Mühendislik Ekonomisi

Bilişim Sistemleri
Modelleme, Analiz ve Tasarım
Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU
Ders Akışı
Hafta 10-11. Nesneye Yönelik Sistem Analizi
Haftanın Amacı
Bilişim sistemleri geliştirmede nesneye yönelik sistem
analizi detaylı olarak açıklanmaktadır.
Giriş
Bilişim sistemi geliştirme sürecinde nesneye yönelik
sistem analizi geleneksel yaklaşıma benzer şekildedir.
Planlama, analiz, tasarım, gerçekleştirme aşamaları ve
faaliyetleri de aynı şekildedir. Nesneye yönelik
yaklaşımın temel farklılığı nesneler ve aralarındaki
etkileşimlerin
dikkate
alınmasıdır.
Geleneksel
yaklaşımda veri akış diyagramları kullanılırken nesneye
yönelik
yaklaşımda
etkileşim
diyagramları
hazırlanmaktadır. Aynı şekilde, varlık ilişki diyagramları
yerine sınıf diyagramları kullanılmaktadır.
Nesneye Yönelik Sistem Analizi
Bu yaklaşımda prototip oluşturma oldukça kolay ve detay
kapsamında gösterilebilmektedir. Özet olarak, sistem
faaliyetlerini göstermek için kullanılan diyagramlar temel
farklılığı ve diyagram çeşitliliğinin olmasıdır.
Nesneye Yönelik Sistem Analizi
Bu yaklaşımda uygulama ihtiyaçlarını tanımlama için
ilişkili ve bağımsız iki diyagramdan yararlanılmaktadır.
Sınıf diyagramı ve kullanım senaryosu diyagramıdır.
Sınıf diyagramında sınıf tanımlamaları ve ilişkileri,
kullanım
senaryosu
diyagramında
ise
bilişim
sistemindeki kullanımları, senaryoların belirlenmesi için
hazırlanmaktadır. Bu şekilde sistemin gerçekleştirilmesi
sırasında senaryoları belirlenmiş olmaktadır.
Nesneye Yönelik Sistem Analizi
Bilişim sistemi tasarımında gerçekleştirilecek olan
analizin birincil amacı; karşılanması düşünülen ihtiyacın
mantıklı, kolay anlaşılır ve kontrol ( test ) edilmesine
olanak sağlayan modelin oluşturulmasıdır. İhtiyacın
karşılanması analiz aşaması içerisinde gerçekleştirilmez.
Bu aşamada hedeflenen ihtiyacın tam olarak
anlaşılmasını
sağlayabilmektir.
Gerçek
dünyanın
modellenmesi için kavramsal sınıfları belirlenmektedir.
Yazılımda bulunması gerekli nesneleri ve detayları ile bu
aşamada ele alınmamaktadır.
Kullanım Senaryosu Modelleme
Davranış, dış olaylara karşı verilen tepkidir. Bilişim
sisteminde sistem dışından ve kontrol edilebilen
davranışlarını kullanım senaryoları ile gösterilmektedir.
Buradaki senaryolarda aktör ile bilişim sistemi arasındaki
gerçekleşen olaylar dikkate alınmaktadır.
Kullanım Senaryosu Modelleme
Bu modellemede; aktörler ve senaryoları, ek
tanımlamaları, şartları birlikte görsel hale getirilmektedir.
Bu diyagram olarak tanımlamak yetersizdir. Aynı
zamanda bilişim sisteminin beklenen davranışını
açıklayan bir model olduğu ifade edilmektedir. Geliştirilen
bilişim sisteminin ihtiyaçları, talepleri karşılamaya
uygunluğunu senaryolar ile kontrol (test) edilmektedir.
Kullanım Senaryosu Modelleme
Bu modellemede; aktörler ve senaryoları, ek
tanımlamaları, şartları birlikte görsel hale getirilmektedir.
Bu diyagram olarak tanımlamak yetersizdir. Aynı
zamanda bilişim sisteminin beklenen davranışını
açıklayan bir model olduğu ifade edilmektedir. Geliştirilen
bilişim sisteminin ihtiyaçları, talepleri karşılamaya
uygunluğunu senaryolar ile kontrol (test) edilmektedir.
Özet olarak, Nesneye yönelik sistem analizinin birinci
adımıdır.
Aktörler
Aktörler, UML kullanım senaryosu diyagramında
özelliklere ve işlemlere sahip olduğundan bir sınıf
şeklinde gösterilebilir. Şematik gösteriminde ise çöp
adam olarak görülmektedir.
Aktörleri ve senaryoları belirlemek için bilişim sisteminin
sınırları belirlenmelidir. Bilişim sisteminin sınırları
içerisinde hangi işlemlerin olup olmayacağı aktörlerin ve
senaryoların değişmesine neden olur. Sistem akışı adım
adım
özetlendiğinde
aktörleri
belirlemek
kolaylaşmaktadır.
Kullanım Senaryoları
Senaryo, bir aktöre fonksiyonel bir değer katmaktadır.
Aktörlerin görevlerinin belirlenmesi ile kullanım
senaryoları
elde
edilmektedir.
Aynı
zamanda,
fonksiyonel
ihtiyaçların
belirlenmesiyle
de
hazırlanabilmektedir. Fonksiyonel ihtiyaç, birçok durum
için senaryo olarak modellenmektedir.
Kullanım senaryolarının gösterimi elips şeklindedir.
Senaryonun adı elipsin içine veya altına yazılır.
Genellikle aktör ve senaryoların etkileşimde olması
gerekmektedir. Bir aktörün diğer bir aktörle etkileşimde
olmaması gerekmektedir.
Kullanım Senaryoları
Kullanım senaryoları
bulunmaktadır:
arasında
üç
farklı
ilişki
İçerme : Bir senaryoda kullanılan başka bir senaryo
belirtilir.
Genişletme :
hazırlanmalıdır.
Senaryolar
Özelleştirme: Sınıflar arası
senaryolarda türetilebilir.
doğal
akışlarına
türetme
ilişkileri
göre
gibi
Kullanım Senaryoları
Senaryo belgesi yapısı değişiklikler göstermesine karşın
aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:
adı
 İlgili aktörler
 Senaryo ön koşulları
 Senaryo son koşulları
 Senaryo temel akışı
 Özel durumlar için oluşturulacak alternatif akışlar
 Senaryo
Kullanım Senaryosu Sözleşmeleri
Kullanım
senaryoları,
bilişim
sisteminin
modellenmesinde yeterli olmasına karşın karmaşık
işlemleri de bulunmaktadır. Bu durumlarda anlaşılmasını
kolaylaştırmak için sözleşme yazılmaktadır.
Sözleşme, bilişim sistemi için ön koşulları sağlandığında
uygulama nesnelerinin son durumlarını tanımlayan
yapılardır. Özet olarak, sözleşmelerle nesnelerdeki
değişimlerinde gösterilmektedir.
Sınıf Modelleme
Nesneye yönelik sistem analizinde sistemin içsel yapısı
sınıf modeli ile tanımlanmaktadır. Sınıflar ile birlikte
özellikleri,
işlemleri,
bağlantıları,
bütünleşmeleri,
birleşimleri, genelleştirilmeleri de bulunmaktadır. Sınıf
diyagramının çizilmesiyle bu öğeleri görsel olarak
sunulmaktadır.
Nesneye yönelik sistem analizinde kullanım senaryosu
modelleme ile sınıf modelleme eşzamanlı olarak
hazırlanmaktadır. Bu şekilde, her ikisi birbirlerine destek
sağlamaktadır.
Sınıf Modelleme
Nesneye yönelik sistem analizinde sistemin içsel yapısı
sınıf modeli ile tanımlanmaktadır. Sınıflar ile birlikte
özellikleri,
işlemleri,
bağlantıları,
bütünleşmeleri,
birleşimleri, genelleştirilmeleri de bulunmaktadır. Sınıf
diyagramının çizilmesiyle bu öğeleri görsel olarak
sunulmaktadır.
Nesneye yönelik sistem analizinde kullanım senaryosu
modelleme ile sınıf modelleme eşzamanlı olarak
hazırlanmaktadır. Bu şekilde, her ikisi birbirlerine destek
sağlamaktadır.
Özellikleri Belirleme
Bir sınıfın özellikleri; oluşturulan nesne özgü değerleri
alan verilerdir. Bilişim sistemini analiz eden uygulamada
kavramsal sınıfları belirlerken kullanım senaryolarını
ilgilendiren özellikleri de oluşturmalıdır. Özellikleri basit
veri tiplerindendir, daha karmaşık olması durumunda
sınıf olmaktadır.
Bağlantıları Belirleme
Nesnelerin işbirliğinde olduğu ilişkilerin belirlenmesini
sağlamaktadır. Bilişim sistemi gerçekleştirildiğinde,
sınıflar arasındaki bağlantıları, sınıflardaki belirli
özelliklerle
gösterilmektedir.
Analiz
aşamasında,
bağlantıları çizgiler ve çoğul oluşturma simgeleri ile
çizilmektedir.
Bağlantıların belirlenmesi, sınıfların belirlenmesindeki
gibi kullanım senaryoları dikkate alınır. Senaryolarda
bulunan eylemler olası bağlantılardır. Bilişim sistemi
amacı dışındaki bağlantıları gereksiz olmaktadır.
Sınıf Diyagramı
Kullanım senaryoları ile analizi gerçekleştirilen bilişim
sisteminin uygulama modelini göstermektedir. Bu
diyagramın yapısı sınıfları, ilişkileri ve sınıfların özellikleri
bulunmaktadır. Sınıfların işlemlerinin belirlenmesi
tasarım aşamasının ilk adımıdır. Sınıf diyagramına
işlemlerin dahil edilmesiyle davranışları da belirlenmiş
olmaktadır. Sınıflara ait daha fazla özelliğin eklenmesi
sistem analizi ve ihtiyaçların belirlenmesi ile ortaya
çıkmaktadır.
Kaynakça
1.
2.
3.
4.
Arthur M. Langer, “Analysis and Design of
Information Systems”, Third Edition , Springer.,
2010.
Simha R. Magal, Jeffrey Word, “Essentials of
Business Processes and Information Systems”,
John Wiley & Sons, 2009.
Kenneth E. Kendall and Julie E. Kendall,, “Systems
Analysis and Design”, 8th Edition), Prentice Hall
College Div., 2010.
Kalıpsız O., Buharalı A., Biricik G., “Bilgisayar
Bilimlerinde Sisten Analizi ve Tasarımı ”,Papatya
Yayıncılık, 2006.