ÇÖLDE YENI ŞEHIRLER YÜKSELIYOR
advertisement
KASIM 2015 GLOBAL HSBC BANK A.Ş.’nin katkılarıyla hazırlanmıştır. ÇÖLDE YENİ ŞEHİRLER YÜKSELİYOR DÜNYANIN EN BÜYÜK PETROL IHRACATÇISI SUUDI ARABISTAN, YENİ YATIRIMLARA ODAKLANDI. ÜLKE, GELIRLERINI ÇEŞITLENDIRME HEDEFINDE. BÜYÜME DEVLET HARCAMALARIYLA DESTEKLENİYOR S. Arabistan’da kalkınma projeleriyle bağlantılı devlet harcamaları petrol dışı büyüme hedefinin en büyük dayanağı olacak. SUNUŞ ALI AFATOĞLU aliafatoglu@turkishtimedergi.com Petrol, çölü baştan ayağa değiştiriyor S uudi Arabistan denilince akıllara ilk başta petrol daha sonra çöl, hurma ve hac geliyor. Bir zamanlar sadece hurma satabilen bir çöl prensliği olan ülke, artık 20. yüzyılın en zengin ülkelerinden biri. Üstelik S.Arabistan’ın birçok bölgesi petrol gelirleri ile Batılı şehirleri aratmayacak derecede lüks ve şatafat içerisinde. Hatta ülkede şehircilik bir refah göstergesi haline gelmiş. Başkent Riyad’da, Cidde’de ve Mekke’de lüks gökdelenler dört bir yandan yükseliyor. Suudiler mevcut şehirlerini geliştirmekle kalmayıp önümüzdeki 20 yıla damga vuracak şehirler de planlıyor. Hem ekonomik yatırımların yapılabileceği şehir- ler hem de modern yaşam alanları olarak inşa edilen yeni kentler kuruluyor. Petrol, adeta çölü baştan ayağa değiştiriyor… Suudi Arabistan ekonomisinde adım başı petrolün izine rastlanıyor. Ekonomi için her şey petrol demek. Ama son yıllarda, petrolün uzun süre zenginlik sağlamayacağının da farkına vardılar. Artık petrolden elde ettikleri geliri sanayi, altyapı ve eğitim gibi alanlara daha fazla harcıyorlar. Özellikle sanayi sektöründe yeni yatırımlar gerçekleştirip gelecek dönemlerde canlı ve çeşitlendirilmiş yapı üzerine oturttukları bir ekonomi ile ilerleme peşindeler. Suudi Kraliyet Ailesi ve ülkenin ileri gelenleri Batılı ülkeler- 1 TURKISHTIME KASIM 2015 de yıllardır pek çok yatırım yapıyor. Son yıllarda ise ülke bizzat dış yatırım yapmaya daha sıcak bakmaya başladı. Dışa yönelik yatırımların önündeki sıkı tedbirler gevşetildi ve dış sermayenin ülkeye gelişi kolaylaştırıldı. Uzun vadede kurulacak yeni şehirlerde yaratılacak teşviklerle birlikte S.Arabistan’ın düzenli yatırım çeken bir ülke olması bekleniyor. Ülkede demokratik düzen hala eksik işlese de belirli düzeyde ekonomik refah sağlanmış durumda. Bu sayımızda Suudi Arabistan ekonomisini inceliyoruz. Suudilerin hurmadan petrole, sanayiden ticarete olan gelişimini mercek altına alıyoruz. n ANALİZ SUUDI ARABISTAN Resmi adı : Suudi Arabistan Krallığı Yönetim şekli : Mutlak monarşi Kral : Salman Bin Abdülaziz el-Suud Veliaht : Muhammed bin Nayif Yüzölçümü : 2,149,690 km² Nüfusu : 31.3 milyon (2015 tahmini) Başkent (nüfusu) : Riyad (4,7 milyon) Diğer şehirleri (nüfusu): Cidde (3,6 milyon) : Mekke (1,7 milyon) : Medine (1,3 milyon) : Damman (1,3 milyon) Dili : Arapça Dini : İslam Trafik akışı : Sağ İnternet TLD : .sa Telefon kodu : 966 Resmi tatil : Cuma, Cumartesi Para birimi : Suudi Arabistan Riyali (SAR) Döviz kuru (sabit) : 1 $ = 3.75 SAR GSYİH (milyon $) : 648.971 (IMF 2015) KBGSYİH ($) : 53.149 (IMF 2015) Büyüme oranı (%) : 2,9 (IMF 2015) 2 TURKISHTIME KASIM 2015 GLOBAL EXPORT Petrol zengini SUUDI ARABISTAN’DA KAMU GELIRLERININ VE IHRACAT GELIRLERININ YÜZDE 90’I PETROLDEN ELDE EDILIYOR. PETROL FIYATLARINDAKI KÜRESEL DALGALANMALAR ISE ÜLKE EKONOMISINI DOĞRUDAN ETKILIYOR. S uudi Arabistan, dünyanın en önemli petrol ekonomisi ve dünyadaki petrol rezervlerinin yüzde 20’sine sahip. Ülkedeki petrol varlığından elde edilen gelirlerin 90 yıl süre ile devam edeceği tahmin ediliyor. Ekonominin yüksek oranda petrole dayalı olması, fiyatların uluslararası piyasalarda gösterdiği iniş ve çıkışlardan ülkenin doğrudan etkilenmesi sonucunu da beraberinde getiriyor. Suudi Arabistan’ın günlük ekonomi gündemini de sürekli petrol fiyatları belirliyor. Ham petrol üretimi ve petrole dayalı sanayilerin ekonomi içerisindeki ağırlığı, petrol fiyatlarının ve bu fiyatları etkileyen faktörlerin yakından takip edilmesini zorunlu hale getiriyor. Son yıllarda, petrole bağımlılığı azaltmak ve ülkenin her bölgesini kapsayan dengeli bir ekonomik kalkınmayı sağlamak amacıyla ülkede ekonominin çeşitlendirilmesine, altyapının geliştirilmesine ve istihdam olanakları yaratılmasına yönelik projelerin uygulanmasına ağırlık veriliyor. EN BÜYÜK ARAP EKONOMİSİ S.Arabistan, Arap ülkeleri arasındaki en büyük ekonomi. Ülke GSYİH’sindeki artış petrol fiyatları, petrol üretimi ve OPEC’in fiyat politikaları ile yakından ilintili bir grafik sergiliyor. Uluslararası petrol fiyatları arttıkça iş çevrelerinin ve tüketicilerin güveni yükseliyor, bir yandan da kamu gelirleri ve harcamalarını artırma etkisi gösteriyor. Tersi durumlarda büyüme hızı yavaşlıyor. Geçen sene, yüzde 4.3 oranında büyüyen S.Arabistan ekonomisinin bu yıl sonunda yüzde 2,5 ile 2,9 arasında bir büyüme yakalaması tahmin ediliyor. Bunda azalan petrol fiyatlarının büyük oranda etkisi bulunuyor. SU YERİNE PETROL FIŞKIRIYOR Ülkenin kesinleşmiş petrol rezervleri toplamı 265 milyar varilden fazla. Bu rakam, dünya rezervleri toplamının yüzde 20’sini oluşturuyor. Başka hiçbir ülkenin sahip olmadığı bu rezervlerin, önümüzdeki 90 yıl boyunca tüketim için yeterli olacağı ve yeni petrol alanlarının keşfiyle daha da artacağı tahmin ediliyor. Çöl iklimine sahip ülkede petrole erişmek su kaynaklarına erişmekten daha kolay. Söz konusu rezervlerin çoğu 70 milyar varil üretim düzeyi ile dünyanın en büyük petrol sahası olarak bilinen Ghawar’dan çıkartılıyor. Ghawar, ülkenin petrol ihtiyacının ve ihracatının ana dayanağı. Safaniyah ise dünyadaki en büyük açık deniz petrol sahası olarak bilinen bir diğer önemli bölge. Abqaiq ve Berri bölgelerinde de diğer önemli petrol sahaları yer alıyor. 3 TURKISHTIME KASIM 2015 Suudi Arabistan, Rusya ile birlikte dünyanın en büyük iki petrol üreticisinden biri konumunda. Rusya tarafından gerçekleştirilen üretim bazı, çoğu zaman daha yüksek olsa da Suudi Arabistan’ın rezervleri çok daha fazla. Üretilen petrolün büyük kısmı; çoğunlukla ham petrol biçiminde ihraç edildiğinden dolayı Suudi Arabistan, dünyanın en büyük petrol tedarikçisi. Hawiyah ve Ras Tanura bölgeleri S.Arabistan’ın doğalgaz bakımından en zengin sahalarına ev sahipliği yapıyor. OPEC’in verilerine göre, Suudi Arabistan’ın belirlenmiş doğalgaz rezervleri yaklaşık 7,15 trilyon metreküp civarında. Bu miktar, İran ve Katar’ın rezervlerinden daha düşük olmasına rağmen üretim düzeyi, dünya toplam üretiminin yaklaşık yüzde 5’ine karşılık geliyor. Ülkedeki likit doğalgaz üretimi ise günlük 1 milyon varilin üzerinde. İç piyasadaki doğalgaz talebinin 2030 yılında iki katına ulaşacağı da tahmin ediliyor. KRALLIK İÇİNDEKİ “KRALLIK”: SAUDİ ARAMCO Suudi Arabistan Krallığı’nın şirketi olan Saudi Aramco, dünyanın en büyük kanıtlanmış petrol rezervlerini yönetiyor. Kral Abdullaziz El-Suud ve dönemin ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt tarafından kurulan şirketin bugün kendisine ait “özel ANALIZ Rakamlarla S. Arabistan ekonomisi 2013 2014 Nominal GSYİH (milyar ABD $) Reel GYSİH’deki büyüme (%) 746 3.8 752 3.6 Kişi başı GSYİH, SAGP ($) Enflasyon, tüketici fiyatları (yıllık %) Petrol üretimi (bin varil/gün) 24.816 3.6 9.6 24.495 2.8 9.7 Arap petrolü ortalama fiyatı ($) İhracat (milyar $) İthalat (milyar $) Cari hesap dengesi (milyar $) Uluslararası rezerv (milyar $) 106.4 376 165 130 713 102 360 151 106 710 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Suudi Arabistan Ticaret Müşavirliği güvenlik kuvvetleri” dahi bulunuyor. Çoğunluk hisseleri S.Arabistan Krallığı’na ait. Petrolün yanı sıra dünyanın en büyük dördüncü büyük doğalgaz sahası da yine bu şirket tarafından işletiliyor. Saudi Aramco’nun gücüne güç katan bir diğer önemli husus da Suudi Arabistan’da çıkarılan petrolün maliyetinin diğer ülkelere göre düşük olması. Ülkede, petrolün üretim maliyeti varil başına 1,5 doların altında. Dünya ortalaması ise varil başına 5 dolar civarında. PETROL GELİRLERİ İLE SANAYİ KURULUYOR Uzun süredir ekonomisini çeşitlendirme ve istikrarsız petrol gelirlerine olan bağımlılığını azaltma çabaları gereği sanayi altyapısını güçlendirme yolunda olan Suudi Arabistan, bu sayede yeni istihdam için olanaklar yaratmayı da planlıyor. Geçmişte izlenen devletçilik ve korumacılık politikalarının bir sonucu olarak devlet egemenliğindeki ağır sanayi oldukça gelişkin durumda. Son yıllarda ise özel sektörün sanayiye yatırımları daha fazla artıyor. Petrol dışındaki sektörlerde, özel sektörün 2/3 oranında ağırlığı bulunuyor. Özel sektör ithalat, toptancılık ve perakendecilik, finans, inşaat, ziraat, madencilik ve hizmet sektöründe yoğunlaşıyor. Ülkede özel ve yabancı yatırımlara son yıllarda daha fazla teşvik sağlanıyor. Suudi Arabistan’ın rekabet gücünün olduğu ve ucuz girdi sağlanabilen alanlarda petrokimyasallar, kimyasallar ve plastik sektör- lerinde yapılacak yatırımlara öncelik veriliyor. Otomotiv, dayanıklı ev eşyaları ve paketleme malzemeleri gibi alanlarda yatırımların oluşturulması ise henüz yavaş yavaş ivme kazanıyor. Devlete ait olan Sabic, ülke sanayisinin bilinen en büyük şirketi konumunda. Şirket, Suudi Arabistan sanayisinin lideri olduğu gibi dünyanın da en büyük 10 petrokimya şirketinden biri. Sabic’e bağlı Hadeed şirketi ise Ortadoğu’nun en büyük çelik üreticisi. 4 TURKISHTIME KASIM 2015 KRALLIK TARİHİNİN EN BÜYÜK BÜTÇESİ Petrol rezervlerinin sınırlı bir geleceği var. Bu nedenle S.Arabistan, eninde sonunda tükenecek olan petrole bağımlı ekonomisinde gelir çeşitliliği yaratmak için büyük bütçeler belirliyor. 2015 yılı bütçesi ise Krallık tarihinin en büyük bütçesi olarak belirlendi. 229.3 milyar dolarlık (860 milyar SAR) bütçe 25 Aralık 2014 tarihinde hükümet tarafından onaylandı. GLOBAL EXPORT YENİ KRALIN MAAŞ JESTİ BÜTÇEDE REKOR AÇIK DEMEK S. Arabistan’ın 2015 yılı bütçesi 229.3 milyar dolar (860 milyar SAR) olarak belirlenirken bu yıl toplam gelirin 190.7 milyar dolar (715 milyar SAR) olacağı tahmin ediliyor. Bu da ülke bütçesinde 38.6 milyar dolar (145 milyar SAR) açık gerçekleşeceği anlamına geliyor. Kral Abdullah’ın ölümünden sonra 2015 Ocak ayında, yerine kardeşi Salman Bin Abdülaziz el-Suud (Kral Salman) kral oldu. Yeni kral, göreve geldikten sonra devlet memurları, emekliler ve öğrencilere 32 milyar dolar değerinde iki maaş ikramiye dağıttı. Dağıtılan ikramiyeler ile 2015 bütçe açığının öngörülenden daha yüksek olacağı ve yeni bir rekor olarak kayda geçeceği belirtiliyor. DIŞ TİCARETİ (milyar dolar) İhracat İthalat Ticaret hacmi Ticaret fazlası 2010 2011 2012 2013 2014 251,1 106,8 357,9 144,3 364,7 131,6 496,3 233,1 388,4 155,5 543,9 232,9 375,8 163,7 539,5 212,1 346,6 154,1 500,7 192,5 Kaynak: Trademap Bütçede yatırım programları ile uzun dönemde petrole bağlı olmayan büyümenin teşviki amaçlanıyor. 2015 bütçesinden en çok payı eğitim alıyor. Bu yıl S.Arabistan, 57.9 milyar doları eğitime harcayacak. Sağlık ve sosyal hizmetlere ise 42.7 milyar dolar ayrıldı. Bütçenin 10.7 milyar doları belediye hizmetlerinde, 16.8 milyar doları da altyapı ve ulaşım çalışmalarında kullanılacak. Su kaynakları ve diğer ekonomik kaynakların geliştirilmesi için de 16 milyar dolar harcanacak. 5 TURKISHTIME KASIM 2015 2020’YE KADAR EKONOMİ ÇEŞİTLENECEK 2015 yılında düşük seyreden petrol fiyatları, S.Arabistan’ı yakından ilgilendiriyor. Petrol fiyatlarındaki ciddi düşüş ve kamuoyunun gelecek endişelerine ilişkin olarak Kral Salman, ekonomik istikrarın korunacağını açıkladı. Küçük ve orta ölçekli işletmenlerin desteklenmesiyle güçlü bir ekonomik alan yaratılacağını söyleyen Kral Salman, sanayi ve hizmet sektörlerinin ulusal ekonomi içerisinde büyüyeceğine de işaret etti. Kral Salman’ın 2020 yılına kadar uzun vadede petrokimya, doğalgaz, elektrik, su arıtımı ve telekomünikasyon gibi önemli sektörlerde yatırımlara devam etmesi bekleniyor. Suudi Arabistan tarafından hayata geçirilmesi öngörülen yatırım projelerinin toplam maliyetinin 613 milyar dolar (2.3 trilyon SAR) olacağı tahmin ediliyor. Söz konusu yatırım projeleri çerçevesinde 140 milyar dolarlık altyapı yatırımı, 92 milyar dolarlık petrokimya, 88.9 milyar dolar değerinde elektrik ve su, 60 milyar dolarlık telekomünikasyon, 53.3 milyar dolarlık turizm yatırımı gerçekleştirilecek. Diğer 99 milyar dolar ise doğalgaz, BT ve eğitim harcamalarına yönlendirilecek. n ANALİZ HSBC Küresel Bağlantılar Suudi Arabistan Raporu–Mayıs 2015 SUUDİ ARABİSTAN’DA KALKINMA PROJELERİYLE BAĞLANTILI YÜKSEK SEVİYEDEKİ DEVLET HARCAMALARI VE KAMU SEKTÖRÜ MAAŞ PRİM ÖDEMELERİ DESTEĞİ İLE PETROL DIŞI SEKTÖRDEKİ BÜYÜMENİN, YAKIN VADEDE MAKUL DAYANIKLILIĞINI KORUYACAĞI ÖNGÖRÜLÜYOR. Suudi Arabistan, Dünya Bankası’nın “Doing Business” raporunda 189 ülke içinde “sınır ötesi ticaret” sıralamasında 92. sırada yer alıyor. 6 TURKISHTIME KASIM 2015 GLOBAL EXPORT K ısa vadede, petrol haricindeki büyüme tahminleri sağlam bir görünüm çiziyor. Azalan petrol gelirleri ve zayıflayan mali durum uzun dönemde ortaya çıkacak olumsuzluklar olarak görünüyor ancak bu durum gelişimi artırıcı reformlar için bir katalizör görevi görebilir. > Diğer alanlara kıyasla, görece daha az çeşitlendirilmiş olan yerel üretim bazına bağlı olarak, petrol dışı sağlam ekonomik büyüme güçlü bir ithalat talebine yol açacaktır. Suudi Arabistan’ın ithalat büyümesinde en güçlü kaynak Asya bölgesi (Japonya hariç) olacaktır. > Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) sektöründeki gelişmeler ve bilgi temelli ekonomiye geçişi teşvik etme, hükümetin 10 yıllık büyüme planları içerisinde yer alıyor. BİT ürünlerinin ithalat ve ihracatının, 2015-30 yılları arasında yaklaşık yıllık %8’lik bir büyüme sağlayacağı tahmin ediliyor. Suudi Arabistan enerji ağırlıklı bir ekonomi olmaya devam edecek olmasına rağmen, demografik yapısı ve yaşam standartlarının artması, BİT sektöründeki dış ticaret fırsatlarında gelecek yıllarda yaşanacak artış için uygun bir zemin hazırlıyor. Diğer taraftan, hükümet petrolden farklı bir alanda çeşitliliği amaçladığı için bilgi temelli ekonomiyi geliştirmeye giderek bağlı hale geldi. Hükümet, ülkenin kısıtlı yerel üretim kaynağı sebebiyle muhtelif ithalat ihtiyaçlarını yansıtan dış ticarete karşı genel olarak açık bir yaklaşıma sahip. lığını koruyacağı öngörülüyor. Yüksek bütçe açığı, bu sene ve önümüzdeki sene yüksek miktarda finansal hizmetler ve düşük borç seviyesi sayesinde devlet tarafından rahatlıkla finanse edilebilecek ancak devlet er ya da geç harcamalarını denkleştirip, uzun vadede finansal sürdürebilirliği iyileştirici tedbirler alacak. Bu daha küçük mali büyüme demek olsa da, işgücü ve ürün pazarlarında iş fırsatlarını ve rekabeti artıracak yapısal değişiklikler içererek sonunda petrol dışı sektöre fayda sağlayacak reformlar için katalizör vazifesi görebilir. Suudi Arabistan, Dünya Bankası’nın “Doing Business” raporunda 189 ülke içinde “sınır ötesi ticaret” sıralamasın- da 92. sırada yer alsa da, süregelen büyümesi ve ortamın genel olarak dış ticarete uygun olması dikkate alındığında ülke hakkındaki dış ticaret ile ilgili beklentiler cesaret verici. İthalattaki büyüme, orta sınıfın genişlemesi ile tüketim mallarına talebin artması ve bunun yanında altyapı projeleri için hammadde ve işgücü gereksinimi ile desteklenirken ihracat performansını ağırlıklı olarak petrol üretimi belirleyecek. İZLENMESI GEREKEN İHRACAT KORIDORLARI Suudi Arabistan’ın dünyanın önde gelen petrol ihracatçısı olması, önümüzdeki dönemde de mineral yakıt- UZUN VADEDE GÖRÜNÜM Ekonomik Görünüm - Birçok ekonomik kriter ülkenin devasa petrol sektörü tarafından belirlenmeye devam edecek. Yakın gelecekte petrol fiyatlarında önemli bir canlanma görülmezse, cari hesap fazlası yok olurken bütçe dengesi açık vermeye devam edecek. Kalkınma projeleriyle bağlantılı yüksek seviyedeki devlet harcamaları ve kamu sektörü maaş prim ödemeleri desteği ile petrol dışı sektördeki büyümenin, yakın vadede makul dayanıklı- Suudi Arabistan demografik yapısı ve yaşam standartlarının artması, BİT sektöründeki dış ticaret fırsatlarının artması için zemin hazırlıyor. 7 TURKISHTIME KASIM 2015 ANALİZ ların ülkenin en büyük ihracat ürünü olarak kalacağı anlamına gelerek, 20202030 yılları arasında ülkede toplam ihraç mallarında öngörülen büyümenin %84’üne katkıda bulunacaktır. Benzer şekilde, Suudi Arabistan’ın ana ihracat pazarlarına bakıldığında bunların hızla büyüyen ve enerji ihtiyacı yüksek olan Asya ülkeleri olduğu görülüyor. Bu durum da, enerji sektörünün önemini ve Suudi Arabistan’ın petrol ve petrol ürünlerinin önemli bir tedarikçisi olarak rolünü yansıtmakta- dır. 2030’da Suudi Arabistan’ın hızlı büyüyen ilk beş ihracat noktasının Asya ve Uzakdoğu’da Çin, Vietnam, Malezya ve Hindistan (her yıl ortalama % 10 büyüyen) olacağı öngörülmektedir. Çin, 2030 yılında da küresel ticaretteki artan etkisini ve büyük enerji ihtiyaçlarını yansıtarak Suudi Arabistan ihracatının ana alıcısı olacaktır. Benzer şekilde, Hindistan hızlı ekonomik büyümesiyle 2030’da Kore, Japonya ve ABD’yi geride bırakarak 2013’te bulunduğu beşinci sıradan yükselerek Suu- Suudi Arabistan’ın ana ihracat pazarlarına bakıldığında bunların hızla büyüyen ve enerji ihtiyacı yüksek olan Asya ülkeleri olduğu göze çarpıyor. 8 TURKISHTIME KASIM 2015 di Arabistan’ın ikinci en önemli ihracat noktası olacaktır. İZLENMESI GEREKEN İTHALAT KORIDORLARI Görece kısıtlı ve çeşitlenmemiş yurt içi üretim yapısı göz önünde tutulduğunda, yoğun petrol dışı büyüme güçlü bir ithalat talebi için uygun ortam sağlayacaktır. Devam eden altyapı inşa yatırımları, yatırımlarda ve inşaat ile ilgili ürünlerde güçlü bir artışa işaret ederken, bu durum makine ve nakliyat ürünlerinin 2020-2030 yılları arasında ithalat artışında önemli pay sahibi olmasıyla da kendini gösterecektir. Aynı zamanda, demografik baskılar ve artan yaşam standartlarına bağlı olarak güçlü özel sektör talebi, tüketici malları ithalatında artışa neden olacaktır. GLOBAL EXPORT Asya’dan (Japonya hariç) yapılan mal ithalatı yıllık ortalama %10’luk oran ile 2020- 2030 yılları arasında en büyük artışı gösterirken, bunu Sahra altı Afrika bölgesi yıllık ortalama %7 artış ile takip edecektir. Bu bağlamda, ABD en çok ithalat yapılan ülke konumundan üçüncülüğe gerilerken, Çin ve Hindistan ilk iki sırayı alacaktır. Bu iki ülkeye ek olarak Vietnam, Türkiye ve Meksika; 2020-2030 yılları arasında yıllık ortalama %10’un üzerinde artış ile yapılan ithalatın en hızlı büyüdüğü ülkeler (araştırmaya dahil edilen ülkeler arasında) olacaktır. Bu ürünlerin kaynaklarındaki çeşitlilik, Suudi Arabistan’ın geniş çeşitlilikte ithalat gereksinimlerini yansıttığı gibi, Avrupa ve Asya’daki ticaret güçleri arasında yer alan avantajlı coğrafi konumunu da göstermektedir. ELEKTRONİK ÜRÜNLERE ODAKLANMAK > Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) alanındaki gelişmeler ve bilgi temelli ekonomiye geçişin desteklenmesi, hükümetin son 5 yıllık planının bir özelliği olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durumun ekonomiyi modernize etmesi ve ekonomik aktiviteyi petrol odağından uzaklaştırması beklenmektedir. Bu desteğin bir göstergesi olarak, Dünya Ekonomik Forumu ve INSEAD tarafından hazırlatılan 2015 Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu’nda Suudi Arabistan, BİT konusunda 143 ülke arasında, İspanya’dan sonra 35. sırada yer almıştır. > Düşük petrol gelirlerine rağmen, 10. Gelişme Planı hükümetin, Ar-Ge ve süreçleri destekleyerek bir bilgi kültürü oluşturmak üzere, BİT’in geliştirilmesine yeni yatırımlarla destek vermeye devam edeceğini öngörmektedir. Ancak kısıtlı iç üretime karşın tüketici pazarındaki büyüme nedeniyle Suudi Arabistan, elektronik tüketici ürünleri de dahil olmak üzere, BİT ürünlerinin net ithalatçısı olmaya devam edecektir. > 2015-23 yılları arasında, elektronik ürünleri ihracatındaki büyümenin diğer alanlardaki ihracat büyüme oranlarından daha yüksek bir oranla yıllık %8 olması beklenmektedir. Bu büyüme, aynı İthalattaki büyüme, S. Arabistan’da orta sınıfın genişlemesi, tüketim mallarına talebin artması ve bunun yanında altyapı projeleri için hammadde ve işgücü gereksinimiyle destekleniyor. dönemdeki elektronik ürün ithalat büyümesi ile de paralel seyredecektir ki bu durum Suudi Arabistan’ın bu kategorideki dış ticaret açığının devam edeceğinin bir göstergesidir. > Suudi Arabistan Dünya Ticaret Organizasyonu’nun Bilgi Teknolojileri Anlaşması’na imza atan ülkeler arasında yer almaktadır. Bu anlaşma ile anlaşma kapsamında yer alan yaklaşık 250 elektronik ürün üzerindeki vergiler kaldırıl- KAYNAK: HSBC Küresel Bağlantılar Suudi Arabistan Raporu, Mayıs 2015 (Oxford Economics tarafından modellenmiştir) HSBC Bank Plc tarafından bu dokümanda verilen bilgilerden hiçbiri herhangi bir ülke veya bölgede faaliyette bulunan kişiler lehine ve Türkiye Cumhuriyeti’nde faaliyet gösteren bankalar yoluyla teklif, pazarlama veya satış amacıyla yayımlanmamıştır. Bu nedenle, bu belge, herhangi bir ülke ya da bölgedeki kişiler için ticaret teklifi ya da talebi mıştır. Anlaşmanın 200 farklı ürünü daha kapsayacak şekilde genişletilmesi, bu ürünler üzerindeki mevcut %5 ortalama verginin de düşmesine neden olacaktır. > Vergi oranı diğer ülkelere kıyasla yüksek olmadığı için, dış ticarete direkt etkisi yüksek olmayabilir. Ancak Suudi Arabistan hala genişletilmiş bir anlaşmadan BİT kültürünü yaymak ve genel ticaret ortamını iyileştirmek açısından faydalanabilir. n olarak anlaşılmamalıdır. Yayımlanmış olan doküman, dokümanın dağıtımını kısıtlayan ülke ya da bölgelerde bulunan ya da ikamet eden kişilere dağıtılma amacını taşımamaktadır. Doküman, hiçbir alıcısı tarafından kopyalanmamalı, çoğaltılmamalı, iletilmemeli ya da başkalarına dağıtılmamalıdır. Bu belgede yer alan bilgiler yalnızca genel bir tabiattadır. Kapsamlı olması amacıyla tasarlanmamıştır ve finans, hukuk, vergi ya da diğer 9 TURKISHTIME KASIM 2015 profesyonel alanlarda tavsiye niteliğinde değildir. Katkı sağlayanların görüşleri ve fikirleri kendilerine aittir, HSBC Bank A.Ş ve HSBC Bank Plc’ye mal edilemez. Bu belgede verilmiş görüş ya da beyanlara güvenilmesinden ötürü oluşacak kayıplardan HSBC Bank A.Ş. ve HSBC Bank Plc ya da katkı sağlayanlar hiçbir koşulda sorumlu olmayacaklardır. Bu doküman HSBC Bank Plc tarafından yayınlanmış olup, sadece bilgilendirme amacı taşımaktadır. TİCARET 50 yıldır dış ticaretinde fazla veriyor SUUDİ ARABISTAN, NEREDEYSE YARIM ASIRDIR DIŞ TICARETINDE FAZLA VERIYOR. 500 MILYAR DOLARA ULAŞAN DIŞ TICARETININ YAKLAŞIK 350 MILYAR DOLARLIK KISMINI PETROL ÜRÜNLERI OLUŞTURUYOR. K örfez İşbirliği Konseyi’ne (KİK) üye ülkeler arasında 2003 yılında kurulan gümrük birliği ve 2005 yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) katılmasının ardından Suudi Arabistan pazarlarını genişletti. Düşük gümrük vergisi oranları ile cazip hale gelen ticaret, S.Arabistan’ın global pazarlarda daha aktif yer almasının önünü açtı. Son 15 yılda ticareti kısıtlayan birçok politika terk edildi. DTÖ’ye verilen taahhütler sonucunda malın piyasaya girişi öncesinde onay istenmesi ve yerel acente kullanımı zorunlulukları kaldırıldı. Ticaret rejimi, Suudi olmayan işadamları için daha şeffaf hale getirildi. S.Arabistan’da KİK dışındaki ülkelerden ithal edilen mallara uygulanan genel ithalat vergisi oranı yüzde 5. Yerli sanayinin korunması amacıyla bazı ürünler için yüzde 12 vergilendirme de uygulanıyor. 2008’den bu yana Suudi hükümeti buğday, buğday unu ve hububatlardan alınan gümrük vergisini de sıfırladı. Ülkede genel bir kural olarak yerli üretim, kendi kendine yetme düzeyini aştığı zaman ithalat vergileri maksimum düzey olan yüzde 40’a kadar yükselebiliyor. Suudi Arabistan, istatistik bilgilerinin tutulduğu 1967 yılından bu yana dış ti- Suudi Arabistan’ın 8 milyar doları bulan gıda ithalatının 1,6 milyar dolarını pirinç oluşturuyor. caret fazlası veren ender ülkelerden biri. İhracatında en fazla rol oynayan ürün elbette petrol. OPEC’in içerisinde fiyat belirleyici konumunda. Yaklaşık 350 milyar dolarlık ihracat gerçekleştiren ülkenin gelirlerinin yüzde 90’ını petrol ve petrole dayalı ürünler oluşturuyor. İthalat rakamı 154 milyar dolar olan S.Arabistan’ın dış ticaret toplamı 500 milyar doları buluyor. Suudi Arabistan’ın coğrafi konumu da re- 10 TURKISHTIME KASIM 2015 eksport ticaretine olanak sağlıyor. Suudi Arabistan’ın ihracatında ve ithalatında ilk sırayı alan ülke Çin. Çin’den sonra en yüksek ihracatı ABD ve Japonya’ya yapıyor. İthalatta da ABD ve Hindistan ikinci ve üçüncü sırada geliyor. SUUDİLER “LÜKSE” DÜŞKÜN Suudi Arabistan’ın ihracatının yüzde 90’ı petrol ürünlerinden oluşuyorken it- GLOBAL EXPORT Türkiye’nin S.Arabistan’dan satın aldığı ilk beş ürün (bin dolar) Ürünler 2012 1 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (ilk şekillerde) 2 Etilen polimerleri (ilk şekillerde) 3 Asiklik alkoller 4 Asiklik hidrokarbonlar 5 İşlenmemiş alüminyum 2013 2014 1,001,554 594,153 938,672 605,577 1,020,533 605,071 92,565 99,33 173 114,614 73,585 567 79,361 79,361 79,361 Türkiye’nin S.Arabistan’a sattığı ilk beş ürün (bin dolar) Ürünler 2012 1 Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, sumak, karaman vb) 2 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar 3 Elektrik transformatörleri, statik konvertisörler, endüktörler 4 Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, dövülmüş, burulmuş, çekilmiş) 5 Yontulmaya, inşaata elverişli işlenmiş taşlar (kayagan hariç) 314,519 89,028 81,982 427,299 84,92 2013 313,27 21,608 223,987 293,127 93,287 2014 359,465 196,97 128,874 121,353 108,272 Kaynak: Trademap halatında pahalı ve lüks ürünler öne çıkıyor. Otomobil sektörü, Suudilerin ithalatında ilk sırayı alıyor. Suudiler, pahalı yarış arabaları ve lüks otomobiller ithal ediyor. Ayrıca hava taşıtları da ithalatın üst sıralarında yer alan ürünler... Altın ithalatı da S.Arabistan’ın vazgeçilmezleri arasında. Bunlardan sonra ise ülke, gıda ihtiyacının neredeyse büyük çoğunluğunu ithal ediyor. 8 milyar doları bulan gıda ithalatının 1,6 milyar dolarını ise ithal pirinç oluşturuyor. YATIRIMCILARA KAPILAR ARALANDI Petrol ihracatından elde edilen yüksek gelir ve yabancı sermayeye ihtiyaç duyulmaması gibi nedenlerle doğrudan yabancı sermaye girişi, Suudi Arabistan’ın ödemeler dengesinde önemli bir rol oynamıyor. Suudiler yakın zamana kadar ülkelerine yatırım çekmek yerine diğer ülkelere yatırım yapma politikasına sahip görünümdeydiler. Fakat Suudi Arabistan’ın 2005 yılında DTÖ’ye üyeliği ile yabancı yatırımlar üzerindeki kısıtlamalar ve vergi dezavantajları kaldırıldı. Krallığın, ülkeyi yabancı yatırımcılara açmak için göstermiş olduğu çabalar karşılığını gördü ve Dünya Bankası’nın “Doing Business” raporunda iş yapma kolay- lığı açısından 2005 yılında dünyada 67. sırada yer alan S.Arabistan 2014’te 26. sıraya yükseldi. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) verilerine göre, 2013 yılında Körfez İşbirliği Konseyi bloğuna yapılan 26 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırımın 12.2 milyar doları Suudi Arabistan’da gerçekleşti. Ülke Transparency International kamu sektörü yolsuzluğu sıralamasında 175 ülke arasında 2008 yılında 80. sırada iken 2014’te 49. sıraya kadar yükseldi. Yabancı sermayenin öneminin bugün artık daha fazla farkında olan ülkede daha fazla dış sermaye çekmeye yönelik birçok proje hazırlanıyor. n 11 TURKISHTIME KASIM 2015 TÜRKİYE İLE 5 MİLYAR DOLARLIK TİCARET - Türkiye ile S. Arabistan arasındaki dış ticaret 5 milyar doları aşıyor. İki ülke arasında son yıllarda karşılıklı yatırım ortamı da gelişiyor. - 2014 yılında Türkiye’nin bu ülkeye ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 4.5 azalarak 3 milyar düzeyinde gerçekleşti. Türkiye, S.Arabistan’a makina ve ulaşım araçları başta olmak üzere hububat, meyve ve sebze gibi gıda ürünleri ihraç ediyor. Türkiye’nin S.Arabistan’dan ithalatı ise 2.3 milyar dolar seviyesinde. İthalatın ana ürünü petrol ve petrole dayalı mamuller. KARŞILIKLI YATIRIMLAR ARTIYOR Türkiye’de 2014 itibariyle S.Arabistan sermayeli 486 firma faaliyet yürütüyor. Suudi Arabistan’ın Türkiye’deki doğrudan yatırımları 1.4 milyar dolar seviyesinde. Krallığın, Türkiye’deki önemli yatırımları arasında 2005 yılında Saudi Oger’e bağlı olan Dubai merkezli Oger Telecom tarafından Türk Telekom’un yüzde 55 hissesinin satın alınması ve Suudi Arabistan gıda şirketi Savola tarafından Yudum Gıda’nın National Bank of Kuwait’ten satın alınması yer alıyor. Ayrıca 2007 yılında Petkim’in yüzde 51 hissesini satın alan konsorsiyumda Suudi Arabistanlı Injaz Projects de yer aldı. Bir başka yatırım ise National Commercial Bank of Saudi Arabia (NCB)’den geldi. NCB, Ülker Grubu ile Boydak Grubu’nun ortak olduğu Katılım Bankası Türkiye Finans’ın yüzde 60 hissesini satın aldı. Bu hisseler karşılığında 1 milyar 80 milyon dolar ödeme yaptı. Öte yandan S.Arabistan’da Türkiyeli şirketlerin yatırım büyüklüğü de 1 milyar dolara ulaştı. Eczacıbaşı Vitra, Ülker-FMC, Fırat Pen, Star Döşemelik Kumaş, Has Turizm, Cons Jeans Suudi Arabistan’da yerleşik olarak faaliyet gösteren Türk firmaları arasında. YATIRIM İnşaat sektörü büyük fırsatlar barındırıyor SUUDİ ARABİSTAN, SÜREKLİ GELİŞİYOR. BU GELİŞMENİN GÖSTERGESİ İSE ÜLKENİN DÖRT BİR YANINDA YÜKSELEN BİNALAR VE YENİ KURULAN ŞEHİRLER… İNŞAAT FAALİYETLERİ TÜRK ŞİRKETLERİ İÇİN FIRSATLAR SUNARKEN, ENERJİ DE YENİ İŞBİRLİKLERİNE AÇIK. T ürkiye ve Suudi Arabistan arasında son yıllarda iyi ilişkilere sahne olan bir siyasi ortam ve işbirliği var. Siyasetteki bu ilişkilerin ticari ortama da yansıması gecikmedi ve her iki ülke dış ticareti ve karşılıklı yatırımlarını artırıyor. Suudi Arabistan’ın inşaat faaliyetlerine 2020 yılına kadar, yüz milyarca dolar harcaması bekleniyor. Türk firmaları da bu fırsatları değerlendirmenin peşinde. Ülkede gıda sektöründeki Türk yatırımlarının yanı sıra müteahhitlik alanındaki yatırımlar da gün geçtikçe artıyor. S.Arabistan enerji ve ulaşım sektörleri de birçok yatırım projesine evsahipliği yapıyor. Özellikle elektrik santrallerine büyük ihtiyaç duyuluyor. Ülkede yabancı ortaklar için birçok kolaylık da sağlanıyor. Serbest bölgeler ve organize sanayi bölgelerinde yapılan ortak yatırımlara ciddi teşvikler sağlanıyor. S. Arabistan, yabancı ortaklara düşük vergiler uygularken düşük maliyetli enerji de sağlıyor. Öte yandan Suudiler, Türkiye’de gayrimenkul sektörüne büyük ilgi duyuyor. HER YER İNŞAAT Suudi Arabistan’da uzun yıllar inşaat sektörünün gelişmesine yönelik politikalar uygulandı. 2008 yılında sektörde yaşanan inşaat patlaması nedeniyle kapasite artırımına gidildiği halde, Krallık’ta faaliyet gösteren sekiz çimento fabrikasının stokları tükendi. Özellikle kriz yılı olan 2009’da inşaat alanındaki projeler ikiye katlandı. 2011 yılında 72 milyar dolar, 2012 yılında 62.6 milyar dolar ve 2013 yılında 78.2 milyar dolar büyüklüğünde inşaat projesi tamamlandı. 2014 yılında 58.8 milyar dolara ulaşan inşaat projelerinin 2015 yılı sonunda 63 milyar dolara ulaşacağı tahmin ediliyor. Ülkede sadece son beş yılda gerçek- 12 TURKISHTIME KASIM 2015 leşen inşaat yatırımlarına 220 milyar dolar harcandı. Eğitim ve sağlık hizmetlerine büyük önem veren hükümetin 465 yeni okul, 1500 okul yenileme ve 34 yeni sağlık binası projesi bulunuyor. 2020 yılına kadar tamamlanacak projelerle birlikte 420 milyar dolarlık yatırım tamamlanmış olacak. TÜRK FİRMALARI 15 MİLYAR DOLARLIK İŞ ÜSTLENDİ Ekonomi Bakanlığı Suudi Arabistan Ticaret Müşavirliği’nin ülke raporunda yer GLOBAL EXPORT alan istatistiklere göre Suudi Arabistan, Türk müteahhitlerin Körfez ülkeleri arasında Katar’dan sonra ikinci, dünya genelinde ise yedinci sırada en çok iş aldıkları ülke konumunda bulunuyor. Türkiye Müteahhitler Birliği’nin verilerine göre ise Türk firmaları, 2014 yılı sonuna kadar Suudi Arabistan’da toplam 221 proje ve 14.3 milyar dolar tutarında proje üstlendi. YENİ HAVAALANLARI YAPILIYOR Bölgesel lojistik ve ticaret merkezi olma amacıyla projeler yürüten Suudi Arabistan’ın 2014 bütçesinde ulaşım, 17.76 milyar dolar yatırım ile en fazla ödeneği alan üçüncü sektör oldu. 2013-2017 yılları arasında ulaşım altyapı projelerinin toplam değerinin 25.5 milyar doları bulması öngörülüyor. Ülkede King Abdulaziz, King Khaled ve King Fahd Uluslararası Havalimanları olmak üzere üç büyük uluslararası havalimanı ile birlikte 22 yerel havaalanı bulunuyor. Hac mevsimindeki ihtiyacı karşılamak amacıyla Cidde’deki Kral Abdülaziz Uluslararası Havaalanı’nın iki yeni terminalin eklenmesiyle yılda 80 milyon yolcu kapasitesine çıkarılması planlanıyor. ENERJİ İHTİYACI ARTIYOR Suudi Arabistan’da devletin petrol tekeli olan Saudi Aramco şirketi, elektrik şebekelerine duyulan bağımlılığı azaltmak amacıyla beş adet elektrik santralinde kendi elektriğini üretiyor. Artan talebin karşılanması için 2023 yılına kadar enerji kapasitesinin neredeyse iki katına (60 bin megavat) çıkarılması gerekiyor. Elektrik enerjisi yanında ülkenin petrokimya sektöründe de ortak yatırım alanlarında fırsatlar bulunuyor. BİSKÜVİ VE ÇİKOLATA PAZARINDA TÜRK HAKİMİYETİ 1980’li yıllarda Ülker, S.Arabistan pazarına girdi. 1999’da Cidde’de fabrika kurdu. Toplam 25 bin metrekarelik kapalı alanı bulunan fabrikanın 12 üretim hattında bisküvi, çikolata, gofret ve kek üretimi yapılıyor. Bisküvi ürünlerinde pazara hakimiyet kuran firma, çikolata ve kek kategorisinde rakiplerini zorluyor. Yaşar Holding de Pınar markasıyla S.Arabistan’a ihracat gerçekleştiriyor. Peynir pazarında bilinirliği hayli yüksek. Suudi Arabistan, et ürünlerinde çok büyük ithalatçı. Bu ürün pazarı, Türk firmaları için geniş potansiyeller ve fırsatlar barındırıyor. TÜRK MÜTEAHHİTLİK FİRMALARI SUUDİ ARABİSTAN’DA AVM’LERDE TÜRK MARKALARI Suudi Arabistan’da Collezione, Koton, Aydınlı Grup, Colin’s, Penti, Adil Işık, Gizia, LC Waikiki, Ay Marka, Mavi, Avva ve Balizza’nın mağazaları bulunuyor. Ülkede perakende alışveriş, sıcaktan dolayı caddelerde değil AVM’lerde gerçekleşiyor. Suudi Arabistan’ın perakende sektörü de AVM kültürüne çabuk adapte oldu, nitekim birçok Türk firması AVM’lerde boy gösteriyor. BITEN PROJELER > Jubail C10 Deniz Suyu Soğutma Kanalı – ENKA İnşaat > Cidde Şehri Orta ve Güney Bölgesi (2. Aşama) Ana Tali Kanalizasyon Şebekelerinin Yapımı – Güriş İnşaat > Mekke Tünelleri – STFA İnşaat > King Khalid Tünelleri – STFA İnşaat > Yanbu Rafinerisi – Tekfen İnşaat > Doğu Bölgesi İsale Hattı Faz-2 – Yüksel İnşaat > Murwani Barajı – Yüksel İnşaat SUUDİLER GAYRİMENKULE GELİYOR Suudi Arabistan merkezli Albassam Group ve Sumou Holding, Türkiye’de gayrimenkul yatırımı yapmak için Suudi Arabistan’da 1 milyar dolar büyüklüğünde yeni bir fon kuracak. Fon grubu, Türkiye’de TOKİ ve Emlak Konut ile çalışmayı planlıyor. Geçen yıl Türkiye’de yabancıların yaptığı gayrimenkul alımlarında Suudi yatırımcılar, toplamda 1 milyon 509 bin metrekarelik birincisi olmuştu. Bu alımı 1.578 farklı yatırımcı gerçekleştirdi. Albassam Group da yaptığı açıklamada 500 bin metrekarelik yatırım yapmak istediğini belirtti. Yani geçen sen tüm Suudi yatırımcıların 13 TURKISHTIME KASIM 2015 DEVAM EDEN PROJELER > Riyad Metro Projesi Paket 1 – Doğuş İnşaat > Prens Mohammed Bin Abdulaziz Uluslararası Havaalanı Yeni Terminal Binası ve altyapı işleri – TAV > Taif Hastane Kompleksi – Yenigün İnşaat > Suudi Arabistan F 15 Modernizasyon Programı Kapsamında King Khalid Hava Üssü Kampus İnşaatı – Yüksel İnşaat yaptıkları yatırımların üçte biri oranında bir yatırımı, bu fon grubu tek başına yapmak istiyor. Eğer bu yatırımlar gerçekleşirse Türkiye gayrimenkul piyasasında hareketli bir gündem oluşması muhtemel. n KÜLTÜR Sosyal yaşamı tepeden tırnağa din belirliyor SUUDİ ARABİSTAN’DA DİN, SOSYAL YAŞAMDAN POLİTİKAYA VE İŞ DÜNYASI KURALLARINA KADAR HAYATIN HER ALANINI BELİRLİYOR. SUUDİ VE ERKEK İSENİZ VATANDAŞ OLARAK ÜLKEDEKİ DİĞER HERKESTEN DAHA FAZLA AYRICALIĞA SAHİPSİNİZ. A rap Yarımadası’nda bulunan en büyük ülke olan Suudi Arabistan Krallığı’nda şeriat yasaları, anayasa olarak kabul ediliyor. Ülkede siyasi parti yok. Yasama ve yürütme gücü kralın elinde. Krallık ise Suudi Ailesine ait. Kral öldükten sonra en büyük kardeşi yerine geçebiliyor. Daha ön- ce mevcut kral, yerine bir halef seçiyordu ama artık Suudi Arabistan’da kral seçimi ile ilgili reforma gidiliyor. Kral artık halefini kendi seçemeyecek. Bunun yerine Kraliyet ailesi üyelerinden oluşan Biat adı verilen özel bir konsey, gizli oylama yöntemiyle yeni kralı belirleyecek. Üç halef adayı ise Kral tarafından tespit edilecek. An- 14 TURKISHTIME KASIM 2015 cak Konsey, yönetim için yetersiz gördüğü kralın haklarını elinden alma gücüne sahip olacak. Suudi Arabistan Kralı, bakanlar kurulunu da kendisi atıyor. Ülkede “meclis” adı verilen oturumlar yapılıyor. Suudi Arabistan vatandaşı olan her yurttaş, bu oturumlara başvurarak Kral’a şikayetlerini iletebiliyor ve yardımını isteyebiliyor. GLOBAL EXPORT AYRICALIKLI SUUDİLER Suudi Arabistanlılar, yerli kabilelerin soyundan gelen Suudi Araplardan oluşturuyor. Aslında ülkede Arap kavramı daha çok S.Arabistan’a diğer Arap ülkelerinden gelmiş kişiler için kullanılıyor. Bu kesim ülkede vatandaşlık hakkına sahip değil. Her iki yılda bir oturum hakkını yenileyerek uzun süre kalabiliyorlar. Ülkenin vatandaşlarını Suudi olan Araplar oluşturuyor ve bunlar kendilerine Arap kelimesinden çok Suudi diyor. Evlenme yoluyla dahi vatandaşlık alınamıyor. Vatandaşlık için bir Suudi soyundan gelmek gerekiyor. Suudi vatandaşlarının çoğunluğunu Selefiyye mezhebinden gelen Sünniler oluşturuyor. Ülkede özellikle Suudi vatandaşı olan erkeklerin büyük ayrıcalıkları var. Adalet önünde dahi bir S.Arabistan vatandaşı, ülkedeki diğer kişilerden daha ön planda ve bu yüzden ülkenin adalet sistemi sık sık sorgulanıyor. Ülkede ekonomisi yabancı işgücüne bağımlı. Suudiler, genelde şirket sahibi oluyorlar. Krallık tarafından, 100 kişiden fazla işçi çalıştıran işletmelerin yüzde 30 oranında Suudi vatandaşı çalıştırması zorunlu kılınmış. Çalışan Suudilerin ise işe gitme mecburiyeti yok ama maaşları düzenli yatırılmak zorunda. İşverenin de bir Suudiye “mazeret sorma hakkı” yok. yor, devlet hiçbir vergi almıyor. KADIN HAKLARI KISITLI Suudi vatandaşı olmalarına rağmen kadınlar, Suudi erkeklerine kıyasla daha az haklara sahipler. Çalışma hayatında ve sosyal yaşamda katı bir biçimde cinsiyet ayrımı söz konusu. Aile ortamı dışında ka- dın ve erkek bir araya gelmiyor. Kadınların doktorluk, hemşirelik ve öğretmenlik yapmak dışında halka açık yerlerde çalışmaları kesinlikle yasak. Ülkede kadınların araba kullanması da yasak. En önemlisi yanlarında bir erkek (eş, baba, kardeş, çocuk) olmadan dışarıda bulunmaları da yasak. Cidde gibi büyük kentlerde bu kural son yıllarda esnetilmiş durumda. Şehirde tek başına birçok kadın görünebiliyor fakat kırsalda hala bu kurallar çok sıkı. Bu kurallar Suudi kadınlar için geçerli fakat yabancılar için de dışarıda, yanındaki eşi de olsa herhangi bir samimiyet uygun görülmüyor. KARMA EĞİTİM YOK Okullarda kız ve erkek öğrenciler ayrı ayrı eğitim görüyorlar. Karma eğitim yok. Yani aynı okulun bir kız öğrenci girişi bir de erkek öğrenci girişi bulunuyor. Ülkedeki eğitimde İslami öğretiler ağırlıklı aynı zamanda yabancı dil eğitimi de çok yaygın. Eğitim görmüş her Suudi akıcı derecede İngilizce konuşabiliyor. Ülkenin iş hayatında da Arapçadan daha çok İngilizce kullanılıyor diyebiliriz. Ülkede en çok İngiliz ve Amerikan şirketlerinin yaygın olması bu durumu da tetikliyor. Kız çocukları genelde 8-9 yaşından sonra kapalı giysiler kullanıyor. Ülkedeki bu dini kurallar oyuncaklara dahi yansıyor. Barbi bebeklerin İslami usullere göre hazırlanmış sürümleri bulunuyor. Ülkede reklamlarda çocuk göstermek de yasak. Bu yüzden mağazalardaki reklam afişlerinde çocukların yüzlerine yer verilmiyor. CİDDE BATI’YI ARATMIYOR Suudi Arabistan da kültürel yaşam, dinin etkisini olanca gücüyle taşırken birçok yasağın yanında ise refah düzeyi oldukça yüksek. Hatta birçok Batı ülkesinden daha modern şehirleşme ve daha tüketime dayalı bir yaşayış hakim. Özellikle alışveriş kültürü. Suudiler, büyük alışveriş merkezlerine düşkünler. Alışveriş merkezleri çok kalabalık olabiliyor. Bazı günler ise sadece ailelere açık olarak faaliyet gösteriyorlar. Cidde, Riyad gibi büyük şehirlerde Avrupa’nın büyük kentlerinde görebileceğiniz birçok mağaza yer alıyor. n 15 TURKISHTIME KASIM 2015 TÜRKİYE İLE 5 MİLYAR DOLARLIK TİCARET - Türkiye ile S. Arabistan arasındaki dış ticaret 5 milyar doları aşıyor. İki ülke arasında son yıllarda karşılıklı yatırım ortamı da gelişiyor. - 2014 yılında Türkiye’nin bu ülkeye ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 4.5 azalarak 3 milyar düzeyinde gerçekleşti. Türkiye, S.Arabistan’a makina ve ulaşım araçları başta olmak üzere hububat, meyve ve sebze gibi gıda ürünleri ihraç ediyor. Türkiye’nin S.Arabistan’dan ithalatı ise 2.3 milyar dolar seviyesinde. İthalatın ana ürünü petrol ve petrole dayalı mamuller. KARŞILIKLI YATIRIMLAR ARTIYOR Türkiye’de 2014 itibariyle S.Arabistan sermayeli 486 firma faaliyet yürütüyor. Suudi Arabistan’ın Türkiye’deki doğrudan yatırımları 1.4 milyar dolar seviyesinde. Krallığın, Türkiye’deki önemli yatırımları arasında 2005 yılında Saudi Oger’e bağlı olan Dubai merkezli Oger Telecom tarafından Türk Telekom’un yüzde 55 hissesinin satın alınması ve Suudi Arabistan gıda şirketi Savola tarafından Yudum Gıda’nın National Bank of Kuwait’ten satın alınması yer alıyor. Ayrıca 2007 yılında Petkim’in yüzde 51 hissesini satın alan konsorsiyumda Suudi Arabistanlı Injaz Projects de yer aldı. Bir başak yatırım ise National Commercial Bank of Saudi Arabia (NCB)’den geldi. NCB, Ülker Grubu ile Boydak Grubu’nun ortak olduğu Katılım Bankası Türkiye Finans’ın yüzde 60 hissesini satın aldı. Bu hisseler karşılığında 1 milyar 80 milyon dolar ödeme yaptı. Öte yandan S.Arabistan’da Türkiyeli şirketlerin yatırım büyüklüğü de 1 milyar dolar seviyesine ulaştı. Eczacıbaşı Vitra, Ülker-FMC, Fırat Pen, Star Döşemelik Kumaş, Has Turizm, Cons Jeans Suudi Arabistan’da yerleşik olarak faaliyet gösteren Türk firmaları arasında. PROJELER Ekonomi şehirleri kuruluyor KÜRESEL YATIRIM SERMAYESINDEN DAHA FAZLA PAY ALMAK ISTEYEN S. ARABISTAN, “EKONOMI ŞEHIRLERI” ADINI VERDIĞI ALTI KENTIN KURULMASI HAZIRLIKLARINA BAŞLADI. BU BÖLGELERE GELEN YATIRIMCILARA, DÜŞÜK MALIYETLI ENERJI SAĞLANACAK. S uudi Arabistan Krallığı, Genel Yatırım İdaresi’nin (SAGIA) kontrolünde ülkeye yatırımcı şirketleri çekebilmek hedefiyle iş dünyasının ihtiyaçlarını bir merkezde toplayacak olan altı “ekonomi şehri” (economic cities) için düğmeye basılacağını duyurdu. Ekonomi şehirlerinde yatırımcılara sunulan en önemli teşvikler arasında ucuz enerji yer alıyor. Yeni girişimleri kolaylaştıracak yasal düzenlemeler ve teşviklerin yanı sıra şehirler yaşam alanları ve yerleşim birimleriyle tam anlamıyla bir kent yapısının tüm özelliklerini taşıyacak. Yakın zamanda hız verilen proje kapsamında Kral Abdullah Şehri’nin Washing- ton DC’den daha büyük bir metropol olması planlanıyor. Cidde’ye 100 kilometre mesafede çölün ortasında inşa edilecek şehir projesi 100 milyar dolara mal olacak. Kısa adı KAEC olan, Kral Abdullah Ekonomik Şehri ölen Kral Abdullah’ın petrol bittiğinde ülkesinin geleceği için umut bağladığı dört yeni şehirden biri. 70 kilometrekarelik alan üzerine inşa edilen kentin şu ana kadar yüzde 15’i tamamlandı. Projenin 20 yıl içerisinde bitmesi bekleniyor. KAEC projesini, Emaar Ekonomik Şehri isimli halka açık bir Suudi şirketi yönetiyor. İlk olarak 2005 yılında duyurulan proje ile kent, hızlı trenlerle Mekke ve Medine şehirlerine bağlanacak ve hacılar için önemli bir turistik merkez olacak. DÖRT ŞEHRİN PROJESİ HAZIR > Rabigh’de “Dünyanın Gelecek Büyük Ekonomik Şehrinin Doğuşu” sloganı ile King Abdullah Ekonomi Şehri (KAEC) > Hael’de “Dünyanın Yeni Bir Ritmi Var” sloganı ile Prince Abdulaziz bin Musaid Ekonomi Şehri (PABMEC) > Medine’de “Medine’nin Büyüsü ile Aydınlanmış” sloganı ile Knowledge Ekonomi Şehri (KEC) > Jazan’da “Sanayide Rekabetçiliğe Ulaşmak” sloganı ile Jazan Ekonomi Şehri (JEC) şu anda projelendirilmiş durumda... > Diğer iki ekonomi şehrinin Tabouk ve Doğu İl’de kurulması düşünülüyor. n 16 TURKISHTIME KASIM 2015
