boyun cerrahisi sonrası dikkat edilmesi gereken konular

BOYUN AĞRISI SEBEPLERİ VE TEDAVİSİ
Boyun, vücuttaki en karmaşık eklem yapısı ve omurganın en hareketli parçası olup,
kafadan gövdeye geçen ana damarları, omuriliği, sinirleri korumakla görevlidir. Ayrıca
başı, dengede tutar ve hareketinden sorumludur. Boyun ağrıları ve servikal omurga
bozuklukları bel ağrılarına göre daha az görülmekle birlikte, boyun ağrısı toplumun
üçte birinde ve her yaş grubunda görülebilen önemli bir sorundur.
Bu nedenle boyun ağrısında ağrıyı tanımak, günlük yaşamda boynu koruma ilkelerini
öğrenmek, anatomisi hakkında genel bilgi sahibi olmak cerrahi sonrası iyileşmeyi
hızlandırmakta ve tekrarlama olasılığını azaltmaktadır.
BOYUN ANATOMİSİ:
Boyun, kafa tabanından itibaren 7 adet omur cisminden oluşur. Her omur cisminin
ortasında, beynin devamı olan omurilik bulunur. Vücudun çeşitli yerlerinden beyine
dönen duyular veya beyinden vücuda dağılan emirler omurilik içinde seyreder. Boyun
bölgesinde her omur cismi hizasından çıkan sinirlerde kola ve sırta yayılarak, bu
bölgelerin duyu ve hareketini sağlar.
Boyun omurları, diskler ve güçlü bağlar ile birbirine tutunurlar. Bu sistem kaslar ile
esneklik kazanır ve kuvvetlenir.
Sağlıklı boyun dengeli boyundur. Bu dengeyi sağlamak için boyun omurgası doğal bir
eğime sahiptir. Bu eğimin korunması rahat ve ağrısız boyun için çok önemlidir. Bu
eğim bozulursa boyun omurgasında yıpranma başlar. Bu da boyun ve kol ağrısını
arttırır. Bu ağrılar omuzlara, sırta, kollara, ellere ve kafaya yayılır.
1
BOYUN VE KOL AĞRISI SEBEPLERİ
Boyun ve kol ağrısının birçok sebebi vardır. Çoğu zaman birden fazla sebep olabilir.
Boyun omurlarındaki osteofitler (kireçlenme), kaymalar, disk hernileri (fıtıklar), boyun
kaslarında spazm, bazı anatomik anormallikler kola giden sinirlere ve omuriliğe baskı
yaparak boyun, kol ve başta ağrı oluşturabilir. Omurilik basısı daha nadir ancak çok
daha ciddi bir durumdur. Omuriliğin kendinden kaynaklanan bazı hastalıklar nadir de
olsa boyun ve kol ağrılarına yol açabilir (ms, sirengomyeli, myelit). Ankilozan spondilit
ve romatoid artrit gibi romatizmal hastalıklar da boyun ağrısı ve tutukluğuna sebep
olabilir.
Kötü duruş ve boynu kötü kullanma
Günlük hayatta boyun sağlığına uygun olmayan her yanlış hareket ve
duruş; omur, disk, eklem ve bağ dokusunda yıpranmaya ve yozlaşmaya
sebep olur. Özellikle masa başında oturanlarda, sınavlara hazırlanan
öğrencilerde, klavyeli cihaz kullananlarda, fazla miktarda el işi
yapanlarda bu duruma sık rastlanır. Boyundaki doğal lordozun (boyun
çukurluğu) kaybolması boyunu kötü kullanmanın en önemli bulgusudur. Bu durum
röntgende boyun aksında düzleşme olarak görülür. Bu durum boyun fıtıklarına ve
osteoartritine (kireçlenmesine) zemin hazırlar.
Boyun incinmesi
Boyunun anatomik yapısının imkân verdiği normal
hareketinden daha fazla bir zorlanma sonucunda; disk, kemik,
bağlar ve eklemlerde incinmeler olabilir. Genelde araç içi
trafik kazası sonrası boyundaki aşırı hareket ve zorlamadan
dolayı giderek artan boyun ve kol ağrısı görülebilir. Buna
Whiplash incinmesi denir. Bu durum boyunun öne ve arkaya aşırı hareketi sonucu
oluşur.
Boyun Tutulması, Kas spazmı
Genellikle boyunu destekleyen kasların aşırı gerilmesi ile oluşur. Ağır bir şey
kaldırmak, aşırı spor, iş aktivitesi, yanlış masa başı çalışması kas spazmına sebep
olabilir. Ayrıca yanlış pozisyonda uyuma, yüksek yastık ve kötü seyahat şartları da
boyun tutulması yapabilmektedir. Çoğu zaman basit ve kolay tedaviler ile spazm ve
tutulma çözülmektedir. "Miyofasial ağrı, Fibromiyalji, Fibrosit ve Miyozit" diye de
adlandırılan uzun süreli kas ağrısında, kas içerisinde ağrıyı tetikleyen noktalar ve elle
de hissedilebilen sertlikler mevcuttur.
Boyun Fıtığı
Her iki boyun omuru arasında esnek bir yastık
görevi yapan kıkırdak disk dokusunun omurilik
ve kola giden sinirlere doğru taşmasıdır.
Basının büyüklüğü ve yerine göre boyun ve
kol ağrısı, omuz ağrır, baş ağrısı, kürek
kemikleri arasına yayılan ağrı, kol kaslarında
kuvvet kaybı, ellerde his kusuru, uyuşma ve
beceriksizlik görülebilir. Nadiren omuriliğe
doğru baskı olur ise yürüme zorluğu,
bacaklarda kuvvetsizlik ve idrar şikâyetleri de
2
görülebilmektedir. Fizik tedaviye oldukça iyi cevap verir. Konservatif tedaviye rağmen
şikâyetler geçmiyor, ciddi omurilik ve sinir baskısı var ise cerrahi şarttır.
Diskte dejenerasyon, kireçlenme
Yaşın ilerlemesi, omurganın kötü kullanılması sonucu kemik yapıda, bağlarda ve
disklerde yıpranma başlar. Jel kıvamındaki disk çekirdeği sertleşir ve incelir, diskin
dış liflerinde yıpranmalar oluşur diskin şok emme özelliği ve esnekliği kaybolur.
Kemik köşelerinde osteofit adı verilen çıkıntılar oluşur. Oluşan yeni kemikçikler,
sertleşmiş ve esnekliğini kaybetmiş bağlar ve daralmış disk mesafeleri sinirlere baskı
yaparak boyun, kol ve genel vücut ağrısına sebep olabilmektedir. Omurilik basısı
yaparak el ve ayaklarda uyuşma, kuvvetsizlik oluşabilmektedir. Ayrıca tanın ruhsal
yapısı da etkilenir. Fizik tedavi ve egzersizlere iyi cevap verir. Tedavinin belli
periyotlarla tekrarlanması gerekebilir. Nadiren cerrahi gerekir.
Gerilim, stres, sigara, kötü hayat koşulları
Boyun ağrısını artıran ve kronikleştiren en önemli sebeplerdir. Ekonomik, sosyal ve
psikolojik sorunlar boyun ağrısını artırır. Boyunda sürekli gerginlik ve ağrılı noktalar
tespit edilebilir. Gülmek, düzenli çalışmak, egzersizler, masaj, sosyal uğraşılar ve
hayata bağlılık boyun ağrısına karşı önemli korunma yollarıdır.
Omurilik kanalında daralma (Servikal Dar Kanal, omurga stenozu, Servikal
Spondilitik Myelopati):
Özellikle ileri yaşlarda ellerde uyuşma, kuvvetsizlik ve beceriksizlik, yürümede zorluk
ve el-ayaklarda his kusuru görülebilmektedir. Omuriliğin ve/veya sinirlerinin geçtiği
kanalların daralması ve omurilik beslenmesinin bozulması ile seyreder. Hastalığın
erken dönemde tespit edilmesi ve erken tedavi gereklidir. Erken dönemde yapılan
cerrahi girişim omurilikte oluşabilecek kalıcı hasarları önlemektedir.
Romatizmal Hastalıklar
Vücudun bağışıklık sisteminin kendi hücrelerine savaş açması sonucu oluşur.
Omurgadaki normal kemik ve kıkırdak dokuları hasara uğrar. Romatoid artrit,
ankilozan spondilit gibi hastalıklar boyun hareketlerinde kalıcı kısıtlılık yapabilir.
Sabahları görülen en az bir saat süren eklem tutukluğu ve her yöne hareket kısıtlılığı
romatizmal hastalıklardaki boyun tutulumunun tipik özellikleridir.
3
Osteoporoz (kemik erimesi)
Osteoporoz, en sık rastlana metabolik kemik hastalığıdır. Kemiklerde yumuşamaya
ve incelmeye yol açarak kolay kırılmaya ve dolayısıyla ağrıya sebebiyet verir. En
önemli sebebi kalıtımdır. Beslenmede kalsiyum ve D vitamini eksikliği, hareketsiz
yaşantı, erken menopoz, aşırı alkol ve kafein tüketimi, kortikosteroidler ve bazı ilaçlar
osteoporoz riskini arttırır.
Omurga kırıkları, omur kayması
Omurlar normalde oldukça sağlamdır. Bazen kaza ve
başka sebeplerden zarar görüp çatlayabilir, bütünüyle
kırılabilir.
Travma şiddetiyle boyun omurları kayarak omuriliğe
zarar verebilir. Ciddi omurilik ve sinir kesileri
görülebilir. Kaza sonrası boyunun mutlak boyunluk ile
tespit edilmesi hayat kurtarıcıdır.
Kol ve el sinirlerinin tuzaklanması (sıkışması)
Boyunda omurilikten çıkan sinirler ele doğru giderken yol üzerinde bağ dokusu
tarafından tuzaklanır. Buradaki sıkışma sonucu el ve kollarda kuvvetsizlik, uyuşma ve
ağrı oluşur. Özellikle elin ilk 3 parmağında geceleri görülen uyuşma el bilek kanalı
sendromu (karpal tünel sendromu) için tipiktir. Bu tip ağrı ve uyuşma olan hastalarda
mutlak EMG testi ile ayırıcı tanıya gidilmelidir. Konservatif tedavi ile sonuç
alınamayan hastalarda cerrahi olarak basının kaldırılması gereklidir. Ulnar sinir, radial
sinir kol ve elde çeşitli bölgelerde sıkışabilir. Bazen kola giden sinir ve damarlar hepsi
birden boyundaki normal ya da anormal anatomik oluşumlar tarafından sıkıştırılabilir
(torasik çıkış sendromu)
TANIDA KULLANILAN YÖNTEMLER
Klinik muayene, düz grafi, servikal MR, servikal BT, EMG. (EMG, sinir
tuzaklanmalarını ayırmada gerekirse kullanılır.)
4
BOYUN FITIĞININ EVRELENMESİ
Boyun fıtığı tanısı alan hasta aşağıdaki klinik durumdan herhangi birinde olabilir.
1-Şiddetli boyun ağrısı ve veya kola vuran ağrı.
2-Orta düzeyde sık tekrarlayan ağrılar.
3-Ağrıyla birlikte kolda kuvvetsizlik veya uyuşma gibi sinir hasarı bulguları.
4-Ağrıyla birlikte kollar ve ayaklarda kuvvetsizlik ve uyuşma.
5-Kollar ve ayaklarda giderek artan güç kaybı ve uyuşma, ağrı ön planda olmayabilir.
(Tekrarlayan boyun fıtığı ataklarını takiben omurilik kanalında kireçlenmeye bağlı
daralma).
EVRELEMEYE YÖNELİK TEDAVİ PRENSİPLERİ:
Evre 1–2 de; öncelikle ilaç tedavisi, boyunluk kullanımı, fizik tedavi denenir. Bu
dönemde hastalığın iyileşmesi, bu tedavilerle yırtılan disk dokusunun içeriğindeki su
miktarının istirahat ve ilaçlarla azaltılmasına yöneliktir. Bu süre 1 ay içinde
gerçekleşmelidir. Bir ayı geçen konservatif tedaviye rağmen düzelmeyen hastalar,
cerrahi tedaviye adaydır.
Evre 3–4–5 de; omurilik ve sinir dokusundaki hasar artmadan cerrahi tedavi
uygulanmalıdır. Sinir dokusundaki ileri derece hasarlar cerrahi tedaviyle düzeltilemez.
Bu nedenle uyuşma, kısmi felç gibi bulgular saptanırsa erken dönemde ameliyat
başarı sağlar.
KİMLERE CERRAHİ TEDAVİ ÖNERİLİR?
İlerleyici kas gücü kaybı, duyu ve refleks kaybı olanlara, (Nörolojik defisiti olanlar)
Yapılan radyolojik incelemelerle (BT, MRI, Myelogram…) tanısı doğrulananlara.
İdrar ve dışkı denetimini yitirenlere (Acil cerrahi tedavi gerektirir.)
Tedaviye rağmen şikâyetleri 4–6 hafta sürenlere,
Omurgada tümörü veya apsesi olanlara,
Bazı tip omurga kırığı olanlara,
Cerrahi tedavi önerilir.
5
FİZİK TEDAVİ YÖNTEMLERİ
Zannedilenin aksine, boyun fıtığında cerrahi tedavi son çare olarak görülmektedir.
Hastaların büyük kısmı için yatak istirahatı, ilaç tedavisi ya da fizik tedavi yeterli
gelmektedir.
Başlangıç döneminde şiddetli ağrı varsa istirahat ve ilaçlar verilir. Ağrının azaldığı
dönemde ise fizik tedavi programı önerilir. İlaç olarak ağrı kesici, ödem azaltıcı ve kas
spazmını çözücü ilaçlar verilir.
Özellikle akut dönemdeki boyun zedelenmelerinde de kısa süreli kullanım için
boyunluk verilebilir. Fakat uzun süreli boyunluk takılması boyun kaslarını
zayıflatacağından önerilmez. Bunların haricinde bazı seçilmiş olgularda enjeksiyonlar
yapılarak ağrı azaltılabilir.
Fizik tedavide neler yapılır?
Boyun fıtıklarının çoğunda fizik tedavi ile düzelme sağlanabilmektedir. Yumuşak doku
ve sinir kökü baskısına bağlı ağrıları gidermek ve spazm oluşan kasları gevşetmek
için kızıl ötesi ışınlar, Sıcak uygulamaları, ultrason ve elektriksel uyarı uygulanıyor.
Boyun, omuz kuşağı ve kol kaslarını kuvvetlendirici egzersizler uygulanır.
CERRAHİ YÖNTEMLER
Cerrahi tedavinin amacı, omurilik ve sinir dokusuna olan basıyı kaldırmaktır. Böylece
hastanın, ağrısının geçmesi, uyuşma-kuvvetsizlik gibi bulgulardan kurtulması
sağlanır. Uygun zamanda ve tecrübeli ellerde yapılan bu girişimler çok iyi sonuç verir.
Cerrah tarafından hastaya en uygun cerrahi teknik belirlenir. (anterior yaklaşımla;
diskektomi, diskektomiyi takiben kemik füzyon (kafes veya kemik materyallerle
desteklenebilir), anterior foraminotomi, oblik korpektomi, korpektomi ve füzyon,
poterior yaklaşımla; posterior forominotomi, laminektomi laminoplasti veya posterior
füzyon yapılabilir.)
Diskektomi ve Füzyon Cerrahisi:
6
Ameliyat genel anestezi altında, boynun ön yüzü, tercihen sağ taraftan uygulanır.
Omurga ön yüzüne varan cerrah, skopi kontrolüyle istenilen omurga mesafesine
ulaşır. Bu andan itibaren iki omurga arasındaki kıkırdağı temizlemeye başlar. En
sonunda, sinire veya omuriliğe bası yapan yırtılmış kıkırdak kısımda alınarak, bası
kaldırılır.
Bu andan itibaren kemik veya protez greft kullanımı yırtılan kıkırdağın omurgada
yaptığı hasara bağlı olarak uygulanır. Yumuşak fıtık dediğimiz ve omurgada
kireçlenmelere yol açmamış boyun fıtığında bu işlem gerekli değildir. Omurgada
kireçlenme yapmış boyun fıtıklarında füzyon dediğimiz protez uygulamasının
yapılması gerekir.
Laminektomi
Omurun arkasında lamina denilen kısmın tamamı çıkartılır. Dar kanalın ve omurilik
sinirlerinin görülmesi istendiğinde kullanılır.
7