hamît görele, türk resminde yenileşme döneminin öncülerinden biriydi

/¿ •'¿ ■ÎT
HAMÎT GÖRELE, TÜRK RESMİNDE YENİLEŞME
DÖNEMİNİN ÖNCÜLERİNDEN BİRİYDİ
Kaya ÖZSEZGİN
£
Çağdoş resim sanatımızda 1830 lara doğru
aticisini duyurmuş olon yenileşme çabalarının ön­
cülerinden Homlt Görele de, kozasını örmüş bir
»onatcı olarak 7 haziran günü sessizce aramızdan
ayrıldı. Gerçekten yapacağını yapmış, sanatına
son noktayı koymuş muydu Görel9?
Kuşkusuz
bayır. Sanatın uzun, yaşamınsa kısa olduğunu D e ­
lirten söz, belki de en uygun tanımını Görele'nin
sürekli bir araştırmalar dizisine dayanan yaşa­
mında bulmuştur.
Bail! bir noktada yatkınlığa
vordıktan sonra, bu yetkinliği aşmanın gereği,
Hamlt Görele'nin özellikle son yıllarını İçeren re­
simleri İçin sanki kaçınılmaz bir İlke haline dö­
nüşmüştü. Ben, kendi payıma bu son resimlerin
çoğuna katılmadım, katılmadığımı da kim! yerde
belirttim. Çünkü Görele, 1930 kuşağım yönlendi­
ren estetik oluşumlara, kişiliğinin damgasını da­
ha o tarihlerde basmıştı. Doğup büyüdüğü Ka­
radeniz yöresini, Icll ve duygulu bir sanatçı tav­
rıyla ve o yörenin boşluğa ilişkin sonatsa1 şiiriy­
le tablolorına aktarmış, bu yolda küçümsenme­
yecek bir başarı çizgisi tutturmayı bilmişti. Bu
çizgiyi, çağdaşı ressamlardan ayıran ve kimi
yönleriyle de o ressamlara yakınlaştıran etken­
ler nelerdi? Bunu, kısa bir yazının kapsam, için­
de açıklamak kolay değil, Anoak Hamlt Görele’
nin yapısal sağlamlığa, İnşa gücüne bağlı İlk re■Imlsrl, kendisinin de İçinde bulunduğu «M üsta­
7 haziranda aramızdan ay­
rılan Hamit Görele’nin
özellikle son yıllarım içe­
ren resimleri için, belli
bir noktada yetkinliğe var­
dıktan sonra bu yetkinliği
aşmanın gereği kaçınılma/,
bir Uke haline dönüşmüştü.
re çalışmıştı. Lhote kübizmi, İster istemez Göre­
le'nin sanatını da biçimlendiren boşlıc® etkenler­
den biri olmuştu. Ne var kİ bu kübizm, Görele’nin
sanatına yansıyan yönleriyle kuralcı ve katı bir
disiplin değildi. Bunun böyle olduğu, en acık
çizgileriyle İstanbul müzesindeki «Karadeniz» tab­
losunda ve Ankara müzesindeki «Çiçekli Kız»
adlı resimde kolayca İzlenebilir
«Karadeniz»,
esinlendiği doğanın gerçekçi ve kişisel yorumu­
nu. renklerinde ve kompozisyonunda taşır. Nefti
ve kahverengilerle örülü «Çiçekli Kız» ise, otur­
duğu koltukta ellerini önünde kavuşturmuş figü­
rün hacim ve kitle bağıntılarını, yalın vo mate­
matik bir denge İçinde sunar. Resimde ne bir
fazlalık, ne de bir eksiklik bulabilirsiniz. Her *oy
killer» grubunun sanat görüşlerinden, üslûp ve
anlatım birikimlerinden ayrılamaz. 192S'te Güzel
ölçülü ve yeril yerlndedlr, Görele'de Kocomeml
Sanatlar Akademisine girmiş ve burayı bitirdik­
ten sanro 1929'da kazandığı Wr yarışmayla Pa­
bağdaşan esnekliğini bulamazsınız.
ris’e giderek o dönem Türk resmine, gerek ku­
ramsal gerek pratik acıdan büyük katkılarda bu­
lunmuş olan André thote’un atölyesinde bir *ö­
ya da Ali Çelebl’nin yer yer İzlenimci paletle de
tür bir esnekliği, kesin dönüşümler,
Ama o bu
birbirine
natçı acısından, geometrik
yÖ2« y aoyutfamosı
gibi kökene ters düşen bir karşıtlığı da bünye­
sinde geliştirmiş olduğu İçin fazlaca önem taşı­
mamıştır. Benim de üyesi bulunduğum geçen yı­
lın devlet sergisi seçici kurulu. Görele'nin bu tür
son yapıtlarından birini sergi dışı bırakmıştı. Açık
söylemek gerekirse, o resim Görele'nin İmzası
dışında kendi başına varlık gösterecek bir düze­
yi yansıtmıyordu. Salt imzayı göz önünde tutmak
ise — birçok kişinin sandığı gibi—
sanatçısına
saygının Dlr işareti olamazdı. Ayrıca yeni yönet­
melik de, haklı olarak böyle bir davranışa olanak
vermiyordu. Ama ayni Hamlt Görele'nin, bu yt1
ölümünden kısa bir süre önce devlet sergisin#
verdiği 1940’ların tarihini
taşıyan brr portresi,
ödüle değer görülmüştür.
Bu ödül, onun 1940
sergisinde kazandığı üçüncülük ve 1941‘o'e aldı­
ğı ikincilik ödüllerinden sonra oldukça anlamlı­
dır.
Hamit Görele'nin sanatınc ve kişiliğine İlişkin
yargılar, bir bakıma farklı değerlendirmelere yol
açmıştır. Arseven'e göre, Hamit Görele önce kü­
bizme eğilim göstermiş, daha sonra «üslüplu bir
empresyonizme ve lirizme» kaymıştır.
Nurullah
Berk ise, onda «romantik bir ruh» bulmaktadır.
Kimi zaman cok kesm, kimi zaman «mütereddit»
oian bu sanatçı, modern Türk resminin öncülerin­
den biridir. Ayni görüşe, Pertev Boyar da katıl­
makladır. O da «hassas bir romantik ressam»
olarak gördüğü Homlt Görele’nin sanatında «m oderntzmaya olan sağlam ve sarsılmaz bir inanç»
bulmaktaydı
Kuşkusuz
modern
resmimizin
sonrası eğilimleri İçinde
yandan renkçi bir yondan
İzlenimcilik
Hamit Görele’nin, bîr
desene ve kuruıuş«
karşıt eğilimler doğrultusunda göstermiştir daha
önem veren tutumuylo dikkate değer bir payı var­
eok. Sanırım böyle bir esneklik, Görele gibi us­
dır, Küblst aşama, Görele'nin bir dönem resim­
lerinde İnançlı bir temsllol bulmuştur.
talık dönemin) olgun yapıtlar!® »üelemlş bir sa­
Ta h a To ro s Arşivi