doğu avrupa`nın esrarengiz türk kavmi

Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XIV/2 (Kış 2014), s.131-148.
KORE SAVAŞI VE TÜRKİYE'NİN NATO'YA GİRİŞİ
The Korean War and Turkey’s Entry Into The Nato
Sayim TÜRKMAN *
ÖZ
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ABD ve Sovyetler Birliği Soğuk Savaş’ın
öncülüğünü yapmaya başladılar. İki kutuplu dünyada Türkiye Batı Bloku’nu
yanında yer almak istedi. NATO ittifakı Batı düşüncesinin önemli bir kalesi anlamına geliyordu. Türkiye Batı Bloku’nda yer almak için Kore Savışı’na katılma
kararı aldı ve bir Tugayla savaşa Amerika’nın yani Batı Bloku’nun yanında yer
aldı. Kore Savaşı’nda Türk Tugayının başarılı olması ileride yaşanabilecek bir
krizde Türkiye’nin başarılı bir savunma yapabilecek kapasiteye sahip olduğunu
açıkça göstermiştir. Türkiye, Kore Savaşı’nda müttefiklerine askeri açıdan önemli
destek sağlamış ve Güney Kore’nin işgal edilmesini önlemiştir. Bu savaşın önemli
bir sonucu da İkinci Dünya Savaşı’ndan hemen sonra başlayan Sovyet tehdine ve
komünizmin yayılmacı girişimlerine karşı açık ve net bir askeri kuvvetle cevap
verilmiş olmasıdır. Türk Tugayı’nın Kore Savaşın’da gösterdiği başarılar sayesinde
Türkiye’nin NATO kanadına katılması kolaylaştı. Amerika ayrıca, Türkiye’nin
NATO’ya girişini Rusya’nın güneyden kuşatılması ve Boğazlar’ın Türkiye’nin
kontrolü altında kalması için desteklemiştir.
Anahtar kelimeler; Kore Savaşı, ABD, Türkiye, Türk Tugayı, Türk Ordusu,
NATO.
ABSTRACT
USA and USSR began to lead The Cold War after World War II. Turkey intented
to join western block in this two sided world. NATO was signifiying the castle of
Western ideology at that time. Turkey had decided to take part in the Korea War
by sending a brigade as it wanted to be a part of the the western block led by the
USA. The success of the Turkish Brigade showed that Turkey had a capacity to
carry out a successful defense in time of a possible crisis. The Turkish Brigade in
the Korean War contributed much to its allies in the war and hampered the invasion of Korea. Another consequence of the war was that Turkey responded ef-
*
Yrd. Doç. Dr., Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Tarih
Bölümü Öğretim Üyesi, sayimturkman@hotmail.com
132 SAYİM TÜRKMAN
fectively and militarily to the Soviet threat and expansionist communism. The
successes of the Turkish Brigade in the Korean War facilitated Turkey's participation in the NATO’s side. Besides, the USA supported Turkey's entry into NATO
to contain the Russia from the south and to maintain Turkey’s control over the
Straits
Key Words; Korean War, USA, Turkey, The Turkısh Brigade, Turkısh Army,
NATO.
1. GİRİŞ :
Birinci Dünya Savaşı’ndan önce Kore, Japonya tarafından ilhâk edilmişti. Kore halkı,
1914’te ilân edilen Atlantik Beyannamesi ile “Bütün milletler, idaresi altında yaşamak
istedikleri hükûmet şeklini seçmek hakkına sahiptirler” prensibiyle bağımsızlıklarını istiyorlardı. 1918 yılında yayımlanan Wilson Prensipleri ile de halkların özgürlüğü ve bağımsızlığı
Kore halkının umutlarını artırırken Japonya, Kore’nin bu taleplerine karşılık vermiyordu.
1943 yılında Kahire Konferansı’nda Kore konusu Amerika, İngiltere ve Çin tarafından
ele alındı. İlgili devletler, “Kore’nin bağımsız bir devlet olarak kurulacağını, Japon egemenliğinin asıl Japon adalarıyla sınırlı kalması gerektiğini” kararlaştırdılar. Kahire Konferansı’nda ayrıca Japonya’nın şartsız teslim olması istenmiş, ancak Japonya, bunları şiddetle
reddetmişti. 1945 yılında Hiroşima’ya (6 Ağustos) ve Nagasaki’ye (9 Ağustos) atom bombasının atılmasıyla 2 Eylül’de Japonya teslim belgesini imzalamak zorunda kaldı. Sovyetler
Birliği’nin 12 Ağustos 1945’te Kuzey Kore’yi, Amerikan birliklerinin de 8 Eylül’de Güney
Kore’ye girerek işgal etmeleri Kore’nin bağımsızlık umutlarını sona erdirdi.1 ABD, Güney
Kore’de bir askerî yönetim kurarken, Sovyetler Birliği, Kuzey Kore’de Halk Cumhuriyetini
resmen kuruyordu. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Kore Devleti, SSCB ve ABD’nin girişimleri ile Kore’de bulunan Japon askerlerinin teslim olup ülkelerine dönmelerini kolaylaştırmak maksadıyla 38. paralel boyunca ikiyi bölünmüştü. 2
İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle aynı safta çarpışan Rusya ve ABD karşı karşıya
geliyordu. İlk aşamada Kore sorunu, ilgili devletler tarafından müzakere yoluyla çözülmeye
çalışıldı. Bu maksatla, 16-22 Aralık 1945 tarihinde Moskova’da ABD, Rusya, İngiltere ve Çin
dışişleri bakanlarının katılımıyla bir toplantı düzenlendi. Kore’de demokratik bir
Hükûmetin kurulmasını talep eden ABD ve İngiltere’ye karşılık Rusya buna yanaşmadı ve
20 Mart 1946’ya kadar devam eden üçüncü toplantıda da bir uzlaşma sağlanamadı. İkinci
aşamada ise BM devreye sokuldu.
Kore’de genel bir seçim yapılmasına Rusya’nın itiraz etmesine rağmen 10 Mayıs 1948
1
Yoo Byong-yong, Korea in International Politics: 1945-1954, Britain The Korean War, and
The Geneva Conference, Korean Studies Series No: 24, Korea 2003, p. 41; Homer T. Hodge,
“Kore’nin Askerî Stratejisi”, Harp Akademileri Dış Basın Bülteni, Yıl: 39 (Temmuz 2003), s.
99-100; Carter J. Eckert, Ki-baik Lee …, Korea Old and New a History, Korea Institute, Harvard University by Ilchokak, Korea 1990, p. 334.
2
BCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi) F: 10 900, K: 458, D: 1328, S: 5, s. 1.
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/2, Kış 2014. 133
tarihinde Güney Kore’de genel seçimler yapıldı. Akabinde Ağustos 1948’de Kore Cumhuriyeti kuruldu.3 Rusya buna itiraz etse de Kuzey Kore’de 25 Ağustos’ta genel seçim yapıldı ve
Eylül 1948’de Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti kuruldu.
2. KORE’DE TÜRK TUGAYI :
Kore, sosyalizmi savunan SSCB'nin ve demokrasiyi savunan ABD’nin böldüğü ve
tamamen ideolojik savaşın yaşandığı bir ülke oldu. Uzun yıllar Japon emperyalizmine karşı
savaşan Kuzey Kore’nin askerleri özellikle gerilla savaşında önemli deneyimler kazandı.
Büyük güçlerin denetiminde Kuzey’de asker kökenli genç ve halkın desteğini kazanan Kimil Sung, Güney’de ise Synghman Ree devlet başkanı olarak görevlendirildi. Almanya ve Japonya gibi iki büyük gücün yenilmesi sonucunda bozulan küresel dengenin ya da kurulması
için ortaya çıkan anlaşmazlıklar 1947 yılında soğuk savaşı zirveye taşımıştı.
Japonların İkinci Dünya Savaşı sonunda yenilgiye uğramasıyla Çin üzerindeki baskılar
sona ermişti. Çinli lider Mao Tse-Tun, 1 Temmuz 1949’da Demokratik Halk Diktatörlüğünü
ilân etti. Chaing Kai-Shenk ise Tayvan’a geçerek buradaki idareyi kontrolü altına alıyordu,
Mao’nun 1 Ekim 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşunu ilân etmesi üzerine komünist bir devlet daha ortaya çıkmış oldu. ABD’nin Kore’deki nüfuzu Çin’i rahatsız ediyordu.4
Sonunda Çin, Batı’nın da kararsızlığından yararlanarak bir oldu bitti ile Kuzey ve Güney
Kore’yi komünist bir rejim altında birleştirerek tüm yarımadanın kontrolünü ele geçirmek
maksadıyla Kuzey Kore birliklerini 25 Haziran 1950’de harekete geçirdi. 5 Sıcak çatışmalar
sonrasında Kuzey ve Güney arasında genel bir savaş başladı.6 Ruslar Kuzeyden tamamen
çekilmiş Kuzey Kore kuvvetlerini sadece lojistik yönden destekliyordu. ABD, Güney’de
fiilen asker bulundurmaya devam etti. Amerikan’nın ardından İngiltere, en fazla ikinci bir
kuvvet olarak bu savaşa 22.000 askeri kuvvetle destek verdi.7
Komünist Kuzey Kore ordularının yenilmesi, Çin Devleti’nin Batı’nın tehdidi altına
girmesi anlamına geliyordu. Böylece Çin ya Kuzey Kore’ye yardım edecekti ya da Batı’nın
Güneyi kontrolünü kabul edecekti. Başkan Truman’ın “Çin’in veya Rusya’nın müdahâle
ihtimali ne kadardır?” sorusuna Mac Arthur, “Pek azdır. Savaşın birinci veya ikinci ayında
müdahâle etmiş olsalardı lehlerine olabilirdi. Artık onların müdahalelerinden korkmuyoruz.” diyor ve devamla Çin’in hava kuvvetlerinin olmadığından en fazla 60.000 Çin ask3
Meliha Yücel, Emine Yılmaz, “Kore Savaşı (1950-1953) Türkiye ve Dünya Açısından Genel
Bir Değerlendirilmesi”, Askeri Tarih Bülteni, Sayı: 39 (Ağustos 1995), s. 140-142; BCA F: 30
18 12, K: 120, D: 57, S: 5 (11 Ağustos 1949 tarihinde Türkiye Hükümeti yeni Kore Devleti’ni
tanımıştır.)
4
Allan Bullock - Ernest Bevin, Foreign Secretary, 1945-1951, London 1983, p. 794.
5
Michael J. Devine, Korea in War, Revulation And Peace: The Recolletions Of Horace G. Underwood, Younsei University Press, Korea 2001, p. 153; Nusret Özçelik, “Kore Savaşı ve Türkiye”, Stratejik Etütler Bülteni, Sayı: 85 (Ağustos 1985), s. 23.
6
BCA F: 10 900, K: 458, D: 1328, S: 5, s.6.
7
Yoo Byong-yong, Korea in International Politics: 1945-1954, Britain The Korean War , p. 49;
Gürsel Göncü, “Kore Savaşı, Atlas Dergisi, Sayı: 113 (Ağustos 2002), s. 103.
134 SAYİM TÜRKMAN
erinin Yalu nehrinin güneyine geçebileceğini, buna teşebbüs etmeleri durumunda ise tarihin en büyük katliamına uğratılacaklarını söylüyordu. Sivil ve askerlerden oluşan yönetim
kademesinden hiç kimse Mac Arthur’un sözlerine karşı çıkmadı. Fakat büyük bir hata içinde
oldukları gelişen olaylarla anlaşılacaktır. 15 Ekim 1950’de Çin lideri Mao resmî olarak şu
açıklamayı yaptı: “Emperyalistler zalim bir şekilde komşularımızın topraklarını işgal ederlerse, Çin halkı yabancı saldırıları hoş karşılamayacak ve bir kenara çekilmeyecektir”. Çin
bir yandan da Mançurya’daki Çin kuvvetlerini artırıyordu. 8 Temmuz 1950’de 116.000 olan
bu kuvvetler, 16 Kasım’da 350.000’i emniyet kuvvetleri olmak üzere 850.000’e yükseltildi. 8
Kore Savaşı başladığında NATO kurulmuş (1949) ancak, askerî teşkilâtlandırması
bitirilmediğinden bu savaşta etkin bir görev alamamıştı. Bu nedenle ABD, Birleşmiş Milletler ile yakın iş birliğine gitme yolunu seçmişti. Savaşla birlikte ABD ve Müttefikleri
açısından NATO’nun askerî kanadının acilen kurulma zarureti ortaya çıkmış bulunuyordu. 9
ABD Dışişleri Bakanı Paul Nitze, 1950 Şubat ayında sunduğu bir raporunda Kore,
Hindistan, Yugoslavya ve Avusturya’nın Rus tehdidi altında olduğunu ifade etmiştir. Amerika ve Avrupa, Kore’deki iç çatışmanın basit bir iç kavga olmadığını ve Stalin’in emriyle
yürürlüğe konulan yayılmacı politikanın bir uzantısı olduğunu düşünüyorlardı. 10
Kuzey Kore birliklerinin, ABD’nin beklemediği bir zamanda aniden 38. Paraleli
geçmelerinden hemen sonra, Moskova'da görevli bulunan Amerikan Büyükelçisi, Dışişleri
Bakanlığına çektiği telgrafta, Rusya’nın kışkırtmasıyla başlayan hareketin ABD’nin liderliğini tehlikeye sokacağını, hür dünyanın bundan olumsuz etkileneceğini ve ABD’nin bu
harekete mutlaka karşılık vermesi gerektiğini ifade etmiştir.11 Başkan Truman ve birçok
siyaset adamı da Sovyetler’in bir topyekûn savaşı göze aldığını ve buna karşı gerekli tedbirlerin alınmaması durumunda Sovyetler’in benzer saldırılarına devam edeceğini açıklamıştır.
1949 yılında NATO’ya başvurusu reddedilen Türkiye, bu gelişmeler karşısında realist bir
politika gereği ABD’nin yanında yer almasının uygun olacağını değerlendirmiştir.
Stratejik açıdan Türkiye’nin NATO üyesi olması aslında ABD için de gerekliydi. Aksi
hâlde güç dengeleri Sovyetler Birliği lehine değişecek ve bundan ABD zararlı çıkabilecekti.
ABD’nin, Türkiye’de SSCB’ye yakın yerlerde hava, kara üslerine ihtiyacı vardı. Bu üsler
SSCB’yi yakından izlemek ve gerektiğinde ani müdahaleler için çok önemliydi. Bu olaylardan hemen önce 1950’li yılların başında ABD, bu üsleri önce “Akdeniz Savunma Plânları”
çerçevesinde Türkiye’den talep etmiş, ancak Ankara üslere karşılık NATO’ya üye olmayı
teklif etmiştir. ABD, sadece Rusya'ya karşı değil, aynı zamanda Orta Doğu’ya olan yakınlığı
ve dolayısıyla stratejik hammadde kaynaklarından olan petrole olan yakınlığı nedeniyle de
Türkiye’nin NATO üyeliğini gerekli görüyordu. 12
Güney Kore’ye saldıran Kuzey Kore’yi cezalandırmak amacıyla, ABD’nin önderliğinde
8
9
Ali Denizli, Kore Harbinde Türk Tugayı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1992, s. 230.
Walter G. Herm, United States Army in the Korean War, Washington D.C. 1966, p. 14.
10
Yoo Byong-yong, Korea in International Politics: 1945-1954, Britain The Korean War, p. 42.
11
BCA F: 30 100, K: 102, D: 630, S: 6, s.1.
12
Burcu Bostanoğlu, Türk-ABD İlişkilerinin Politikası, İmge Yayınları, Ankara 1999, s. 391396.
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/2, Kış 2014. 135
kurulan BM ordusuna asker verme kararı veren ve 25 Haziran 1950 tarihinde 4.500 askerle
yani bir tugay kuvvetle katkıda bulunabileceğini ABD Hükûmetine bildiren Demokrat Parti
Hükûmeti, TBMM’deki çoğunluğuna güvenerek, muhalefetin görüşünü de dikkate almamış,
“Bu bir harp ilânı değildir, Hükûmetin kararı yeterli” diyerek kararı kısa sürede yürürlüğe
koymuştur. 13
ABD, Türkiye’nin BM üyesi olarak Kore’ye asker gönderme kararını büyük bir mutlulukla karşılamıştır. ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mc Dermatt, Başbakan Adnan Menderes’in Kore’ye asker gönderme kararını açıkladığında, “Kanaatimizce bizim kararımız gibi
diğer hürriyet sever milletlerin bu yolda alacakları kararlardır ki bu şekilde ancak tecavüzler
önlenebilir.” diyerek konunun uluslararası boyutuna dikkat çekmiştir. 14 Başta Washington
Post gazetesi olmak üzere iki yüze yakın Amerikan gazetesi de Türkiye’nin kararını övgüyle
manşetten duyurmuştur.15
Kore Savaşı, Türkiye’yi doğrudan ilgilendiren bir savaş değildi. 1950’li yılların
şartlarında binlerce kilometre uzakta, bizimle ilgisi olmayan topraklarda bir savaş verilecekti. Mesafenin uzak olması, tank, top, uçak gibi ana muharebe silâhlarının
götürülememesi, lojistik destek açısından ABD üslerine bağımlı olması, arazinin yeterli
ölçüde bilinmemesi yapılacak savaşı daha da zorlaştırıyordu.16
Türk Tugayının Kore’ye hareketinden bir gün önce 18 Eylül 1950 tarihinde Başbakan
Adnan Menderes, Millî Savunma Bakanı Refik Şevket İnce ve Genelkurmay Başkanı Orgeneral Nuri Yamut, Etimesgut Garnizonuna gelerek tugayı toplu hâlde ziyaret ettiler. İskenderun limanına hareket etmek üzere Ankara tren istasyonuna gelen Türk birlikleri büyük bir
törenle uğurlandı ve her geçtiği istasyonda halkın coşkusuyla karşılandı.
21 Eylül 1950’de İskenderun’da toplanan birlikleri taşımak üzere ABD, personel ve
araçların nakliyesi için İskenderun limanına beş gemi tahsis etmişti. 25 ve 26 Eylül tarihlerinde iki kafile hâlinde gemiler yola çıktı. Süveyş kanalını geçen kafileler Kızıldeniz
yoluyla 17 Ekim 1950 tarihinde Kore’nin Pusan limanına ulaştılar. 17 Birleşmiş Milletler
Karargahına komuta eden Mc Arthur, her birliğe verdiği şifreli isim gibi Türk Tugayına da
“Kutup Yıldızı” (North Star) adını verdi.
İkinci Dünya Savaşı sırasında Amerikalıların büyük beğenisini kazanan General Mc
Arthur, Türk askerine büyük ilgi ve yakınlık gösterdi. 241. Alay Komutanı Albay Celâl Dora,
3 Kasım 1950 tarihinde Kore Türk Silâhlı Kuvvetler Komutanlığından teşkilât değişikliği ile
ilgili bir emir aldı. Buna göre, 241. Alayın lağvedilmesi, Tugay teşkilâtına geçilmesi ve
kendisinin de Tugay Komutan Yardımcılığına getirilmesi emrediliyordu. Bu olay Alay
13
BCA F: 10 900, K: 458, D: 1328, S: 5, s. 6; Cengiz Koday, “Güney Kore ve Bugün Irak”, Cumhuriyet (istanbul), 5 Eylül 2003; George C. Mc Ghee, “Turkey Join The West”, FOREING
AFFAIRS, July 1954, New York, p. 623.
14
Mustafa Deral, Kore’ye Niçin Gidiyoruz, Barış Matbaası, İstanbul 1950, s. 38.
15
Washington Post, 20 Temmuz 1950.
16
Gürsel Göncü, agm, s. 94.
Celal Dora, Kore Savaşı’nda Türkler (1950-1951), İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1963, s.
21-26.
17
136 SAYİM TÜRKMAN
Komutanı Celâl Dora ve personeli üzerinde çok olumsuz tesir bırakmış ve Tugay Komutanı
Tuğgeneral Tahsin Yazıcıoğlu askerin moralini tekrar kazanması için büyük gayret
sarfetmiştir. Kunuri Muharebeleri sonunda General Tahsin Yazıcıoğlu’nun girişimleriyle
241. Alay kurulmuş ve Alay Komutanlığına tekrar Albay Celâl Dora getirilmiştir.18
Türk Tugayı, 10 Kasım 1950’de Taegu’dan kuzeyde Munsan-Changdan bölgesine
giderek orada 8. Ordu emrine girmek üzere intikal ettirildi. Tugayımız, İmjin nehri ile Kaessong’tan kuzeye Sybon-ni’ye giden bir hat arasında 25 km genişliğinde ve 50 km derinliğindeki bölgeyi komünistlerden temizleyerek emniyet altına almakla görevlendirildi. 19 General
Mc Arthur, Kuzey Kore askerlerini Yalu nehri gerisine atarak Kore’yi komünistlerden kurtarmayı ve bu suretle Kore Savaşı’nı sona erdirmeyi planlamaktaydı.20 Plânı uygulamak
üzere 24 Kasım 1950 sabahı bütün cephede genel taarruz başlatan BM kuvvetleri savunma
hatlarını terk ederek kuzey istikametinde harekete başladılar. Bir aydan beri Kuzey Kore
topraklarında pusuda bekleyen Çin ordusu, karşı taarruza geçerek BM ordularına ağır zayiatlar verdirdi. Telaşa kapılan Kolordu Komutanlığı, 26 Kasım 1950 tarihinde Tugay Komutanı Tahsin Yazıcıoğlu ve karargahını davet ederek ihtiyat görevindeki Türk Tugayına karşı
taarruzla işgal edilen Toşkona’yı geri alması vazifesini verdi. 21
Toşkona’ya olan kara mesafesi 60 km civarındaydı. Düşman ise dokuz kat sayı üstünlüğüne sahipti. Tugay komutanı iki tabur ve bir havan bölüğünü Albay Celâl Doran’ın
sorumluluğunda hareket ettirdi. Daha sonra Kolordu Komutanlığında taarruzî harekâttan
vazgeçilerek savunmaya geçilmesi emredilmiş ve birlikler biraz geride Vovon boğazında
savunma düzeni almışlardı. 28 Kasım sabahı 10. Bölük bölgesine düşman saldırmış, bölük
komutanı karargahını arayarak ivedi topçu desteğini istemiştir. Amerikan uçaklarının
başlarında Albay Celâl Dora olduğu hâlde Türklerin süngü hücumuna kalktığını görmeleri
üzerine, karşılarındaki düşmanı bombalayarak makineli tüfekle destek vermişler ve 550
rakımlı tepe Türklerin eline geçmiştir. 22
Müttefik Komutanlık, Ocak 1951 ortalarında başlatılan taarruzi keşiflerden tatminkâr
sonuç alınmaması nedeniyle aynı görevi bir kez de Türk Tugayına vermiştir. Bu amaçla Türk
Tugayı iki ABD tank bölüğü ve bir uçaksavar bataryası ve hava kuvvetleriyle
desteklenmiştir. Bölgenin çok iyi tahkim edilmesi ve ormanlık oluşu zırhlı birlik harekâtını
engellemiştir. Bu nedenle sonuç, büyük çoğunlukla hafif silâhlar ve göğüs göğse muharebelerle alınacaktır. 23 Ocak 1951 sonlarında genel karşı taarruza geçen BM gücü yoğun
çarpışmalar neticesinde 22 Nisan 1951 tarihinde 38. enlemin kuzeyine ulaşmıştır. Ancak, 23
Nisan’da başlayan karşı taarruzlar nedeniyle çekilmek zorunda kalan BM gücüne bağlı
18
BCA F: 30 11 10, K: 216, D: 30, S: 6, s.1.
19
Kore Harbinde Türk Silâhlı Kuvvetlerinin Muharebeleri (1950-1953); Harp Dairesi, E.U. Basımevi, Ankara, 1969, s. 32-33.
20
Agm, s. 34.
21
C. Dora, a.g.e, s. 94.
22
Agm, s. 96.
23
Nusret Özselçuk, “Kore Savaşı ve Türkiye”, Stratejik Etütler Bülteni, Sayı: 85 (Ağustos 1990),
s. 30.
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/2, Kış 2014. 137
birlikler düşmanı ancak başkent Seul’un hemen kuzeyinde durdurabilmiştir. 12 Mayıs
1951’de Türk Tugayına Seul’un 15-20 km kuzeyinde ileri mevzi savunma görevi verilmiştir.
Düşman birlikleri Seul’ü almak istediklerinden Türk Tugayı ile kesin sonuçlu bir muharebe
yapması kaçınılmazdı. 17 Mayıs saat 22.00’de başlayan düşman taarruzları şiddetli bir şekilde
devam etti. 18 Mayıs gece yarısına gelindiğinde Türk Tugayı tamamen kuşatıldı. Yer yer
bazı mevzilerde gedikler açıldı ve sonunda muharebe yakın boğuşma ve süngü muharebelerine dönüştü. Düşman kahraman Türk askerinin cesareti ile geri püskürtüldü. Düşman, her
defasında (altı kez) yeni takviyelerle Türk Tugayını imha için taarruzlarına devam etti. Türk
Tugayının gösterdiği üstün mukavemet karşısında bir türlü asıl mevzi ile temasa geçemeyen
düşmanın Seul’ü alma ümitleri kırıldı. 24
Türk Tugayı 2. Taburla beraber hareket eden Koreli Paik Sang Ki, Seul’ün savunmasında Türk Tugayının etkinliğini şu sözlerle açıklamaktadır: “Kore’de ölüm kalım
savaşları birbirini takip etti. Tük Tugayı tek başına başkent Seul’ün savunulmasında başarılı
olmasaydı ve Kızılorduyu tekrar durdurmasaydı, düşman başkentimize rahatlıkla girecek
bugünkü özgürlüğümüze kavuşamayacaktık” diyordu.25
Kumyongjangni zaferinden sonra düşman kayıplarının acele bir şekilde rapor edilmesi
istenmişti. Türk Tugayı, düşmanın ölü sayısını 570 olarak bildirmiş, ancak sayının abartılı
olduğu cevabı alınmıştı. Ertesi gün Amerikan heyeti düşman bölgesinde sayım yaptığında
ölü sayısının 570 yerine 1.735 olduğunu ve buna karşılık Türk Tugayının kaybının ise 12
şehit olduğunu hayretle tespit etmişlerdir. Kumyongjongni muharebelerinden sonra BM
Kuvvetlerinin Kore’den gizlice ayrılması plânı durduruldu ve diğer taraftan savaş inisiyatifi
BM ordularının eline geçmiş oldu. 26
Kumyongjangni muharebelerinin sonunda Türk Tugayı düşmanı mağlup etmiş ve 8.
Orduyu imha edilmekten kurtarmıştı. 8. Ordu Komutanı General Walker, bunu Türk askerine hitaben anlatmıştır. Walker: “…Eğer sizin düşmanı durdurmak için kahramanca
çarpışmanız ve mukavemetiniz olmasıydı ordum kuşatılarak çok zor duruma düşecek, belki
de imha edilecekti… yarma yerinden dört, sonra da altı düşman tümeni tugayınıza taarruza
geçmişti…” Amerikalı General Mc Arthur da şunları söylüyordu: “Sizleri görmekten memnunum, Japonya da siz Türklere hep ‘kahraman’ diyorlar. Kunuri’de 8. orduyu kurtaran Komyongjangni’de düşmanı mağlup ve perişan eden Türkler kahramanlar kahramanıdır, Türk
Tugayı için yok yoktur”. 27
25 - 27 Ocak 1951 Muharebeleri sonucunda, Amerikan Kongresi, Türk Tugayını
“Mümtaz Birlik Nişanı” ile taltif etmiştir. Bu nişan 8. Ordu Komutanı tarafından merasimle
241. Alay sancağına takılmıştır. Mümtaz Birlik Nişanı ile birlikte Amerikan Kongresi’nden
gönderilen berat şu şekildedir: “Kore’de BM kuvvetlerinin bir kısmını teşkil eden Türk
24
N. Özselçuk, agm, s. 31.
25
Paik Sang, “Kore’de Türk Askeriyle Altı Yıl”, ATASE Yayınları, (çev. Nazım Dündar), Sayı:
15 (Şubat 1983), s. 81; Nazım Dündar Sayılan, “Kore Harbinin Kaderini Dört Kez Değiştiren
Tugay, Birinci Kunuri Savaşı”, Dz. K. Dergisi, Sayı: 57 (Temmuz 1999), s. 37-40.
26
Kore’de Türk Askeri, ATASE Yayınları, Ankara 1990, s. 58-65.
27
Nazım Dündar Sayılan, Agd, s. 36.
138 SAYİM TÜRKMAN
Silâhlı Kuvvetleri ile bu kuvvetler komutanlığının emrindeki Amerikan iaşe grubu, 79.
Amerikan Tank Taburunun A Bölüğü, 89. Amerikan Taburunun D Bölüğü ve 25. Uçaksavar
Bataryasının birtakımı ile 25-27 Ocak 1951 tarihleri arasında Kore’de Kumyangjongni
batısındaki cephe üzerinde düşman silâhlı kuvvetlerine karşı giriştikleri harekâtta gösterdikleri olağanüstü kahramanlık taltife layık görülmüştür”. 28
İrvin Star gazetesi yorumcularından Edvard Gulmar Türk halkının asker bir millet
olduğunu ve Kore’de ahçıların bile yemek pişirmeyi bırakıp savaşa koştuğunu ifade ettikten
sonra, şunları aktarmaktadır:29 “Hür dünya milletlerine ferah verici bir haber, Kore’de
çarpışan beş bin Türk askerinin kahramanlığı ve icabında 375.000 Türk askerinin silâh altında bulundurulmasıdır. Şayet Sovyetler Birliği Çanakkale’ye Süveyş veya Yakın Doğu’ya
tecavüz ederlerse Türkler iki milyonu seferber edeceklerdir. Türk askerlerinin çetin ve birinci sınıf muharip kahramanlıkları Amerikalılar için mesut bir sürpriz teşkil etmiştir. Fakat
hadise Türkler için tabiidir…, Türkiye’nin asıl kuvveti, yalnız iki milyonun süngüsünde
değil, 21 milyon Türk’ün tam birlik ve kardeşlik manzarası arz etmesindendir…”
1951 yılının Nisan ayının en önemli gelişmelerinden biri Amerikalı ünlü General Mac
Arthur’un BM Kuvvetleri Komutanlığı görevinden ABD Başkanı Truman tarafından
alınmasıydı. Truman’ın politikalarını daima tenkit eden Temsilciler Meclisi milletvekili Joseph Macarth, “Bu karar, belki de komünistlerin kazandıkları en büyük zaferdir!” diyordu.
Başkan Truman’ın talimatları dışında müstakil hareket etmekle suçlanan Mac Arthur’un
görevden alınması konusunda Truman’ın resmî beyanatı şu şekildeydi: 30 “Derin bir teessürle
şu neticeye vardım ki, Orgeneral Douglas Mac Arthur resmî vazifeleriyle alâkalı meselelerde, Birleşik Amerika Hükûmeti ve Birleşmiş Milletler siyasetini samimi olarak
destekleyecek durumda değildir. ABD Anayasası’nın bana verdiği hususi mesuliyetler ve
Birleşmiş Milletlerin uhdeme yüklediği sorumluluk sebebiyle Uzak Doğu komutanlığında
değişiklik yapmaya karar verdim. Bunun neticesi olarak General Mac Arthur’dan uhdesindeki komutanlıkları alarak General Matthews Ridgway’e, Mac Arthur’un yerine geçmesi
emrini verdim. Millî siyasete müteallik meselelerin tam ve kuvvetle müdafaası hür demokrasimizin anayasa sisteminde hayatî bir unsur teşkil eder. Bununla beraber askerî şeflerin
kanun ve anayasa tarafından derpiş (göz önünde tutulmadığı) edilmediği veçhile kendilerine
bildirilen prensip ve direktiflerden mülhem olmaları esastır. Buhran devresinde bu mülahaza daha fazla nazarı itibara alınmalıdır. General Mac Arthur’un en büyük kumandanlardan
biri olarak tarihte yeri vardır. Bu münakaşa götürmez keyfiyettir. Ağır mes’uliyetli vazifelerde memleketine yaptığı büyük ve fevkalâde hizmetlerinden dolayı halkın kendisine
şükran borcu vardır. Bu sebepten dolayı şahsı hakkında almaya kendimi mecbur hissettiğim
28
Kore Harbinde TSK’nın Muharebeleri, age, s. 51.
29
C. Arna - H. Aslanoğlu, Kore ve Kore Harbi, Emek Basımevi, Ankara 1951, s. 61.
30
Ayın Tarihi, Sayı: 209 (1-30 Nisan 1951), s. 156, 174 (14 yıl aradan sonra 18 Nisan 1951’de
ABD’ye gelebilen Mac Arthur’u 100.000’in üzerinde halk coşkuyla karşılamıştır. Siyaset tekliflerine karşı “siyasî hiçbir tasavvurum yoktur. Seçim politikasına girişmek niyetinde değilim
ve ismimin siyasî gayeler için asla kullanılmayacağını tahmin ediyorum. Bana politika yapmak niyetinde olup olmadığımı soruyorlar. Cevabım hayırdır. Tekrar ana vatanda bulunmamın ne demek olduğunu size anlatmaktan acizim” diyordu).
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/2, Kış 2014. 139
böyle bir karardan dolayı derin teessür duyduğumu tekrar ifade etmek isterim”.
Yıpranan Türk birliklerinin yurda dönmesi ve yeni birliklerin bölgede görev alması
amacıyla 23 Haziran 1952’de 2. Değiştirme Tugayına ait 9. Taburu Pusan’a getirildi ve 3.
Değiştirme Tugayına ait Taburu 5 Temmuz 1952’de getiren vapurla yurda nakledildi. 2.
Değiştirme Tugayının Kore’den hareketi 20 Aralık 1952 tarihine kadar devam etmiş ve bu
tarihte 3. Değiştirme Tugayına cephe sorumluluğu devredilmiştir. 31
KANLI VEGAS MUHAREBELERİ :
Kunuri Muharebeleri’nden sonra en çok asker kaybı “Kanlı Vegas” diye adlandırılan
ileri karakol muharebelerinde verilmiştir. 1953 yılının Mayıs ayında savaş, mevzi harbine
dönüşmüştü. Türk Tugayına 38. paralelin hemen kuzeyinde üç tabur birinci hatta olmak
üzere 11 km’lik bir mevziyi savunma görevi verilmişti. Türk Tugayının batısında Amerikan
Alayı, doğusunda ise İngiliz, Avusturalya, Yeni Zelânda, Belçika ve Yunanlardan oluşan
İngiliz Tümeni bulunuyordu. Düşmanın asıl hedefi ise BM’nin moral gücü olan Türk Tugayı
idi. Türklerin mağlup edilmesi ateşkes sonunda düşmanın isteklerini kabul edilmesi anlamına geliyordu. Düşmanın ilk taarruzu 15 Mayıs 1953 tarihinde gerçekleşti. Asıl savaş 28
Mayıs’ta bütün ileri karakollarımızda üstün düşman taarruzlarıyla başladı. Savaşın ağırlığı
Vegas ve Elka karakollarındaydı. Vegas karakolunu teslim alacak olan Yzb. Tarcan’a görevi
devreden Amerikalı subay bölgenin tehlikesini işaret ederek şunları söylüyordu:32
“Biz burada üç aydan beri bu tepeyi savunuyoruz. Bundan takriben bir ay evvel, bu
gördüğünüz tepede oldukça büyük kayıplar verdik. Hem de belirli bir harekât olmayan en
sakin günlerde bile, bu tepede günde en az 3-4 yaralı ve ölü verdik ve vermeye devam
ediyoruz. Bu tepede akıttığımız kanlar pahasına, bu topraklardan bir karış bile düşmana
vermedik. Yarın gece yarısından itibaren kanımızla yoğurduğumuz bu yerlerin savunma
sorumluluğunu sizlere teslim ederek bir müddet gerilere, ihtiyata çekileceğiz. Fakat buraları,
en az bizim kadar ölümü hiçe sayan bir Türk birliğine teslim edeceğimiz için gözlerimiz
hiçbir zaman arkada kalmayacak. Çünkü, bizler daha Amerika’da iken Kore’de dövüşen
Türk birlikleri hakkında birçok menkıbeler okuduk ve işittik. İnanılmaz gibi olan bu
öykülerinizin hepsinin gerçeğin ta kendisi olduğunu burada günlük savaş bültenlerinde takip ettik. Amerikan Milletinin Türk askerine hayran olduğunu belki sizler de işitmişsinizdir.
İşte bu güvenle deniz piyade kumandanlığı, bu cephenin en tehlikeli, kritik yeri olan bu
bölgenin savunmasını yalnız ve yalnız Türk birliğine teslim etmek şartıyla güvenle geriye
gitmeye razı olmuştur.”
İki bölgeye de ayrı ayrı birer alay gücünde bir kuvvetle saldıran düşmana karşılık
Elkon karakolunu savunan Türk birliği sadece bir bölük gücündeydi. Dokuz kez Elka karakoluna saldıran düşman Elka’yı alamadı. Ancak, bu çatışmalarda kayıplarımız 151 şehit 450
yaralıydı. Düşmanın kaybı ise 3.000 civarındaydı. Savaş sonunda Elka’yı savunan 6.
Bölükten sağ kalan 8 askerdi. Bölük manga gücüne indiği hâlde düşman bu mangaları aşıp
31
Kore Harbinde TSK’nın Muharebeleri, age, s. 75-76.
Mim Kemal Öke, Unutulan Savaşın Kronolojisi Kore (1950-1953), Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1990, s. 164
32
140 SAYİM TÜRKMAN
asıl savunma hatlarına ulaşamadı. Muharebeler çok kanlı oldu. Bu nedenle, yalnız muharebe
ileri karakollarımızda cereyan eden bu savaşlara “Kanlı Vegas” adı verildi.
Bu muharebelerde çok yıpranmış bulunan Türk Silâhlı Kuvvetleri, sorumlu olduğu
mevzilerin yarısını Amerikan birliklerine teslim etmiş geri kalan birlikler 8 km güneyde
ihtiyata çekilmiştir. 6 Temmuz 1953 tarihinde 4. Değiştirme Tugayının 1.kafilesi Pusan limanına gelmiş ve kafile Seul’un kuzeyindeki Uijongbu civarına yerleştirilmiştir. Yeni gelen
birlikler nedeniyle ihtiyatta bulunan tabur yurda gönderilmiş, böylece son değiştirme işlemi
de tamamlanmıştır. Mütareke görüşmeleri sırasında Komünist Ordular 10.000 zayiat verecek
ölçüde taarruzlar yapmış ve bazı arazi parçalarını ele geçirmiş ise de Türk ileri karakolu sahalarına yaptıkları taarruzlardan netice alamamışlardır. Her iki tarafın da muharebelerin
devam etmesi durumunda kesin başarı sağlayamayacağı ve daha fazla can kaybına neden
olacağı düşüncesiyle 27 Temmuz 1953 yılında mütareke yapmaya karar vermek zorunda
kalmışlardır. 33
27 Temmuz 1953’te Panmunjom mütareke anlaşmasında kararlaştırılan Konferans 9
ay sonra 26 Nisan – 15 Haziran 1954’te Cenevre’de gerçekleştirildi. Böylece üç yıl devam
eden savaş geçici bir süre çarpışmaların kesilmesiyle durdurulmuş oldu. İki milyon kişi bu
savaşta hayatını kaybetti. Siyasî açıdan Kuzey ve Güney Kore devletleri fiilî olarak kuruldu.
ABD fikrî açıdan komünizmle mücadelesini silâhlı çatışmayla da teyit etmiş oldu. Kızıl Çin,
BM’yi yıpratmak ve Batılı orduları kontrol altında tutmak suretiyle Uzak Doğu’nun en güçlü
devleti olduğunu göstermiş oldu. Türkiye savaş sırasında göstermiş olduğu kahramanlık askerî açıdan Batı’nın gözünde yücelmiş ve savaş sonrasında ortaya çıkan soğuk savaş döneminde Türkiye’nin rolü belirginleşmiştir. Türkiye için en müsbet sonuç ise Türkiye’nin
NATO’ya alınması olacaktır. 34
Devletler hukuku açısından Kore Savaşı’ndan (1950-1953) sonra bugüne kadar herhangi bir barış anlaşması imzalanmadığı için her ülke hâlâ savaş hâlinde bulunmaktadır.
Zaman zaman da güvenlik güçleri arasında ufak çaplı çatışmalar meydana gelmektedir. 35
Üç yıl süren Kore Savaşı sonunda Türk Tugayının toplam kaybı 937 şehit 2068 yaralı
olarak kayıtlara geçildi. Kuzey Kore 520.000, Kızıl Çin 900.000, Güney Kore, 147.000 kayıp
verdi. Kore Savaşı’na fiilen iştirak eden Türk askerinin toplam sayısı 14.936 kişiydi. Hâlen
Pusan Türk şehitliğinde mezarı bulunan Türk askerinin sayısı 462’dir. Kore, savaşının sona
ermesinden sonra 1960 yılına kadar Türkiye Kore’ye bir tugay göndermiş ve konuşlandırmaya devam etmiştir. 1960-1966 yılları arasında bir bölükle 1966-1971 yılına kadar
33
Carter J. Eckert - Ki-baik Lee …, Korea Old and New a History, Korea Institute, Harvard
University by Ilchokak, Korea 1990, p. 345; Eric Hobswm, Kısa 20. Yüzyıl (1914-1991) Aşırılıklar Çağı, (çev. Yavuz Alogan), Sarmal Yayınevi, İstanbul 1996, s. 266 ; Kore Harbinde
TSK’nın Muharebeleri, age, s. 83.
34
Korea, A Summary of Further Devolopments, İn the Military Situation, Armistice Nego Tiatioms and Prisoner of War Camps Secratary of Stat Efor Foreign Affairs to Parliament by
Command of Her Majesty, March, 1953, p.3.
35
Focus Dergisi, 21 Ağustos 2003.
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/2, Kış 2014. 141
da bir manga askerle Türkiye’yi temsil etmiştir. 36
Sonuç olarak, Kore Savaşı’nda Türk Tugayının göstermiş olduğu önemli başarılar
sayesinde NATO’nun kapıları açılmıştır. Bu katılım ile Türkiye’nin savaş deneyimi
tazelenmiş, demokrasi ve insanlık değerinin bir savunucusu olarak dünyaya kendisini
tanıtmıştır. Bir önemli sonucu da İkinci Dünya Savaşı’ndan hemen sonra başlayan Sovyet
tehdine ve komünizmin yayılmacı girişimlerine açık ve net bir cevap verilmiştir. Nitekim,
Kore Savaşı’nın başarıya ulaşması ve Stalin’in 1953 yılında vefat etmesinden sonra Sovyetler
Birliği’nin Türkiye politikasında önemli yumuşamalar görülmeye başlamış37 ve Türkiye’ye
karşı dostane ilişkiler kurmak istendiği ve geçmişte Türkiye politikalarında yanlışlık
yapıldığı açıklamaları yapılmaya başlanmıştır.
3. TÜRKİYE'NİN NATO’YA GİRİŞİ :
Truman Doktrini ve Marshall Yardım Plânı kapsamında Türkiye ve Yunanistan’a
sağlanan askerî ve ekonomik yardımlar bir ölçüde ABD’nin Rus tehditlerine karşı engelleyici bir unsur olmuştu. Türkiye, doğudan ve kuzeyden gelen bu tehditlere karşı bir ittifak
arayışına girmek istemiş ve 1949’da kurulan NATO’ya üye olmak isteğini açıkça bildirmiştir.38 Oral Sander’in ifade ettiği gibi NATO’ya Türkiye’nin girmek istemesinin diğer bir
sebebi, “NATO” çerçevesi içinde demokratik düzeni ve liberal ekonomik sistemi korumak
düşüncesi” vardı. Türkiye, Batın’ın yanında yer alarak daha çok ekonomik ve askerî yardım
umudunu taşıyordu. Türk Dışişleri Bakanlığı, Birleşmiş Milletler ve NATO ittifakı için
yaptığı değerlendirmede, dünya milletlerinin, aralarındaki ihtilafları barış yolu ile
halledileceğini ve kollektif emniyet sistemini kurmak suretiyle barışın temin edileceğini,
iktisadi ve içtimai dünya meselelerin külterel münasebetlerle düzenleneceğini ve BM Antlaşmasının 7. Maddesi kapsamında bir yaptırım gücü olarak da NATO’nun kurulduğunu bir
raporla ifade etmiştir.39
Başlangıçta, NATO’nun kuruluşunda yer alan İngiltere, Norveç, Danimarka, Hollânda
ve Belçika Türkiye’nin bu başvurusuna karşı çıkmışlardı. Karşı çıkmalarının önemli bir
sebebi olarak Türkiye’nin NATO’ya girmesi durumunda Sovyetler Birliği’nin buna aşırı
tepki göstereceği ve belki de bir savaşa neden olacağı ihtimalini öne sürmeleriydi. Ancak,
Sovyetler Birliği’nin aşırı silâhlanması karşısında Türkiye, savunmasının yetersizliğini göz
önüne alarak NATO’ya girmeyi hayatî derecede zaruri görüyor ve bunun için de ısrar
ediyordu.40 Türkiye ve Yunanistan’ın Kuzey Atlantik Paktı’na üye olması konusunda
36
Ali Denizli, age, s. 233.
37
Kore’de Türk Askeri, ATASE Yayınları, Ankara, 1990, s. 128-129.
38
Oral Sander, Türkiye’nin Dış Politikası, 2. B, İmge Yayınları, Ankara 2000, s. 93.
39
BCA F: 30 100, K: 35, D: 216, S: 26, s.3 (rapor, Başbakanlığın Dışişleri Bakanlığına sormuş
olduğu “ Birleşmiş Milletler Teşkilatı ile Atlantik Paktı arasındanki münasebetler nelerdir?”
sorusuna verdiği cevaptır.)
40
Cemalettin Taşkıran, “İkinci Dünya Savaşı Sırasında Türk – İngiliz İlişkileri”, Askeri Tarih
Bülteni, Sayı: 39 (Ağustos 1995), s. 5.
142 SAYİM TÜRKMAN
Fransa’nın tutumu baştan itibaren olumlu olmuştur.41 Fransa’nın Türkiye ve Yunanistan’ın
NATO’ya alınmasında düşündürücü bulduğu tek nokta ABD’nin Batı Avrupa devletlerine
yaptığı ekonomik yardımların azalacağı ihtimaliydi. 42
ABD yönetimi, Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya üye olması konusunda Dışişleri
Bakanlığı aracılığı ile Kuvvet Komutanlarının görüşlerine başvurmuştur. 9 Eylül 1950 tarihinde Kuvvet Komutanları, Türkiye ve Yunanistan’ın BM üyeliğine Sovyet tepkileri dikkate
alınarak sıcak bakmadıklarını bunun yerine imtiyazlı üyeliğe benzer bir ara formül
önermişlerdir. Bu kapsamda, Türkiye ve Yunanistan’ın desteklenmesine koordinasyon toplantılarına katılarak görüşlerine başvurulması; bunun yanı sıra İran Devleti’ne danışmanlık
ve de üyelik konusunda bir desteğin verilmemesi yönünde bir görüş bildirmişlerdir. Bu
memorandumdan iki gün sonra Türkiye’nin ABD Büyükelçisi Erkin, Amerikalı yetkililerle
görüşerek son bir yıl içinde Türkiye’nin NATO’ya kabulünün çok daha acil bir nitelik kazandığını söylemiştir. Türkler, kendilerine Avrupa toplumunda ikinci sınıf üye muamelesi
edildiğini hissediyor, hoşnutsuzlukları giderek artıyordu. ABD’nin Truman Doktrini
çerçevesinde yardım çabalarına rağmen, Türkiye’de genel izlenim Washington’un yalnızca
Batı Avrupa’ya dikkat ettiği ve Türkiye’nin terk edildiği yolundaydı. Büyükelçisi Erkin, “Türkiye Hükûmeti NATO’ya girmek için resmen başvurmuş olduğunu kamuoyuna açıkladığı
anda, eğer bu başvuru reddedilirse ülkede tehlikeli sayılabilecek acı bir ruhsal durum
yaygınlaşacaktır” şeklinde ABD’yi uyarıyordu. Ayrıca, ABD Dışişleri Bakanlığı yetkililerine
Sovyetler Birliği’nin böyle bir olaylar dizisinden yararlanmakta gecikmeyeceğini de
hatırlatıyordu.
Benzer bir mesaj da Cumhurbaşkanı Bayar tarafından İstanbul’da ABD Büyükelçisine
verildi. Büyükelçi Wadsworth 12 Eylül günü Washington’a bir telgraf çekip, Bayar’ın bir
yandan ABD askeri ve ekonomik yardımlarına teşekkür ederken, bir yandan da, “Türkiye’nin NATO’ya katılma başvurusunun reddedilmesi İstanbul’da herhangi bir ortak tehdit
karşısında bizim eşit bir ortak olarak kabul edilmediğimiz izlenimini yaratacaktır.” dediğini
bildiriyordu. Bayar, Wadsworth’a, Washington’un Türkiye’nin NATO’ya girmesi konusunda
gösterdiği kararsızlığın Türkiye’de yaygın kaygı ve güvensizlikler doğurduğunu söylüyor,
mesajını, “Geleceğimizin tehlikede olduğunu hissediyoruz!” diye bitiriyordu.
Ancak, Türk yetkililerinin bu çabaları başlangıçta sonuç vermedi. 14 Eylül 1950’de
Dışişleri Bakanı Acheson, Kuvvet Komutanlarının formülünü Kuzey Atlantik Konseyi
temsilcilerine sundu. Yunanistan’la Türkiye’ye üyelik verilmeyecek, bunun yerine ortak üye
olmaları ve Akdeniz bölgesinin savunması plânlanırken katılmaları önerilecekti. 43
Temsilciler bu formülü kabul ettiler. Acheson da 19 Eylül günü Büyükelçi Erkin’e durumu
bildirdi. 44 Erkin, bunun üzerine ciddî memnuniyetsizliğini belirtti ve böyle bir kararın
41
Ayın Tarihi, Sayı: 202 (1-30 Eylül 1950), s. 78.
42
Ayın Tarihi, Sayı: 210 (1-30 Mayıs 1951), s. 147.
43
George Mc Ghee, ABD-Türkiye-NATO-Orta Doğu, (çev. Belkıs Çorakçı), Bilgi Yayınevi, İstanbul 1992, s. 134-137.
44
Ayşegül Sever, “ABD’nin İkili Çevreleme Politikası ve Türkiye”, En Uzun On Yıl, Der. Gencer Özcan, Boyut Yayınları, İstanbul 1998, s. 76-78.
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/2, Kış 2014. 143
Hükûmeti ve Türk halkı tarafından kabul edilir bulunamayacağını söyledi. Acheson, yine de
Kuzey Atlantik gücünü toplayana kadar Türkiye’nin girmesi konusunun en az 12 ya da 16
aylık bir süre için kapanmış olduğunu tekrarladı. Türkiye kendisine sunulan sınırlı programları iyi niyetle kabul etmek zorunda kaldı.
Kore Savaşı’nın beraberinde getirdiği ABD-Sovyetler Birliği gerginliği Türkiye’nin
stratejik konumunu daha da güçlü hâle getirdi. ABD, Sovyetlerle bir çatışma hâlinde Türkiye’yi yanında görmek istiyor ve Türkiye’deki üslerden yararlanmayı garanti altına almak
istiyordu. Sovyet tehdidi, Avrupa devletleri için de geçerliydi. Bu nedenle, bir şekilde Türkiye’yi NATO’ya kabul ederek Türkiye’nin memnuniyetini sağlamak en ikna edici bir yol
olarak görülüyordu. Kore’de Türkiye’nin başarıları, ABD ve Avrupa kamuoyunda geniş yer
alarak bilhassa ABD yönetiminin Türkiye’ye olumlu bakışı ve NATO’ya alınma politikalarında önemli bir unsur oldu. ABD, Mayıs 1951’de İngiltere ve Fransa’nın büyükelçiliklerine gönderdiği yazıda Türkiye’nin NATO’ya neden alınması gerektiğini şöyle sıralıyordu:
“Askerî açıdan NATO Kuvvetlerinin güney kanadını güvenlik altına almak, Akdeniz’i kontrol etmek ve bu bölgedeki hava ve deniz iletişim ağını güvenlik altına almak esastır.
Diğer yandan SSCB’nin Avrupa veya Orta Doğu’ya karşı olası operasyonları için korunmalı
bir kanat oluşturamayacağından emin olmak çok önemlidir. Ancak, Türkiye tarafsız kaldığı
takdirde SSCB bunu başaracaktır. Bunun yanı sıra Yunanistan ve Türkiye’nin büyük bir
savaş patlak verdiğinde Batılı devletlerin yanında olması;
3.1. Sovyetlerin savaş kapasitesinde bölünmeye yol açacak,
3.2. Akdeniz ve Orta Doğu’nun savunmasını destekleyecek ve kolaylaştıracak,
3.3. Batılı devletlere büyük bir güç desteği sağlayacaktır.”
17 Eylül 1951 tarihinde Ottowa’da toplanan NATO üyesi ülkeler Türkiye ve Yunanistan’ı Pakt’a davet etmişlerdir. 17 Ekim 1951 tarihinde ikinci kez Londra’da toplanan NATO
üyesi devletler Pakt’ın işleyişi ile ilgili protokolü kabul etmişlerdir. Bu protokolde de Türkiye ve Yunanistan’ın Pakt’a üye olmalarının sağlayacağı faydalara işaret edilmiştir. 45
Türkiye’nin Kore Savaşı’na bir tugay asker göndermesiyle beraber NATO içinde Türkiye’ye karşı mevcut olan muhalefet de ortadan kalkıyordu. Eylül 1951 yılında Ottowa’da
toplanan NATO Bakanlar Kurulu toplantısında Türkiye’nin ve Yunanistan’ın birlikte
NATO’ya alınması için çağrıda bulunuldu.
İngiltere, Türkiye’nin NATO üyeliğini bir şartla kabul edeceğini açıklamıştır. O da
İngiltere, ABD, Fransa, Türkiye ve Mısır’ı içine alan Orta Doğu Komutanlığının kurulmasına
Türkiye’nin katılmasını kabul etmesidir. Bu sayede İngiltere, Mısır’da Süveyş kanalını
kontrol eden İngiliz kuvvetlerini çekmemiş olacak ve Orta Doğu’daki etkinliğine devam
ettirecekti. Türkiye, İngiltere’nin bu şartını kabul ederek, NATO ittifakına giriş sürecinde
önemli bir tıkanıklığı açmış oluyordu. 46 Ocak 1952’de Türkiye, Kuzey Atlantik Paktı’na tam
45
46
Son Saat (İstanbul), 19 Şubat 1952.
F. Armaoğlu, “Orta Doğu Komutanlığından Bağat Paktı'na (1951-1955)”, Belleten, Sayı: 224
(Nisan 1995), s. 193-194.
144 SAYİM TÜRKMAN
üyelik başvurusunda bulundu. NATO üyesi 12 ülke, Türkiye ve Yunanistan’ın Pakt’a
üyeliğini kabul edeceğini açıkladılar.47
ABD Dışişleri Komisyonu, 22 Ocak 1952’de ABD Senatosu’na sunduğu raporunda Türkiye ve Yunanistan’ın her an barışın tesisine yardımcı olduklarını ispat ettiklerini, demokratik iki devletin Atlantik Paktı’na alınmasıyla Başkan Eisenhower’in üzerinde durduğu
Orta Doğu stratejisine ve istikrarına katkıları olacağını belirtmiştir. 48
Şubat 1952’de Kanada’nın Ottowa şehrinde toplanan NATO üyesi ülkeler, Türkiye’nin
NATO’ya girişini kararlaştırdı. ABD Dışişleri Bakanı Acheson, ABD’de görevli Türk
Büyükelçisi Feridun Cemal Erkin’i arayarak önce tebrik etti ve sonra Türkiye’nin NATO’ya
girişini şu sözlerle değerlendirdi:49 “Bugün Türkiye için, İttifak için, Amerika için ve sizin
için müstesna ve büyük bir gündür. Kutlanmaya en ziyade hak kazanmış bir insan varsa o da
sizsiniz. Üç yıldır hem memleketinizin, şahsınızın dava yaptığınız Pakt konusunda gece
gündüz yılmadan nasıl ısrar ve sebatla çalıştığınızı biz Amerikalı dostlarınız büyük hayranlıkla izledik, artık hepimiz sevinebiliriz.”
18 Şubat 1952 tarihinde TBMM, Cumhurbaşkanı Celâl Bayar’ın da katıldığı toplantıda
Türkiye’nin Kuzey Atlantik Paktı (NATO)’na girişini resmen kabul etmiştir. 50 Türkiye ve
Yunanistan’ın da katılımıyla NATO üyesi ülke sayısı 12 ülkeden 14 ülkeye çıkmıştır. 51 29
Şubat 1952 tarihinde Lizbon’da Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya girişi, diğer NATO üyesi
devletler ile Türk-Yunan temsilcilerin katıldığı büyük bir törenle tasdik edilmiştir. ABD
Dışişleri Başkanı Dean Acheson, bununla ilgili yaptığı konuşmada özetle, Türkiye ve Yunanistan’ın yakın tarihte komünizm tehlikesiyle karşı karşıya bulunduklarını ve bu iki devletin
Başkan Truman’ın adıyla anılan Doktrin ile desteklendiklerini ve aynı zamanda bu iki
devletin yaptıkları işlerle güvenilir birer Müttefik hâline geldiklerini vurgulamıştır.52
4. SONUÇ :
Kore’ye asker göndermek kararını her devletten evvel vermiş olmamız, askerlerimizin
Kore’de göstermiş olduğu kahramanlık ABD kamuoyunu lehimize çevirmiştir. Yunanistan
da Türkiye’nin oluşturduğu bu olumlu havadan yararlanarak birlikte NATO’ya üye
olmuştur.53 Türkiye’nin NATO’ya katılma isteği NATO sorumluluk sahasının Orta Doğu’ya
kadar genişlemesi nedeniyle ve asıl amacı olan Avrupa ittifakının güvenliğini sağlama
hedefinden sapılacağı endişesiyle başlangıçta Avrupa ülkeleri tarafından benimsenmemişti.
Ancak, 1950 yılında ortaya çıkan iki gelişme Türkiye’nin bu yoldaki çabalarına kuvvet kazandırdı. Bunların başında, 1950 yılının Mayıs ayında yapılan genel seçimler sonunda Tü-
47
48
Son Saat (İstanbul), 12 Ocak 1952.
BCA F: 30100, K: 61, D: 377, S: 23, s.1; Son Saat (İstanbul), 23 Ocak 1952.
49
Feridun Cemal Erkin, Dışişlerinde 34 Yıl, II.C., 2. Ks., TTK Yayınları, Ankara 1999, s. 331.
50
Son Saat (İstanbul), 19 Şubat 1952.
51
Hür Türkiye (Nazilli), 19 Şubat 1952.
52
Son Saat (İstanbul), 1 Mart 1952.
53
Ağabeydin Daver, “Türkiye’nin Ehemmiyeti Anlaşıldı”, Cumhuriyet (İstanbul), 9 Eylül 1952.
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/2, Kış 2014. 145
rkiye’de Batı demokrasi modeliyle iş başına gelen Menderes Hükûmetinin ekonomik
kalkınma bakımından Batı’ya yakın bir politika izleme arzusunun ileri seviyede olması geliyordu. Nitekim Demokrat Parti’nin iktidara gelişiyle NATO’ya girme gayretleri yeni bir hız
kazanmış ve bu konu bir ölçüde stratejik bir hedef hâline gelmeye başlamıştır. Türkiye’nin
NATO’ya katılmasında ikinci büyük etken ise, Kore Savaşı olmuştur. ABD’nin İkinci Dünya
Savaşı sırasında kullandığı atom gücünü devreye sokmasıyla artık dünyada ABD’ye karşı bir
savaşın kolay kolay göze alınamayacağı şeklinde örtülü bir düşünce mevcuttu. Ancak, Kore
Savaşı, bu düşüncenin yanlış olduğunu gösteriyordu. Sovyetler Birliği Kore’de bir savaş
çıkarmaya cesaret ettiğine göre aynı işi Doğu Avrupa’da deneyebilirdi. Bu nedenle, Türkiye
ve Yunanistan’ın dahil olduğu bir NATO ittifakının önemi daha belirgin hâle gelmeye
başladı. Kore Savaşı’nda Türk Tugayının başarılı olması ileride yaşanabilecek bir krizde Türkiye’nin başarılı bir savunma yapabilecek kapasiteye sahip olduğunu açıkça göstermiştir.54
Amerika ayrıca, Türkiye’nin NATO’ya girişini Rusya’nın güneyden kuşatılması sebebiyle ve
Boğazlar’ın Türkiye’nin kontrolü altında kalması için desteklemiştir.55 Sovyet lideri Stalin’in
ölümünden hemen sonra, 30 Mayıs 1953 tarihinde Sovyetler Birliği resmî bir açıklama yaparak, Türkiye’den toprak talebinde bulunma ve Boğazlar konusundaki isteklerinden vazgeçtiklerini bildirmiştir.56
Kore Savaşı ve NATO'ya üyeliğimizin kabul süreci Demokrat Parti'nin dış politikamızda önemli ilk icraatları arasında yerini almıştır. Böylece Türkiye, Batı ve Doğu
bloklaşmasında fiilî olarak Batı'dan yana tercihini yapmıştır.
KAYNAKÇA
ARMAOĞLU Fahir, “Orta Doğu Komutanlığından Bağat Paktı'na (1951-1955)”, Belleten, Sayı: 224
(Nisan 1995), s.193-194.
ASLANOĞLU C. Arna-H., Kore ve Kore Harbi, Emek Basımevi, Ankara, 1951.
BCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi) Fon No: 10 900, Kutu No: 458, Dosya No: 1328, Sıra No: 5, s.
5, 6.
BCA Fon No: 30 100, Kutu No: 35, Dosya No: 216, Sıra No: 26, s. 3.
BCA Fon No: 30 100, Kutu No: 61, Dosya No: 377, Sıra No: 23, s.1.
BCA Fon No: 30 100, Kutu No: 102, Dosya No: 630, Sıra No: 6, s.1.
BCA Fon No: 30 11 10, Kutu No: 216, Dosya No: 30, Sıra No: 6, s.1.
BCA Fon No: 30 18 12, Kutu No: 120 : Dosya No: 57, Sıra No: 5, s. 1.
BOSTANOĞLU Burcu, Türk-ABD İlişkilerinin Politikası, İmge Yayınları, Ankara, 1999.
BULLOCK Allan, Ernest Bevin; Foreign Secretary, 1945-1951, London 1983.
BYONG-YONG Yoo, Korea in International Politics: 1945-1954, Britain The Korean War, and The
Geneva Conference, Korean Studies Series No: 24, Korea 2003.
DAVER Ağabeydin, “Türkiye’nin Ehemmiyeti Anlaşıldı”, Cumhuriyet (istanbul), 9 Eylül 1952.
54
Ö. E. Kürkçüoğlu, Türkiye’nin Orta Doğu’suna Karşı Politikası, age, s. 39, 42.
55
Washinton Times, 26 Temmuz 2003.
Süleyman Özmen, Orta Doğu’da Etnik, Dinî Çatışmalar ve İsrail , IQ Araştırma Yayınları, 2.
B, İstanbul 2002, s. 272 - 273.
56
146 SAYİM TÜRKMAN
DENİZLİ Ali, Kore Harbinde Türk Tugayı, yayımlanmamış doktora tezi, Ankara, 1992.
DERAL Mustafa, Kore’ye Niçin Gidiyoruz, Barış Matbaası, İstanbul, 1950.
DEVINE Michael J., Korea in War, Revulation And Peace: The Recolletions Of Horace G. Underwood, Younsei University Press, Korea 2001.
DORA Celal, Kore Savaşı’nda Türkler (1950-1951), İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1963.
ERKİN Feridun Cemal, Dışişlerinde 34 Yıl, II.C., 2. Ks., TTK Yayınları, Ankara 1999.
ECKERT Carter J., Ki-baik Lee …, Korea Old and New a History, Korea Institute, Harvard University
by Ilchokak, Korea 1990.
FOREING AFFAIRS, George C. Mc Ghee; “Turkey Join The West”, July 1954, New York, p. 623.
GÖNCÜ Gürsel, “Kore Savaşı”; Atlas Dergisi, Sayı: 113 (Ağustos 2002), s.94 – 103.
HERM Walter G., United States Army in the Korean War, Washington D.C. 1966.
HOBSWM Eric, Kısa 20. Yüzyıl (1914-1991) Aşırılıklar Çağı, Çev. Yavuz Alogan, Sarmal Yayınevi,
İstanbul, 1996.
HODGE Homer T., “Kore’nin Askerî Stratejisi”, Harp Akademileri Dış Basın Bülteni, Yıl: 39 (Temmuz 2003) s. 90 – 100.
KODAY Cengiz, “Güney Kore ve Bugün Irak”, Cumhuriyet (istanbul), 5 Eylül 2003. Kore’de Türk
Askeri, ATASE Yayınları, Ankara, 1990.
KÜRKÇÜOĞLU Ömer E., Türkiye’nin Orta Doğu’suna Karşı Politikası (1945-1970), Barış Kitapevi,
1.B., Ankara, 2011.
MC GHEE George, ABD-Türkiye-NATO-Orta Doğu, Çev. Belkıs Çorakçı, Bilgi Yayınevi, İstanbul,
1992.
ÖKE Mim Kemal, Unutulan Savaşın Kronolojisi Kore (1950-1953), Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1990.
ÖZÇELİK Nusret, “Kore Savaşı ve Türkiye” Stratejik Etütler Bülteni, Sayı: 85 (Ağustos 1985).
ÖZMEN Süleyman, Orta Doğu’da Etnik, Dinî Çatışmalar ve İsrail, IQ Araştırma Yayınları, 2. B, İstanbul 2002.
SANDER Oral, Türkiye’nin Dış Politikası, 2. B, İmge Yayınları, Ankara, 2000.
SANG Paik, “Kore’de Türk Askeriyle Altı Yıl”, Genelkurmay ATASE Yayınları, Çev. Nazım Dündar,
Sayı: 15 (Şubat 1983), s. 81.
SAYILAN Nazım Dündar, “Kore Harbinin Kaderini Dört Kez Değiştiren Tugay, Birinci Kunuri
Savaşı”, Dz. K. Dergisi, Sayı: 57 (Temmuz 1999), 30 – 40.
SEVER Ayşegül, “ABD’nin İkili Çevreleme Politikası ve Türkiye”, En Uzun On Yıl, Der. Gencer
Özcan, Boyut Yayınları, İstanbul, 1998, s. 76 – 78.
TAŞKIRAN Cemalettin, “İkinci Dünya Savaşı Sırasında Türk – İngiliz İlişkileri”, Askeri Tarih Bülteni,
Sayı: 39 (Ağustos 1995), s. 5.
YÜCEL Meliha, YILMAZ Emine, “Kore Savaşı (1950-1953) Türkiye ve Dünya Açısından Genel Bir
Değerlendirilmesi”, Askeri Tarih Bülteni, Sayı: 39 (Ağustos 1995), s.140-142.
Ayın Tarihi, Sayı: 202 (1-30 Eylül 1950).
Ayın Tarihi, Sayı: 209 (1-30 Nisan 1951).
Ayın Tarihi, Sayı: 210 (1-30 Mayıs 1951).
Focus Dergisi, 21 Ağustos 2003.
Hür Türkiye (Nazilli), 19 Şubat 1952.
Kore Harbinde Türk Silâhlı Kuvvetlerinin Muharebeleri (1950-1953); Harp Dairesi, E.U. Basımevi,
Ankara, 1969.
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/2, Kış 2014. 147
Kore’de Türk Askeri, Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, 1990.
Korea, A Summary of Further Devolopments, İn the Military Situation, Armistice Nego Tiatioms and
Prisoner of War Camps Secratary of Stat Efor, Foreign Affairs to Parliament by Command of
Her Majesty, March, 1953.
Son Saat (İstanbul), 1 Mart 1952.
Son Saat (İstanbul), 12 Ocak 1952.
Son Saat (İstanbul), 19 Şubat 1952.
Son Saat (İstanbul), 19 Şubat 1952.
Son Saat (İstanbul), 23 Ocak 1952.
Washington Post, 20 Temmuz 1950.
Washinton Times, 26 Temmuz 2003.
148 SAYİM TÜRKMAN