TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

KELABAZf, Mahmud b. EbO Bekir
Kehkeşan
motifi divan ş ii rinde çeşitli
görülmektedir. Bazan hem çokluğu hem parlaklığı itibariyle aşığın göz
yaşı olarak ele alınmış . şekli itibariyle de
daha çok yola benzetilmiştir. Hayall'nin,
"Aks-i rah - ı pür - şüküfendi r miyan - bend-i
felek" mısraında kehkeşan sevgilinin yı l ­
dız çiçekleriyle dolu yolunu ifade etmek
üzere kullanılmıştır. Ayrıca yine şekil yönünden kervana da benzetildiğinden divan şiirinde "kervan - rah - ı kehkeşan" tabirine sık sık rastlanır. Ahmed Paşa'nın ,
"Geh kahkeşan gah iletip hırmen-i mehten 1 Dülab-ı felekdelv ile dökerdi ana
ma" beytinde kehkeşanın ay harmanın ­
dan saman götürmesi ve "felek dolabı"­
nın delv ile (kova= kova burcu) ona su dökmesi bir arada zikredilerek kerpiç yap ı ­
rnma telmihte bulunulmuştur. Nev'I'nin.
"Kem kase bezm -i işretine mah-ı asuman 1Yetmez ziyafetinde simat olsa kehkeşan " beytinde kehkeşan, kendisini teş­
kil eden küme içindeki yıldız baliuğundan
ötürü övülen şahsın sofrasındaki zenginliği ifade eder. Bazan da Şeyhl'nin . "San
daneyidi encü m ü dam idi kehkeşan 1 Ya
sayd - ı nesr-i tayire pertab idi ş i hab " beytinde olduğu gibi kehkeşan tuzağa , yıldız­
lar ise kuş l arı aldatmak için içine serpilmiş yeme benzetilmiştir.
şekillerde
Yakın
dönem Türk matb u atında "Kehverilen bazı edebi dergiler yayımlanmıştır. Bunlardan Trabzon'da Ali
Rıza tarafında n çıkarılan dergi on beş
günlük "musawer, edebi, fennl, zirai, t icari, sınai bir mecmua" olarak 23 Temmuz 1909 ile 191 O arasında yirmi dört
sayı çıkarılmıştır. Şiir. makale, tenkit. felsefi yazılar, kısa hikaye ve m usahabelerin
yer aldığı mecmuada Hamamizade İhsan.
Halil Nihad (Boztepe). İbrahim Alaeddin
(Gövsa) ve Tahsin Nahid gibi imzalar görülmektedir. Fecr-i Ati'nin yerini almak
isteyen Yeni Nesil ad lı edebi grubun yayın organı olarak İ stanb ul'da neşredilen
Kehkeşan ise "fennl, edebi, içtimal on
beş günde bir neşrolunur mecmua-i musawer" tanıtımıyla yayın hayatına girmiş .
8 Eylül 1912 - 2 Eylül1914tarihleri arasında sadece dokuz sayı çıkabilmiştir. Görülebilen beş sayısındaki başlıca imzalar
şunlardır : Hasib (D inçsoy) , Halid Fahri
(Ozansoy). İsmail Hami (Dan işmend), Sadi,
Münir Süreyya (Münir Süleyman Çapa n oğ­
lu). Selahaddin Enis (Kantarağasızade, Atabeyoğ l u). Yusuf Ziya (Ortaç).
keşan " adı
BİBLİYOGRAFYA :
Burhan-ı Katı' Tercümesi, s. 685; I Redhouseı.
ilaveli Lugat·ı Osmaniye, İstanbul 1283, ll, 181;
a.m lf ., A Turkish and Eng lish Lexicon, İstan·
bul 1890, s. 1520; Ş ükü n, Farsça · Türkçe Lügat,
s. 1492; Tarama Sözlüğü, Ankara 1967. 7 1, lll ,
-1893; V, 3290; Agah S ı rrı Levend, Divan Edebiyatı (İstanbul 1943). İsta n bul ı 980, s. 216-217 ;
Yusuf Ziya Ortaç. Bizim Yokuş, İstanbu l 1966, s.
ı ı- ı 5; Halit Fahri Ozansoy. Edebiyatçı/ar Çev·
remde, Ankara 1970, s. 228-230; Mehmed Çavuşoğlu. Necati Bey Dlvanı'n ın Tah li li, İstan­
bu l 1971, s. 252; Bahaeddin Öge!, Tü rk Mitoloji·
si, İstanbul 1971, ll, tür. yer.; Hasan Duman, Katalog, s. 206; Cemal Kurnaz. Hayali Bey Dlvanı
(Tahlili), Ankara 1987, s. 439 ; M. Nejat Sefercioğlu, Nev'i Dlvanı'nın Tahlili, Ankara 1990,
s. 334-359; İskende r Pala. Ansiklopedik Divan
Şiiri Sözlüğü , Ankara 1999, s. 236; Dihhuda,
Lugatname, XXII , 298; Cengiz Yurdanur. "Kehkeşan", TDEA, V, 260. r;ı;:ı
IJll!l!.l
ı
~
~
NA Z lM
Şa]Ji]Jayn
ravileri hakkında telif ettiğ i
Buharl'nin raviler iyle ilgili
olarak Kelabazl'nin eser ini esas alm ıştır.
ça lı şmasında
BİBLİYOGRAFYA :
Kelabazi. Rica l ü Şatıltıi'l-Bul].fıri, ı, 15-24; ·
Hatib. Tari/] u Bagdad, IV, 434-435; Zehebi. Te?kireta 'l·tıufffı?, lll, 1027-1 028; a.mlf.. A' la mü 'nnübela', XVII , 94-96; Keşfü ';r.-;r.un ün, 1, 88, 555;
Brockelmann, GAL Suppl., 1, 280; Hediyyeta'l·
'ari{in, ı, 69 ; Sezgin, GAS, 1, 2 16-217; a.m lf. ,
GAS (Ar.). 1, 443.
!il
ı
KELABAZI, Ahmed b. Muhammed
( 1.5~ ~~, ~ .:i. .Mı.> i)
L
Buhari' nin ravilerine dair
eseriyle tanınan hadis alimi.
L
_j
323'te (935) Buhara ' nın bir semti olan
Kelabaz'da d oğdu. Maveraünnehir. Horasan ve Bağdat gibi ilim merkezlerini dolaşarak alimlerden ders ald ı. Hocaları arasında Heysem b. Küleyb eş-Şaşl. Ebü Ca'fer Muhammed b. Muhammed el-Cemmal, Ebu Ya'la Abdülmü'min b. Halef gibi
muhaddisler bulunmaktadı r. Darekutnl,
Hakim en-Nisabürl ve Ca'fer b. Muhammed ei- M üstağfirl gibi alimler de onun
tat ebeleri arasında yer alm ı ştır. Kelabazl
Cemaziyelahir 398'de (Ş ubat 1008) vefat
etti. Bu tarih 378 (988) olarak da zikredilmişti r.
Buhar! rivayetleri hakkındaki gen iş bilgisiyle tanınan ve güvenilir bir muhaddis
olduğunda ihtilaf bulunmayan Kelabazl
için Hatlb ei - Bağdadl sika ve hafı z, Hakim
en- Nisabürl sebt ve müt kın terimlerini
kull anmışl a rdır. Ayrıca öğ rencisi Ca'fer b.
Muhammed ei-Müstağfirl onun devrinde Maveraünnehir'de en çok hadis bilen
kimse olduğunu, Hakim en-Nisabürl de
Maveraünnehir'de benzeri bulunmadığ ı­
nı söylemiştir.
Kelabazl'nin el-Hidô.ye ve'l-irşô.d ii
ma'rifeti ehli'ş - şi~a ve's-sedô.d elle~i­
ne al]rece lehüm el-Bul]ari ii Cami'ih
adlı eseri , Buharl'nin 1525 ravisini alfabetik olarak ve kısa nottarla tanıtmakta
olup Abdullah ei-Leysl tarafından neş re­
di l miştir (Beyrut 1407/1987) K itabı Abdullah b. Abdurrahman ei-Cüzey 562'de
(1167) tehzip etmiştir. İbnü 'I- Kayseranl,
ı
Ebü'l-Aia Şemsüddin Mahmud
b. Ebi Bekr b. Mahmud
ei-Buhari ei-Kelabazi
(ö. 700/1300)
ı
Ebu Nasr Ahmed b. Muhammed
b. ei-Hüseyn ei-Buhari ei-Kelabazi
(ö . 398/1008)
~· ~
KELABAZI, Mahmud b. Ebu Bekir
( -s~~ ~~ _f:! .si .:i. ~~ ı
H. P üLAT
~
~
SALAHATTİN P OLAT
Hanefi fakihi ve hadis alimi.
_j
644'te (1246) veya 649 yı lı nın Cemaziyelewel ayının başlarında (Temmuz 1251
sonları) Buhara ' nın büyük semtlerinden
Kelabaz'dadünyaya geldi. Hılatl'den (ö.
652/1254) ders aldığına ve elli altı yaşın­
da öldüğüne dair bilgiler doğru ise doğu­
mu için 644 (1246) yılı tercih edilmelidir.
Buharl, ayrıca feraiz alanındaki şöhreti
sebebiyle Farazi nisbeteriyle de anılır. Fı ­
kıhta temel öğrenimini Buhara'da yaptı.
Necmeddin ömer b. Muhammed ei-Kahuştüvanl'den feraiz okudu . 670 (1272)
yılı civarında Buhara'da Ahmed b. Ma'şer' den hadis öğrendiğine dair bilgiden o
tarihlerde henüz memleketinde olduğu
anlaşılmaktadır. Kelabazl hadis rivayet
etmek için Merv, Eblverd. Damega n ve
Serahs'ı dolaşarak çeşitli alimlerden hadis dinledikten sonra Bağdat. Musul,
Mardin ve Düneysir'e gidip K evaşl ve
Ebü'I-Fazl Muhammed b. Muhammed İb­
nü'd-Debbab gibi alimierin yanında hadis öğrenim ini sürdürdü. 677'de (1279)
hacca gitti. 684 (1285) yı lınd a Dımaşk'a
geçerek Sümeysatiyye Hankahı'na yerleş­
ti : bizzat istinsah ettiğ i birçok eserden
oluşan özel kütüphanesini buraya vakfetti. Fahreddin İbnü'I-Buharl, Ebu Abdullah
İbnü' I - Kemal ei-Makdisl, Abdürrahlm b.
Abdülvahid ei-Makdisl, Muhammed b.
Abdülmü'min es-Sürl gibi birçok muhaddisten hadis öğrendi. 680 (1281) yılından
sonra M ısır 'a göç etti; uzun süre kaldığ ı
Kahire'de İbn Hamdan ve Ahmed b. İs­
hak ei-Eberkühi gibi alimle r den hadis
okudu. Kendisinden hadis veya feraiz öğ ­
renen ki şiler arasında Abdülmü'min b.
Halef ed-Dimyatl. Yusuf b. Abdurrahman
191