5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival

_____________________________________________________________________________________
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284
Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date
25.01.2017
Yayınlanma Tarihi / The Publication Date
20.03.2017
Dr. Mehmet AYDINER
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Uluslararası İktisat
mehmetaydiner@yahoo.com
TÜRKİYE’NİN İHRACATININ DÖVİZ KURU, FİYAT VE İTHALATÇI
ÜLKE GELİR DALGALANMALARINA HASSASİYETİ: SEÇİLMİŞ AB
ÜLKELERİNE OLAN İHRACAT ÜZERİNDEN BİR
DĞERLENDİRME
Öz
Bu çalışmada Euro döviz kuru oynaklığının, göreceli ihraç fiyatlarındaki ve ithalatçı ülkelerin gelirlerindeki dalgalanmalarının Türkiye’nin seçilmiş bazı Avrupa Birliği ülkelere olan toplam ihracatına, sanayi ve tarım sektörlerinin ihracatına olan
etkisi panel veri yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Bu kapsamda Türkiye’nin Almanya, Fransa, İngiltere, İspanya, İtalya’ya 2002-2015 yılları arasında çeyrek dönemlerdeki Euro bazındaki toplam ihracatı, sanayi ve tarım ürünleri ihracatı ele
alınmıştır. Ulaşılan sonuçlara göre, Euro kurundaki oynaklığın artması Türkiye’nin
bu ülkelere olan toplam ihracatını düşürmektedir. Kur oynaklığı azaldığında ihracat
artmaktadır. Benzer şekilde sanayi ve tarım sektörlerinin bu ülkelere ihracat da döviz kuru dalgalanmalarından etkilenmekte, kur oynaklığının artması ihracatı düşürmektedir. Sanayi sektörü ihracatı tarım sektörü ihracatına göre kur dalgalanmalarından daha çok etkilenmektedir. İhracat fiyatlarındaki dalgalanma hem toplam
ihracatı hem de sektörlerin ihracatı etkilemektedir. Türkiye’nin ihraç fiyatı dünya
ortalama ihraç fiyatlarına göre düşük olduğunda ihracat artmaktadır. İthalatçı ülke
gelirindeki dalgalanmalar Türkiye’nin bu ülkelere olan ihracatının ana belirleyicisidir. İthalatçı ülkelerde gelirin artması Türkiye’nin bu ülkelere olan ihracatını artırmaktadır.
Anahtar kelimeler: Kur Dalgalanması, Fiyat Dalgalanması, İhracat,
Dalgalanması
Gelir
Türkiye’nin İhracatının Döviz Kuru, Fiyat Ve İthalatçı Ülke Gelir Dalgalanmalarına Hassasiyeti: Seçilmiş Abülke-Lerine Olan İhracat Üzerinden Bir Değerlendirme
SENSIVITY OF TURKEY’S EXPORT TO EXCHANGE RATE
VOLALITILY, PRICE AND IMPORTER COUNTRY’S INCOME
FLUCTUATIONS AN ANALYSIS FOR EXPORT OF TURKEY TO
SELECTED EUROPEAN UNION COUNTRIES
Abstract
This paper examines the effect of exchange rate volalitily, relative export price and
importer countries’ GDP fluctuations on Turkey’s exports to some selected European Union countries,Germany, France, England,, Spain and Italy. The study uses
panel data method and employs quarterly data between 1999-2015 of export, price
and exchange rate quarterly data between 2002-2015. Findings suggest that high
volalitily in Dolar and Euro Exchange rate decreases Turkey’s total export to these
countries or vice versa. Similarly, during high volalitily periods, total exports of
manufacturing industry and agricultural sectors tend to decrease. Low Exchange
rate volalitily helps these sectors export more. During periods where Turkey’s
export prices are lower than World Average Export Prices, total export of Turkey
goes up, so do exports of sectors. Increase of Importer Contries’ GDP boosts Turkey’s export to these countries.
Keywords: Exchange Rate Volatility, Price Volatility, Export, GDP Fluctuations,
1. Giriş
Kur dalgalanması, kurun değerinin ani, keskin ve sık değişimi olarak tanımlanmaktadır.
Gün, ay, çeyrek yıl veya yıl gibi ölçüler zaman birimi olarak kullanılırken, oynaklık ise standart
sapma veya varyans kullanılarak ölçülmektedir. Kur dalgalanmasının temel sebepleri olarak dış
ticaret hareketleri, sermaye hareketleri, borsa operasyonları, spekülatif işlemler, banka işlem ve
operasyonları, siyasi koşullar ve merkez bankalarının para politikaları gösterilebilir. Ülke ekonomisinin dışa açıklığı, yurtiçi ve yurtdışı para arzları, kur rejimleri, ülkelerin üretim, gelir ve
enflasyon düzeyleri, faiz farklılıkları, kamu açıkları ve borçlanma ihtiyacı, üretim faktörlerinin
verimlilik düzeyleri de döviz kurlarında oynaklığı neden olabilmektedir. Ülke ekonomisinin
dışa açıklığı ve sermaye hareketlerinin yoğunluğu dalgalanmanın etki şiddetini ve etkinin ortaya
çıkış süresini etkiler.
Kurdaki dalgalanmanın artması ekonomideki belirsizliği artırarak riskleri yükseltmektedir. Riskin artması ekonomideki tüm kesimlerin yatırım, üretim, tüketim kararlarını etkilemektedir. Kur dalgalanmasının kararları üzerinde etkili olduğu kesimlerden biri ihracatçılardır. Kur
oynaklığının artması ihracatçı firmaların ihracat kararlarını, eğilimlerini ve ihracat miktarlarını
etkilemektedir.
Kur dalgalanması ihraç mallarının göreceli fiyatının değişmesine sebep olurken ürün için
rekabetçi bir fiyatlamayı da zorlaştırır. Yerel paranın değer kaybetmesi, dış pazarlardaki alıcılar
için ihraç ürününü ucuz hale getirdiğinden ürünün tercih edilirliğini artırırken, tersi durumda
fiyatının görece olarak artması nedeniyle ürüne olan talep düşmektedir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284
274
Türkiye’nin İhracatının Döviz Kuru, Fiyat Ve İthalatçı Ülke Gelir Dalgalanmalarına Hassasiyeti: Seçilmiş Abülke-Lerine Olan İhracat Üzerinden Bir Değerlendirme
Kur oynaklığından kaynaklanan belirsizliğin firmaların ihracat yapma eğilimleri ve ihracat miktarı üzerine nasıl etki yaptığı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır. De Grauwe
(1988) döviz kuru değişkenliğindeki artışın ihracat üzerindeki etkisi riskten kaçınmanın derecesine bağlı olduğunu, kur belirsizliğinin, riskten kaçınmanın derecesine göre gelir ve ikame etkilerine yol açacağını ve sonuçta bu etkilerden hangisinin baskın çıkacağına bağlı olarak ihracatı
artıracağını ya da azaltacağını ileri sürmüştür. De Grauwe (1988) göre, ihracatçının riskten kaçınma derecesi yüksekse, döviz kuru oynaklığı artışında gelirinin azalmaması için daha fazla
ihracat yapmayı tercih edecek ve böylece ihracatta artış olacaktır. İhracatçının riskten kaçınma
derecesinin düşük olması halinde ise döviz kuru değişkenliğindeki artış iç piyasaya yönelmesine
yol açacak ve böylece ihracatta azalma görülecektir.
Hooper (1978) de döviz kuru oynaklıklarının artması belirsizliğe sebep olurken önemli
bir risk oluşturduğunu, firmalar için maliyet oluşturan bu riskler daha yüksek fiyat olarak tüketiciye yansıtılırsa, ticarete konu olan mallara talep azalırken, ticaret hacmini azalttığını ve firmaların daha temkinli hareket ettiğini bildirmiştir. Chowdhury (1993) de riskten kaçınmanın baskın olduğu durumlarda, döviz kuru belirsizliğinin piyasa katılımcılarının faaliyetlerini azalttığını, döviz kuru oynaklıklarının etkilerini minimize etmeye çalıştıklarını belirtmiştir. Buna göre
döviz kuru değişkenliğindeki artış riskten kaçınan firmaların maliyetlerini artırır ve daha az dış
ticaret yapmalarına yol açar. Ticari anlaşma yapılırken o andaki döviz kurunun temel alınması
ve ödemenin mal teslim edildikten sonra yapılması nedeniyle firmanın kar beklentisi üzerinde
belirsizlik yaratmaktadır. Bunun sonucunda ihracat yapma eğilimi azalmaktadır. Bazı çalışmalarda ise riskten kaçınma davranışının dış ticaret üzerindeki etkisinin belirsiz olduğunu bildirilmiştir.
Kur oynaklığının dış ticareti hangi araçlar ve kanallar üzerinden etkilediğine dair de değişik görüşler bulunmaktadır. Arize (1997:95) döviz kuru oynaklığının, dış ticareti iki yolla
etkilediğini bildirmektedir. Maliyetlerle ilgili olan birinci yolda, dış ticaret yapan firmalar riskten kaçınma eğiliminde olursa döviz kuru oynaklığındaki artışlar yüksek maliyetlere yol açacağından dış ticaret azalmaktadır. İkinci yolda firmanın gelirleri ve gelir hedefleri etkili olmaktadır. Buna göre, dış ticarette ödemeler hemen gerçekleşememekte, ödeme teslimat sonrasına da
bırakılmakta bu durumda teslimat ile ödeme yapılan tarihler arasındaki vade farkı söz konusu
olacağından döviz kurundaki dalgalanma beklenen gelirleri azaltabilir. Bu risklerden dolayı
korunma amaçlı olarak üretim düşebilir ve bunun sonucunda ihracatı azalabilir.
Kur oynaklığının ihracatı etkilediği konusunda görüş birliği bulunmasına karşın bu etkinin hangi yönde olduğu konusunda görüş birliği bulunmamaktadır. Sukar (2001:117) gibi bazı
araştırmalar kur oynaklığının artmasının ihracatı artıracağını ileri sürerken Arize
(1995,1997:95) gibi çalışmalar kur oynaklığının artmasının ihracatın düşmesine neden olacağını
bildirmiştir.
2. Literatür
Döviz kuru dalgalanmalarının dış ticareti ne yönde etkileyeceği konusunda bir görüş birliği yoktur. Değişik ülkeler üzerine yapılmış çalışmalar karışık sonuçlar vermiştir. Bazı çalışmalar döviz kuru dalgalanmaları ile dış ticaret hacmi arasında pozitif ilişki bulurken, bazı çalışmalar negatif yönlü ilişki olduğunu göstermektedir. Bu çalışmaların yanında, döviz kuru dalgalanmaları ile dış ticaret hacmi arasında bir ilişki olmadığını ileri süren çalışmalar da bulunmaktadır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284
275
Türkiye’nin İhracatının Döviz Kuru, Fiyat Ve İthalatçı Ülke Gelir Dalgalanmalarına Hassasiyeti: Seçilmiş Abülke-Lerine Olan İhracat Üzerinden Bir Değerlendirme
Kur oynaklığının artmasının dış ticareti olumsuz etkilediğini bildiren çalışmalardan; Kenen (1986) Japonya, İngiltere, ABD, Almanya, Fransa’daki kısa dönemde reel döviz kurundaki
oynaklıklarının ticaret hacmi üzerindeki etkisinin incelemiştir. Sonuçlar dalgalanmaya maruz
kalma düzeylerinin ve etkilerinin ülkeler arasında farklılaştığını ve genel olarak dalgalanmanın
uluslararası ticaret hacmini durgunlaştırdığı göstermiştir. Arize (1995) döviz kurlarındaki oynaklığın G-7 ülkelerinin her birinde ihracat hacmi üzerinde istatistiksel olarak anlamlı negatif
etkiye sahip olduğunu, dalgalanmaların dış ticaret hacmini düşürücü bir etkiye sahip olduğunu
bulmuştur. Döviz kuru dalgalanmaları ile dış ticaret arasında pozitif ilişki olduğunu ileri süren
çalışmalardan, Sukar (2001) döviz kuru dalgalanmalarının ABD dış ticaretine etkisini araştırmış
ve ihracat hacmi ile dış ticaret geliri ve döviz kuru belirsizliği arasında pozitif bir ilişki tespit
etmiştir
Kur dalgalanmalarının dış ticarete ne olumlu ne olumsuz bir etkisinin olmadığını bildiren
çalışmalar da bulunmaktadır. Gotur (1985) döviz kuru oynaklığı ile dış ticaret hacmi arasında
bir anlamlı ilişki olmadığını belirtirken, Aristotelous (2001) İngiltere’nin Amerika’ya olan ihracatı üzerine yaptığı çalışmada döviz kuru oynaklığının ihracat üzerinde etkili olmadığı sonucuna ulaşmıştır. Hooper (1978) da döviz kuru belirsizliği ile uluslararası ticaret hacmi arasında
bir ilişki bulunmadığını bildirilmiştir.
Türkiye üzerine yapılan çalışmalardan, Vergil (2002) reel döviz kuru dalgalanmalarının
reel ihracat üzerinde anlamlı negatif etkisi olduğunu, Öztürk (2002) de döviz kurundaki belirsizliğin artmasının Türkiye’nin ihracat talebi üzerinde negatif etkisi olduğu tespit etmiştir. Kasman
(2003) döviz kuru oynaklıklarının ihracat düzeyinin belirlenmesinde önemli bir değişken olduğu, döviz kuru oynaklıklarının hem kısa hem de uzun dönemde toplam ihracatı negatif olarak
etkilediği sonucuna varmıştır.
Doğanlar (2002) 1981-1994 dönemi incelenen çalışmada, döviz kuru oynaklığının reel ihracatı azalttığı, Saatçioğlu (2004) Türkiye’de döviz kuru belirsizliğinin hem uzun dönemde hem
de kısa dönemde ihracatı olumsuz etkilediği bildirmiştir. Demirel (2004) döviz kurlarındaki
değişmelerin ve belirsizliklerin sanayi, tarım ve madencilik sektörleri ihracatlarına etkileri incelenmiş, madencilik ve tarım sektörleri için reel döviz kuru oynaklığının ihracat üzerinde negatif
bir etkiye sahip olduğu sonucuna ulaşmıştır.
Tarı (2009) Türkiye’de döviz kuru belirsizliği ve ihracat hacmi arasındaki ilişkiyi araştırmış ve döviz kuru belirsizliği uzun dönemde ihracat hacmini negatif etkilerken kısa dönemde
döviz kuru belirsizliğinin ihracat hacmi üzerinde etkiye sahip olmadığını tespit etmiştir. Güloğlu(2008) döviz kuru oynaklığı, ihracat ve kur rejimleri arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmasında, yüksek oynaklığın olduğu dönemlerde ihracat performansının düşük olduğunu, düşük oynaklığın olduğu dönemlerde ise ihracat performansının yüksek olduğunu göstermiştir. Özbay
(1999) Türkiye’de döviz kuru belirsizliğinin ihracat üzerinde istatistiksel olarak anlamlı negatif
etkileri olduğunu bulurken Bügük (2000) döviz kurlarındaki belirsizliğin Türk tarım sektörü
ihracatı üzerine etkisini araştırdıkları çalışmada, döviz kuru belirsizliği ile ihracat arasında birkaç ürün ve ülke hariç önemli bir ilişki bulamamıştır.
3. Veri
Bu çalışmada 2002-2015 dönemi için çeyrek dönemdeki Türkiye’nin seçilmiş Avrupa
Birliği ülkelerine olan ihracatı (EX), bu dönemdeki kur (ER), ihracat fiyatları (P) ve İthalatçı
ülkelerin Gayri Safi Yurtiçi Milli Hasılaları (GDP) değerleri kullanılmıştır. 2002-2015 dönemi-
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284
276
Türkiye’nin İhracatının Döviz Kuru, Fiyat Ve İthalatçı Ülke Gelir Dalgalanmalarına Hassasiyeti: Seçilmiş Abülke-Lerine Olan İhracat Üzerinden Bir Değerlendirme
ne ait Euro için kur verileri GARCH (1,1) modelinde kullanılarak kur oynaklığı (V) serisi oluşturulmuştur. Toplam 56 çeyrek dönemi kapsayan ve kur oynaklığı hariç logaritmaları alınarak
kullanılan veriler TÜİK, TCMB, Eurostat, OECD veri bankalarından alınmıştır.
Tablo Hata! Belgede belirtilen stilde metne rastlanmadı.: Yıllara Göre Türkiye
Dış Ticareti (Milyar Dolar)
2011
134,9
240,8
İhracat
İthalat
2012
152,4
236,5
2013
151,8
251,6
2014
157,6
242,1
2015
143,9
207,2
Kaynak: TÜİK
Türkiye’nin ihracat verileri incelendiğinde, ihracatın ağırlıklı olarak iki anapara biriminde
yapıldığı görülmektedir. 2015 yılı itibarıyla ihracatın %47’si ABD Doları bazında, yaklaşık %
45’i ise Euro bazında yapılmaktadır. Toplam ihracatın yaklaşık %92’si söz konusu iki para biriminde yapılmaktadır.
Tablo 2: Türkiye’nin İhracatının Döviz Türüne Göre Dağılımı (%)
Türkiye’nin İhracatının Döviz Türüne Göre Dağılımı (%)
2010
45,4
48,2
6,4
ABD Dolar
Euro
Diğer
2011
46,0
47,7
6,3
2012
46,0
47,6
6,4
2013
47,4
45,6
7,0
2014
47,4
44,4
8,2
2015
47,3
44,7
8,0
Kaynak: TÜİK
2015 yılı itibarıyla ithalatın %59’luk kısmı ABD Doları, yaklaşık %33’lük kısmı ise Euro üzerinden gerçekleşmiştir. Toplam dış ticaretin %92’den fazlası Dolar ve Euro birimleri
yapılırken, %8’i Türk Lirası ve diğer para birimleri üzerinden yapılmıştır.
Tablo 3: Türkiye’nin İthalatının Döviz Türüne Göre Dağılımı (%)
Türkiye’nin İthalatının Döviz Türüne Göre Dağılımı (%)
2010
2011
2012
2013
2014
61,5
62,4
64,2
63,6
63,5
33,6
32,7
30,2
30,7
30,0
4,9
4,9
5,6
5,7
6,5
ABD Dolar
Euro
Diğer
2015
59,0
32,9
8,1
Kaynak: TÜİK
Ülke grupları itibarıyla bakıldığında Avrupa Birliği en büyük ihracat pazarıdır. AB ülkelerinin toplam ihracat içindeki payı %44 civarında iken diğer ülkelere olan ihracat toplam ihracatın yaklaşık %55’lik kısmını oluşturmaktadır.
Tablo 4: Türkiye’nin İhracatının Bölge/Ülke Gruplarına Göre Dağılımı (%)
2013
AB (28 ülke)
Diğer Ülkeler
Serbest Bölge
2014
41,5
56,9
1,6
2015
43,5
55,1
1,4
44,5
54,2
1,3
Kaynak: TÜİK
Türkiye’nin en önemli ihracat pazarlarından biri Avrupa Birliğidir. Toplam ihracatın yaklaşık %30’luk kısmı, AB’ne olan ihracatın ise yaklaşık %70’lik bölümü ise Almanya, İngiltere,
İtalya, Fransa ve İspanya’ya yapılmaktadır. AB üyesi ülkelere olan ihracatın tamamına yakını
Euro para birimi ile yapılmaktadır. AB ülkeleri dışındaki ABD, Rusya, Çin, Japonya, İran, BAE
gibi ülkelere olan ihracat ise ağırlıklı olarak Dolar cinsinden yapılmaktadır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284
277
Türkiye’nin İhracatının Döviz Kuru, Fiyat Ve İthalatçı Ülke Gelir Dalgalanmalarına Hassasiyeti: Seçilmiş Abülke-Lerine Olan İhracat Üzerinden Bir Değerlendirme
Tablo 5: Bazı Ülkelerin Türkiye’nin İhracatındaki Payı (%)
2013
Almanya
İngiltere
Irak
İtalya
ABD
Fransa
İsviçre
İspanya
BAE
İran
Rusya Fed.
2014
9,1
5,8
7,9
4,4
3,7
4,2
0,7
2,9
3,3
2,8
4,6
2015
9,6
6,3
6,9
4,5
4,0
4,1
2,0
3,0
3,0
2,5
3,8
9,3
7,3
5,9
4,8
4,4
4,1
3,9
3,3
3,3
2,5
2,5
Kaynak: TÜİK.
Fiyat (P) değişkeni Türkiye’nin Ortalama İhraç Fiyatının Dünya İhraç Fiyatlarına oranını
(TF/DF) göstermektedir. Göreceli fiyat avantajını da gösteren bu değişken için 2002-2015 yılları dönemi TÜİK ve OECD kaynaklarından alınan veriler kullanılmıştır. 1999 yılında 0.7 düzeyinde olan oran 2015 yılı sonunda 0.47 düzeyine inmiştir. Bu değişim Türkiye’nin ihraç fiyatlarının dünya ihraç fiyatlarına göre oldukça düştüğünü, Türkiye’nin yıllar içinde fiyatlarında büyük indirimler yaptığını göstermektedir.
Çalışmada önce bu ülke gruplarına olan toplam ihracat verileri kullanılarak analiz yapılmış, daha sonra sektörler itibariyle bu ülkelere olan ihracat incelenmiştir. Sektör sınıflandırmasında TÜİK Rev(3) sınıflandırması alınarak Türkiye’nin İmalat Sanayi ve Tarım sektörlerinin
bu ülkelere olan ihracatı incelenmiştir
3.1. Yatay Kesit Bağımlılığı, Birim Kök ve Eşbütünleşme Testleri
Modellerde yatay kesit bağımlılığı Pesaran (CDLM) Testi, Birim Kök CADF testi ile incelenmiştir. Eşbütünleşmenin bulunup bulunmadığını araştırmak için ise Pedroni Eşbütünleşme
testi kullanılmıştır.
Tablo 6: Yatay Bağımlılık Testi Sonuçları
CDLM1
Değişken
t- İstatistik
162.566
156.879
176.666
132.119
141.556
1876.715
İTH
GDP
P
V Dolar
V Euro
Eşbütünleşme Denklemi
CDLM2
P
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
t- İstatistik
63.112
54.009
62.564
49.810
51.760
182.908
P
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
Olasılık değerleri 0.05 küçük olduğu için boş hipotez (H0) reddedilmiştir. Bu sebeple serilerde yatay kesit bağımlılığı (YKB) bulunmaktadır. Birim kök ve eşbütünleşme analizi yapılırken bu sonuç göz önünde alınması gerekmektedir.
Almanya
İngiltere
İtalya
Fransa
İspanya
Panel
İTH
-3.50
-2.13
-1.52
-2.65
-2.17
-2.67
ΔİTH
-2.65
-2.65
-2.73
-3.80
-4.27
-2.98
Tablo 7: Birim Kök CADF Test Sonuçları
GDP
ΔGDP
P
ΔP
-3.86
-3.98
-1.25
-1.45
-2.20
-2.63
-2.29
-2.56
-2.55
-3.12
-1.02
-2.80
-1.10
-3.25
-1.34
-3.29
-2.38
-4.95
-1.45
-3.81
-2.43
-3.90
-1.50
-3.92
V
-2.43
-1.76
-2.01
-1.20
-2.51
-2.01
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284
ΔV
-2.31
-2.86
-2.21
-3.57
-3.44
-3.70
278
Türkiye’nin İhracatının Döviz Kuru, Fiyat Ve İthalatçı Ülke Gelir Dalgalanmalarına Hassasiyeti: Seçilmiş Abülke-Lerine Olan İhracat Üzerinden Bir Değerlendirme
Kritik değerler Pesaran (2007) Tablo C’den alınmıştır.
Tablo 8:Pedroni Eşbütünleşme Testi (İhracat, Fiyat, GDP, Kur Dalga)
W. StatisStatistic
P
tic
Panel v-Statistic
0.006310
0.4057
-1.702488
Panel rho-Statistic
1.531000
0.8686
1.636667
Panel PP-Statistic
-1.702458
0.0219
-3.461985
Panel ADF-Statistic
-2.195210
0.0100
-4.653520
Grouprho-Statistic
1.329160
0.0043
Group PP-Statistic
-3.563270
0.0001
Group ADF-Statistic
-4.186786
0.0000
-
P
0.9030
0.9273
0.0001
0.0000
-
Sonuçların tutarlılığı açısından modelin otokorelasyon ve değişen varyans etkileri altında
olup olmadığının test edilmiştir. Sabit etkili panel veri modellerinde değişen varyansı test etmek
için Değişen Varyans LR Testi, Otokorelasyon olup olmadığını kontrol etmek için ise Wooldrige tipi otokorelasyon testi kullanılmıştır.
Tablo 9: Spesifikasyon Testleri
Değişen Varyans LR
WooldridgeOtokorelasyon Testi
(H 0: Değişen Varyans Yok)
(H0: Otokorelasyon Yok )
İstatistik
114.90
54.300
P-Değeri
0.0885
0.0310
Toplam ihracat modeli için bulunan Yatay Kesit Bağımlığı, Birim Kök, Eşbütünleşme,
Değişen Varyans ve Otokorelasyon testi sonuçları yukarıda verilmiştir. Aynı testler diğer modeller içinde uygulanmıştır Elde edilen bu sonuçlara göre modellerin bazılarında değişen varyans sorunu tespit edilirken bazılarında bu sorunun olmadığı görülememiştir. Aynı şekilde bazı
modellerde otokorelasyon sorunu mevcut iken diğerlerinde bu sorunun olmadığı tespit edilmiştir. FMOLS yöntemi, standart sabit etkili tahmincilerde ortaya çıkabilecek otokorelasyon, değişen varyans gibi sorunlardan kaynaklanan sapmaları düzelten bir yöntem olduğu için çalışmada
bu yöntem kullanılmıştır.
4. Metodoloji
4.1. Kur Oynaklığı Tahmini:
Döviz kuru oynaklığı değişik yöntemler kullanılarak tahmin edilebilmektedir. Engle
(1982) tarafından geliştirilmiş olan ARCH modeli ile oynaklık tahminini yapılabilmektedir.
Bollerslev (1986) tarafından ARCH modeli genelleştirilerek GARCH modelini geliştirmiştir.
Daha çok geçmiş bilgi ve daha fazla esnek yapıya sahip olan bu modelde koşullu varyans geçmiş dönemlerdeki tahmin hata terimleri ve koşullu varyanslara bağlıdır. GARCH modeli, gecikmeli koşullu varyansların modele girişine izin vererek, belirsizlik olarak ifade edilen oynaklığı ortaya koymaya çalışmaktadır. GARCH modelinin temelinde otoregresif hareketli ortalama
modeli yatmaktadır. GARCH(p,q) modeli aşağıdaki eşitlik ile gösterilebilir;
Eşitlikte h GARCH, ε ARCH terimi olmak üzere, GARCH (p,q) modeli ARCH(q) modeline p sayıda geçmiş dönem koşullu varyans modelinin doğrusal formu eklenerek genelleştirilmiştir. Bir GARCH(p,q) modelinde p ve q, modelde q sayıda ARCH terimi ve p sayıda GARCH
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284
279
Türkiye’nin İhracatının Döviz Kuru, Fiyat Ve İthalatçı Ülke Gelir Dalgalanmalarına Hassasiyeti: Seçilmiş Abülke-Lerine Olan İhracat Üzerinden Bir Değerlendirme
terimi olduğunu göstermektedir. Eğer p=0 ise model bir ARCH modeli olmaktadır. GARCH
modeli, gecikmeli koşullu varyansların modele girişine izin vererek, oynaklık olarak ifade edilen bilinmezliği ortaya koymaya çalışmaktadır. ARCH yapısının gözlendiği serilerde hata terimleri korelasyonlu olmamasına rağmen varyans geçmiş değerlere bağlıdır. GARCH modellerinin
tahmin edilebilmesi için öncelikle her serinin yapısına uygun ARMA modellerinden ortalama
denkleminin belirlenmesi gerekir.
Bu çalışmada kur oynaklığı GARCH(1,1) modeli ile tahmin edilmiştir. Model seçiminde
AIC kriteri kullanılmış ve en küçük AIC değeri olan model seçilmiştir.
4.2. Panel Veri Yöntemi
Türkiye’nin seçilmiş sekiz ülkeye olan ihracatının kur, gelir ve fiyat dalgalanmalarına
olan duyarlılığı Bireysel Etkili Panel Veri yöntemi ile araştırılmıştır.
Panel Veri Regresyon Modeli:
EX
: Türkiye’nin i Ülkesine İhracatı Logaritması
GDPit-1
: i Ülkesinin t-1 Yılındaki Milli Gelirinin logaritması
Pt-1
: Türkiye İhraç Fiyatları / Dünya İhraç Fiyatları
Vit-1
: Kur dalgalanması GARCH (1,1) Kalıntı Serini
İfade eder. Değişkenler birinci farkları alındığında durağan hale geldikleri için birinci
farkları alınarak çalışma yapılmıştır.
5. Bulgular
5.1. Toplam İhracat:
Bireysel Etkili Panel Veri Tahmini sonuçlarına göre; Euro kurundaki oynaklığın artması
Euro bazındaki ihracatın düşürürken kur oynaklığının azalması ise ihracatı artırmaktadır. Kur
oynaklığı katsayısının işareti, oynaklığın yani belirsizliği yüksek olduğu dönemlerde söz konusu
beş ülkeye yapılan ihracatın olumsuz etkilenerek azaldığını, oynaklığın düşük olduğu dönemlerde ise ihracatın olumlu etkilenerek arttığını göstermektedir.
Değişken
GDP
Fiyat
Dalga
Almanya
Fransa
Ingiltere
Ispanya
Italya
Tablo 10. Toplam İhracat
Katsayı
3.175
-0.313
-14.637
-1.396
-1.608
-1.474
-1.639
-1.582
P-Değeri
0.000
0.000
0.034
0.175
0.112
0.144
0.089
0.112
İthalatçı ülkenin milli gelirinin artması Türkiye’nin bu ülkeye olan ihracatının artmasını
sağlamaktadır. İthalatçı ülkelerin GDP miktarındaki %1’lik artış Türkiye’nin bu ülkelere olan
ihracatını kabaca %3 civarında artırmaktadır. Türkiye’nin ihraç fiyatının dünya ihraç fiyatlarına
göre göreceli düşmesi (Türkiye Fiyat/ Dünya Fiyatı)Türkiye’nin ihracatının artırmaktadır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284
280
Türkiye’nin İhracatının Döviz Kuru, Fiyat Ve İthalatçı Ülke Gelir Dalgalanmalarına Hassasiyeti: Seçilmiş Abülke-Lerine Olan İhracat Üzerinden Bir Değerlendirme
Beş ülkeye olan toplam ihracat için ülkelerin bireysel etkileri istatistiki olarak anlamlı değildir. Toplam ihracatın en önemli belirleyicisi ithalatçı ülkelerin geliridir. Bu ülkelerde gelirin
artması Türkiye’nin bu ülkelere olan ihracatını artırırken, gelirdeki azalma ihracatın düşmesine
sebep olmaktadır.
5.2. Sektörlerin İhracatı:
5.2.1. Sanayi Sektörü İhracatı
Kur belirsizliğinin artması sanayi sektörünün bu ülkelere olan ihracatı düşürürken, oynaklığın düşmesi ihracatı artırıcı bir etki yapmaktadır. Beş ülke için olan bireysel etkiler istatistiki
olarak anlamlı değildir. İthalatçı ülkenin gelirinin artması bu ülkelere olan sanayi ihracatını
istatistiki olarak anlamlı olarak artırıcı bir etki yapmaktadır. Gelirdeki %1 artış Türkiye’nin bu
ülkelere olan sanayi ihracatını %1 düzeyinde artırmaktadır.
Değişken
GDP
Fiyat
Dalga
Almanya
Fransa
Ingiltere
Ispanya
Italya
Tablo 11. Sanayi Sektörü İhracatı
Katsayı
0.991
-0.397
-57.185
-1.396
-1.600
-1.674
-1.839
-1.481
P-Değeri
0.000
0.000
0.000
0.175
0.112
0.144
0.089
0.112
Fiyat oranının artması ihracatı düşürücü bir etki yaparken, oranın düşmesi ihracatın artmasını sağlamaktadır. Türkiye ihracat fiyatlarının dünya ihraç fiyatlarına göre düşmesi veya
dünya ihraç fiyatlarının artması Türkiye’nin ihracat ürünlerini daha göreceli olarak ucuz hale
getirdiğinden fiyat avantajı sunarak sanayi sektörünün ihracatın artmasına neden olmaktadır.
Fiyat oranındaki %1 değişme ihracatın %0.4 düzeyinde değiştirmektedir.
Toplam ihracat sonuçları karşılaştırıldığında kur oynaklığının artması sanayi sektörü ihracatını daha fazla etkilemektedir. Fiyat dalgalanmalarını etkisi aynı düzeydedir. En belirgin
fark ithalatçı ülke gelirindeki dalgalanmalardadır. Gelirdeki değişimler toplam ihracatı daha
fazla etkilemektedir. Bunun sebebinin çalışma konusu beş ülkenin Türkiye’den daha çok sanayi
sektörü ürünler ithal etmesi olarak değerlendirilmektedir.
5.2.2. Tarım Sektörü İhracatı
Tarım sektörünün beş ülkeye yaptığı ihracat kur oynaklığının artmasından olumsuz etkilenmektedir. Dalgalanmanın artması da ihracatı düşürücü bir etki yaparken, oynaklığın azalması
ihracatı artırıcı bir etki yapmaktadır. İthalatçı ülkenin gelirinin artması bu ülkelere olan tarım
sektörü ihracatına artırıcı bir etki yapmaktadır. Fiyat oranının düşmesi tarım sektörü ihracatını
artırmaktadır.
Değişken
GDP
Fiyat
Tablo 12.Tarım Sektörü İhracatı
Katsayı
0.546
-0.003
P-Değeri
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284
0.003
0.008
281
Türkiye’nin İhracatının Döviz Kuru, Fiyat Ve İthalatçı Ülke Gelir Dalgalanmalarına Hassasiyeti: Seçilmiş Abülke-Lerine Olan İhracat Üzerinden Bir Değerlendirme
Dalga
Almanya
Fransa
Ingiltere
Ispanya
Italya
-33.684
-0.739
-1.085
-1.424
-1.563
-0.836
0.087
0.818
0.731
0.652
0.604
0.788
Fiyat oranının artması ihracatı düşürücü bir etki yaparken, düşmesi ihracatın artmasına
sebep olmaktadır. Göreceli olarak Türkiye’nin ihraç fiyatının düşük olması tarım sektörünün
ihracatına olumlu katkı sağlamaktadır.
Tarım Sektörü ihracatı, toplam ihracat ve sanayi sektörü ihracatına göre gelir dalgalanmalarından daha az etkilenmektedir. Bunun temel sebebi tarım ürünleri ihracatının mevsimsel olması ve temel tüketim malları olmaları olarak tahmin edilmektedir. Aynı şekilde tarım sektörü
ihracatı göreceli fiyat değişiklerinde de toplam ihracat ve sanayi sektörü ihracatına göre daha az
etkilenmektedir. Tarım sektörü ihracatı kur dalgalanmalarından toplam ihracattan daha çok etkilenirken sanayi sektörü ihracatına göre daha az etkilenmektedir.
6. Sonuç
Euro kurundaki oynaklık Türkiye’nin Almanya, Fransa, İngiltere, İspanya ve İtalya’ya
olan ihracatını etkilemektedir. Euro kurundaki dalgalanmanın artması Türkiye’nin bu ülkelere
olan ihracatının azalmasına sebep olmaktadır. Dalgalanmanın azalması ihracatın artmasına
olumlu yönde etkilemektedir.
Türkiye’nin ihraç fiyatının dünya ihraç fiyatlarına oranının düşmesi söz konusu beş ülkeye olan ihracatının artmasını sağlamaktadır. Fiyat avantajının kaybedilmesi anlamına gelen fiyat
oranının yükselmesi ters etki yaparak bu ülkelere olan ihracatı azaltmaktadır.
Euro bazında bu beş ülkeye olan ihracat bu ülkelerin Gayri Safi Yurtiçi Milli Hasılalarının artmasından olumlu etkilenerek artmaktadır. İthalatçı ülkelerinin gelirinin düşmesi Türkiye’nin bu ülkelere olan ihracatını düşürmektedir.
Türkiye’nin imalat sanayi ve tarım sektörlerinin Almanya, Fransa, İngiltere, İspanya ve
İtalya’ya olan ihracatları kur oynaklığının arttığı dönemlerde düşerken, dalgalanmanın azaldığı
dönemlerde artmaktadır. Sektörlerin ihracatı fiyat oranın düştüğünde artarken, fiyat oranı yükseldiğinde azalmaktadır. İthalatçı ülkelerin gelirinin artması sektörlerin ihracatını da artırmaktadır.
Fiyat oranındaki artış bu ülkelere olan ihracatı azaltırken, fiyat oranın düşmesi Türkiye’nin ihraç ürünlerinin ucuzlaması olması nedeniyle ihracatın artmasını sağlamaktadır. Bu
ülkelerin milli gelirlerindeki azalma Türkiye’nin bu ülkelere olan ihracatının düşmesine neden
olmaktadır. Kur dalgalanmasından en fazla sanayi sektörü ihracatı etkilenirken, Tarım sektörü
ihracatı fiyat ve gelir dalgalanmalarından en az etkilenen ihracattır.
KAYNAKLAR
Aristotelous, Kyriacos (2001).“Exchange-Rate Volatility, Exchange-Rate Regime, And Trade
Volume: Evidence From The UK-US Export Function (1889-1999).” Economic Letters72: 87-94.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284
282
Türkiye’nin İhracatının Döviz Kuru, Fiyat Ve İthalatçı Ülke Gelir Dalgalanmalarına Hassasiyeti: Seçilmiş Abülke-Lerine Olan İhracat Üzerinden Bir Değerlendirme
Arize, Augustine 1995).“The Effects Of Exchange-Rate Volatility On U.S. Exports: An Empirical Investigation”, Southern Economic Journal, 62, 34-43.
Arize, Augustine. (1997), “Foreign Tradeand Exchange-Rate Risk in the G–7 Countries: Cointegration and Error-Correction Models”, Review of Financial Economics, Vol.6, No:1,
P. 95–112.
Arize, Augustine(1997),“Conditional Exchange Rate Volatily and the Volume of ForeignTrade:
Evidence From Seven Industrialized Countries”, Southern Economic Journal, P. 235–
254.
Bollerslev,Tim (1986),“Generalized Autoregressive Conditional Heteroskedasticity”. Journal of
Econometrics, 31:307-327, 1986.
Bügük. Cumhur., Isık,Murat (2001), “The Impact Of Exchange Rate Variability On Agriculture
Exports Of Developing Countries: The Case Of Turkey.” Journal Of International
Food&Agribusiness Marketing.13:83-105.
Chowdhury,Abdur (1993),“Does Exchange Rate Volatily Depress Trade Flows? Evidence From
Error Correction Models”, The Review Of Economics And Statistics, Vol. 75, No:4, Pp.
700–706.
De Grauwe, Paul (1988),“Exchange Rate Variability And The Slowdown In Growth Of International Trade.” International Monetary Fund Staff Papers35 (March), Pp. 63-84.
Dell’Ariccia, Giovanni (1999),“Exchange Rate Fluctuations And Trade Flows: Evidence From
The European Union”, IMF Staff Papers, 46 (3): 315-334.
Demirel, Baki, Erdem, Cumhur (2004),"Döviz Kurlarındaki Dalgalanmaların İhracata Etkileri:
Türkiye Örneği", İktisat, İşletme Ve Finans Dergisi, Cilt 19, Sayı 223, Ss. 116-127.
Doğanlar, Murat (2002),“Estimating The Impact Of Exchange Rate Volatility On Export: Evidence From Asian Countries”, Applied Economics Letters, 9, 859-863.
Engle, Robert (1982),“Autoregressive conditional heteroscedasticity with estimates of the variance of United Kingdominflation,” Econometrica, 50, 987–1006.
Gotur, Padma (1985), “Effects Of Exchange Rate Volatility On Trade: Some Further Evidence”
IMF StaffPapers, 32 (3) September, Pp.475-512.
Güloğlu, Bülent (2008), “Exports and Volatility of Exchange Rate Under Alternative Exchange
Rate Regimes: The Case of Turkey.” http://ecomod.net/sites/ default/files/documentconference/ ecomod2008/713.pdf (ET.28.04.2015).
Hooper, P.,Kohlhagen, S. (1978),“The Effect Of Exchange Rate Uncertainty On The Prices And
Volume Of International Trade, Journal Of International Economics, Vol. 8, P. 483–
511.
Kasman, Adnan (2003),“Türkiye’de Reel Döviz Kuru Oynaklığı Ve Bunun İhracat Üzerine
Etkisi: Sektörel Bir Analiz”, Uludağ Üniversitesi Ve İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 2, Ss.169–186.
Kenen, Peter ve Rodrık, Dani (1986), “Measuring And Analyzing The Effects Of Short- Term
Volatility In Real Exchange Rates”, The Review Of Economics And Statistics , Vol. 68,
No:2, Pp.311–315.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284
283
Türkiye’nin İhracatının Döviz Kuru, Fiyat Ve İthalatçı Ülke Gelir Dalgalanmalarına Hassasiyeti: Seçilmiş Abülke-Lerine Olan İhracat Üzerinden Bir Değerlendirme
Özbay, Pınar(1999). “The Effect Of Exchange Rate Uncertainty On Exports: A Case Study For
Turkey”. CBRT Discussion Paper, No: 9903.
Öztürk, İlhan, Acaravcı, Ali.(2002), “Döviz Kurundaki Değişkenliğin Türkiye İhracatı Üzerine
etkisi: Ampirik Bir Çalışma”, Review Of Social, EconomicAnd Business Studies,
Vol.2, Fall 2002–2003, Pp.197–206.
Saatçioğlu, Cem., Karaca, Orhan (2004). “Döviz Kuru Belirsizliğinin İhracata Etkisi: Türkiye
Örneği”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, Ss.183–195.
Sukar, Abdulhamid., Hassan, Seid. (2001)” US Exports And Time-Varying Volatility Of Real
Exchange Rate.” Global Finance Journal, 12:109- 119.
Tarı, Recep, Yıldırım, Durmuş (2009). “Döviz Kuru Belirsizliğinin İhracata Etkisi: Türkiye İçin
Bir Uygulama”. Yönetim VeEkonomi, 16(2), 95 – 105.
Vergil, Hasan (2002), “Exchange Rate Volatility in Turkey And Its Effect On Trade Flows”,
Journal Of Economic And Social Research, 4 (1), 83-99.
284
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 273-284