2-Derleme copy.qxd

2-Derleme copy.qxd
6/12/07
8:12 PM
Page 368
Araflt›rma
Araflt›rma
GEBE KADINLARIN, GEBEL‹K DÖNEM‹NDE
C‹NSELL‹⁄E ‹L‹fiK‹N B‹LG‹ VE GÖRÜfiLER‹
*Nevgül DEM‹R, *Nevhayat TULAY
*Atatürk E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Klini¤i, Ankara
ÖZET
Bu çal›flma, tan›mlay›c› ve çapraz-kesitsel
bir çal›flmad›r ve gebe kad›nlar›n gebelik
dönemindeki cinselli¤e iliflkin bilgi düzeylerini, tutum ve görüfllerini saptamak üzere
yap›lm›flt›r. Çal›flmaya, Ocak-Haziran 2005
tarihleri aras›nda Ankara Atatürk E¤itim ve
Araflt›rma Hastanesi Kad›n Do¤um poliklini¤ine baflvuran 18-45 yafl aras›ndaki 109
gebe kad›n dahil edildi. Çal›flmam›z›n
sonuçlar›na göz at›ld›¤›nda, gebe kad›nlar›n
belirgin biçimde kökenini bilgisizlikten alan
kayg›lar nedeniyle, özellikle birinci ve
üçüncü trimesterde cinsel iliflki s›kl›¤›nda
belirgin bir düflüfl tespit edilmifltir. Gebelikte cinsellik konusunda bilgi ve bilgi edinme düzeyi düflük bulunmufltur ve bu durumun, çal›fl›lan de¤iflkenlerden (gravidite,
evlilik süresi, e¤itim) sadece e¤itim seviyesi ile aras›nda anlaml› bir iliflki tespit edilmifltir.
Edindi¤imiz bulgular ›fl›¤›nda temelde
yatan çekingenli¤in ne kadar yüksek oranda oldu¤u (%40.7 ile %37) düflünülürse,
baflvurulan sa¤l›k çal›flanlar›n›n, gebe
kad›nlar› bilgilendirmesi ve dan›flmaya
teflvik edici tav›r sergilemesinin ne kadar
önemli oldu¤u aç›kça anlafl›lacakt›r.
Dolay›s›yla sa¤l›k çal›flanlar›n›n konuya
iliflkin bilgi ve tutumlar›n›n gözden geçi368
rilip, konuya hakimiyetlerinin artmas› ve
gebe kad›nlara düzenli e¤itim vermeleri,
teflvik edici davranmalar› sa¤lanmal›d›r.
Anahtar kelimeler: Gebelik, cinsellik,
e¤itim.
SUMMARY
This is a cross-sectional, descriptive study
aimed to determine the knowledge, attitude and thoughts of pregnant women
about sexuality in pregnancy. 109 pregnant
women aged 18-45 years who attended
our Antenatal clinic at Ankara Atatürk
Education and Research Hospital during a
six months' period between January-June
2005 are included in our study. According
to our study results, because of anxiety
obviously based upon ignorance, there was
an obvious decline in the frequency of sexual intercourse especially during the first
and the third trimesters. Level of knowledge and acquiring knowledge was low
about sexuality during pregnancy and this
situation had a significant relation only with
educational level within the studied parameters (gravidity, duration of marriage, educational level).
Dirim 2007; 82 (2): 368-375
Yaz›flma Adresi: Nevgül DEM‹R
Atatürk E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Kad›n
Hastal›klar› ve Do¤um Klini¤i - Ankara
2-Derleme copy.qxd
6/12/07
8:12 PM
Page 369
Araflt›rma
Araflt›rma
Recognizing the very high percentage of
shame (40.7% and 37%) responsible for not
seeking solutions and support for their
anxiety regarding the sexuality during
pregnancy, it will be obviously seen how
important it is to educate the pregnant
women and to encourage them for asking
questions. Thus, not only the level of
knowledge and attitude of the health
professionals should be revised and their
competence about the subject should be
improved but also they should educate the
pregnant women and encourage them to
seek help whenever needed.
Key words: Pregnancy, sexuality, education.
G‹R‹fi ve AMAÇ
Gebelik dönemi, cinsel yaflam› etkileyen
kimi fiziksel ve psikolojik de¤iflimlerin
aç›kça gözlendi¤i bir dönemdir (1). Sabah
bulant›lar›, hantallaflma, beden alg›s›nda
de¤iflmeler cinsel iste¤in azalmas›na yol
açabilecek faktörlerdir ve bu durumu
destekler nitelikte birçok çal›flma mevcuttur; ancak, gebelik dönemindeki kad›nlar›n
cinselli¤inin fizyolojik ve psikolojik boyutlar› yeterince aç›kl›¤a kavuflmufl de¤ildir.
Bu konuda son 20 y›lda ve özellikle bat›da
çal›flmalar yap›lmakta olup, ço¤u Masters
ve Johnson’un çal›flmas›n› referans alm›flt›r
(Masters and Johnson, 1981). Bu araflt›rmac›lar›n bir k›sm›na göre, gebeli¤in ilerlemesiyle paralel olarak cinsel istekte ve
cinsel aktivite s›kl›¤›nda azalma olmakla
birlikte, pelvik vaskülatürün konjesyonu
sonucu ikinci trimesterde gebenin cinsel
iste¤inde art›fl olmaktad›r (2, 3, 4). Yine
D‹R‹M/Nisan-May›s-Haziran 2007
Masters ve Johnson, yaklaflan do¤umun ve
gebeli¤in üçüncü trimesterinin, gebenin
do¤um öncesi cinsel yan›t› üzerinde güçlü
bir etkisi oldu¤unu, emzirmenin, do¤um
sonras›nda cinsel aktivitelere h›zl› dönüflü
tetikledi¤ini ileri sürmüfllerdir.
Kimi çal›flmalarda, cinsel istek ve aktivite
s›kl›¤›nda azalma olmad›¤› ancak cinsel
davran›fl de¤iflikliklerinin oldu¤u gösterilmifltir; oral seks, mastürbasyon gibi di¤er
kimi cinsel davran›fl biçimlerinin s›kl›kla
koitüsün yerini ald›¤› tespit edilmifltir (5, 6,
7, 8). Erken do¤um veya abortus hikayesi
ya da tehdidi, plasenta previa, servikal
yetmezlik, ço¤ul gebelik gibi belirlenmifl
risk faktörleri nedeniyle yasaklanmad›¤›
sürece, koitüsün, gebelik döneminde abortus ve erken do¤umlara kesinlikle yol
açmad›¤› (11), bununla birlikte iki tip cinsel davran›fltan kaç›n›lmas› gerekti¤i kabul
edilmifltir: Fatal seyredebilen hava embolizmine yol açabilmesi nedeniyle oral seks ve
cinsellikle bulaflabilen hastal›klar› tafl›ma
riski olan kiflilerle cinsel temasta bulunulmas› (14, 15, 16). Dahas›, üçüncü trimesterde cinsel iliflkinin ve orgazm›n erken
do¤uma karfl› koruyucu rolü oldu¤unu ileri
süren yay›nlar da mevcuttur (9).
‹liflki s›kl›¤›nda belirgin düflüfl oldu¤unu
ortaya koyan birçok çal›flma mevcuttur (7,
10, 12, 13). Gebe kad›nlar taraf›ndan bu
düflüfle neden olarak gösterilen fetüse zarar
verme, düflük ya da erken do¤um yapma
kayg›-lar›n›n ne kadar yersiz oldu¤u aç›kça
ortadad›r, dahas› s›kl›kla koitüs yerine
geçirilen yöntemler sak›ncal›d›r.
Gebelikte bilgi eksikli¤i nedeniyle cinsel
aktivite s›kl›¤›nda düflüfl, gebe kad›nlar›n
369
2-Derleme copy.qxd
6/12/07
8:12 PM
Page 370
Araflt›rma
Araflt›rma
efllerinin üçte bir kadar›n›n, evlilik d›fl›
iliflkilere yönelmesine yol açmaktad›r, bu
durum cinsel yolla bulaflan hastal›k riskini
art›rmaktad›r (17, 18).
Tüm bu bilgilerin ›fl›¤›nda, biz, Anadolunun merkezinde yer alan baflkentimizde
bir e¤itim hastanesinin antenatal klini¤ine
baflvuran gebe kad›nlar›n, gebelik döneminde cinselli¤e iliflkin bilgi düzeylerini,
tutum ve görüfllerini saptamak üzere bu
çal›flmay› planlad›k.
MATERYAL ve METOD
Bu çal›flma, Ankara Atatürk E¤itim ve
Araflt›rma Hastanesi Kad›n Do¤um Poliklini¤i’ne baflvuran gebe kad›nlar›n, gebelikte cinsellik konusunda bilgi, tutum ve
davran›fllar›n› saptamay› hedefleyen, tan›mlay›c› ve çapraz-kesitsel bir çal›flmad›r.
Çal›flmaya Ocak-Haziran 2005 tarihleri
aras›ndaki alt› ayl›k dönemde poliklini¤imize baflvuran 18-45 yafl aras›ndaki 109
gebe kad›n dahil edildi.
Literatürde flu ana kadar yap›lm›fl olan
çal›flmalar dikkate al›nmak suretiyle, sosyodemografik veriler, evlilik süresi, gravidite, gebelik döneminde cinsel iliflkinin
olabilirli¤i, olabilirse hangi dönemleri kapsayabilece¤i, cinsel iliflki olamazsa nedenleri, bilmiyorsa neden bilgi alma girifliminde bulunmad›klar›, gebelikten önceki ve gebelik süresince cinsel iliflki s›kl›¤›
(trimesterlere göre grupland›r›larak), cinsel iliflki s›kl›¤›nda azalma varsa nedenlerini
(trimesterlere göre grupland›r›larak) sorgulayan bir anket formu haz›rland› (19, 20,
1). Hastalarla poliklinikte yüz yüze görüflerek anket formlar›n›n doldurulmas›
370
yoluyla veriler toplanm›flt›r; her bir gebeye,
görüflme öncesinde çal›flma hakk›nda bilgi
ve gizlilik güvencesi verilmifl ve onay›
sorulmufltur. Anket formuna dahil olmamakla birlikte, sahip olduklar› bilginin kaynaklar› da görüflmeler esnas›nda kabaca
sorgulanm›flt›r.
Çal›flmaya dahil edilme kriterleri, gebeli¤in
varl›¤› ve bir eflinin olmas› idi. Çal›flmadan
d›fllanma kriterleri ise, herhangi bir risk
faktörü nedeniyle cinsel iliflki yasa¤›n›n
konmufl olmas› (erken do¤um öyküsü
ve/veya tehdidi vb.) ve herhangi bir t›bbi
cinsel rahats›zl›¤›n›n olmas› idi.
Verilerin analizi 11.5 paket program›nda
yap›ld›. Gruplar aras›nda s›ralanabilir özellikler yönünden fark›n olup olmad›¤›
Kruskal Wallis Varyans Analizi ile de¤erlendirildi. Gruplar içinde istatistiksel anlaml›l›k Wilcoxon ‹flaret testi ile incelendi.
P<0.05 için test sonuçlar› istatistiksel olarak
anlaml› kabul edildi.
SONUÇLAR
Sonuçlar, Ocak- Haziran 2005 aras› 6 ayl›k
dönemde klini¤imize baflvuran 109 hasta
ile yüz yüze görüflme yoluyla elde edildi.
Yafl aral›¤› 19-42 (ortalama yafl: 27,1±5.2)
idi. Hepsi evli idi, ortalama evlilik süresi
5.4±4.7 (min. 3 ay, max. 25 y›l) idi.
Ortalama gravidite 1.86±1.1 (min. 1, max.
6) idi. E¤itim düzeyleri: %35.2 ilkokul,
%18.5 ortaokul, %37 lise, %9.3 üniversite
mezunu idi.
Ortalama iliflki say›s› gebelik öncesinde
2.3±0.8/hafta iken, bu oran, 1. trimesterde
1.09±0.9/haftaya, ikinci trimesterde
0.8±0.6/haftaya, üçüncü trimesterde ise
2-Derleme copy.qxd
6/12/07
8:12 PM
Page 371
Araflt›rma
Araflt›rma
0.2±0.5 haftaya düflmüfltür (Figür 1). ‹liflki
s›kl›¤›nda gebelik öncesi dönemle k›yasland›¤›nda, ilk 3 ayda 82 vakada, ikinci 3
ayda 93 vakada azalma gözlenmifltir. Gebelik öncesi dönemde haftada iki kez iliflki
tarif eden kad›n oran› %45.4 iken, bu oran,
gittikçe azalarak son üç ayda %0.9’a kadar
düflmüfltür.
Gebelik öncesi döneme göre iliflki s›kl›¤›nda azalma nedenleri, a¤r›, isteksizlik,
günah olmas›, bebe¤e zarar verme, eflinin
istememesi, di¤er nedenler (Halsizlik,
bulant›-kusma, sa¤l›k problemleri, eflin
kokusundan tiksinme) olarak ifade edildi.
Bu nedenlerin oranlar› s›ras›yla ilk üç ayda
%13.3, %59, %6, %36.1, %2.4, %6; ikinci üç
ayda %15.1, %57, %4.3, %38.7, %3.2, %7.5;
son üç ayda %13.7, %56.9, %5.9, %38.2,
%3.9, %5.9 fleklindeydi (Tablo 1).
‹lk 3 ay ile ikinci üç ay aras›ndaki iliflki
s›kl›¤›na bak›ld›¤›nda 20 vakada art›fl, 34
vakada azalma, 55 vakada ayn› s›kl›kta
bulundu; toplamda, anlaml› olmasa da
hafifçe bir azalma mevcuttu.
‘Gebelikte cinsel iliflki olabilir mi?’ (soru 5)
sorusuna evet diyenlerin oran› %63,3, hay›r
diyenlerin oran› %5.5, bilmiyorum diyenlerin oran› ise %31.2 idi.
Gebelikte cinsel iliflkinin olabilece¤ini
kabul eden (evet diyen) kiflilerin onay›
ayr›ca trimesterlere göre sorguland›; tüm
gebelik boyunca olabilir diyenlerin oran›
%30.4 idi ve özellikle birinci ve son üç ayda
olabilir diyenlerin oran› hayli düflüktü
(s›ras›yla %1.4 ve %2.9) (Tablo 2).
‘Gebelikte cinsel iliflki olabilir mi?’ sorusuna
(soru 5) hay›r yan›t› veren %5.5 oran›ndaki
grubun ileri sürdü¤ü gerekçeler ise bebe¤e
zararl› olur (%83.3) ve günah olur (%16.7)
fleklindeydi.
Tablo 1. ‹liflki s›kl›¤›nda azalma nedenleri
Tablo 2. Soru 5’e evet diyenlerin da¤›l›m›
D‹R‹M/Nisan-May›s-Haziran 2007
371
2-Derleme copy.qxd
6/12/07
8:12 PM
Page 372
Araflt›rma
Araflt›rma
Figür 1. Bafllang›ca göre iliflki say›s›ndaki de¤iflim
Tablo 3. Sa¤l›k çal›flanlar›na dan›flma durumu
372
Bilmiyorum diyen %31.2 oran›ndaki gruba
(34 kifli) ‘niçin bilgi alma ihtiyac› duymad›n›z?’ sorusu yöneltildi¤inde, grubun
%3.7’si gerek duymad›¤›n›, %18.5’i bilgi
ald›¤›n›, %40.7’si çekindi¤ini, %37’si akl›na
gelmedi¤ini ifade etmifltir. Bilmiyorum
diyen grubun yafl ortalamas›n›n, istatistiksel aç›dan anlaml› bulunmamakla birlikte
daha düflük oldu¤u gözlendi (ortalama 25.8
± 4.4).
Tüm gebe kad›nlara, gebelikte cinsellik
konusunda sa¤l›k personelinden bilgi al›p
almad›klar› soruldu¤unda, %8.3’ü gerek
duymad›¤›n›, %39.3’ü bilgi ald›¤›n›, %21.4’ü
çekindi¤ini, %22.6’s› akl›na gelmedi¤ini,
2-Derleme copy.qxd
6/12/07
8:12 PM
Page 373
Araflt›rma
Araflt›rma
ile sorgulanmay›p, detayl› kaydedilmemekle birlikte, görüflmeler esnas›nda kabaca
sorguland› ve oldukça s›k olarak medya
(televizyon, radyo, gazete), aile büyükleri,
arkadafllar ve çok nadir olarak da e¤itim
CD’leri fleklinde ifade edildi.
Figür 2. 5. soruya yan›t verenlerin e¤itim düzeyine göre da¤›l›m›
%8.3’ü bilgi sahibi oldu¤unu düflündü¤ünü
ifade etmifltir.
Yafl, evlilik süresi, gravidite faktörlerinin
soru 5’e verilen yan›tlar› anlaml› biçimde
etkilemedi¤i, e¤itim düzeyinin ise istatistiksel olarak anlaml› biçimde etkiledi¤i
tespit edildi. Soru 5’e yan›t verenler
aras›nda ‘evet’ diyenler ile ‘bilmiyorum’
diyenlerin e¤itim düzeyleri anlaml› derecede farkl›d›r (p< 0.001) (Figür 2). Soru 5’e
evet diyenlerin oran› üniversite mezunlar›nda %90 iken, ilkokul mezunlar›nda
%36.8’dir (Figür 2).
Sa¤l›k çal›flanlar›ndan bilgi edinme oran›,
üniversite mezunlar›nda %87.5 iken, bu
oran, ilkokul mezunlar›nda %20, lise
mezunlar›nda %46.7 idi. Çal›flma grubumuzun büyük bir k›sm›n› (%91,7) teflkil
eden ilkokul, ortaokul ve lise mezunlar›n›n
bilgi edinme konusunda çekinme (s›ras›yla
%30, %25, %16.7) ve akl›na gelmeme
(s›ras›yla %36.7, %6.3, %23.3) oranlar› belirgin biçimde yüksekti (Tablo 3).
Gebelerin, gebelikte cinselli¤e dair bilgi
edinme kaynaklar›, anket formu arac›l›¤›
D‹R‹M/Nisan-May›s-Haziran 2007
TARTIfiMA
Gebe bir kad›n›n cinselli¤e olan ilgisi, fiziksel görünümündeki de¤iflimlerden ve g ebeli¤in hormonal atmosferinden etkilenmektedir. Ampirik çal›flmalarda belirgin
bireysel çeflitliliklerin yan› s›ra, yöntemsel
tercih ve farkl›l›klar olmas›na ra¤men gebelik, genel olarak cinsel istekte, koitus ve
orgazm s›kl›¤›nda azalma ile seyreder gözükmektedir. Gebelikte cinsel davran›fllar,
gelenekler, kültürel ögeler, din gibi faktörlerle s›n›rland›r›lmaktad›r (10, 12, 1, 22, 21).
Yap›lan kimi çal›flmalarda ise gebelerin,
gebelik döneminde cinselli¤e çeflitli nedenlerden dolay› (tatmin edici, do¤umu kolaylaflt›r›c›, eflin civarda tutulmas›) olumlu
bakt›¤› tespit edilmesine ve büyük ço¤unlu¤un u n, koitusa gebelik döneminde ara
verilmesi gerekmeyebilece¤ini düflünmesine ra¤men yine de kültürel ve dini
nedenler ama en önemlisi bilgisizlikten
kaynakl› kayg›lar nedeniyle cinsel iliflki
s›kl›¤›nda azalma tespit edilmifltir (12, 23).
Yap›lan birçok çal›flmayla uyumlu olarak
bizim çal›flmam›zda da, belirgin biçimde
kökenini bilgisizlikten alan kayg›lar nedeniyle, özellikle birinci ve üçüncü trimesterde cinsel iliflki s›kl›¤›nda belirgin bir
düflüfl tespit edilmifltir (2.3/haftadan
0.2/haftaya).
Bizim çal›flmam›zda cinsel iliflki s›kl›¤›nda
373
2-Derleme copy.qxd
6/12/07
8:12 PM
Page 374
Araflt›rma
Araflt›rma
azalmaya yol açt›¤› s›kça ileri sürülen
nedenler (cinsel isteksizlik, bebe¤e zarar
verme, a¤r›) di¤er birçok çal›flmada da öne
sürülenlerle benzer bulundu (10, 12, 13, 1,
21). Cinsel isteksizlik, yine ülkemizde
güneydo¤uda yap›lm›fl bir çal›flmadakiyle
benzer s›kl›kta cinsel aktivite azalmas›na
yol açmaktad›r (trimesterlere göre %56-59
aras› ile di¤erinde %55.9) (10). Ancak cinsel isteksizli¤in s›n›rlar›n› ve tan›m›n›,
kayg›lardan ar›nd›r›lm›fl biçimiyle belirleyebilmek zordur.
Çal›flmam›zda, bilgi düzeyi ve bilgi edinme düzeyi düflük bulunmufltur ve çal›fl›lan
de¤iflkenlerden (gravidite, evlilik süresi,
e¤itim) sadece e¤itim seviyesi ile aras›nda
anlaml› bir iliflki tespit edilmifltir (üniversite mezunlar›nda %87.5 iken, bu oran,
ilkokul mezunlar›nda %20 idi). Gebelikte
cinsellik olabilir mi sorusuna evet diyenler
ile bilmiyorum diyenlerin e¤itim seviyeleri
anlaml› derecede farkl›yd›. Bu sonuçlar,
kimi çal›flma sonuçlar›yla uyumludur (10,
13). Yap›lan kimi çal›flmalarda bu bilgisizli¤in kesinlikle kad›nlar›n iradi seçimleri
olmad›¤›, özellikle dini, kültürel etmenlerden kaynakl› çekingenlik nedeniyle sa¤l›k
çal›flanlar›na dan›flmaktan kaç›nd›klar›
tespit edilmifltir (19, 1). Bartellas ve grubunun yapt›¤› bir çal›flmada, cinselli¤e dair
soru ve sorunlar›n› hekimiyle paylaflamayan kad›nlar›n %76’s›, asl›nda konuflmalar› gerekti¤ini düflünmüfllerdir (19).
Tayland’da yap›lan bir çal›flmada ise,
hekimden bilgi alma oran› dörtte birden
daha azd›r (bizim çal›flmam›zda da bu oran,
e¤itimle orant›l› olarak %20’lere düflmüfltür)
ve bu durumdan, kat› dini ve kültürel
374
kurallar sorumlu tutulmufltur (1).
Bizim çal›flmam›zda, ‘gebelikte cinsellik
olabilir mi?’ (5. soru) sorusuna bilmiyorum
yan›t› verenlere ‘neden bilgi alma ihtiyac›
duymad›n›z?’ fleklinde yöneltilen soruya
verilen cevaplardan (çekindi¤i, akl›na
gelmedi¤i) temelde yatan çekingenli¤in ne
kadar yüksek oranda oldu¤u (%40.7 ile
%37) düflünülürse, baflvurulan sa¤l›k çal›flanlar›n›n, gebe kad›nlar› bilgilendirmesi
ve dan›flmaya teflvik edici tav›r sergilemesinin ne kadar önemli oldu¤u aç›kça
anlafl›lacakt›r. Dolay›s›yla sa¤l›k çal›flanlar›n›n konuya iliflkin bilgi ve tutumlar›n›n
gözden geçirilip, konuya hakimiyetlerinin
artmas› sa¤lanmal›d›r. Bu alanda daha
genifl ölçekli çal›flmalar›n yap›lmas› ve bu
çal›flmalar ›fl›¤›nda, daha yayg›n ve etkin
dan›flmanl›k hizmeti verilmesi zorunlu
gözükmektedir.
KAYNAKLAR
1. Bartellas E, Crane JMG, Daley M, Bennet
KA, Hutchens D. Sexuality and sexual
activity in pregnancy. Br J Obstet Gynaecol
2000; 107: 964-8.
2. Reamy K, White SE, Daniell WC, Le Vine
ES. Sexuality and pregnancy: A prospective
study. J Reprod Med 1982; 27: 321-7.
3. Solberg DA, Butler J, Wagner NN. Sexual
behavior in pregnancy. N Engl J Med 1973;
288: 1098-103.
4. Tolor A, Di Grazia PV. Sexual attitudes
and behavior patterns during and following pregnancy. Archives of sexual
behavior, 1976, 5, 539-551.
5. Barclay LM, McDonald P, O’Loughlin JA.
Sexuality and Pregnancy. An interview
2-Derleme copy.qxd
6/12/07
8:12 PM
Page 375
Araflt›rma
Araflt›rma
study. Australian and New Zealand Journal
of Obstetrics and Gynaecology, 1994, 34,
1-7.
6. Perkins RP. Sexuality in pregnancy: what
determines behavior? Obstetrics Gyneacology, 1982, 59, 189-198.
7. Orji EO, Ogunlola IO, Fasubaa OB.
Sexuality among pregnant women in South
west Nigeria; J Obstet. Gynaecol. 2002 Mar;
22 (2): 166-8.
8. Lukesch H. Sexual behavior during pregnancy, Geburtshilfe Frauenheilkd. 1976
Dec; 36 (12): 1081-90.
9. Brown B. Family planning perspectives,
Jul/Aug 2001; Sexual intercourse and orogasm during late pregnancy may have a
protective effect against preterm delivery.
10. Ery›lmaz G, Ege E, Zincir H. Factors
affecting sexual life during pregnancy in
eastern Turkey; Gynecol Obstet invest 2004;
57: 103-108.
11. Von Sydow K. Sexuality during pregnancy and after childbirth: a metacontent
analysis of 59 studies; J Psychosom Res.
1999 Jul; 47 (1): 27-49.
12. Naim M, Bhutto E. Sexuality during
pregnancy in Pakistani women; J Pak Med
Asoc. 2000 Jan; 50 (1): 38-44.
13. Oruc S, Esen A, Lacin S, Adiguzel H,
Uyar Y, Koyuncu F. Sexual behavior during pregnancy. Aust N Z J Obstet Gynaecol.
1999 Feb; 39 (1): 48-50.
14. Fatteh A, Leach WB, Wilkinson OA.
Fatal air embolism in pregnancy resulting
from orogenital sex play. Forensic Sci., 1973
May; 2 (2): 247-50.
15. Aronson ME, Nelson PK. Fatal air
embolism in pregnancy resulting from an
D‹R‹M/Nisan-May›s-Haziran 2007
unusual sexual act.Obstet Gynaecol 1987
June; 30 (1): 127-30.
16. Bray P, Myers RA, Cowley RA.
Orogenital sex as a cause of nonfatal air
embolism in pregnancy. Obstet Gynaecol
1983 May; 61 (5): 653-7.
17. Onah HE, Iloabachie GC, Obi SN.
Nigerian male sexual activity during pregnancy. Int J Gynaecol Obstet. 2002 Feb; 76
(2): 219-23.
18. Lawoyin TO, Larsen U. Male sexual
behavior during wifes’ pregnancy and postpartum abstinence period in Oyo state,
Nigeria. J. Biopsoc. Sci. 2002 Jan; 34 (1):
51-63.
19. Uwapusitanon W, Choopbun T. Sexuality and sexual activity in pregnancy. J Med
Assoc Thai 2004; 87 (suppl 3): 45-9.
20. Adeyemi AB, Fatusi AO, Makinde ON.
Changes in sexual practices and responses
among antenatal clinic attendees in a
Nigerian teaching hospital. J Obstet
Gynaecol. 2005 Nov; 25 (8): 796-802.
21. Fok WY, Chan LY, Yuen PM. Sexual
behavior and activity in chinese pregnant
women. Acta Obstet Gynaecol Scand. 2005
Oct; 84 (10): 934-8.
22. Pepe F, Iachello R, Panella M, Pepe G.
Parity and sexual behavior in pregnancy.
Clin Exp Obstet Gynecol. 1987; 14 (1): 605.
23. Adinma JI. Sexuality in Nigerian pregnant women: perceptions and practice.
Aust N Z J Obstet Gynaecol. 1995 Aug; 35
(3): 290-3.
375