Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi klasik fıkıh metinleri

Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
klasik fıkıh metinleri
-Ders PlanıDersin konusu:
ahkâm hadisleri ve literatürü
Ön hazırlık:
http://www.islamansiklopedisi.info -- http://site.islam.gov.kw/bohoth
-ahkâm
-hadis [sünenler ve ahkam kitapları]
-sünen
-fıkhü’l-hadîs
-muhtelifü’l-hadîs
-bulûgu’l-merâm
İlgili tezler:
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
yılmaz, cafer
hanefî fıkıhçılarının buhârî’den almadıkları ahkâm hadisleri
yıldırım, selahattin
ibn dakîki'l-îd ve ahkâm hadislerini şerh metodu
çın, dursun
hanefilerin ahkam hadislerini değerlendirme metodu: aynî örneği
sadoğlu, adem
buhari şerhi çerçevesinde ibn. hacer’in ahkam hadislerini değerlendirmesi
İlgili makaleler:
http://ktp.isam.org.tr/?url=makaleilh/tanitimmakale.php
elbânî, nasiruddin
âhâd hadislerin akâid ve ahkâmda hüccet olması meselesi
özkan, mehmet
hasan basri çantay’ın “on kere kırk hadis” adlı eserinde ahkâm hadislerine getirdiği fıkhî
yorumlar
dede, elif
mezheplerin ihtilaflarını ve tearuz eden ahkam hadislerini uzlaştırma yönünde imam
şa’râni’nin ‘mizan’ prensibi
İlgili videolar:
https://www.youtube.com/watch?v=cq-cu1fseky
https://www.youtube.com/watch?v=nc-ovub6hxo
Temel materyal:
emir es-san'ani,
ders sorumlusu:
sübülü's-selam şerhi bulûgü'l-meram [bâbu’n-nafakât] III. 595-8.
yard. doç. dr. mustafa hayta
AHKAM HADISLERINI İHTIVA EDEN KITAPLAR
Ana hadis kaynaklarından toplanmış ahkam hadislerini ihtiva eden kitaplardır.
İsimlendirilmeleri farklı olmakla birlikte sünen ve musannef türlerinin benzeri özelliklere sahip
olan bu eserler onlardan farklı olarak daha hususi ve sadece fıkha dair bir muhtevaya
sahiptirler. Özellikle fıkıh mezheplerinin kendi delillerini ortaya koyma maksadına yönelik
çalışmalarının çoğalmasıyla bu tür eserlerin sayısı da çoğalmıştır. Bu kitaplarda hadisler fıkıh
bablarına göre tertip edilmişlerdir. Öncelikle ahkâma dair hadisleri fıkıh kitaplarındaki sıraya
göre derleyen sünenler genellikle III. (IX.) yüzyıldan itibaren kaleme alınmıştır.
SÜNENLER
1. Evzâî (ö. 157/774): Kitâbü’s-Sünen fi’l-fıķh
2. İbn Ebû Zi’b ve İbn Ebû Zâide: Kitâbü’s-Sünen
3. İmam Şâfiî: es-Sünenü’l-me’sûre
4. Saîd b. Mansûr: es-Sünen
5. Dârimî: es-Sünen
6. İbn Mâce: es-Sünen
7. Ebû Dâvûd es-Sicistânî: es-Sünen
8. Nesâî: es-Sünenü’l-kübrâ (el-Müctebâ)
9. Dârekutnî: es-Sünen
AHKÂM HADİSLERI KOLEKSİYONU
1. Abdullah b. Ali, İbnu’l-Carud en-Nisaburi (307/919)’nin el-Münteka. 1988’de Beyrut’ta
basılmıştır.
2. Ahmed b. Muhammed et-Tahavi (321/933)’nin Şerhu Meani’l-Asar. 1988’de Beyrut’ta
basılmıştır.
3. Ebu Muhammed Abdülhak İbni’r-Rahman
Kübrave el-Ahkamu’s-Suğra isimli kitapları.
el-İşbili (581/1185)’nin el-Ahkamu’l-
4. Abdülgani b. Abdilvahid el-Makdisi (600/1203)’nin Umdetü’l-Ahkam an Seyyidi’l-Enam.
Buhari ve Müslim’in Sahihlerinde ittifakla rivayet ettikleri muttefekun aleyh hadislerden
seçme ahkam hadislerine dairdir. Muhammed Reşid Rıza edisyonu ile Kahire-1354;
Muhammed Hamid el-Faki edisyonu ile Kahire-1372; Abdulkadir Arnaud edisyonu ile Beyrut1988’de birkaç kez basılmıştır.
5. Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed el-Himyeri İbnu’l-Kattan (628/1231)’nin Beyanu’l-Vehm
ve’l-İhamel-Vakıayni fi Kitabi’l-Ahkam. Eserde bahse konu olan Kitabu’l-Ahkam Abdülhak elİşbili (581)’ye aittir. Eser, el-Huseyn Ayet Said’in tahkikiyle 6 cilt halinde (son cilti fihristtir)
Riyad-1997’de basılmıştır.
6. Ebu’l-Izz
Ebu’l-Mehasin
Yusuf
İbnu’ş-Şeddad
el-Halebi
el-Mevsıli
eşŞafii(632/1234)’nin Delailü’l-Ahkam min Ehadisi’r-Rasul. Muhammed eş-Şeyhani ve
Zıyaeddin el-Eyyubi’nin tahkikiyle 4 cilt halinde Beyrut-1992’de basılmıştır.
7. Abdüsselam b. Abdullah b. Teymiye (652/1254)’nin el-Münteka min Ehadisi’l-Ahkam.
Muhibbuddin el-Hatib edisyonu ile Kahire’de (tarihsiz) basılmıştır. Muhammed b. Ali eşŞevkani (1250/1834) ise bu kitaba Neylü’l-Evtar isminde bir şerh yazmış, bu şerh de bir kaç
kez basılmıştır.
8. Ebu Muhammed Izzüddin Abdülaziz b. Abdisselam es-Sülemi eş-Şafii’nin (660/1262)elİmam fi Beyani Edilleti’l-Ahkam. Rıdvan Muhtar b. Garbiyye’nin tahkikiyle Beyurt-1987’de
basılmıştır.
9. İbn Dakik el-‘İyd (702/1302)’in el-İmam fi Ehadisi’l-Ahkam ve bu kitabın muhtasarı olanelİlmam bi Ehadisi’l-Ahkam isimli eserleri. Muhtasar niteliğindeki eser 1383 yılında Dimeşk’te
basılmıştır.
10. Muhammed b. Ahmed b. Abdilhadi, İbn Kudame el-Makdisi (744/1343)’nin Kitabu’lMuharrer fi Beyani’l-Ahkami’ş-Şer’iyye.
Ahmed b. Hanbel’in Müsnedi, Sahihayn, Sünen-i Erbaa, es-Sünenü’l-Kübra, İbn Huzeyme ve
İbn Hibban’ın Sahihleri ve el-Mustedrek gibi eserlerden derlenmiş olan ahkam hadislerini
muhtevidir. Önsözünde verilen hadisin sıhhat durumuna işaret edildiği kaydedildikten sonra
ravilerinin cerh ve tadiline gerektiğinde yer verildiği belirtilir. Kahire’de (tarihsiz) basılmıştır.
11. Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalani (852/1448)’nin Buluğu’l-Meram min Edilleti’l-Ahkam.
Konusunda en tanınmış eserlerden biris olup, Kahire ve Beyrut’ta olmak üzere bir kaç kez
basılmıştır. Emîr es-San‘ânî’nin Sübülü’s-selâm’ı bu eserin şerhidir.
12. Ebu Süleyman Hamd b. Muhammed el-Hattâbî, Me'âlimu's-Sunen: Sünen Ebi Dâvud'dan
seçme ahkâm hadislerine ve şerhlerine dairdir.
ŞİA VE HADİS
Hz. Ali’den on birinci imam Hasan b. Ali el-Askerî’ye (ö. 260/874) kadar Şîa tarafından hadis
konusunda 6600’den fazla eser kaleme alınmakla beraber (Hasan es-Sadr, eş-Şîa ve fünûnü’lİslâm, s. 36) 400 kitabın (el-usûlü’l-erbaa mie) her biri “asıl” sayılmakta ve bunların bir başka
kitaptan faydalanılmadan doğrudan mâsum imamlardan duyularak yazıldığı kabul edilmekte,
ancak altmış veya yetmiş kadarının müellifi zikredilebilmektedir. Bu eserlerden meydana
getirilen ve Kur’ân-ı Kerîm’den sonra en çok itibar edilen şu dört kitap (Kütüb-i Erbaa)
Sünnîler’in Kütüb-i Sitte’sinin önemine sahiptir:
1. Küleynî’nin (ö. 329/940) el-Kâfî’si.
Müellifin otuz (veya yirmi) yılda meydana getirdiği belirtilen İmâmiyye’nin bu en değerli
hadis kitabı 16.099 hadis ihtiva etmekte olup “usul”, “fürû” ve “ravza” adlı üç bölümden
oluşmaktadır. Eserdeki rivayetlerin çoğu Ca‘fer es-Sâdık’ın ve diğer mâsum imamların
sözlerinden ibaret olup pek azı Hz. Peygamber’e aittir.
2. İbn Bâbeveyh el-Kummî’nin (ö. 381/991) Men lâ yahduruhü’l-faķīh’i.
5963 hadis ihtiva etmektedir. İbn Bâbeveyh eserini fazla uzatmamak için senedleri çıkarmış
ve hadisleri kendince güvenilir bazı Şiî müelliflerin kitaplarından seçtiğini söylemiştir.
3. Şeyhüttâife unvanıyla bilinen Ebû Ca‘fer et-Tûsî’nin (ö. 460/1067) Tehzîbü’l-ahkâm’ı.
393 babdan meydana gelen eserde özellikle ahkâma dair 13.590 hadis yer almaktadır.
4. Ebû Ca‘fer et-Tûsî’nin el-İstibsâr’ı
920 babdan meydana gelen ve Tehzîbü’l-ahkâm’ın ihtisarından ibaret olan eserde 5511 ahkâm
hadisi bulunmaktadır. Ebû Ca‘fer et-Tûsî, bu iki eserdeki hadisleri büyük ölçüde el-Kâfî’den
seçmiş olup bütün rivayetlerin isnadı muttasıl değildir.