Türkiye`de Eğitim Politikalarının Gelişimi ve Sonuçları

Yıldız, Mete ve M. Zahid Sobacı (ed.) (2013). Kamu Politikası: Kuram ve Uygulama. Adres Yayınları. Ankara.
Yıldız, Mete
Sobacı, Mehmet Zahid (Editörler)
Kamu Politikaları
Adres Yayınları® /
1. Baskı: Ekim 2013
ISBN13: 978-975-250-037-2
© 2013, Adres Yayınları®
Sayfa Düzeni: Liberte Yayınları
Kapak Tasarımı: Muhsin Doğan
Montaj: Merkez Repro
Baskı: Tarcan Matbaası
Adres: Zübeyde Hanım Mah. Samyeli Sok. No: 15, İskitler, Ankara
Telefon: (312) 384 34 35-36 | Faks: (312) 384 34 37 | Sertifika No: 25744
liberteyayıngrubu
Adres: GMK Bulvarı No: 108/16, 06570 Maltepe, Ankara
Telefon: (312) 230 87 03 | Faks: (312) 230 80 03 E-mail: info@liberte.com.tr | Web: www.liberte.com.tr
Sertifika No: 16438
Adres Yayınları® Liberte Yayın Grubu’nun tescilli bir markasıdır.
Doç. Dr. Mete Yıldız
ODTÜ Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü’nden mezun oldu. Kamu
yönetimi alanında University of Southern California’dan yüksek lisans (1999)
ve Indiana University-Bloomington’dan doktora (2004) derecelerini aldı.
2001-2004 yılları arasında Indiana Üniversitesi’nde dersler verdi. Halen Hacettepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü’nde öğretim
üyesi (Doç. Dr.) olarak görev yapmaktadır. Başlıca ilgi alanları kamu yönetimi reformu, kamu politikaları, yönetim-teknoloji etkileşimi (e-dönüşüm ve
e-devlet), yerel yönetimler ve karşılaştırmalı kamu yönetimi konularıdır.
Doç. Dr. Mehmet Zahid Sobacı
Uludağ Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü’nden 2001 yılında mezun
olan Mehmet Zahid Sobacı, yüksek lisans (2005) ve doktora derecesini
(2009) Uludağ Üniversitesi’nden almıştır. Halen Uludağ Üniversitesi İİBF
Kamu Yönetimi Bölümü’nde görev yapan Sobacı’nın akademik ilgi alanları
şunlardır: İdari reform, kamu yönetiminde yeni eğilimler, politika transferi
ve e-devlet. Sobacı’nın, “Kuram ve Uygulamada Kamu Yönetimi: Ulusal ve
Küresel Perspektifler” ve “İdari Reform ve Politika Transferi: Yeni Kamu İşletmeciliğinin Yayılışı” adlı kitapları ve kamu yönetiminde yeni eğilimler ve idari
reforma odaklanan çeşitli makaleleri bulunmaktadır.
Katkıda Bulunanlar
Alfabetik sıraya göre,
Muhittin Acar
Prof. Dr., Hacettepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü
A. Argun Akdoğan
Doç. Dr., Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü
Ali Erkan Alaç
Polis Akademisi Öğretim Üyesi.
Nurtaç Arslan
Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Lisansüstü Öğrencisi.
Deniz Aydınlı
Hacettepe Üniversitesi Yüksek Lisans adayı.
Cenay Babaoğlu
Arş. Gör., Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.
Şenol Baştürk
Öğr. Gör. Dr., Uludağ Üniversitesi, İİBF, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü.
Mustafa Kemal Bayırbağ
Yrd. Doç. Dr., Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.
Ulaş Bayraktar
Doç. Dr., Mersin Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü.
Dilek Çelik
Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Lisansüstü Öğrencisi.
Hasan Hüseyin Çevik
Prof. Dr., Polis Akademisi, Güvenlik Bilimleri Fakültesi.
Leyla Çiftçi
Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Lisansüstü Öğrencisi.
Can Umut Çiner
Yrd. Doç. Dr., Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.
Kadir Dede
Arş. Gör., Hacettepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü
Yelda Devlet
Uluslararası Göç Örgütü-Türkiye Ofisi (IOM), ODTÜ Doktora adayı.
Serdar Eldemir
Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Lisansüstü Öğrencisi.
M. Murat Erdoğan
Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Öğretim Üyesi ve Hacettepe
Üniversitesi Göç ve Siyaset Araştırmaları Merkezi Müdürü.
H. Tuğba Eroğlu
Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü.
Fatma Neval Genç
Doç. Dr., Adnan Menderes Üniversitesi, Nazilli İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.
Alican Kaptı
Polis Akademisi Öğretim Üyesi.
Naci Karkın
Yrd. Doç. Dr., Pamukkale Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.
Yasemin Kaya
Yrd. Doç.Dr., Uludağ Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü.
Özer Köseoğlu
Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.
Göktuğ Morçöl
Prof. Dr., Pennsylvania State University, School of Public Affairs, Amerika Birleşik Devletleri.
Gökhan Orhan
Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi, Bandırma İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.
Uğur Sadioğlu
Dr., Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.
Sinem Sinangil
Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Lisansüstü Öğrencisi.
Mehmet Zahid Sobacı
Doç. Dr., Uludağ Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü.
Savaş Zafer Şahin
Yrd. Doç. Dr., Atılım Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.
Hasan Engin Şener
Yrd. Doç.Dr., Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, İşletme Fakültesi, İnsan Kaynakları Yönetimi Bölümü.
Arzu Akkoyunlu-Wigley
Prof. Dr., Hacettepe Üniversitesi, İİBF, İktisat Bölümü.
Simon Wigley
Doç. Dr., Bilkent Üniversitesi, İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü.
Nihal Yavuz
Yrd. Doç. Dr., Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.
Hasan Hüseyin Yıldırım
Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Sağlık İdaresi Bölümü.
Türkan Yıldırım
Doç. Dr., Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Kurumları Yöneticiliği Bölümü.
Mete Yıldız
Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.
İÇINDEKILER
SUNUŞ
BÖLÜM 5
Mete Yıldız, Mehmet Zahid Sobacı. . . . . . . . . . . 14
Ulaş Bayraktar
Özgün Bir Siyasal Bilim Ekolü
Geliştirmek Adına Bir İlham Kaynağı
Olarak Fransız Kamu Politikası
Analizi Yazını. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
BÖLÜM 1
Mete Yıldız, Mehmet Zahid Sobacı
Kamu Politikası ve Kamu Politikası
Analizi:
Genel Bir Çerçeve. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
BÖLÜM 2
Mustafa Kemal Bayırbağ
Kamu Politikası Analizi için Bir Çerçeve
Önerisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
BÖLÜM 3
Gökhan Orhan
Kamu Politikasına Yorumlamacı
Yaklaşımlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
BÖLÜM 6
Mehmet Zahid Sobacı
Politika Ağları: Aktörler Arası
İlişkiler Üzerinden Kamu
Politikasını Anlamak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
BÖLÜM 7
H. Tuğba Eroğlu
Türkiye’de Kamu Politikası
Oluşturulmasında
Uluslararası Aktörlerin Rolü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
BÖLÜM 8
BÖLÜM 4
Göktuğ Morçöl
Karmaşıklık Kuramı ve
Kamu Politikaları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Cenay Babaoğlu
Kamu Politikası Sürecinde
Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü. . . . . . . . . . . . . 174
BÖLÜM 9
BÖLÜM 15
Mete Yıldız, Dilek Çelik, Nurtaç Arslan,
Leyla Çiftçi, Serdar Eldemir,
Sinem Sinangil
Kamu Politikalarında Düşünce Üretim
Kuruluşlarının Rolü: Genel Çerçeve ve
Türkiye’den Örnekler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Simon Wigley, Arzu Akkoyunlu-Wigley
Türkiye’de Eğitim Politikalarının Gelişimi
ve Sonuçları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
BÖLÜM 10
A. Argun Akdoğan
Gündem Belirleme. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
BÖLÜM 11
Alican Kaptı, Ali Erkan Alaç
Kamu Politikalarının Uygulama Aşaması.
238
BÖLÜM 12
Özer Köseoğlu
Kamu Politikası Sürecinde Karar Verme
Modelleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
BÖLÜM 13
BÖLÜM 16
Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan Yıldırım
Türkiye Sağlık Reformları ve Politikaları:
Politika Analizi Çerçevesinde Bir
Değerlendirme. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
BÖLÜM 17
Şenol Baştürk
Kamu Politikası Olarak Sosyal Politika. . . . . . 398
BÖLÜM 18
M. Murat Erdoğan, Yelda Devlet,
Deniz Aydınlı
Türkiye’nin Göç Politikası. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
BÖLÜM 19
Hasan Hüseyin Çevik
Gelişmiş Ülkelerde ve Türkiye’de Kamu
Politikası Başarısızlığı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Yasemin Kaya
Çevre Politikası İlkeleri, Aktörleri ve
Araçları: Söylemden Pratiğe Bir Süreç
Analizi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478
BÖLÜM 14
BÖLÜM 20
Can Umut Çiner
Karşılaştırmalı Kamu Politikası. . . . . . . . . . . . . . 298
Fatma Neval Genç
Türkiye’de Âfet Yönetimi Politikalarının
Dönüşümü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512
BÖLÜM 21
BÖLÜM 24
Savaş Zafer Şahin
Yaşanabilirlik İlkesi Üzerinden
Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Sürecinin
Bir Kamu Politikası Aracı Olarak
Değerlendirilmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
Muhittin Acar, Kadir Dede
Bir Kamu Politikası Olarak
Türkiye’de Yolsuzlukla Mücadele:
Yasal-Kurumsal Çerçeve. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 624
BÖLÜM 22
Nilay Yavuz
Toplu Ulaşım Kullanımını
Teşvik Politikaları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568
BÖLÜM 23
Hasan Engin Şener
Türkiye’deki Kamu Personel
Politikalarının Bir Analizi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
BÖLÜM 25
Uğur Sadioğlu
Yerelleşme Politikaları ve
Türkiye Örneği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 656
BÖLÜM 26
Naci Karkın
Türkiye’nin E-Devlet Politikalarının
Değerlendirilmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 692
SONUÇ VE DEĞERLENDIRME
Mete Yıldız, Mehmet Zahid Sobacı
Kamu Politikası Çalışmaları Nereye?. . . 718
Sevgili eşim Dürdane’ye…
Mete Yıldız
Sevgili eşim Elif’e…
Mehmet Zahid Sobacı
II. KISIM
UYGULAMA
BÖLÜM 15
Türkiye’de Eğitim Politikalarının Gelişimi
ve Sonuçları
Simon Wigley
& Arzu Akkoyunlu-Wigley
Özet
�
Bu çalışma temel olarak, Türkiye’deki eğitim politikalarının gelişimi ve sonuçlarını beşerî sermâye ve beşerî yapabilirlikler teorisi bağlamında değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Türkiye’deki eğitim politikaları gerek ilk ve
ortaöğretim gerekse yükseköğretim düzeyinde eğitimin niceliğinin artırılmasına öncelik vermektedir. Ancak, eğitim politikaları eğitimin niteliğinin artırılması konusunda gerekli iyileştirilmelerin yapılmasını ihmâl etmiş görünmektedir. Son 15 yılda
en azından temel eğitim döngüsünün tamamlanması konusunda cinsiyet, sosyo-ekonomik temel ve bölgesel farklılıklar bağlamında ilerlemeler sağlanmış olmasına rağmen
Türkiye’de eğitimin her düzeyinde gelir, toplumsal cinsiyet ve bölgesel düzeyde eşitsizlikler bulunmaktadır. Benzer şekilde, öğrenme çıktıları açısından toplumsal cinsiyet,
sosyo-ekonomik statü ve bölgeler arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır. Tüm bu
olgular, Türk siyasetinin merkezindeki devlet elitlerinin ve Türk toplumunun “çevresini”
temsil eden siyasî temsilcilerin, Türkiye ekonomisi için beşerî sermâyenin geliştirilmesi
veya bireylerin yapabilirliklerinin artırılması yerine birbirleri ile çelişen “ideal vatandaş”
konusundaki görüşlerini telkin etmeye çalıştıklarını göstermektedir. Bu nedenle, eğitim
politikalarının eğitimin niteliğini arttıracak ve eğitimdeki gelir, toplumsal cinsiyet ve bölgesel bazlı eşitsizlikleri azaltacak biçimde yeniden düzenlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Türkiye’de Eğitim Politikası, Yükseköğretim Politikası, Beşerî Sermâye, Yapabilirlikler Teorisi, Eğitimde Eşitsizlikler.
A. GIRIŞ
E
Tartışma Soruları
�
ğitim politikaları, çoğunlukla birbiri ile potansiyel
1. Türkiye’de eğitime katılımın artmasının Türkiolarak çelişen iki ayrı amaca
ye’nin beşerî sermâye stoğu üzerindeki etkiulaşmak için tasarlanmaktadır. Eğisini tartşınız.
tim, bir yandan siyasî liderler tara2. Türkiye’de eğitime katılımın artmasının beşerî yapabilirlikler
fından kendi ideal vatandaş görüşleüzerindeki etkisini tartşınız.
rini telkin etmek için bir araç olarak
3. Dershane ve vakıf üniviversitelerin yükseköğretimde yaratgörülebilmektedir (Gellner, 1983 ve
tığı fırsat eşitsizliklerini gelir dağılımı açısından değerlendiWeber, 1976). Diğer yandan, eğitim,
riniz.
işgücünün verimliliğini arttırarak
4. Neo-liberal politikalar ve Bologna sürecinin yükseköğretim
ekonominin büyüme potansiyelini
politikaları üzerindeki etkilerini tartışınız.
arttırmak için bir yol olarak da görülebilir. Bu çalışmada, Türkiye’deki
eğitim politikalarının günümüzde ve
geçmişte, beşerî sermâye ve beşerî yapabilirliklerin artırılmasından ziyâde ortak bir ulusal kimliğin
oluşturulması üzerine yoğunlaştığı tartışılmaktadır. Yönetici elitler, işgücünün verimliğini attırmak
yerine kendi görüşlerine uygun Türk vatandaş modelini dayatma üzerine yoğunlaşmışlardır. Diğer
bir ifadeyle, yukarıdan aşağıya sosyal mühendislik üzerine yapılan vurgu nedeniyle son yıllarda
eğitimin niceliğinde meydana gelen ilerlemelere rağmen eğitimin niceliği ve niteliği konusuna yeterince önem verilmemiştir.
Beşerî sermâye yaklaşımın kendisinin de eğitim politikasının oluşturulması ve değerlendirilmesi için yeterince iyi bir ölçüt olmadığı çalışmanın ilerleyen bölümünde tartışılacaktır. Verimliliği
öne çıkaran bu yaklaşım, toplumun bazı kesimlerinin (örneğin kadınların) eğitim olanaklarının
kısıtlanmasında, kişilerin kazançları veya büyüme üzerinde olumsuz etkileri olmadığı sürece büyük bir mahsur görmemektedir. Amartya Sen (1999) tarafından öncüllüğü yapılan ve daha sonra
Birleşmiş Milletler İnsanî Gelişme Raporları tarafından temel alınan beşerî yapabililirlikler yaklaşımına göre, tüm bireylerin aile gelirinden veya ekonomiye katkılarından bağımsız olarak eşit
düzeyde eğitim alma hakkı bulunmaktadır. Yapabilirlikler yaklaşımının savunucuları yeterince
eğitim alamayan bir kişinin gelir bakımından yoksunluk içerisinde olmasa bile (diğer hanehalklarının geliri veya kamu politikaları nedeniyle), en azından iki ayrı bakımdan yoksunluk içerisinde
olduğunu savunmaktadır. Bunlardan birincisi, eğitimin sağladığı bilişsel yeteneklerden (örneğin
okuryazarlık, hesap yapabilme vb.) mahrum kalacaklardır. İkincisi, hayatta değer verdikleri şeyleri başarmaları için daha az olanakları bulunacaktır. Örneğin, yasal haklarını savunabilmek, siyasî
tartışmalara katılabilmek, baskıcı eşden kaçmak ve kabûl edilemez iş koşullarından sakınabilmek
için daha az olanakları bulunacaktır. Bu nedenle, beşerî sermâye yaklaşımı kişilerin yaşam kalitesini
yeterince dikkate alan politikalar sunmakta başarısız olabilmektedir. Kısacası, eğitime erişim hakkı
yalnızca göreli verimliliğe veya kişilerin yeterince kaynağa sâhip olup olmamasına bağlı olmamalıdır (Wigley ve Akkoyunlu-Wigley, 2006; Akkoyunlu-Wigley ve Wigley, 2008).
KAMU POLITIKASI
321