terminoloji egzersiz nedir? - İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale
advertisement
6/22/2015 Kullanılan Başlıca Egzersiz Terimleri EGZERSİZ TERMİNOLOJİSİ, TİPLERİ ve ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ EGZERSİZE KARDİYOVASKÜLER YANIT Mustafa YILDIZ, M.D., Ph.D, Prof. Egzersiz Fiziksel aktivite Sedanter, düşük, orta, yüksek, şiddetli aktivite Metabolik eşitlik Enerji metabolizması Vücut kompozisyonu Vücut kitle indeksi Maksimum kalp hızı Zirve kalp hızı Ventilatuar eşik Anaerobik laktat eşiği Toparlanma oksijeni Maksimal oksijen alınımı Kardiyorespiratuar endurans Kardiyorespiratuar kapasite Kardiyorespiratuar uygunluk Kalp hızı rezervi Oksijen alınımı rezervi Atım hacmi Kardiyak debi Dengeli düzey egzersiz İzometrik, izotonik, izokinetik kasılma Kassal endurans 1 4 EGZERSİZ NEDİR? Bu sempozyuma davet edilmeme çok sevinmeme rağmen rahatsızlığım nedeniyle gelemediğim için çok özür diliyorum. Selam ve sevgilerimi yolluyorum. Performans koruma ve/veya artışı hedefine yönelik olarak lokomotor sistemi ilgilendiren planlanmış hareket süreçlerinin bir program dahilinde ve düzenli Prof. Dr. Hülya ARIKAN şekilde tekrarlanmasıdır 2 TERMİNOLOJİ Sağlık profesyonelleri egzersizin belirlenmesinde ve ilerletilmesinde önemli rol oynar. Bu kişilerin egzersizle ilgili standart bir terminoloji kullanmaları, uygun tedavi planı ve araştırmalar için güvenilir veri toplanması açısından önemlidir. 5 Walter B. Cannon (1932) Homeostasis: Homoios: aynı; Stasis: durum Egzersiz canlıların fizyolojik denge ve sınırlarını yani homeostazis’i zorlayarak stres ortamı oluşturan bir süreçtir. Sınırlar yıkılırsa patolojik sonuçlar ortaya çıkar. Aksine bu aşamada homeostatik denge sağlanırsa, gerek hücresel düzeyde genetik, gerekse sistemler düzeyinde nörohormonal düzenlemeler ile akut ve kronik adaptasyonlar meydana gelir. 3 6 1 6/22/2015 Fiziksel Aktivite Enerji harcanmasıyla sonuçlanan iskelet kasları tarafından oluşturulan vücut hareketleridir. Metabolik Eşitlik: Fiziksel aktivitenin her birim başına düşen enerji gereksinimidir. İstirahatte 1 MET ortalama 3,5mL/kg/dak O2 alınımına eşittir. Atım Hacmi: Kalbin her kasılmasında fırlatılan kan Kardiyak Debi: Bir dakikada sol ventrikülden Zirve Kalp Hızı: Egzersiz sırasında kalbin ulaşabileceği hacmidir. pompalanan kan miktarıdır. en yüksek hızdır. Maksimum Kalp Hızı 220 - yaş ACSM's Guidelines for Exercise Testing and Prescription 8.ed 7 Fiziksel Aktivite Düzeyi 10 Sedanter aktivite: <1,6 MET Düşük şiddette aktivite: 1,6 - 3 MET Orta şiddette aktivite: 3 - 6 MET Şiddetli aktivite: 6 - 9 MET Yüksek şiddette aktivite: >9 MET Kardiyorespiratuar Kapasite Maksimum aerobik egzersiz yapabilme yeteneğidir Kardiyorespiratuar Endurans Submaksimal aerobik egzersizi devam ettirebilme yeteneğidir Kardiyorespiratuar Uygunluk Kişinin O2 kullanabilme ve O2 taşınması yeteneğini gösteren maksimum O2 alınımına dayanan fiziksel aktiviteleri geliştirebilme durumudur Norton K. Et all Journal of Science and Medicine in Sport 13 (2010) 496–502 8 11 Fiziksel Aktivite Düzeyi V02 max değerleri, MET değerlerinin katları olarak da ifade edilebilir. Sedanter kişilerde 10 kat değerinin (V02 max 3,5X10=35 mL/kg/dak) normal kabul edilmesine karşılık (28-42 mL/kg/dak) 12 kat ve üzeri MET değerleri, antrenman derecesi yüksekliğinin göstergesi olarak kabul edilir. Elit atletlerde 60-80 mL/kg/dak seviyesine çıkabilir. < 20 mL/kg/dak ise aerobik güç yetersiz kabul edilir. Kalp Hızı Rezervi Kalp hızının dinlenmeden, maksimuma değişebilme aralığıdır (Maksimum kalp hızı - İstirahat kalp hızı) Oksijen Alınımı Rezervi 02 alınımının dinlenmeden, maksimuma kadar değişebilme aralığıdır Zirve Oksijen Alınımı Dereceli egzersiz sırasında elde edilen en yüksek O2 alınımıdır. Norton K. Et all Journal of Science and Medicine in Sport 13 (2010) 496–502 9 12 2 6/22/2015 Dengeli Düzey Egzersiz: Çalışan kaslara gereken enerji ile ATP üretimi arasındaki dengenin olduğu egzersizdir. EKSANTRİK KASILMA Dinamik kasılma Boy uzar (uzayarak kasılma) Tonus aynı (izotonik) Negatif anlamda mekanik iş yapılır Jimnastikte yukarıdan aşağıya yapılan atlamalar; engelli koşuda engelin geçilmesinden sonra yere iniş; bir ağırlığı yere indirme 13 Kas kasılma tipleri 16 İZOMETRİK KASILMA Sabit bir dirence karşı kuvvet uygulanırken, kasın boyunda herhangi bir değişiklik oluşturmayan statik kasılma şeklidir Vücudu dik tutan antigravite kasların kasılması izometriktir İzotonik kasılmalara göre daha fazla enerji tüketilir Bu tip kasılma en çok güreş ve halter sporlarında oluşur 14 17 İzotonik Kasılma: Kas kasılır, kısalır ve yükü kaldırmaya yetecek bir kuvvet oluşturur. KONSANTRİK KASILMA Dinamik kasılma Tonus aynı (izotonik) Boy kısalır (Kısalarak kasılma) Mekanik bir iş yapılır Bir ağırlığın yerden yukarı kaldırılması 15 İzometrik Kasılma: Kas kasılır; fakat kısalmaz. Güç yükü kaldırmaya yetecek bir kuvvet oluşturamaz. 18 3 6/22/2015 İstemli Hareketlerin Kontrolünden Motor Kontrol Sistemi Sorumludur Fiziksel aktivite sırasında; Kas kasılmalarının genel davranış özellikleri kasın hem uzunluğunun hem de geriliminin değişmesi şeklindedir. İzometrik ve izotonik kasılmalar birlikte, ardı sıra ve iç içedir. Bu tür aktiviteler oksotonik kasılmalar olarak adlandırılır. Örneğin; koşarken ayak yere basıldığında izometrik kasılma varken, ekstremitenin hareket fazında izotonik kasılma olmaktadır. 19 22 İZOMETRİK (STATİK) EGZERSİZLER Arm Press Curls Triceps Press in Doorway Leg Press in Doorway Overhead Press in Doorway Wall Seat İskelet kas liflerinin sınıflaması Hamstrin g Curl SERBEST AĞIRLIK VE ALETLE İZOTONİK KUVVET EGZERSİZLERİ Bench press Wrist curl Half squat Lat pull down Arm curl Chest press Biceps curl Knee extension 20 Motor ünite özelliklerine (kasılma süresi ve yorgunluk) göre yapıldığında 3 farklı sınıf kas lifi söz konusudur. 1) Tip I (Yavaş lifler, ST), 2) Tip IIA (Hızlı ve yorgunluğa dirençli lifler), 3) Tip IIB (Hızlı ve çabuk yorulan lifler). Ek olarak 1) Tip I; yavaş oksidatif (SO), kırmızı ya da postural lifler, 2) Tip IIA; hızlı kasılan a (FTa), beyaz, hızlı oksidatif (FOG), 3) Tip IIB; hızlı kasılan b (FTb), beyaz, hızlı glikolitik (FG) olarak da bilinir. Sürat koşucularında beyaz lifler, dayanıklılık koşucularında ise kırmızı lifler daha fazladır. 23 İZOKİNETİK KAS LİF TİPLERİ KASILMA Kırmızı lifler (Slow Twich veya Tip 1) enerjisini; Daha çok mitokondriler içinde oksidatif olarak ATP sentezinden Hareketin eşit hızda sürdürüldüğünü vurgular Hareket sabit hızda yapılırken karşısındaki direnç ya da yük, kasın bulunduğu açı derecesinde üreteceği güce göre farklılık Beyaz lifler (Fast Twich veya Tip 2) enerjisini; Daha çok sarkoplazmada anaerobik glikoliz ile ATP sentezinden sağlarlar göstermektedir İzokinetik cihazlar kasların maksimum kuvvetini ölçen testleri yaparken ve sakatlık sonrası rehabilitasyonda uygulanan egzersiz programlarını gerçekleştirirken yaygın olarak kullanılmaktadır Yapılan antrenmanlarla Tip I ve Tip II lifleri arasında birinden diğerine dönüşüm söz konusu olmaz. 21 24 4 6/22/2015 Aerobik Egzersizler Kassal endurans: Kas grubunun veya kasın tekrarlı hareketleri yapabilme yeteneğidir. Aerobik egzersiz (devamlı-aralıklı); büyük kas gruplarının kullanıldığı ritmik ve dinamik aktiviteleri kapsayan dayanıklılığı arttıran egzersizlerdir Yürüme, jogging, bisiklet ergometresi gibi egzersizler aerobik egzersizler içerisinde yer almaktadır Aerobik egzersizlerde eğitim şiddeti hedef kalp hızı, maksimum O2 alınımı ve test sırasında algılanan yorgunluk düzeyiyle belirlenir Egzersiz Eğitimi: Frekans, şiddet, süre ve tipe göre reçetelendirilmiş egzersiz metodudur. 25 28 Dirençli Egzersizler Vücut kompozisyonu: Vücutta yağın, yağsız vücut dokusuna oranıdır. Vücut kitle indeksi: Vücut ağırlığının boyun karesine oranıdır. Dirençli egzersiz, spesifik kas gruplarında kuvvet açığa çıkartan egzersizlerdir. Statik, dinamik ve izokinetik egzersiz olmak üzere çeşitleri vardır. Eğitim şiddeti; bir kez kaldırılan ağırlığın %40-60’ı arasında kişiye özel yükler seçilerek belirlenir. 26 29 Egzersiz Tipleri Esneklik Egzersizleri Kardiyak rehabilitasyonda aerobik egzersiz, direnç egzersizleri ve esneklik egzersizleri kullanılmaktadır. 27 Eklem hareket açıklığını attırarak yaralanmayı en aza indiren egzersizlerdir. 30 5 6/22/2015 ANAEROBİK EGZERSİZİN YARARLARI ENERJİ SİSTEMLERİ Kas formunu ve kas kuvvetini artırır 1) Hazır Enerji: ATP-Fosfokreatin sistemi (4 - 10 sn) 2) Kısa Süreli Enerji: Glikolitik enerji sistemi (2,5 - 3 dak) Tendon ve bağları güçlendirir 3) Uzun Süreli Enerji: Aerobik enerji sistemi (> 1 - 3 dak) Kemik mineral yoğunluğunu artırır Yağsız vücut kitlesinde artış sağlar 31 34 AEROBİK EGZERSİZLER Şiddeti düşük, uzun süreli yapılan egzersizler Uzun Süreli enerji – Aerobik Sistem Enerji Sistemlerinin Kapasitesi % 100 5.000 m, 10.000 m, 20.000 m, maraton, bisiklet, yürüyüş, kayak, kros, kürek çekme vb. ANAEROBİK EGZERSİZLER Şiddeti yüksek, kısa süreli yapılan egzersizler 100 m, 200 m, 400 m, uzun atlama, yüksek atlama, sırıkla yüksek atlama, gülle atma, 50 m ve 100 m yüzme, bisiklet pist yarışları, cirit atma, disk atma, çekiç atma, kayakta slalom, iniş Kısa Süreli – LA sistem (ANAEROBİK) Acil Enerji Çok Kısa Süreli – ATP-PC 10 sn yarışları vb. 30 sn Değişik enerji sistemlerinin süre ile orantılı katkıları 2 dk 5 dk Egzersiz Süresi 32 35 ENERJİ SİSTEMLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ AEROBİK EGZERSİZİN YARARLARI Enerji Sistemi ATP-CP (Fosfojen) Sistemi Laktik Asit (Anaerobik Glikoliz) Sistemi Lokomotor sistemin sağlıklı gelişmesinde önemlidir Oksijen gereksinimi Yok Yok var Depresyon ve kaygı durumlarını azaltır ATP üretim hızı Çok hızlı Hızlı Yavaş Enerji Üretimi Kaynağı Depolanmış ATP ve CP Karbonhidrat (glikojen veya glukoz) Karbonhidrat (glikojen ve glukoz) ve yağlar (trigliseritler) Kardiyovasküler hastalık riskini azaltır Vücut yağları azalır, vücut ağırlığını korur Psikolojik yönden iyi hissetmeyi sağlar Eklemlerin çevresindeki kasların güçlenmesini sağlar ATP üretme kapasitesi Çok sınırlı Sınırlı Sınırsız Kullanıldığı egzersiz türleri Çok şiddetli, kısa süreli ve patlayıcı kuvvet gerektiren hareketler (örneğin; sürat koşuları, atlamalar ve atmalar) 0,5-3 dakika kadar süren şiddetli aktiviteler Dayanıklılık ve süreklilik gerektiren egzersizler Diğer özellikler Kaslarda depolanmış olan ATP ve CP kaynakları çok sınırlıdır ve bu nedenle çok kısa süreli enerji sağlayabilir Sonuçta laktik asit birikimi olur ve bu da yorgunluğa neden olabilir Yağları enerji kaynağı olarak kullanabilmek için O2 kullanım kapasitesinin oldukça gelişmiş olması gerekir Kontrolsüz kilo alımını dengeler Eklem açısal bütünlüğünü sağlar, kısıtlılığını önler Kemik ve kıkırdak dokularının yapım ve yenilenmesinde faydalıdır 33 Oksijen (Aerobik) Sistemi 36 6 6/22/2015 EGZERSİZ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ Performans değerlendirmede algoritma Aerobik Kapasite, Aerobik Güç Aerobik kapasite, önceden belirlenen bir egzersiz test protokolü uygulanarak, tedricen artan bir egzersiz testiyle yapılan maksimum bir yüklemede erişilebilen ve ölçülebilen O2 kullanımının (VO2max) en yüksek değerinin ölçülmesi ile tanımlanır. 1-Medikal ve Sportif Anamnez 2-Sistemik Fiziksel Muayene 3-Radyolojik Muayene -Teleradyografi, EKO, CT, MRI Anjio ……. VO2max (mL/kg/dak), aerobik kapasitenin en iyi, kolay uygulanabilir ve güvenilir bir göstergesidir. VO2max, yağsız vücut kitlesi ile orantılıdır. 37 40 Aerobik Kapasite, Aerobik Güç 4-Saha Testleri -Aerobik ve Anaerobik dayanıklılığı tespit etme -Koordinasyon ve reaksiyon cevapları ölçümü Egzersizin başlangıcında çok kısa süre için anaerobik metabolizma ile elde edilen enerji kullanılır. Bu periyotta O2 yetersizliği meydana gelir. 5-Laboratuar Testler -Vücut kompozisyonu ve esneklik ölçüm testleri -Biyokimyasal testler (kan ve idrar) -Elektrokardiyografi (istirahat ve egzersiz sırasında) -Solunum fonksiyon testleri (istirahat ve egzersizde) -Aerobik güç tayini (kardiyo-pulmoner dayanıklılık) -Anaerobik güç testleri (kas kuvveti, hızı, dayanıklılığı) Egzersiz süresince, ATP resentezi için kullanılan anaerobik metebolizma ile elde edilen enerji miktarı, egzersiz sonrası O2 borcu olarak değerlendirilir. 38 41 VO2max Aerobik Kapasite, Aerobik Güç VO2max artması, birinci planda pompa olarak kalp performansındaki artmanın, ikinci planda kan dağılımındaki ve kasın O2 kullanımındaki etkinliğin bir sonucudur. Maksimal O2 transportu ve kas dokusunun O2 kullanma kapasitesidir. Kardiyovasküler sistem kapasitesinin önemli bir indeksidir. Egzersiz sırasında gerekli enerjiyi oluşturmak kullanılacak O2’i kaslara verebilme kapasitesidir. için Aerobik kapasite akciğerler, kardiyovasküler ve hematolojik komponentlerin fizyolojik kapasitelerine ve egzersiz sırasında aktif olan kasların oksidatif mekanizmalarının etkinliğine bağlıdır. 39 42 7 6/22/2015 Labaratuar veya saha koşullarında Breath by Breath yöntemiyle Aerobik Kapasite, Aerobik Güç Egzersizle maksimal O2 uptake’in %20 yükselmesi halinde, mitokondri enzim aktiviteleri yaklaşık %35 artar. De-training periyodunda mitokondri enzim aktivitelerindeki azalma, maksimal aerobik güçteki azalmaya göre çok daha hızlıdır. Antrenmanlarla glikojen depoları korunurken, iskelet kaslarının serbest yağ asit kullanımı artar ve maksimal aerobik gücün performans zamanı uzar. Egzersiz hızı sabit olarak korunur (steady-rate egzersiz). 43 Aerobik Kapasite, Aerobik Güç 46 Veya Douglas torbası kullanılarak yapılabilir Antrenmanlarla devreye giren kapiller sayısı ve alveoler difüzyon yüzey alanı artar. Kapiller yatak yoğunluğunun artması ile kapiller endotelyum luminar yüzeyinde bulunan lipoprotein lipaz reseptörlerine daha fazla lipoprotein lipaz bağlanır. Sonuçta trigliseridler daha fazla yıkılır ve daha fazla serbest yağ asidi kas dokusuna girer. 44 47 VO2max’a ulaşıldığını gösteren kriterler: Aerobik Kapasite, Aerobik Güç Egzersizin artan iş yüküne karşın VO2’nin aynı kalması veya düşmeye başladığı durum VO2max ölçümü iki yöntemle yapılır: - Direkt: Labotaruar koşullarında maksimal yüklemede ekspirasyon havasındaki O2CO2 miktarının O2 ve CO2 gaz analizörleriyle ölçülmesi prensibine dayanır. Douglas torbası ve Breath by Breath yöntemi kullanılır. -İndirekt: Submaksimal yükleme ile kalp hızı, yük, zaman, mesafe gibi parametre değişiminden hesaplanır. Önceden hazırlanmış test protokolleri kullanılır. 45 48 8 6/22/2015 Kalp atım sayısının 190/dak üzerine çıkması. Yaşa göre hedeflenen maksimum KH’na ulaşılması Anaerobik Eşik Değer-Laktik Asit Birikim Eşik Değer Anaerobik eşik değer ölçümü O2 uptake ile nonlineer pulmoner ventilasyondaki artma prensibine dayanır. Şiddeti tedricen artan egzersiz testlerinde, egzersizin başlangıcında VCO2, kasların kullandığı O2 miktarına (VO2) cevap olarak oluşur. Egzersiz süresi ilerleyince, kasların iş yükü artar ve VCO2, O2 kullanımına cevap olarak değil, kan laktak tamponlanması sonucu yükselmeye başlar. 49 52 Anaerobik Eşik Değer-Laktik Asit Birikim Eşik Değer Respiratuar Quotient-RQ (Solunum değişim oranı) (CO2/O2) değerinin 1,07-1,15 değerine yükselmesi Kan laktik asit düzeyinin %70-80 mg ya da üstü; 12-14 mmol/lt veya fazlası VCO2, gittikçe VO2 eğrisinde uzaklaşır. Bu iki hacim eğrisi dikmelerinin birbirini kestiği noktaya, kırılma noktası “anaerobik eşik değer” denir. Bu noktada laktat birikmeye başlar (laktat birikim eşik değer). Laktat seviyesi iş yoğunluğuna paralel olarak yükselmeye devam eder. Solunumsal kompansatuar hiperventilasyon meydana gelir. mekanizma nedeni ile 50 53 Anaerobik Eşik Değer-Laktik Asit Birikim Eşik Değer Anaerobik Kapasite Egzersiz yoğunluğu tedricen yükseldiğinde, O2 yetersizliği Maksimal ve supramaksimal fiziksel aktivite sırasında iskelet kaslarının anaerobik enerji transfer sistemlerini kullanarak meydana getirdiği iş kapasitesi anaerobik kapasite olarak adlandırılır. başladığı noktada, ATP resentezi anaerobik metabolizma ile desteklenir. Kas ve kanda laktik asit birikmeye başlar. Anaerobik iş, patlayıcı gücün ortaya konması anlamına gelen, anaerobik eşik değer üzerinde bir iş yükü olup, yorgunluk ile kendini gösteren fiziksel aktivite tipidir. Bu durumda anaerobik eşik değer noninvazif gaz değişimi yöntemleri ile tayin edilirse, anaerobik eşik değer veya metabolik eşik değer diye tanımlanır (V-Slope Yöntemi). Anaerobik aktiviteye uzun süre devam edilemez. Laktat değerleri tayin edilerek ölçülürse laktak birikim eşik değer tanımı kullanılır. 51 54 9 6/22/2015 Laktat /anaerobik eşik (qL- qan) Yürüme Testleri (Sub) Egzersiz sırasında laktat üretimindeki net artışın kan laktat düzeyinde artışa yol açarak sürekli hale geldiği pulmoner O2 düzeyidir. Bu testler sporcular için olmayıp kondüsyonu zayıf, koşu testini tamamlamakta zorlanan yetişkinler için kullanılır. Ventilatuar Eşik Artan hızda egzersizde ventilasyonun iş yükü ve O2 alınımıyla linear olarak çok hızlı artığı noktadır Rokport testi 1 mil (1,6 km)’lik mesafenin yürüme zamanı ve test sonu nabzının ölçülerek VO2max’ın formülle bulunması prensibine dayanır. 55 58 Aerobik dayanıklılık testleri I. Maksimal testler a. Ergospirometri ile direk VO2max ölçümü b. 20 metre shuttle run (mekik) testi c. Yo-Yo test d. Mesafe ya da süre temelli testler 6 DAKİKA YÜRÜME TESTİ II. Submaksimal testler a. Bisiklet testleri 1. Astrand testi 2. PWC 170 testi 3. YMCA testi b. Basamak testleri 1. Harward testi 2. Chester testi c. Yürüme testleri 1. Rockport testi 2. İki km yürüme testi 56 59 6 dakika yürüme testi (Amerikan Toraks Komitesi) Mekik Koşusu (Beep test) Yo-Yo Intermittent Recovery (Endurance) Test Yetişkinler için 1,5 mil ya da 10-12 dak’lık koşu testleri (Cooper) 57 Kişinin 6 dak içinde aldığı mesafeyi metre cinsinden ölçer. Submaximal, indirekt kardiyovasküler fiziksel uygunluk testidir. Dolaylı yoldan ölçmeye çalıştığı parametre maksimal oksijen tüketimidir (VO2max). Sürenin uzaması testin uygulanabilirliğini kısıtlarken, sürenin kısalması testin ayırt ediciliğini azaltır. Yürünebilen mesafe 400-700m arasında değişir. 60 10 6/22/2015 6 dakika yürüme testi 6 dakika yürüme testi Test bir yürüme cihazı ile yapılmışsa, testin hangi Günlük yaşam aktivitelerinde ihtiyaç duyulan egzersiz kapasitesi hakkında bilgi verir. Katılımcıların kendi belirledikleri hızlarda yürümelerini zorlaştırdığı için testin koşu bandında yapılması önerilmez. Genelde iki deneme testini takiben, asıl uygulama son deneme testinden en az 30 dak sonra yapılır. En uzun yürüme mesafesi, test sonucu olarak kabul edilmelidir yürüme cihazı ile yapıldığı mutlaka kaydedilmelidir. Katılımcı yürüme için teşvik edilebilir. Oksijen satürasyonu %88’in altındaysa, test oksijen desteği ile yapılmadır. Katılımcı duraklarsa kronometre durdurulmaz. Test normalde 6 dak’lık süre dolduğunda sonlandırılır. 61 6 dakika yürüme testi 64 6 dakika yürüme testi (Acil Sonlandırma Kriterleri) Kesin Kontrendikasyonlar SO2 < %85 - Kararsız anjina - Son bir ay içerisinde geçirilmiş miyokard enfarktüsü Göğüs ağrısı Tolere edilemeyen nefes darlığı Bacak krampları Sendeleme Göreceli Kontrendikasyonlar Diaforez - Dinlenim KH’nın120/dak üzerinde olması. - SKB’nın 180 mmHg ya da DKB’nın 100 mmHg’dan büyük olması Morarma/Soluklaşma 62 65 Anaerobik güç testleri I. Anaerobik saha testleri a. Sıçrama testleri (Sargent vertikal) b. Margaria-Kalaman merdiven testi c. Sprint testi (40-50-60 yard) d. Sürat koşu testleri e. Mekik testi (Shutle-run testi) II. Anaerobik laboratuvar testleri a. Cunnigham Faulkner Treadmill Testi (%20 eğim, 7-8 mil hızda, 30-60 sn) b. Katch testi (ergometrik bisiklet testi) c. Wingate testi (ergometrik bisiklet testi) 63 66 11 6/22/2015 67 70 EGZERSİZE KARDİYOVASKÜLER YANIT EGZERSİZE KARDİYOVASKÜLER YANIT Kalp-dolaşım sistemi egzersize karşı 2 türlü uyum gösterir: Akut uyum; Herhangi bir egzersize karşı o sırada ortaya çıkan sistemik cevap. Kronik uyum; Belli süre ve program dahilinde yapılan düzenli egzersizlerle antrene olunduktan sonra kazanılan kalıcı özellikler. 68 71 Egzersiz sırasında kalp-dolaşım sistemindeki lokal ve sistemik uyumlar 2 ana parametrede meydana gelir: EGZERSİZE KARDİYOVASKÜLER YANIT Egzersiz sırasında aktif olan kas gruplarının sayısı artacağından oksijen gereksinimi daha fazla olacaktır. Ayrıca egzersiz yapılırken yükselmeye eğilimli vücut ısısının da sabit tutulması gerekmektedir. 1) Kardiyak debide değişim Kardiyak debi (L/dk)= Atım hacmi X Kalp atım hızı Bu iki ana nedene bağlı olarak egzersiz sırasında kalpdolaşım sisteminde -bir çok sistemde olduğu gibi- yeni düzenlemelere ve uyumlara ihtiyaç duyulur. 2) Direnç (arteriyoller) ve kapasite (venler) damarlarının çaplarında ortaya çıkan değişikliler; Kan akımı ve dağılımında yeni bir düzenlenme gerçekleşir. 69 72 12 6/22/2015 Kalp Hızı Atım Volümü Tipik olarak 60-80 atım/dak Egzersiz öncesi KH sıklıkla artar Isı ve yükseklik gibi çevresel faktörler KH’nı etkileyebilir Platoya ulaşana kadar KH artar (Steady-State KH: Sabit egzersiz esnasında) Maksimum KH: KHmax=220-yaş veya KHmax=208-(0.7xyaş) 73 76 Bisikletçilerde atım volümü Hafif-orta şiddetli egzersize cevap olarak (egzersiz şiddeti ile orantılı biçimde) birçok değişkenin değeri artar. 2-3 dak sonra yatay duruma (steady-state) gelir. Maksimal nabız sayısına göre egzersiz şiddeti %60 Hafif %60-75 Orta %80-90 Zor %90-95 Çok zor %100 Maksimal 74 Atım Volümü Artışı Atım Volümü Sedanterlerde istirahat halinde yatarken en fazla 100 ml olan atım volümü dik durumda 60-70 ml’ye düşer. Yatar ve dik durumda yapılan maksimal egzersizlerde ise 125 ml’ye kadar çıkar. Düzenli dayanıklılık antrenmanları yapan ve aerobik kapasitesi çok yüksek olan sporcularda özellikle kalbin kasılma gücünün artması sonucu maksimum atım volümü 200-210 ml’ye kadar çıkabilmektedir. 77 Venöz dönüş (preload)’de artış (FrankStarling mekanizması) Nöral stimülasyon sonucu artmış ventrikül kontraktilitesi (diyastol sonu volümde artış olmaksızın) Çalışan iskelet kas kan damarlarının vazodilatasyonuna bağlı azalmış total periferik rezistans 75 78 13 6/22/2015 Kardiyak Output Valsalva Manevrası -Kapalı glottise karşı zorlu ekspirasyon yapılmasıdır. İstirahatte COP yaklaşık 5.0 L/dak 20-40 L/dak’ya kadar COP’la egzersiz -Kısa sürede maksimum güç kullanıldığında sık görülür. yoğunluğu arasında lineer bir ilişki vardır COP’da daha fazla artış, kalp hızındaki artışla ilişkilidir -İntratorasik ve intraabdominal basınçlarda çok yüksek artışlar gözlenir. 79 Kardiyak Output ve Egzersiz Yoğunluğu 82 Egzersize kan basıncı cevabı Note the peripheral wave amplification Rowell, Human Circulation, 1986 80 Kan Basıncı 83 Egzersize kan basıncı cevabı Kardiyovasküler endurans egzersiz: ◦ Egzersiz yoğunluğundaki artışla direk ilişkili olarak SKB artar ◦ DKB’nda genelde anlamlı değişiklik olmaz ya da azalabilir Bundan dolayı OKB’nda ufak değişiklik olabilir Rezistans egzersiz: ◦ KB’nı egzajere edebilir ◦ Valsalva manevrası yolu ile KB’nı artırabilir McArdle et al., Exercise Physiology, Lippincott, 2001 81 84 14 6/22/2015 Kan akımı Böbrek, mide, karaciğer ve barsaklara kan akımında azalma ile birlikte kanın çalışan kaslara redüstribisyonu Vücut ısısının idamesi için kanın deriye redüstribisyonu Çalışan kasların metabolik hızında artış Düşük kas PO2 değeri otoregülasyonu tetikler Figure 13.6 85 88 86 89 İstirahat ve egzersiz sırasında COP’un dağılımı Relative to total blood volume Absolute Kardiyovasküler Drift Figure 13.3 87 Uzun süreli (120 dakikayı aşan) egzersizlerde efor süresince kalp debisi aynı kalmaktadır. Atım hacmi ise giderek azalmakta; ancak kalp atım hızı artmaktadır. Bu duruma “kardiyovasküler drift” denir ve vücut ısısı artışına, dehidratasyona, deriye olan kan akımının artışı gibi sebeplere bağlıdır. Deri kan akımının artışı ve plazma hacminin azalması venöz dolaşımla kalbe dönen kan miktarını azaltarak atım hacminin düşmesine neden olur. Bu durum özellikle nemli ve sıcak ortamlardaki egzersizlerde daha belirgin olarak ortaya çıkmaktadır. 90 15 6/22/2015 Kan Plazma Volümü Kardiyovasküler Drift Egzersizin başlamasıyla plazmanın < %10’u kandan interstisyel kompartmana geçer Terlemede artış ile ek plazma volümü kaybı olabilir Aşırı kayıp dehidratasyona ve kan viskositesinde artışa neden olabilir. Artmış viskosite kan akımına mani olabilir ve O2 transportu sınırlanarak performans bozulabilir 91 94 Arteriyovenöz Oksijen Farkı Hemokonsantrasyon Arteriyel kan ve sağ atriyal kan O2 Plazma volümündeki azalma sonucudur içerikleri arasındaki farkın hesaplanmasıdır Fark, artan egzersiz yoğunluğu ile artar; daha fazla O2 kandan ekstrakte edilir Kanın sıvı kısmı azalarak sellüler ve protein oranı artar Eritrosit konsantrasyonu %20-25’e kadar artar 92 (a-v)O2 değişimi 95 Hemokonsantrasyon 93 96 16 6/22/2015 97 100 Teşekkürler......... 98 101 99 17
