Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı Uluslararası Ticari

Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
İHRACAT PROSEDÜRLERİ
İhracat ile ilgili süreçler
 İhraç edilecek ürüne göre
 ihracat şekline ve
 İhracat yapılacak ülkeye göre değişmektedir.
İhraç Edilecek Ürüne Göre İhracat Prosedürleri
Mevzuatımızda ihracata konu olan mallar dört gruba ayrılmaktadır:
1. İhracı serbest mallar
2. İhracı yasak mallar1 4926 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununa göre; İhracı Yasak Eşyanın
İhraç Edilmesi Suçu, “FOB kıymetinin beş katından az, on katından fazla olmamak üzere adli
para cezasına ve fail hakkında iki seneden altı seneye kadar ağır hapis cezasına hükmolunur.”
şeklinde düzenlemiştir.
3. İhracı ön izne tabi mallar2 İhracı uluslararası anlaşma, kanun, kararname ve ilgili sair mevzuat
uyarınca belli bir merciin ön iznine bağlı malların ihracatında, ilgili mercilerden ön izin
alındıktan sonra ihracat mevzuatı hükümleri uygulanır.
4. Kayda Bağlı Mallar3
1
İhracat Şekillerine Göre İhracat Prosedürleri
2006 tarihli İhracat Yönetmeliği‟nde bahsi geçen ve uygulamada yer alan ihracat türleri ve esasları
aşağıdaki gibidir:
1. Ön İzne Bağlı İhracat
2. Bedelsiz İhracat (Export Without Returns)
3. Kayda Bağlı İhracat
4. Konsinye İhracat
5. Yurdışı Fuar ve Sergilere Katılım ve ihracat
6. Transit Ticaret
7. Offset
8. Ticari Kiralama Yoluyla Yapılacak İhracat
9. İthal Edilmiş Malların İhracı
10. Serbest Bölgelere Yapılacak İhracat
11. Takas ve Bağlı Muamele Yoluyla Yapılacak İhracat
12. Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetleri Kapsamında Yapılacak İhracat
13. Türkiye‟de İkamet Etmeyen Yolculara Yönelik Satışlar
Aşağıda söz konusu ihracat türlerinden bazıları açıklanmıştır.
Konsinye İhracat (Goods on Consignment)
Konsinye satış, yurtiçi satışlarda da oldukça fazla kullanılan bir yöntem olup, İhracat
Yönetmeliği‟nde; kesin satışı daha sonra yapılmak üzere dış alıcılara, komisyonculara, şube ve
temsilciliklerine mal gönderilmesi şeklinde yapılan ihracat biçimi olarak tanımlanmaktadır.
Başka bir deyişle, mallar satış sorumluluğunu yüklenen tarafından satılana kadar malların sahipliği
malın tedarikçisinde kalmaktadır. Alıcı (konsinyatör) malları piyasa fiyatından sattıkça; sattığı
1
Kültür ve tabiat varlıkları (Eski eserler), Hint keneviri , Tütün tohumu ve fidesi, Ceviz, dut, kiraz, armut, erik, porsuk, dış
budak, karaağaç ve ıhlamur adlı ağaç türlerinin kütük, tomruk, kereste, kalas ve taslak olarak ihracı, Odun, Salep gibi…
2
Harp, silah ve mühimmatı (Spor ve av tüfekleri hariç), Afyon ve haşhaş kellesi, Yaban domuzu, kurt, çakal, tilki, sansar,
porsuk ile yılanlar, kaplumbağa ve kertenkelelerin canlı ve cansız halde ve bunların tanınabilir parçaları ile bunlardan mamul
konfeksiyon , Gübreler (Kimyevi gübreler hariç), Tohumlar (Orman ağacı tohumları hariç), Yarış atları gibi…
3
Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu primi kesintisine tabi maddelerin ihracı, Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu'ndan ödeme
yapılan maddelerin ihracı, İşlem görmemiş zeytinyağı ve işlem görmüş dökme veya varilli zeytinyağı, Meyan kökü, Elektrik
Motorları ve Jeneratörler, Torba, çuval ve kutulu halde işlem görmemiş zeytin, Orijinal bağırsak, Canlı koyun, kıl keçisi,
büyükbaş hayvan gibi…
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
malların bedelinden masraf ve kendi komisyonlarını düştükten sonra net bedelini satıcıya
göndermektedir. Henüz satılmamış malların mülkiyeti ise satıcıda kalmaktadır. Alıcı, satıcının talep
ederse; gecikmeden malların tümünü veya satılmayan kısmını geri göndermek zorundadır.
Bu satışın tedarikçi (satıcı) açısından bazı dezavantajları bulunmaktadır. Bunlar:
 Mallar geç satılabileceği için satıcı ödemeyi alıncaya kadar belli bir süre beklemek zorunda
kalabilir. Malların satışı uzadıkça satıcı, konsinyatörü teşvik etmek için satış koşullarından
ödün vermek zorunda kalacaktır.
 Konsinye satış tamamen güvene dayalı bir satış şeklini olması sebebiyle, malın satışından
bağımsız mal bedelinin geç ödenme veya ödenmeme riski her zaman bulunmaktadır.
 Mallar konsinyatörün gözetimi ve kontrolünde iken, satıcı normal olarak mallarda ortaya
çıkabilecek kayıp, fire ve zarardan sorumlu olacaktır.
 Konsinyatörün bulunduğu ülkede politik nedenlerle kambiyo kısıtlamalarının ortaya çıkması
ihracatçıyı sıkıntıya sokacaktır.
İhracatta konsinye satış yönteminin kullanılmasının çeşitli amaçları bulunmaktadır. Bunlar:
 İhracatçının kendisine ait bir şube aracılığı ile ya da ilk defa girilecek yabancı bir piyasada
pazarın eğilimlerini anlamak istemesi,
 Özellikle, mal bedelinin çok yüksek olduğu sektörlerde malı pazarlamak,
 Alıcının finansal yapısının yetersizliğini dikkate almak,
 İhracatçının büyük bir alıcıya kendi malını kabul ettirebilmesi (Örneğin büyük bir mağazalar
zincirine mal satmak),
 Çürüyebilir ve bozulabilen mallar ile satılması uzun zaman alan ve uzun süre teşhir edilmeye
ihtiyacı olan malların ihracı söz konusu olduğunda bu yöntem kullanılmaktadır.
2
Ülkemizden yapılan özellikle yaş sebze meyve ihracatında, malın niteliği gereği çabuk bozulabilmesi,
paketleme, depolama veya nakliyeden kaynaklanan ürün kaybı riskinin ve ürün fiyatlarındaki
dalgalanmaların fazlalığı nedeni ile konsinye ihracat yoğun olarak kullanılmaktadır. Böylece ürün
bedelinin kesin satış sonrası ödenmesi ile ithalatçı, söz konusu riskleri en aza indirmiş olmakta ve aynı
zamanda finansman sıkıntısına girmemektedir.
Konsinye olarak gönderilen malın ihraç tarihinden itibaren bir yıl içinde kesin satışının yapılması
gerekir. Bu süre, haklı ve zorunlu nedenlere istinaden müracaat edilmesi halinde, izni veren İhracatçı
Birlikleri Genel Sekreterliğince iki yıl daha uzatılabilir.
Konsinye olarak gönderilen malın, konsinye ihraç izin süresi içinde satılamaması halinde, malın
gümrük mevzuatı çerçevesinde yurda getirilmesi gerekir.
Yurtdışı Fuar ve Sergilere Katılım ve ihracat
Uluslararası pazarlamanın en etkin araçlarından birisi olan uluslararası ticaret fuarları, dış pazarlara
açılmak isteyen firmalar için önemini korumaktadır. Fuarlar, firmaların dış pazarlar, o pazarlardaki
rakipler, iş imkânları, teknolojik gelişmeler ve pazara giriş imkânlarını takip edebilecekleri bir
araştırma laboratuarı görevi üstlenmenin yanı sıra etkin bir pazarlama platformu olarak da işlev
görmektedir. Bu sebeple de Türkiye‟de Ekonomi Bakanlığı tarafından belirlenen fuarlara4 bireysel ve
milli katılım düzeyinde katılan firmalar desteklenmektedir.5 6
4
Örnek: 2014
SIRA
FUAR ADI
NO
1
Yılı Yurtdışı Fuar Organizasyonları
TÜR
ISM 2014ULUSLARARASI
BİSKÜVİ,
M
ÇİKOLATA VE
ŞEKERLEME
FUARI
BAŞLANGIÇ BİTİŞ
TARİHİ
TARİHİ
26 January
2014
KONUSU
ŞEHİR
ÜLKE
BİSKÜVİ,
29
ÇİKOLATA,
January ŞEKERLEME ve KÖLN ALMANYA
2014 ATIŞTIRMALIK
ÜRÜNLER
ORGANİZATÖR
İİB
KATILIM BAŞVURU
BEDELİ MERCİİ
487 €
İTKİB
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
Ülkemiz açısından değerlendiğinde yurtdışı fuar katılımı;
 Türk ihraç ürünlerinin tanıtılması ve pazarlanması amacıyla yurt dışında düzenlenen;
 Ticari nitelikli Türk İhraç Ürünleri Fuarı,
 Sektörel Türk İhraç Ürünleri Fuarı,
 Yabancı Firma Katılımlı Sektörel Fuar ve
 genel veya sektörel nitelikteki uluslararası fuarlara bireysel veya milli katılım ifade etmektedir.
Yukarıdaki tanımlamadan da anlaşılacağı üzere, Türkiye'de yurtdışı fuarlara katılım firmanın
doğrudan 'bireysel katılım'ı veya Türkiye'nin milli katılım organizasyonu içinde yer alınan 'milli
katılım' şeklinde olmaktadır. Katılımcılar, Türkiye‟de yerleşik şirket, kurum veya kuruluş ile
Üretici/İmalatçı organizasyonu Şirketler, Kurum ve Kuruluşlar (Üniversiteler, Sağlık Kuruluşları) ve
Sektörel Örgütlenmeler (Federasyon, Birlik, Tanıtım Grupları Dernek vb. yapılar) olabilir.
3
Transit Ticaret
İhracat Yönetmeliği‟ne göre, Transit Ticaret: Yurt dışında veya serbest bölgede yerleşik bir firmadan
ya da antrepodan satın alınan malın, ülkemiz üzerinden transit olarak veya doğrudan doğruya yurt
dışında veya serbest bölgede yerleşik bir firmaya ya da antrepoya satılmasını ifade eder. Transit ticaret
ile ilgili önem arzeden hususlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
 Bu tür ticaret “connection and collection –bağlantı yap – tahsil et” olarak da adlandırılan transit
ticareti yapan kişi “Transit Taciri” olarak adlandırılmaktadır. Bir ihracatçı, alım ve satım yapılan
ülkelerden birinde faaliyet gösterirse (söz konusu ülkelerin serbest bölgeleri hariç), yapmış olduğu
faaliyet transit ticaret kapsamına girmemekte ve transit taciri olarak tanımlanmamaktadır.
 Transit ticarete konu olan malların satın alınması ithalat, satılması da ihracat sayılmadığından,
malın satın alınmasına ilişkin işlemler, İthalat Rejim Kararı ve Yönetmeliği hükümlerine, malın
satılmasına ilişkin işlemler, İhracat Rejimi Kararı ve İhracat Yönetmeliği hükümlerine tabi
değildir. Dolayısı ile Transit Ticarete konu olan mallarla ilgili olarak, ithalata ve ihracata ilişkin
vergi, resim, harç ve fon tahsil edilmez.
 Transit ticaret işlemlerinin gümrük mevzuatında yer alan transit rejimi çerçevesinde yürütülür.
Transit rejimi;
o a) İthalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmayan serbest dolaşıma
girmemiş, b) İhracatla ilgili gümrük işlemleri tamamlanmış, eşyanın, gümrük gözetimi
altında Türkiye Gümrük Bölgesi içindeki bir noktadan diğerine taşınmasına uygulanır.
o Transit eşyası için tahakkuk edebilecek gümrük vergilerinin ödenmesini sağlamak üzere
teminat verilmesi zorunludur. Teminat
 a) Tek bir transit işlemi için bireysel teminat,
 b) tarafından izin verilmesi halinde, birden fazla transit işlemi için kapsamlı
teminat, şekillerinde olabilir.
5
KOSGEB tarafından da Yurtdışı Fuar desteği verilmektedir.
6
Yıllar itibariyle Fuarlara yapılan destek ödemeleri (kaynak: Ekonomi Bakanlığı)
104.611.304 TL
78.157.145 TL
68.251.021 TL
66.885.749 TL
2007
2008
2009
71.964.856 TL
2010
2011
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN




4
Ancak; a) Havayoluyla, b) Boru hattıyla ,c) Demiryoluyla, d)
Denizyoluyla,yapılan taşımalar için, yönetmelikle belirlenen haller dışında
teminat aranmaz.
Transit ticarete konu olan mallar alıcıya gönderilirken Türkiye gümrüklerinden geçiyorsa; Transit
rejim esaslarına göre; Transit Beyanname düzenlenmesi gerekecektir. 7
Transit rejimine tabi eşya, şüphe veya ihbar durumları hariç olmak üzere, varış gümrük idaresine
kadar muayene edilmeksizin ve gerektiğinde mühür altına alınarak veya memur eşliğinde sevk
edilir.
Türkiye Gümrük Bölgesinde karayolu ile transit eşya taşıyan taşıtların transit süreleri,
izleyecekleri yollar, kontrol noktaları ve konaklama yerleri ile ilgili olarak düzenlemeler yapmaya
Müsteşarlık yetkilidir.
1 Aralık 2012 tarihi itibarıyla Ülkemiz Ortak Transit Sözleşmesine (T1) taraf olmuştur, Ortak Transit
Rejiminin amacı bir AB üyesi ülkede açılan transit beyannamesinin, verilen teminatın ve tanınan
basitleştirmelerin AB‟ye üye olmayan ancak Ortak Transit Rejimine taraf olan bir ülkede de geçerli
olması ve bu ülkeye girişte ayrıca bir transit beyanında bulunulmasına gerek kalmadan ortak transit
işleminin kesintisiz bir şekilde tamamlanmasıdır.
 Gümrük idarelerince verilebilecek izne istinaden malların Türk Gümrük hattını aşarak işçilik
görmek üzere fiktif depo veya antrepolara alınması fiili ithal hükmünde değildir ve bir taşıttan
diğerine aktarılması mümkündür. Örneğin dökme yük olarak transit ticareti yapılan buğdayın
antrepolarda ayıklanması ve paketlenmesi aşamasında ithalat mevzuatı uygulanmaz.
 “Uluslararası anlaşmalarla ticareti yasaklanmış mallar ile Müsteşarlığın madde politikası
İtibariyle transit ticaretinin yapılmasını uygun görmediği mallar transit ticarete konu olamaz.
İthalat ve İhracat yapılması yasaklanmış ülkelerle transit ticaret yapılamaz.
 Transit Ticaret, özellikle ithalat rejimine tabi olmadığı için önemli usulsüzlükleri de beraberinde
getirmektedir. Transit ticaret kapsamında iki türlü usulsüzlük olmaktadır:
 Transit geçmek üzere Türkiye‟ye giren, özellikle tarım ve hayvancılık ürünleri ülke içinde
satılmaktadır. Bu tür usulsüzlükte üç tür yöntem izlenmektedir:
 Transit geçiş ile yurda giren mallar hiçbir şekilde yurtdışına çıkmamaktadır.
 Başka bir malın çıkışı transit malın çıkışı şeklinde beyan edilmektedir. (örneğin
malların antrepoda veya serbest bölgede değiştirilmesi sonrasında şeker yerine
tuzun yurtdışı edilmesi),
 Sahte belgelerle malın yurtdışı edildiği belgelenmektedir.
Diğer bir usulsüzlük de transit olarak girişi yapılan malın miktarının eksik beyan edilmesidir. Böylece
beyan edilmeyen miktar yurtiçinde satılmaktadır.
Offset
İhracat Yönetmeliği‟ne göre ofset; kamu kuruluşları tarafından açılan uluslararası ihaleler
çerçevesinde, ihaleyi kazanan firma veya kuruluş tarafından, Türkiye‟de üretilen malların, gelir ve
giderleri Türkiye‟de kaydedilen yurt dışı müteahhitlik hizmetlerinin ve diğer hizmetlerin yeni alıcılara
ihracatı veya mevcut alıcılara yönelik ihracat artışı ile taahhüt gereğince Türkiye‟nin mevcut ihracat
potansiyelinin geliştirilmesine yönelik Müsteşarlıkça onaylanan diğer işlemleri ifade eder.
Daha genel anlamda ofset, Offset, kamu kurum ve kuruluşları, kamu ortaklıkları ve kamu iştirakleri
tarafından açılan uluslararası ihaleler neticesinde, ihalelerin açıldığı ülkeden çıkacak dövizi telafi
etmek ve bu ülkelerin ihracat potansiyelini arttırmak amacıyla, ihaleyi kazanan yabancı firma
tarafından ana ihale anlaşmasına ek olarak verilen taahhütlerdir. Bu taahhütler, ihaleyi açan ülkeden
yapılacak ihracat, ihaleyi açan ülkeye yönelik yabancı sermaye yatırımları, ortak yatırımlar, teknoloji
transferi, lisans ve know-how transferleri, kalifiye işgücü yaratmak amacıyla, masrafı ihaleyi kazanan
Transit beyanname; gümrük, vergi, resim harcı ödenmemiş yani yabancı ülke menşe statüsündeki bir eşyanın Türkiye‟deki bir gümrük
idaresinden başka bir gümrük idaresine taşınırken düzenlenen beyannamedir. Tek Tip Gümrük Beyannamesinin 2, 4,5 ve 7 nolu nüshaları
doldurulmak suretiyle düzenlenir. Vergisi ödenmeyen eşya ya kolcu beraberinde ya da vergileri kadar teminatın gümrük idaresine yatırılması
ile çıkış gümrüğüne gönderilir. Çıkış gümrüğünce teyit nüshası doldurulan nüsha, teminatın yatırıldığı Gümrük idaresine ibraz edildiğinde
teminat çözülmektedir.
7
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
yabancı firmaya ait olmak üzere sağlanan yurtiçi ve yurt dışı eğitim imkanları, AR-GE çalışmaları ve
yatırımları ile diğer döviz kazandırıcı hizmet ve işlemleri içerebilir.
İthal Edilmiş Malların İhracı
Gümrük mevzuatı çerçevesinde serbest dolaşıma girmiş yeni veya kullanılmış malın ihracı genel
esaslar çerçevesinde yapılır. Ancak, ihracatın desteklenmesine yönelik mevzuat, yatırım mevzuatı ile
gümrük mevzuatının mahrecine iade hükümleri saklıdır.
Mahrecine İade Hususu: Serbest dolaşıma girmiş (Yani ithalat işlemleri tamamlanmış bir malın)
eşyanın kusurlu veya sözleşme hükümlerine aykırı çıkması nedeniyle geldiği yere iadesi için,
(Mahrecine iade) ilgilisi tarafından, sözleşme hükümlerine aykırı olması nedeniyle mahrecine iade
edilecek eşya için, sipariş evsafına uygun bulunmadığını belirtir, uluslararası gözetim şirketinden
alınacak belge, kusurlu olması nedeniyle mahrecine iade edilmek istenilen eşyada ise, kusurlu durumu
ispat etmek üzere, Sanayi ve Ticaret Odası, Ticaret Odası veya Uluslararası gözetim şirketinden
alınacak belgenin, serbest dolaşıma giriş işlemlerinin yapıldığı gümrük müdürlüklerine ibrazı şarttır.
İthalatı bu şekilde yapılmış olan malın geri gönderilmesine yönelik olarak ödenen vergilerin geri
alınması hususunda Gümrük Kanunu Madde 213‟e göre; Bu tür eşyaya ilişkin ithalat vergilerinin geri
verilmesi veya kaldırılması, kusurlu veya sözleşme hükümlerine aykırı olduklarının tespiti için gerekli
olan ilk kullanım dışında eşyanın kullanılmamış olması ve eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesi dışına
ihraç edilmesi koşullarına bağlıdır.
5
Serbest Bölgelere Yapılacak İhracat
Serbest bölgeler, bir ülkenin siyasi sınırları içinde fakat gümrük sınırları dışında kalan 8 dolayısı ile
ülkede geçerli olan dış ticaret ile diğer mali ve iktisadi alanlara yönelik devlet düzenlemelerinin
ortadan kaldırıldığı veya kısmen uygulandığı, ihracatın artırılması, döviz kazandırılması amacı ile
ülkenin diğer kesimlerine kıyasla bazı sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı
bölgelerdir. Serbest bölgeleri aşağıdaki şekilde de tanımlamak mümkündür:
Serbest Bölge; bir ülkede üretim, montaj, depolama, ambalajlama, sergileme ve taşımacılık gibi
ekonomik faaliyetlerin yapıldığı, dış ticaretle ilgili olarak yürürlükteki mevzuatın ve çeşitli
kısıtlamaların kısmen veya tamamen dışında tutulan; çoğunlukla işlek limanlar çevresinde ve altyapı
yatırımları uygun olan yerlerde (deniz, hava ve kara taşımacılığı) kurulan, sınırları önceden yasalar ile
belirlenmiş, ticari, sınai faaliyetlerin hem ayrı hem de birlikte yapılabildiği ticari ve sınai alanlardır.9
Türkiye ile Avrupa Birliği arasında 1 Ocak 1996 tarihinde oluşturulan Gümrük Birliği çerçevesinde
yeniden düzenlenen gümrük mevzuatında ise, Serbest bölgeler; Türkiye gümrük bölgesinin parçaları
olmakla beraber, serbest dolaşımda olmayan malların herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmamak
ve Serbest dolaşıma girmemek kaydıyla konulduğu, gümrük vergileri ile ticaret politikası önlemlerinin
ve kambiyo mevzuatının uygulanması bakımından Türkiye gümrük bölgesi dışında olduğu kabul
edilen, serbest dolaşımdaki malların ise ihracat rejimi hükümlerine tabi tutularak konulduğu yerler
olarak tanımlanmıştır.
Serbest Bölgelerin Ülke Ekonomisine Sağladığı Katkılar
Serbest bölgelerin ülke ekonomisine katkıları aşağıdaki şekilde sıralanabilir:10
 İthal girdi kullanarak üretim yapan yerli firmalara gümrük vergisiz olarak dünya fiyatlarından
girdi temini imkanı sağlayarak, yurt dışındaki rakipleri ile aynı şartlarda üretim yapma imkanı
sağlar.
 Sağlanan kolaylıklar nedeniyle ülkenin ihracat imkanlarını ve döviz girdisini arttırır.
5810 sayılı Yasanın 8 inci maddesiyle, 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu‟na eklenen Geçici 6 ıncı maddesi; “Serbest bölgeler, Avrupa
Birliğine tam üyeliğin gerçekleştiği tarihe kadar, gümrük rejimleri açısından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında, menşe hükümlerinin
uygulanması bakımından ise Türkiye Gümrük Bölgesi sayılmaktadır.” hükmüne amirdir.
9
Köroğlu, Ömer, Yaklaşım Dergisi, 1999-Ocak 73
10
Avrupa Serbest Bölgesi, Serbest bölgelerin ülke ekonomisine sağladığı katkılar nelerdir? http://www.asb.com.tr/pages/TR/serbest-bolgesss.asp
8
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN





6
Dağıtım merkezi olma işlevi çerçevesinde, yurt dışından getirilen malların daha sonra yine
yurt dışına satılarak (reeksport yoluyla) ülkenin dünya ticaretinden aldığı payın artmasını
sağlar.
Üretim yapan firmalar kullandıkları ithal girdilerde kesinti olması durumda güçlükle
karşılaşmamak veya fiyatı uygun olduğu için dış pazarlardan satın aldıkları büyük miktardaki
girdileri, serbest bölgelere getirdikten sonra buradan küçük partiler halinde ülkeye ithal
edilerek, depolama ve gümrük vergisi giderini azaltırlar ve üretim maliyetlerinin düşmesini
sağlarlar, ayrıca girdi teminindeki gecikmeler de önlenmiş olur.
Yarattığı doğrudan istihdamın yanı sıra, bölgedeki üretim ve ticari faaliyetle ülke içindeki
faaliyetlere olan etkisi nedeniyle dolaylı istihdam da sağlar.
Üretim faaliyetlerinde kullanılmak üzere, ülke içinden alınan hammadde, yarı işlenmiş ve
mamul mallar nedeniyle ülke içi üretimin artmasına katkı sağlar.
Yabancı sermayeli firmalar risk faktörünün düşük, sağlanan avantajlar Sonucu karlılığın daha
yüksek olması nedeniyle serbest bölgelerde daha kolay yatırımda bulunur. Böylece ülkeye
yeni teknolojilerin girmesi hızlanır.
Serbest Bölgelerin Avantajları11
Dünyada varolan serbest bölgeler farklı türlerde yapılanmış olup, farklı teşvikleri içermektedir.
Aşağıda Türkiye‟de faaliyette bulunan serbest bölgelere yönelik avantajlar sıralanmıştır:
 Üretim konulu Faaliyet Ruhsatı kapsamında faaliyet gösteren serbest bölge kullanıcılarının imal
ettikleri ürünlerin satışından elde ettikleri kazançları, Avrupa Birliği üyeliğinin gerçekleşeceği
yılın vergileme dönemi sonuna kadar Gelir veya Kurumlar Vergisinden istisnadır. 12
 Serbest bölgelerde üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az % 85'ini yurtdışına ihraç eden
kullanıcıların istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler gelir vergisinden müstesnadır. Bu
oran Bakanlar Kurulu tarafından yüzde 50"ye kadar indirilebilir.
 Üretim faaliyetinde bulunan serbest bölge kullanıcılarının, serbest bölgelerde gerçekleştirilen
faaliyetlerle ilgili olarak yapılan işlemleri ve düzenlenen kağıtları damga vergisi ve harçlardan
müstesnadır.
 Serbest bölge faaliyetlerinden elde edilen kazanç ve gelirler, hiç bir izne tabi olmaksızın yurt
dışına veya Türkiye'ye serbestçe transfer edilebilmektedir.
 Serbest bölgeler ile Türkiye‟nin diğer yerleri arasında yapılan ticarette dış ticaret rejimi
hükümleri uygulanır. Başka bir deyişle, Türkiye‟den serbest bölgeye satılan mallar ihracat
rejimine, serbest bölgeden Türkiye‟ye satılan mallar ise ithalat rejimine tabi olup, serbest
bölge kullanıcıları Türkiye‟den ihraç fiyatına (KDV‟siz) mal ve hizmet satın alabilirler. Diğer
taraftan, serbest bölge ile diğer ülkeler ve diğer serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi
hükümleri uygulanmaz.13
 Serbest bölgeye getirilen Türkiye veya AB menşeli ya da buralarda serbest dolaşımda bulunan
malların, serbest dolaşımda bulunma statüsü değişmediğinden, Türkiye‟ye veya AB üyesi
ülkelere girişinde gümrük vergisi ödenmez.
 Üçüncü ülke menşeli malların serbest bölgeye girişinde ve bu malların Türkiye veya AB üyesi
ülkeler dışındaki üçüncü ülkelere gönderilmesi halinde de gümrük vergisi ödenmez. 14 Ancak
serbest bölgeden Türkiye‟ye veya AB üyesi ülkelere gönderilen serbest dolaşım durumunda
olmayan üçüncü ülke menşeli mallar için Ortak Gümrük Tarifesi‟nde belirtilen oran üzerinden
gümrük vergisi ödenir.
 Serbest bölgeler, “Türkiye-AB Gümrük Birliği”nin parçası sayıldığından, bölgelerden Türkiye
veya AB menşeli ürünler ile Türkiye‟de serbest dolaşım durumunda bulunan ürünlerin A.TR
11
Ekonomi Bakanlığı, Serbest Bölgelerin Avantajları, http://www.ekonomi.gov.tr/upload/DA8B234A-D8D3-856645200A489EA13E64/Avantajlar.pdf
12
Üretim faaliyeti dışındaki konularda 06/02/2004 tarihinden önce Ruhsat almış olan kullanıcıların Gelir veya Kurumlar Vergisi muafiyeti,
Faaliyet Ruhsatı süresi sonuna kadar devam edecektir. 06/02/2004 tarihinden itibaren diğer konularda düzenlenen Faaliyet Ruhsatları
kapsamında vergi muafiyeti bulunmamaktadır.
13
Ayrıca, bölgelerde sarf malzemelerinin en kısa sürede teminini sağlayabilmek amacıyla bedeli 5000 ABD Doları veya karşılığı Yeni Türk
Lirasını geçmeyen Türkiye mahreçli mallar, isteğe bağlı olarak ihracat işlemine tabi tutulmayabilir.
14
Yurt dısından bölgeye getirilen malların CIF değeri üzerinden binde 1 ve bölgeden Türkiye‟ye çıkarılan malların FOB değeri üzerinden
binde 9 oranında, peşin olarak ücret ödenir.
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN




7
Belgesi düzenlenerek AB‟ye gönderilmesi mümkündür. Üçüncü ülke menşeli ürünler ise
Ortak Gümrük Tarifesi‟nde belirtilen oran üzerinden Serbest Bölge Gümrük Müdürlüğüne
gümrük vergisi ödenerek serbest dolaşıma geçirildikten sonra A.TR Belgesi düzenlenerek
AB‟ye gönderilebilir.
Serbest bölgede sağlanan teşvik ve avantajlardan yerli ve yabancı bütün firmalar eşit olarak
yararlanır. İşleticiler ve kullanıcılar, yatırım ve üretim safhalarında Bakanlar Kurulu‟nca
belirlenecek vergi dışı teşviklerden de yararlandırılabilir.15
Mallar serbest bölgede süre sınırlaması olmaksızın kalabilir.
Fiyat, kalite ve standartlarla ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına verilen yetkiler serbest
bölgelerde uygulanmaz.
Serbest bölgelerdeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödeme dövizle yapılır.
Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetleri Kapsamında Yapılacak Ihracat
Son yıllarda gittikçe artan hacmine paralel olarak16 Ekonomi Bakanlığı, Müteahhitlik ve teknik
müşavirlik firmalarımızın yurtdışı şantiyelerine bürokratik zorluklarla karşılaşmaksızın makine ve
teçhizat götürebilmeleri ve bunları yurda getirebilmeleri ve inşaat işleri esnasında yurtdışından temin
ettikleri makine ve teçhizatı yurda getirebilmeleri için „Geçici İhracat ve ithalat‟ programını
yürütmektedir.
Yurt Dışı Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri Kapsamında Yapılacak İhracat ve İthalata
İlişkin 2013/1 sayılı Tebliğ kapsamında firmaların,
- 'İş Alındı Belgesi' kaydı yapabilmeleri,
- yurtiçinden yurtdışındaki şantiye ve işletmelerine geçici mahiyette makine ve teçhizat ihracatı
yapabilmeleri,
- „geçici ihracat‟ yolu ile yurtdışına götürdükleri makine ve teçhizatı yurda sokabilmeleri
- ya da ek süre talebinde bulunabilmeleri,
- makine ve teçhizatı yurda sokmadan satış işlemi yapabilmeleri
- veya bir başka projeye aktarabilmeleri,
- yurtdışı projeleri esnasında yurtdışından temin ettikleri makine ve teçhizatı yurda
sokabilmeleri mümkün bulunmaktadır.
Serbest Bölgelerden Başka Bir Ülkeye Yapılan Satışların Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş.‟nin Kredi, Sigorta ve Garanti Hizmetlerinden
Yararlandırılması Hakkında Tebliğ‟in (İhracat 2009/5).hükümlerine istinaden; Türkiye‟de kurulan Serbest Bölgelerde satış bağlantılı üretim
yapan üretici firmaların (nihai üretici) ve/veya ürettiği malı satma vasfını haiz üretici-satıcı firmaların, kanun, kararname ve tebliğlerle ihracı
yasaklanan malların dışında kalan Türk menşeli malların, Türkiye dışında başka ülkelere kesin olarak satışı taahhüdü karşılığında Sevk
Öncesi İhracat Kredisi, İhracata Hazırlık Kredisi, Gemi inşa ve İhracatı Finansman Programı, İhracat Finansmanı Aracılık Kredisi (EFIL IV)
programlarından yararlanabilmektedir.
16
''Müteahhitlik
sektörü
2012
yılını
rekorla
kapattı''
http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=bakanlikofisi&bolum=detay&haberid=2170
15
''12 aylık ihracatımız 150 milyar doları aştı ve Cumhuriyet tarihinin yeni bir ihracat rekorunu gerçekleştirdik. 2013 yılına başladığımız bu
günde müteahhitlik sektörümüz tarihi bir başarıya imza attı. 2012 yılında 26,1 milyar dolarlık proje üstlenerek Türkiye ekonomisinin
rekorlarına bir yenisini de müteahhitlik sektörümüz ekledi ve 2012 yılını rekorla kapattı. Müteahhitlik sektörünün 2012 yılında yurt dışında
üstlendiği 433 projenin toplam bedeli 26,1 milyar dolar oldu. Geçen yıl sadece toplam proje bedelinde değil, üstlenilen proje bedellerinin
ortalama değerinde de önemli artış gerçekleşti. Son yıllarda ortalama 40 milyon dolar seviyesinde gerçekleşen proje başına değer, sektörünün
daha nitelikli projeler üstlenmesiyle birlikte, 2012 yılında ortalama 60 milyon dolar seviyesine yükseldi, bu da sektörün dünyadaki
başarısının bir kez daha tescili anlamına geldi.''