TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MUHAMMED HlDlR HÜSEYiN
ce mehdi olarak ortaya çıkıp hakimiyetini
kuracağını iddia etmiştir. Bu inancın Küseyyir ve Seyyid el- Himyeri'nin şiirlerine
de aksettiği görülmektedir (bk. KEYSANİYYE ) .
Muhammed b. Hanefiyye'nin kahrakonusu tarihi
olaylara uygun olmayan dini-destani hikayeler Türk halk edebiyatında Muhammed Hanefi Cengi, Fars edebiyatının etki alanındaki Güneydoğu Asya ülkelerinde }jikô.yô.t-1 MuJ:ıammed }janefiyye
manlıklarının anlatıldığı.
adıyla şöhret bulmuştur.
BİBLİYOGRAFYA :
İbn Sa'd. et-Taba~at, V, 91-116; Belazüri, elEnsab(Zekkar). ll, 423-424; lll, 463-488;Ya'kübi. Taritı , ll, 261-263; Taberi, Taritı (Ebü'I-Fazl).
V, 13, 154,341-342, 560-561; VI, 17 , 75-77,
138; Mes'üdi, MürCicü '?·?eheb (Abdülhamid).
lll, 123; Ali b. Muhammed en-Nessabe, el-Mecdi
{i ensabi't·Talibiyyin (nşr. Ahmed ei-M ehdevi
ed-Damga ni). Kum 1409, s. 223 ; İbn Asakir.
Taritıu Dımaş~ (Am ri), LIV, 318 -359; İbn Ebü'IHadid, Şerf:ıu Nehci'l-belaga (nşr. Muh ammed
Ebü'I-Fazl). Beyrut 1385/1965, 1, 243-246; İb n
Hallikan. Ve{eyat, IV, 169-173; Nüveyri. Nihiiyetü'l-ereb, XXII, 38-40; Zehebi, A'lamü'n-nübela' , ıv, 110-129; İbn lnebe, 'Umdetü 'ı-ta lib,
Beyrut, ts. (Da ru mektebeti'l-hayat). s. 389390; ibnü'I-Murtaza. Taba~atü 'l-Mu'tezile, s.
15-16; Ali Sami en-Neşşar. Neş'etü'l-{ikri 'l-{el­
sefi {i' i-İslam, Kahire 1977, ll, 54-59; Fr. Buhl.
"MuJ::ıammad Ib n al-l;!anafıyya". EJ2 ( İ ng.). VII,
402-403.
Iii
MUSTAFA
Öz
MUHAMMED b. HASAN
müştür.
(bk. ŞEYBANi, Muhammed b. Hasan).
L
_j
MUHAMMED HASAN HAN
( ı,;,l> ,;r:>
ı
..w.. )
(ö . 1313/1896)
L
İranlı devlet adamı ve yazar.
Fransızca'dan yazılar tercüme etti. 1871'de Devlet Basımevi ve ertesi yıl Devlet
Tercüme Bürosu başkaniıkiarına getirildi
ve kendisine "Sanluddevle" unvanı verildi.
Resmi saraylar ve bahçeler yöneticiliği,
protokol arnirliği ve Adalet bakan ı yardım­
cılığı gibi görevlere tayin edildiği 1873'te
Nasırüddin Şah'ın ilk Avrupa seyahatine
katıldı. Devlet Basımevi ve Tercüme Bürosu yöneticiliği sırasında çeşitli gazetelerin yayımını başlattı, birçok kitap tercüme ettirdi ve telif çalışmalarını yürüttü.
Bunlar arasında yazımına daha önce baş­
lanan Nô.me-yi Dô.nişverô.n adlı biyografik çalışma özellikle anılmalıdır (1-VII,
Tahran 1296-1 324, şi n harfine kadar).
1878'de Nasırüddin Şah'la birlikte tekrar
Avrupa seyahatine çıktı. 1882'de Meclis-i
Şura üyeliğine. ertesi yıl Basın Yayın bakanlığına getirildi ve bu görevi hayatının
sonuna kadar sürdürdü. 1887'de kendisine "i'timadüssaltana" unvanı verildi. Bu
arada Paris ve Londra Asya cemiyetleri
üyeliklerine seçildi. Şahın 1889'daki Avrupa seyahatine katıldı. 18 Şevval 1313 (2
Nisan 1896) tarihinde vefat etti ve Necef'te defnedildi. Muhammed Hasan çok sayıda kitap telif etmiş ve Fransızca'dan
pek çok tercüme yapmıştır. Ancak onun
Devlet Basımevi yöneticiliği sırasında baş­
kaları tarafından yazılmış eserleri kendi
adına yayımladığı ve bunlardan H als e
yô. Hô.bnô.me ile Ruznô.me-i Hô.t1rô.t dı­
şındakilerin ona ait olmadığı ileri sürül-
_j
21 Şaban 1259'da ( 16 Eylül 1843) Tahran'da doğdu . Kaçar Hanı Nasırüddin
Şah'ın Meraga hacibüddevlesi Hacı Ali
Han'ın oğlu olup anne tarafından Kaçarlar, baba tarafından ilhanlı hükümdarlarının soyundan gelir. Muhammed Hasan,
Tahran'daki darülfünunda eğitim gördükten sonra veliaht Kasım Mirza'nın yaverliğine getirildi. 1858'de HCızistan bölgesine vali ve ordu kumandanı, 1861 'de de
adalet bakanı olan babasının yardımcılı­
ğını yaptı. 1863'te büyükelçilik ikinci sekreteri ve askeri ataşe olarak Paris'e gönderildi. 1867'de iran'a döndüğünde şahın
özel mütercimi oldu ve seyahatlerinde ona
eşlik etti. Bu arada Millet gazetesi için
Eserleri. 1. Mir'ô.tü'l-büldô.n-1 Nô.ş1ri.
iran bölge ve şehirlerinin tarih ve coğraf­
yasına dair alfabetik olarak bilgi veren bir
kitaptır (1-IV. Tahran 1294-1297 h., 1367
h ş.; nşr. Abdülhüseyin N eva!- Mlr Ha ş im
Muhaddis, 1-111, Tahran 1368-1 369 h ş . ) .
Eserden bir bölüm Tô.ri]].-i Bô.bil ve Nineva adıylayayımlanmıştır (Bombay 1311 ).
z. Tô.ri]].-i Munta~am-1 Nô.ş1ri. Umumi
bir tarih olup Hz. Peygamber'in hicretinden 1300 ( 1883) yılına kadarki olayları
kapsar (1-111 , Tahran 1298- ı 300; n şr. Muhammed İsmail Rızvanl. Tahran 1363- ı 368
hş.). 3. Matla'u'ş-şems. Horasan bölgesi.
özellikle Meşhed şehri ve yöresinin tarihine, burada yetişmiş kişilerin biyografisine dairdir (Tahran ı3oı-ı303; nşr. TeymOr Burh Eın LlmOdihl, Tahran ı 362 h ş.). 4.
Ijayrô.t-1 lfisô.n. Adını Rahman sOresinin 70. ayetinden alan eser. Osmanlı alimi Mehmed Zihni Efendi'nin Meşô.hi­
rü 'n-nisô. adlı kitabının ilaveli tercümesidir (1-111, Tahran ı 304- ı 307). S. el-Me'ô.şir ve'l-ô.şô.r. Nasırüddin Şah'ın kırkıncı
hükümdarlık yılı
münasebetiyle
yazılmış
olup onun dönemiyle ilgili olaylar ve ileri
gelen kişiler hakkında bilgi içerir (Tahran
ı 309, 1348 h ş.; nşr. Trec Efşar, 1-111, Tahran
ı 363- ı 368 h ş .) . 6. Dürerü 't-ticô.n fi tô.rilj.i
Beni Eşkô.n. Eşkanller'in (m.ö. 247-m.s.
225) tarihinden bahseder (1-ıll, Tahran
1308- ı 31ı; nşr. N i 'm et Ahmed!, Tahran
ı 37 ı hş .). 7. et-Tedvin fi a]].vô.li cibô.li'ş ­
Şervin. Mazenderan bölgesindeki SevadkCıh şehrinin tarihiyle ilgilidir (Tahran
ı 3 ı ı) . B.}jiccetü's-sa'ô.de fi J:ıacceti'ş­
şehô.de . Kerbela şehidleri hakkındadır
(Tahran ı 304 ; Tebriz ı 3ıO). 9. Ijalseyô.
Ijô.bnô.me . Kaçar hanedanlığını ve o dönemin devlet adamlarını eleştiren edebi
nitelikli bir eserdir (M eşhed ı 324 hş .; Tahran ı 348 hş .). 10. Ruznô.me-i Ijô.t1rô.t-1
İ'timô.di's-saltana (Tahran ı 345 hş.; nşr.
Trec Efşar, Tahran 1356 h ş.). 11. Tatbi~-i
Lugiit-i Cogrô.fiyô.-i Kadim ve Cedid-i
lrô.n (Tahran 131ı; nşr. Muhammed Muhaddi s, Tahran ı 363 hş.). Muhammed
Hasan Han'ın ayrıca Batı dillerinden birçok tercümesi ve yazma halde bir sözlük
çalışması vardır.
BiBLİYOGRAFYA :
M. Hasan Han. Matla'u'ş-şems (nşr. TeymOr
Burhan LimQdihi). Tahran 1362 hş ., neşredenin
girişi , s. XVI-XL; a.m lf .• M ir' atü '1-büldan ( nşr.
Abdülhüseyin Nevai- Mir H aş im Muhaddis).
Tahran 1362 hş ., Neviii'nin önsözü, 1, s. 1-XLVI;
Browne, LHP, VI , 453-456; Tebrizi, Reyf:ı a n e­
tü'l-edeb, ı, 151 -152; Name-i Danişveran-ı Naşıri, Kum, ts. (Da rü 'l-fikr).l , Seyyid Rıza Sadr'ın
önsözü; ı. Krackovsky. Taritıu ' l-edebi'l-cogra­
{iyyi 'l-'Arabi (tre. Selahaddin Osman Ha şi m),
Kah i re 1965, ll, 548-550; Rypka, H IL, s. 341;
Yahya Aryanpür. Ez Şabii ta Nima, Tahran 2535
şş., ı . 264-271; Mehdi Bamdad, Şer/:ı-i Jjal-i Rical-i iran, Tahran 1371 hş ., lll, 330 -348; V. Minorsky, "MuJ::ıammadl:Iasan Khan", EJ2 (Ing.).
VII, 440; Abbas Amanat, "E'temad al-Saltana",
Elr., VIII, 662-666.
r:iJ
J.!l!l!!l RızA KURTULUŞ
ı
MUHAMMED
HASENEYN MAHLÜF
(bk. ADEVİ, Muhammed Haseneyn).
_j
L
1
MUHAMMED HlDlR HÜSEYiN
ı
( ~~!..W.. )
Muhammed el-Hıdr b. Hüseyn b. Ali
b. Ömerel-Haseni
(1876-1958)
L
Tunus
asıllı
alim, Ezher
şeyhi.
_j
26 Receb 1293'te (ı 7 Ağustos ı876) 1\.ı ­
nus'un Nefta şehrinde doğdu . Ahdar lakabını Mısır, Suriye ve istanbul'u kapsayan seyahatleri sırasında bu bölgelerde-
539