Diyabetli Birey Günlük Yaşamında Ne Bilmeli?

Diyabetli Birey Günlük Yaşamında Ne Bilmeli?
Diyabet, insülin hormonunun yetersizliği, yokluğu ve/veya eksikliği sonucu oluşan karbonhidrat,
protein ve yağ metabolizmasında bozukluklara yol açan, kronik hiperglisemiyle karakterize bir
metabolik sendromdur. Diyabet pek çok kişinin yaşamını ciddi şekilde etkileyen sinsi bir hastalıktır.
Dünyada 1985 yılında 30 milyon olan diyabetli birey sayısı, 2003 yılında 190 milyona, 2007 yılında 246
milyon, 2010 da 285 milyona ulaşmıştır. Uluslar arası Diyabet Federasyonu (IDF)’na göre 2030 yılında
439 milyona ulaşması öngörülmektedir. 20-79 yaş arası diyabet prevalansı %6.6 olup 2030 yılında
%7.8’e ulaşması beklenmektedir.
Türkiye’de ise, her yüz kişiden yedisi diyabetli, yedisi ise glikoz toleransı bozulmuş diyabete aday
kişilerdir. Ayrıca diyabetli olan her yüz kişiden otuz ikisi diyabetli olduğunun farkında değildir.
Diyabet ağır organ hasarlarına ve erken ölümlere sebep olabilir. Avrupa’da 20 yaş üstü grupta körlük
nedenleri arasında diyabet ilk sıradadır. Diyabetlilerde alt ekstremite ampütasyonları diyabet
olmayanlara göre 10–15 kat fazladır. Amerika Birleşik Devletlerinde yılda 60 binden fazla diyabetliye
bacak ampütasyonu yapılmaktadır. Hemodiyaliz tedavisi altındaki son dönem böbrek yetmezliğinin
1/3’ünü diyabetliler oluşturmaktadır. Tip 1 diyabetlilerin yaklaşık % 50’sinde ölüm nedeni diyabetik
nefropatidir. Böbrek yetmezliği nedeni ile ölüm sıklığı 65 yaş üstü diyabetlilerde olmayanlara göre 1.4
kat, kalp hastalıkları oranı 2-4 kat daha fazladır. Diyabetik annenin yeni doğan çocuğunda % 10’un
üzerinde doğumsal anomali, % 3-5 oranında ölü doğum görülmektedir. Diyabet yaşam kalitesini
düşüren maliyeti yüksek bir hastalıktır. Türkiye’de diyabetiklere yapılan total harcama 1.1 milyar
dolar’dır. Komplikasyon sıklığında her %10’luk artış, maliyette yılda 180-190 milyon dolar’lık artışa
neden olmaktadır. Hiçbir komplikasyonu olmayan bir diyabetlinin aylık harcaması 150-200 TL dir. Aynı
zamanda diyabet her yaşta görülebilir. Yeni doğmuş bir bebekte görülebildiği gibi 90 yaşında da ilk kez
ortaya çıkabilir. Dünyada her on saniyede bir kişi diyabete bağlı nedenlerle hayatını kaybetmektedir
Bu nedenle diyabetin önlenmesi, diyabet oluşmuşsa iyi yönetilmesi ve kontrol altında tutulması çok
önemlidir.
Diyabetli birey günlük yaşamını tamamen sağlıklı bir birey olarak sürdürebilir. Bu konuda yapması
gereken diyabet konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmak için uygun eğitimi almış olmasıdır.
Diyabetli birey diyabet bakım ekibi içersine dahil edilmeli ve diyabet ekip üyelerinin birlikte planladıkları
ortak bakım planı ile izlenmelidir. Bu makalede vaka yöneticisi olarak diyabet hemşiresinin diyabetlinin
günlük yaşamında kendini nasıl izleyeceği ve günlük yaşamını kolaylaştırmak için neler bilmesi
gerektiğini öğretmesi konusunda rehber olması amacıyla hazırlanmıştır.
Günlük Kan Şekerleri Nasıl İzlemelidir?
Günlük kan şekerlerini izlerken açlık ve tokluk kan şekerlerinin ölçülmesi çok önemlidir.
•
İdeal açlık kan şekeri: 70-100mg/dl iken diyabetliler için hedef: 70-130mg/dl, gebe
diyabetlilerde: 60-90mg/dl olmalıdır.
•
Tokluk kan şekeri (öğün sonrası 2.saat) ideal: 130mg/dl iken diyabetliler için hedef:
180mg/dl nin, gebe diyabetlilerde (öğün sonrası 1. saat): 140mg/dl nin altında olmalıdır.
•
Bazı durumlarda günde 4-7 kez kan şekerinin ölçülmesi gerekir. Bu durumlar:
Gebelik, kan şekerlerinin çok sık hipoglisemi veya hiperglisemi göstermesi, hipoglisemi
durumunu hissetmeme, yeni diyabet tanısı konması veya ilave hastalık durumudur.
Keton Nedir ve Ne Zaman Bakılmalıdır?
Genellikle kan şekeri 300mg/dl nin üzerine çıktığında yağ dokularının yıkımı artacağından kanda keton
cisimleri birikir ve idrarla atılmaya başlar. Keton testleri; Akut bir hastalık durumunda, kan şekeri
300mg/dl nin üzerine çıktığında veya nefeste kötü koku, halsizlik gibi ketoasidoz belirtileri varsa
yapılmalıdır. İdrarda keton varsa; hareket edilmemeli, istirahat edilmeli, bol miktarda yavaş yavaş
su içilmeli, insülin kullanılıyorsa ve uygulama saati yakınsa hemen insülin yapılmalıdır.
Hemoglobin AıC Nedir ve Ne Zaman baktırılmalıdır?
Yaklaşık üç aylık kan şekeri ortalamalarını yansıtır. Kan şekerleri hedeflerine uyan hastalarda yılda iki
kez; tedavinin değiştiği veya tedavi hedeflerine uymayan hastalarda üç ayda bir test yapılması tedavi
değişikliklerine zamanında karar verilmesini sağlar. AıC değeri ideali : % 6 Hedef değer: % 7’nin
altında olmalıdır.
Ancak, HbA1c kısa vadedeki kan sekeri değerleri ve kan şekeri oynamaları hakkında hiç bir bilgi
vermez. Yapılan araştırmalar kan şekeri oynamaları çok fazla ise yani sıklıkla hipo ve hiperglisemiler
varsa kan şekerinin günlük ve açlık-tokluk olarak izlenmesininin çok daha önemli olduğunu
göstermiştir.
Diğer takipler
•
Kilo
kontrolü:
Düzenli
olarak
kilo
kontrolü
yapılmalı
ve
önceki
kilo
ile
sürekli
karşılaştırılmalıdır.
•
Kan basıncı: Tansiyon değerleri 130/80 mg/dl nin altında olacak şekilde egzersiz beslenme,
gerekirse ilaç tedavisiyle ayarlanmalıdır. Tansiyon en az haftada bir kez ölçülmelidir.
•
Açlık kan yağları kontrolü (kolesterol, HDL, LDL): LDL nın düşürülmesinde beslenme,
egzersiz değişiklikleri yeterli değilse ilaç tedavisi gerekebilir. Yeni tedaviye başladıktan 6-12
hafta sonra kan yağlarına tekrar baktırılmalıdır.
•
Ayak bakımı: Ayaklar, renk, ısı, kuruma, çatlama, şeytantırnağı, infeksiyon, yara, baskı
noktaları, nasır vb. açısından Hergün kontrol edilmeli, günlük bakım yapılmalıdır.
•
Mikroalbüminüri: Her yıl mikroalbüminüri / kreatinin oranı. Yüksek ise testin tekrar edilmesi
gerekir. Mikroalbüminüye, 24 saatlik idrar toplanarak bakılır.
•
Göz muayenesi: Göze ilaç damlatılarak göz muayenesi hiçbir sorun yoksa yılda bir, sorun
varsa daha sık olarak göz muayenesi yaptırılmalıdır.
•
Aşılar: Grip aşısı; her yıl, pnömokok aşısı; altı yılda bir, tetanoz aşısı; 10 yılda bir
yaptırılmalıdır.
Diyabetli Günlük Yaşamını Kolaylaştırmak için Neler Bilmelidir?
•
Genel diyabet eğitimi: Diyabetliler ve aile bireyleri günlük diyabet takibi için gerekli olan
bilgi ve becerileri öğrenmelidir. Bu eğitimler;
•
Sigarayı bırakma: Bütün diyabetliler sigara içmemeli ya da tütün ürünü kullanmamalıdır.
Gerektiğinde sigara bıraktırma programına katılmalıdırlar.
•
Egzersiz: Genellikle kan şekerini düşürür çünkü hücreler şekeri daha etkin kullanırlar, kan
basıncı ve kolestrolü düşürür, tansiyon ve stresi azaltır, kalorileri yakar. Egzersizden hemen
sonra ve uzun dönemde kan şekeri düşer, insülin duyarlılığı artar. Daha önce aktif olmayan
diyabetliler için yürümek iyi bir egzersizdir, hoşa giden aktiviteler yapılmalıdır, diyabetli yaşam
tarzına uygun spor türünü seçmelidir. Egzersiz programının yarar sağlayabilmesi için, en az
haftada 3 kez 20-30’ar dk sürdürülmeli yani diyabetli haftada en az 150 dakika orta şiddette
aerobik egzersiz, sakıncası yoksa haftada 3 kez direnç egzersizi (küçük ağırlıklar kaldırma gibi)
yapmalıdır. Egzersiz öncesi ısınma hareketleri yapılmalı, yoğunluğu yavaş yavaş artırılmalı,
hipoglisemi riskini önlemek için tedavi yeniden düzenlenmeli, egzersizin tipi, sıklığı, yoğunluğu,
süresi ve egzersiz sırasında yapılması gerekenler öğrenilmelidir. Egzersiz öncesi kan şekeri
kontrolü yapılmalı, hipoglisemi ve hiperglisemiye karşı önlem olarak yanında karbonhidrat
içeren besin ve su taşımalı, açlık döneminde egzersiz yapmamalı, uygun ayak malzemeleri
seçerek egzersize başlamalıdır. Fiziksel egzersiz programına başlamadan önce makro ve
mikrovasküler komplikasyon değerlendirmesi açısından EKG, göz muayenesi, ayak muayenesi,
idrar tetkiki yaptırmalıdır.
•
Beslenme: Planda hastanın enerji dengesi, yaşam tarzı, kültürel tercihleri, değişiklik yapma
isteği, saptadığı hedefler, kendisine diyetisyen tarafından verilen beslenme listesi ve önerileri
ve değerlendirme yer almalıdır. Diyabetik diyete ihtiyaç yoktur. Diyabetli bireylerin kendi
yaşam tarzlarına uygun bireyselleştirilmiş plan olmalıdır. Halk ve diyabetliler için önerilenler
aynıdır. Beslenme planı lif ve tam tahıl alımını artırmalı, doymuş yağı sınırlamalı, trans yağları
en aza indirmeli ve karbonhidrat alımını düzenlemelidir. Beslenmede günlük enerjinin <
%60’ının karbonhidratlar, %10-20’sini protein (0.8gr/kg), %30’unu yağlar içermelidir. Günlük
besinler 3 ana (sabah, öğle, akşam) 3 ara (kuşluk, ikindi, yatmadan önce) öğünde alınmalıdır.
•
Kan Şekeri Ölçümü: Diyabetli kendi kendine kan şekeri takibini öğrenmelidir. Kan şekeri
ölçüm tekniği ve ölçüm değerleri sonucu tedaviyi gerektiği gibi ayarlayabilme becerisini
kazanmış olmalıdır.
•
Oral Antidiyabetik Tedavi: Ağızdan alınan tabletlerin alınma zamanları ve yemeklerle ilişkisi
çok önemlidir. Bazıları yemeklerden 20-30 dakika önce (diamikron, amaryl gibi), bazıları
yemek arasında ya da tok karnına (glukofaj, glukofen, glifor gibi), glukobay gibi bazı tabletler
ise, oruç açar gibi ilk lokma ile alınmalıdır.
•
İnsülin Tedavisi: Kullandığı insülinin tipini, ismini, uygulama bölgelerini, saatlerini ve
uygularken dikkat edilecek yönleri öğrenmelidir. İnsülin kalemi bozulursa mutlaka diyabet
hemşiresi ile görüşmelidir.
•
Akut-Kronik Komplikasyonların İzlenmesi: Kan şekeri 70 mg/dl. nin altına düştüğünde,
özellikle de hipoglisemi belirtileri hissediliyorsa hipoglisemi vardır. Mutlaka 15 gr kadar
karbonhidrat (3 adet glikoz tablet, 4-5 adet kesme şeker, 1 bardak meyve suyu gibi) alınmalıdır.
Kan şekeri 300 mg/dl. nin üzerinde seyrediyorsa, bulantı, kusma ve halsizlik, nefeste kötü koku
varsa bol miktarda yavaş yavaş su içilmeli her iki durumda da diyabet hekimi / hemşire nin
aranması gerektiğini bilmelidir. Kronik komlikasyonların izlenmesi amacıyla 3-6 aylık aralarla
HbAıC, Hiçbir sorun olmasa da yılda bir kan yağları, EKG, mikroalbüminüre, göz muayenesi ve
ayak muayenesi yaptırması gerektiğini bilmelidir.
•
Ayak Bakımı: ayakta nasır, yara, tırnak batması vs. varsa müdahale edilmemesi, plaj dahil
hiçbir zaman hiçbir yerde çiplak
mutlaka silkelenmesi,
ayakla dolaşilmamasi, ayakkabi ve terlikleri giymeden önce
çoraplarin her gün değiştirilmesi gerektiğini, çoraplarin lastiğinin bileği
sıkmaması gerektiği, ayak tirnaklarinin düz kesilmesi gerektiğini öğrenmelidir. mümkünse tirnaği
kisaltmak için törpü kullanmali, makas, tirnak makasi, jilet gibi aletleri ayaklardan uzak tutmali,
ayaklari isitmak için hiçbir zaman ütü, tuğla, sicak su şişesi, termofor kullanmamalı, her gün
düzenli olarak ayak banyosu ve egzersizleri yapilmalı, ayağı sıkmayan deri veya bez ayakkabılar
giyilmeli, Hergün temiz, pamuklu, yünlü ya da koton çoraplar giyilmeli, doktora ya da diyabet
eğitimcisine her gidildiğinde; ayaklar kontrol ettirilmeli,ve mutlaka sigara bırakılmalıdır.
•
Genel Sağlık Önerileri: Cilt bakımında; nelere dikkat edeceğini öğrenmelidir. ciltte yara, çizik
meydana gelmemesi, elleri yaralayabilecek işler yaparken eldiven giyilmesi, direkt güneş ışığından
korunması, cildin soğuk havadan korunması, ciltte kızarıklık, sıcaklık, şişlik, zonklama, cerahat gibi
enfeksiyon belirtileri varsa hekim/hemşireye haber vermesi gerektiğini öğrenmelidir. Diş Bakımı
için; Kan şekerini kontrol altında tutması, günde 2 kez dişlerini fırçalaması, diş ipi kullanması, diş
fırçasını üç ayda bir değiştirmesi, altı ayda bir diş hekimine kontrole gitmesi, diş hekimine
diyabetli olduğunu hatırlatması ve diş hekimine gitmeden önce kullandığı şeker tabletlerini
aldıktan veya insülinini yaptıktan sonra öğününü yemesi gerektiğini öğrenmelidir. Hastalık
Durumunda; ateş yüksek ise, ağrı varsa veya kendini hasta hissediyorsa mutlaka hekim
/hemşireye haber vermesi, ilaçlarını almaya devam etmesi, bol su tüketmesi ve çorba, püre, süt,
ayran gibi sıvı gıdalar alması, kan şekeri ölçümünü daha sık yapması ve idrarda keton bakması
gerektiğini bilmelidir. Sigara ve Alkol; sigaranın damar sertliği riskini arttırdığını, diyabetlilerde
damar sertliği riskinin yüksek olduğunu, sigaranın böbrek, göz bozukluklarına ve sinir harabiyetine
neden olduğunu, aç karnına asla alkol almaması, egzersiz öncesinde, egzersiz sırasında ve
egzersiz sonrasında alkol almaması gerektiğini öğrenmelidir. Diyabet ömür boyu süren bir durum
olduğundan, baş edemediği durumlarda psikiyatrist veya psikologdan yardım alması gerektiğini
bilmelidir.
•
Diyabet ve Seyahat: Seyahat öncesi sağlık kontrolü yaptırması, saat farkı 4 saat‘i geçecekse
insülin dozlarını değiştirmesi, diyabet kimliğini yanında bulundurması, insülin çantasını bagaja
koymaması, rahat bir ayakkabı tercih etmesi, her 2 saat‘te bir hareket etmesi, hipoglisemi riskine
karşı yanında karbonhidrat, şeker vb. bulundurması, insülin, iğne ucu, çubukların yedekleriyle
birlikte yanına alması gerektiğini öğrenmelidir.
Sonuç olarak, diyabetin metabolik değişkenlerinin uygun sıklıkta izlenmesi ve diyabetlinin eğitimi diyabet
bakımının en önemli bileşenleridir.
Hazırlayan
Prof. Dr. Nermin OLGUN
Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Öğretim Üyesi
Diyabet Hemşireliği Derneği Başkanı
Kaynaklar
1. Austin et al. (2006). Self-monitoring of Blood Glucose: Benefits and Utilization
The Diabetes Educator. 32: 835-847.
2. Brownlee M, Hirsch IB (2006). Glycemic Variability: A Hemoglobin A1c–Independent Risk Factor
for Diabetic Complications. JAMA 295:1707-1708.
3. Ceriello A (2005). Postprandial Hyperglycemia and Diabetes Complications Is It Time to
Treat? Diabetes 54:1-7.
5. Christopher D et al.(2006). Assessing Glycemia in Diabetes Using Self-monitoring Blood Glucose
and Hemoglobin A1c. JAMA 295:1688-1697.
6. Derr R et al (2003).Is HbA1c affected by glycemic instability? Diabetes Care. 26(10): 2728-33.
7. Diyabet Eğitimcileri İçin 2009 Diyabet Ajandası, EOS Ajans, Yayıncılık, İstanbul 2009
8. IDF.
Global
Guideline
for
Type
2
Diabetes,
2005.
http://www.idf.org/home/index.cfm?node=1457 Erişim tarihi: 17.02.2009.
9. IDF diabetes atlas 2010, http://www.diabetesatlas.org/map Erişim tarihi: 27.01.2010.
10. Monnier L et al (2006) Activation of Oxidative Stress by Acute Glucose Fluctuations Compared
With Sustained Chronic Hyperglycemia in Patients With Type 2 Diabetes, JAMA 295:1681-1687.
11. Monnier L et al, (2007). The Loss of Postprandial Glycemic Control Precedes Stepwise
Deterioration of Fasting With Worsening Diabetes, Diabetes Care 30:263-269.
12. Seshiah
V,
et
al.
Gestational
Diabetes
Mellitus
–
Guidelines,
http://66.102.1.104/scholar?hl=tr&lr=&q=cache:EZ4dlnvXV6cJ:japi.org/august2006/DIPSI622.pdf+author:%22Seshiah%22+intitle:%22Gestational+Diabetes+Mellitus
%E2%80%93Guidelines%22+ Erişim tarihi: 17.02.2009.
13. Standards of Medical Care in Diabetes—ADA 2007 Diabetes Care 30:S4-S41.
http://care.diabetesjournals.org/cgi/content/full/30/suppl_1/S4 Erişim tarihi: 17.02.2009.
14. State of Alaska: 2008 Recommendations fort he Management of Diabetes Type 2 in Adults
february
2008
http://www.hss.state.ak.us/dph/chronic/diabetes/data/2008Diabetes
Recommendations.pdf Erişim tarihi: 17.02.2009.
15. Testa MA, Simonson DC (1998). Health Economic Benefits and Quality of Life During
Improved Glycemic Control in Patients With Type 2 Diabetes Mellitus, A Randomized,
Controlled, Double-Blind Trial, JAMA 280:1490-1496.
16. Weber C et al (2006). Cost of type 2 diabetes in Germany over 8 years (the ROSSO study
No.2, J Med Econ 9: 45-53.
17. WHO.
Laboratory
Diagnosis
and
Monitoring
of
Diabetes
Mellitus
2002.
http://whqlibdoc.who.int/hq/2002/9241590483.pdf Erişim tarihi: 17.02.2009.