Jinekolojik Erken Tanı Yöntemlerinin Kullanımında Kadınların Tutum
advertisement
ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ KLÝNÝK ARAÞTIRMA CÝLT: 40 YIL : 2009 SAYI: 2 Jinekolojik Erken Taný Yöntemlerinin Kullanýmýnda Kadýnlarýn Tutum ve Davranýþlarýnýn Deðerlendirilmesi Tuðba Yýlmaz Esencan Zeynep Kamil Hastanesi Yazýþma Adresi : Kýsýklý Mah. Gemici Sok. Nadide Apt. No: 8 D: 1 Üsküdar Ýstanbul - Türkiye Cep: 05057084946 e-mail: tubisyilmaz@hotmail.com ÖZET: Giriþ: Erken taný konmuþ birçok kanser türü için tedavi þanslarý oldukça yüksektir. Bu nedenle, kanserden ne zaman þüphelenileceði ve tedavi edilebilir evrede yakalayabilmesi yapýlacaðýnýn bilinmesi ve uygulanmasý önem taþýmaktadýr. Amaç: Araþtýrmamýz, üreme çaðýndaki kadýnlarýn jinekolojik onkolojik erken taný yöntemlerini kullanýmlarýna yönelik tutum ve davranýþlarýnýn b e l i r l e n m e s i a m a c ý y l a y a p ý l m ý þ t ý r. Tanýmlayýcý tipteki araþtýrmamýzýn örneklemini Ýstanbul ilinde hizmet veren bir kadýn doðum hastanesinin doðumhane servisine Mart 2008Mayýs 2008 tarihleri arasýnda normal doðum yapmak için baþvuran, 1549 yaþ arasýnda ve araþtýrmaya katýlmayý kabul eden toplam 120 kadýn oluþturmuþtur. Çalýþmada veri aracý olarak; kadýnlarýn sosyo-demografik, obstetrik özelliklerini ve erken taný yöntemlerini kullanma durumlarýný belirlemek amacýyla araþtýrmacýlar tarafýndan geliþtirilen 30 soruluk anket formu kullanýlmýþtýr. Anket formunda erken taný yöntemi olarak, gebelik dýþý rutin jinekolojik muayene, servikal smear, kendi kendine meme muayenesi, mamografi ve serviks cadan korunmak için aþý olarak tanýmlanmýþtýr. Olgular en sýk %28,3 olmak üzere 2024 yaþ grubunda yer aldýlar. %54.1inýn ilkokul, % 19 lise, % 4.3, üniversite, % 9.1 okuma yazma bilmiyor ve %1.6sý ise sadece okuma yazma biliyorlardý. % 14.2 meslek sahibi idi. Eðitim düzeyi, evlilik hali ve yaþ faktörlerinin jinekolojik erken taný yöntemlerinin tercih edilmesinde önemli olduðu görülmüþtür. Gebelik sayýsý 5 ve üzeri olanlar%5.8, son gebeliklerinde kontrole hiç gitmemiþ olanlarýn oraný ise %13.3 olarak bulunmuþtur. Hiçbir þikayet olmadan rutin jinekolojik kontrol oraný % 15, kendi kendine meme muayene oraný %42.5, düzenli meme muayene oranýný %23.5, saðlýk kuruluþunda meme muayenesi yaptýrma durumu %11.6, mamografi yaptýrma durumu %5.8 ve smear yaptýrma oraný ise %20 olduðu bulunmuþ olup smear yaptýrma ve önemi konusundaki bilgi eksikliðinin yüksek olmasý dikkat çekmiþtir. Serviks ca için aþýyý bilenlerin oraný %38.3 ve bu bilgiyi saðlýk kuruluþundan alanlarýn oraný %28.2 olarak tespit edilmiþtir. %37.6sýnýn erken taný yöntemlerine yönelik herhangi bir bilgi almadýðý, %21.7sinin ise bilgi kaynaklarý olarak doktorlarý ve %11.5 oranýyla da hemþireleri gösterdikleri saptanmýþtýr. Anahtar Kelimeler: jinekolojik onkoloji, erken taný yöntemleri, hasta uyumu SUMMARY: The Evaluation of the Behavior of Women on Gynecological Diagnostic Methods Since early diagnosis provides higher possibilities for cure in gynecologic oncologic diseases, ting of the suspicion and diagnosis in curable stages of the cancer is crucial. This study was undertaken to evaluate of the behavior of women in their reproductive years on gynecologic diagnostic methods. 120 women between 15 and 49 years attending to a maternity clinic between March 2008 and May 2008 were included into the study. A questionnaire consisting of 30 items determining the sociodemographic, obstetrical and behavioral status for diagnostic modalities were used. Diagnostic modalities were defined as routine gynecological evaluation, cervical smear, and self evaluation of breasts, mammography. HPV vaccine was added as an alternative method. Questionnaires were answered by face to face interview. SPSS pocket program was used for statistical evaluation. Results and Recommendations: Women between 20 and 24 years were the 28.3 of all patients consisting the most crowded group. 54.1% were graduated from primary school, 19% from high school and from 4.3% university 9.1% were illiterate and 1.6% could only read and write without visiting any school. 14.2% had a job. Educational and marital status and age was positively related for the acceptance for diagnostic modalities whereas the number of pregnancies was associated negatively. Women with lesser doctor visits in their pregnancies showed also lesser adherence to gynecologic diagnostic modalities. The rate of routine gynecological evaluation without prior complaints was 15%, self evaluation of breasts -63- ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ CÝLT: 40 YIL : 2009 SAYI: 2 42.5% (with only 23.5% regularly). Evaluation of breast in an health institution was 11.6%, mammography 5.8% and cervical smear 20%. The majority of women were not educated for cervical smear. 37.6% of women were not informed about early diagnostic tools. In women who were informed, 21.7% showed the doctors as the source of the information and 11.5% the nurses. Key words: gynecologic oncology, early diagnostic tools, patient adherence GÝRÝÞ Erken taný konmuþ birçok kanser türü için tedavi þanslarý oldukça yüksektir. Bu nedenle, kanserden ne zaman þüphelenileceði ve tedavi edilebilir evrede yakalayabilmesi yapýlacaðýnýn bilinmesi ve uygulanmasý önem taþýmaktadýr. Günümüzün en büyük saðlýk sorunlarýndan biri olan kanser dünyada her yýl 6 milyondan fazla kiþinin ölümüne sebep olmaktadýr. Kanser bir popülasyonda, hücre sayýsýný denetleyen; çoðalma, programlý hücre ölümü ve yaþlanma gibi hücresel iþlevlerin bozulmasýna yol açan genetik deðiþiklikler nedeniyle, somatik hücre düzeyinde oluþan genetik bir hastalýktýr(1, 6,10,). Kanser önemi giderek artan saðlýk ve yaþam sorunu olarak kabul edilmektedir. Ölüm nedeni olarak, kalp ve damar hastalýklarýnýn hemen ardýndan gelmektedir. Batý toplumlarýnda her yýl 250350 kiþiden biri kansere tutulmaktadýr. 60 yaþýn üzerindeki gurupta ise kanser sýklýðý çok artmakta 300 kiþide 45 civarýna yükselmektedir. Ülkemizde kesin istatistikler bulunmamakla birlikte insidansýn bunun yarýsý kadar olduðu tahmin edilmektedir(2,4,8). Hastalýðýn önemli bir morbidite ve mortaliteye neden olmasý, kanserde hücrelerin malign özellik kazanma sýrasýnda geçirdiði aþamalara duyulan ilgiyi artýrmýþtýr. Hücrelerin kanserleþmesi ve hastalýðýn ilerleme biçimi belirlenebildiðinde, kanser riskini azaltma ya da ortadan kaldýrabilme mümkün olabileceði düþünülmektedir (1,3,5,11,14). Kadýn üreme organlarýnda görülen kanserler, jinekolojik kanserler olarak adlandýrýlmaktadýr. Dünyada en sýk rastlanan jinekolojik kanser türü, rahim aðzýndan kaynaklanan "Serviks Kanseridir. Bu yýl tüm dünyada 500,000yeni rahim agzý kanserinin teshis edilmesi beklenmektedir. -64- Rahim aðzý kanseri, dünya genelinde meme kanserinden sonra kadýnlarda en sýk görülen jinekolojik kanser türüdür. Sýklýðý ülkeden ülkeye ve o ülkenin sosyoekonomik durumunun geliþmiþliðine baðlý olarak deðiþmektedir. Geliþmiþ ülkelerde bu kanserin görülme sýklýðý ve hastalýk nedeniyle ölümler azalmaktadýr. Çünkü hastalýk, pap smear tarama testi ile çok erken dönemde tanýmlanabilmektedir. Amerika'da 2003 yýlýnda 12,200yeni vaka teþhis edilmiþ ve yine ayný yýl 4100 kadýn, bu hastalýktan dolayý yaþamýný yitirmiþtir. Amerikada 100,000'de 8,7 kadýnda rahim aðzý kanseri teþhis edilirken Haitide bu oran100,000'de 94 kadýna kadar çýkmaktadýr. Tüm bu verilerde bize erken taný yöntemlerinin önemini göstermektedir(1,5,10,14). Jinekolojik kanser sýralamasý arasýnda uterusun iç tabakasýndan kaynaklanan "endometrium kanseri" ikinci sýrada yer almaktadýr. Bu yýl tüm dünyada 361,000 yeni endometrium ca teþhis edilmesi beklenmektedir. Modern toplumlarda rahim kanserinin sýklýðý giderek artmaktadýr. Fakat ölüm oraný oldukça düþüktür. Çünkü modern geliþmiþ toplumlarda bu hastalýk erken yakalanabilmektedir; modern yöntemlerle ve iyi tedavi edildiði için ölüm oranlarý düþmektedir. 2003yýlýnda Amerika'da 40,100 rahim kanseri vakasý teþhis edilmiþ ve bu hastalýktan dolayý sadece6800 kadýn yaþamýný yitirmiþtir(1,2,5,13,15). Overlerden kaynaklanan ve "over kanseri" jinekolojik kanserler içinde en fazla ölüme neden olan ca çeþididir. 40 yaþýn üzerindeki kadýnlarýn yüzde1.2'sinde over kanseri teþhis edilebilmektedir. Amerika'da 2003 yýlýnda 25,400 vaka teþhis edilmiþ olup yine ayný hastalýktan 14,500 kadýn yaþamýný yitirmiþtir(9,11,14).Vulva kanserleri, vajen giriþinden kaynaklanan kanserler ve tubalardan kaynaklanan kanserler daha az rastlanan jinekolojik ca türleri arasýnda sayýlabilir. Baþarýlý tedavi yanýtýnýn alýndýðý bu grup kanserler, kadýn yaþamýný diðer ca türlerine oranla daha az tehdit etmektedirler. Bunun en önemli sebeplerinden biri ise bu ca çeþitlerinin çok erken bir dönemde tanýlanabilmesi gelmektedir(1,3,5,11,14). ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ CÝLT: 40 YIL : 2009 SAYI: 2 GEREÇ ve YÖNTEM saðlýk kuruluþundan alanlarýn oraný %28.2 olarak tespit edilmiþtir. %37.6sýnýn erken taný yöntemlerine yönelik herhangi bir bilgi almadýðý, %21.7sinin ise bilgi kaynaklarý olarak doktorlarý ve %11.5 oranýyla da hemþireleri gösterdikleri saptanmýþtýr. Metenin yapmýþ olduðu araþtýrma, jinekolojik muayene sýrasýnda kadýnlarda oluþan anksiyeteye hemþirelik yaklaþýmýnýn etkisini saptamak amacýyla deneysel olarak yapýlmýþtýr. Araþtýrmanýn örneklemini 52si deney, 52si kontrol almak üzere toplam 104 kadýn oluþturmuþtur. Deney grubuna muayene sýrasýnda planlý hemþirelik giriþimleri uygulanmýþ, kontrol grubu ise poliklinik rutinleri uygulanarak muayene edilmiþtir. Veriler, kadýnlarýn tanýtýcý özelliklerini ve muayeneye iliþkin anksiyete düzeylerini belirlemek amacý ile iki ayrý form kullanýlarak toplanmýþtýr. Araþtýrma sonunda, jinekolojik muayene süresince her iki gruptaki kadýnlarýn anksiyete yaþadýklarý, hemþirelik yaklaþýmý uygulanan gruptaki kadýnlarýn, uygulanmayan gruptakilere oranla anksiyetelerinin daha düþük düzeyde olduðu ve bu muayene sonrasý kontrollere gelme oranlarýnýn daha yüksek olduðu saptanmýþtýr(13). Reis ve Bejinin serviks kanserlerine neden olan risk faktörlerinin belirlenmesi amacýyla yapmýþ olduðu bir çalýþmada, Ýstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü ve Ýstanbul Üniversitesi Týp Fakültesi Kadýn Hastalýklarý ve Doðum ABD onkoloji polikliniklerine tedavi ve rutin týbbi kontrol için baþvuran serviks kanseri hastalardan çalýþmaya katýlmayý kabul eden 209 kadýn vaka grubunu oluþturmuþtur. Kontrol grubu kapsamýna ise, Ý.Ü. Týp Fakültesi Monoblok polikliniklerinde (KBB,KadýnDoðum) kanser dýþýnda herhangi bir rahatsýzlýk nedeniyle tedavi için ya da refakatçi olarak bulunan 15 yaþ üzeri 1050 kadýn alýnmýþtýr(15). Oluþturulan 3 farklý modelde, serviks kanser riskinin ilk cinsel yaþý 16 ve altýndaki grupta %13.32, ilk doðumunu 16 yaþ ve üzerinde yapan kadýnlarda % 7.22, genital enfeksiyon öyküsü bulunanlarda % 4.29, eðitim düzeyi düþük gruplarda % 3.65, sigara ve akol alýþkanlýðý olanlarda 2 kat arttýðý bulunmuþtur. Bu çalýþmanýn sonuçlarý, ilk evlilik ve ilk cinsel iliþki yaþýnýn küçük olmasýnýn, eðitim düzeyi düþük olan ve sigara kullanan kadýnlarýn, serviks Tanýmlayýcý tipteki araþtýrmamýzýn örneklemini Ýstanbul ilinde hizmet veren bir kadýn doðum hastanesinin doðumhane servisine Mart 2008-Mayýs 2008 tarihleri arasýnda normal doðum yapmak için baþvuran, 1549 yaþ arasýnda ve araþtýrmaya katýlmayý kabul eden toplam 120 kadýn oluþturmuþtur. Çalýþmada veri aracý olarak; kadýnlarýn sosyo-demografik, obstetrik özelliklerini ve erken taný yöntemlerini kullanma durumlarýný belirlemek amacýyla araþtýrmacýlar tarafýndan geliþtirilen 30 soruluk anket formu kullanýlmýþtýr. Anket formunda erken taný yöntemi olarak, gebelik dýþý rutin jinekolojik muayene, servikal smear, kendi kendine meme muayenesi, mamografi ve serviks cadan korunmak için aþý olarak tanýmlanmýþtýr. Anketler araþtýrmacýlar tarafýndan katýlýmcýlarla yüz yüze görüþme yöntemiyle doldurulmuþtur. Elde edilen verilerin deðerlendirilmesinde SPSS paket programý kullanýlmýþtýr. BULGULAR VE TARTIÞMA Araþtýrmamýzda olgular en sýk %28,3 olmak üzere 2024 yaþ grubunda yer aldýlar. %54.1inýn ilkokul, % 19 lise, % 4.3, üniversite, % 9.1 okuma yazma bilmiyor ve %1.6sý ise sadece okuma yazma biliyorlardý. % 14.2 meslek sahibi idi. Eðitim düzeyi, evlilik hali ve yaþ faktörlerinin jinekolojik erken taný yöntemlerinin tercih edilmesinde önemli olduðu görülmüþtür. Gebelik sayýsý ve gebelikte kontrol sayýsý ile erken aný yöntemi kullanýmý arasýnda ters iliþki bulunmuþtur. Araþtýrmamýzda gebelik sayýsý 5 ve üzeri olanlar%5.8, son gebeliklerinde kontrole hiç gitmemiþ olanlarýn oraný ise %13.3 olarak bulunmuþtur. Son doðumundan sonra rutin jinekolojik kontrol yaptýrmýþ olanlarýn oraný ise %19.2dir.Hiçbir þikayet olmadan rutin jinekolojik kontrol oraný % 15, kendi kendine meme muayene oraný %42.5, düzenli meme muayene oranýný %23.5, saðlýk kuruluþunda meme muayenesi yaptýrma durumu %11.6, mamografi yaptýrma durumu %5.8 ve smear yaptýrma oraný ise %20 olduðu bulunmuþ olup smear yaptýrma ve önemi konusundaki bilgi eksikliðinin yüksek olmasý dikkat çekmiþtir. Araþtýrmamýzda Serviks ca için aþýyý bilenlerin oraný %38.3 ve bu bilgiyi -65- ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ CÝLT: 40 YIL : 2009 SAYI: 2 kanseri için riskli grupta olduðunu desteklemektedir. Koldjeski ve arkadaþlarýnýn yapmýþ olduðu bir çalýþmada ise over kanserlerinde erken semptomlarýn incelenmesi amaçlanmýþtýr. Over kanseri teþhisi yeni konmuþ 19 hastanýn evinde uygulanmýþtýr Araþtýrmaya katýlan grubun yaþ ortalamasý 56 olarak bulunmuþ, vakalarýn % 95inde abdominal þiþlik, þüpheli karýn aðrýsý ve sindirim güçlüðü, yorgunluk ve üriner problemler yaþandýðýný ortaya çýkarmýþtýr. Araþtýrma sonucunda, over kanserli kadýnlarýn, farkýnda olunmayan, önemli olmayan ve teþhisi erteleyen problemler yaþadýðý ortaya konmuþtur(13) 3. Atasü T., Aydýnlý K.: Jinekolojik Onkoloji I. Baský, Logos Yayýncýlýk, Ýstanbul, 1996 4. Atasü T., Þahmay S.; Jinekoloji, Yenilenmiþ ve Geniþletilmiþ II. Baský, Nobel Týp Kitapevi, Ýstanbul, 2001 5. Berek S.J., Hacker N.F.,.: Pratik Jinekolojik Onkoloji, (Cev. Ed. Güner H )Nobel Týp Kitapevleri, Ýstanbul, 2002 6. Birol L., Akdemir N., Bedük T.: Ýç Hastalýklarý Hemþireliði,Geliþtirilmiþ IV. Baský, sf. 95-145, Vehbi Koç Vakfý Yayýnlarý No:6, Ankara, 1993 7. Çiftçi A., Peker Ö., Eker HH, Köse G., Yýlmaz F., Hamdemir F., Konyalýoðlu R., Þengil A.Z: Servikal kanserlerle demografik özellikler arasýndaki iliþki: 5410 Vakanýn analizi, Türk Jinekolojik Onkoloji Dergisi, 7(1): 41, 2004 SONUÇ Araþtýrmamýzda, üreme çaðýndaki kadýnlarýn jinekolojik onkolojik erken taný yöntemlerini kullanýmlarýna yönelik tutum ve davranýþlarýnýn belirlenmesi deðerlendirilmiþtir. Deðerlendirme sonucunda eðitim düzeyi, evlilik hali ve yaþ faktörlerinin jinekolojik erken taný yöntemlerinin tercih edilmesinde önemli olduðu görülmüþtür. Gebelik sayýsý ve gebelikte kontrol sayýsý ile erken aný yöntemi kullanýmý arasýnda ise ters iliþki bulunmuþtur.Herhangi bir sorunu olmadan jinekolojik kontrole gitme durumunun çok düþük olduðu belirlenmiþtir. Çalýþmamýzda jinekolojik sorunlarla ilgili bilgi alma durumunun düþük olduðu, çalýþmamýza katýlan kadýnlarýn yüksek oranda sorunlarý ile ilgili danýþmanlýk almadýklarý saptanmýþtýr. Kendi kendine meme muayenesi yapma oraný çok yüksek olmasýna raðmen mamografi yaptýrma oranýnýn ise yok denecek kadar az olduðu belirlenmiþtir. Bu durumun danýþmanlýk alma ve bilgi düzeyleriyle orantýlý olduðu belirlenmiþtir. Buna benzer çalýþmalarýn arttýrýlmasý ve erken tanýlama yöntemlerinin kullanýmýnýn artýrýlmasýna yönelik giriþimlerin yapýlmasý kanserlerin erken tanýlanmasý ve tedavisi açýsýndan oldukça önemlidir. 8. Demirsoy A.: Yaþlanmanýn ve ölümün evrensel öyküsü, Turkish Journal Of Geriatrics, 1: 1-12, 1998 9. Gerhenson D.M., McGuire P.M., Gore M., Quinn A.M., Thomas G.: Gynecologic Canser: Controversies in Management, Elsevier Churchill Livingstone, USA, 2004 10. Guyton A.C., Hall J.E.: Týbbi Fizyoloji, (Çev Ed. Çavuþoðlu H.)Yüce Yayým A.Þ.&Nobel Týp Kitap Evi, Ýstanbul,1996 11. Güner H.: Jinekolojik Onkoloji, 3. Baský, Çaðdaþ Medikal Kitapevi ve Yayýncýlýk Hizmetleri, Ankara, 2002 12. Kiþniþçi H.A., Gökþin E., Durukan T., Üstay K., Ayhan A., Gürgan T., Önderoðlu, S.L.:Temel Kadýn Hastalýklarý ve Doðum Bilgisi, sf.853-1082, Güneþ Kitapevi, Ankara, 1996 13. Moore-Higgs J.G.: Women And Canser: A Gynecologic Oncology Nursing Perspective, Second Edition, Jones and Bartlett Publisher, Canada, 2000 KAYNAKLAR 14. Platin N.: Hemþireler için Kanser El Kitabý, Amerikan Kanser Birliði, I. Baský, Ankara, 1996 1. Akoðlu T.: Kanser Oluþumu: Ýmmunoloji, Genetik, I. Onkoloji Hemþireliði Hizmetiçi Eðitim Kursu, 12-15 Ekim 2000, Ýstanbul 15. Reis N., Beji N.K.: Serviks kanserli kadýnlarda risk faktörlerinin belirlenmesi, Türk Jinekolojik Onkoloji Dergisi, 7(1): 27, 2004 2. Akyüz A.: Jinekolojik Kanserlerde Genetik, Türk Jinekolojik Onkoloji Dergisi, 7(1):1, 2004 -66-
