Zehirlenmede İlk Yardım

Doç. Dr. Onur POLAT
Bu ünitede;
Zehirlenen hastaya genel yaklaşımı ve
spesifik zehirlenmelerdeki tanı ve tedavi
prensiplerini anlatılmaktadır.
TANIM
Zehir: Vücudun bir parçasına yada bir
fonksiyonuna
zarar
verebilen
maddelerdir.
Aşırı doz: Bir kimyasal madde ile
istemli veya
karşılaşmadır.
istemsiz,
yoğun
olarak
TANIM
Tüm yaş gruplarında en fazla ölüm nedeni olan
ilaçlar:
Analjezikler
(%32),
(%11),
sedatif
hipnotikler,
antidepresanlar
stimülanlar,
kardiyovasküler ilaçlar olarak tesbit edilmiştir.
5
yaş
altı
çocuklarda
en
sık
rastlanılan
zehirlenmeler sıklık sırasına göre: kozmetikler,
analjezikler, temizlik ürünleri, yabancı cisimler
ve topikal preparatlardır.
TANIM
Zehirlenme olgularında yeterli araştırmanın olmaması veya
çoğunun
öncelikle
küçük
vaka
gruplarından,
olgu
raporlarından ve hayvan çalışmalarından ibaret olması,
önerilerin çoğunun uzmanların görüş birliğine dayanması ve
bunları geçerli hale getirmek için ileri araştırma gerekmesi
tanı ve tedavide zorluklara yol açmaktadır.
Toksidrom (Toksik Sendrom): Bir madde maruziyeti sonrası
gözlenen semptom ve bulgular topluluğudur. Hastanın vital
bulguları bazı toksidromlar açısından yol gösterici olabilir.
ZEHİRLENMELERE GENEL YAKLAŞIM
İlk bakı ve Destek Tedavi:
Anamnez,
klinik
bulgu
ve
belirtiler,
laboratuvar
sonuçları ve toksikolojik raporlar ışığında zehirlenme
tanısı alan hastalarda tedavi planına geçilir. Tedavide
toksik madde değil hasta tedavi edilmelidir.
Ayrıca ölüm nedeninin bilinç bulanıklığı sonucu gelişen
hava yolu obstrüksiyonu ve solunum arresti olduğu
göz önüne alındığında, ilk yaklaşım hastanın havayolu
açıklığını sağlayıp güvence altına almak ve solunum
desteği vermek olmalıdır.
ZEHİRLENMELERE GENEL YAKLAŞIM
• Koma dahil her türlü bilinç bozukluğu olan hastalar,
• Hayatı tehdit eden ritim bozukluğu olan hastalar,
• Travmaya uğramış kişiler,
• Belirti ve bulguların hiç bir hastalığa uymadığı
değişik klinik gidişe sahip hastalar,
• Zehirlenme veya psikiyatrik hastalık öyküsü
varlığında zehirlenmeden kuşkulanılmalıdır.
ZEHİRLENMELERE GENEL YAKLAŞIM
Anamnez alınırken; verilen bilgilerin sadece yarısının doğru
olduğu unutulmamalı ve en kötü olasılıklara
hazırlıklı
olunmalıdır. İyi bir anamnez için bazı soruların sorulması ve
kaydedilmesi önem taşımaktadır.
• Alınan maddenin ne olduğu,
• Ne kadar alındığı ,
• Hangi yolla nasıl alındığı,
• Ne zaman alındığı,
• Kaza ile mi yoksa istemli mi alındığı.
ZEHİRLENMELERE GENEL YAKLAŞIM
c.Dolaşım
Damar yolu açılmalı,kalp monitorizasyonu yapılmalı, ritmin
değerlendirilmesi için 12 derivasyonlu EKG çekilmelidir.
d. Bilinç Durumu(Nörolojik Muayene)
Hastanın bilinç durumu AVPU veya Glaskow Koma Ölçeği
kullanılarak değerlendirilmelidir.
ZEHİRLENMELERE GENEL YAKLAŞIM
İkincil bakı ve Fizik Muayene
Fizik inceleme ile eş zamanlı detaylı öykü alınmalı,
yanıtlayabilecek durumda ise hasta ile konuşulmalıdır.
Hasta
ile
ilgili
bilgi
verebilecek
herkesten
bilgi
alınmalıdır. (ambulans personeli, hasta yakını vb)
Zehirin adı, içeriği, kutusu, rengi, kokusu sorulmalı,
hastanın
ilacı
ne
zaman
ve
ne
kadar
aldığı
öğrenilmeye çalışılmalıdır. Zehirin kaza ile mi bilerek
mi alındığı öğrenilmeli, hastaya gelmeden önce her
hangi bir girişim yapılıp yapılmadığı araştırılmalıdır.
ZEHİRLENMELERE GENEL YAKLAŞIM
• İkincil bakıda sırasıyla tüm sistemlerin ayrıntılı
muayenesi yapılır.
• Toksik sendrom varlığında buna yönelik tedavi planı
yapılır.
ZEHİRLENMELERE GENEL YAKLAŞIM
Laboratuvar
Laboratuvar incelemeleri için örnek alınması ve sonuçları beklemeden
hemen semptomatik tedaviye başlanması gerekmektedir.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Tam kan sayımı
Arteriyel Kan Gazı (AKG)
Glukoz
BUN/Kreatinin
Karaciğer Fonksiyon Testleri
Gebelik testi (Doğurganlık çağındaki tüm kadınlarda β hCG
bakılmalıdır)
Serum osmolalitesi
Direkt radyografi
Toksikolojik Tarama
ZEHİRLENMELERE GENEL YAKLAŞIM
Toksikolojik tarama ile ilgili olarak yapılan çalışmalara
göre Düzey 1 olarak sınıflandırılan değerlerin kan
düzeyinin ölçülmesi önerilmektedir.
Düzey
3’tekiler
sağlamayan,
ise
pahalı
hastanın
bulunan
tedavisine
ve
ölçülmesinin önerilmediği tetkiklerdir.
kan
katkı
düzeyinin
Toksikolojik Tarama
ZEHİRLENMELERE GENEL YAKLAŞIM
Tedavi Planı
Hikaye, klinik bulgu ve belirtiler, laboratuar sonuçları ve zehir
danışma ile irtibat sonrası yapılmalıdır.
Zehirin Absorbsiyonunun Önlenmesi
1.Gastrointestinal dekontaminasyon
a) İpeka ile kusturma
İpeka verilen hastalarda aktif kömür uygulanmasının geciktiğine
dair çalışmalar bulunduğundan rutin kullanımı önerilmemektedir.
Ayrıca bilinç durumunun hızla kötüleşeceği düşünülen hastalarda
(trisiklik
antidepresan,salisilat)
aspirasyon
ipeka ile kusturmak kontrendikedir.
riski
artacağından
TEDAVİ PLANI
b) Mide lavajı
• Önemli toksisite riski olan hastalarda,
• İlaç
alımından
sonra
ilk
1
saat
içinde
başvuran
hastalarda
• Aktif
kömürün
adsorbe
edemeyeceği
ilaçlarla
olan
zehirlenmelerde
• Geç
salınımlı
preparatlarla
olan
zehirlenmelerde
önerilmektedir.
• Havayolu güvenliği sağlandıktan sonra, 40 French tüp ile
orogastrik lavaj yapılabilir.
TEDAVİ PLANI
Kontrendikasyonları:
• Kostik madde alımı
• Kesici, delici madde alımı
• İlaçların paket halinde alımı
• Bilinç durum değişikliği olan ya da kısa sürede bilinç
kapanma olasılığı olan zehir alımı (entübasyon
sonrası yıkanabilir)
• Hidrokarbon alımı
TEDAVİ PLANI
Mide lavajı için kullanılan sıvı erişkinlerde çeşme suyu
veya ½ serum fizyolojik veya % 0.9 serum fizyolojik;
çocuklarda yalnızca SF (% 0.9 ya da ½ SF) olmalıdır.
Ancak sıvının soğuk olmamasına özen gösterilmelidir.
Bradikardi yapan maddelerde (organofosfat, dijital,
kalsiyum antagonistleri gibi) soğuk su ile lavaj vagal
uyarıyla ani kadiyak arreste yol açabilir.
TEDAVİ PLANI
• Hasta
bilinci
bilgilendirilmeli,
açık
ise
bilinci
yapılacak
kapalıysa
işlev
entübe
konusunda
edilerek
yıkanmalıdır.
• Hasta sol yanına yatırılmalıdır.
• Tüp uzunluğu çene-ksifoid arasını ölçerek işaretlenmelidir,
• Tüpü kayganlaştırmalıdır.
• Tüp yutturulurken sık sık yutkunması veya derin nefes
alıp vermesi istenmelidir.
• Tüpün midede olup olmadığı stetoskop ile epigastriyumun
dinlenmesi ve bu sırada tüpten hava vererek sesin gelip
gelmediğini kontrol etmelidir.
TEDAVİ PLANI
c) Aktif kömür (1gr/kg)
Aktif kömür birçok toksin ve maddeyi güçlü, orta veya zayıf
şekilde adsorbe ederek emilmelerini önler. Toksik etkenin
dozu çoğu kez bilinmediği için genel doz 0,5-1 gr/kg. olarak
seçilir; bilinci açık hastalarda per oral, orogastrik sonda
yardımı ile verilebilir. Bilinci kapalı olan veya aspirasyon
riski olan hastalara entübasyon sonrası nazogastrik sonda
ile verilebilir. Standart uygulamalarda mide lavajından
sonra aktif kömür verilir. Aktif kömür; alınan etkenin
zehirleme gücü yüksek, miktarı fazlaysa ve mümkünse ilk 1
saat içinde verilmelidir.
TEDAVİ PLANI
Yinelenen doz aktif kömür verilerek enterohepatik
dolaşıma giren toksinlerin, eliminasyonları arttırılabilir.
Bunu sağlamak için hastalara oral/gastrik tüp yoluyla
2-4 saatte bir
0.25-0.5 gr/kg
olacak şekilde
uygulanır ve ilk dozla birlikte katartik de verilir. İçinde
sorbitol olan ürünlerde buna gerek yoktur. Yinelenen
doz
aktif
zehirler:
teofilin,
kömür
verilmesinin
Digoksin,
nadolol,
yararlı
karbamazepin,
siklik
olabileceği
fenobarbital,
antidepresanlar,
dapson, siklosporin, propoksifen.
fenitoin,
TEDAVİ PLANI
Aktif kömürün özellikle asit ve alkali kostik maddelerle
olan
zehirlenmelerde;
lityum,
demir,
etanol,
organofosfat, karbamat ve basit hidrokarbonlarla olan
tekli zehirlenmelerde etkili olmadığı saptanmıştır.
Kontrendikasyonları:
• Hava yolunun korunmadığı durumlar
• Mide barsak sisteminde mekanik/paralitik tıkanıklık
• Kostik/koroziv madde alımı
• Endoskopi yapılacak hastalar
TEDAVİ PLANI
d) Katartikler
Katartikler
gastrointestinal
geçiş
zamanını
hızlandırmaları açısından faydalı olsalar da yapılan
çalışmalarda aktif kömürün etkisini azalttıkları, ciddi
sıvı
ve
elektrolit
dengesizliğine
yol
açtıkları
için
önerilmemektedirler. En güvenilir olan sorbitol olup tek
başına Türkiye’de bulunmamakta jel aktif kömür içinde
yer almaktadır.
TEDAVİ PLANI
e) Tüm barsak irrigasyonu
Polietilen glikol lavaj solüsyonu ile yapılır. Sıvı ve
elektrolit dengesizliğine veya kusmaya yol açmadan
hızlı
gastrointestinal
sistem
temizliğine
ihtiyaç
duyulduğunda tercih edilebilir. Oral veya gastrik tüple
erişkinlerde 2L/saat 4-6 saat boyunca veya rektal sıvı
berrak oluncaya kadar barsak irrigasyonu yapılır.
TEDAVİ PLANI
Endikasyonlar:
• Geç salınımlı maddeler
• Eroin
ve
kokain
gibi
aktif
kömür
tarafından
emilmeyen ve paket halinde bulunan maddeler
• Aktif kömür tarafından emilmeyen maddeler
Kontrendikasyonları:
• Mekanik barsak tıkanıklığı
• Perforasyonlar
• Kostik madde alımı
TEDAVİ PLANI
2.Diğer bölgelerin dekontaminasyonu
a) Göz: Ringer laktat, % 0.9 serum fizyolojik ile en az 20 dak
yıkanmalı ve her bir göz için en az 1 litre SF kullanılmalıdır.
Korneal
hasar
şüphesi
varsa
göz
hastalıkları
uzmanına
danışılmalıdır. Asit ve baz temasında yıkamayı sonlandırmak için
göz içi pH’sını değerlendirmelidir.
b) Cilt: Tüm elbiseler çıkarılarak tüm vücut su ve sabunla en az
30 dk yıkanmalı ,basınçlı su ve krem kullanmamalıdır.
c) İnhalasyon: Hastayı ortamdan uzaklaştırarak %100 O2
vermeli solunum sıkıntısı veya hava yolu tıkanıklığını gösteren
bulgular ortaya çıkarsa erken entübasyon düşünülmelidir.
TEDAVİ PLANI
Spesifik Antidot Kullanımı
Sayılı vakada bile olsa dekontaminasyon ve destek
tedavi yanı sıra antagonistik tedavi gerekmektedir.
Spesifik antidot kullanımının hayat kurtarıcı olduğu
unutulmamalıdır
Antidot Listesi
TEDAVİ PLANI
Atılımın Kolaylaştırılması
1. Zorlu diürez ve idrar pH’sının alkalinizasyonu
Zehirlenme vakalarında, % 0.9’luk sodyum klorür veya
ringer
laktat
filtrasyon
ile
hızının
sıvı
replasmanı
arttırılmasıyla
yapılarak
bazı
glomerüler
moleküllerin
böbreklerden atılımı sağlanabilir. Bu yöntem lityum gibi
böbreklerden atılımın glomerüler filtrasyon hızı ile doğru
orantılı olduğu intoksikasyonlarda veya ciddi sıvı açığı olan
vakalarda anlamlıdır. Fakat bu tedavinin en büyük riski
vücutta sıvı yüklenmesine yol açarak akciğer veya beyin
ödemine sebep olmasıdır.
TEDAVİ PLANI
Birçok toksik madde zayıf asidik veya bazik yapıda olduğu
için kendi pka’sına veya içinde bulunduğu sıvının ph’sına
göre
noniyonize
formdan
iyonize
forma
geçme
eğilimindedir. Hücre zarları, iyonize moleküllere non iyonize
olanlara göre daha az geçirgendir. Eğer madde noniyonize
formda ise böbreklerden geçerek filtre edildikten sonra
reabsorbe olur. İdrar ph’sının değiştirilmesi ile ilaçlar tübül
lümenlerinde iyonize forma geçirilirlerse reabsorbe olmaları
engellenir. Böylece bu maddelerin eliminasyonları sağlanır.
İdrar ph’sının değiştirilmesi toksik maddenin esas atılım
yolunun
böbrekler
konusudur.
üzerinden
olması
durumunda
söz
TEDAVİ PLANI
Fensiklidin veya amfetamin gibi zayıf bazik maddelerin
atılımı
için
idrar
ph’sının
asidifikasyonu
artık
önerilmemektedir.
Salisilat,
fenobarbital,
klorpropamid,
2-4
dikloro-
fenoksiasidik asit gibi zayıf asidik madde alımları ile olan
zehirlenmelerde 1-2 mEq/kg sodyum bikarbonat verilerek
idrar ph’sını alkalileştirme yöntemi kullanılabilir.
İdrar
ph’sını
asetozolamid
gibi
karbonik
inhibitörleri ile arttırmak önerilmemektedir.
anhidraz
TEDAVİ PLANI
2. Periton Diyalizi
Suda çözünen, düşük molekül ağırlıklı, proteine bağlanma
kapasitesi az olan ve distribüsyonu az olan maddeler için
yapılabilir: Alkol,lityum,salisilat,teofilin gibi.
Bu maddelerin temizlenmesi diyalizat akış hızı, peritonun
yüzeyi ve toksik maddenin molekül ağırlığı ile doğru
orantılıdır.
Molekül
ağırlığı
500
Daltondan
hafif
olan
maddeler için periton diyalizi faydalıdır.
Eğer hemodiyaliz veya hemoperfüzyon mümkünse periton
diyalizi seçilmez.
TEDAVİ PLANI
3. Hemodiyaliz
Hayatı
tehdit
uzaklaştırılması
edilmektedir.
konsantrasyon
eden
ve
mümkün
İlaç
ve
hemodiyaliz
olan
toksik
toksinler
gradyentlerine
göre
yolu
ile
maddeler
kandan
vücuttan
için
diyalizat
geçerler.
Ayrıca
tercih
sıvısına
molekül
ağırlığı 500 Daltondan hafif olan, suda eriyen ve plazma
proteinlerine bağlanmayan maddeler için hemodiyaliz faydalıdır:
Kromid, kloralhidrat, trikloretanol, etanol, metanol, etilen glikol,
lityum ve salisilat gibi. Hemodiyaliz sırasında ayrıca hastadaki
metabolik
asidoz
veya
alkaloz,
hiperkalemi
yüklenmesinin de düzeltilmesi mümkün olmaktadır.
ve
volüm
TEDAVİ PLANI
4. Hemoperfüzyon
Toksik maddeler aktif kömürce adsorbe edilebiliyorsa
hemodiyaliz yerine hemoperfüzyon tercih edilebilir.
Hemoperfüzyon sırasında kan aktive kömür veya
karbonla
kaplı
hemodiyalizden
kartuştan
farkı
geçirilir.
plazma
Bu
yöntemin
proteinine
bağlanan
toksik maddelerin bile temizlenebilmesidir. Özellikle
karbamazepin,
fenobarbital,
fenitoin
intoksikasyonları için uygun bir yöntemdir
ve
teofilin
TEDAVİ PLANI
5. Plazmaferez
Büyük
molekül
ağırlıklı,
hemodiyaliz
ile
temizlenemeyecek toksik madde alımlarında tercih
edilebilir. Fakat klinik gidiş ve prognozu etkilediğine
dair henüz yeterli veri bulunmamaktadır. Ayrıca pahalı
olması ve infeksiyon riski taşıması nedeniyle ilk olarak
tercih edilmemelidir.
TEDAVİ PLANI
Destek Tedavi
Amaç hastanın hayatını tehlikeye sokacak solunum,dolaşım
ve nörolojik problemlerini en aza indirmektir.
Ölüm nedeninin bilinç bulanıklığı sonucu gelişen hava yolu
obstrüksiyonu ve solunum arresti olduğu unutulmamalıdır.
Tüm hastalar için standart ACLS (Advanced Cardiac Life
Support)
protokolleri
uygulanır,
ancak
zehirlenme
vakalarında daha uzun resüsitasyonun gerekebileceği de
unutulmamalıdır.
TEDAVİ PLANI
Sevk
Zehirlenen hastanın genel durumu kötü ise, vital
fonksiyonları,
şartlar
elverdiğince
stabil
edildikten
sonra resüsitasyon elemanları içeren bir ambulansla
yoğun
bakımı
olan
bir
merkeze
hızlıca
sevki
yapılmalıdır. Yoğun bakım ünitesine yatış kriterleri
Brett ve arkadaşları tarafından saptanmıştır:
YATIŞ KRİTERLERİ
Solunum depresyonu (PaCO2>45 mmHg)
Acil entübasyon ihtiyacı olan hastalar
Konvülziyon
Kardiyak aritmi
2. veya 3. derece AV blok
EKG’de QRS süresinin 0.12 sn’den uzun olması
Sistolik kan basıncının 80 mmHg’den düşük olması
Glasgow koma skorunun 12’den az olması
Acil diyaliz ihtiyacı olan hastalar
Progresiv metabolik asidoz
Antikolinerjik kardiyak toksisiteye yol açan siklik
antidepresan ve fenotiazin zehirlenmeleri
• Hipotermi veya hipertermi
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
TEDAVİ PLANI
Taburculuk
• Doğru teşhis konan,
• Yeterli süre gözlem altında tutulan,
• Uygun tedaviyi alan,
• Semptomu kalmayan hastalar taburcu edilebilirler.
İLGİNİZE TEŞEKKÜR EDERİM