çocuk gelişimi ve eğitimi 0–36 ay özbakım
advertisement
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ 0–36 AY ÖZBAKIM ANKARA, 2009 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz. İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3 1. 0–36 AY ÇOCUĞUYLA İLETİŞİM ................................................................................... 3 1.1. Tanımı ve Önemi.......................................................................................................... 4 1.2. İletişimin Özellikleri .................................................................................................... 5 1.2.1. Dinlemek (Etkin Dinlemek) ................................................................................. 5 1.2.2. İşbirliği İçine Girmek........................................................................................... 6 1.2.3. Sen Dili ve Ben Dili ile Konuşmak...................................................................... 6 1.2.4. Empati .................................................................................................................. 8 1.3. Çocukla İletişim ........................................................................................................... 9 1.3.1. Bedensel Yöneltme .............................................................................................. 9 1.3.2. Sözel Yöneltme .................................................................................................... 9 1.4. Doğru İletişim Kurmaya Yönelik Etkinlik Örnekleri................................................. 10 UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 13 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................... 15 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 17 2. 0–36 AY ÇOCUĞUNA UYGUN ÇEVRE DÜZENLEMESİ ........................................... 17 2.1. Açık Hava Gereksinimi.............................................................................................. 17 2.2. Kazalardan Korunma.................................................................................................. 19 2.3. Eğitim Ortamının Çocuğa Uygun Düzenlenmesi....................................................... 21 2.4. 0–36 Ay Çocuğuna Uygun Çevre Düzenlemesine..................................................... 24 Yönelik Etkinlik Örnekleri................................................................................................ 24 UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 25 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................... 27 ÖĞRENME FAALİYETİ–3 .................................................................................................. 28 3. 0–36 AY ÇOCUĞUNA UYGUN ...................................................................................... 28 DUYU EĞİTİMİ .................................................................................................................... 28 3.1. Dokunma Duyusuna Yönelik Malzeme ve Oyunlar .................................................. 29 3.1.1. Dokunma Sepeti................................................................................................. 29 3.1.2. Dokunma Mobili ................................................................................................ 29 3.1.3. Dokunma Yastıkları ........................................................................................... 30 3.1.4. Dokunma Kartları .............................................................................................. 30 3.1.5. Dokunma Torbası............................................................................................... 30 3.2. İşitme Duyusuna Yönelik Malzeme ve Oyunlar ........................................................ 31 3.2.1. Sesli Bileklikler.................................................................................................. 31 3.2.2. Sesli Mobiller..................................................................................................... 31 3.2.3. Sesli Yastıklar .................................................................................................... 32 3.2.4. Sesli Toplar ........................................................................................................ 32 3.2.5. Ses Kutuları........................................................................................................ 32 3.3. Koku Alma Duyusuna Yönelik Malzeme ve Oyunlar ............................................... 32 3.3.1. Koku Kutuları .................................................................................................... 32 3.3.2. Koku Malzemeleri Sepeti................................................................................... 33 3.4. Tat Alma Duyusuna Yönelik Malzeme ve Oyunlar ................................................... 33 3.5. Görme Duyusuna Yönelik Malzeme ve Oyunlar ....................................................... 33 i 3.5.1. Görsel Mobiller .................................................................................................. 33 3.5.2. Renk ve Şekil Kartları........................................................................................ 33 3.6. 0–36 Çocuğuna Uygun Duyu Eğitimine Yönelik Etlinlik Örnekleri ......................... 34 UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 36 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................... 38 ÖĞRENME FAALİYETİ–4 .................................................................................................. 39 4. 0–36 AY ÇOCUĞUNUN BEDEN GELİŞİMİ (BEBEK JİMNASTİĞİ).......................... 39 4.1. Kolların Sıra ile Açılıp Kapanması ............................................................................ 40 4.2. Kolun Daire Şeklinde Çevrilmesi .............................................................................. 40 4.3. Kolların Çapraz Hareketi ........................................................................................... 41 4.4. Bacakların Kaldırılması ve Bükülmesi....................................................................... 41 4.5. Bacakların Dizlerden Bükülüp Düzeltilmesi.............................................................. 42 4.6. Ayakların Daire Şeklinde Hareketi ............................................................................ 42 4.7. Gövde Hareketi .......................................................................................................... 43 4.8. Ayak Bileklerinden Tutulup Gövdenin Kaldırılması ................................................. 43 4.9. Ayaktan Tutulup, Baş Aşağı Sarkıtma Egzersizi ....................................................... 44 4.10. 0–36 Ay Çocuğunun Beden Gelişimine Yönelik Etkinlik Örnekleri....................... 44 UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 46 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................... 48 ÖĞRENME FAALİYETİ–5 .................................................................................................. 49 5. 0–36 AY ÇOCUĞUNUN TUVALET VE TEMİZLİK EĞİTİMİ..................................... 49 5.1. Çocuğun Temizliği..................................................................................................... 49 5.1.1. Deri Temizliği ve Banyo.................................................................................... 50 5.1.2. Yüz Temizliği .................................................................................................... 51 5.1.3. El Temizliği........................................................................................................ 52 5.1.4. Ayak Temizliği .................................................................................................. 52 5.1.5. Saç Temizliği ..................................................................................................... 53 5.1.6. Ağız-Diş Temizliği ............................................................................................ 53 5.2. Tuvalet Eğitimi........................................................................................................... 53 5.2.1. Tuvalet Alışkanlığı............................................................................................. 53 5.2.2. Peri-Anal Bölge Temizliği ................................................................................. 56 5.3. 0–36 Ay Çocuğunun Tuvalet ve Temizlik Eğitimine Yönelik Etkinlik Örnekleri..... 57 UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 58 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................... 60 ÖĞRENME FAALİYETİ–6 .................................................................................................. 62 6. 0–36 AY ÇOCUĞUNDA TOPLUMSAL KURALLAR ................................................... 62 6.2. Görgü Kuralları .......................................................................................................... 63 6.2.1. Eğitim Ortamında Görgü Kuralları .................................................................... 63 6.2.2. Evde Görgü Kuralları......................................................................................... 63 UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 64 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................... 66 MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 67 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 68 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 71 ii AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 141EO0035 ALAN Çocuk Gelişimi ve Eğitimi DAL/MESLEK Erken Çocuklukta Öğretmen Yardımcılığı MODÜLÜN ADI 0–36 Ay Özbakım MODÜLÜN TANIMI 0–36 ay çocuğuyla iletişim, çevre düzenlemesi, duyu eğitimi, beden gelişimi (bebek jimnastiği), tuvalet ve temizlik eğitimi, toplumsal kurallar konularını içeren bir öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Bu modülün ön koşulu yoktur. YETERLİK 0–36 ay çocuğunun tanıyabileceksiniz. öz bakım becerilerini Genel Amaç Bu modül ile uygun ortam sağlandığında 0-36 ay çocuğunun öz bakım becerilerini tanıyabileceksiniz. Amaçlar 1. Uygun ortam sağlandığında, 0–36 ay çocuğuyla doğru iletişim kurmayı kavrayabileceksiniz. 2. Uygun ortam sağlandığında 0–36 ay çocuğuna uygun çevre düzenlemesi yapmayı kavrayabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI 3. Uygun ortam sağlandığında, 0–36 ay çocuğunun duyu eğitimine; uygun malzeme ve oyunları öğretmeye rehberlik edebileceksiniz. 4. Uygum ortam sağlandığında 0–36 ay çocuğunun beden gelişimine uygun, jimnastik hareketlerini öğretmeye rehberlik edebileceksiniz. 5. Uygun ortam sağlandığında 0–36 ay çocuğunun tuvalet ve temizlik alışkanlığını kavrayabileceksiniz. 6. Uygun ortam sağlandığında, 0–36 ay çocuğunun, toplumsal kurallara uyma becerisini kazandırmaya rehberlik edebileceksiniz. iii EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ortam: Sınıf, erken çocukluk eğitim kurumları, özel kamu kurum ve kuruluşları. Donanım:Kaynak kitaplar, bilgisayar, projeksiyon, fotoğraflar, afiş, broşür, dergiler, uyarıcı pano, tepegöz, asetat, fotoğraflar, CD, VCD, bilgisayar donanımları, televizyon. Modülde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra, verilen ölçme araçları ile kazandığınız bilgileri ölçerek, kendinizi değerlendirebileceksiniz. Öğretmen tarafından modül sonunda kazandığınız bilgi ve becerileri değerlendirmek amacıyla çeşitli ölçme araçları uygulanacaktır. iv GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci Anne ile bebek arasındaki iletişim, anne karnında başlamaktadır. Bebek doğduktan sonra dokunulmaktan, okşanmaktan, sallanmaktan, öpülmekten, kucağa alınmaktan çok hoşlanır. 0–36 ayda, ailenin önemi çok büyüktür. Çocuk ihtiyaçlarının tamamını aile içinde giderir. Bebeğin gereksinimleri arasında; fiziksel ihtiyaçları (beslenme, uyku, bakımı), sevgi ve ilgi gereksinimleri vardır. Bu ihtiyaçlar zamanında ve yeterli miktarlarda karşılanmalıdır. Çocuğa, erken dönemde sağlanan nitelikli uyarıcılar; onun beyin gelişimini, dolayısıyla bilişsel gelişimini önemli ölçüde etkileyecektir. Bu modülde; 0–36 ay çocuğuyla doğru iletişim kurmayı kavrayacak, bu yaş çocuğuna uygun çevre düzenlemesi yapmayı öğreneceksiniz. Aynı zamanda, çocuğun duyu eğitimine yönelik malzemeleri seçebilecek ve oyunları öğretmeye rehberlik edebileceksiniz. Jimnastik hareketlerini öğretmeye rehberlik edebileceksiniz. Tuvalet eğitimini ve temizlik konusunu öğreneceksiniz. Son olarak da toplumsal kurallara uyma becerisini kazandırmaya rehberlik edebileceksiniz. 1 2 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda; uygun ortam sağlandığında, 0–36 ay çocuğuyla doğru iletişim kurmayı kavrayabileceksiniz. ARAŞTIRMA 0–36 ay çocuğuyla iletişimin tanımı ve önemi konusunu içeren bilgileri; kaynak kitaplardan, dergilerden ve internetten araştırınız. Topladığınız bu bilgileri raporlaştırınız. Hazırladığınız raporu sınıfta sununuz. 1. 0–36 AY ÇOCUĞUYLA İLETİŞİM Anne-baba ve bebek arasındaki iletişim, bebek henüz anne karnındayken başlar ve yaşam boyu devam eder. Bebek doğduktan sonra konuşmasa da annesiyle iletişim kurmak için çabalar. Bebeğin annesiyle iletişim kurmak için gösterdiği ilk girişimlerine; göz kontağı kurmaya çalışması, bakışlarını takip etmesi, anlamsız sesler çıkarması ve gülümsemesi örnek olarak verilebilir. Bebek beslenirken, altı ya da giysileri değiştirilirken yapılan işler hakkında, onunla sürekli konuşulmalıdır. Bebeğe şarkı söylenmeli, parmak oyunları oynatılmalı, basit hikâyeler anlatılmalı ve okunmalıdır. Bebeğin hareketleri de takip edilmelidir. Bebek isteklerini ya da duygularını ağlayarak, vücut hareketleriyle belli eder. Bu nedenle ağlamasına kayıtsız kalınmamalı, bebek hemen kucağa alınmalıdır. Böyle davranıldığı zaman bebek anneye güven duyacak ve ona bağlanacaktır. Resim 1.1: Çocuk, iletişimi anne ve babasından öğrenir. 3 1.1. Tanımı ve Önemi İletişim; bilgi, fikir, duygu ve düşünceleri kapsayan anlamların, semboller yardımıyla insanlar arasında karşılıklı olarak aktarıldığı bir süreçtir. İnsanlar tek başlarına yaşayamazlar ve varlıklarını sürdürmek için başkalarına ihtiyaç duyarlar. İnsanlar arasında kurulan işbirliği ancak iletişim yoluyla sağlanabilir. Anne baba ve çocuk arasındaki iletişimin temelleri, bebeklik döneminde atılır. Bu sebeple bebekle kurulan iletişim sağlıklı olmalıdır; çünkü bebekle kurulan sağlıklı iletişim, bebeğin tüm yaşamını etkileyerek, kendine güvenen ve mutlu bir birey olmasını sağlayacaktır. Örneğin; bebeklik döneminde temel ihtiyaçların zamanında karşılanmaması, bebekte güvensizlik duygusunu oluşturacaktır. Yakın çevrenin çocuğa gösterdiği olumlu ve olumsuz tepkiler, çocuğun kişiliğinin gelişmesinde önemli rol oynar. Söylediklerine aldırış edilmeyen, fikrini belirtmeyen veya belirttiği zaman sürekli eleştirilen çocuk içine kapanık güvensiz ve huysuz olabilir. Buna karşılık, söyledikleri çok önemli olmasa da dinlenen, önemsenen, fikrini belirtmesine izin verilen, sürekli eleştirilmeyen çocuk ise daha güvenli, daha sosyal ve daha sağlıklı bir kişilik geliştirir. Çocuk, iletişimi anne ve babasından öğrenir. Anne ve babasının davranış modelini benimser. Ailesi küçükken ona nasıl davrandıysa onlarda yetişkin olduklarında çocuklarına aynı şekilde davranırlar. Örneğin; anne-baba saygısız davranıyorsa çocuk da ilişkilerinde saygısız olur. Anne baba sürekli eleştirici ise; çocukta bir şey beğenmeyen, huysuz ve eleştirici bir kişi olur. Anne ve babalar belirli aralıklarda, çocuklarıyla kurdukları iletişimi değerlendirmeli ve öz eleştiri yapmalıdır. Eğer bu yapılabilirse ebeveynler çocuklarıyla hem daha iyi iletişim kurar ve hem de onlara iyi birer örnek olurlar. Çocukla iletişim kurarken olumlu bir bakış açısıyla çocuğa bakmalı ve gerektiğinde onurlandırılmalıdır. Resim 1.2: İnsanlar tek başlarına yaşayamazlar 4 1.2. İletişimin Özellikleri Kendisine güvenen insanların gereksinim duyacağı en önemli özelliklerinden birisi, insanlarla iyi iletişim kurabilmeleridir. Bu beceri, doğuştan getirilmediği için sonradan edinilir. İletişimin Özellikleri; Dinlemek ( Etkin dinlemek ) İşbirliği içine girmek Sen mesajı yerine, ben mesajı vermek Empati kurmak 1.2.1. Dinlemek (Etkin Dinlemek) Büyümekte olan çocukla sağlıklı iletişim kurabilmenin ilk şartı dinlemektir. Çocuğun problemini anlayabilmek için dinlemek gerekir. Anne ve babasının kendisini dinlediğini gören çocuk önce kendisine değer ve önem verildiğini, kabul edildiğini, buna bağlı olarak da sevildiğini düşünür. Aynı zamanda çocuk, duygularını ifade etme olanağı bulduğunda “anlaşıldım” duygusunu yaşar ve rahatlar. Bu durum, çocuğun hem benlik saygısının artmasına hem de kendisi dinleyen kişiye yakınlık duymasına neden olur. Bu sağlıklı iletişim çocuğun ailesiyle olan bağını güçlendirerek, iletişimin devamını sağlar. Çocuklar, dinlenmemeleri ve ciddiye alınmamaları konusunda aşırı duyarlıdırlar. Dinlenmediklerini hemen fark ederler. Uzun süre dinlenmeyen çocukta saldırganlık, çalma, kendisine zarar verme gibi olumsuz davranışlar görülür. Aslında çocuk, bu olumsuz davranışlarıyla yetişkine: “Lütfen beni dinle ve anlamaya çalış” mesajını iletmektedir. Etkin dinleme savunmayı azaltan, öz güveni zedelemeyen bir iletişim etkinliğidir. Aynı zamanda duygusal olarak gerilimi azaltır. İyi bir dinleyici olmak için; rahat bir şekilde oturularak, çocuk dinlenmelidir. Rahat bir oturuş, çocuğu dinlemeyi kolaylaştırır. Çocukla konuşurken göz teması kurmak önemlidir. Bunun için ya çocuğun boyunun hizasına gelmek için diz çökmeli ya da çocuğu kucağa almalıdır. Göz teması, çocuğa duyulan ilgiyi ve kişiliğine duyulan saygıyı gösterir. Göz teması, donuk bir şekilde olmamalıdır. Konuşurken çocuğun aynı zamanda ses tonuna, yüz ifadelerine ve bakışlarını kaçırıp kaçırmadığına dikkat edip, davranışları ile söylediklerinin tutarlı olup olmadığına bakılır. Örneğin; anne-babası boşanan bir çocuğun “hayır sizin ayrılışınıza üzülmüyorum” derken gözleri sulanıyorsa çocuğun söyledikleri hakkında şüpheye düşeriz. Bu durumda iyi bir dinleyici olmak için, karşımızdaki kişinin yüzünü, elini, kolunu yani bedenini de duymamız gerekir. Çocuk kendisine yakın duran, yüzüne bakan kişiye daha çok güven, yakınlık ve konuşma isteği duyar. Çocuk bir şey anlatırken “tamam, sen anlat ben dinliyorum”diye ve bu arada yemekle uğraşan bir anneye anlatma isteği duymaz. Dinleme sırasında çocuğun sözünü kesmeden, çocuk durakladığında “Hımm, evet, anlıyorum…” gibi, sözlü belirtiler ya da gülümseme, baş sallama gibi sözsüz belirtiler yapılmalıdır. 5 Çocuğu dinlerken sessiz olunmalı, zaman zaman duraklamalarla söze karışılmalıdır. Sessizliğin konuşan kişiye konuştukları hakkında düşünme, daha fazla açıklama ve olaya daha dikkatli bakma imkânı kazandırır. Bu, aynı zamanda çocuğu rahatlatır. “Ahmet’in benim için çok iyi bir arkadaş olduğunu düşünmüyorum artık!” diyen bir çocuğun sözünü keserek, “Ben sana baştan söylemiştim, Ahmedin iyi bir arkadaş olmadığını, artık kendine başka bir arkadaş bulmalısın” demek, o çocuk için gereken sessizliği sağlayamaz. Çocuk düşüncelerini tam olarak söyleyemez, kendisini rahatsız hisseder. Tam bir sessizlik de iyi değildir. Çocuk konuşurken daha önce bahsedildiği gibi “Hımm, evet, anlıyorum” gibi sözler, duraklama ve yüz ifadeleri kullanılmalıdır. Çocuğu Dinlemenin Yararları Kelime dağarcığı zenginleşir. Konuşma yeteneği gelişir, kendi duygu ve düşüncelerini daha iyi ifade eder. Çocuğun içine kapanması, ağlaması, saldırgan davranması yerine; kendini sözel anlatarak rahatlamasını sağlar. Bu, çocuğun toplumsal yaşama uyumunu kolaylaştırır. Doğru anlaşıldığını hisseden çocuk, kendini daha huzurlu ve rahat hisseder. Bunun sonucu olarak da çocuğun kendine olan güveni artar. Çocuk ile anne-baba arasında bir yakınlık doğar. 1.2.2. İşbirliği İçine Girmek Çoğu zaman anne-baba ve çocuk üzerinde mücadeleler yaşanır. Bazen bu mücadele öylesine artar ki ebeveynle çocuk, karşılıklı olarak birbirlerini düşman gibi görürler. Annebabanın “ellerini yıka!”, “yemeğini ye!”, “oyuncaklarını topla!”, “uyu!” şeklindeki ifadeleri zaman zaman çocukta “Ben ne istersem onu yaparım!” şeklindeki olumsuz tepkisine sebep olabilir. Burada anne-baba çocuğu suçlarken, emir verirken, uyarırken şu soruyu kendine sormalıdır: ‘’Çocuk olsam bu durumda ben neler hissederdim?’’ Önemli olan ebeveynin gördüğünü söyleyerek, sorunu dile getirerek, gerektiğinde çocuğu bilgilendirerek ve kendi duygularını yansıtarak işbirliği içine girmesidir. Annebabanın kendisini çocuğunun yerine koyduğunda yapacağı yaklaşım; suçlama ve tehdit içermeyeceğinden, çocuğa karşısındaymış mesajı yerine, onun yanında olduğu mesajını verecektir. 1.2.3. Sen Dili ve Ben Dili ile Konuşmak Sen Dili: Anne-baba-çocuk arasındaki anlaşmazlıklarla çocuğun yaptığı olumsuz davranışların sonucunda oluşur. Çocuğun olumsuz davranışları ya da sözlerinden sonra; anne-babada hoşnutsuzluk, kızgınlık gibi duygular oluşur. Böylece çocuk kendini itilmiş, sevilmemiş, reddedilmiş gibi hisseder. Dolayısıyla özgüveni sarsılır. 6 Sen dili ile gönderilen kızgınlık ifadeleri; davranışa değil, kişiye yönelik açık saldırıdır. Kızgınlığın kişiye yönelik olması çocuğu kızdırır ve onun karşılık vermesine yol açar. Zamanla çocuk içine kapanır iletişimini keser. Çocuk sevilmediğini düşünebilir. Onuru kırılan çocuk, “Ama siz de hatalı davranıyorsunuz ” diyerek karşılık vermeye başlar. Bu durumda anne-babalar çocuğa daha fazla ceza vermeye başlarlar. Sen Dili Suçlayıcıdır. Davranıştan ziyade, kişiliğe yöneliktir. Kişiye, anlaşılmadığını hissettirir. Yeniden konuşma isteğini engeller. Neye kızıldığının anlaşılmamasına sebep olur. Kişiyi incitir, kırar. Kişinin direnmesine yani savunucu iletişime sebep olur. Çocukta sen dili ile konuşmak yerine ben dili ile konuşmayı tercih etmelidir. Ben Dili Ben dili, duygu ve düşüncelerimizi içtenlikle ifade eden sözcüklerdir. Ben dili ile konuşmak, duygu ve düşünceleri anında ilettiği için kullanan kişiyi rahatlatır. “Neden böyle yaptın?” yerine “Bu davranışa çok içerledim”; kızgınlık ve öfke gibi birikimleri önler. Ben mesajlarının daha etkili olmasının sebebi “sorumluluk mesajları” olarak değerlendirilmelerinden kaynaklanır. Ben mesajı gönderen kişi, kendi hakkında yaptığı değerlendirmeyi, karşısındaki kişiyle paylaşmak üzere sorumluluk yüklenmektedir. Bu sebeple karşısındaki kişinin davranışını değiştirme olasılığı da yüksektir. Ben Dilinin Yararları Savunmaya itmez. Suçluluk hissettirmez. Duygunun sebebi anlaşıldığı için iletişim sağlıklı olur. Ben iletisi olan kişi, başkalarını da düşünmeyi öğrenir. Yakınlaşmayı sağlar. Anlaşmazlıkları azaltır. Konuşan kişiyi rahatlatır. Sen Dili ve Ben Diline Örnekler Sen Dili: Kes sesini çok fazla gürültü ediyorsun. Ben Dili: Yüksek sesle konuştuğun zaman ( davranışın yargılanmadan tanımlanması ) dikkatim dağılıyor. Böyle olunca da gerginleşiyorum.( duygunun ifadesi ) 7 Sen Dili: Ahmet! Ders anlatırken bana soru sorma. Ben Dili: Ben ders anlatırken sözüm kesilince tekrarlamak zorunda kalıyorum. Bu da benim canımı sıkıyor. Dört yaşındaki çocuğunun oyuncağını, yatmakta olan kardeşinin yatağına fırlattığı için sinirlenen anne; Sen Dili: “Sen kötü bir çocuksun” ya da ‘’yapma!’’ yerine Ben Dili: “Sen oyuncaklarını attığında, kardeşinin zarar göreceğinden endişe ediyorum ve sinirleniyorum. 1.2.4. Empati Aile içi iletişimde önemli olan bir konu ise “empati” kurabilmektir. Çocukluk çağında yaşanan birçok ruhsal ve davranışsal problemler, empatik yaklaşım sayesinde erkenden tanınabilir ve müdahale edilmesi kolaylaşabilir. Empati: Bir kişinin kendisini karşıdakinin yerine koyup, olaylara onun bakış açısından bakması ve hissetmesi çabasıdır. Empati yeteneği olmayan çocuklar, kendilerine nasıl davranılırsa karşısındakine de öyle davranırlar. Düşen bir arkadaşını teselli etmek yerine ona bağırır hatta vururlar. Diğer bir örnek ise; çocuk oyuncaklarıyla oynarken oyuncağını kırdı “üzülecek ne var!?” demek yerine “Oyuncağını çok sevdiğini ve buna üzüldüğünü anlıyorum” demek daha uygun olmaktadır. Oyuncağın, çocuğumuz için ne kadar kıymetli olduğunu anlatan cümleler kurmak gerekir. Empatisi olmayan kişiler, yalnız kendilerini düşünürler. Birisine kızdıklarında bunu şiddete başvurarak gösterirler. Resim 1.3: Aile içi iletişimde ‘’empati’’ kurabilmek Önemlidir 8 1.3. Çocukla İletişim 1.3.1. Bedensel Yöneltme Bebekler yaşamın ilk evrelerinden başlayarak dokunulmayı, kucaklanmayı ister. Zaman içinde iletişim için gerekli öğeler: beden (ten) teması, göz kontağı, gülümseme, canlı bir çevre gerekli öğeleri oluşturur. Bebeğin temel ihtiyaçlarından birisi de kucağa alınmak, sarılıp okşanmaktır. Bebekler ancak bedensel temas sağlandığında sevildiğini hissederler. Resim 1.4: Bebekler bedensel temas sağlandığında sevildiğini hisseder Çocuğunu olduğu gibi kabul eden, onu destekleyip yüreklendiren aile üyeleri, çocuğun benlik değerinin tohumlarını ekmiş olur. Kabul belirtileri arasında kucaklamak, öperek sevmek gibi fiziksel temaslar vardır. Araştırmalar psikomatik hastalıkları olan kişilerin, yeteri kadar yakın bedensel temasla sevilmedikleri, öpülüp kucaklanmadıklarını ortaya koymuştur. 1.3.2. Sözel Yöneltme Bebeğin ağlaması, sözel iletişimi oluşturan unsurlardan bir tanesidir. Bebeğin ağlaması “Benimle ilgilenin. Size söyleyeceğim çok önemli bir şey var. Lütfen beni dinleyin!” demesine benzer. Eğer bu çağrıya kulak verilmez, bebekle ilgilenilmez ise bebekte temel güven duygusu gelişmez. Ağlayarak bir ihtiyacını dile getirdiğinde, yumuşak bir ses tonu eşliğinde ihtiyacını gidermek, aslında bebeğin kendi duygularını iletişim içinde kullanmasını öğretir. Bebekle konuşurken sevgi dolu sözcükler kullanılmalıdır. Ses tonuna dikkat edilmeli, asla sert bir ses tonu kullanılmamalıdır. Bebekle yavaş yavaş konuşulmalı ve konuşurken bebeğin, annenin yüzüne bakması sağlanmalıdır. 9 Yetişkin ile Çocuk Arasındaki İletişimi Engelleyen Faktörler Çocuk konuşurken yetişkinin susması çocukta, dinlenilmediği, önemsenmediği ve değer verilmediği düşüncesini yaratır. Bu durumda çocuk konuşmayı keser. Emretme davranışı çocukta, söylenenin tersini yapmayı ve başkaldırıcı davranışlara yönelttiği gibi boyun eğmeye ve kolay kabullenmeye de sebep olabilir. Çocuğu suçlama, ”çok konuşuyorsun!” “geveze” gibi sözler söyleme suçluluk duyguları yaratır. Azarlanma korkusuyla çocuk siner. Eleştirme ve yargılama, çocuğun kendini yetersiz hissetmesine yol açar. Uyarma, tehdit etme korkuya ve bunun sonucu olarak boyun eğme ya da kızgınlıkla isyan duygularının gelişmesine yol açar. ”Bir daha yaparsan! gibi tehdit, çocuğu” acaba yaparsam ne olur?”düşüncesine iterek yasaklanan şeyi yapmasına neden olabilir. Alay etme ve ad takma, çocuğun öz saygısının zayıflamasına sebep olur. ”Geri zekalı!”, ”sulu göz” gibi aşağılayıcı ya da “herkül” gibi yüceltici sözlere çocuk kolayca inanır ve kendisi hakkındaki düşünceleri yanlış biçimlenir. Çocukla tartışma, karşı koymayı kışkırtır. Kısır tartışmaların sonu da iletişimin kesilmesine ve çocuğun kendini yetersiz hissetmesine sebep olacaktır. Konuyu değiştirme ya da şakaya vurma da güçlükleri yenme düşüncesi yerine onlardan kaçmak gerektiğini aşılar. Çocuğu aşağılama, çocuğun kendini mahcup ve önemsiz hissetmesine yol açar. Utandırma davranışı, çocuğun kendisini yetersiz ve beceriksiz hissetmesine sebep olur. Çocuk, yaşıtlarının yanında bile mahcup olma korkusunu yoğun bir şekilde yaşayabilir. 1.4. Doğru İletişim Kurmaya Yönelik Etkinlik Örnekleri Etkinlik 1: Bebekler kelimeleri tekrar tekrar işittiklerinde, beynin konuşma dil bölgeleri uyarılır. Ne kadar çok konuşma işitilirse, beynin bu bölümleri de o kadar fazla büyür ve gelişir. Bebeğe günlük olaylar hakkında öyküler anlatılmalı, şarkılar söylenmelidir. Bebek beslenirken, altı ya da giysileri değiştirilirken yapılan işler hakkında bebekle sürekli konuşulmalıdır. Örnek ”Şu anda bezini değiştiriyorum” veya “akşam yiyeceğimiz yemekleri hazırlamaya çalışıyorum” gibi konuşmalar sırasında bebeğin neler yaptığından da bahsedilebilir. Bebek kollarını ve bacaklarını sallarken” Şu anda kollarını ve bacaklarını salladığını görüyorum” ya da bebek sesler çıkarırken “şimdi bana bir şey söylemek istediğini duyuyorum “şeklinde, bebekle konuşulmalıdır. 10 Etkinlik 2: Bebeklere nesnelerin adı sürekli söylenmelidir ”işte biberonun” ya da “şimdi çoraplarımızı giyelim” gibi ifadeler, bebeklerin ilk sözcük hazinesinin oluşmasına katkıda bulunur. Bebek büyüdükçe “ayakkabıların nerede ?”gibi sorular sorulmalıdır. Küçük çocuklar her ne kadar sorulan sorulara kelimelerle cevap vermesede, işaret ederek (ayakkabıyı) göstermekten zevk alacaktır. Zaman içerisinde konuşmayı öğrenirken hatırlayacağı sözcükleri zihninde depolayacaktır. Etkinlik 3: Bebek hafifçe kucakta sallanırken kafiyeli şiirler, nakaratlar, maniler söylenmelidir. “Buraya bir kuş konmuş” yüzünüzü saklayıp açarak ”cee “ yapma gibi oyunlar oynanmalıdır. Etkinlik 4: Bebeğin ilk kitaplarının salyaya dayanıklı, hafif ve kolay yırtılmayan cinsten olmasına dikkat edilmelidir. Kitapları çiğnemek ya da yere atmak isterse endişe edilmemelidir. Bebekle beraber kitap okumaya başlayınca, O eninde sonunda kitabı nasıl tutacağını ve sayfaları nasıl çevireceğini öğrenecektir. Resim 1.5: Çocukla iletişimde kitaplardan yararlanılmalıdır 11 Etkinlik 5: Çocukla karşılıklı oyunlar oynanmalı. Oyuncak bebek ve diğer aksesuarlarla hayalî oyunlar oynanarak, çocuğa model olunmalıdır. Yetişkin ve çocuklar “Çay partisi” oyunu oynayabilir. Yetişkin, oyuncak fincanla çay içiyormuş gibi yapar ve tadının ne kadar güzel olduğunu söyler. Çocuk da taklit eder. Daha sonraki aşamalarda, genellikle çocuk da yetişkinleri yönlendirir. Etkinlik 6: Çocukla “Sessizlik” oyunu oynanır. Sessizlik oyunuyla çocuk yeri geldiğinde susmayı ve çevresindeki insanları dinlemeyi öğrenecektir. Çocuğa, “Bak seninle yeni bir oyun oynayacağız. Buna Sessizlik oyunu” denir. Sonra ona susmasını ve dışarıdan gelen seslere kulak vermesini, bu seslerin nereden geldiğini ve ne sesi olduğunu tanıması istenir. Susmasını ve sizin fısıldayacağınız şeylere kulak vermesi söylenir. Çocuk bu oyunu oynarken dinlemeyi öğrenecektir. Çocuk yemek, yatmak veya yıkanmak istemediği, huysuzluk ettiği sıralarda “sessizlik oyunu”nu oynamak, çok oyalayıcı olacaktır. Etkinlik 7: Ben küpleri sayesinde, bebeğin dil gelişimi desteklenecek, küçük kaslarını geliştirecek, kendisi ve başkalarını tanıyabilecektir. Malzemeler: Çocuğun ve yakınlarının resmi, bant, gazete kâğıdı, küçük kutular, streç film. Yapılışı: Gazeteyi avucunuzda sıkıştırarak, kutuların içine sıkı sıkı doldurulur. Kutuların ağzı bantlanır. Kutunun her bir tarafına fotoğraflar yapıştırılır ve streç film ile kaplanır. Uygulama: Çocuk bu küpleri oynarken fotoğraflar hakkında konuşulur. Fotoğraftaki kişiler, parmakla gösterilerek o kişi hakkında tanıtımda bulunulur. Bebekten kendisini ve yakınlarının resmini bulması istenir. 12 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ 0–36 Ay çocuğuyla kurulan iletişimin, tanım ve Araştırmalarınızı rapor haline getirip sınıf ortamında sununuz. önemini araştırınız. İşlem Basamakları Öneriler 0–36 Ay çocuğuyla kurulan iletişimin, tanım ve önemini araştırınız. Araştırmalarınızı yaparken kaynak kitaplardan, dergilerden ve internetten yararlanabilirsiniz Araştırmalarınızın bilgilerini asetatlara ve kartonlara geçiriniz Yaratıcılığınızı kullanarak, çalışmalarınızı temiz ve düzenli hazırlayınız. Bilgi konularınızı fotoğraf, resim vb. unsurlarla takviye ediniz. Yaratıcı ve estetik olmaya, özen gösteriniz Araştırdığınız bilgileri, fotoğraf ve resimlerle destekleyerek raporlaştırınız. .Çektiğiniz fotoğraflar ile istekli, temiz ve düzenli olarak sunuş hazırlayınız. Çalışmalarınızı sınıfta tepegöz ve sınıf panosu kullanarak sununuz. Sunumunuz sırasında istekli olunuz. Arkadaşlarınızın hazırladığı çalışmaları ve Objektif bir değerlendirme yapınız. kendi çalışmalarınızı karşılaştırınız. 13 KONTROL LİSTESİ Uygulama faaliyetinde yapmış olduğunuz çalışmaları, kendiniz ya da arkadaşınızla değişerek değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. 0–36 Ay çocuğuyla kurulan iletişimin, tanımı ve önemi konusunu araştırdınız mı? 2. Araştırdığınız bilgileri, asetat ve fon kartonuna geçirdiniz mi? 3. Bilgi konularınızı resim ve fotoğraflarla desteklediniz mi? 4. Araştırdığınız bilgileri, resim ve fotoğraflarla destekleyerek raporlaştırdınız mı? 5. Çalışmalarınızı sınıf ortamında tepegöz ve sınıf panosunu kullanarak sundunuz mu? 6. Kendi çalışmalarınızı ve diğer çalışmaları karşılaştırdınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda, Hayır cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarınızın hepsi evet ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyette, öğrendiğiniz bilgileri ölçmek amacıyla aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz. Cevaplarınızı cevap anahtarından kontrol ediniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi, bebeğin iletişim kurmak için gösterdiği ilk girişimler arasında yer alır? A) Annesiyle göz kontağı kurmaması B) Bakışları takip etmez C) Ses çıkarmaz D) Gülümser 2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Çocuğu dinlerken rahat bir şekilde oturulmalıdır B) Çocukla konuşurken göz teması kurulmalıdır C) Dinleme sırasında çocuğun sözü kesilmemelidir D) Hepsi 3. Aşağıdakilerden hangisi sen dilinin bir özelliğidir? A) Suçlayıcıdır B) Kişiyi incitmez C) Kişi anlaşıldığını hisseder D) Konuşma isteğini engellemez 4. Aşağıdakilerden hangisi bebeğin iletişim kurmak için gösterdiği ilk girişimlerden biri değildir? A) Bebeğin anneyle göz kontağı kurması B) Anlamsız sesler çıkarması C) Yürümesi D) Gülümsemesi 5. Aşağıdakilerden hangisi iletişim özelliklerinden biri değildir? A) Dinlemek B) Yemek yemek C) Empati D) Sen-ben mesajları 6. Aşağıdakilerden hangisi, uzun süre dinlenmeyen çocukta görülen bir özellik değildir? A) Mutludur B) Saldırgandır C) Çalma davranışı gösterir D) Kendisine zarar verir 15 7. Aşağıdakilerden hangisi sen dilinin bir özelliğidir? A) Kişiyi incitmez B) Suçlayıcıdır C) Kişiye anlaşıldığını hissettirir D) Kişinin direnmesine neden olmaz 8. Aşağıdakilerden hangisi sen diline bir örnek değildir? A) Neden doğru dürüst yemek yemiyorsun! B) Sen çok yaramaz bir çocuksun! C) Kes sesini çok fazla gürültü ediyorsun! D) Alp işten geldim çok yorgunum. Davulunu çaldığın zaman başım ağrıyor! 9. ”Kişinin kendisini karşısındakinin yerine koyup olaylara onun bakış açısından bakmasına ve hissetmesine” ne denir? A) Empati B) Bedensel yöneltme C) Sözel yöneltme D) İletişim 10. Anne ile bebek arasında kurulan iletişimde, sözel yöneltme nasıl olmalıdır? A) Anne, bebekle konuşurken sevgi dolu sözcükler kullanmalı B) Annenin ses tonu sert olmalı C) Bebekle göz teması kurulmamalı D) Bebek ağladığında ilgilenilmemeli DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı, cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevaplar verdiyseniz, öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek ilgili bölümü kontrol ediniz. Cevaplarınız doğruysa diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 16 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda uygun ortam sağlandığında, 0–36 ay çocuğuna uygun çevre düzenlemesi yapmayı kavrayabileceksiniz. ARAŞTIRMA 0–36 Ay çocuğunun açık hava gereksinimi hakkında, konuyla ilgili kaynaklardan, dergilerden, internetten araştırınız. Topladığınız bu bilgileri raporlaştırınız. Hazırladığınız raporu sınıfınızda sununuz. 2. 0–36 AY ÇOCUĞUNA UYGUN ÇEVRE DÜZENLEMESİ 2.1. Açık Hava Gereksinimi Bebeğin açık havaya çıkarılması, güneş alması her zaman gereklidir. Güneş ışığı kemiklerin gelişmesine yardımcı olur. Böylece bebek, yeteri kadar D vitamini alacak Raşitizm denen hastalığın ortaya çıkması engellenmiş olacaktır. Bebeklerin cildinde, cildi güneşe karşı koruyan ”melanin” adlı doğal koruyucu yapılar henüz oluşmamıştır. Bu nedenle 1 yaşın altındaki bebekleri güneş ışığından korumalıyız. Bebek ilk güneşe çıktığında birkaç dakika tutulmalı, bu süre her gün azar azar arttırılmalıdır. Kışın öğle vakitleri en sıcak saatlerdir. Bu ayların öğle saatlerinde bebeği açık havaya çıkarmak iyi olur. Çocuklar en rahat açık havada oynarlar. Çocuklar için açık havada oynamak büyük bir ihtiyaçtır, özellikle ilkbaharda açık havada oynamaya can atarlar. Parklara, bahçelere koşarlar. Açık hava oyun yerleri, trafiğe kapalı yerlerde olmalıdır. Tozlu, taşlı yerlerde olmamalıdır. Bebek ve Güneş 0–1 Ay: Yeni doğan bebeğin, özellikle ilk günlerinde ortam ısısı normal sınırlarının üstüne yükseldiğinde, terleme fonksiyonu yeterli olmadığından vücut ısısı yükselebilir ve bebeği olumsuz etkileyebilir. Bebekler bu ortamda, deri yoluyla çok miktarlarda sıvı kaybedebilirler. Bu nedenle bebeklerin yaz aylarından güneş ışınlarının dik olduğu saatlerde serin ortamlarda kalmasına ve oda ısısının 25 °C ’nin üstüne çıkmamasına dikkat edilmelidir. 17 1–12 Ay: Kemik gelişimi için gerekli bir vitamin olan D vitamini, güneş ışınlarının yardımıyla vücutta sentezlenir. Bu vitamin özellikle hayatın ilk yıllarında sağlıklı bir gelişim için şarttır. Her gün yarım saat; baş, kol ve bacakları çıplak olarak güneşlendirilen bebek, vücudu için gerekli miktarı bu yolla sentezler. Cam, güneşin bu etkiye sahip ışınlarının geçişini engellediğinden cam arkasından güneşlendirmenin faydası olmaz. 1 Yaş ve Üzeri Çocuklar: Çocuğunuzun güneşten faydalanmasını sağlamalı ancak zararlarından korunmalıdır. Bebek ve Çocuklar Günün Hangi Saatinde Dışarı Çıkarılmalıdır? Zararlı güneş ışınları, yoğun olarak günün en aydınlık saatlerinde etki eder. Her yaştaki insanların bu saatlerde direkt güneş ışığına maruz kalmaktan sakınması gerekir. Sıcak günlerde bebek ve çocuklar, saat 10:00–16.00 arasında dışarı çıkartılmamalıdır. Zararlı Güneş Işınlarından Bebek ve Çocuklar Nasıl Korunmalıdır? Koyu renkler, güneş ışınlarını emerek, güneşin zararlı etkilerinin yoğunlaşmasına sebep olur. Bu sebeple sıcak günlerde kendinizin ve çocuğunuzun elbiselerini açık renklerden seçmelisiniz. Çocuğunuz güneşli havada dışarıda bulunacaksa güneş ışınlarının zararlı etkilerine karşı, çocuğunuza koruyucu kremlerden sürmelisiniz. Bu kremler her yaştaki çocuklar için kullanılabilir. Çocuğunuzun yaşı ne kadar küçükse faktör olarak belirtilen koruyuculuk düzeyi o kadar yüksek olanlar tercih edilmelidir. Açık Havanın Çocuklara Sağladığı Yararlar Çocukların temiz hava alabilmelerini sağlar. Çocuklara istedikleri şekilde hareket etme imkânı sağlar. Çocuklar kendi seslerini kullanma konusunda olabildiğince özgürdürler. Çocuklar, bazı doğa olaylarının farkına varır, gözlem yapar ve araştırırlar. Karıncaların yuvalarına yiyecek taşımalarını, rüzgârın şiddetine göre nesneleri hareket ettirme ve uçurma gücü, güneşte ve gölgede ısının farklı oluşu olaylarını gözlerler. Bahçede bulunan oyun araçlarından başka, doğada bulunan canlı ve cansız varlıkları oyunlarına katarlar. Ağaçlardaki kuşlar, gökyüzündeki güneş ve bulutlar gibi. Açık Hava Oyun Yerleri Nasıl Olmalıdır? Çocukların büyük kaslarını geliştirecek imkânlar sağlanmalıdır. Yeni beceriler kazanabilmeleri için uygun ölçülerde rampalar ve basamaklar olmalıdır. Küçük çocukların bahçedeki oyun alanları büyüklerinkinden farklı olmalıdır. Alçak kaydıraklar, küçük tırmanma aletleri ve salıncaklar bulunmalıdır. 18 Çocukların çevrelerini araştırıp, keşfetmeleri için su ve kum oyunları gibi bahçe oyunlarına gereksinimleri vardır. Bu imkânlar çocuklara her gün sağlanmalıdır. Yedek giysiler olduğu sürece su ve kum oyunlarına zaman ayrılmalıdır. Çocuklara kendi seçimlerini yapabilecekleri ve yeni geliştirdikleri fiziksel becerileri daha da pekiştirebilecekleri uygun mekân sağlanmalıdır. Çocuklar için güvenli, serbest bir ortam sağlanmalı ve sürekli gözetim altında bulundurulmalıdır. Çünkü çocuklar, yeni öğrendikleri fiziksel becerilerini, istenmeyen zamanlarda da denemek isterler. Bu nedenle yetişkinlerin dikkatli olması gerekir. Çocukların çevre hakkında bilmedikleri konuları öğrenmeleri, doğa meraklarını gidermeleri, neden-sonuç ilişkilerini kavramaları için çok çeşitli materyal ve etkinlikler sağlanmalıdır. Örneğin kum ve su oyunları için ölçü kapları, bloklar, basit deney malzemeleri vb. 2.2. Kazalardan Korunma Bebek yürümeye başlayıp da evi tek başına dolaşabileceğini, yeni keşiflerde bulunabileceğini fark ettiği zaman, artık hiçbir şey onu durduramaz. Her şeyi eline ve ağzına almak ister. Neyin tehlikeli, neyin tehlikesiz olduğunu henüz ayıramaz. Bu da çok tehlikeli sonuçlara varabilir. Bu nedenle annelerin aşırı dikkatli olması gerekir. Bebeklerin ağır yaralanmasına, hatta ölmesine yol açan kazaları inceleyen uzmanların elde ettiği sonuçlara göre bu kazaların %50-90’ı, ana babanın dikkatsizliği yüzünden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Kazalar hiç beklenilmeyen zamanlarda ve biçimlerde olur. Bu sebeple önceden tedbirli ve uyanık davranılmalı ki kötü sonuçlar önlenebilsin. Resim 2.1: Ana babanın dikkatli olması gerekir 19 Evi Tehlikesiz Duruma Getirmek için Alınabilecek Önlemler Bebekler uyutulurken ve uyurken yüzleri kapatılmamalıdır. Balkon kapıları ve pencereler açık bırakılmamalıdır. Halı ve kilimlerin kaymasını önlemek için bunların altına özel kaymayı önleyen malzemeler kullanılmalıdır. Radyatör ve diğer ısı kaynaklarının önlerine, özel güvenlik bariyeri konulmalıdır. Dolap, elbiselik, komodin gibi eşyaların açma kapama kulplarını özellikle küçük, yuvarlak olanları çocuğun boğulmasına sebep olabileceğinden, bunların çok iyi monte edilmiş olması gerekir. Karyolanın üstünde, mobil türü oyuncak varsa, bunun karyolaya sağlam bir şekilde takıldığından emin olunmalıdır. İlk altı aydan sonra veya oturabildiği zaman kaldırılmalıdır. Karyolanın üzerinde cibinlik kullanılıyorsa gergin ve destekli olmasına dikkat edilmelidir. Gece lambası olarak kalite belgeli, ısınmayan mini lambalar kullanılmalıdır. Resim 2.2: Gece lambası kalite belgeli olmalıdır. Çocuk odasında kullanılan mobilyaların kurşunsuz boya ile boyanmış olanları tercih edilmelidir. Çocuk için yeterli oyun alanı ayrılmalıdır. Oyuncaklar oyuncak sandığına konmuyorsa çocuğun oyuncakları için sağlam, çocuğun üzerine devrilmeyecek dolaplar tasarlanmalıdır. Çocuğun odasında veya yakınında, gerektiğinde duyulabilmesi için, ebeveynin odasındaki alarma bağlantı yapılmış, yangın alarmı konulmalıdır. Tüm duvara monte edilen aparatların ve rafların, çocuğun üstüne düşmeyecek şekilde, sağlam olarak monte edilmesi gerekir. Bebek ile ebeveyn ayrı odalarda ise bebeğin kontrolü için bebek telsizi kullanılmalıdır. 20 Resim 2.3: Bebek Telsizi Kapılar içeriden kilitlenmemeli ve içeride kalınması hâli gibi tehlike anlarında dışarıdan açılabilir olmalıdır. İlaç, kozmetik malzemesi, zehirli madde içeren ürünler, çocuğun ulaşamayacağı yerlerde veya özel çocuk kilidi bulunan çekmecelerde muhafaza edilmelidir. 2.3. Eğitim Ortamının Çocuğa Uygun Düzenlenmesi Dekorasyon (Süsleme ve İç Düzen) 0–36 ay çocuğuna uygun eğitim ortamı hazırlanırken dekorasyon şöyle olmalıdır: Hazırlanacak çevre, her şeyden önce çocuğun gelişimine uygun, uyarıcı ve hareket ihtiyacına cevap verebilecek, güvenli bir mekân olmalıdır. Beslenme, alt değiştirme, uyku ve oyun için ayrı ayrı alanlar olmalıdır.Örneğin uyku için ayrılan bölümün sessiz olması gerekir. Çevre hem sert aynalar, hem yumuşak yastık gibi materyallerle donatılmalıdır. Çevre bol uyarıcılı olmalıdır. Zıt renkli ilginç malzemeler, çevre düzenlemesinde kullanılmalıdır. Bebeğe, kişiler ve yerler hakkında farklı bakış açıları kazandırmak için oyun alanları sık sık değiştirilmelidir. Bebeğin özel eşyaları (biberonu, emziği, giysileri vb.) ayrı bir bölümde olmalı, etiketlenmeli ve başka bebekler için kullanılmamalıdır. Odalar sevimli bir tarzda döşenmelidir. Hayvan, insan yüzü ve değişik nesne resimleri gibi asılabilen materyaller, çocuğun göz hizasında olmalıdır. Bebeklerin kendilerini gözlemeleri için oyun odalarına ve alt değiştirilen yerlere büyük aynalar yerleştirilmelidir. Bebeklerin rahatça oynayabileceği, yuvarlanabileceği ve hareket edebileceği yerler sağlanmalıdır. Bebeğin oynaması ve hareket etmesi için toplar, büyük sünger yastıklar, küçük bloklar, müzik kutuları, iç içe geçen kutular ve halkalar sağlanmalıdır. 21 Mobiller, bebeklerin hem görebileceği yerlere hem de yetişebileceği mesafeden biraz daha uzağa asılarak, uzanmaları sağlanmalıdır. Ortamda, bebeğin kavrayabileceği, çiğneyebileceği ve çeşitli şekillerde oynayabileceği kaşıklar, diş kaşıyıcıları, dolgu bebekler, sünger ve lâstik toplar, çıngıraklar bulunmalıdır. Oyuncaklar, bebeğin seçim yapmasını sağlayacak biçimde ve kendi kendine istediği zaman alıp oynayabileceği yerde olmalıdır. Bebeğin tırmanabileceği basamaklar hazırlanmalı ve sınıfın uygun yerlerine konmalıdır. Müzik sistemi kurulmalıdır. Bebeklerin dinlenmesi ve vücudunu hareket ettirebilmesini sağlamak için çeşitli sözsüz hafif müzik parçaları çalınmalıdır. Resim 2.4: Bebek odaları sevimli bir tarzda döşenmelidir İdeal Bir Bebek Odası Nasıl Olmalıdır? Ailenin ekonomik durumu uygun ise bebek için ayrı bir oda hazırlanmalıdır. Bebek odası olarak, güneş alan ferah bir yer seçilmelidir. Odanın aydınlatılmasında yumuşak, hafif bir ışık tercih edilmelidir. Oda gürültüden uzak olmalı ama annenin uyuduğu odaya yakın olmalıdır. Bebek odasının ısısı 22–24 °C arasında, havası temiz ve cereyansız olmalıdır. Oda, kaloriferle ısıtılıyorsa hava kuruyacağı için nemlendirilmesi gereklidir. Bebeğin odası açık ve yumuşak renklerle döşenmelidir. Duvarlara bebeği uyaracak, dikkatini çekecek türde resimler asılmalıdır. Yerler ise rahatça silinebilen, toz tutmayan, tüy bırakmayan ve alerjik olmayan bir halı ile kaplanmalıdır. Bebek karyolası olarak parmaklıklı, ayaklandığında kalkıp düşmeyeceği kadar derin bir karyola tercih edilmelidir. Yatak olarak mümkünse ortopedik bir yatak seçilmelidir. Bebek için alınacak nevresim ve yatak koruması gibi yatak malzemeleri, bebeğin duyularını (görme, işitme, dokunma) uyaracak özellikte olmalıdır. Örneğin yatak korumasının 22 (parmaklıklara takılan koruyucu) ve yastıkların üzerinde kabartma, renkli ve farklı dokularda figürler olmalıdır. Bebeğin eşyasını koymak için çekmeceli bir etajer ve kapaklı bir dolap bulunmalıdır. Mobilyaların seçiminde, süsten çok kullanışlılığa ve kolay temizlenebilir oluşuna dikkat edilmelidir. Bebeğin odasında, uygun genişlikte bir oyun alanının olması da gerekir. Aynı zamanda içinde çocuğun yaşına uygun oyuncakların bulunduğu bir sepet de olmalıdır Bebeğin karyolasının üzerine ve hemen yanındaki duvara ilgisini çekecek mobiller ve resimler asılmalıdır. Resim 2.5: Mobiller ve resimler bebeğin ilgisini çeker Odada emzirmeyi kolaylaştıracak rahat bir koltuk olmalıdır. Bebeğin odasında her an dışarı çıkmaya hazır, bir bebek çantası bulundurulmalıdır. Resim 2.6: Bebek odaları açık ve yumuşak renklerle döşenmelidir 23 2.4. 0–36 Ay Çocuğuna Uygun Çevre Düzenlemesine Yönelik Etkinlik Örnekleri Etkinlik 1: Yetişkin, kırılmayan çelik aynaları bebeğin eline vererek, aynada kendisini izlemesini sağlar. Ya da kucağına alarak büyük bir aynanın karşısına oturur. Kendisini aynada izlemesi için ortam yaratır. Etkinlik 2: Çocukla birlikte yetişkin, rahat bir yere oturur. Yetişkin, önlerine farklı iki nesne koyar (top, bebek gibi). Bu nesnelerin ismini tekrar eder ve çocuğa “Bu ne?” diyerek çocuğun da nesnelerin adını söylemesine yardımcı olur. Çocuktan, önce bebeği vermesini ister. Doğru nesneyi verdiğinde çocuğu ödüllendirir ve nesneyi diğerinin yanına koyar. Sonra ondan, ikinci nesneyi (topu) vermesini ister. Doğru nesneyi verdiğinde onu ödüllendirir. Bu oyun, çocuğun çevresinde gördüğü, tanıdığı ve kullandığı diğer nesnelerle de tekrarlanabilir. Etkinlik 3: Havanın güzel olduğu bir günde hayvanat bahçesine gezi düzenlenir. Açık havada dolaşmak, çocuklara keyif ve mutluluk verir. Planlanan gezi sayesinde çocuklar, hayvanları tanıyarak isimlerini söyleyebilir ve çıkardıkları sesleri taklit edebilirler. 24 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ 0–36 aylık çocuğa yönelik eğitim ortamı düzenleme konusunu araştırınız. 0 ile 36 ay çocuklarının eğitim ortamlarını gözlemlemek üzere, yakın çevrenizde bulunan kreşlere gezi düzenleyiniz. Araştırmalarınızı ve gözlemlerinizi rapor hâline getirip, broşür hazırlayınız. Raporunuzu ve broşürünüzü arkadaşlarınızla paylaşınız. İşlem Basamakları Öneriler 0–36 ay çocuğuna yönelik eğitim 0–36 ay çocuğuna yönelik eğitim ortamı ortamını düzenleme konusunu düzenleme konusunu araştırınız. araştırırken kaynak kitaplardan ve internetten yararlanabilirsiniz 0–36 ay çocuklarının eğitim ortamlarını gözlemlemek üzere, yakın çevrenizde Randevu almayı unutmayınız. bulunan kreşlere gezi düzenleyebilirsiniz. Araştırmalarınızı ve gözlemlerinizi rapor Araştırdığınız bilgileri ve gözlemlerinizi hâline getiriniz. rapor hâline getiriniz. 0–36 ay çocuğuna yönelik eğitim Seçilen konuya uygun olarak ortamını düzenleme konusunda, hazırlayacağınız broşürü, renkli olarak çevrenize bilgi vermeye yönelik broşür hazırlayınız. hazırlayınız. Raporunuzu ve broşürünüzü Raporunuzu özenli olarak hazırlayınız ve arkadaşlarınızla paylaşınız. anlatınız. Hazırladığınız sunuyu, diğer arkadaşlarınızın, hazırladıklarıyla benzerlik ve farklılıkları karşılaştırarak Empati kurmayı unutmayınız. tartışınız. 25 KONTROL LİSTESİ Aşağıda hazırlanan, değerlendirme ölçütlerine göre, yaptığınız çalışmayı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre “Evet” / “Hayır” seçeneklerinden uygun olan kutucuğu işaretleyiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. 0–36 ay çocuğuna yönelik eğitim ortamı düzenleme konusunu araştırdınız mı? 2. 0–36 ay çocuklarının eğitim ortamlarını gözlemlemek üzere, yakın çevrenizde bulunan kreşlere gezi düzenlediniz mi? 3. Araştırmalarınızı ve gözlemlerinizi rapor haline getirdiniz mi? 4. 0–36 ay çocuğuna yönelik eğitim ortamı düzenleme konusunda, çevrenize bilgi vermeye yönelik broşür hazırladınız mı? 5. Raporunuzu ve broşürünüzü arkadaşlarınızla paylaştınız mı? 6. Hazırladığınız sunuyu, diğer arkadaşlarınızın hazırladıklarıyla benzerlik ve farklılıkları karşılaştırarak tartıştınız mı? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde yapmış olduğunuz çalışmayı, kontrol listesine göre değerlendiriniz. Yapmış olduğunuz değerlendirme sonucunda, eksiğiniz varsa faaliyete dönerek ilgili konuyu tekrarlayınız. 26 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgi ve becerileri, aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. Soruların yanında boşluklara; doğru önermeler için (D), yanlış önermeler için (Y) yazarak doldurunuz. 1. ( ) Açık hava oyun sahaları, trafiğe kapalı yerlerde olmalıdır. 2. ( ) Çocuklar açık havaya çıkarak, bazı doğa olaylarının farkına varır, gözlem yapar ve araştırırlar. 3. ( ) Bebekler uyutulurken ve uyurken yüzleri kapanmalıdır. 4. ( ) Çocuk odasında kullanılan mobilyaların, kurşunlu boya ile boyanmış olanları tercih edilmelidir. 5. ( ) Karyola kenarına takılan mobiller, bebek altı ay olduktan sonra veya oturabildiği zaman kaldırılmalıdır. 6. ( ) Bebek ile ebeveyn aynı odada ise, bebek telsizi kullanılmalıdır. 7. ( ) Beslenme, alt değiştirme, uyku ve oyun için ayrı ayrı alanlar olmalıdır. 8. ( ) Bebek odaları, aynalar ve yastıklarla donatılmamalıdır. 9. ( ) Bebek odaları, sevimli bir tarzda döşenmelidir. 10. ( ) Bebek odasında müzik sistemi kurmaya gerek yoktur. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı, cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevaplar verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek, ilgili bölümü kontrol ediniz. Cevaplarınız doğruysa, diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 27 ÖĞRENME FAALİYETİ–3 ÖĞRENME FAALİYETİ–3 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda uygun ortam sağlandığında, 0–36 ay çocuğunun duyu eğitimine uygun malzeme ve oyunları öğretmeye rehberlik edebileceksiniz. ARAŞTIRMA 0–36 ay çocuğunun dokunma duyusuna yönelik malzeme ve oyunları, kaynak kitaplardan araştırınız. Topladığınız bu bilgileri raporlaştırınız. Hazırladığınız raporu arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. 0–36 AY ÇOCUĞUNA UYGUN DUYU EĞİTİMİ Duyu Eğitimi Yeni doğan bir bebek duyu sistemlerini kullanarak, çevreyi tanımaya dış dünyaya uyum sağlamaya çalışmaktadır. Önceleri nesneleri ağzına alarak, onları bu yolla ayırt etmeye çalışır. El ve kasları geliştikçe, dokunma duyusunu kullanarak çevreyi araştırır. Bu sebeple; duyuların uyarılması ve tüm duyuların bir arada eşgüdüm içinde kullanılmasının sağlanması, çocuğun tüm düzeylerdeki eğitiminde önemli katkılar sağlayacaktır. Bu bakımdan, küçük yaşlardan başlayarak, bebeklerin duyularını uyarmak amacı ile bazı düzenlemeler yapılmalıdır. Kültürümüz gereği, yaygın olarak kullanılan bebek eldivenleri, çocuğun tırnaklarının kendisine zarar vermemesi için uzun süre kullanılmaktadır. Ancak, el en önemli dokunma organı olduğu için ne kadar önce uyarıcıyla karşılaşırsa, bebeğin çevresini tanıması ve öğrenmesi o kadar hızlı olacaktır. Bu sebeple ilk 15 gün sonunda bebeklerin tırnakları kesilerek, eldivenlerinin çıkartılması gerekir. Bebeklerin duyularını uyarmak için öncelikle farklı duyulara yönelik malzemelerin hazırlanması ile işe başlanmalıdır. 28 Resim 3.1: Bebekler için dokunma sepeti hazırlanmalıdır 3.1. Dokunma Duyusuna Yönelik Malzeme ve Oyunlar 3.1.1. Dokunma Sepeti Her bebek için bir dokunma sepeti hazırlanmalıdır. Küçük bir sepet içerisine, bebeklere farklı dokunma duyusu verebilecek malzemeler konulmalıdır. Bunlar: Sünger, fırça, pamuk, top vb. olabilir. Hazırlanan sepetteki malzemeleri, bebeğin vücudunun farklı bölgelerine (ayak tabanına, bacaklarına, gövdesine vb.) dokundurarak uyarılması sağlanmalıdır. Bu oyun bebeğe giyinme, soyunma sırasında ya da alt değiştirme sırasında da uygulanabilir. Annelere de banyo sırasında, bu oyunu oynaması önerilebilir. Bu oyunu bir süre oynadıktan sonra, dokunma sepetindeki malzemeler zaman zaman değiştirilmelidir. 3.1.2. Dokunma Mobili Bebeğe farklı dokunma duyuları verebilecek malzemelerden (sert, yumuşak vb.) oluşan, mobil hazırlanmalı ve çocuğun yatağına asılmalıdır. Malzemeler sık sık değiştirilmelidir. Bebeğe değişik özellikte kumaşlarla (düz, tüylü vb.) kaplanmış dokunma topları hazırlanabileceği gibi sert ve yumuşak malzemelerden; süngerden, plastikten yapılmış düz, girintili, çıkıntılı toplar alınabilir. Bebeğe bu topları vererek oynaması sağlanabileceği gibi, bebekle karşılıklı top oyunları da oynanabilir ve toplar hakkında konuşulabilir. 29 3.1.3. Dokunma Yastıkları Bebeğin üzerine oturabileceği ya da yatabileceği büyüklükte, farklı kumaşlardan (peluş, yünlü, koton vb.) yastıklar yapılabileceği gibi, aynı kumaştan içleri farklı malzemelerle doldurulabilecek (kum, köpük parçaları, kırpık süngerler, kuş tüyü, fasulyeler vb.) dokunma yastıkları hazırlanabilir. Bebeğin bu yastıklara, elleri ile dokunması sağlanabileceği gibi üzerine oturarak ya da yatarak, vücudunun değişik bölgeleri ile farklı duyuları algılanması da sağlanabilir. Benzer şekilde, çocuğun eline alabileceği büyüklükte küçük dokunma yastıkları da yapılabilir. Resim 3.2: Bebeğin elleri ile dokunmasının sağlanabileceği dokunma yastıkları 3.1.4. Dokunma Kartları İki yaşından büyük çocuklar için kare şeklinde kartlar hazırlanabilir. Kartlar çeşitli malzemelerle kaplanır. Örneğin; Pelüş, zımpara kâğıdı, sünger, pamuk, farklı kumaşlar vb. Çocuktan benzer olanları eşleştirmesi istenebilir. İkişerli yastık hazırlanarak, benzer malzemeler ile kaplanabilir. 3.1.5. Dokunma Torbası İki yaşından büyük çocuklar için bir torbanın içine çocuğun tanıdığı nesneler konulabilir (top, bebek, araba vb.). Torbanın içinden aldığı bir nesneyi, dokunarak tanıması ve ismini söylemesi istenebilir. Konuşması yeterli olmayan çocuklar, o nesnenin eşini torbanın dışından gösterebilir. Çocuğun yaşı büyüdükçe, birbirine daha çok benzeyen nesneler ayırt ettirilir. Örnek: Kabuklu ceviz, kabuklu fındık, kabuklu kestane, kabuklu palamut vb. 30 3.2. İşitme Duyusuna Yönelik Malzeme ve Oyunlar Resim 3.3: Çeşitli sesler bebeklerin ilgisini çeker 3.2.1. Sesli Bileklikler Örgüden yapılmış bileklikler üzerine küçük ziller tutturulur. Bebeğin uyanık olduğu bir zamanda, el ve ayak bileklerini sallayarak nasıl ses çıkarılacağı gösterilir. 3.2.2. Sesli Mobiller Farklı ses çıkaran malzemelerden hazırlanılan (küçük çıngırak ve ziller) mobil, çocuğun yatağının başına asılır ve nasıl ses çıkaracağı gösterilir. Bebeğin ilgisi azaldığında, malzemeler değiştirilir. Ses çıkaran malzemeleri kalın bir lastiğe tutturarak, aynı şekilde sesli lastik bantlar hazırlanabilir. Bu bantlar, bebeğin ayakları ile tekmeleyerek ses çıkarabileceği şekilde yatağına tutturulur. 31 Resim 3.4: Çocuğun yatağının başına asılabilecek mobil 3.2.3. Sesli Yastıklar Hazırlanılan küçük kare yastıklara, farklı sesler çıkaran malzemeler tutturulur. Bebeğin oyun köşesine konulan yastıklarla ses çıkarılarak nasıl oynayacağı gösterilir. 3.2.4. Sesli Toplar İçinde zil olan sesli toplar satın alınabileceği gibi kumaştan dikilecek topun içine farklı sesler çıkartan ziller koyarak da hazırlanabilir. Sesli top sepeti bebeğe verilerek, toplarla nasıl oynayacağı gösterilir ve birlikte oynanır. 3.2.5. Ses Kutuları Kola kutularından ikisine pirinç, ikisine mercimek, ikisine fasulye, ikisine kum gibi farklı ses çıkaran malzemeler doldurulur. Üzeri kağıt, kumaş ya da iple kaplanır. Ses kutularını 1-2 yaş arasındaki çocuklara vererek, seslerin farkında olmaları sağlanabileceği gibi; 2,5 yaşından sonra az sayıda kutudan başlayarak, çocuklardan aynı sesi çıkaran kutuları eşleştirmesi istenebilir. 3.3. Koku Alma Duyusuna Yönelik Malzeme ve Oyunlar 3.3.1. Koku Kutuları Plastik kapaklı şişelerin kapağı, kalın bir iğne ile koku çıkacak kadar delinerek içine farklı kokusu olan malzemeler doldurulur. Çocuğa koklatarak, değişik kokuların farkına varması sağlanabilir. Ayrıca 3 yaşından sonra kokusu benzer ve farklı olanları ayırmaları istenebilir. 32 3.3.2. Koku Malzemeleri Sepeti Farklı kokusu olan malzemelerden oluşan bir sepet hazırlanır. Çocuklara koklatarak, kokular hakkında konuşulur ve kokuların nasıl olduğu hakkında açıklama yapmaları istenir. 3.4. Tat Alma Duyusuna Yönelik Malzeme ve Oyunlar Ekşi, tatlı, tuzlu gibi farklı tatlardaki yiyecekler çocuklara tattırılarak, tadının nası1 olduğu ve o yiyeceğin ne olduğu hakkında konuşulur. 3.5. Görme Duyusuna Yönelik Malzeme ve Oyunlar 3.5.1. Görsel Mobiller Bebekler için farklı renk ve şekillerde nesnelerden oluşan mobiller hazırlanır ve zaman zaman değiştirilir. Resim 3.5: Farklı renk ve şekillerden oluşan mobiller bebeğin ilgisini çeker 3.5.2. Renk ve Şekil Kartları Çocuklara aynı renkte, farklı şekillerde olan nesneler ve farklı renklerde, aynı şekillerden oluşan nesne resimleri ya da benzer-farklı şekillerden oluşan resimli kartlar hazırlanır. Bu kartlar benzer ve farklı ayrımları için kullanılabilir. 33 3.6. 0–36 Çocuğuna Uygun Duyu Eğitimine Yönelik Etlinlik Örnekleri Etkinlik 1: 4. aydan başlayarak sesli yastıklar yapılabilir. 25*25 ebatlarında iki tane yastık dikilir. İçine pamuk veya kırpıntılar doldurulur. Yastıkların üzerine beş adet zil dikilir. Ziller dikilirken rahat hareket edecek şekilde serbest kalmasına dikkat edilmelidir. Çocuğun yatağının ayak ucuna konur ve tekmeleyerek ses çıkarması sağlanır. Etkinlik 2: Bebek 1–4 aylık olunca sesli toplar yapılabilir. Kumaştan 10 cm. çapında, iki yuvarlak ve bu yuvarlakların çevresini saracak uzunlukta, 3 cm kalınlığında iki şerit kesilir. İki yuvarlağın arasına şerit gelecek şekilde dikilir. Yalnız iki ucu açık şekilde bırakılır. Dikerek top hâline getirilen kumaşın içine üç tane zil konur. Eğer zil bulunamazsa top şeklindeki bezin içine girebilecek büyüklükte kutu temin edilir. Kutunun içine 8–10 tane fasulye, mercimek, pirinç konur (kutu sallandığında ses çıkartmalıdır). Daha sonra kutu, topun açık yerinden içine yerleştirilir. Biraz sünger parçaları ile topun içi doldurulur ve açık olan yer dikilir. Dikim sonrası sesli bir oyuncak yapılmış olur. Etkinlik 3: Dokunma yastıkları yapmak için 10*10 cm boyutlarında kumaştan beş adet yastık dikilir. Kumaşın içine kum, pirinç, pamuk, fasulye, fındık vb. malzemelerle doldurulur.İstenirse poşet içerisine su da koyulabilir. Bebek hazırlanmış olan yastıklara dokunur ve bu farklılıkları hissetmesi sağlanır. Etkinlik 4: El ve ayak bileklerine, bu uzantılarını fark etmesi amacıyla sesli bilezikler takılmalıdır. Bileklik yapmak için 1–1,5 cm genişliğinde, yumuşak lastik bebeğin bileğine geçebilecek şekilde kesilir. İki uç birleştirilerek bilezik haline getirilir. Bu lastik bileziğin üzerine kuş zilleri dikilir. Bebek sakin ve huzurlu olduğu zamanlarda el veya ayak bileğine bu bileklikler takılır. Bu şekilde bebeğin el, kol, ayak ve bacaklarını fark etmesi sağlanır. Etkinlik 5: 20 cm küp kadar bir kutu ilgi çekici şekilde kaplanır. Her bir yüzüne kare, üçgen, daire şekillerinden biri oyularak çıkartılır. İçinden çıkan parçalar da çocuğun yerleştirmesi için kullanılır. Kübün alt yüzü açık bırakılır. 34 Etkinlik 6: “Cee oyunu “ gibi oyunlar göz kontağı, baş ve vücut hareketleri, gülümseme ve kaşları kaldırma gibi yüz ifadesi, abartılı sesler, vurgu değişiklikleri ve jestlerin serbest kullanımını içerir. Tüm bunlar genellikle bebek oyunlarının doğal bir parçasıdır. Çocuk göz kontağı kurduğunda oyun bırakılır. Göz kontağı tekrar kurulduğunda, oyun yeniden başlatılır. Yetişkin, çocuğun adını söyleyerek veya başını çevirerek dikkatini tekrar yoğunlaştırmasını sağlayabilir fakat çocuk hiç tepki göstermezse tekrar denemeden önce onu birkaç dakika serbest bırakabilir. Etkinlik 7: Çıngıraklar, ağlayan bebekler, ses çıkaran hayvanlar, müzik aletleri, çalar saatler, müzik kutuları, kapı zilleri, içinde ziller olan toplar, radyoların ses düğmeleri, cd’ler ve televizyon gibi oyuncak ve aletlerin hepsi, çocuğun yaptığı bir hareketin sonucu olarak bir ses çıkartırlar. Dudaklar, yanaklar, ayaklar ve ellerle de sesler çıkarmaya sebep ve sonucun kavranmasına yardım edebilir. Etkinlik 8: Görsel etkiler yapan oyuncaklar oynanabilir. Bu oyuncaklar arasında; yanıp sönen renkli fenerler, slayt makineleri, büyük zarlar, üstünde farklı renkler veya resimler olan küpler, televizyonlar, topaçlar, mobiller, resim yapma ve boyama malzemeleri, yüz makyajı, patates baskısı (ve diğer baskı çeşitleri), diş macunu ve diğer tüpler; sıkma sabun köpüğü yapma; dürbünden, büyüteçten bakma sayılabilir. 35 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ 0–36 ay çocuğunun işitme duyusuna yönelik malzeme ve oyunları araştırınız. Araştırmalarınızı rapor hâline getirip sınıf ortamında sununuz. İşlem Basamakları Öneriler 0–36 ay çocuğunun işitme duyusuna yönelik malzeme ve oyunları araştırınız. Araştırmalarınızı yaparken internetten, kaynak kitaplardan, dergilerden yararlanabilirsiniz. Araştırdığınız bilgileri kağıtlara aktarınız. Temiz ve düzenli çalışınız. asetatlara ve Bilgi konularınızı fotoğraf, resim vb. Yaratıcı ve unsurlarla destekleyip raporlaştırınız. gösteriniz. estetik olmaya Çalışmalarınızı sınıfta tepegözü ve sınıf Sunum sırasında istekli olunuz. panosunu kullanarak sununuz. Arkadaşlarınızın hazırladığı çalışmaları Objektif bir değerlendirme yapınız. ve kendi çalışmanızı karşılaştırınız. 36 özen KONTROL LİSTESİ Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçütlerine göre yaptığınız çalışmayı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre “Evet” / “Hayır” seçeneklerinden uygun olan kutucuğu işaretleyiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. 0–36 ay çocuğunun, işitme duyusuna yönelik malzeme ve oyunları araştırdınız mı? 2. Araştırdığınız bilgileri, asetatlara ve kağıtlara geçirdiniz mi? 3. Araştırdığınız bilgileri, fotoğraflar ve resimlerle destekleyerek raporlaştırdınız mı? 4. Çalışmalarınızı sınıf ortamında, tepegözü ve sınıf panosunu kullanarak sundunuz mu? 5. Kendi çalışmalarınız ve diğer çalışmaları karşılaştırdınız mı? DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda, Hayır cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarınızın hepsi Evet ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 37 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgi ve becerileri, aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. Soruların yanında bulunan boşluklara doğru önermeler için (D), yanlış önermeler için (Y) yazarak doldurunuz. 1. ( ) Yeni doğan bir bebek duyu sistemlerini kullanarak çevreyi tanımaya, dış dünyaya uyum sağlamaya çalışmaktadır. 2. ( ) İki yaşından büyük çocuklar için kare şeklinde kartların üzerine ikişer küçük dokunma yastıkları yapmaya gerek yoktur. 3. ( ) Her çocuk için dokunma sepeti hazırlamaya gerek yoktur. 4. ( ) Sesli top sepeti bebeğe verilerek, toplarla nasıl oynayacağı gösterilir ve birlikte oynanır. 5. ( ) 3 yaşından sonra kokusu benzeyen ve farklı olanları ayırmaya gerek yoktur. 6. ( ) Mobiller zaman zaman değiştirilmelidir. 7. ( ) Bebeklerle top oyunu oynamaya gerek yoktur. 8. ( ) Sesli top sepeti bebeğe verilerek, toplarla nasıl oynayacağı gösterilir ve bebekle beraber oynanır. 9. ( ) Örgüden yapılmış bilekliklerin üzerine, küçük ziller tutturulabilir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 38 ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ÖĞRENME FAALİYETİ–4 AMAÇ Bu öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda; uygun ortam sağlandığında, 0–36 ay çocuğunun beden gelişimine uygun jimnastik hareketlerini öğretmeye rehberlik edebileceksiniz. ARAŞTIRMA 0-36 ay çocuğunun beden gelişimi hakkında (bebek jimnastiği), ilgili kaynaklardan, internetten bilgi edininiz. Topladığınız bu bilgileri raporlaştırınız. Hazırladığınız raporu arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. 0–36 AY ÇOCUĞUNUN BEDEN GELİŞİMİ (BEBEK JİMNASTİĞİ) Bebeğin gelişimini engellememek ve kalça çıkıklarına sebep olmamak için kundaklanmaması gerekir. Jimnastik yaklaşık olarak 4’üncü aydan itibaren yapılabilir. Jimnastik için en uygun zaman, yemek öncesidir. Bebek temiz bir bez üzerine yatırılmalıdır. Oda sıcaklığının 21 derecenin altında olmamasına dikkat edilmelidir. Hareketler bebek hoşlandığı takdirde yapılmalı ve bebek, jimnastik için kesinlikle zorlanmamalıdır. Yapılan araştırmalar, zayıf bebeklerin jimnastik sayesinde daha çabuk kilo aldıklarını göstermiştir. Aynı zamanda bebeğin bağışıklık sistemini de geliştirdiği saptanmıştır. Bunların dışında bebeğin bacak ve kollarına zorlanmadan yaptırılan hareketler bebeği rahatlatıp, sakinleştirir. Cildini korur, kan dolaşımını arttırır, iç organlarını uyarır ve sindirim bozukluklarını giderir. Jimnastik, yalnız vücudu geliştirmekle kalmaz, uyku saati geldiğinde uyumayan ve huysuzluk eden bebekler için de çok etkili bir yöntemdir. Bebekle anne arasındaki sıcak bağı güçlendirir, bebeğe mutluluk ve haz verir. 39 4.1. Kolların Sıra ile Açılıp Kapanması Sıra ile bir kol açılırken diğer kol bükülür, ayrıca iki kol aynı zamanda açılıp kapatılır. Şekil 4.1: Kolların sıra ile açılıp kapanması 4.2. Kolun Daire Şeklinde Çevrilmesi Bebek, yetişkinin başparmağını kavrar. Yetişkin, bebeğin bileğinin üstünden tutar. Kollar başın yanında çevrilerek (daire şeklinde) hareket yaptırılır. Hareket, ters yönde de tekrarlanmalıdır. Şekil 4.2: Kolun Daire Şeklinde Çevrilmesi 40 4.3. Kolların Çapraz Hareketi Her iki kol yana açılır. Göğsünün üzerinde çapraz kavuşturulur. Şekil 4.3: Kolların Çapraz Hareketi 4.4. Bacakların Kaldırılması ve Bükülmesi Yetişkin, bebeğin ayak bileklerinden tutarak ayakların birini yukarı kaldırırken, diğerini dizinden bükerek aşağıya indirir. Şekil 4.4: Bacakların Kaldırılması ve Bükülmesi 41 4.5. Bacakların Dizlerden Bükülüp Düzeltilmesi İki bacak yukarı kaldırılır ve aşağıya doğru dizden bükülür. Şekil 4.5: Bacakların Dizlerden Bükülüp Düzeltilmesi 4.6. Ayakların Daire Şeklinde Hareketi Ayaklar yukarı kaldırılır. Sonra daire şeklinde döndürülür. Şekil 4.6: Ayakların Daire Şeklinde Hareketi 42 4.7. Gövde Hareketi Yüzükoyun pozisyonda, gövdenin üst kısmının yukarıya doğru kaldırılmaya çalışılması ve sırt üstü yatarken, ellerden çekilerek vücudun oturma pozisyonuna getirilmesidir. Şekil 4.7: Gövde Hareketi 4.8. Ayak Bileklerinden Tutulup Gövdenin Kaldırılması Bebeğin yüzükoyun pozisyonda iken ayak bileklerinden tutulup, kollarından destek alacak şekilde yukarı doğru kaldırılmasıdır. Bu hareket, aynı zamanda dayanma fonksiyonunun gelişimine yardım eder. 6–8 aylardan itibaren yapılır. Şekil 4.8: Ayak Bileklerinden Tutulup Gövdenin Kaldırılması 43 4.9. Ayaktan Tutulup, Baş Aşağı Sarkıtma Egzersizi Bebek, ayak bileklerinden kavranarak aşağı doğru sarkıtılır, sonra yavaşça karın üzerine yatırılır. Şekil 4.9: Ayaktan Tutulup, Baş Aşağı Sarkıtma Çalışması 25–36 aylık çocukta ihtiyaç, gelişimle artar. Bunun için de çocuğun hareket becerilerini geliştirmek üzere yürüme, koşma, tırmanma vb. hareketleri yapabileceği çeşitli fırsatlar sağlanmalıdır. Çevre düzenlemesi konusunda ifade edildiği şekildeki düzenlemeler,araç-gereç temini, bu yaş grubundaki çocukların sağlıklı beden ve hareket gelişimi için dikkat edilmesi gereken son derece önemli konulardır. 4.10. 0–36 Ay Çocuğunun Beden Gelişimine Yönelik Etkinlik Örnekleri Etkinlik 1: Bebek yüzükoyun pozisyonda iken yetişkin, uzağına sevdiği oyuncağı koyarak ona doğru gelmesi ve oyuncağı alması için bebeği cesaretlendirir. Bebek sürünerek gitmek istediğinde, vücudunu hareket ettirmesi için tabanlarından iterek bebeğe destek verilir. Etkinlik 2: Yetişkin, bebeğin önüne (pilli) hareket edebilen bir oyuncağı koyar. Oyuncağı çalıştırır ve bebeğin emekleyerek oyuncağı takip etmesini sağlar. Oyuncağı emekleyerek yakalaması için bebeği cesaretlendirir. 44 Resim 4.10: Pille hareket edebilen bir oyuncak Etkinlik 3: Yetişkin, bebeğin seçtiği oyuncağı yüksekçe bir yere (sandalye, koltuk) koyar. Bebeğin oyuncağı almak için eşyaya tutunarak yürümesinde cesaretlendirir. Oyuncak yavaş yavaş çekilerek bebekten uzaklaştırılır. Bebek eşyaya tutunarak yürümesi için cesaretlendirilir. Bebek tutunarak yürüyüp, oyuncağa ulaştığında oyuncak verilerek ödüllendirilir. Etkinlik 4: Yetişkin, çocuğu ve üç tekerlekli bisikletini alarak kurumun bahçesine çıkartır. Çocuğa üç tekerlekli bisiklete nasıl bineceğini anlatır. Daha sonra çocukla uygulama yaparlar. Bir süre sonra çocuk üç tekerlekli bisikleti sürmeyi öğrenecektir. 45 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ 0–36 ay çocuğunun beden gelişimine yönelik etkinlik örneklerini araştırınız. Araştırmalarınızı rapor hâline getirip sınıf ortamında sununuz. İşlem Basamakları Öneriler 0–36 ay çocuğunun beden gelişimine Araştırmalarınızı yaparken internetten, yönelik etkinlik örneklerini araştırınız. dergilerden yaralanabilirsiniz. Çocuğun büyük kaslarını etkinlikleri araştırınız. geliştirici Modülün arkasındaki yararlanabilirsiniz. kitaplardan Araştırdığınız bilgileri ve fotoğrafları, Temiz ve düzenli çalışınız. kağıda geçirerek raporlaştırınız. Çalışmalarınızı sınıfta, sınıf panosunu Sunum sırasında istekli olunuz. kullanarak sununuz. Arkadaşlarınızın çalışması çalışmanızı karşılaştırınız. ile kendi Objektif bir değerlendirme yapınız. 46 KONYROL LİSTESİ Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçütlerini dikkate alarak, yaptığınız çalışmayı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre “Evet” / “Hayır” seçeneklerinden uygun olan kutucuğu işaretleyiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. 0–36 yaş çocuğuna yönelik, etkinlik örnekleri hazırladınız mı? 2. Çocuğun büyük kaslarını geliştiren etkinlik örnekleri araştırdınız mı? 3. Araştırdığınız bilgi raporlaştırdınız mı? ve fotoğrafları, kâğıda geçirerek 4. Çalışmalarınızı sınıfta, sınıf panosunu da kullanarak sundunuz mu? 5. Arkadaşlarınızın hazırladığı çalışmaları ve kendi çalışmalarınızı karşılaştırınız. DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda, Hayır cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarınızın hepsi Evet ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 47 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgi ve becerileri, aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. Soruların yanındaki boşluklara; Doğru önermeler için (D), Yanlış önermeler için (Y) yazarak doldurunuz. 1. ( ) Bebekler için jimnastik, yaklaşık 4 aydan başlayarak yapılmalıdır. 2. ( ) Bebeğin bacak ve kollarını zorlamadan yaptırılan hareketler, bebeği sakinleştirip rahatlatır. 3. ( ) Jimnastik hareketleri, uyku saati geldiğinde uyumayan ve huysuzluk eden bebekler için etkili bir yöntem değildir. 4. ( ) Bebek jimnastiğinin cilde yararı yoktur. 5. ( ) Çocuğun hareket becerilerini geliştirmek için yürüme, koşma, tırmanma vb. hareketleri yapabileceği ortamlar yaratılmalıdır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 48 ÖĞRENME FAALİYETİ–5 ÖĞRENME FAALİYETİ–5 AMAÇ Bu öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında 0–36 ay çocuğunun tuvalet ve temizlik alışkanlığını kavrayabileceksiniz. ARAŞTIRMA 0-36 çocuğunun deri temizliği/banyo temizliği konusunu kaynak kitaplardan, internetten araştırınız. Topladığınız bu bilgileri raporlaştırınız. Hazırladığınız raporu sınıfta sununuz. 5. 0–36 AY ÇOCUĞUNUN TUVALET VE TEMİZLİK EĞİTİMİ 5.1. Çocuğun Temizliği Beden ve ruh sağlığı açısından sağlıklı bir çocuk istiyorsak, çocuğun temizliğine önem vermemiz gerekir. Beden Sağlığı Yönünden Temizlik hastalıklardan korunmanın ilk koşuludur. Bu sebeple temiz tutulan bir çocuk kolay kolay hasta olmaz. Banyo bir egzersizdir. Temiz tutulan çocuğun derisi de temizdir. Deri solunumu kolay olur, ter ve yağ bezleri vücuttaki zararlı maddeleri dışarı atarlar. Böylece beden sağlığı da korunmuş olur. Ruh Sağlığı Yönünden Temiz çocuğu herkes sever. Temiz vücut ruhsal yönden de arı durumdadır. ”Temizlik ruhun aynasıdır “sözü de bunu anlatmaktadır. Temiz tutulan bir çocuk, aynı zamanda iyi bir alışkanlık alıyor demektir. Çocuğun aldığı bu alışkanlık, hayatının sonuna kadar devam eder ve onun beden ve ruhsal yönden de sağlıklı olmasını sağlar. 49 5.1.1. Deri Temizliği ve Banyo Banyolar bebeğin gelişmesi, iştahının artması, uykusunun yararlarından dolayı temizlenme amacından daha da önemlidir. düzelmesi gibi Bebeğin ilk banyosu ancak göbek düştükten sonra, göbek yarası iyileşince yapılmalıdır. Bebeğin vücudunu deri enfeksiyonlarından ve pişikten korumak için yumuşak bir bez, sabunlu suda ıslatılır ve bebeğin vücudu bu bezle silinir. Silme sırasında cildi tahriş etmemeye ve sabun kalıntısı bırakmamaya özen gösterilmelidir. Genel olarak, banyo günde bir defa yapılır. Eğer hava çok sıcaksa, ikinci bir banyo rahatlıkla yaptırılabilir. Ortalama banyo süresi 5 dakika olmalı, 5–10 dakikayı geçmemelidir. Hasta çocuklara banyo yaptırılmaz. Örneğin egzamalı çocukta su ve sabun hastalığı azdırır. Günlük program yapılırken, bebeğin banyo saati saptanmalıdır. Banyo saati her gün aynı saatte yapılmalıdır. Bebeğin banyosu mutlaka beslenmeden önce yaptırılmalıdır. Böylece bebeğin kusması ve kusmuğunun akciğerlere kaçması engellenmiş olur. Bebeğin Banyosu için Gerekli Olan Malzemeler Bebeğin sığacağı bir kap ya da küvet, bebeğin üzerine yatırılacağı ağ veya file Yıkama suyunun depolandığı bir kova Suyu dökmek için bir kap Havlu (bebeği kavrayabilecek büyüklükte) Yumuşak bir lif Bebek şampuanı Bebek sabunu Temiz giysiler Resim 5.1: Banyo yaparken sudaki oyuncaklar bebeği mutlu eder 50 Bebeğe Banyo Yaptırırken Dikkat Edilecek Hususlar Şunlardır: Banyo suyunun sıcaklığı dirsek veya banyo termometresiyle ölçülür. Banyo suyunun sıcaklığı 36-37 derece olmalıdır. Bu, dirseği yakmayan sıcaklıktır. Banyo yapılan odanın sıcaklığı ise 22-25 derece olmalıdır. Bebeği korkutmamak için önce bebeğin ayakları, daha sonra da vücudu küvetin içine sokulur. Böylece bebek suya alıştırılmış olur. Daha sonra bebek filenin üzerine yatırılır ve yumuşak bir lifle vücudu sabunlanır (Anne sol eliyle bebeği tutar, sağ eliyle suyu döker).Su dökerek durulandıktan sonra saçları ıslatılarak başı şampuanlanır. Ancak başını geriye atarak, yüzüne su dökmemeye çalışılmalıdır. Çünkü bebeklerin çoğu, bundan hoşlanmaz. Hoşlarına gitmeyen bu kadar küçük bir şey yüzünden banyodan nefret eder ve korkarlar. Bebek yatırılır ve kurulanır (kurulama işinde öncelikle koltuk altları, kasıklar, ense ve makat iyice kurulanmalıdır) Bebeğe banyo yaptırırken, kurularken ve giydirirken onunla sürekli konuşulmalıdır. Ayrıca sözsüz, sakin bir müzik dinletmenin banyo saatini daha zevkli, sakinleştirici ve haz verici bir yaşantıya dönüştürecektir. Yıkanan bebek büyük bir havluya sarılarak kurulanır, giydirilir, karnı doyurulur. Bebek banyodan sonra iyi korunmalıdır. 5.1.2. Yüz Temizliği Günlük temizlik, banyo hariç günde 1-2 defa yapılır. Yüz, mermer şahiden yapılmış bir bezle silinir. Bunun için bez yumuşak bir sabunla sabunlanır. Bebeğin gözleri çapaklandığında steril bir gazlı bezi, kaynatılıp ısıtılmış su ile ıslatarak içten dışa doğru bastırmadan silinmelidir. Her defasında başka bir gazlı bez kullanılmalı ve silerken geriye dönülmemelidir. Bebeğin kulağına, su kaçmaması için korumaya gerek yoktur. Aksine dış kulak yolunda biriken kirleri atabilmesi için ıslanması gerekir. Kulakların dış kısmı, ince bir tülbent ıslatılarak silinir. Sık yıkanan bebeklerde kirler de akacağı için kulak kiri pek görülmez. Burnu tıkanmadığı takdirde hiçbir şey yapmaya gerek yoktur. Ancak burun atığı, görünür duruma geldiğinde bir temizleme çubuğu ile hafifçe alınabilir. Bebeğin kulağına, kesinlikle temizleme çubuğu sokulmamalıdır.Bebeğin ağzında pamukçuk oluşmaması için meme başı, biberon ve emziğin temizliğine dikkat edilmelidir. Pamukçuk oluşursa bebek derhal doktora götürülmelidir. Pamukçuk: Bazı mantarların, ağız içinde oluşturduğu bir enfeksiyondur. Bazen emmeyi ya da yemek yemeği engelleyecek kadar acı verebilir. Karbonatlı su (1 çay bardağı suya, 1 çay kaşığı karbonat ) temiz bir gazlı beze dökülür ve bununla ağız içi silinir. Annenin meme başlarında mantar enfeksiyonu varsa doktorun önerdiği kremler kullanılmalıdır. Emzik ve biberonlar kaynatılmalıdır. 51 5.1.3. El Temizliği Bebeğin tırnakları uyurken kesilmelidir. Çünkü uyurken bebeğin tırnakları daha rahat kesilir. Tırnaklar haftada 1-2 defa banyodan önce kesilmelidir. Tırnakların altında mikroplar kolayca ürer ve bebeğe zarar verirler. Bebeğin tırnakları çok yumuşaktır ancak uzadığında kendisine zarar verebilir. Bu yüzden bir bebek tırnak makasıyla, uzadıkça kesilmelidir. El tırnakları, yarım ay şeklinde kesilmelidir. Bebeğin tırnakları kesildikten sonra silinmelidir. İlk haftalarda bebeğe eldiven giydirilebilir. Çünkü bebekler, tırnakları ile yüzünü gözünü yırtabilirler. Fakat bebeğin çevresindeki şeyleri, dokunarak hissetmesi için uzun süre eldiven giydirilmemelidir. Çevredeki insanlar bebeği severken genelde bebeğin ellerine dokunurlar. Mikroplarda en kolay bu yolla bulaşır. Çünkü bebek sık sık elleriyle gözlerini ovuşturur ve parmaklarını ağzına sokar. Bu yüzden her gün yeni bir bezle bebeğin elleri sabunlanıp durulanmalıdır. Eller açılarak kıvrımları ve parmak araları dikkatle temizlenmelidir. Sokakta ve acil durumlarda ıslak mendilleri kullanmak gerekir. 5.1.4. Ayak Temizliği Temiz bir pamukla ayak parmak araları iyice temizlenmeli ve bebek losyonu ile nemlendirilmelidir. Bebeğin ayak tırnakları, düz hat şeklinde kesilmelidir. Ayak tırnakları yarım ay şeklinde kesilirse batık tırnaklar meydana gelebilir. Bebeğin tırnakları kesildikten sonra silinmelidir. Ayakkabı Seçimi Ev ayakkabısı olarak hafif, deriden yapılmış sandaletler seçilmelidir. İki yaşındaki bir çocuğun yürümeyi öğrenmesi henüz tamamlanmamıştır. Ayağa uymayan bir ayakkabı, çocuğun henüz yumuşak olan ayak kemiklerini, sonradan düzeltilemeyecek şekilde bozar. İlk yürüme ayakkabısının derisi biraz sert olmalı. Topuğu desteklemeli ve tabanı esnek olmalıdır. Ayak bileğinin hareketini engelleyen ve yürümeyi güçleştiren ayakkabı ve botlardan uzak durulmalıdır. Büyük ayakkabılar, yürümeyi zorlaştıracağı için seçilen ayakkabı, ayağa tam gelmelidir. Çocuğa ayakkabı alınırken ayak uzunluğu satıcı tarafından ölçülmelidir. Baş parmak ile ayakkabının burnu arasında 0.5-1.25 cm genişlikte olmalıdır. Ayakkabının burnu dar olmamalı, bebeğin parmaklarının sığabileceği genişlikte olmalıdır. Resim 5.2: İlk yürüme ayakkabısının derisi biraz sert olmalıdır 52 5.1.5. Saç Temizliği Yeni doğan bebeğin saçları genellikle azdır. Olan saçları da dökülür, yerine yeni saçlar çıkar. Her banyoda yıkanır ve taranır. Bazı çocukların saçlarında, Konak ve kepek dediğimiz pullanmalar oluşur. Bunu önlemek için saça banyo öncesi zeytinyağı sürüp fırçalamak iyi gelir. Doktor önerisine göre, ilaç ve çeşitli şampuanlar kullanılabilir. Günlük temizlik, saç diplerini temiz ve konaksız tutar. 5.1.6. Ağız-Diş Temizliği Dişlerin gelişmesi doğum öncesinde başlar. Olgunlaşmasını tamamlamış dişler, doğumdan sonra, belirli bir sıra diş etlerini delerek çıkar. Dişlerin çıkması sırasında bazı çocuklarda birkaç gün kuru öksürük, uyku bozukluğu, huzursuzluk ve hafif ateş görülebilir. Diş çıkarma zamanında bireysel farklılıklar görülür.Bebek 6-8 aylıkken, (İlk dişleri ağzında görülmeye başladığında) temizleme işlemi başlamalıdır. Sabah kahvaltı sonrası ve akşam yatmadan önce, dişleri (en azından çiğneme yüzeylerini) temiz bir tülbentle ya da gazlı bezi ıslatarak silmek, temizlemek yerinde olur. Diş fırçası kullanımına ise çocuğun arka dişlerinin çıkmasından sonra (ortalama 2-2,5 yaşında) başlanması uygundur. Okul öncesi çocuklarda, diş fırçalama için bir teknik uygulatmak çok zordur. Bu yaşlarda önemli olan, çocuğa diş fırçalama alışkanlığı kazandırmaktır. Çocuklar diş fırçalarken çoğu zaman dişlerin görünen ya da kolay ulaşılan yüzeylerini fırçalarlar. Oysa çürüklerin önlenmesi için dişlerin ara yüzeylerini çok iyi temizlemek gerekir. Bu nedenle çocuk, dişlerini fırçaladıktan sonra Anne-Baba dişleri kontrol etmelidir. Çocuk için İdeal Diş Fırçası ve Macunu Nasıl Olmalıdır? Çocuğun ağız büyüklüğüne uygun, yumuşak ve naylon kıllardan üretilmiş diş fırçaları kullanılmalıdır. Sert fırçalar dişleri aşındıracağı için kullanımı uygun değildir. Eskimiş bir süpürgeyle süpürme işlemi nasıl yapılmazsa, eski bir fırçayla da dişler fırçalanmaz. Fırça kılları aşınır aşınmaz (ortalama 6 ay) mutlaka değiştirilmelidir. Bebeklik döneminde ve 2 yaşına kadar olan çocuklarda diş macunu kullanımı önerilmez. Diş macunu kullanımına 2 yaşından sonra başlanmalıdır. Sabah kahvaltı sonrası ve gece yatmadan önce, sadece üçer dakikalık etkili fırçalama işlemi yeterlidir. Pek çok iyi alışkanlık gibi, diş fırçalama alışkanlığı da çocukluk döneminde kazanılır. 5.2. Tuvalet Eğitimi 5.2.1. Tuvalet Alışkanlığı Tuvalet ve temizlik alışkanlığı insanın sağlıklı yaşamında son derece önemli rol oynar. Bu alışkanlıkların olumlu bir biçimde kazanılması da çocuğun ilk temizlik gereksinimlerini karşılamasında aldığı izlenimlerle ilgilidir. 53 Yine bu alışkanlığın kazanılmasında olgunlaşmanın rolü büyüktür. Normal bir çocuk ikinci yaşa doğru böbreklerini kontrol etmeyi yani kaslarını kontrol etmeyi öğrenebilir. Eğer çocuk 20 aylık olduysa tuvalet eğitimine başlamak için yeterli olgunluğa ulaştığını düşünebiliriz. Buna rağmen bazı çocuklar, bu olgunluğa 18. ayda, bazıları da 24. ayda ulaşabilirler. Bu eğitim süresince, çocuğa baskı yapılmamalıdır. Sevecen bir tutum ve düzen içinde yürütülen bir kararlılıkla alışkanlığın yerleşmesi sağlanabilir. Çocuk dışkılama eylemine özendirilmelidir. Erken aylarda, ayıplayıcı sert bir tutum içinde ele alınan tuvalet eğitiminin, çocuğun kişilik yapısını olumsuz etkilediği bilinmektedir. Çocuğun Tuvalet Eğitimine Hazır Olduğunu Gösteren Bazı İşaretler Uykudan kuru kalkabiliyor ve gün içinde 2 saat kuru kalabiliyorsa, Büyükler gibi tuvalete gitme isteğini belirtiyorsa, Altını ıslattığında utanıyorsa, Islak, kuru, lazımlık vs. gibi tek sözcüklük ifadeler kullanabiliyorsa çocuk, tuvalet eğitimine hazır demektir. Çocuğun Altını Islatmasının sebepleri Çocukların 4–5 yaşına kadar, gece altını ıslatmaları normaldir. Bundan sonra da gece işemeleri sürerse nedenini araştırmak gerekir. Bir doktora başvurarak doğuştan bozukluk ya da idrar yollarında iltihap gibi bir hastalık olup olmadığı araştırılmalıdır. Eğer araştırma sonucu, herhangi bir hastalık bulunmazsa, şunlar çocuğun altını ıslatma nedeni olabilir: Tuvalet eğitiminde hatalı tutumlar, altını ıslatma nedeni olabilir. Özellikle, tuvalet eğitimine erken başlanması ve çocuğun bu işteki başarısızlığa takılıp kalması rol oynar. Çocuğun idrar kaçırmasına aşırı tepki gösterilmesi de başarısızlık korkusuyla gece altını ıslatmaya neden olabilir. Aşırı disiplin altındaki ve sıkıntılı çocuklarda idrar kesesi kasılır ve tutabileceği idrar miktarı azalır. Bu da idrar kaçırmayı kolaylaştırır. Yeni bir kardeşin doğması, çocuğun ilgiyi tekrar üzerine toplayabilmek için kardeşine özenerek, altını ıslatmasına neden olur. Bir süre hastahanede kalma, anneden ayrılma, yuva veya okuldaki stresler de gece altını ıslatma nedenlerindendir. 54 Tuvalet Eğitiminde; Çocuk, tuvalete doğru yaklaşma davranışından, tuvalete girişine kadar bütün olumlu davranışlarda adım adım ödüllendirilmelidir. Tuvalet eğitimi süresince çok sabırlı ve sakin olmalıdır. Çocuk, idrar ve gaitasını yaptığı zaman bunun pis kokulu bir şey olduğunun hoşnutsuzluğu ona hissettirilmemeli, azarlanmamalıdır. Bunun fizyolojik bir olay olduğu çocuğa hissettirilmelidir. Çocuk tuvaletini yaptıktan sonra duyulan memnuniyet söylenmeli ve alkışlanmalıdır. Çocuğun tuvalete gittiği ve tuvalet eğitimini kazandığı; çocuğun yanında aile bireylerine anlatılarak, çocuk övülmelidir. Çocuğun, özellikle uyku saatinden hemen önce ve dinlenme saatinde tuvalete gitmesi ve bu davranışı, belirli sıklıklarla tekrarlaması sağlanmalıdır. Tuvalet alışkanlığını kolay kazanabilmesi için tuvalet kapısı açık bırakılmalıdır. Çocuğun, arkadaşını tuvalette gözlemesi, kendisinden de beklenen bu davranışı daha kolay öğrenmesini sağlayacaktır. Çocuklara tuvaletten çıkarken su dökmeyi, ellerini sabunla yıkamayı öğretmek; tuvalet eğitiminin bir parçasıdır. Bu nedenle, üzerinde önemle durulmalıdır. Resim 5.3: Tuvalet eğitimi süresince, çocuğa baskı yapılmamalıdır. 55 5.2.2. Peri-Anal Bölge Temizliği Lokal temizliğin en önemli kısmını teşkil eder. Kız ve erkek çocuklarında ayrı önemi vardır. Kızlarda dış üretim organları, ilk aylarda henüz gelişmediğinden, açık durumdadır. Temizlik yapılırken daima önden arkaya, yani makata doğru silinmelidir. Burasının kaka ile kirlenmemesine dikkat edilmelidir. Zira kakadan bulaşan mikroplar, buradan idrar yollarına girer ve iltihaplanmalara neden olur. Bebeğin pişik olmaması için sık aralıklarla bezi kontrol edilmelidir. Mümkünse hazır bez kullanılmalıdır. Eğer kumaş bez kullanılıyorsa mutlaka kaynatılmalı, iyice durulanmalı, açık havada havalandırılmalı ve ütülenmelidir. Silme bezi olarak pamuk ve ıslak mendiller kullanılabilir. Eğer ıslak mendil kullanılıyorsa alkolsüz olmasına dikkat edilmelidir. Bebek kakasını yaptığında, mümkünse yıkanmalı ve iyice kurulanmalıdır. Yıkamak mümkün değilse defalarca silinmelidir. Erkek çocuklarda da bu bölgenin temizliği önemlidir. Erkek üretim organı doğumda bir deri ile kaplıdır. Buna sünnet derisi denir. Bazen sünnet derisinin iç kısmı doğuştan dardır. Bebek idrarını güçlükle yapar ve hatta uç kısım idrarla şişer, kızarır. Böyle durumlarda, çocuğun yaşına bakılmaksızın sünnet yapılır. Bacak aralarında pişikler de çok görülen durumdur. Buna, idrar, kaka, bezlerdeki sabun artıkları ve deterjanlar neden olur. Islak bezler, çocuğun üzerinde uzun süre kalırsa bazı mikroplar, idrardaki üre denilen maddeden amonyak yaparlar. Pişiklere bu amonyak neden olmaktadır. Bezler vaktinden önce değiştirilir, sabunla yıkanıp iyice durulanırsa pişik görülmez. Pişiklerde kortizon merhemler yararlı olur. ALT DEĞİŞTİRME Resim 5.4: Kız çocukların jenital bölge temizliğine özellikle dikkat edilmeli, bölge önden arkaya doğru temizl enmelidir. 56 5.3. 0–36 Ay Çocuğunun Tuvalet ve Temizlik Eğitimine Yönelik Etkinlik Örnekleri Etkinlik 1: Kova ve kürekle kumdan kaleler yapma gibi, bir nesnenin diğeri ile ilişkili olarak uygun şekilde kullanıldığı sembolik oyun etkinlikleri çocukla oynanabilir. Oyuncak bir bebeğin saçını fırça ile fırçalama, yüzünü bir bez ile yıkama, bebeğin evini oyuncak bir toz bezi ile temizleme, oyuncak arabaları küçük bir kova ve bez ile yıkama gibi buna benzer diğer oyunlar. Etkinlik 2: Yetişkin, çocuğu giydirirken yâda banyo yaptırırken vücut kısımlarını göstererek isimlerini söyler. Örneğin; kol, el, baş vb Etkinlik 3: Banyo zamanı, çocuğun oyuncaklarından bazıları küvete koyulur. Bunlarla yüzdürme, oyuncağı dibe batırıp bırakarak, sıçrayarak yukarı çıkmasını sağlama şeklinde oyunlar oynanabilir. Küçük bir kap ile su doldurulup boşaltılabilir. Sabun suya düşürülür ve sabunu bulma oyunu oynanabilir. 57 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ 0–36 ay çocuğunun deri temizliği ile banyo temizliğini araştırınız. Çocuğa banyo yaptırırken kullanılan malzemeleri ve banyo yaptırırken dikkat edilmesi gerekenleri araştırınız. Araştırmalarınızı rapor hâline getirip sınıf ortamında sununuz. İşlem Basamakları Öneriler 0–36 ay çocuğunun deri temizliği ile banyo temizliğini araştırınız. Araştırmalarınızı yaparken dergilerden ve internetten yararlanabilirsiniz. Çocuğa banyo yaptırırken kullanılan Kaynak kitaplardan malzemeleri ve banyo yaptırırken dikkat yararlanabilirsiniz. edilmesi gerekenleri araştırınız. Araştırdığınız bilgileri kâğıtlara aktarınız. asetatlara ve da Temiz ve düzenli çalışınız. Bilgi konularını fotoğraf, resim vb. Yaratıcı ve unsurlarla destekleyiniz, raporlaştırınız. gösteriniz. estetik olmaya Hazırladığınız çalışmaları sınıfta, tepegöz Sunum sırasında istekli olunuz. ve sınıf panosunu kullanarak sununuz. Arkadaşlarınızın hazırladığı çalışmaları ve kendi hazırladığınız çalışmanızı Değerlendirmeyi objektif yapınız. karşılaştırınız. 58 özen KONTROL LİSTESİ Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçütlerine göre yaptığınız çalışmayı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre “Evet” / “Hayır” seçeneklerinden uygun olan kutucuğu işaretleyiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet 1. 0–36 ay çocuğunun deri / banyo temizliğini araştırdınız mı? 2. Çocuğa banyo yaptırırken kullanılan malzemeleri ve banyo yaptırırken dikkat edilmesi gerekenleri araştırdınız mı? 3. Araştırdığınız bilgileri asetatlara ve kâğıtlara aktardınız mı? 4. Bilgi konularını fotoğraf ve resimlerle desteklediniz mi? 5. Çalışmaları sınıfta sundunuz mu? 6. Arkadaşlarınızın çalışmalarını karşılaştırdınız mı? ve kendi Hayır çalışmalarınızı DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda, ’’Hayır’’ cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarınızın hepsi ’’Evet’’ ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 59 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyete, öğrendiğiniz bilgileri ölçmek amacıyla aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak, doğru seçeneği işaretleyiniz. Cevaplarınızı cevap anahtarından kontrol ediniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi göbek hakkında doğru bir ifadedir? A) Göbeğin düşmesi beklenmeden bebeğe banyo yaptırılır B) Göbek bakımına gerek yoktur. C) Göbek sabunlu bezle silinmemelidir. D) Göbek kordonu düştükten sonra bebeğe banyo yaptırılır. 2. Aşağıdaki malzemelerden hangisine gerek yoktur? A) Küvet ve file B) Lif C) Bebek şampuanı D) Saç kurutma makinesi 3. Banyo yapılan odanın ısısı kaç derece olmalıdır? A) 22–25 derece B) 20–21 derece C) 22–23 derece D) 19–20 derece 4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Bebeğin gözleri çapaklandığında, steril bir bezle silinmelidir. B) Silinecek bez, kaynatılmış su ile ıslatılarak silinmelidir. C) Dıştan içe doğru silinmelidir. D) Gözleri silerken bez geriye dönmemelidir. 5. “Bazı mantarların ağız içinde oluşturduğu enfeksiyona“ ne denir? A) Pamukcuk B) Kızarıklık C) Yanık D) Yaralanma 6. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Temiz bir pamukla ayak parmak araları iyice temizlenmelidir. B) Ayak ve tırnakları bebek losyonu ile nemlendirilir. C) Ayak tırnakları düz kesilmelidir. D) Tırnaklar kesildikten sonra silinmelidir. 60 7. Tuvalet eğitimine hangi aydan sonra başlanmalıdır? A) 20 ay B) 15 ay C) 25 ay D) 10 ay 8. Aşağıdakilerden hangisi, çocuğun tuvalet eğitimine hazır olduğunu gösteren bir davranış değildir? A) Günde 2 saat kuru kalması B) Altını ıslattığında utanıyorsa C) Islak, kuru, vs. gibi tek sözcükleri ifade edebiliyorsa D) Uykudan ıslak kalkıyorsa 9. Aşağıdakilerden hangisi çocuğun altını ıslatma sebeplerinden biri değildir? A) Aşırı disiplinle yetiştirilen çocuklar B) Yeni bir kardeşin doğması C) Bir süre hastanede kalma D) Aç kalma 10. Aşağıdakilerden hangisi pişiği oluşturan bir sebep değildir? A) İdrar B) Deterjan C) Sabun artıkları D) Kremler DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 61 ÖĞRENME FAALİYETİ–6 ÖĞRENME FAALİYETİ–6 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda; uygun ortam sağlandığında, 0–36 ay çocuğunun toplumsal kurallara uyma becerisini kazandırmaya rehberlik edebileceksiniz. ARAŞTIRMA 0–36 ay çocuğunun uymak zorunda olduğu toplumsal kuralları, konuyla ilgili kaynaklardan ve internetten araştırarak öğreniniz. Topladığınız bu bilgileri raporlaştırınız. Hazırladığınız raporu arkadaşlarınıza sununuz. 6. 0–36 AY ÇOCUĞUNDA TOPLUMSAL KURALLAR 6.1. Tanımı ve Önemi Toplumsal kurallar, bireyin özel yaşamında ve toplum içinde uyması gereken kuralların tümüdür.Toplumsal kurallar sayesinde çocuk, toplumun bir üyesi olduğunu fark eder. Böylece sosyal ortama uygun davranışlar göstermeyi öğrenir. Çocuğun anne-babadan aldığı iki olgu vardır: Sevgi ve Eğitim. Sevgi; kabullenme, koruma, kollama ve sevecenlik gibi bütün olumlu duyguları içerir. Eğitim ise; öğretilen her şeyi, verilen bilgileri, becerileri, yasakları, kuralları, inançları, değer yargılarını, görgü kurallarını ve insanın sosyalleşmesi için gerekli olan tüm toplumsal değerleri kapsar. Disiplin; çocuk eğitiminin önemli bir parçasıdır. Aile içindeki denge ve düzenin oluşturulmasında büyük önem taşır. Ancak disiplin, toplumumuzda "cezalandırma" ile eşanlamlı olarak değerlendirilmektedir. Her ne kadar kelime anlamıyla "sertlik" ve "kuralcılık" gibi kavramları çağrıştırıyorsa da gerçek anlamda disiplin, çocuğun topluma uyumunu sağlayarak, davranışı yönlendirmeyi amaçlamaktadır. Disiplin, çocuğa istenilen davranış ve alışkanlıkları öğretir. Kendi kendini denetleme ya da iç denetim demek olan ahlak gelişimini sağlar. Disiplin, tutarlılık ve esneklik gibi temel ilkeleri içermelidir. Katı ve baskıcı disiplinle davranışı yönlendirmeyi amaçlayan anne-baba; çocuğun kendilerine karşı korku, öfke ve kızgınlık içinde olmasına sebep olur. Çocuğa saldırgan olmayı ve sorunlarını şiddet yoluyla çözmeyi öğretir. Dolayısıyla çocukta zayıf vicdan ve ahlak gelişimine yol açar. 62 Disiplin, bir eğitim aracı olarak düşünüldüğünde korkutma, utandırma, gururunu kırma gibi kavramlarla iç içe olmamalıdır. Disiplinin iki temel amacı vardır; Birincisi, çocuğa anlaşılır, kesin ve sınırları olan, güvenli bir ortam sunmaktır. Bu ortam çocuğun sağlıklı gelişimi için gereklidir. Disiplinin ikinci amacı ise, çocuğun kendi kendini yönetme yeteneği yani öz denetim kazanmasıdır. Çocuk denetim altında değilken de öğrendiklerini uygulayabilmeli, kurallara uymayı sürdürebilmelidir. Ana babası yanındayken kurallara uyan ama denetim kalkınca çığırından çıkan çocuk, öz denetim yeteneği kazanmamış demektir. 6.2. Görgü Kuralları Görgü kurallarının temellerinin atıldığı ilk yer aile ortamıdır. Görgü kurallarını çocuğa öğretmek sadece bilgi aktarımıyla olmaz. Çocuk önce aile ortamında uygulanan ve geçerli olan toplumsal kuralları gözlemler. Daha sonra taklit eder ve uygular.Çocuğa görgü kurallarını öğretirken iki önemli kriter vardır. Birincisi çocuğun kuralları uygulayabilecek yaşta olması, ikincisi ise anne-babanın uygulanması beklenen toplumsal kuralların altını çizmiş olmalıdır. 6.2.1. Eğitim Ortamında Görgü Kuralları Çocuğa verilen eğitim, okulda da devam eder. Öğretmen çocuklara görgü kurallarını neler olduğunu öğreterek işe başlamalıdır. Daha sonra ise sınıfta davranışlarına dikkat ederek, çocuklara örnek davranışlar sergilemelidir. Öğretmenin çocuklara öğreteceği görgü kuralları şunlardır: Sabahları okula geldiğinde “günaydın” demeyi ve akşam okuldan ayrılırken “iyi akşamlar” demeyi, Sınıf içinde gürültü yapmamayı, Hasta olanlara “geçmiş olsun” demeyi, Ona bir şey verildiğinde “teşekkür” etmeyi, Çevremizdeki çiçeklere ve bitkilere zarar vermemeyi, çiçekleri koparmamayı, ağaç dallarını kırmamayı, çimlere basmamayı, Çöpleri çöp sepetine atarak, çevreyi kirletmemeyi, Yemek yerken konuşmaması gerektiğini, Bir şey alırken “izin istemeyi’’ çocuklara öğretmek gerekir. 6.2.2. Evde Görgü Kuralları Görgü kuralları, aile ortamı içinde kabul gördüğü ve onaylandığı oranda çocuğa geçer. Öğrenmenin önemli bir bölümü taklit edilerek gerçekleştiği için, çocuğun iyi bir modele ihtiyacı vardır. Örneğin, sofra kuralları ile ilgili çocuktan “yavaş yemek yemesi isteniyorsa” bu istek, çocuğa söylenmelidir. Ancak bu söylenirken anne-babada davranışlarına dikkat ederek bu kurala uygun davranmalıdır.0 yaşından sonra çocuk, toplumun iyi/kötü, doğru/yanlış ve ayıp gibi yargılarıyla karşılaşır. Bu dönemde bebek olarak değil de çocuk olarak kabul edilmeye başlanır. İlk karşılaştığı kural, tuvalet eğitimi konusundadır. Çocuktan artık “altına çişini ya da kakasını yapmaması” beklenir. 63 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ 0–36 ay çocuğunun toplumsal kurallara uyma becerisini araştırınız. Eğitim ortamında ve evde, görgü kurallarının neler olduğunu araştırınız. Araştırmalarınızı rapor hâline getirip sınıf ortamında sununuz. İşlem Basamakları 0–36 ay çocuğunun toplumsal kurallara uyma becerisini araştırınız. Öneriler Araştırmalarınızı yaparken dergilerden ve internetten yararlanabilirsiniz. Eğitim ortamında ve evde, görgü kurallarının neler olduğunu araştırınız. Kaynak kitaplardan da yararlanabilirsiniz. Araştırdığınız bilgileri asetatlara ve kâğıtlara aktarınız. Temiz ve düzenli çalışınız. Bilgi konularını fotoğraf, resim vb. unsurlarla destekleyiniz, raporlaştırınız. Yaratıcı ve estetik olmaya özen gösteriniz. Hazırladığınız çalışmaları sınıfta, tepegöz Sunum sırasında istekli olunuz. ve sınıf panosunu kullanarak sununuz. Arkadaşlarınızın hazırladığı çalışmaları ve kendi hazırladığınız çalışmanızı karşılaştırınız. Değerlendirmeyi objektif yapınız. 64 KONTROL LİSTESİ Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçütlerine göre, yaptığınız çalışmayı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre “Evet” / “Hayır” seçeneklerinden uygun olan kutucuğu işaretleyiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet 1. 0–36 ay çocuğunun, toplumsal kurallara uyma becerisini araştırdınız mı? 2. Eğitim ortamında ve evde, görgü kurallarının neler olduğunu araştırdınız mı? 3. Araştırdığınız bilgileri, asetatlara ve kâğıtlara aktardınız mı? 4. Bilgi konularını, fotoğraf ve resimlerle desteklediniz mi? 5. Çalışmaları sınıfta sundunuz mu? 6. Arkadaşlarınızın çalışmalarını karşılaştırdınız mı? ve kendi Hayır çalışmalarınızı DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda, ‘’Hayır’’ dediğiniz cevaplarınızı, bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. 65 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgi ve becerileri, aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. Soruların yanındaki boşluklara; Doğru önermeler için (D), Yanlış önermeler için (Y) yazarak doldurunuz. 1. ( ) Toplumsal kurallar, bireyin özel yaşamında ve toplum içinde uyması gereken kuralların tümüdür. 2. ( ) Disiplin; eğitimin önemli bir parçası değildir. 3. ( ) Katı ve baskıcı disiplin, çocukta zayıf vicdan ve ahlak gelişimine yol açmaz. 4. ( ) Görgü kurallarının temellerinin atıldığı ilk yer, aile ortamıdır. 5. ( ) Çocuğa görgü kurallarını öğretirken iki önemli kriter vardır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 66 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Modül ile kazandığınız bilgi ve becerileri, aşağıdaki soruları cevaplandırarak belirleyiniz. Soruların yanındaki boşlukları; ’’Doğru’’ önermeler için (D), ’’Yanlış’’ önermeler için (Y) yazarak doldurunuz. 1. ( ) Çocuk, iletişimi anne ve babasından öğrenir. 2. ( ) Büyümekte olan çocukla sağlıklı iletişim kurabilmenin ilk şartı, dinlemektir. 3. ( ) Ben dili, suçluluk hissettirir. 4. ( ) Çocuklar 10 ila 16 saatleri arasında, dışarıya çıkartılmalıdır. 5. ( ) Bebek odası, gürültüden uzak olmalı ve annenin uyuduğu odaya yakın olmalıdır. 6. ( ) Bebeğin el ve kasları geliştikçe, dokunma duyusunu kullanarak çevreyi araştırır. 7. ( ) Bir süre oynadıktan sonra dokunma sepetindeki malzemeleri değiştirmeye yoktur. 8. ( ) Bebeği korkutmamak için önce bebeğin ayakları, daha sonra da vücudu, küvetin içine sokulmaz. 9. ( ) Bebeğin gelişimini engellememek ve kalça çıkıklarına neden olmamak için bebeğin kundaklanmasına gerek yoktur. 10. ( ) Çocuk, tuvalete doğru yaklaşma davranışından tuvalete girişine kadar; bütün olumlu davranışları, adım adım ödüllendirilmelidir. 11. ( ) Çocuğa verilen eğitim, okulda da devam eder. Öğretmen çocuklara görgü kurallarının neler olduğunu öğreterek işe başlamalıdır. 12. ( ) Disiplin, bir eğitim aracı olarak düşünüldüğünde; korkutma, gururunu kırma gibi kavramlarla iç içe olmalıdır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 67 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 A 4 C 5 B 6 A 7 B 8 D 9 A 10 A ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 Y 4 Y 5 D 6 Y 7 D 8 Y 9 D 10 Y 68 ÖĞRENME FAALİYETİ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 Y 4 D 5 Y 6 D 7 Y 8 D 9 D ÖĞRENME FAALİYETİ-4’ÜN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 Y 4 Y 5 D ÖĞRENME FAALİYETİ-5’İN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 A 4 C 5 A 6 C 7 A 8 D 9 D 10 D 69 ÖĞRENME FAALİYETİ-6’NIN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 Y 4 D 5 D MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 Y 4 D 5 D 6 D 7 Y 8 Y 9 D 10 D 11 D 12 Y 70 KAYNAKÇA KAYNAKÇA YÖRÜKOĞLU Atalay, Çocuk Ruh Sağlığı, İstanbul, 2003. SALK Dr.lee, Çocuğun Duygusal Sorunları, İstanbul, 1995. ÖZ İlkim, Çocuk ve Aile, Ankara, 1997. KIRKINCIOĞLU Yrd. Doç. Dr.Meliha, Çocuk Ruh Sağlığı, İstanbul, 2000. KİTAPÇI UYSAL Dr.Füsun, Çocuğum Sağlıklı Büyüyor mu? İstanbul 2003. NAVARO Leyla, Beni Duyuyor musun? İstanbul 2000. ÖZ İlkim, Çocuk ve İletişim, Ankara 1997. SASAOĞLU K. Filiz, Anne ve Çocuk Sağlığı, İstanbul 2000. VCI Yrd. Doç. Dr. Neslihan, Yaşama Merhaba, İstanbul 2003. YAVUZER Prof. Dr. Haluk, Çocuk Psikolojisi, İstanbul 2003. CLARK Lynn, Ana Babalara Yardım, İstanbul 2005. CÜCELOĞLU Doğan, İletişim Donanımları, İstanbul 2002. http://www.aile.org 71
