Full Text - Erciyes Medical Journal

EDÝTÖRE MEKTUP(Letters To The Editor)
Sayýn editör,
Kentleþme, Küresel Isýnma ve Ýklim Deðiþikliðinin Saðlýk Üzerindeki
Etkileri
(The Impacts of Urbanization, Global Warming and Climate Change on
the Health)
Naim Nur, MD.
Department of Public Health,
Cumhuriyet University Medical Faculty
naimnur@yahoo.com
Haldun Sümer, MD.
Department of Public Health,
Cumhuriyet University Medical Faculty
Dünya ikliminin fosil yakýtlarýný tüketiminin bir sonucu olarak deðiþtiði
bugün geniþ kesimler tarafýndan kabul edilmektedir. Küresel ýsý artýþý
önümüzdeki on yýllarda; halkýn saðlýðý, kent altyapýsý, enerji, beslenme ve
su gibi ihtiyaçlar üzerinde daha büyük etkilerle ortaya çýkmasý beklenmektedir.
19.yüzyýlýn baþlarýnda dünya nüfusunun yaklaþýk %3’ü kentlerde yaþarken
günümüzde bu oran %50’nin üzerindedir. Nüfus yoðunluðu, sanayileþmiþ
ileri ülkelerde kentlerde fazla iken, ekonomisi tarýma dayalý ülkelerde kýrsal
alanda daha fazladýr. Avrupa ülkelerinde nüfusun %65’i, Amerika Birleþik
Devletleri’nde %80’i kentlerde yaþarken, bu oran Afrika ve Asya ülkelerinde
%25-30 civarýndadýr (1). Kentleþmiþ nüfus yoðunluðu dünya üzerinde özellikle
geliþmekte olan ülkelerde artacaktýr. Bununla birlikte günümüzde beþ
milyondan fazla nüfusu olan kentlerin sayýsý 41 iken önümüzdeki 10 yýlda
59’a çýkacaðý hesaplanmaktadýr (2). Ülkemizde Cumhuriyetin ilk yýllarýnda
kentleþme oraný %24.2 iken bu oran gittikçe artarak 2000 yýlýnda %64.9’a,
2005 yýlýnda %78’e ulaþmýþtýr (3, 4).
Toplumlarýn hýzlý kentleþme süreci, küresel düzeyde çevre deðiþikliklerine
neden olmaktadýr. Doðal alanlarýn giderek azalmasý ve tarým arazilerinin
yapýlarla örülmesi, bunun yaný sýra konut, sanayi ve taþýtlardan kaynaklanan
toz, kükürt dioksit, azot oksit ve hidrokarbonlar gibi zararlý maddelerin ve
nemin kentleri bulut gibi kaplamasý, küresel ýsýnmaya katký saðlayan “kent
ýsý adasý’ etkisi ortaya çýkarmaktadýr (5)
Küresel ýsýnma konusu yeni olmamakla birlikte ilk olarak gündeme gelmesi,
1988 yýlýnda James Hansen tarafýndan yapýlan bir çalýþmanýn yayýnlanmasýyla
oldu (6). Bugün artýk küresel düzeyde önemli bir halk saðlýðý sorunu olarak
kabul edilmektedir (7).
Küresel ýsý artýþý, her yüzyýl için ortalama 0.6ºC olarak hesap edilmiþti. Fakat
1976’dan beri yýllýk ortalama ýsý deðerleri üç kat arttý ve bu artýþ hýzýnýn
beklenenden daha kýsa sürede olduðu tespit edildi (8). Hükümetler Arasý
Ýklim Deðiþikliði Paneli’nin dördüncü deðerlendirme raporunda, 2100 yýlýna
kadar dünyada ortalama ýsý deðerlerinin 1.8-4.0ºC arasýnda artacaðý
öngörülmektedir (9).
Submitted
Accepted
: March 12, 2008
: April 13, 2008
Küresel ýsý artýþý son 50 yýl için çoðunlukla insan kaynaklý sera gazlarýndaki
artýþa (özellikle karbondioksit) baðlanmýþtýr (9). Halen geliþmiþ ülkelerin,
kent ve kasabalarla iç içe olan elektrik üretimi, sanayi ve ulaþtýrma sektörleri,
iklim deðiþikliðine yol açan sera gazý emisyonlarýnýn en büyük kaynaðýný,
Corresponding Author:
Naim Nur, MD.
Department of Public Health,
Cumhuriyet University Medical Faculty
Sivas, Turkey
E-mail
302
: naimnur@yahoo.com
Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2008;30(4):302-304
Kentleþme, Küresel Isýnma ve Ýklim Deðiþikliðinin Saðlýk Üzerindeki Etkileri
yine bu ülkelerin enerji kaynaðý olarak kömür, petrol gibi
fosil yakýtlarýný tercih etmeleri nedeniyle
oluþturmaktadýr(10).
Küresel ýsýnma fiziksel olarak; deniz seviyelerinde
yükselme, buzullarda erime, sýcak hava dalgalarý ve su
baskýnlarý ile bahar mevsiminin erken hissedilmesi gibi
biyolojik olarak kendini göstermektedir (6). Meydana
getirdiði fiziksel ve biyolojik iklim deðiþiklikleriyle küresel
ýsýnma, ekonomik ve sosyal alanlarda toplum saðlýðý
üzerinde ciddi bir tehdit oluþturmaktadýr.
Küresel ýsýnma nedenli iklim deðiþikliklerinin toplum
saðlýðý üzerindeki olumsuz etkileri; türlerdeki çeþitliliðin
azalmasý ve yaðýþ rejimlerinin deðiþimi nedeniyle (bazý
bölgelerde bol yaðýþ sonucu daha sýk su baskýnlarý olurken
diðer bölgelerde kuraklýðýn etkin olmasý) temiz su ve
besin kaynaklarýnýn azalmasý ile kendini göstermektedir
(11).
Ýklim deðiþikliklerinin toplum saðlýðý üzerindeki etkileri
doðrudan ya da dolaylý olarak ortaya çýkmaktadýr.
Doðrudan etkileri, 2003 yýlýnda Avrupa’da etkili olan;
Alp daðlarýndaki buzul tabakasýnýn %10’unu eriten,
ekinlerin kurumasýna, orman yangýnlarýna ve on binlerce
insanýn ölümüne neden olan sýcak hava dalgasý ve 2005
yýlýnda Meksika Körfezi’nin ýsýnmasýndan güç alýp kýyý
bölgelerini tahrip eden Katrina kasýrgasý ile ortaya
çýkmýþtýr(12)
özellikle yaþlý ve çocuklar, küresel ýsýnmanýn etkilerinden
daha fazla etkilenmektedir (15,16). Bu açýlardan
bakýldýðýnda Türkiye’nin oldukça hassas bir noktada
olduðunu söyleyebiliriz.
Sonuç olarak, küresel iklim deðiþikliðinin saðlýk üzerine
yapacaðý olumsuz etkilere karþý, saðlýk yöneticileri
planlama yaparlarken, birincil ve ikincil korunmaya
yönelik halk saðlýðý stratejileri geliþtirmeleri zorunludur.
Birincil korunmada, sera etkisi yapan gaz emisyonlarýnýn
azaltýlmasý için var olan enerji kaynaklarýnýn yerel olarak
yönetilebilmesi, yani ne kadar enerji üretilmesine ve
hangi enerji tüketici faaliyetlerin sýnýrlandýrýlmasý
gerektiðine karar verilmesi gerekiyor. Çok fazla aydýnlatma
gerektiren gece maçlarýna son verilmesi, kent
merkezlerinde özel arabalarýn kullanýlmamasý veya sadece
floresan lambalarýn üretilmesi örnek olarak verilebilir.
Bunlar gerçekleþtirilebilirse, kömür, petrol, doðal gaz vb.
fosil yakýt kaynaklarýndan güneþ, rüzgar vb. yenilenebilir
enerji kaynaklarýna doðru bir geçiþ olabilir.
Ýkincil korunmada, iklim deðiþikliðine baðlý, sýcak hava
dalgalarý ve su baskýnlarý gibi akut olaylarýn saðlýk
etkilerinin en aza indirilmesi için bulaþýcý hastalýk kontrol
programlarýnýn (gýda güvenliði, aþýlama, vektör kontrolü)
ve sürveyans sistemlerinin (salgýnlar, intihar giriþimleri,
mevsimsel astým sýklýðý) güçlendirilmesi gerekmektedir.
Bununla birlikte iklim deðiþikliklerinin saðlýða olan
etkilerine karþý toplum duyarlýlýðýný arttýrmak için halka
yönelik eðitim seminerlerinin verilmesi önemlidir.
Dolaylý etkileri, vektörlerin coðrafi ve mevsimsel
özelliklerinde deðiþimlere baðlý olarak sýtma, Dang ateþi,
viral ensefalitlerde artýþ, su ve gýda kaynaklarýnýn
azalmasýyla su ve gýda ile bulaþan hastalýklarda artýþ ile
ortaya çýkmaktadýr. Örneðin Türkiye’de kenelerin
yayýlýmýna baðlý Kýrým-Kongo kanamalý ateþine yakalanma
riski gittikçe artmaktadýr (13). Sýcaklýk artýþýna baðlý
olarak polen mevsiminin uzamasý da astým gibi alerjik
hastalýklarý tetiklemektedir. Ayrýca, iklim deðiþikliði,
kuraklýk ve ruh saðlýðý arasýndaki iliþki karmaþýk olmakla
birlikte, kuraklýkla beraber ruhsal hastalýklarda ve intihar
giriþimlerinde bir artýþýn olduðu bildirilmektedir(14).
Küresel ýsýnmanýn toplum üzerindeki saðlýk etkileri, ayný
zamanda toplumlarýn baþ edebilme kapasiteleriyle
yakýndan iliþkili olduðu için bütün ülkelerde eþit
olmayacaktýr. Yoksul, ekonomisi daha çok tarýma dayalý
ve kýyý bölgeleri gibi coðrafik açýdan hassas yerlerde
bulunan ülkeler daha fazla risk altýndadýrlar. Geliþmekte
olan ülkelerin gecekondu bölgelerinde artan kent nüfusu,
Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2008;30(4):302-304
303
Naim Nur, Haldun Sümer
Kaynaklar
1. Davis M. Planet of slums: urban involution and the
informal proletariat. New Left Review 2004;26:5-34.
9. Permesan C, Yohe G. A globally coherent fingerprint
of climate change impacts across natural systems. Nature
2003;421:327-342.
2. Northridge ME, Sclar E. A joint urban planning and
public health framework:contributions to health impact
assesment. Am J Public Health 2003;93:118-121.
10. Klare MT. The Dangers and Consequences of
America’s Growing Dependence on Imported Petroleum.
Metropolitan Books, 2004.
3. Türkiye Ýstatistik Enstitüsü. Nüfus istatistikleri 2000.
4. T.C. Çevre ve Orman Bakanlýðý, Türkiye Çevre Atlasý,
2004.
11. Bronstert A. Floods and climatic change: interactions
and impacts. Risk anal 2003;23:545-547.
5. Oke TR. City size and the urban heat island. Atmospheric
Environment 1973;7:769-779.
6. IPCC, 2007.Intergovermental Panel on Climate Change
(IPCC). Climate Change 2007: The Phisycal Science
Basis-Summary for Policymakers. Contribution of Working
Group I to the Fourth Assesments report of the IPCC.
WMO/UNEP (February 2007:p12).
7. Trenbert KE. Climate variability and global warming.
Science 2001;293:48-49.
8. National Climatic Data Center. Climate of 2005 annual
review:temperature trends.
www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/research/2005/ann/glob
al.html#Ttrends. Giriþ 18 Aralýk, 2007.
304
12. Meehl GA, Tebaldi C. More intense, more frequent,
and longer lasting heat waves in the 21st sentury. Science
2004;305:994-997.
13. T.C. Saðlýk Bakanlýðý, Temel Saðlýk Hizmetleri. KýrýmKongo kanamalý ateþi, 2002-2006.
14.Morissey SA, Reser JP. Natural disasters, climate
change and mental health considerations for rural
Australia. Aust J Rural Health 2007;15:120-125.
15. Committee on Environmental Health. Global Climate
Change and Children’s Health. Pediatrics
2007;120(5):1149-1152.
16. Tekbaþ ÖF, Vaizoðlu SA, Oður R, Güler Ç. Küresel
ýsýnma iklim deðiþikliði ve saðlýk etkileri, Ankara, 2005,
49-50.
Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2008;30(4):302-304