ekler 85-96 - Yedikıta Dergisi

F‹HR‹ST / 85-96
EKLER 85-96
Eylül 2015
Ekim 2015
SAYI 85
SAYI 86
Halep’te
Bevvabetü’l-Hal
Caddesi
(90454/8)
Bir
Zamanlar
İç kale kapısı
(90454/72)
Kuveyk Nehri üzerinde inşa
edilen su dolabı (90454/61)
Halep Aziziye
Karakolhanesi
ve yeni yapılan
bahçe
(90573/52)
Halep Hükümet
Konağı
(90454/81)
Halep
QO
FiHRiST 73-84
YEDİKITA
Halep
Saat Kulesi
AYLIK TARİH VE KÜLTÜR DERGİSİ
(90573/63)
Sayı 86 - Ekim 2015
www.yedikita.com.tr
Bir Zamanlar
Halep Albümü (67x24)
Yedikıta Fihristi
(73-84. Sayılar)
(13.5x19.5) 24 Sayfa
Ocak 2016
SAYI 89
OCAK 2016
Cu. Cmt. Pz. Pzt. Sa. Ça. Per. Cu. Cmt. Pz. Pzt. Sa. Ça. Per. Cu. Cmt. Pz. Pzt. Sa. Ça. Per. Cu. Cmt. Pz. Pzt. Sa. Ça. Per. Cu. Cmt. Pz.
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
Ayasofya Camii, 1849
Süveyş’in Uzun
Geçmişi
........................................................................................
MÖ 1900’ler
Nil’den Acı Göl’e ve oradan Süveyş’e ulaşan
ilk kanal Firavunlar dönemine aittir.
MÖ 609
Firavun İkinci Neko zamanında Nil havzası
yoluyla Tell el-Farama’ya doğru bir kanal
yaptırılmıştı.
MÖ 521-486
Pers imparatoru Darius, bu kanala zamanla
dolan alüvyonları temizledi.
MÖ 285-246
Mısır kralı II. Ptolemaios yine kumla
dolmuş kanalı temizletti.
96-120
Roma İmparatoru Trayan eski kanalların
üzerinde yeni bir kanal inşa ettirdi.
642
Mısır, Hz. Ömer (r.a.) zamanında fethedildi.
Eski kanal temizletilip tekrar canlandırıldı.
Hatta Nil Nehri kıyısındaki Babilon ile
Kızıldeniz sahilindeki Kulzüm (Süveyş)
Limanı birbirine bağlandı.
1504
Günümüzdeki manada bir kanalı ilk
düşünenler Venediklilerdi. Fakat hem
Venedik Konsülü hem de Mısır’daki
Memlüklü sultanı bu işe muvafakat etmedi.
1565-70
Sokullu Mehmed Paşa, Süveyş’e kadar
(bugünkü hat üzerinde) tamamen yeni bir
kanal kazdırıp donanmanın gerektiğinde
Kızıldeniz’e geçebilmesini ve ticaretin
canlanmasını hedefledi. Ancak Kıbrıs’ın fethi
meselesi gündemi değiştirecekti.
1586-88
Kaptanıderya Kılıç Ali Paşa, Portekizlerin
Kızıldeniz’de görülmeleri üzerine Süveyş
Körfezi ile Nil arasındaki eski kanalı
ihyayı düşündü. Fakat bu bir tasarı olarak
kaldı. Bu tarihlerde Venediklilerin ikinci
teşebbüsleri de neticesiz kalmıştı.
1774
Sultan Üçüncü Mustafa, Baron de Tott’a
Süveyş’e bir kanal açılması için çalışmalar
yapmasını emretmişti. Bu işe çok istekli
olan padişahın ömrü maalesef vefa etmedi.
1798
Napolyon 1798’de Mısır’ı işgal ettiğinde,
yanındaki mühendislerden Le Pere’i,
Vadi-i Tumilat’ta eski kanalı bulmak
için görevlendirdi. Le Père, Kızıldeniz’in
Akdeniz’den 10 metre daha yüksek
olduğunu tespit edince kanal incelemeleri
bırakıldı.
1840-69
Aleyhte birçok rapora rağmen, eski Mısır
konsolosu Fransız diplomat Ferdinand de
Lesseps, 1854’te eski dostu ve öğrencisi
Mısır valisi Said Paşa’dan kanal için ruhsat
almayı başardı. Nihayet 1866’da Osmanlı
sultanı Abdülaziz Han da kanal projesini
onaylayınca inşaat süratle tamamlandı. 17
Kasım 1869 tarihinde de açılış yapıldı.
1877-1888
Hidiv İsmail Paşa eski borçlar ve
harcamaları yüzünden iflas edince kanal
hisselerini satışa çıkarmıştı. Hiç umulmadık
bir şekilde bu hisseleri İngiltere devleti
satın alınca kanalın en büyük ikinci
ortağı oldu. Bilahare İngilizler Mısır’a ve
kanala asker çıkardı. Durumdan kimse
memnun olmayınca yapılan Süveyş Kanalı
Konferansı ile kanal, bütün devletlerin
savaş ve ticaret gemilerine açıldı.
1915
Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı,
İngilizlerin idaresinde olan kanalı ele
geçirmek için 2 defa taarruzda bulundu
ama başarılı olunamadı.
1922-1936
İngiltere 1882’den beri fiilî işgal altında
tuttuğu Mısır’a göstermelik bir bağımsızlık
verdi ve Mısır ile 20 senelik bir anlaşma
imzaladı. Buna göre Mısır’dan askerini
çekecek fakat kanal bölgesinde belli sayıda
askerî güç ile pilot bulunduracaktı. Bundan
sonra bölgenin jandarmalığını İsrail’e
yaptıracaklardı.
1940
İkinci Dünya Savaşı sırasında İtalya, Süveyş
Kanalı’nı ele geçirmek için taarruz etti fakat
müttefik kuvvetler buna mani oldu.
22
1
2
Mısırlı Fellahlar ve
Avrupalı İşçiler
....................................................................................................................
Kanal çalışmalarında çok sayıda Mısırlı fellah ve Avrupalı işçi
çalıştı. Mısırlılar çok kötü şartlarda ve daha ucuza çalışırken
Avrupalılar daha iyi imkânlara sahip oldular. Çalışmalar ilk
zamanlarda son derece ilkel şartlarda başlasa da 1862’de
makineler devreye sokuldu. Kanal için 60.000 insan vardiya
usulü sürekli çalıştırıldı.
Açılışta Kimler Yoktu ki...
...............................................................................................
4
Uyanık İngilizler Yine İş Başında
........................................................................................................................
YEDİKITA
TARİH VE KÜLTÜR DERGİSİ
HEDİYESİDİR
Sayı 87 - Kasım 2015
www.yedikita.com.tr
Hazırlayanlar: Ahmet Apaydın, Tunahan Kanıcı
Uluslararası ticarete yeni bir boyut kazandıran Süveyş Kanalı üzerinde
de söz ve nüfuz sahibi olmak isteyen İngilizler fırsat kolluyorlardı. Hidiv
İsmail Paşa’nın hem selefinden kalan borçlar hem de kendi yaptığı
harcamalar yüzünden 1877’de iflas bayrağını çekmesiyle aradıklarını
buldular. Paşa, kanalın hisselerini satışa çıkarmıştı. Kendilerinden
başka alıcı olmayacağını zanneden Fransızlar ise fiyatların düşmesi için
beklemeye başladılar. Fakat meşhur banker Lionel de Rotschild’den
borç alan İngiliz başbakanı Disraeli, paşanın hisselerini satın alınca Kanal
Şirketi’nin en büyük ortağı oluvermişti.
5
Kanalı İngilizlerden Alamadık
6
............................................................................................................
Birinci Dünya Savaşı patlak verince Mısır ve Süveyş Kanalı
İngiliz mandası altında kalmıştı. Savaş sırasında 4. Ordu
Komutanı ve Bahriye Nâzırı Cemal Paşa, Mısır fatihi
olma hülyalarıyla, sözde İngilizlerin batı cephesine asker
göndermelerini engellemek ve mümkün olursa Mısır’ı ele
geçirmek maksadıyla, aslında ise batı cephesinde sıkışan
Alman kuvvetlerinin yükünü hafifletmek için iki defa Kanal
Harekâtı’na teşebbüs etti. Ancak, birincisine Cemal Paşa’nın,
ikincisine de Alman Kress von Kressenstein’ın kumanda ettiği
her iki harekâtta da muvaffak olunamadı.
Kasım 2015
SAYI 87
Süveyş Kanalı
Posteri (50x70)
7
1 Akdeniz
5 Büyük Acı Göl
2 Port Said
6 Küçük Acı Göl
3 İsmailiye
7 Port İbrahim ve Süveyş
4 Timsah Gölü
8 Süveyş Körfezi
SULTAN ABDÜLAZİZ
Lesseps Said Paşa’dan ruhsat aldığında Osmanlı sultanı
Abdülmecid Han’dı. Fakat Sultan Abdülaziz tahta
çıkıncaya kadar Babıâli ve Sultan Abdülmecid’den
ruhsatını tasdik ettiremedi.
Sultan Abdülaziz Mısır’a büyük önem atfediyordu. Yeni
Mısır valisi İsmail Paşa’nın uzlaşmacı tavrı ve sultanı
Mısır’a daveti, akabinde de sultanın Mısır ziyareti
kanalla ilgili çok mühim gelişmelerdi. Böylece Osmanlı,
kanal meselesindeki ağırlığını ortaya koymuş oldu.
Osmanlı Devleti için kanal konusundaki en önemli
nokta, devrin iki büyük devleti arasında çıkacak siyasî
çekişmeydi. Her iki devletle müttefikliğini bozmak
istemeyen Osmanlı Devleti açıktan açığa taraf olmuyordu. Ama Süveyş Kanalı’nın
Mısır’ın kaybına kadar gidecek bir zincirin ilk halkası olacağını düşündüğünden ilk
başlarda açılmasına destek vermiyordu. Kanalın Osmanlı için faydaları da göz ardı
edilemezdi ama herhangi bir devletin tekeline verilmek de istenmiyordu. Osmanlı’nın
düşüncesi, ruhsatını kendisinin verdiği tarafsız bir şirket tarafından bu işin yapılmasıydı.
MEHMED ALİ PAŞA
Kavalalı Mehmed Ali Paşa,
İngiltere’nin Akdeniz
politikasına tamamıyla
aykırı olan kanal açma
girişimlerine izin vermiyordu.
Ama Fransızların isteklerini
de reddetmeyerek
mühendislerin keşif ve
ölçümler yapmalarına
müsaade ediyordu. Mehmed Ali Paşa
“Boğazlar Osmanlı Devleti’nin felaket sebebi
oldu. Ben de Mısır’da yeni bir Boğazlar
meselesi çıkarmak istemem” sözleriyle
açılması muhtemel bir kanala muhalefetinin
gerekçesini özetliyordu.
Şubat 2016
SAYI 90
Süveyş öncesi ve
sonrası denizyolu
güzergahı
MISIR VALİSİ SAİD PAŞA
Süveyş Kanalı’nın
açılmasında en önemli
aktörlerden biri Mısır Valisi
Said Paşa’dır. Said Paşa,
Mehmed Ali Paşa’nın oğludur.
Babası ve halefi Abbas
Paşa’nın karşı çıktığı kanal
projesinin gerçeklemesinde
Said Paşa ile Lesseps arasındaki dostluğun önemli
rolü vardı. Mehmed Ali Paşa’nın valiliğinin son
yıllarında Fransız konsolosu olarak Mısır’da bulunan
Ferdinand de Lesseps, Said Paşa’nın hem dostu
hem de Fransızca hocasıydı. Said Paşa vali olunca
Lesseps’in kanal için Mısır’ın desteğini alması
kolaylaşmıştı.
FERDİNAND DE LESSEPS
Kanalın fikir mimarı ve imtiyaz
sahibi Fransız diplomat
Ferdinand de Lesseps’ti. Daha
Mehmed Ali Paşa’nın valiliğinin
son yıllarında Fransa’nın Mısır
konsolosu iken kanal fikri zihnine
yerleşmişti. Fakat emekliliğine
kadar uğraşsa da ciddi bir adım
atamadı. Dostlukları Mısır konsolosluğu yıllarına dayanan Said
Paşa’nın vali olmasıyla Lesseps’e gün doğdu ve yeni valiye
hemen kanal teklifini yeniledi. Eski hocası ve dostunu dinleyen
Said Paşa ona ruhsat verse de Lesseps aradığı siyasî desteği
bulamadı ve Osmanlı’nın onayını alamadı. Lesseps, ilk ruhsatı
almasından ancak 15 yıl sonra hayalini gerçekleştirebilecekti.
Lesseps, Panama’da başarısızlıkla sonuçlanan bir kanal açma
teşebbüsünde de bulunmuştu.
Aralık 2015
SAYI 88
Hazırlayan: Ahmet Apaydın
Editörler: Kemal Erkan, Selman Soydemir
Sayı 88, Aralık 2015
www.yedikita.com.tr
2016 Masa Takvimi
8
Kanalı
kazan büyük
makinelerden biri
1956-67
Mısır’ın yeni devlet başkanı Cemal
Abdunnasır Süveyş Kanalı’nı
millileştirdiğini açıklayınca İngiltere, Fransa
ve İsrail askerî müdahalede bulundular.
Amerika’nın arabuluculuğunda mesele
hallolsa da çok geçmeden Üçüncü Arapİsrail (Altı Gün) Savaşı yaşandı.
1975
8 yıldır kapalı olan kanal tekrar açıldı.
2015
Mevcut kanala paralel, 35 kilometre
uzunluğunda yeni bir suyolu açıldı.
1869’da iş bitirildiğinde 6.000 özel davetlinin
katıldığı açılış merasimi düzenlendi. İsmail Paşa
açılış için 1 milyon £ harcadı. Fransa İmparatoru
Fransuva Jozef ve İmparatoriçesi Eugenie, Prusya
veliahdı, Hollanda veliahdıyla eşi, Hanovre prensi,
İngiltere’nin İstanbul elçisi Henry Elliot, Avusturya
Amirali Tegethof ve Kont Andraşi en yüksek tabaka
misafirler arasındaydı. Devrin Mısır Valisi İsmail
Paşa’nın Avrupa başşehirlerini dolaşarak açılış
merasimi için çeşitli davetlerde bulunması Sultan
Abdülaziz’i kızdırınca Osmanlı Devleti açılışa pek
itibar etmedi.
3
Osmanlı Padişahları Kronolojisi (150x22.5)
Kartpostallarla
Kayıp Suriye Albümü
(21x14.8) 44 Sayfa