Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler Yavuz AKBULAK SPK Başuzmanı

Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler
Yavuz AKBULAK
SPK Başuzmanı
Varlığa dayalı menkul kıymetler (VDMK), 2499 sayılı SPK'nın (13/A), (22/c) ve 39'uncu
maddelerine dayanarak SPK'nın 31.07.1992 tarih ve 21301 sayılı Mükerrer Resmi Gazete'de
yayımlanarak yürürlüğe giren Seri:III No:14 Tebliği (1) (III/14 Tebliği) ile düzenlenmiştir.
1. Genel Olarak VDMK'lar
VDMK'lar, genel finans ortaklıkları, bankalar, finansman şirketleri ve finansal kiralamaya
yetkili kuruluşlar ile gayrimenkul yatırım ortaklıklarının kendi ticari işlemlerinden doğmuş
olan alacakları veya temellük edecekleri (devralacakları) alacaklar karşılığında SPK tarafından kayda alınarak ihraç edilen kıymetli evraktır.(2)
VDMK'ların ihracında işleme konu olabilecek alacak türleri şunlardır:
a) Tüketici Kredileri: Bankaların gerçek kişilere, ticari amaçla kullanılmamak kaydıyla, mal
ve hizmet alımları dolayısıyla açtıkları bireysel krediler ile finansman şirketlerinin(3) kendi
mevzuatı çerçevesinde gerçek ve tüzel kişilere açtıkları krediler,
b) Konut Kredileri: Bankaların, 2985 sayılı Kanun ve anılan Kanuna dayalı mevzuat
çerçevesinde, Toplu Konut İdaresi Başkanlığı ile yapılan anlaşma hükümlerine göre kendi
kaynaklarından hazır konut alan kişilere açtıkları bireysel krediler, bankaların verdikleri
ipoteğe dayalı bireysel konut kredileri ile konut sektörünü kredilendirmeye yetkili Kamu
İktisadi Teşebbüsü statüsündeki bankaların kendi mevzuatı çerçevesinde açtıkları krediler,
c) Finansal Kiralama Sözleşmelerinden Doğan Alacaklar: 3226 sayılı Finansal Kiralama
Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde finansal kiralamaya yetkili kuruluşların yaptıkları
finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacakları,
d) İhracat İşlemlerinden doğan Alacaklar: Bankalar ve özel finans kurumlarının (5411 sayılı
yeni Bankalar Kanunu uyarınca katılım bankalarının açtıkları ve fiilen ihrcatta kullandıkları
krediler ile faktoring işlemleri yapan anonim ortaklıklarca temellük edilen ihracat karşılığında
belgeye dayalı alacaklar,
e) Diğer Alacaklar Bankalar dışındaki mal ve hizmet üretimi faaliyetlerinde bulunan anonim
ortaklıklar ile mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Kamu iktisadi
Teşebbüslerinin müşterilerine yaptıkları taksitli satışlardan doğan, senede bağlanmış
alacaklar,
f) Tarım Kredi Kooperatifleri aracılığıyla verilen bireysel kredilere ilişkin olarak T.C. Ziraat
Bankası'nın senede bağlanmış alacakları,
g) Türkiye Halk Bankası'nca esnaf ve sanatkarlar ile küçük işletmelere açılan ihtisas kredileri,
h) Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföydeki gayri menkullerinin satış veya satış vaadi
sözleşmelerinden kaynaklanan senetli alacakları.
VDMK'lar, doğrudan veya alacakların temellükü suretiyle dolaylı olarak ihraç edilebilir.
Bankalar yukarıda (a), (b) ve (d) bentlerinde belirtilen krediler, finansman şirketleri (a)
bendinde belirtilen kendi mevzuatına göre açtıkları krediler, finansal kiralamaya yetkili
kuruluşlar (c) bendinde belirtilen, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ise (h) bendinde belirtilen,
kendi işlemlerinden doğan alacaklar karşılığında doğrudan VDMK ihraç edebilirler. Bankalar
ile Genel Finans Ortaklıkları, alacak temellükü (dolaylı ihraç) karşılığında VDMK ihraç
edebilirler.
2. Genel Finans Ortaklıkları
Genel "finans ortaklıkları, alacakların temellükü ve bu alacaklar karşılık gösterilerek VDMK
ihracı ve halka arzı amacıyla kurulan anonim ortaklıklardır. Genel finans ortaklıklarının
kuruluşlarına izin verilebilmesi için, münhasıran III/14 Tebliği'nde belirlenen alacakların
temellükü karşılığında VDKM'ların halka arzı faaliyetinde bulunmak üzere SPK'ya
başvurmaları ve;
- TTK'nın ani kuruluş hükümleri çerçevesinde anonim ortaklık şeklinde kurulmaları,
- Ödenmiş sermayelerinin SPK'ca belirlenen tutardan az olmaması,
- Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması,
- Ticaret unvanlarında "Genel Finans Ortaklığı" ibaresinin bulunması,
- Esas sözleşmelerinin TTK, SPK ve III/14 Tebliğindeki hükümlere uygun olması,
- Kurucularının muflis olmadığının ve yüz kızartıcı bir suçtan dolayı hükümlülüklerinin
bulunmadığının tespit edilmiş olması gerekir.
Genel finans ortaklıklarının kurucuları, münhasıran anılan Tebliğ'de belirlenen alacakların
temellükü karşılığında VDKM'ları halka arz etmek üzere aşağıdaki koşulları yerine getirerek
ve anılan Tebliğ çerçevesinde istenecek belgelerle birlikte SPK ya başvururlar:
- Genel finans ortaklıkları esas sözleşmelerinin TTK. SPKn ve III/14 Tebliği hükümlerine
göre düzenlenmesi ve kurucu imzalarının noterce onaylanması,
- Yürüteceği faaliyete ilişkin fizibilite etüdü,
- Kurucularının muflis olmadığının ilgili iflas dairesinden ayrıca, zimmet, ihtilas, irtikap,
rüşvet, emniyeti suiistimal, sahtecilik, hırsızlık, dolandırıcılık, kaçakçılık gibi yüz kızartıcı
suçlardan ve SPKn'na muhalefetten dolayı hükümlülüklerinin bulunmadığının ilgili
Cumhuriyet Savcılığı'ndan belgelendirilmiş olması,
- Kurucularının sermaye piyasası faaliyetlerine ilişkin SPK düzenlemeleri çerçevesinde
faaliyet izinlerinden biri veya birden fazlası sürekli veya geçici olarak kaldırılmış yahut borsa
üyeliğinden geçici veya sürekli olarak çıkarılmış kuruluşlardan bu müeyyideyi gerektiren
olayda sorumluluğu tespit edilmiş bulunan kişilerden olmaması (ilgililer bu niteliği
taşıdıklarına dair noterce tasdikli beyanda bulunurlar).
Genel finans ortaklığı kurucularının, SPK'ya yapılan başvuruyu müteakip aldıkları faaliyet ön
izni ve TTK'ya göre istenecek gerekli belgelerle birlikte, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'na
kuruluş izni almak için başvurmaları gereklidir. Kuruluş izni alındıktan sonra 15 gün içinde
kurucular, genel finans ortaklığının merkezinin bulunduğu yer Ticaret Mahkemesi"ne
müracaat ederek kuruluşun tasdikini talep ederler. Mahkeme tasdiki gerçekleştikten sonra
genel finans ortaklığı ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi'nde ilan olunur.
Genel finans ortaklıklarının faaliyet alanı, münhasıran III/14 Tebliği'nde belirlenen
alacakların temellükü karşılığında VDKM'ların halka arzı ve anılan Tebliğde öngörülen
faaliyetleri yapmaktır. Gene[ finans ortaklıkları yukarıda sayılan işler dışında başka
faaliyetlerde bulunamazlar ve kurulmuş veya kurulacak şirketlere ortak olamazlar. Genel
finans ortaklıkları VDMK ihracı dışında herhangi bir yolla borçlanamazlar. Genel finans
ortaklıklarının temellük ederek, karşılığında varlığa dayalı menkul kıymetler ihraç
edebilecekleri alacaklar portföyünün toplam tutarı, öz kaynaklarının 20 katını aşamaz.
Genel finans ortaklıkları kuruluş iznini müteakip bir ay içinde, bankalar ise yetkili organ
kararını müteakip faaliyet izni almak üzere SPK'ya başvururlar.
Genel finans ortaklığı ve bankanın faaliyet izni alması SPK düzenlemeleri çerçevesinde
uygun görüldüğü takdirde bu izni içeren yetki belgesi verilir. Faaliyet iznini içeren yetki
belgesi verilmesi uygun görülmeyen veya faaliyette bulunmak için gerekli şartları
kaybettiğinden yetki belgesi SPK tarafından iptal olunan genel finans ortaklıkları, durumun
kendilerine bildirime tarihinden itibaren en geç üç ay içinde, esas sözleşmelerinin genel
finans ortaklığı ehliyetine ilişkin bütün hükümlerini faaliyet alanlarını kapsamayacak şekilde
değiştirmek zorundadırlar. Genel finans ortaklıkları bu değişiklikleri yapmadıkları takdirde,
TTK'nın 434'üncü maddesinin 2 ve 6 numaralı bentleri gereğince münfesih addolunurlar.
Genel finans ortaklıkları ve bankalar, Borçlar Kanunu'nun ilgili maddelerinde
yer alan alacağın temliki hükümlerine uygun olarak III/14 Tebliği'nde belirlenen alacakları
temellük edebilirler. Ancak kambiyo senedine bağlı alacakların devri TTK'da düzenlenen
özel devir hükümlerine göre yapılır. Temellük edilen alacaklar üçüncü kişilere temlik olunamaz. Alacakların temliki, alacaklarını temlik eden kuruluş ile genel finans ortaklığı veya
banka arasında yapılacak bir temlik sözleşmesi ile gerçekleştirilir. Temlik sözleşmesinde en
az aşağıda belirtilen hususların bulunması gereklidir:
a) Sözleşmeye taraf olanların adları, ticaret unvanları ve iş adresleri,
b) Sözleşmeye konu olan alacakların türü ve dökümü
c) Alacakların faiz, şahsi ve ayni teminatları ile birlikte genel finans ortaklığına veya bankaya
intikal edeceğine dair hüküm,
d) Alacaklarını temlik eden kuruluşun, alacakların varlığından, borçluların temerrüdünden
sorumlu olacağına ilişkin aşağıdaki taahhüde yer verilmesi:
"Borcun muacceliyet kazanmasından itibaren tip gün içinde ödenmemesi halinde borçlulara
herhangi bir ihtar, ihbar, protesto, icra takibi ve dava ikamesine gerek olmaksızın genel finans
ortaklığına veya bankaya ödenmeyen borç tutarını ödeyeceğiz. "
e) Uyuşmazlıklarda izlenecek yol,
f) Sözleşme uyarınca yapılacak ihtar ve ihbarlarda izlenecek yol,
g) Genel finans ortaklığının veya bankanın alacakları temlik eden kuruluşa yapacağı
ödemelere ilişkin esaslar.
Alacakların temlikinde;
a) Bankalarca alacakların temliki halinde genel finans ortaklığı ile alacakları temlik eden
banka arasında;
b) Bankalar dışındaki kuruluşlarca alacakların temliki halinde ise, genel finans ortaklığı ile
alacaklarını temlik eden kuruluşun belirlediği bir banka arasında;
c) Finansal kiralamaya yetkili kuruluşlarca VDMK'ların halka arzı halinde ise, bu kuruluşlar
ile bunların belirleyeceği bir banka arasında
alacak portföyü nedeniyle yapılacak ihtar, ihbar, protesto, takibat, tahsilat ve ilgili diğer
hizmetler Re varlığa dayalı menkul kıymetlerin vadelerinde öden-melerini kapsayan bir
Vekalet Sözleşmesi yapılması zorunludur.
Bankalar dışındaki ihraçcılarla ihraç edilen VDMK'larda, SPK tarafından gerekli görülmesi
halinde banka garantisi sağlanması şarttır.
Halka arz edilecek VDMK'lara dayanak oluşturan alacaklar portföyünün, VDMK'ların
vadelerinin bitimine kadar;
a) Bankalarca alacakların temliki halinde genel finans ortaklığı ile alacakları temlik eden
banka arasında;
b) Bankalar dışındaki kuruluşlarca alacakların temliki halinde, genel finans ortaklığı ile
alacaklarını temlik eden kuruluşun belirlediği bir banka arasında,
c) Finansman şirketleri ve finansal kiralamaya yetkili kuruluşlarca VDMK'ların halka arzı
halinde ise, bu kuruluşlar ile bunların belirleyeceği bir banka arasında, imzalanacak saklama
sözleşmesinde belirtilen esaslar dahilinde bir bankada saklamada tutulması zorunludur.
Tüketici kredi sözleşmeleri bu hükmün dışındadır. İhraçcının bir banka olması halinde ise,
saklama hizmeti bu banka tarafından yerine getirilir.
SPK, bankalar dışındaki ihraçcılarca ihraç, edilen ve ödenmesi banka garantisine
dayanmayan VDMK'larda, ihraç edilecek VDMK"ların nominal değerleri toplamının
%10'unun ihraçcı tarafından bir bankada açılacak özel bir fon hesabına avans olarak
yatırılmasını, VDMK'ların vadesi boyunca bu menkul kıymetlerin dayanağını oluşturan alacaklardan elde edilen faizin yatırımcılara yapılacak ödemeleri aşan kısmının da bu fon
hesabında toplanmasını zorunlu tutabilir. Fon hesabı varlığa dayalı menkul kıymetler itfa
edilene kadar başka bir amaçla kullanılamaz.
3. Alacaklar Karşılığında İhraç Edilecek VDMK'lara İlişkin Esaslar
Alacak portföyüne dayalı olarak ihraç edilecek VDMK'ların nominal değerleri toplamı, her
bir tertip için, bu tertibin dayalı olduğu alacaklar portföyünde yer alan alacakların ihraç
tarihindeki toplam tutarının %90'ını aşamaz. VDMK'ların halka arz yoluyla satışı için SPK
kaydına alınması zorunludur.
VDMK'lar iskonto esasına göre satılabileceği gibi, dönemsel ve değişken,faiz ödemeli olarak
da ihraç edilebilir. Portföydeki alacakların erken ödenmesi halinde oluşacak fonun ve
VDMK'lara ilişkin ödemeler yapıldıktan sonra vekil banka nezdindeki müvekkil kuruluş/ve-
ya banka hesabında kalan paranın kullanım esasları, ihraçcı tarafından yayımlanacak
izahname ve sirkülerde ayrıntılı olarak belirtilir.
VDMK'ların satışının ve dönemsel faiz ödemelerinin aracı kuruluşlar aracılığıyla yapılması
zorunludur. VDMK'ların ikinci el piyasada alım satımı serbesttir. VDMK'ların basımında
filigranlı ve silinti, kazıntı ve tahrifata karşı hassasiyeti olan kağıtların kullanılması
zorunludur.
* Bu makale Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, Aralık 2005 Sayısında yayınlanmıştır.
(1) Değişiklikler ise, 09.11.1992 tarih ve 21400 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de (Seri:III, No:15 Tebliği)
; 27.12.1994 tarih ve 22154 sayılı Resmi Gazete’de (Seri:III, No:17 Tebliğ) ; 10.01.1995 tarih ve
22167 sayılı Resmi Gazete’de (Seri:III, No: 18 Tebliği); 14.06.1996 tarih ve 22666 sayılı Resmi
Gazete’de (Seri: III, No:21 Tebliği); 08.11.1998 tarih ve 23517 sayılı Resmi Gazete’de (Seri:III, No:25
Tebliği) ve 07.07.2004 tarihli ve sayılı Resmi Gazete’de (Seri: III, No: 29 Tebliği) yayımlanmıştır.
(2) Alacak Portföyü, VDKM’lara dayanarak oluşturulan alacakları temsil eden kambiyo senetleri,
sözleşmeler ve diğer belgeleri ifade eder.
(3) Finansman şirketleri, 26.07.1994 tarih ve 22002 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Finansman
Şirketlerinin Kuruluş Ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiş olup, devamlı ve
mutad iştigal konusu olarak her türlü mal ve hizmet alımını kredilendirmek üzere ödünç para veren
tüketici kredi şirketlerini ifade eder.