-4 Eri im Tarihi: 4 A ustos 2005 http://isguc.org/arc_view.php?ex=59 120 -D E (2004), "Türkiye statistik Yıllı ı; E itim Ve Kültür statistikleri" Eri im Tarihi: 2 Ekim 2005 http://www.die.gov.tr/yillik/06_Egitim.pdf -D E (2004), " malat Sanayi Teknolojik Yenilik Anketi Sonuçları’ ktisadi Faaliyet Koluna Ve Büyüklük Grubuna Göre Teknolojik Yenilik Yapan yerlerinin Patent Ba vurusunda Bulunma Oranı" Eri im Tarihi: 3 Aralık 2005 http://www.die.gov.tr/TURKISH/SONIST/TEKNYIM/imalatsan0104/page0019. htm -DO AN, pekgil Ö. (2000), "Kalite Uygulamalarının letmelerin Rekabet Gücüne Etkisi" sy;13-18 Eri im Tarihi: 3 Ekim 2005 http://www.sbe.deu.edu.tr/Yayinlar/dergi/dergi04/dogangil.htm -DO AN, Seyhun, Bozkurt Hilal (2002), "E itim ktisadi Büyüme li kisi ve Türkiye çin Kointegrasyon Analizi" sy;2-5 Eri im Tarihi: 15 Eylül 2005 http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=255 -DOING BUSINESS (2005), "Explore Economies, Economy Characteristics, Informal Economy" Eri im Tarihi: 5 Aralık 2005 http://www.doingbusiness.org/ExploreEconomies/EconomyCharacteristics.aspx -DORNBUSH, Rudriger, Fischer Stanley (1998), Makroekonomi, Çevirenler; Ak Salih, Fisuno lu Mahir,Yıldırım Refia,Yıldırım Erhan, Akademi Yayın Hizmetleri, Ankara -DPT Alt Komisyon Raporu (1995), "Dünya’da Küreselle me ve Bölgesel Bütünle meler" DPT Yayın No:2375-Ö K:440 sy;3-23 Eri im Tarihi: 6 A ustos 2005, http://ekutup.dpt.gov.tr/kuresell/oik440.pdf -DPT (2000), "Küreselle me Özel htisas Komisyonu Raporu 8. Be Yıllık Kalkınma Planı" sy;13 Eri im Tarihi: 7 A ustos 2005 http://ekutup.dpt.gov.tr/dunya/oik560.pdf -DTM ( 2005 ), "Bölgesel Ekonomik Entegrasyonlar, Küreselle me ve Dünya Ticareti" sy,1-3 Eri im Tarihi: 6 A ustos 2005 http://www.dtm.gov.tr/ead/ekonomi/sayi6/ticaret.htm -DULUPÇU, Murat Ali (2001), Küresel Rekabet Gücü, Nobel Yayın Da ıtım, Ankara -EKER, Aytaç (1996), Kamusal Maliye, Do u Matbaası, Ankara -EK N, Nusret (1999), Küreselle me ve Gümrük Birli i, stanbul Ticaret Odası Yayını Yayın no:1999-47, stanbul -EK N, Nusret (2003), "Türkiye’nin Vizyonu : XXI.YY’da Ça ı Yakalamak" sy;3 Eri im Tarihi: 5 Kasım 2005 http://www.isguc.org/arc_view.php?ex=168 121 -EMEK, U ur ( 2000 ), "Finansal Piyasalarda Serbestle menin ktisadi Büyüme Üzerine Etkileri" sy;1-14 Eri im Tarihi: 9 Ekim 2005 http://www.rekabet.gov.tr/word/3sayidergi.doc#finansal -ENERGY INFORMAT ON ADM N STRAT ON (EIA) (2006), "Electric Prices For Industry" Eri im Tarihi: 9 Aralık 2005 http://www.eia.doe.gov/emeu/international/elecprii.html -EUROSTAT (2005), "Total Investment % GDP " Eri im Tarihi:11 Aralık 2005 http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal &_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=sdi_ed&root=s di_ed/sdi_ed/sdi_ed_inv/sdi_ed1100 -EUROSTAT (2005), "Level of Internet Access-Households Eri im Tarihi: 11 Aralk 2005 http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal &_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_ science_technology&root=Yearlies_new_science_technology/I/I5/ir031 -EUROSTAT (2005), "Total Gross Electricity Generation" Eri im Tarihi:11 Aralık 2005 http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal &_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_ environment_energy&root=Yearlies_new_environment_energy/H/H2/H23/ebc1 6144 -EUROSTAT (2005), "Pupils Learning English, French, German; Upper Secondary, General Education" Eri im Tarihi:11 Aralık 2005 http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal &_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_ population&root=Yearlies_new_population/C/C3/C34/cca13584 http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal &_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_ population&root=Yearlies_new_population/C/C3/C34/cca14096 http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal &_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_ population&root=Yearlies_new_population/C/C3/C34/cca14608 122 -F SUNO LU, M., Gökdere A.,Yıldırım E. ve Di erleri (1996), ktisadın lkeleri, Editör: Çolak Ö.F., Alkım Kitapçılık Yayıncılık , Ankara -FR EDMAN, T. (2000), Küreselle menin Gelece i, Çev; Özsayar E., Boyner Holding Yayınları, stanbul -GAR H, Üzeyir (2000), Globalle me sürecinde Türkiye, Hayat Yayıncılık, stanbul -GÖKAL, smail (1997), "Globalle me" sy;1 Eri im Tarihi: 12 A ustos 2005 http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ekim97/globalle.htm -GÜRAK, Hasan (2002), "Kalkınmada Zihinsel Emek (Be eri Sermaye) Faktörü " sy;1 Eri im Tarihi: 15 Eylül 2005 http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=473 -GÜRSOY, Bülent (2004), "Ta ımacılıkta Kombine Ta ımacılık Geli tirilmelidir" Asomedya, A ustos 2004, Ankara -GÜNE , smail (2003), "Bilgi Toplumu" Ders Notları, Adana -HAQUE, ul Irfan (1995), Trade,Technology and Internatıonal Competitiveness, EDI (Economic Development Institute) Development Studies, Washington D.C: The World Bank - LHAN, Attila (1997), Hangi Küreselle me, Bilgi Yayınevi, Ankara - INTERNAT ONAL ENERGY AGENCY (IEA), (2005) "Selected Energy Indicators For 2003" Eri im Tarihi: 13 Kasım 2005 http://www.iea.org/dbtw-wpd/Textbase/nppdf/free/2005/ key 2005.pdf - Y BOZKURT, Erol (1999), Küreselle me ve Türkiye, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa -KARLUK, Rıdvan (2001), "Türkiye’de Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyümeye Katkısı" sy;101-102 Eri im Tarihi: 29 Ekim 2005 http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/kitaplar/kitap2/turkyabsermyat.doc -KILD , Yusuf (2000), "Kayıtdı ı Ekonominin Ulusal-Uluslararası Boyutu ve Çözüm Önerileri" sy;1,14 Eri im Tarihi: 27 Eylül 2005 http://www.sbe.deu.edu.tr/Yayinlar/dergi/dergi05/kildis.htm -KIZILOT, ükrü (2005), "KDV’de Tatlı Tatlı ndirim Var Mı" Hürriyet gazetesi 1 Aralık 2005 - K NG, Philip (1995), International Economics and International Economic Policy, Mc Graw Hill Newyork -KOÇ, Haluk (2003), "Mesleki E itim de Yenilenmesine, levsel Kılınmasına, Demokratikle mesine htiyaç Vardır" Asomedya, Ekim 2003, Ankara 123 -KOTAN, Zelal (2002), “Uluslararası Rekabet Gücü Göstergeleri Türkiye Örne i” sy;2, 4 , Eri im Tarihi: 5 Eylül 2005 http://www.tcmb.gov.tr/research/discus/dpaper53.pdf -KRUGMAN, Paul, Obstfeld Maurice (1994), International Economics, Harper Collins College Newyork -KRUGMAN, Paul (2001), Politika Ta eronları ve Önemsizle en Refah, Çev; Domaniç , Ne enur, Literatür Yayıncılık, stanbul -KUMCU, Ercan (2005), "E itim Ekonomisi", Hürriyet Gazetesi , 4 Aralık 2005 -ODYAKMAZ, Nemci ( 2002 ), "Bilgi Teknolojileri, Küreselle me ve Kalkınma" sy;2 Eri im Tarihi:12 Eylül 2005 http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/tem2000/bilgi.htm -OECD in Figure 2005 Edition "Statistics on the Member Countries" Eri im tarihi: 15 Aralık 2005 ‘Taxation’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls ‘Employment’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T006.xls ‘Economic Growth and Performance’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T005.xls ‘Direct Investment’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T026.xls ‘Resarch and Development’ Gross Domestic Expenditure on R&D http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T033.xls ‘Research and Development’; Resarchers TableII http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T034.xls ‘Science and Technology’; Patenting Activity http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls ‘Energy; Production’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T019.xls ‘Environment;Emissions and Pollution ‘ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls ‘Education; Expenditure’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T031.xls ‘Foreign Students in Tertiary Education’ 124 http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G009.xls ‘Health; Spending and Resources’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T002.xls ‘Labour Productivity’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G006.xls ‘Price and Interest Rates’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T024.xls ‘Gross Domestic Product’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls ‘Unemployment’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T008.xls ‘Science and Technology’ Export Market Shares; High Tech Manufacturing Industries http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls -OECD Fact Book (2005), "Economic Environmental and Social Statistics ‘Reel Effective Exchange Rate’ " Eri im Tarihi: 28 Aralık 2005 http://hermia.sourceoecd.org/vl=16627691/cl=19/nw=1/rpsv/factbook/04-02-03t03.xls -OECD Fact Book (2005), "Economic Environmental and Social Statistics ‘Qality Of Life’ Passenger Transport; Road Motor Vehicles " Eri im tarihi: 28 Aralık 2005 http://thesius.sourceoecd.org/vl=5430012/cl=13/nw=1/rpsv/factbook/10-04-01t01.xls -OECD (2005 a), "Foreign Direct Investment" Eri im Tarihi: 3 Ocak 2005 http://titania.sourceoecd.org/vl=1687151/cl=21/nw=1/rpsv/factbook/03-0201.htm -OECD (2005b), "Patents" Eri im Tarihi: 5 Ocak 2005 http://titania.sourceoecd.org/vl=1687151/cl=21/nw=1/rpsv/factbook/06-0104.htm -OECD Main Indicators (2006), "Current Balance" Eri im Tarihi: 22 Aralık 2005 http://www.oecd.org/dataoecd/56/0/18625402.pdf -OECD Economic Outlook (2004), "Labour Costs" Table 1.3 Eri im Tarihi:3 Ocak 2005 http://www.oecd.org/dataoecd/33/28/34545117.pdf 125 -OKSAY, Suna ( 1998 ), "Çokuluslu irketler Teorileri Çerçevesinde Yabancı Sermaye Yatırımlarının ncelenerek De erlendirilmesi" sy;1 Eri im Tarihi:15 Ekim 2005 http://bsy.marmara.edu.tr/TR/makaleler/cokuluslu.htm -ORER, Mete (2003), "Ula tırmada Yeni E ilimler ve Türkiye" Asomedya, Temmuz 2003, Ankara -ÖZKIVRAK, Ö.,Dileyici D.(2001), "Globalle me, Bölgeselle me, Mega Rekabet ve Türkiye" sy;1 Eri im Tarihi: 8 A ustos 2005 http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/OCAK2001/globallesme.htm -ÖZSOYLU, Ahmet Fazıl(1999), Yer altı Ekonomisi, Akça Basım Yayım Pazarlama A. . Ankara -PARASIZ, lker (1997), Modern Büyüme Teorileri, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa -PORTER, Michael (1980), Competitive Strategy, A Division of Macmillan Newyork -PORTER, M. (1990), The competitive Advantage of Nations, The Macmillan Pres Ltd, London -PORTER, M. (2000), Rekabet Stratejisi, Çeviren; Ulubilgen Gülen, Sistem Yayıncılık, stanbul -SABIR, Hasan (2002), "Do rudan Yabancı Sermaye Yatırımlarını Geli mekte Olan Ülkelere Yönlendirici Politikalar" sy;2-3 Eri im tarihi:28 Ekim 2005 http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/Ekim2002/sabir.htm -SAATC O LU, Cem ( 2005 ), "Do rudan Dı Yatırımlar ve Türkiye" sy;1 Eri im Taihi: 28 Ekim 2005 http://www.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/61%20MAL%DD%20%C7%D6Z %DCM/18-61%20CEM%20SAAT%C7%DDO%D0LU.doc -SARILI, Mustafa Ali (2002), "Türkiye’de Kayıtdı ı Ekonominin Boyutları, Nedenleri, Etkileri ve Alınması Gereken Önlemler" sy;12 Eri im Taihi:28 Ekim 2005 http://www.tbb.org.tr/turkce/dergi/dergi41/Kayitdisi.doc -SAVA , Vural (1998), Politik ktisat, Beta Basım Yayım, stanbul -SERDENGEÇT , Süreyya (2003), "Enflasyonla Büyüme Olmaz", Asomedya, Ankara -SEY DO LU, Halil (1999), Uluslararası ktisat, Güzem Yayınları, stanbul -SOYAK, Alkan (2002), "Küreselle me, Teknoloji Politikası, Türkiye: Sınai Mülkiyet Hakları VE Ar-ge Destekleri Açısından bir De erlendirme" "Küreselle me" Der; Soyak Alkan Om Yayınevi, stanbul -TCMB (2006 ), "Reel Efektif Döviz Kuru" sy;1 Eri im Tarihi: 3 Mart 2006 http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/reel_efktf/YontemselAciklama.pdf 126 -TIKTIK, Ahmet (2004), "Kayıtdı ı Ekonomi, stihdam, sizlik" sy;1 Eri im Tarihi: 28 Ekim 2005 http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1020&id=58 -T SK (2001), " letme Yönetimi,Verimlilik ve Rekabet Gücü" sy;1 Eri im Tarihi: 3 Ekim 2005 http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=270&id=16 -T SK (2004), "Türkiye’de Vergi Yükü Hızla Artarken Rakiplerimizde Azalıyor" Eri im Tarihi: 25 Kasım 2005 http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1087&id=61 -TTGV (2001), "Neden Teknoloji Geli tirme" Eri im Tarihi:13 Ekim 2005 http://www.ttgv.org.tr/tur/01_neden_ttgv/11.htm#3 -Turkishtime(2002), "Tasarımın Rekabet Gücüne Katkısı Farklılık Yaratmak" sy;1 Eri im Tarihi: 18 Ekim 2005 http://www.turkishtime.org/mayis/90_tr.htm -TUS AD (1997 a), Rekabet Stratejileri ve En yi Uygulamalar Türk Çimento Sektörü , stanbul -TUS AD(1997 b), Rekabet Stratejileri ve En yi Uygulamalar Türk Elektrik Sektörü, stanbul -ÜNAL, Orhan (2004), "Rekabet Gücü çin Kalite" KobiEfor Dergisi, Kasım Sayı:52 -YASED(2005), "Yatırım Ortamını yile tirme Çabaları " Power Point Sunumu Eri im Tarihi: 1 Kasım 2005 http://www.yased.org.tr/genel/turk/yoik.ppt -YA GÜL, Serhat (2002), "Küreselle me, Çokuluslu irketler ve irket Birle meleri: Dünya laç Endüstri Örne i" "Küreselle me" Derleyen: Soyak Alkan, Om Yayınevi, stanbul -YELDAN, Erinç (2003), Küresel Düzen: Birikim, Devlet ve Sınıflar, Derleyenler; Köse Ahmet H., enses Fikret, Yeldan Erinç, leti im Yayınları, stanbul -YILDIRIM, Binali (2004), "Ülkemizin Ula ım Modlarına Göre Durumu "Asomedya, A ustos 2004, Ankara -YILDIRIM ,O uz (2004), "Türk Bankacılık Sektörünün Temel Sorunları ve Sektörde Ya anan Mali Riskler" sy;12 Eri im Tarihi: 29 Ekim 2005 http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ocak%202004/turk.htm -YÜCEL, Hayrettin (2004), "Uluslararası Pazarlara Açılmada Küçük ve Orta Büyüklükteki letmelerin Rolü" sy;2-3 Eri im Tarihi: 17 Eylül 2005 http://www.igeme.org.tr/TUR/bakis/sayi%2026/bakis26106.htm 127 -WORLDBANK (2005), "World Development Indicators’ Cetral Goverment Finances" http://devdata.worldbank.org/wdi2005/Table4_11.htm Eri im Tarihi: 11 Aralık 2005 -WORLD ECONOM C FORUM (WEF) (2004a), "Growth Competitiveness Index Rankings and 2003 Comparisons" Eri im Tarihi.4 Aralık 2005 http://www.weforum.org/pdf/Gcr/Growth_Competitiveness_Index_2003_Comp arisons -WEF (2004b ), "The Networked Readiness Index Rankings" Eri im Tarihi: 16 Aralık 2005 http://www.weforum.org/pdf/Global_Competitiveness_Reports/Reports/GITR_2 004_2005/Networked_Readiness_Index_Rankings.pdf -ZERENLER, Muammer ( 2004 ), "Devletin Dı Borçlanmasının Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri" sy;9 Eri im Tarihi:20 Ekim 2005 http://isguc.org/arc_view.php?ex=190 -ZEYT NO LU, Erol (1992), Ekonomik Doktrinler ve Ekonomik Sistemler, Mim Matbaacılık Hizmetleri Basım San ve Tic., stanbul 128 ÖZGEÇM Ki isel Bilgiler Ad soyad: ESRA BA KILIÇ Do um Tarihi: 05.10. 1979 Do um Yeri:Nizip Adres:Mimar Sinan Mah. Özhisar Sok. pek Apt. Kat:6 No:12 Nizip/GAZ ANTEP e-posta:esrabaskilic@yahoo.com E itim Bilgileri Yüksek Lisans: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı 2003-2006 Lisans: Çukurova Üniversitesi BF ktisat Bölümü 1998-2002 Lise ve orta okul: Hasan Çapan Anadolu Lisesi lkokul: 1990-1997 Cumhuriyet ilkokulu 1985-1990 Durumu ASSAN Tarım Ürünleri San Tic. Ltd. ti. Mersin 2003-2004 AKBANK Merkez ube Gaziantep 2006-,
