okul öncesi eğitim ve önemi.indb
advertisement
okul öncesi eğitime giriş editör: serdal seven hülya gülay ogelman perihan ünüvar özlem körükçü fatma çalışandemir a. oğuzhan kıldan mehmet katrancı fatma elibol perihan tuğba şeker duygu çetingöz sibel atli ceyhun ersan esra demir berat ahi mehmet akif inci sevinç pişgin çivik Editör: Doç. Dr. Serdal SEVEN OKUL ÖNCESİ EĞİTİME GİRİŞ ISBN 978-605-364-881-9 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Merve Koşar Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet:www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net ÖN SÖZ Okul öncesi eğitim, çocuğun doğduğu günden temel eğitime başladığı güne kadar geçen yılları kapsayan ve çocukların sonraki yaşamlarında önemli rol oynayan bedensel, zihinsel, psikomotor, dil ve sosyal duygusal gelişimlerini büyük ölçüde tamamlandığı, ailelerde ve kurumlarda verilen eğitimle kişiliğin şekillendiği gelişim ve eğitim süreci olarak tanımlanır. Bireylerin sağlam bir kişilik yapısı kazanmalarında, uyumlu, yaratıcı ve üretken olmalarında okul öncesi eğitim almış olmalarının büyük katkısı bulunmaktadır. Son birkaç on yıldır okul öncesi eğitime olan ihtiyaç giderek artmıştır. Bu da okul öncesi eğitim ile ilgilenenlerin daha kaliteli program ve eğitim ortamları oluşturmaları için zorlayıcı bir faktör olmuştur. Bu kapsamda ülkemizde ve dünyada araştırmalar yapılmaktadır. Okul öncesi eğitimin ihtiyacı karşılayabilecek şekilde ve kalitede yapılması için çaba harcanmaktadır. Bu çerçevede okul öncesi eğitimin temel unsurlarından biri olan öğretmenin yeterli ölçülerde yetiştirilmesi daha da önemli hale gelmiştir. Okul öncesi öğretmen adaylarının çalışma alanlarını fark etmeleri, güncel bilgileri takip etmeleri ve bu bilgilerden faydalanmaları kaliteli bir eğitim için zorunlu hale gelmiştir. Bu kitapta okul öncesi eğitim konusunda bir öğretmenin sahip olması gereken temel konular giriş düzeyinde sunulmuştur. Okul öncesi eğitimin önemi, Türkiye'deki tarihsel gelişimi, dünyada okul öncesi eğitim uygulamaları, okul öncesi eğitimde program, okul öncesi çocuğun gelişimi ve ihtiyaçları, okul öncesi eğitimde yaklaşımlar, okul öncesi eğitim kurumları, okul öncesinde teknoloji kullanımı, öğretmen ve personel, okul öncesi eğitim ortamları, okul öncesi eğitimde aile ve akran konularında en güncel bilgilere yer verilmiştir. Her biri alanında uzman geniş bir ekiple büyük emek harcanarak oluşturulan bu kitabın okul öncesi öğretmenlerine, öğretmen adaylarına ve okul öncesi eğitimi anlamak isteyen herkese katkı sağlaması dileğiyle... Editör Doç. Dr. Serdal SEVEN Ankara, 2014 Bölümler ve Yazarları Bölüm 1: Okul Öncesi Eğitim ve Önemi Yrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI Bölüm 2: Türkiye’de Okul Öncesi Eğitimin Gelişimi Doç. Dr. Perihan ÜNÜVAR - Sevinç PİŞGİN ÇİVİK Bölüm 3: Dünyada Okul Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi Öğr. Gör. Sibel ATLİ Bölüm 4: Okul Öncesi Çocuğun Gelişimi ve İhtiyaçları Yrd. Doç. Dr. Fatma ELİBOL Bölüm 5: Okul Öncesi Eğitimde Program Yrd. Doç. Dr. Fatma ÇALIŞANDEMİR Bölüm 6: Okul Öncesi Eğitimde Farklı Yaklaşımlar Yrd. Doç. Dr. Duygu ÇETİNGÖZ Bölüm 7: Okul Öncesi Eğitim Kurumları Yrd. Doç. Dr. Perihan Tuğba ŞEKER Bölüm 8: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Fiziksel Mekânlar Yrd. Doç. Dr. A. Oğuzhan KILDAN - Arş. Gör. Berat AHİ Bölüm 9: Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji Öğr. Gör. Esra DEMİR - Arş. Gör. Mehmet Akif İNCİ Bölüm 10: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Öğretmenler ve Personel Yrd. Doç. Dr. Özlem KÖRÜKÇÜ Bölüm 11: Okul Öncesi Dönemde Aile Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN - Öğr. Gör. Ceyhun ERSAN Bölüm 12: Okul Öncesi Dönem Çocuğu ve Akranları Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİM VE ÖNEMİ Yrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI Kırıkkale Üniversitesi Giriş ........................................................................................................................................ 2 Okul Öncesi Eğitimin Tanımı ...................................................................................... 2 Okul Öncesi Eğitimin Amaçları ......................................................................................... 4 Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları ........................................................................ 4 Okul Öncesi Eğitimin Amaçları ................................................................................... 5 Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri .......................................................................... 6 Okul Öncesi Eğitimin Önemi ............................................................................................. 7 Sonuç .................................................................................................................................... 12 Özet ...................................................................................................................................... 12 Kaynakça.............................................................................................................................. 14 2. BÖLÜM TÜRKİYE’DE OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN GELİŞİMİ Doç. Dr. Perihan ÜNÜVAR - Sevinç PİŞGİN ÇİVİK Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Gırış ...................................................................................................................................... 20 İslamiyet Öncesinde Okul Öncesi Eğitim ................................................................ 20 İslamiyet’ten Sonra Okul Öncesi Eğitim ................................................................... 21 Osmanlı Dönemi'nde Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim ............................................ 22 Cumhuriyet Dönemi'nde Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim ...................................... 25 Millî Eğitim Şuralarında ve Kalkınma Planlarında Okul Öncesi Eğitimi ............ 28 Millî Eğitim Şûralarında Okul Öncesi Eğitimi .................................................. 28 Kalkınma Planlarında Okul Öncesi Eğitimi....................................................... 36 Sonuç .................................................................................................................................... 38 Özet ...................................................................................................................................... 39 Kaynakça.............................................................................................................................. 41 vi Okul Öncesi Eği me Giriş 3. BÖLÜM DÜNYADA OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ Öğr. Gör. Sibel ATLİ Yüzüncü Yıl Üniversitesi Giriş ...................................................................................................................................... 44 Çeşitli Medeniyetlerde Okul Öncesi Eğitimde Çocuk ve Okul Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi ............................................................................. 44 Okul Öncesi Eğitim Fikri ve Çocuk .................................................................... 44 Avrupa Ülkelerinde Okul Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi ........................ 48 Sonuç .................................................................................................................................... 55 Özet ...................................................................................................................................... 56 Kaynakça.............................................................................................................................. 57 4. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ ÇOCUĞUN GELİŞİMİ VE İHTİYAÇLARI Yrd. Doç. Dr. Fatma ELİBOL Kırıkkale Üniversitesi Giriş ...................................................................................................................................... 60 Temel Gelişim Kuramları .................................................................................................. 62 Gelişim Alanları.................................................................................................................. 64 Motor Gelişim............................................................................................................... 64 Zihinsel Gelişim .......................................................................................................... 66 Dil Gelişimi ................................................................................................................... 67 Sosyal Duygusal Gelişim ............................................................................................. 67 Fiziksel Gelişim ............................................................................................................ 69 Okul Öncesi Dönem Çocuğunun Gelişimsel Özellikleri........................................ 70 Bir Yaş ..................................................................................................................... 70 İki Yaş ..................................................................................................................... 71 Üç Yaş ..................................................................................................................... 71 Dört Yaş .................................................................................................................. 72 Beş Yaş .................................................................................................................... 72 Altı Yaş .................................................................................................................... 73 Okul Öncesi Dönem Çocuklarının İhtiyaçları ......................................................... 73 İyi Bakım, Sevgi ve Şefkat ..................................................................................... 73 Güven ...................................................................................................................... 73 Hareket ve Oyun .................................................................................................... 74 Yetişkin Desteği, Özgürlük ................................................................................... 74 İçindekiler vii Yaratıcılığı Destekleyici ve Estetik Duygusunu Geliştirici Ortam................... 74 Kendini Tanıma, Kanıtlama ................................................................................. 75 Ailelerin Sahip Olmaları Gereken Özellikler ........................................................... 75 Öğretmenlerin ve Okul Öncesi Eğitim Programlarının Sahip Olmaları Gereken Özellikler....................................................................................... 77 Sonuç .................................................................................................................................... 80 Özet ...................................................................................................................................... 81 Kaynakça.............................................................................................................................. 82 5. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE PROGRAM Yrd. Doç. Dr. Fatma ÇALIŞANDEMİR Kırıkkale Üniversitesi Giriş ...................................................................................................................................... 86 Eğitim Programı, Temel Kavramlar ve Özellikleri................................................... 87 Okul Öncesi Eğitim Programı ve Temel Özellikleri ............................................... 90 2013 Okul Öncesi Eğitim Programı........................................................................... 94 Sonuç .................................................................................................................................... 95 Özet ...................................................................................................................................... 96 Kaynakça.............................................................................................................................. 98 6. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE FARKLI YAKLAŞIMLAR Yrd. Doç.Dr. Duygu Çetingöz Dokuz Eylül Üniversitesi Giriş .................................................................................................................................... 102 Bank Street Yaklaşımı ................................................................................................ 102 Eğitim Programı ................................................................................................... 103 Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 104 Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 105 Aile Katılımı.......................................................................................................... 106 High/Scope Yaklaşımı................................................................................................ 106 Eğitim Programı ................................................................................................... 107 Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 108 Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 109 Aile Katılımı.......................................................................................................... 109 viii Okul Öncesi Eği me Giriş Head Start Programi .................................................................................................. 109 Eğitim Programı .................................................................................................. 111 Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 111 Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 112 Aile Katılımı.......................................................................................................... 112 Waldorf Yaklaşımı ...................................................................................................... 112 Eğitim Programı ................................................................................................... 113 Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 115 Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 116 Aile Katılımı.......................................................................................................... 116 Reggio Emilia Yaklaşımı............................................................................................ 117 Eğitim Programı ................................................................................................... 118 Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 119 Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 120 Aile Katılımı.......................................................................................................... 121 Montessori Yaklaşımı................................................................................................. 121 Eğitim Programı ................................................................................................... 123 Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 126 Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 126 Aile Katılımı.......................................................................................................... 127 Proje Yaklaşımı ........................................................................................................... 127 Eğitim Programı ................................................................................................... 128 Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 129 Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 129 Aile Katılımı.......................................................................................................... 130 Sonuç .................................................................................................................................. 130 Özet .................................................................................................................................... 131 Kaynakça............................................................................................................................ 134 İçindekiler ix 7. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARI Yrd. Doç. Dr. Perihan Tuğba ŞEKER Uşak Üniversitesi Giriş .................................................................................................................................... 138 Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim Kurumları ............................................................. 138 Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Kurumları Kurumsal Yapı ve İşleyişi ....................................................................... 141 Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna (Shçek) Bağlı Kreş ve Gündüz Bakımevleri Kurumsal Yapı ve İşleyişi ............................................... 144 Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Bağlı Açılan Çocuk Bakımevleri Kurumsal Yapı ve İşleyişi ........................................................ 145 Sonuç .................................................................................................................................. 149 Özet .................................................................................................................................... 150 Kaynakça............................................................................................................................ 151 8. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA FİZİKSEL MEKÂNLAR Yrd. Doç Dr. A. Oğuzhan KILDAN - Arş. Gör. Berat AHİ Kastamonu Üniversitesi Giriş .................................................................................................................................... 154 Öğrenme Ortamının Planlanması ................................................................................. 156 Fiziksel Çevrenin Oluşturulması .................................................................................... 158 Sınıfın Düzenlenmesi ................................................................................................ 160 Fiziksel İklim .............................................................................................................. 163 Anaokullarında Çevre ve Kentsel İlişki ............................................................ 163 Anaokullarında Yer Seçimi ve Yerleşme ........................................................... 163 Anaokullarında Altyapı ve Aydınlatma ............................................................ 165 Anaokullarında İklimsel Özellikler ve Isıtma .................................................. 166 Öğrenme Materyalleri ............................................................................................... 168 Öğrenme Merkezleri ........................................................................................................ 168 Blok Merkezi ............................................................................................................... 169 Kitap Merkezi ............................................................................................................. 171 Müzik Merkezi ............................................................................................................ 172 Sanat Merkezi ............................................................................................................. 172 Fen Merkezi................................................................................................................. 173 Dramatik Oyun Merkezi ........................................................................................... 174 x Okul Öncesi Eği me Giriş Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Yer Alması Önerilen Diğer Öğrenme Merkezleri .................................................................................................. 174 Ağaç İşçiliği Merkezi .......................................................................................... 174 Kum ve Su Havuzu............................................................................................... 174 Fiziksel Eğitim Merkezi ...................................................................................... 175 Sessiz (İzole) Alan ................................................................................................ 175 Açık Hava Ortamının Planlanması ................................................................................ 177 İç ve Dış Mekânlarda Güvenliğin Planlanması ............................................................ 180 Sonuç .................................................................................................................................. 181 Özet .................................................................................................................................... 181 Kaynakça............................................................................................................................ 183 9. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE TEKNOLOJİ Öğr. Gör. Esra DEMİR - Arş. Gör. Mehmet Akif İNCİ Muş Alparslan Üniversitesi Giriş .................................................................................................................................... 188 Teknoloji Nedir? ............................................................................................................... 189 Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji ................................................................................... 193 Televizyon.................................................................................................................... 194 Okul Öncesi Eğitimde Bilgisayar Kullanımı ........................................................... 196 Okul Öncesi Eğitimde İnternet Kullanımı.............................................................. 200 Okul Öncesi Eğitimde Kullanılabilecek Eğitsel Yazılımlar ................................... 203 Okul Öncesi Eğitime Yönelik Yazılım Türleri .................................................. 204 I. Öğretim Amaçlı Yazılımlar ............................................................................. 204 II. Pekiştirme ve Alıştırma Amaçlı Yazılımlar.................................................. 205 III. Benzeşim Amaçlı Yazılımlar ........................................................................ 205 IV. Oyun Amaçlı Yazılımlar ................................................................................ 206 V. Başvuru Kaynağı Amaçlı Yazılımlar ............................................................. 206 Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji Kullanımında Ailenin Rolü ............................. 206 Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji Kullanımında Öğretmenin Rolü ..................... 207 Sonuç .................................................................................................................................. 210 Özet .................................................................................................................................... 210 Kaynakça............................................................................................................................ 211 İçindekiler xi 10. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA ÖĞRETMENLER VE PERSONEL Yrd. Doç. Dr. Özlem KÖRÜKÇÜ Pamukkale Üniversitesi Giriş .................................................................................................................................... 216 Okul Öncesi Eğitimde Öğretmen ............................................................................ 216 Okul Öncesinde Yönetici........................................................................................... 219 Okul Öncesi Kurumlarda Görevli Diğer Personel ................................................. 221 Sonuç .................................................................................................................................. 223 Özet .................................................................................................................................... 223 Kaynakça............................................................................................................................ 224 11. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ DÖNEMDE AİLE Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN Öğr. Gör. Ceyhun ERSAN Pamukkale Üniversitesi Giriş .................................................................................................................................... 226 Aile İle İlgili Bazı Temel Kavramlar ............................................................................... 226 Aile Nedir? Aile Türleri ............................................................................................. 226 Ailenin Önemi ............................................................................................................ 228 Anne-Baba ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu ................................................................ 230 Anne-Baba Tutumları ................................................................................................ 230 Anne-Baba ve Çocuk İletişimi ................................................................................. 234 Anne ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu .................................................................... 235 Baba ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu .................................................................... 236 Parçalanmış Aile ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu ................................................ 238 Okul Öncesi Eğitimde Aile (Anne-Baba) Katılımı ...................................................... 240 Aile Katılımı Nedir? ................................................................................................... 240 Aile Katılımının Önemi............................................................................................. 241 Aile Katılım Etkinlikleri ........................................................................................... 243 Sonuç .................................................................................................................................. 245 Özet .................................................................................................................................... 245 Kaynakça............................................................................................................................ 247 xii Okul Öncesi Eği me Giriş 12. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUĞU VE AKRANLARI Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN Pamukkale Üniversitesi Giriş .................................................................................................................................... 254 Akran İlişkilerinin Önemi............................................................................................... 254 Akran İlişkilerinin Gelişimi ............................................................................................ 256 Akran Kabulü/Reddi ........................................................................................................ 260 Akran İlişkilerini Etkileyebilen Değişkenler................................................................. 261 Öğretmenler ve Anne Babalar Akran İlişkilerini Geliştirmek İçin Neler Yapmalıdırlar ?................................................................................................ 262 Sonuç .................................................................................................................................. 263 Özet .................................................................................................................................... 264 Kaynakça............................................................................................................................ 265 1. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİM VE ÖNEMİ Yrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI Kırıkkale Üniversitesi iÇiNDEKiLER GİRİŞ Okul Öncesi Eğitimin Tanımı OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN AMAÇLARI Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları Okul Öncesi Eğitimin Amaçları Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN ÖNEMİ SONUÇ ÖZET KAYNAKÇA ÖĞRENME HEDEFLERi Bu bölümü çalıştıktan sonra; • Okul öncesi eğitimin tanımını yapabilecek, • Okul öncesi eğitimin amaçlarını ve temel ilkelerini tanıyabilecek, • Okul öncesi eğitimin topluma, ülkeye ve bireysel gelişime sağladığı katkıları fark edebilecek, • Okul Öncesi eğitimin önemini açıklayabileceksiniz. 2 Okul Öncesi Eğitime Giriş GİRİŞ Eğitimin insan hayatındaki yeri oldukça önemlidir. Yaşamın tamamını kapsayan ve devamlılık arz eden bir süreç olarak eğitim, yapılandırılması bakımından formal ve informal eğitim olarak ikiye ayrılabilir. Formal eğitim, önceden belirlenen hedeflere ulaşmak için planlı ve programlı şekilde uzmanların denetiminde verilen eğitimdir. İnformal eğitim ise plana ve programa dayanmayan, bireyin çevresi ile etkileşimi sonucunda kendiliğinden gelişen eğitim sürecidir. Eğitimin planlı olarak yapılandırılan ve belirli bir program dahilinde düzenlenen ilk basamağı ise okul öncesi eğitimdir. Okul öncesi eğitim, insanın hayat boyu alacağı eğitimin temelini oluşturması sebebiyle oldukça önemlidir. Her ülke geleceğini garanti altına alabilmek, ihtiyaç duyacağı insan gücünü yetiştirmek amacıyla eğitime gün geçtikçe daha fazla önem vermekte, daha fazla kaynak ayırmaktadır (Kale, 2010). Eğitim sürecinde çocuğun toplumla bütünleşmesi ve topluma faydalı vatandaş olarak yetiştirilmesi hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşılması ancak temel bilgi, beceri, alışkanlıkların kazanıldığı okul öncesi dönemden başlayarak sürdürülecek kaliteli bir eğitimle mümkündür. (Akyüz, 2011). 1959 yılında kabul edilen Birleşmiş Milletler Çocuk hakları bildirgesine göre çocuğa, genel kültürünü geliştirmeye yarayacak ve eşitlik temeli üzerinde yeteneklerini, yargı gücünü, manevi ve toplumsal sorumluluk duygusunu geliştirmesini, yararlı bir toplum üyesi olmasını sağlayacak bir eğitim verilir. Dünyanın neresinde doğarsa doğsun, her çocuk beden, zihin ve ruh sağlına sahip olacak şekilde yetiştirilme, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda en üst düzeye kadar ilerleme hakkına sahiptir. Bu nedenle tesadüflere bırakılamayacak kadar ciddi, bilimsel ve planlı bir düzenleme ile yönlendirilmesi gereken okul öncesi eğitim hizmeti, tüm eğitim sisteminin en önemli basamağıdır (Yılmaz, 2003). Okul Öncesi Eğitimin Tanımı Okul öncesi eğitime yönelik olarak uzmanlar tarafından yapılan çeşitli tanımlar bulunmaktadır. Bu tanımlardan bazıları şu şekildedir: Okul öncesi eğitim; “çocukların gelişim özellikleri, bireysel farklılıkları ve yeteneklerinin göz önünde bulundurularak sağlıklı bir şekilde fiziksel, duygusal, sosyal ve zihinsel yönden gelişimlerinin sağlandığı, yaratıcı yönlerinin ortaya çıkarıldığı, olumlu kişilik temellerinin atıldığı, çocukların kendilerine güven duymalarının sağlandığı bir eğitim şeklidir” (Zembat, 1992: 11). XIV. Milli Eğitim Şurası’nda (1993: 3) okul öncesi eğitimin tanımı ve kapsamı şu şekilde ifade edilmiştir: “Okul öncesi eğitimi, 0-72 ay grubundaki çocukların gelişim düzeylerine ve bireysel özelliklerine uygun, zengin uyarıcı ve çevre imkânları sağlayan, Okul Öncesi Eği m ve Önemi 3 onların bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden gelişmelerini destekleyen, kendilerini toplumun kültürel değerleri doğrultusunda en iyi biçimde yönlendiren ve ilköğretime hazırlayan, temel eğitimin bütünlüğü içerisinde yer alan bir eğitim sürecidir.” Oğuzkan ve Oral’a (1997: 2) göre okul öncesi eğitim; “doğumdan, ilkokulun başlangıcına kadar olan çocukluk yıllarını içine alan; bu yaş çocuklarının bireysel özelliklerine ve gelişimsel düzeylerine uygun, zengin uyarıcı çevre olanakları sağlayan; onların tüm gelişmelerini toplumun kültürel değerleri ve özellikleri doğrultusunda, en iyi biçimde yönlendiren bir eğitim sürecidir.” Aral, Kandır ve Can Yaşar’a göre (2000: 15) okul öncesi eğitim; “çocuğun doğduğu günden ilkokula başladığı güne kadar geçen yılları kapsayan ve çocukların daha sonraki yaşamlarında önemli bir yeri olan, bedensel, psikomotor, sosyal-duygusal, zihinsel ve dil gelişimlerinin büyük ölçüde tamamlandığı, verilen eğitimle kişiliğin şekillendiği gelişim ve eğitim sürecidir.” Yılmaz (2003: 14) okul öncesi eğitimi, “0–72 aylık çocukların, tüm gelişimlerini, toplumun kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren; duygularının gelişimini ve algılama gücünü artırarak akıl yürütme sürecinde ona yardımcı olan ve yaratıcılığını geliştiren; kendini ifade etme ve öz denetim becerilerini kazanmasını sağlayan, planlı bir eğitim süreci” olarak tarif etmektedir. Tuğrul (2006) ise okul öncesi eğitimi; 0–6 yaşlar arasında çocuğun çok boyutlu gelişimini destekleyerek, yaşam boyu devam edecek öğrenme sürecinin temellerinin atıldığı, planlı bir eğitim süreci olarak tanımlamaktadır. Yukarıda verilen tanımlar incelendiğinde bu tanımlardaki okul öncesi eğitime yönelik ortak noktaların; çocukların bedensel, psikomotor, sosyal-duygusal, zihinsel ve dil gelişimleri ile bireysel farklılıklarına uygun, çocuklara zengin uyarıcı çevre olanakları sağlayan ve onları kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren, sonraki basamaklar için temel oluşturan bir eğitim süreci olduğu görülmektedir. Okul öncesi eğitim ile ilgili verilen tanımlarda değinilen ortak noktalardan biri de okul öncesi eğitime başlama yaşıdır. Ülkemizde 2012 yılında uygulamaya konulan ve 4+4+4 olarak isimlendirilen düzenleme kapsamında ilkokula başlama yaşı yeniden belirlenmiştir. Böylece okul öncesi eğitime başlama yaşı da bu değişiklikten etkilenmiştir. Bu düzenlemelere bağlı olarak daha önce farklı yönetmeliklere sahip olan okul öncesi eğitim ve ilköğretim kurumları, 26 Temmuz 2014 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanan “Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği” ile aynı yönetmelik altında birleştirilmiştir. Belirtilen yönetmelikte ilkokulların birinci sınıfına, kayıtların yapıldığı yılın eylül ayı sonu itibariyle 66 ayını dolduran çocukların kaydının yapılacağı ve gelişim yönünden ilkokula hazır olduğu anlaşılan 60-66 ay arası çocukların da velisinin yazılı isteği üzerine ilkokul birinci sınıfa kaydedileceği belirtilmektedir. Ayrıca 66-68 4 Okul Öncesi Eğitime Giriş aylık çocukların velilerinin verecekleri dilekçe ile; 69-71 ay arasında olan çocukların ise ilkokula başlamaya hazır olmadıklarını belgeleyen sağlık raporu ile okul öncesi eğitime yönlendirilebilecekleri veya kayıtlarını bir yıl erteleyebilecekleri ifade edilmektedir. Bu durum hem ilkokula hem de okul öncesi eğitime başlama yaşının velinin isteğine bağlı olarak bir yaş aşağı çekildiği şeklinde yorumlanabilir. OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN AMAÇLARI Ülkemizde, tüm öğretim kademelerinde olduğu gibi okul öncesi eğitimde de amaçlar Türk Milli Eğitiminin genel amaçları doğrultusunda belirlenmektedir. Bu nedenle öncelikle Türk Milli Eğitiminin genel amaçlarını belirtmek gerekmektedir. Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununa göre Türk Milli Eğitiminin genel amacı Türk Milletinin bütün fertlerini, 1. Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek; 2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek; 3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak; Böylece bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır (MEB, 2013). Okul Öncesi Eği m ve Önemi 5 Okul Öncesi Eğitimin Amaçları Okul öncesi eğitimin evrensel amaçları olarak kabul edilen görüşler, OMEP’in (Dünya Uluslararası Okul Öncesi Eğitimi Örgütü) uzun süre başkanlığını yapan eğitimci Gaston Mialeret (Miarelet’ten aktaran Oktay, 2002) tarafından şu şekilde ifade edilmiştir: Toplumsal amaçlar: • Çalışan kadınların çocuklarına bakmak, • Her çocuğa eğitim sağlamak ve onların bireysel gelişimlerine katkıda bulunmak, • Çocukların birbirleriyle ve başkalarıyla ilişki içinde bulunmasına, sosyalleşmesine katkıda bulunmak. Eğitici amaçlar: • Çocuğun duyu organlarını eğitmek ve çevreye olan duyarlılığını artırmak. Gelişimsel amaçlar: • Çocuğun doğal gelişimini temel alarak gelişimle ilgili deneyimlerine önem vermek. Türk milli eğitim sisteminin genel amaçlarına uygun olarak okul öncesi eğitimin görev ve amaçları ise şunlardır (MEB, 2013): 1. Çocukların beden, zihin ve duygu gelişimini ve iyi alışkanlıklar kazanmasını sağlamak; 2. Onları ilkokula hazırlamak; 3. Şartları elverişsiz çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir yetişme ortamı yaratmak; 4. Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarını sağlamaktır. Okul öncesi eğitimin amaçları incelendiğinde çocukların çeşitli yönlerden gelişmelerine katkı yapmanın yanı sıra çocuklar arasında fırsat eşitliğinin sağlanmasına da vurgu yapıldığı görülmektedir. 6 Okul Öncesi Eğitime Giriş Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri Okul öncesi dönem, yaşamın temelidir. Bu dönemde öğrenme hızı çok yüksektir. Her yaş grubunun genel gelişim özellikleri o yaş grubundaki tüm çocuklar için ortaktır; ancak her çocuğun kendine özgü olduğu da unutulmamalıdır. Okul öncesi eğitimi bazı temel ilkelere dayanmaktadır. Bu ilkeler şunlardır (MEB, 2013): 1. Okul öncesi eğitimi çocuğun gereksinimlerine ve bireysel farklılıklarına uygun olmalıdır. 2. Okul öncesi eğitimi çocuğun motor, sosyal ve duygusal, dil ve bilişsel gelişimini desteklemeli, öz bakım becerilerini kazandırmalı ve onu ilkokula hazırlamalıdır. 3. Okul öncesi eğitim kurumlarında çocukların gereksinimlerini karşılamak amacıyla demokratik eğitim anlayışına uygun öğrenme ortamları hazırlanmalıdır. 4. Etkinlikler düzenlenirken çocukların ilgi ve gereksinimlerinin yanı sıra çevrenin ve okulun olanakları da göz önünde bulundurulmalıdır. 5. Eğitim sürecinde çocuğun bildiklerinden başlanmalı ve deneyerek öğrenmesine olanak tanınmalıdır. 6. Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarına gereken önem verilmelidir. 7. Okul öncesi dönemde verilen eğitim ile çocukların sevgi, saygı, iş birliği, sorumluluk, hoşgörü, yardımlaşma, dayanışma ve paylaşma gibi duygu ve davranışları geliştirilmelidir. 8. Eğitim, çocuğun kendine saygı ve güven duymasını sağlamalı; ona öz denetim kazandırmalıdır. 9. Oyun bu yaş grubundaki çocuklar için en uygun öğrenme yöntemidir. Bütün etkinlikler oyun temelli düzenlenmelidir. 10. Çocuklarla iletişimde, onların kişiliğini zedeleyici şekilde davranılmamalı, baskı ve kısıtlamalara yer verilmemelidir. 11. Çocukların bağımsız davranışlar geliştirmesi desteklenmeli, yardıma gereksinim duyduklarında yetişkin desteği, rehberliği ve yetişkinin güven verici yakınlığı sağlanmalıdır. 12. Çocukların kendilerinin ve başkalarının duygularını fark etmesi desteklenmelidir. Okul Öncesi Eği m ve Önemi 7 13. Çocukların hayal güçleri, yaratıcı ve eleştirel düşünme becerileri, iletişim kurma ve duygularını anlatabilme davranışları geliştirilmelidir. 14. Programlar hazırlanırken aile ve içinde bulunulan çevrenin özellikleri dikkate alınmalıdır. 15. Eğitim sürecine çocuğun ve ailenin etkin katılımı sağlanmalıdır. 16. Okul öncesi eğitimin süreçleriyle rehberlik hizmetleri bütünleştirilmelidir. 17. Çocuğun gelişimi ve okul öncesi eğitimi programı düzenli olarak değerlendirilmelidir. 18. Değerlendirme sonuçları çocukların, öğretmenin ve programın geliştirilmesi amacıyla etkin olarak kullanılmalıdır. OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN ÖNEMİ Çocuk doğduğu andan itibaren eğitim hakkına sahiptir. 0-6 yaş döneminde çocuğun gelişimi ve öğrenme potansiyeli oldukça hızlıdır. Bu dönemde kazanılan davranışların büyük bir kısmı bireyin kişilik yapısını, tavır, alışkanlık, inanç ve değer yargılarını biçimlendirmekte, beden sağlığının gelişiminin temelini oluşturmaktadır (Oktay, 2010). Bu nedenle çocuğun eğitiminin küçük yaşlardan itibaren ciddi biçimde ele alınması yetişkinler açısından bir zorunluluktur. Bilim ve teknoloji alanında hızla artan yenilikler ve buna bağlı olarak ortaya çıkan gelişmeler, toplum düzenini ve aile yapısını da değiştirmektedir. Aile yapısına paralel olarak anne-babaların rol ve sorumlulukları farklı bir boyut kazanmıştır. Değişen toplum yapısı içinde aileler, sosyal ve kültürel açıdan çocuklarının tüm ihtiyaçlarını tek başlarına karşılayamamaktadır. Özellikle 0-6 yaşı kapsayan çocukluk döneminde, çocuğun gelişimine uygun donanımı kazanabilmesi bakımından aile tarafından verilen eğitim tek başına yetersiz kalmaktadır. Ayrıca değişen hayat şartları, kadının ailedeki ve toplumdaki ekonomik rolünü de farklılaştırmıştır. Aynı zamanda annelik görevi de olan kadın ev dışındaki çalışma hayatına dâhil olduğunda, çocuğun bakımı ve eğitimi için yeni bir arayışa girmektedir. Ural’a (1986) göre annenin çalışmadığı ailelerde; genellikle anneler ya da yetişkinler, geçirdikleri eğitim tecrübelerine dayanarak çocuklarını yetiştirmektedir. Buna bağlı olarak çocuğun eğitiminde yetişkinin geçirmiş olduğu eğitim tecrübesi büyük rol oynamaktadır. Ancak yetişkinin eğitim tecrübesi günümüz eğitim anlayışıyla çoğu zaman bağdaşmamaktadır. Bu durum okul öncesi eğitim kurumlarının yaygın olmadığı bölgelerde hala devam etse de; okul öncesi eğitimin öneminin anlaşılmaya başlanmasıyla birlikte giderek azalmaktadır. Özellikle büyük şehirlerde 8 Okul Öncesi Eğitime Giriş okul öncesi eğitimin önemine yönelik bilinç ve hassasiyet giderek artmakta; okul öncesi eğitimdeki okullaşma oranı henüz hedeflenen düzeyin çok gerisinde olsa da ilgi her geçen yıl yükselmektedir. Okul öncesi eğitimin önemi (1) Topluma ve ülkeye sağladığı katkılar, (2) Bireysel gelişime sağladığı katkılar olarak iki ana bölümde ele alınabilir. Okul öncesi eğitim topluma ve ülkeye sağladığı katkı bakımından ele alındığında, bu eğitim basamağının sadece 0-6 yaş çocuk grubunu değil aynı zamanda tüm toplumu ilgilendirdiği görülecektir. İyi eğitim almış bireylerden oluşan ve üreten bir toplumun refah seviyesinin yüksek olacağı bilinen bir gerçektir. Eğitim, hem ekonomik büyümenin gerektirdiği üretim ve verimliliği sağlayacak becerilerin hem de toplumun gelişmesine katkı sağlayacak değer, tutum ve davranışların kazandırılması için bir zorunluluktur (Karip, 2002). Okul öncesi eğitimin topluma sağladığı önemli katkılardan biri, okul öncesi eğitimin amaçlarında da belirtildiği gibi farklı sosyoekonomik düzeye sahip ailelerin çocuklarına eşit düzeyde eğitim alma fırsatı sağlamaktır. Çünkü okul öncesi eğitim ile tüm çocukların eşit düzeyde yeteneklerini geliştirme, sevgi ve ilgi görme, güven duyma ihtiyaçları karşılanmaktadır. Chicago Anne-Çocuk Merkezi tarafından yapılan bir araştırmada (CED’den aktaran Gören Niron, 2010) sosyoekonomik yönden düşük grupta yer alan ailelerin 3-5 yaş grubundaki çocuklarına okul öncesi eğitim verilmiştir. Araştırma kapsamında çocuklar 21 yaşına gelene kadar izlenerek, okul öncesi eğitimin var olan kaynakları etkili, doğru kullanmak ve şartların eşit kullanılması konularında önemli katkıları olduğu ortaya konulmuştur. İnsan ekonominin en önemli kaynağıdır. Erken yaşlarda insana yapılan yatırımın geri dönüşü gerek ekonomik gerekse sosyal açıdan daha değerli olmaktadır. Kaytaz’ın (2005) yaptığı Türkiye’de okul öncesi eğitim fayda-maliyet analizi çalışmasına göre okul öncesi eğitime yapılan her bir birimlik yatırımın, ülke ekonomisine 6.37 TL tutarında bir getiri sağladığı belirlenmiştir. Benzer bir çalışma da TÜSİAD (2005) tarafından yayınlanan “Doğru Başlangıç: Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim” isimli rapordur. Belirtilen çalışma kapsamında Türkiye’de okul öncesi eğitim için fayda-maliyet analizi yapılmıştır. Çalışma sonucunda okul öncesi eğitime yatırılan her 1 dolar için en az 4.35 dolar getiri sağlandığı ifade edilmiştir. AÇEV ve ERG (2013) tarafından hazırlanan “Erken Çocukluk Eğitimi ve 4+4+4 Düzenlemesi” isimli raporda da okul öncesi eğitimin bireysel ve toplumsal getirilerinin üniversite eğitiminin getirilerinden çok daha yüksek olduğu ifade edilmiştir. Okul öncesi eğitiminin bireye ve ülke ekonomisine yaptığı katkı düşünüldüğünde bu basamağın sadece önemli bir eğitim basamağı değil, aynı zamanda önemli bir yatırım aracı haline dönüştüğü söylenebilir (UNESCO, 2010). Okul Öncesi Eği m ve Önemi 9 TÜSİAD ile TÖDER tarafından desteklenen, Şirin ve Vatanartıran (2014) tarafından PISA (The Programme for International Student Assessment) olarak anılan Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı 2012 sonuçlarının ele alındığı bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada 2012 yılında yapılan PISA sonuçlarından elde edilen verilerle, PISA’da başarılı olan ülkelerin ortak noktaları değerlendirilmiştir. PISA’da başarılı olan ülkelerin ortak özelliklerinden birinin de, kaynakları en yüksek faydayı sağlayabilecekleri alanlara yönlendirmeleri olarak belirlenmiştir. Değerlendirme sonucunda bu ülkelerin okul öncesi eğitimi yaygın bir şekilde ve kaliteli olarak verdikleri tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda, elde edilen bulgulara dayanılarak birçok gelişmiş ülkede olduğu gibi ülkemizde de okul öncesi eğitimin zorunlu hale getirilmesi önerilmiştir. Okul öncesi eğitimin bireysel gelişime sağladığı katkılar da oldukça önemlidir. Birey olarak çocuğun gelişiminde iyi ve sağlıklı beslenme kadar aile ortamında gördüğü sevgi ve merhamet duygusu da ruhsal gelişimine olumlu katkı sağlar. Bunların yanı sıra önemli olan bir başka nokta da, insanın gelişimini tüm yönleri ile destekleyebilecek sosyal ve fiziksel ortamdır (Oktay, 2005). Okul öncesi eğitim, çocuğun fiziksel sağlık ve refahına, sosyal bilgi ve yetkinliğine, duygusal, zihinsel ve dil gelişimine, iletişim becerilerine ve genel kültürüne önemli katkılar sağlayan bir eğitim basamağıdır (Mustard, 2007). Çocuğun okul öncesi dönemde sosyal gelişimi daha sonraki sosyal davranışlarına temel oluşturmaktadır (Dodson, 1997). Okul öncesi eğitim döneminde çocuğa verilenler ve verilmeyenler onun geleceğini belirlemektedir (Oktay, 1999). Okul öncesinde edinilen yaşam tecrübeleri birey olarak çocuğun tüm hayatını etkilemektedir. Araştırmalar, okul öncesi dönemi olumlu bir şekilde geçiren çocukların beden, zihin, dil, sosyal ve duygusal alanlardaki gelişimlerinin diğer çocuklara göre daha ileride olduğunu göstermektedir (Hong, 2004). Myers (1996) okul öncesi eğitimin önemini ve gerekliliğini aşağıdaki ifadelerle açıklamıştır. • Çocukların yaşamaya ve potansiyellerinin en üst noktasına kadar gelişmeye hakları vardır. Okul öncesi eğitim çocuklara bu fırsatı sunmaktadır. • İnsanlık değerlerini çocuklar yoluyla aktarır ve bu aktarım çocukluk döneminde başlar. İstenilen ahlaki ve sosyal değerlerin gelecekte var olması için işe çocuklardan başlanmalıdır. • Toplumlar, çocuk gelişimine yatırım yapmakla geleceğe yönelik ekonomik yararlar sağlar. • Okul öncesi eğitim ile tüm çocuklara fırsat eşitliği sunulur. Böylece çeşitli eşitsizlikler ortadan kaldırılabilir. 10 Okul Öncesi Eğitime Giriş • Çocuklar, uzlaşma ve dayanışma yaratan sosyal ve politik eylemler için ortak bir hareket noktası oluşturmaktadır. • Değişen toplum yapısı, köyden kente göç ve çalışan kadın sayısının artması okul öncesi eğitime olan ihtiyacı arttırmaktadır. Okul öncesi eğitimin ana gayelerinden biri de çocuğu ilkokula hazırlamaktır. Araştırmalar (İnel, Çağdaş ve Temiz, 2012; Erkan, 2011; Teke, 2010; Cinkılıç, 2009; Esaspehlivan, 2006; Yazıcı, 2002) okul öncesi eğitim alan çocukların diğer çocuklara göre ilkokula daha uyumlu ve hazır bulunuşluk düzeylerinin daha iyi durumda olduğunu göstermektedir. Hazır bulunuşluk bir çocuktan diğerine göre değişebilen ve farklı yaşlarda tamamlanabilen, çocuğun tüm gelişim alanlarında önemli bir alt yapıyla dengeli bir şekilde olgunlaşmasını ve öğrenmede gerekli olan tüm özellikleri gösterebilecek performansa sahip olmasıdır (Koçyiğit, 2009). İlkokula hazır bulunuşluğu etkilediği bilinen en önemli etkenlerden biri de okul öncesi eğitimdir. İlkokul için hazır bulunuşluk kavramı çoğunlukla okuma-yazma öğrenmek için hazır olma anlamında kullanılsa da; çocukların sosyal, duygusal, bedensel ve akademik anlamda pek çok yönden gelişim düzeylerinin bir üst basamak için hazır olmalarını içermektedir. Fontaine ve diğerlerine (2004) göre, özellikle yaşamın ilk beş yılında çocukların gelişiminin ne kadar önemli olduğu bilindiğine göre bu dönem çok iyi değerlendirilmelidir. Okul öncesi eğitim boyunca oynanan oyunlar ve yapılan etkinlikler aracılığıyla kendi yeteneklerini keşfeden çocuk paylaşmayı, dinlemeyi, iletişim kurmayı öğrenmektedir. Özellikle okul öncesi eğitim programlarında önemli bir yeri olan resim yapma aktiviteleri, çocuğa kendini ifade etme, hayal gücünü geliştirme fırsatı sunmaktadır. Çocukların toplum içinde sosyalleşmesine de katkı sağlayan bu eğitim sürecinde çocuk ev dışındaki hayatı tanımakta; okul kurallarından hareketle toplum kurallarını da öğrenmektedirler. Koçyiğit’e (2009) göre okul öncesi eğitim kurumlarında, çocuklar öncelikle ebeveynleri olmadan bir birey olabilmeyi öğrenirler. Bu, sosyal anlamda, çocuğa olgunluk kazandırmanın ilk adımıdır. Okul öncesi eğitim alan çocuklar toplumun sosyal kurallarına ve normlarına karşı daha uyumlu bir tutum geliştirirken, arkadaş ilişkilerinde de daha başarılı olmaktadır (Reynolds, 2004; Hong, 2004). İlkokula başlamadan önce okul öncesi eğitim sürecine katılan çocuklar kendi yaşıtlarıyla daha fazla iletişim kurabilmekte ve onları daha yakından tanıma imkânı bulmaktadırlar. Bu durum, çocukların anlama, dinleme ve düşünme becerilerini olumlu yönde etkilemektedir. Okul öncesi eğitim almayan çocuklar kısıtlı çevre imkânları ve sosyal olanaklara sahip oldukları için dili anlama ve farkında olma becerisi yönünden okul öncesi eğitim alan çocuklar kadar fazla imkâna sahip değildir. Dil gelişimi açısından desteklenen çocuklar kelimeler ve nesneler arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamlandırmaktadır. Böylece çocuklar konuştukları dili daha iyi anlamakta ve konuştukları dile yönelik farkında olma becerisini de geliş- Okul Öncesi Eği m ve Önemi 11 tirmektedir (Şen, Yıldız Çiçekler ve Yılmaz, 2010). Bu konuda yapılan araştırmalar (Yıldız ve Akbaba, 2013; Arslan, 2009; Kılıç, 2008; Taner ve Başal, 2005; Seçilmiş, 1996) okul öncesi eğitim alan çocukların dil becerilerindeki gelişimin okul öncesi eğitim almayan çocuklara göre daha iyi olduğunu; Türkçeyi daha güzel ve doğru konuştuklarını göstermektedir. İlkokul birinci sınıf düzeyinde temel odak noktası olan okuma yazma çalışmaları da okul öncesi eğitimden olumlu olarak etkilenmektedir (Yılmaz ve Dikici Sığırtmaç, 2008; Kılıç, 2008; Kırca, 2007; Pehlivan, 2006). “Çocuğun okul öncesi ortamda (aile, anaokulu, yuva vb.) karşılaştığı, kitap, dergi, gazete, görsel ve dilsel algıyı geliştirici resim çizme, tamamlama kitapları, tahmin edilebilir okuma kitapları (büyük resimli az yazılı, resimden yazılanları tahmin ettiren kitaplar) gibi, basılı araç-gereçlerin yanı sıra dinleme, çizme, boyama etkinliklerinin tamamı, okul öncesi “okuma-yazma deneyimleri” arasında varsayılmaktadır” (Çelenk, 2008: 84). Küçük yaşlardan itibaren okuma yazma becerilerinin gelişmesi, çocuğun dil gelişimine uygun eğitimin verilmesine bağlıdır. Güneş’e göre (2010) 0-6 yaşlarda beden, dil ve zihin gelişimi çok hızlı ilerlemektedir. OECD’nin 2007 raporuna göre (OECD’den aktaran Güneş, 2013) çocuklarda ilk altı yıl beyin sistemi hızla gelişmekte, altı yaşında beyin gelişiminin % 90’ı tamamlanmaktadır. Bu yaşlarda dil öğrenme kapasitesi üst düzeye çıkmaktadır. Özellikle 4-6 yaşlarında beynin her iki lobu birlikte kullanılmaya başlanmakta ve çocuk birden fazla dili öğrenebilecek zihin yapısına ulaşmaktadır. Matematik ve soyut düşünme becerileri insanoğlu için gerekli olan önemli becerilerdendir. Çünkü insanların karşılaştıkları birçok problemi çözerken matematik ve soyut düşünme becerilerinden faydalandıkları bilinmektedir. Yapılan araştırmalar (Fidan ve Türnüklü, 2010; Kılıç, 2008; Polat Unutkan, 2007; Güven ve Uyanık Balat, 2006; Charlesworth, 2004; Espy vd., 2004) okul öncesi eğitim alan bireylerin matematik ve soyut düşünme becerileri açısından okul öncesi eğitim almayanlara göre daha gelişmiş durumda olduğunu göstermektedir. Okul öncesi eğitim, çocukların yaratıcı düşünme becerilerinin geliştirilmesi açısından da önemli bir eğitim basamağıdır. Ausubel’e (Ausubel’den aktaran Gürlen ve Üstündağ, 2014) göre yaratıcılık, daha önce yapılmayanı yapmaktır ve çok az kişi tarafından sahip olunan bir nitelik ve yetenektir. Senemoğlu’na (2009) göre ise yaratıcılık, değişik durumlarda esnek, akıcı, özgün, alışılmıştan farklı bir şekilde düşünmeyi kapsar. Yaratıcılık ya da yaratıcı düşünme kavramları için farklı tanımlar yapılsa da bu tanımlardaki ortak noktanın yeni ve farklı bir şey yapmak olduğu ya da gözlenebilen bir ürüne bağlı olarak yaratıcılığın değerlendirilebileceği şeklindedir (Erdoğdu 2006). Yapılan araştırmalar (Can Yaşar ve Aral, 2010; Pagani, Rubenson ve Runco, 2003; Yıldız, Özkal ve Çetingöz, 2003) okul öncesi eğitim alan çocukların yaratıcı düşünme becerilerinin okul öncesi eğitim almamış çocuklardan anlamlı düzeyde yüksek olduğunu ortaya koymuştur. 12 Okul Öncesi Eğitime Giriş SONUÇ Sonuç olarak okul öncesi eğitimin bireye, aileye ve topluma yüksek oranda katkı sağladığı söylenebilir. Gelişmiş ülkelerin eğitim sistemleri incelendiğinde, eğitim alanında başarılı olmalarının dayandığı noktalardan birinin de okul öncesi eğitime verdikleri önem ve bu eğitim basamağındaki okullaşma oranı olarak görülmektedir. Okul öncesi eğitimin getirileri göz önünde bulundurularak ülkemizde de bir an önce hedeflenen okullaşma oranına ulaşılmalıdır. Ancak okul öncesi eğitimden beklenen oranda fayda sağlanmasının, verilecek eğitimin niteliğine de bağlı olduğu unutulmamalıdır. ÖZET Eğitimin insan hayatındaki yeri oldukça önemlidir. Yaşamın tamamını kapsayan ve devamlılık arz eden bir süreç olarak eğitim, yapılandırılması bakımından formal ve informal eğitim olarak ikiye ayrılabilir. Eğitimin planlı olarak yapılandırılan ve belirli bir program dahilinde düzenlenen ilk basamağı okul öncesi eğitimdir. Okul öncesi eğitim, insanın hayat boyu alacağı eğitimin temelini oluşturması sebebiyle oldukça önemlidir. Okul öncesi eğitime yönelik farklı tanımlar yapılmaktadır. Ancak bu tanımlardaki ortak noktaların; çocukların bedensel, psikomotor, sosyal-duygusal, zihinsel ve dil gelişimleri ile bireysel farklılıklarına uygun, çocuklara zengin uyarıcı çevre olanakları sağlayan ve onları kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren, sonraki basamaklar için temel oluşturan bir eğitim süreci olduğu görülmektedir. Ülkemizde, tüm öğretim kademelerinde olduğu gibi okul öncesi eğitimde de amaçlar Türk Milli Eğitiminin genel amaçları doğrultusunda belirlenmektedir. Okul öncesi eğitimin 4 tane genel amacı bulunmaktadır. Bu genel amaçlar incelendiğinde çocukların çeşitli yönlerden gelişmelerine katkı yapmanın yanı sıra çocuklar arasında fırsat eşitliğinin sağlanmasına da vurgu yapıldığı görülmektedir. Okul öncesi eğitim programında genel amaçların yanı sıra bu eğitimin nasıl verilmesi ve nelere dikkat edilmesi gerektiğini belirten on sekiz tane temel ilke bulunmaktadır. Bilim ve teknoloji alanında hızla artan yenilikler ve buna bağlı olarak ortaya çıkan gelişmeler, toplum düzenini ve aile yapısını da değiştirmektedir. Aile yapısına paralel olarak anne-babaların rol ve sorumlulukları farklı bir boyut kazanmıştır. Değişen toplum yapısı içinde aileler, sosyal ve kültürel açıdan çocuklarının tüm ihtiyaçlarını tek başlarına karşılayamamaktadır. Özellikle 0-6 yaşı kapsayan çocukluk döneminde, çocuğun gelişimine uygun donanımı kazanabilmesi bakımından aile tarafından verilen eğitim tek başına yetersiz kalmaktadır. Okul Öncesi Eği m ve Önemi 13 Okul öncesi eğitimin önemi (1) Topluma ve ülkeye sağladığı katkılar, (2) Bireysel gelişime sağladığı katkılar olarak iki ana bölümde ele alınabilir. Okul öncesi eğitim topluma ve ülkeye sağladığı katkı bakımından ele alındığında, bu eğitim basamağının sadece 0-6 yaş çocuk grubunu değil aynı zamanda tüm toplumu ilgilendirdiği görülecektir. Çünkü iyi eğitim almış bireylerden oluşan ve üreten bir toplumun refah seviyesinin yüksek olacağı bilinen bir gerçektir. Okul öncesi eğitimin bireysel gelişime sağladığı katkılar da oldukça önemlidir. Birey olarak çocuğun gelişiminde iyi ve sağlıklı beslenme kadar aile ortamında gördüğü sevgi ve merhamet duygusu da ruhsal gelişimine olumlu katkı sağlar. Bunların yanı sıra önemli olan bir başka nokta da, insanın gelişimini tüm yönleri ile destekleyebilecek sosyal ve fiziksel ortamdır. Okul öncesi eğitim boyunca oynanan oyunlar ve yapılan etkinlikler aracılığıyla kendi yeteneklerini keşfeden çocuk paylaşmayı, dinlemeyi, iletişim kurmayı öğrenmektedir. Çocukların toplum içinde sosyalleşmesine de katkı sağlayan bu eğitim sürecinde çocuk ev dışındaki hayatı tanımakta; okul kurallarından hareketle toplum kurallarını da öğrenmektedirler. Okul öncesi eğitimin ana gayelerinden biri de çocuğu ilkokula hazırlamaktır. Araştırmalar okul öncesi eğitim alan çocukların diğer çocuklara göre ilkokula daha uyumlu ve hazır bulunuşluk düzeylerinin daha iyi durumda olduğunu göstermektedir. İlkokul birinci sınıf düzeyinde temel odak noktası olan okuma yazma çalışmaları da okul öncesi eğitimden olumlu olarak etkilenmektedir. Küçük yaşlardan itibaren okuma yazma becerilerinin gelişmesi, çocuğun dil gelişimine uygun eğitimin verilmesine bağlıdır. Dil gelişimi açısından desteklenen çocuklar kelimeler ve nesneler arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamlandırmaktadır. Böylece çocuklar konuştukları dili daha iyi anlamakta ve konuştukları dile yönelik farkında olma becerisini de geliştirmektedir. Matematik ve soyut düşünme becerileri insanoğlu için gerekli olan önemli becerilerdendir. Çünkü insanların karşılaştıkları birçok problemi çözerken matematik ve soyut düşünme becerilerinden faydalandıkları bilinmektedir. Yapılan araştırmalar okul öncesi eğitim alan bireylerin matematik ve soyut düşünme becerileri açısından okul öncesi eğitim almayanlara göre daha gelişmiş durumda olduğunu göstermektedir. Okul öncesi eğitimin bireye, aileye ve topluma sağladığı katkılar oldukça fazladır. Okul öncesi eğitimin faydaları göz önünde bulundurularak gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de bir an önce bu eğitim basamağına gerekli önemin verilmesi ve yaygınlaştırılması gerektiği söylenebilir. 14 Okul Öncesi Eğitime Giriş KAYNAKÇA AÇEV ve ERG (2013). Erken çocukluk eğitimi ve 4+4+4 düzenlemesi. AÇEV ve ERG tarafından hazırlanan ortak çalışma raporu. http://www.acev.org/docs/ne-yap%C4%B1yoruz/ ece_acev_erg_rapor.pdf?sfvrsn=2 adresinden 23.05.2014 tarihinde alınmıştır. Akyüz, Y. (2011). Türk eğitim tarihi M.Ö.1000-M.S. 2011 (20. baskı). Ankara: Pegem Akademi. Aral, N., Kandır, A. ve Can Yaşar, M. (2000). Okul öncesi eğitim 1. Ankara: Ya-Pa Yayın Pazarlama. Arslan, A. (2009). Okul öncesi eğitimi almış ve almamış ilköğretim ikinci sınıf öğrencilerinin anlama eğitimindeki farklılıklar. Ekev Akademi, 13(40), 1-12. Can Yaşar, M. ve Aral, N. (2010). Yaratıcı düşünme becerilerinde okul öncesi eğitimin etkisi. Kuramsal Eğitimbilim, 3(2), 201-209. Gören Niron, D. (2010). Avrupa birliği ülkeleriyle uyumlu bir okul öncesi eğitim model önerisinin benimsenme durumu ve uygulanabilirliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Charlesworth, R. (2004). Prekindergaiten mathematics: Connecting with national standarts. Early Childhood Education Journal. 32(4), 229-236. Cinkılıç, H. (2009). Okul öncesi eğitimin ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin okul olgunluğuna etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Çelenk, S. (2008). İlköğretim okulları birinci sınıf öğrencilerinin ilkokuma yazma öğretimine hazırlık düzeyleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 83-90. Dodson, F. (1997). Çocuk yaşken eğilir. (5. Baskı), Çev: Seçkin Selvi, İstanbul: Özgür Yayınları. Erdoğdu, Y. (2006). Yaratıcılık ile öğretmen davranışları ve akademik başarı arasındaki ilişkiler. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5(17), 95-106. Erkan, S. (2011). Farklı sosyoekonomik düzeydeki ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin okula hazır bulunuşluklarının incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40, 186–197. Esaspehlivan, M. (2006). Okul öncesi eğitim kurumuna gitmiş ve gitmemiş 78 ve 68 aylık çocukların okula hazırbulunuşluklarının karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Espy, K. A., Me Diarmid, M., Cwik, M. F., Stales, M. M., Hamby, A., ve Senn, T. E., (2004). The contribution of executtive functions to emergent mathematics skills in preschool children. Developmental Neuropsychology. 26(1), 465-486. Fidan, Y. ve Türnüklü, E. (2010). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin geometrik düşünme düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 185-197. Fontaine, N. S., Torre, D. L., ve Grafwallner, R. (2004). Effects of quality early care on school readiness skills of children at risk. Early Child Development and Care, 176 (1), 99-109.
