OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU OTTO 203 © MAK GRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş. KAVRAM HARİTALARI / HADİS 01 HADİSİN HADİSİN 100'ü Zişan Türcan Editör: Bülent Akot Son Okuma: Mehmet Aknar Redaksiyon: MAK Grup Redaksiyon Ekibi Grafik Tasarım ve Uygulama: TAVOOS Baskı: Ertem Bas. Yay. Dağ. San. Tic. Ltd. Şti. ISBN 978-605-9621-95-3 Sertifika No: 33205 İletişim Adresleri Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06420 Çankaya Ankara tel.-faks: 0312. 439 01 69 www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.com facebook.com/otto.yayinlari twitter.com/ottoyayin Zişan Türcan ZİŞAN TÜRCAN Ankara’da doğdu (1976). İlk ve orta öğrenimini Ankara’da tamamladı (1993). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu (1998). Sonrasında A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Hadis Anabilim Dalı’nda “Hattâbî ve İbn Hacer’in Buhârî Metinlerine Yaklaşımları” isimli teziyle Yüksek Lisansını bitirdi (2002). Aynı alanda “Hadis Literatüründe Şerh Geleneği ve Özellikleri” başlıklı teziyle doktora çalışmalarını tamamladı (2008). 2006 yılı itibarıyla beş yıl süreyle Konulu Hadis Projesi’nde (Hadislerle İslam) yazar ve redaktör olarak çalıştı. 2011’de Akdeniz Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hadis Anabilim Dalı’na yardımcı doçent olarak atandı. 2014 yılında hadis doçenti oldu. Yayımlanmış bilimsel makalelerinin yanı sıra Hadis Şerh Geleneği ile Hadis İlminin Oluşumunda Kelamî Düşüncenin Etkisi adında basılmış kitapları bulunmaktadır. Halen Akdeniz Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde akademik görevine devam etmektedir. Önsöz Bir ilim dalı, konusu, gayesi ve buna uygun olarak ortaya koyduğu kendine özgü bakış açısı ve yöntemle diğer bilgi alanlarından ayrılır. Problemleri kendi perspektifinden ele aldığı için, kendine özgü bir terminoloji (ıstılah) de oluşturur. Böyle bir ilim dalında yapılmış çalışmaları anlayabilmek için terminolojisine hâkimiyet merkezî bir rol oynar. Diğer bir ifadeyle, bir alanın kavranması, ancak o alanda kullanılan terimlerin bilinmesi ile mümkündür. Hadis ilmi de diğer bilgi alanlarında olduğu gibi tarihî süreç içerisinde kendine özgü terminolojik bir yapıya kavuşmuştur. Hadis ilminde araştırma yapmak isteyenlerin evvela hadis terimlerini bilmeleri gerekir. Hadis ilminin terminolojik yapısının kavranması, diğer ilimlere nazaran çok daha ağırlıklı bir yere sahiptir. Bu yüzden hadis ilmine ilmü’l-mustalah (ıstılahlar ilmi) ya da mustalahu’l-hadîs (hadis ıstılahları) şeklinde nitelemeler yapılmıştır. Elinizdeki çalışmanın, hadis ilmi ile ilgilenen lisans öncesi düzeydeki araştırmacılara yardımcı bir kaynak olması amaçlanmaktadır. Bu bakımdan kitapta en temel hadis terimlerine yer verilmiştir. Bu terimler çoğunlukla, ulûmü’l-hadîs ve usûlü’l-hadîs eserlerinde müstakil başlıklar olarak ele alınmakta ya da konular işlenirken kavramsal örgüyü teşkil etmektedir. Bazıları da rivayetü’l-hadîs eserlerinde geçen terimlerdir. Çalışmamızda terimler büyük ölçüde önemine göre sıralanmıştır. Terimlerin tertibinde, sırasıyla okunduğunda büyük oranda hadis ilminin sistematiğine uygun bir çizgi takip edildiği görülecektir. Mesela sahih hadis terimini okuyacak bir kimsenin, öncesinde sened, râvi, adâlet, zabt gibi terimleri okumasının bütüncül bir kavrayışa ulaştıracağı muhakkaktır. Bununla birlikte okuyucu herhangi bir terimi diğerlerinden bağımsız bir şekilde okuduğunda da o terimle ilgili yeterli bilgi sahibi olabilecektir. Çalışmanın hadis araştırmacılarına ve hadis ilmine ilgi duyan okuyuculara temel bakış açısı kazandırması ümit edilmektedir. Bu vesileyle, eserin okuyuculara ulaşmasında emeği geçenlere teşekkür ederim. Zişan Türcan Antalya 2017 KAVRAM HARİTALARI / HADİSİN YÜZÜ 9 – Hadis الحديث Söz, fiil, takrîr, fizikî (hılkî) özellik ile tabiat, huy ve ahlakî (hulkî) vasıf olarak Hz. Peygamber’e izafe edilen bilgilere hadîs denir. Bazı âlimler, sahabe ve tâbiîne ait haberleri de hadis kapsamında değerlendirmişlerdir. Hz. Peygamber’in ağzından, “Allah Rasûlü şöyle buyurdu” vb. ifadelerle nakledilen sözlere kavlî hadis denir. “Allah Rasûlü’nü şöyle yaparken gördüm” vb. ifadelerle aktarılan uygulamalar ise fiilî hadis adını alır. Hz. Peygamber’in sahabe tarafından yapılan bir şeyi gördüğü ya da işittiği halde engellememesine, sükût ya da tebessüm ederek onaylamasına ilişkin aktarılan bilgiye takrîrî hadis denir. Ahlâkî vasıfları ile fizikî özelliklerinden bahseden haberler de hulkî ve hılkî hadis şeklinde ifade edilir. – “Peygamber (sas.) hediye kabul eder; karşılığında da hediye verirdi” (Buhârî, Hibe, 11) rivayeti fiilî hadise bir örnektir. KAVRAM HARİTALARI / HADİSİN YÜZÜ 11 – Sünnet السنة Hz. Peygamber’in, dinle alakalı olarak, hayatı boyunca takip ettiği yol, sahip olduğu hareket tarzı ve yaşam biçimine sünnet denir. Farklı ilim dalları, kendi amaçları bakımından değişik tarifler ortaya koymuşsa da hepsinin sünnetle kastettiği anlam Hz. Peygamber’in takip ettiği yoldur. İslam âlimleri Hz. Peygamber’den nakledilen söz ve davranışların hangilerinin sünnet olarak değerlendirileceğini belirlemek için değişik yöntemler uygulamışlardır. Bir kısım âlim, sünnetin bilgisinin sadece hadislerden öğrenilebileceğini ve her bir hadisin sünnetle ilgili bir bilgi içerdiğini düşünürken, bazıları ise hadislerin sünnetin bilgisini veren yollardan biri olduğunu savunurlar. Bu âlimler, hadislerin dışında, “süregelen uygulamalar” gibi başka vasıtaları da kaynak kabul ederler. – “Peygamber (sas.) gece yahut gündüz uyuyup da uyanınca abdest almadan önce mutlaka dişlerini misvaklardı” (Ebû Dâvûd, Tahâret, 29) hadisi Hz. Peygamber’in temizlikle ilgili bir sünnetini bildirmektedir. KAVRAM HARİTALARI / HADİSİN YÜZÜ 13 – Haber الخبر Haber kelimesi hadis ilminde çoğunlukla ‘hadis’le eş anlamlı olarak kullanılmıştır. Buna göre haber, Hz. Peygamber’in hadisi; yani onun söz, fiil, takrîr ve hallerine ilişkin aktarılan bilgilerdir. Bazı âlimler haberin anlamını genişleterek onunla, Hz. Peygamber, sahabe ve tâbiînden gelen her türlü bilgiyi ifade etmişlerdir. Diğer bazı âlimler ise sözü edilen nitelemeyi yalnızca sahabe ve tâbiînden gelen rivayetler için kullanmışlardır. – Hadis âlimi Irâkî (ö. 806/1403), şu cümlesinde, haberi Hz. Peygamber’in hadisi anlamında kullanmıştır: “Haberde, ‘Mescide girdiğinizde iki kere secde etmeden (iki rekât namaz kılmadan) oturmayın’ buyrulur.” (Irâkî, ty., II, 215) KAVRAM HARİTALARI / HADİSİN YÜZÜ 15 Zühd ve Rekâik الزهد والرقائق Hz. Peygamber ve sahabenin zühd yaşantısına dair hadisler ile bu hadisleri bir araya getiren eserlere denir. Bu tür rivayetler, nefsi terbiye etme, dünyevî zevklere dalmama ve ahiret endişesini kaybetmeme üzerine planlanan bir hayat tarzına rehberlik etmiştir. – Zühd ve rekâik adıyla müstakil kitaplar yazıldığı gibi hadis eserlerinde aynı adla bölümler de oluşturulmuştur. Müstakil eserler genellikle zâhid muhaddisler ya da hadisle ilgilenen sûfîler tarafından kaleme alınmıştır. Zühd ve rekâik türü müstakil eserlerin telifi hicrî II. yüzyılla birlikte başlamıştır. Abdullah b. el-Mübârek’in (ö. 181/797) Kitâbü’z-Zühd ve’r-Rekâik’i ile Vekî b. el-Cerrâh’ın Kitâbü’z-Zühd’ü o dönemlerden bize ulaşan en eski eserlerdir. Zühd ve rekâike dair bölümlere yer veren hadis kitaplarına, erken dönem hadisçilerinden Ma’mer b. Râşid’in (ö. 153/770) Câmi adlı eseri ile Buhârî’nin Sahîh’i örnek olarak zikredilebilir. KAVRAM HARİTALARI / HADİSİN YÜZÜ 209 Kaynaklar el-A’zamî, Muhammed Mustafâ, İlk Devir Hadis Edebiyatı, çev. Hulusi Yavuz, İz Yayıncılık, İstanbul 1993. Aliyyü’l-Kârî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed, Mirkâtü’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1422/2002. Aydınlı, Abdullah, Çakan, İsmail Lütfi, “Aşere-i Mübeşşere”, DİA, III, 547. el-Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed, Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru İhyâi’tTürâsi’l-Arabî, Beyrut ty. Aynî, Megâni’l-Ahyâr fî Şerhi Esâmî Ricâli Me’âni’l-Âsâr, Muhammed Hasen İsmail, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1427/2006. el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed, el-Fark beyne’l-Firak, Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, Beyrut 1977. el-Cassâs, Ahmed b. Ali, el-Fusûl fi’l-Usûl, Vizâratü’l-Evkâf el-Küveytiyye, 1414/1994. ed-Dihlevî, Mukaddime fî Usûli’l-Hadîs, Abdülhak b. Yûsuf, thk. Selmân Hüseynî en-Nedvî, Dâru’l-Beşâiri’lİslâmî, Beyrut 1406/1986. ed-Dûlâbî, Ebû Bişr Muhammed b. Ahmed, el-Künâ ve’l-Esmâ, thk. Ebû Kuteybe Muhammed el-Fâryâbî, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1421/2000. Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as, el-Merâsîl, thk. Şuayb el-Arnaûd, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1408. el-Fesevî, Ebû Yûsuf Ya’kûb b. Süfyân, el-Ma’rifetü ve’t-Târîh, thk. Halîl el-Mansur, I-III, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ty. Gürânî, Molla, el-Kevseru’l-Cârî ilâ Riyâdı’l-Buhârî, thk. Ahmet Azv İnâye, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1429/2008. el-Hacvî, Muhammed b. el-Hasen, el-Fikru’s-Sâmî fî Târîhi’l-Fıkhi’l-İslâmî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1416/1995. Hallâf, Abdülvehhâb, İlmü Usûli’l-Fıkh ve Hulâsatü Târîhi’t-Teşrî, Matbâatü’l-Medenî, Mısır ty. el-Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed en-Neysâbûrî, el-Müstedrek, thk. Mustafâ Abdulkâdir Atâ, Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1411/1990. el-Hâkim, Ma’rifetü Ulûmi’l-Hadîs, thk. es-Seyyid Muazzam Hüseyn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1977. el-Hâkim, el-Medhal ilâ Kitâbi’l-İklîl, thk. Fuâd Abdulmun’îm Ahmed, Dâru’d-Da’ve, İskenderiyye ty. el-Hatîb el-Bağdâdî, el-Câmi li Ahlâki’r-Râvî, thk. Mahmud et-Tahhân, Mektebetü’l-Me’ârif, Riyad ty. el-Hatîb, el-Fakîh ve’l-Mütefakkih, tahk. Ebû Abdirrahman el-Garâzî, Dâru İbni’l-Cevzî, Suûd 1421. el-Hatîb, er-Rıhle fî Talebi’l-Hadîs, thk. Nureddin Itr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1395. el-Hattâbî, Ebû Suleyman Hamd b. Muhammed, Me’âlimu’s-Sünen Şerhu Süneni Ebî Dâvud, el-Matbaatü’lİlmiyye, Haleb 1351/1932. el-Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynuddîn, Tarhu’t-Tesrîb fî Şerhi’t-Takrîb, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ty. İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf en-Nemerî, el-İstî’âb fî Ma’rifeti’l-Ashâb, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Dâru’lCeyl, Beyrut 1412/1992. İbn Abdilber, et-Temhîd limâ fi’l-Muvattai mine’l-Me’ânî ve’l-Esânîd, thk. Mustafâ el-Alevî-Muhammed el-Bekrî, Vizâratü Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, Mağrib 1387. İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasen, Târihu Dımeşk, thk. Amr b. Gurâme el-Amravî, Dâru’l-Fikr, 1415/1995. İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî, el-Cerh ve’t-Ta’dîl, Dâru İhyâi’t-Türâs, Beyrut 1271/1952. İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali, Nüzhetü’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser, thk. Abdullah b. Dayfillah er-Rahîlî, Matbaatu Sefîr, Riyad 1422. İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, Matbaatü Dâiratü’l-Me’ârifi’n-Nizamiyye, Hindistan 1326. İbn Hacer, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1379. İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyuddîn Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, thk. Halil Şehâde, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1408/1988. İbn Hişâm, Ebû Muhammed el-Me’âfirî, es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es-Sekâ ve İbrahim el-Ebyârî ve Abdülhafîz eş-Şelbî, Matbaatü Mustafâ el-Bâbî ve Evlâdih, Mısır 1375/1955. İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer, es-Sîretu’n-Nebeviyye (el-Bidâye ve’n-Nihâye’den), thk. Mustafâ Abdülvâhid, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1395/1976. İbn Şebbe, Târîhu’l-Medîne, thk. Muhammed Şeltût, Cidde 1399. İbnü’l-Ekfânî, Muhammed b. İbrahim b. Sâ’îd el-Ensarî, İrşâdü’l-Kâsıd ilâ Esne’l-Makâsıd, thk. Abdulmun’îm Muhammed Ömer, Dâru’l-Fikr el-Arabiyye, Kahire ty. İbnu’l-Hanbelî, Muhammed b. İbrâhîm, Kafvu’l-Eser fî Safvi Ulûmi’l-Eser, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Haleb 1408. İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali, el-Mevzû’ât, thk. Abdurrahman Muahmmed Osman, elMektebetü’s-Selefiyye, Medine 1386/1966. İbnü’l-Cevzî, ed-Du’afâ ve’l-Metrûkîn, thk. Abdullah el-Kâdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1406. İbnü’l-Esîr, Mecdüddîd Ebû’s-Seâdât Mübarek b. Muhammed el-Cezerî, Câmi’u’l-Usûl fî Ehâdîsi’r-Rasûl, thk. Abdülkâdir el-Arnavut, Matbaatü’l-Melah, 1389/1969. İbnü’l-Esîr, en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, thk. Abdülhamîd Hindâvî, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1432/2011. İbnü’s-Salâh, Ulûmü’l-Hadîs, thk. Nureddîn Itr, Suriye ve Beyrut 1406/1986. el-İclî, Ebü’l-Hasen, Ma’rifetü’s-Sikât, thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî, Mektebetü’d-Dâr, Medine 1405/1985. Kâdî Iyâz, Ebü’l-Fadl el-Yahsûbî, el-İlmâ’ ilâ Ma’rifeti Usûli’r-Rivâye ve Takyîdi’s-Semâ, thk. es-Seyyid Ahmed Sakar, Dâru’t-Türâs, Kahire 1379/1970. Kandemir, M. Yaşar, (2008), “Sahîhayn”, DİA, İstanbul: TDV. Kâtip Çelebi, Keşfu’z-Zunûn an Esâmî’l-Kütübi ve’l-Fünûn, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut ty. el-Kannevcî, Muhammed Sıddık Han, el-Hıtta fî Zikri Sıhâhı’s-Sitte, Dâru’l-Kütübi’t-Ta’lîmiyye, Beyrut 1405/1985. Muhammed Mahfûz, Terâcimü’l-Müellifîn et-Tûnisiyyîn, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1994. Muslim, Ebü’l-Hüseyn Muslim b. Haccâc, el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi’tTürâsi’l-Arabî, Beyrut ty. en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, et-Takrîb ve’t-Teysîr (Tedrîbü’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’nNevevî’de üst metin olarak), thk. Ebû Kuteybe Muhammed el-Fâryâbî, Dâru Tayyibe, by., ty. en-Nevevî, et-Takrîb ve’t-Teysîr, thk. Muhammed Osmân el-Huşt, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1405/1985. en-Nevevî, el-Minhâc Şerhu Sahîh-i Muslim b. Haccâc, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1392. en-Nevevî, el-Erba’ûn, Dâru’l-Minhâc li’n-Neşr ve’t-Tevzî, Beyrut 1430/2009. en-Nuaymî, Abdülkâdir b. Muhammed, ed-Dâris fî Târîhi’l-Medâris, Mektebetü’s-Sekafeti’d-Dîniyye, Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, by. 1410/1990. er-Râmehürmüzî, Hasen b. Abdirrahman, el-Muhaddisü’l-Fâsıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâ’î, thk. Muhammed Accâc elHatîb, Dâru’l-fikr, Beyrut 1404. es-Sehâvî, Şemsuddîn Ebü’l-Hayr, el-Gâye fî Şerhi’l-Hidâye fî İlmi’r-Rivâye, thk. Ebû Âiş Abdulmun’im İbrâhîm, Mektebetu Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, by. 2001. es-Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman, Fethu’l-Muğîs bi Şerhi Elfiyeti’l-Hadîs, thk. Ali Hüseyn Ali, Mektebetü’sSünne, Mısır 1424/2003. Sezgin, M. Fuad, Buhârî’nin Kaynakları, Kitâbiyât, Ankara 2000. Subhî es-Sâlih, Ulûmü’l-Hadîs ve Mustalahuh, Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, Beyrut 1984. es-Süyûtî, Celâlüddîn, Tedrîbü’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî, thk. Ebû Kuteybe Muahmmed el-Fâryâbî, Dâru Tayyibe, by., ty. Taşköprüzâde, Ahmed b. Mustafâ, Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde fî Mevzûâti’l-Ulûm, I-III, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrut 1422/2002. et-Tirmizî, Muhammed b. Îsâ, eş-Şemâilü’l-Muhammediyye, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, by., ty. et-Tirmizî, es-Sünen, Ahmed Muhammed Şâkir (thk.), Fuâd Abdülbâkî, İbrâhîm Utve, Matbaatu Mustafâ elBâbî el-Halebî, Mısır 1395/1975. Topaloğlu, Bekir, Kelâm İlmi, Damla Yayınevi, İstanbul 1996. Türcan, Zişan, Hadis Şerh Geleneği -Doğuşu Gelişimi ve Dönüşümü-, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011. Yardım, Ali, “Anadolu Selçuklularında ve Osmanlılarda Dârülhadis”, DİA, VIII, 529-532. Yücel, Ahmet, Hadis Usûlü, M. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 2012. ez-Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1382/1963. ez-Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, thk. Şuayb Arnavud başkanlığında heyet, Müessetü’r-Risâle, 1405/1985. ez-Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddîn Muhammed b. Abdillah, en-Nüket alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh, thk. Zeynülâbidîn b. Muhammed, Edvâu’s-Selef, Riyad 1419/1998. ez-Zürkânî, Muhammed b. Abdülbâkî, Şerhu’z-Zürkânî alâ Muvattai’l-İmam Mâlik, Beyrut 1407/1987. KAVRAM HARİTALARI / HADİSİN YÜZÜ 211 KAVRAM HARİTALARI 100’LÜK KİTAPLAR 200’LÜK KİTAPLAR 300’LÜK KİTAPLAR 1. Tefsir 1. Tefsir 1. Tefsir 2. Hadis 2. Hadis 2. Hadis 3. Fıkıh 3. Fıkıh 3. Fıkıh 4. Kelam 4. Kelam 4. Kelam 5. Siyer 5. Siyer 5. Siyer 6. İslam Tarihi 6. İslam Tarihi 6. İslam Tarihi 7. Mezhepler Tarihi 7. Mezhepler Tarihi 7. Mezhepler Tarihi 8. Arap Dili 8. Arap Dili 8. Arap Dili 9. Tasavvuf 9. Tasavvuf 9. Tasavvuf 10. Mantık 10. Mantık 10. Mantık 11. İslam Edebiyatı 11. İslam Edebiyatı 11. İslam Edebiyatı 12. İslam Sanat Tarihi 12. İslam Sanat Tarihi 12. İslam Sanat Tarihi 13. İslam Felsefesi 13. İslam Felsefesi 13. İslam Felsefesi 14. Dinler Tarihi 14. Dinler Tarihi 14. Dinler Tarihi 15. Din Eğitimi 15. Din Eğitimi 15. Din Eğitimi 16. Din Psikolojisi 16. Din Psikolojisi 16. Din Psikolojisi 17. Din Sosyolojisi 17. Din Sosyolojisi 17. Din Sosyolojisi 18. Türk Dinî Musikisi 18. Türk Dinî Musikisi 18. Türk Dinî Musikisi