II. DERS (II . LEHRE) Siyasi Coğrafyanın Yardımcı İlimleri Siyasi

II. DERS (II . LEHRE)
Siyasi Coğrafyanın Yardımcı İlimleri
Siyasi Coğrafyanın konusu devletler olduğu için, her bir devletin ortaya çıkış tarihi
ile devleti oluşturan milletin tarihinin bilinmesi önem kazanmaktadır. Bu
nedenlerle siyasi coğrafya ilminde tarihi bilgiye çok büyük bir ihtiyaç duyulur. Şu
hüküm abartılı değildir. Tarihe başvurmadan siyasi coğrafya yapmak veya yazmak
mümkün değildir.
Siyasi coğrafya modern devletleri konu olarak ele alır. Geçmiş çağların devletleri
yeri gelince örnek olarak gösterilir. Modern devletlerin kuruluşları kendi tarihlerini
oluşturur.
Mesela günümüz Yunanistanını anlamak için bu devletin kuruluş olaylarından işe
başlamak gerekir. Bilindiği gibi modern yunanistanın kuruluş tarihi Osmanlı tarihi ile
ilgili olup 1820 yıllarına dek inmektedir. Yunanistan ilk kurulduğunda arazisi Mora
yarımadası ve yakınlarındaki adalar idi. Yüzölçümü 50 000 km² kadardı. Günümüz
Yunanistanı 132 000 km² kadardır. Yunanistan devlet olarak ülkesinin arazisini
devamlı olarak genişletmiştir. Tüm bu bilgilerin söylenebilmesi için Osmanlı ve
Yunanistan tarihinin bilinmesi zaruridir. Türkiyenin tüm komşularının siyasi tarihi
Osmanlı tarihi ile çok yakından ilgilidir. Siyasi coğrafyada Dünya tarihine, Osmanlı
tarihine,Türk Tarihine ve İslam tarihine ihtiyaç duyulur.
Bir örnek verilmek gerekirse İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın yazmış olduğu ve Türk
Tarih Kurumunun Basmış olduğu 6 ciltlik (1. Cilt, 2. Cilt, 3.cilt 1 kısım, 3. Cilt II.
Kısım, IV. Cilt 1. Kısım, IV. Cilt II. Kısım) Osmanlı Tarihi akla gelen ilk eserdir.
Türk Tarih Kurumunun yayınlamış olduğu Osmanlı tarihininm 5. 6. ve 7. Ciltlerinin
yazarı Enver Ziya Karal’dır. Son yüzyıla ait siyasi olaylar için Fahir Armaoğlun
yazmış olduğu ve İş Bankası yayınları arasında çıkmış olan “20. Yüzyıl Siyasi
Tarihi” önerilir.
Devletleri oluşturan insan topluluklarına millet denir. Her milletin dili ve dini vardır.
Siyasi coğrafyada dil ve din önemlidir. Dil ve din bir milletin kültürünün başlıca
parçaları olan sosyolojik olaylardır. Aile kurumu, düşünce yapısı, günlük yaşantı ve
yeme içme tarzları sosyolojik konulardır. Siyasi Coğrafya bu gibi ayrıntılara ihtiyaç
olabilir. Bu konu ile ilgili olarak “Milletlerin Karakteri, Andre Siegfried” adlı eser
hatırlatılabilir. Millet ve devlet sosyolojik oluşumlardır. Siyasi coğrafyada bu
nedenlerle sosyolojik bilgilere ihtiyaç vardır.
Devletler aynı zamanda hukuki oluşumlardır. Varlıklarını iç ve dış hukuktan alır. Dış
hukuk denilince devletin komşularıyla ve ilgili diğer devletlerle imzaladığı
antlaşmalar anlaşılır. Devletlerin sınırları anlaşmalarla belirlenmiştir. Bu konuda en
azından Lozan anlaşmasını (24 temmuz 1923) hatırlamakta fayda vardır. Bu
antlaşmayı başta İngiltere, Fransa ve Yunanistan olmak üzere 10 kadar devlet
imzalamıştı. Uluslararası anlaşmalar da devletleri bağlar. Türkiyenin Boğazlar
üzerindeki hakimiyeti de uluslararası bir antlaşma olan Montreux Boğazlar
Sözleşmesine (20 temmuz 1936) dayanmaktadır. Bu sözleşmeyi ilk etapta başta
İngiltere, Fransa, Rusya Japonya gibi devletler olmak üzere 19 kadar devlet
imzalamıştır
.
Günümüzde devletleri bağlayan uluslararası hukuk içinde deniz hukuku ayrı bir yere
sahiptir. Uluslararası hukuk (Devletlerarası Hukuk) bir devletin dış politikasında
çok önemli bir faktör olduğu kadar siyasi coğrafyasında da belirleyici bir faktördür.
Bir devlet, denizlerde, hava sahasında ve diğer internasyonal alanlarda hukuk
kuralları çerçevesinde kendisine yön ve strateji belirler. Uluslarası deniz hukukunda
karasuları ve kıta sahanlığı konuları ayrı bir önem arzeder.
Türkiyede Adalet Bakanlığına bağlı “Uluslarası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel
Müdürlüğü” mevcuttur. Müdürlüğün teşkilât yapısında “Ülkeler Masası” adlı bir
birim de yeralmaktadır.
Her bir devletin bir idare şekli yani siyasal rejimi, bir parlamentosu ve bir anayasası
vardır. Kanunları vardır. Devletlerin siyasal rejimleri siyasi coğrafya bakımından
önemlidir. Günümüzde en yaygın olan demokratik cumhuriyet idareleridir. Fakat
krallıkla, sultanlıkla, diktatörlükle, militer rejimlerle, teokratik rejimlerle yönetilen
ülkeler de vardır. Cumhuriyet yönetimleri de birbirinin tıpatıp aynı değildir. Mesela
komşumuz İran dini esaslara dayalı bir rejimle (teokratik) yönetilir. Komşumuz
Yunanistan Cumhuriyetle yönetilir. Parlamentosu 300 kişiliktir. Dört yılda bir
seçimler yapılır. Yunanistan 70 li yıllara kadar krallıkla yönetilmişti.
Yunanistan anayasası en son 2001 tarihinde bazı değişikliklere uğramıştır.
Anayasanın 1. Maddesi “Yunanistanın Yönetim Biçimi Parlamenter Cumhuriyettir”
şeklindedir.
Siyasi coğrafya bakımından devletlerin iç yönetim ünitelerinin organizasyonu da
önemlidir. Mesela Rusya Federal bir cumhuriyettir. Resmi adı Rusya
Federasyonu’dur. Yüzölçümü 17 milyon km² olan bu devlet 83 yönetim birimine
ayrılmıştır. Bunlardan 21 i otonom (özerk, muhtar) cumhuriyettir. Mesela
Başkurdistan ve Tataristan Rusya Federasyonu içinde yeralan özerk
cumhuriyetlerdir.
Siyasi coğrafya değerlendirmeleri veya analizleri, tahminleri ve hedefleri her
bakımdan bir çok ilme ve çok geniş bir kültüre vakıf olmayı gerektirir. Sadece
sayılan ilimler değil bunların yanı sıra iktisat, arkeoloji, sanat tarihi, biyografi, dinler
tarihi, diller tarihi, kültür tarihi, seyahatnameler siyasi coğrafya biliminin
yardımcılarıdır.
Türkiye Dışişleri Bakanlığının teşkilatında coğrafi esaslara göre yapılanmış
müsteşar yardımcısı düzeyinde üç birim vardır.
Bunlar:
1-Ortadoğu ve Asya- Pasifik işleri Müsteşar Yardımcılığı
2-İkili Siyasi ve Afrika İşleri Müsteşar Yardımcılığı
3-Avrupa İşleri Müsteşar Yardımcılığıdır.
Amerika kıtaları işleri ise iki ayrı Genel Müdürlük halinde yapılandırılmıştır.
Ayrıca Kuzeydoğu Akdeniz işleri de ayrı bir Genel Müdürlük haline getirilmiştir.
Böylece Türkiye Dışişleri Bakanlığının jeopolitik açıdan tüm dünya ülkeleri ile farklı
önem derecelerinde ilgilendiğini anlamaktayız.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı günümüzde İlişkilerini 12 bölge temelinde
yürütmektedir. Bu durum son yıllarda jeopolitik bakış açısının dış ilişkilerde temel
alındığını göstermektedir. Oniki dış politika bölgeleri şunlardır:
1-Avrupa
2-Balkanlar
3-Ortadoğu ve Kuzey Afrika
4-Güney Kafkasya
5-Güney Asya
6-Orta Asya
7-Sahraaltı Afrika
8-Kuzey Amerika
9-Güney Amerika
10-Asya Pasifik
Bu oniki dışpolitika bölgelerine eklemeler veya küçük revizyonlar yapılabilir.
Mesela Rusyanın tamamını ayrı bir bölge olarak düşünmek. Çin-Japonya-Kore den
oluşan bir Uzakdoğu bölgesi oluşturmak. Pasifik bölgesini Asyadan ayırmak. Güney
ve Güneydoğu Asya bölgesi oluşturmak. Güney Amerika bölgesini Orta ve Güney
Amerika haline dönüştürmek. Doğu ve Güney Afrika bölgesi oluşturmak. Güney
Amerika bölgesine Antarktikayı da eklemek.
Bu değişimler, siyasi coğrafya temelli dış politika açısından, ilişkileri daha başarılı
hale getirebilecektir.
Günümüzde devletler yakın bölgelerindeki dış politika stratejilerini belirlemek
amacıyla araştırma merkezleri ve enstitüleri kurmuşlardır. Mesela Fransanın Afrika
araştırmaları merkezi vardır. Fransa bu merkez vasıtasıyla Afrikadaki siyasal
gelişmeleri adım adım takibeder. Fransanın Afrikadaki İslami gelişmeleri bu enstitü
vasıtasıyla dikkatle takibetmekte olduğunu belirtmek gerekir. Ayrıca yine Afrika ve
Akdeniz ülkelerini araştıran (CERAM) Le Centre de Recherche sur l’Afrique et
la Méditerranée
adlı bir merkeze sahiptir.
Siyasi Coğrafya çalışmalarında Bölge Araştırmaları çok önemlidir. Bu nedenle bir
çok batılı devletler ilgilendikleri bölgelere yönelik araştırma merkezleri
kurmuşlardır. Türkiye, bu çeşit merkezlerin kurulmasında biraz geç davranmıştır.
Çünkü Türkiyede jeopolitiğin anlaşılması 90 yıllara kadar gecikmiştir. Normalde
Türkiyenin Ortadoğuya, Balkanlara, Kafkasya, Karadenize, Akdenize Orta Asyaya
ve Doğu Avrupaya yönelik araştırma merkezleri kurması gerekmektedir.
“Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi” adı altında çalışan bir kurum vardır.
2003 yılında kurulduğu belirtilen bu kurum tüm dünya ile ilgilenmektedir. 10 kadar
masa mevcuttur. Geniş bir bilim adamları kadrosuna sahip olmasına rağmen,
bunların uzmanlık alanları açıklanmamıştır. Bölgesel stratejik araştırma
merkezlerinde uzman coğrafyacıların öncelikle yeralması beklenir.
II. Derse Bibliyografya
Armaoğlu, F. (1986), “20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980” 3. Baskı, Türkiye İş
Bankası Kültür Yayınları No: 252, Ankara.
Armaoğlu, F. (1991), “ 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1014-1990, (cilt II: 1980-1990)”,
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları No: 313, Ankara.
Pazarcı, H. (1989), “Uluslarası Hukuk Dersleri, II. Kitap”, Ankara Üniversitesi
Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: 571, Ankara.
Siegfried, A. (1961), “Milletlerin Karakterleri” çev. Samih Tiryakioğlu, Varlık
Yayınları, İstanbul.