ISO 14000 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMLERİ İLE İLGİLİ ÖRNEK

ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştırma ve L'-'"fn"f.:'
SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi
8.Cilt, l.Sayı (Mart 2004)
-�
M. Alosman,
y·-.....
•
ISO 14000 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMLERİ İLE İLGİLİ ÖRNEK
ARAŞTIRMA VE UYGULAMA
Mirali ALOSMAN, İbrahim ÇOLAK
Özet- Bu çalışmada ISO
14000 ÇYS (Çevre Yönetim
Sistemi) ile ilgili araştırma yapılmış ve ÇYS'nin beş
temel elemanı olan Çevre Politikası, Planlama,
Uygulama, Kontrol ve Düzeltici Faaliyet, Yönetimin
Gözden geçirmesi konuları incelenmiştir. Aynca
Aydın Örme Tekstil San. ve Tic. A.Ş.'de ÇYS kurma
çalışmalarına değinilerek, Aydın Örme'nin önemli
çevre etkilerine sahip çevre b oyutları farklı bir
yöntemle belirlenmeye çalışılmıştır.
Sürdürülebilir
kalkınınayla
uyumlu
çe y.�
olarak
incelenmesi ve yönetilmesi gerekliliği, çevre bilinciTım
çevre üzerine stan_ _
giderek artınasına ve
..
konulmasına yöneltmiştir. Bu sebeple Çevre Yöuedm
Sistemleri geliştirilmiştir.
Kaliteli ve daha az maliyetli üretim, hammaddenin
\t
enerjinin doğru v e verimli kullanılmasıyla mümk'Üil�-rr
Sanayiciler dünya rekabetinde başarılı ve kalıcı olabilme_
için tüm kaynaklarını en verimli bir şekilde kullanmat �
Anahtar Kelimeler - Çevre Yönetim Sistemi, ISO
atık üretmek, atıklarını olabildiğince geri kazanmak
�::
14000
yeniden kullanmak zorundadır.
Abstract - In this study, the search relevant with the
Environment Management System has been done and
the subjects of Environment Management System,
wbich includes five titles; Environment Policy,
Planning, Practicing Control and correcting activity
and reviewing of the management, have been
examined. Besides, by mentioning the study on
forming Environment Management System in Aydın
Örme Textile lndustry and Trade Company which
has the effects of important environmental dimensons,
has been determined witb a different method.
ISO
Key Words
Çevre yönetim sistemi, kuruluşun kendisine uygun t
-
Çevre
Yönetim
standard�
Sistemi
işletmelerin, uygulamakta olduğu faaliyetlerin potans=�:
çevre etkilerini kontro 1 altına alabilmeleri için gerek.
yapıyı sağlayan bir standaıtlar serisidir. Bu star.dr
ilkeleri benimsemektedir. Yani toplam kalitenin
felsefesi olarak PUKÖ döngüsil "Planla
hiç
bitmeyecekmiş
standardın anlaşılması ve uygulanması kolaylaşır [3].
etmek
uygulanan
gibi
:.
14000 (ÇYS) standardı için de geçerlidir. Bu şekilde:
I. GİRİŞ
kaynaklar
-
Deming döngüsü gibi temel yönetim prensipleri [·�
tespit
sanayileşmey1e
l')·gula
-
çevre politikası tespit etmesini, önemli çevre
itibaren
tem�
Kontrol et - Ölç - Değerlendir'' diye bililinen. ya
Environment Management System, ISO
yıllardan
dayar:��
yapısı itibarıyla ISO 9000 serisi standartlann1n
14000
1 970'li
14000
ve
boyudare
geçmişte uygulanmış olan. haJ­
için
planlanmakta
olan
faaliyet, ü..rün
hizmetlerinin önemli çevre etkilerini belirlemesini
birlikte
mevzuat veya idari düzenlemelerden doğan
kullanılarak
gerekli hususları tespit etmesini, önceliklerinin
kalkınmanın sürdürülebileceği düşünülmüştür. Fakat bu
il�
u.. �
tayini
uygun çevre amaç ve hedeflerinin belirlenmesini, çe'R
sorumsuzluk hem çevre açısından hem de kaynakların
politikasını
kısıtlı olmasından dolayı fazla uzun sürmemiştir [ 1].
uygulamasmı,
amaç
ve
hedefu
_
ulaşabilmesine imkan veren bir yapıya sahip olmasım
1972'de Stockholm Çevre Konferans'ından soma çevre
program veya programlar hazırlanmasını, hem çe
konusunda hassasiyet başlamıştır. 1992 yılında Rio de
..
politikasının gereklerinin yerine getirilmesini lıern
Janerio'da düzenlenen Çevre K onferansı ile sürdürülebilir
ÇYS'nin kuruluşa uygun o lma özelliğini sağlamak iirr ::
kalkınma prensibi dünya tarafından benimsenmiştir [2].
planlama,
Çevre ve kalkınmanın birbirine girıniş iki unsur olduğu
kontrol,
i zleme,
düzenleyici
faal�e
girişme, denetleme ve gözden geçirme gibi işle �
kolaylaştırmasını, değişen şartlara uyum sağlam25-
anlaşılmıştır.
ile çe
konusunda daha ileri s eviyede bir başanya u1aşıın:::
istenir. Çevreyle ilgili meselelerin genel yöne
mümkün
M. Alosman, Sakarya Üniv. Çevre. Müh. Öğretim Üyesi
l. Çolak, Çevre Mühendisi, Aydın Örme - Akyazı
84
kılar.
ÇYS'nin
uygulanması
ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Ö rnek Araştırma ve Uygulama
M. Alosman, i. Çolak
SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi
8.Cilt l.Sayı (Mart 2004)
s istemiy le
bütünleştirilmesi,
genel
Her işletmenin yönetimi, "çevre politikası"nı tanımlamalı
etkinliğin
arttırılınasına ve görevlerin açıklık kazanmasına katkıda
ve dökümante etmelidir.
bulunduğu kadar, ÇYS'nin kendisinin etkin bir şekilde
muhafazası
uygulanmasına da katkı sağlar [4].
hizmetlerinin insan sağlığına zararlı olmayacak şekilde
ve
İşletmeler, çevre kalitesinin
geliştirilmesine,
kontrol edilmesine yönelik
Il. ISO 14001 ÇYS S TANDARDININ BEŞ TEMEL
ELEMANI MEVCUTTUR
üretimlerinin
etkili bir
ve
çevre yönetim
sistemini oluşturmalı ve uygulamaya koymalıdır.
Bir "Çevre Politikası"
Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS)
- İşletmenin faaliyetleri, ürünleri, hizmetleri ve bunların
standardında tek bir
14001) söz konusudur. Diğer modeller (ISO
14004, 14010, 14011, 14012, 14020, 14040, 14060)
kılavuz şeklinde ve ISO 14001 'e hazırlık teşkil ederler
[5].
nıodel (ISO
çevresel etkileri ile ilgilidir,
- İşletmenin her kademesinde duyurulmuş ve anlaşılmış
olmalıdır ve uygulanmalıdır,
- Kamuya açıklanmış olmalıdır,
- İşletmenin çevresel performansının sürekli iyileşeceği
1
1400 1 : ÇYS Kullanım rehberi
ISO 14004: ÇYS Genel Prensipler Rehberi,
ISO 14010: ÇYS Çevre Tetkikleri Rehberi,
JSO I 4011: ÇYS Tetkik Prosedürleri,
JSO 1 40 1 2 : ÇYS Çevre Tetkikçisinin Nitelikleri,
o lma h d ır,
JSO 14020: ÇYS Çevre Etiketlenmesi,
- Çevre ile ilgili amaçların kamuya nasıl duyurulacağını
ISO
JSO
JSO
14040:
14060:
- Çevre ile ilgili amaçları tespit etmiş ve yayımıanmış
- Söz konusu çevre yönetin1 sisteminin, kuruluşun hangi
faaliyetlerini kapsaclığını belirtınelidir.
ÇYS Hayat Çevrimi Tetkiki,
ve isteyenlerin ilgili belgeleri nasıl elde edebileceklerini
ÇYS
belirtınelidir.
1 'de
�ekil
k onusunda kararlılık göstermelidir,
Ürün Standartları ve ÇYS 'dir.
ÇYS
standardının
beş
temel
11.2 Çevreye Yönelik
elemanı
S tra tejik Plan
�örülmektedir.
-
Bir kuruluşun uzun vadede erişmek istediği amaç ve
hedeflerin ayrıntılarını veren plandır. Her işletme, çevre
Çevre Politikası
amaç
hedeflerine
ulaşabilmek
için
program
ve
çizelgeleri, kaynak ve sorumlulukları da içine alan bir
Planlama
Yönetimin
ve
stratejik
Gözden Geçirilmesi
çevre
planı
hazırlamalıdır.
Bu
planın
hazırlanmasında;
- Her işletme, işlemlerin çevresel etkilerini tanımlayacak
bir prosedür oluşturmalıdır,
- Hukuki ve diğer gereksinimlerinin tanımlandığı bir
Çevre Yönetiın Sistemi
prosedür oluşturulmalıdır,
- İşletme içerisindeki her ilgili fonksiyon ve seviyede,
dökümante
edilmiş
çevresel
amaçlar
ve
hedefler
oluşturulmalı ve korunmalıdır,
Kontrol ve
Gerçekleştirme ve
Düzeltici Faaliyet
İşletme
- Hedeflere ve amaçlara ulaşılmada bir çevre programı
o 1 uşturolmalıdır.
Çevre Etkisi: Çevrede kısmen veya tamamen; kuruluşun,
faaliyet,
��kil l. Çevre Yönetim Sisteminin Beş Temel Elemanı.
ürün ve hizmetleri
dolayısıyla ortaya çıkan
zararlı veya yararlı her türlü değişikliktir. Kayıt altına
alınması gereken etkiler genellikle şunlardır
-
Havaya yapılan emisyonlar,
-
Su deşarjı,
bir kuruluşun; çevreye yönelik konulardaki genel
-
Zararlı ve zararsız katı atıklar,
ıaatıyla ilgili maksat ve prensiple rini beyan etmesi ve
<st_aliyetlerinin çevreyle ilgili boyutları için amaç ve
-
Toprağa yapılan diğer etkiler,
-
Kaynakların kullanımı,
�defler tayinine esas teşkil eden açıklayıcı bir belgedir.
-
Estetik özellik taşıyan diğer etkiler.
1 Çevre Politikası
� �lirli
�
c:lni kuruluş çevre
etkilerine uygun olarak çevre
<::l1itikasını oluşturmalı ve bu politika ile çevre
�nusundaki taahhütlerini ortaya k o ymalıdır. Ayrıca bu
�litikayı destekleyen hedeflerini ve bu hedeflerini
·�rçekleştirmek
.
Çevre Boyutu: Kuruluşun faaliyet, üriln ve hizmetlerinin
çevreyle karşılıklı ilişkilere sebep olan unsurlandır.
amacıyla stratejilerini oluşturmalı ve
gulamal ıdır.
85
SAV Fen Bilimleri Enstitüsü D ergisi
8.Cilt, l.Sayı (Mart 2004)
11.3
ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştırma ve Uygulama
M. Alosman, i. Çolak
Uygulama
Kuruluş, çevre yönetim sistemi faaliyetlerinin eksiksiz
yürütülmesi, kontrolü ve ispatı amacıyla el kitabını,
asgari düzeyde prosedürlerini, talimatlarını ve kayıt
formlarını hazırlamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır.
Yani yetki ve sorumluluklar açıkça belirlenmeli,
personelin motivasyon ve eğitim gereksinimleri yanında
haberleşme, rapor verme, kayıt ve bilgi yönetimi, işletme
kontrolü ve acil durum prosedürleri belirlenmelidir.
11.4
III. ÇEVR E YÖNE TİM S İS TEMİNİN BİR TEKSTiL
S ANAYİNE UYGULANMASI
Türkiye'de 1 950'den beri devam eden endtistrileşme
hareketi, 1980'den itibaren bir ivme kazanmıştır.
Kurulan yeni tesislerin önemli bir kısmı ihracata ağırlık
vermektedir. Tekstil endüstrisi de, en fazla gelişen sanayi
kollarından olup, ülkenin her tarafına yayılmıştrr. Türk
tekstil sektörü, GSMH'nın %10,4'ünü, sanayi üretiminin
%39'unu, toplam istihdamın o/o20'sini ve toplam
ihracatın %37,4'ünü temsil etmektedir [6].
Kontrol ve Düzeltici Faaliyetler
m.ı
Çevresel etkilerin güvence altına alınması amacıyla
öncelikle kontrol faaliyetleri tanımlanrnalıdır. Bu
kontroller belli aralıklarla sorumlularınca yapılmalıdır.
Kontroller sonucu bulunan uygunsuzluklar için,
uygwısuzluğun tekrarını önleyici düzeltme ve önleme
faaliyetleri devreye sokulmalı, sUrekli izlenmeli ve sistem
sürekli gel iştirilmelidir.
Her işletme, kontrol ve ölçümler yoluyla, belirlenen
çevresel amaçları ve hedefleri karşılayabiL�edeki
başarısını değerlendinnelidir. Bir kontrol ve ölçme
prograını elemanları için şu örnekler verilebilir:
- Atık su deşarj ı,
- Atık üretimi,
- Yağmur suların1n deşarjı,
- Havaya yapılan emisyonlar,
- Proje planında gerekli değişikliklerin yapılması,
- Prosedürlerin ve dökümanların hazırlanması,
- Değişim planının hazırlanması,
- Personelin eğitimden geçirilmesi,
Çevre
yönetim
sisteminin
performansının
değerlendirilmesi.
- Çevre önlemleri; kuruluşun, işçi sağlığı, satın alma, ar ge,
üretinı, geliştirme,
pazarlama,
fınans gibi
uygulamalarıyla birlikte yürütülmesi ve aralarındaki
ilişkilerin prosedürlerini kapsar.
11.5
İşletmenin Tanımı
Aydın Önne San.Tic.A.Ş ev tekstili alanında faaliyet
göstermektedir. 1989 yılında kurulmuş olan Aydın Örme,
İstanbul Sanayi Odası'nın 1998 yılı raponma göre,
Türkiye'nin en büyük sanayi kuruluşlan arasında 651.
sırada yer almaktadır [7]. Aydın Örme'nin asıl üretim
konusu, perdelik tül ve elastik danteldir. Aydın Örme'nin
üretim bölümleri; boyahane işletme, konfeksiyon işletme.
baskı işletme ve yardımcı bölümlerden oluşmaktadır.
lll.2
Aydın Örme'nin Çevre Politikası
Örıne'de
öncelikle
çevre
politikası
Aydın
oluşturulmuştur. Politikanın amacı çevreyi korumaktır.
Bunun için; faaliyet, ürün ve himıetlerde daha az atık
oluşturmak, geri kazanım çalışmaları yapmak, çevre
kirliliğini önlemek veya en aza indiıınek, enerji, su ve
malzeme kullanımında tasarruf etmek, günlük çalışmaları
çevreyi göz önünde bulundurarak sürdürmek, mal ve
alınan
tedarikçileri
çevre
hizınet
konusunda
yönlendlıınek, yasal yükümlülükleri yerine getirmek, bu
ilkeleri ilgili taraftarla paylaşmak ve geliştirerek
sürekliliğini sağlamak Aydın Örme'nin çevre politikasını
oluşturmaktadır.
ISO 14000 Standardı, çevre politikasının çevre etki ve
çevre boyutları ile tutarlı olmasım ve çevre ile ilgili
yapılacak tüm çalışmalar için çevre politikasının bir
çerçeve görevi üstlenmesini istenmektedir.
Yönetimin Gözden Geçirmesi
İşletme yönetimi; Çevre Yönetim Sisteminin, uygunluk
ve etkinliğin i devam ettirmek için onu, uygun aralıklarla
sürekli olarak denetlemeli ve bu denetim raporları
sistemin geliştirilmesi için kontrol edilmeli ve üst
yönetime sunulmalıdır. Kuruluş çevre politikasında
belirlediği hedeflerine, kısa ve uzun vadeli hareket
planına uygunluğunu, çevresel etkilerini, performans
düzeltme faaliyetlerinin
düzeyini, gerçekleştirdiği
etkinliği sürekli gözden geçirerek çevresel perforınansını
iyileştirİcİ kararlar almalıdır.
Aydın Örme'nin, faaliyet ve hİzınetlerinin tüm aşamaları
için amaç ve hedefler belirlenmeye ve bunlarla ilgili
prosedürler oluşturulmaya çalışılmaktadır.
Hedef ve amaçlar oluşturulurken fabrikanın çevre
açısından mevcut durumu, kanuni şartlar, finans ve
ulaşılabilir olmasına dikkat edilmektedir. Amaç ve
hedefler kuruluşun çevre politikası ile tutarlı olmalı ve
mümkün olduğu kadar ölçülebilir olmalıdır.
Tablo 1'de faaliyetlerin çevre etki ve çevre boyutlarına
alınan önlemlerin, bu kapsamda amaç ve hedeflerin çevre
politikasıyla tutarlılığı görülmektedir.
Bir çevre yönetimi sisteminin gözden geçirilmesi;
- Çevre amaçlarının, hedeflerinin, icraat ve başarı
durumunun değerlendirilmesi,
-Bir önceki gözden geçirıne bulgularını ve
- Çevre yönetim sistemi politikasının uygunluk ve
yeterliliğinin devamını içermelidir.
86
\�L Fen Bilimleri Enstitüsil Dergisi
1 Sa)ı (Mart 2004)
lSO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştırma ve Uygulama
M. Alosman, i. Çolak
�·(i L
Tablo
r
1 Çevre Politikasının Çevre Amaç ve Hedeflerle Tutarlılıgı
Faaliyet
Çevre Boyutu
Çevre etkisi
Hedef
Amaç
Pot itika
Boyahanede
Doğal kaynak
Doğal
Boyahanede
Su tüketimini
Atıkların ve do�al
boyama
tüketimi
kaynakların
azaltmak
kaynak
işlemleri
bir yıl içinde su kullanımı o/o
lO
azaltılacak
azalması
kullanımının
azaltıln1ası
Enerji
Doğal kaynak
Doğal
Yakma ayarlarını daha iyi yaparak, kaçakları
Enerji
kullanım
tüketimi
kaynaklann
ve boş yere elektrik kullanımını önleyerek
Atıkların ve doğal
kullanımını
kaynak
azaltmak
kullanımının
işlemleri
2004 yılında enerji tüketimi %5 azaltılacak
azalması
Enerji
Doğal kaynak
Doğal
kullanım
tüketimi
kaynakların
işlemleri
ı yıl içinde koJenerasyon çalışması ve 6 ay
içinde atık ısı geri kazarum projesi
gerçekleştiriterek yıl sonunda toplam %1 O-
azalması
20 enerji geri dönüşOmU sağlanacak
A\·dın Örme'nin 2004 yılı için hedefleri:
•
azaltılması
Enerji
Geri dönüşüınü
geri kazanımı
sağlamak
sağlamak
şiddeti çarpılarak çevre etki puanını oluştum1aktadır.
Yeni ürün ve proses değişikliklerinde çevresel
;�,:!eri dikkate alınacaktır.
Aydın
Öııne
Yukarıdaki formülde sıra önemlidir.
bünyesinde,
boş
pil
ve
kağıt
Bir çevre etkisi için önce olasılığına ve daha sonra
tenlama istasyonları kurulacak, böylece boş piller kontrol
alıına alınacak ve kağıtların geri dönüşümleri
şiddetine
�lanacak1ır.
eksenlerine bakarak her bir çevre etkisine uygun olasılık
..
Revirden kaynaklanan tıbbi atıklar
tinnit
Atıkları
Yakma
ve
bakılarak
A.Ş.)'a
yerine konulur ve sonuçta önemli ya da önemsiz çevre
etkilerini gösteren puanlar bulunn1uş olur.
...
ene rj i
Üretimde
sarfıyatını
düşürme
ve
\enmliliği a rttııına çalışnıalarına devam edilecek.
Etki sonucu eğer; 6'ya eşit yada büyük ise çevresel etki
İşletme içi çevresel koşulların kapsamına giren
·
sıraya
içindeki
ve şiddet puanları verilir, bu puanlar yukarıdaki formülde
�ooderilecektir.
·
şiddeti
puaniandırmak gerekir. Tablo 2'de olasılık ve şiddet
.
IZA YDAŞ
Değerlendirıııe
ve
önemli, 6'dan kliçük ise çevresel etki önemsiz,dir.
tüT. çalış ma ortamlarının sağlık, temizlik, rahatlık ve
Tablo 2. ZHA (Zorih Hasar Analiz) Tablosul3].
güvenlik açısından uygun olması sağlanacaktır.
Hertürlü boya ve yardımcı kimyasal maddelerin insan
s�lığını olumsuz yönde etkilernemesi için kimyasal ve
Çevrede Kaza veya hasar olasılıgı
bo}aların işçi sağlığı ve iş güvenliği talimatiarına daha
fazla dikkat edi 1 ip b u kurallara uyulacaktır.
Örme'nin Önemli Çevre Etkilerine sahip
Çerre Boyutlarının Yeni Yöntemlerle Belirlenmesi
(ÇYS' nin Planlama Elemanı)
DUAydın
Çme etkilerinin
önemlilerini belirlemek için geliştirilen
çevre
yoı:tem,
dayanmaktadır.
etkilerini
Çevre
puanlama
etkilerinin
sistemine
hangilerinin
önemsiz olarak ayırına yoluna gidilmiştir.
Cneınli yada önemsiz ayrımında 0-25 arasında bir sınır
�e�eri belirlenmiştir (6 sayısı) ve bu sayıdan düşük puanlı
�ene etkiler i ne önemsiz, bu sayı ve 25 'e kadar (25 dahil)
ala n
enilmiştir.
çevre
etkilerine
Genel
olarak
önemli
çevre
riski
çevre
Çok
Orta
sık
sıklıkta
Günde
Ayda
Yılda
1 'den
1 'den
1 'den
birkaç
fazla
fazla
fazla
kez
olabilir
olabilir
olabilir
olabilir
3
2
Çok
Seyrek
seyrek
5
-
15 Yılda
ı
imkansız
Hiç
olmayabilir
Çevrede Hasarın boyutu (şiddeti, etkisi)
�ında çevre puanları hesaplanarak çevre etkilerini
uan
4
önemli
(ör.1em alınması gereken etki), hangilerinin önemsiz
(önlem alınmasına gerek olmayan etki) olduğunu somut
brr�ekilde ortaya koymak için her bir çevre etkisinin 0-25
�nemli yada
5
3
2
1
Facia
Kritik
KUçOk çapta
Önemsiz
Küçük çapta
Kaza ve
yaralan
yaralanma
malar, çevre
yok, çevre
kirlenmesi
kirlenmesi
az
yok
Orta çapta
Ölümler. agır
yaralanmalar, çevre
etkileri
açısından
4
kirlenmesi çok büyük
0-5
ve agır
yaralan
malar, çevre
kirlenmesi
bUyük
arasındaki s ayıların ne anlama geldikleri Tablo 2'de ZHA
[Zürih Hasar Analiz) tabloları görülmektedir.
�una göre çevre etki puan hesaplanması şu şekilde olur:
t!Kipuanı (olasıhk)x[şiddet (yasal zorunluluk, çevresel
=
tenlike. m ik1ar)]. Burada bir çevre etkisinin olasılığı ile
87
SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi
8.Cilt, l.Sayı (Mart 2004)
ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araşhrma ve ygnt
1\1. Alosmao, Gol
·
..
Burada sınır değerin neden 6 olarak seçildiği Tablo
Tablo 4. Mevcut Durumun Puanlama sistemiyle Gösterilmesi
3 'de
gösterilmiştir. Çevre etkisi risk analiz tablosunda; olasılık
'
ile şiddet eksenierindeki sayıların her birinden karşılıklı
olarak
birleşim
yerlerine
gelinip
(özellikle
ekseninde 5 sayısına, olasılık ekseninde O
gelinip),
anlamlarını
sayıların
yapıldığında
6 sayısının
-
şiddet
Genel çevre etki puanı Şiddet * Olasılık, Mevcut Durum Çevr-: :u
Puanı= G.Ç.E.P * M.D.Ç.E.P
=
ı sayılarına
düşilnülüp
neden sınır değer
yorum
-
seçildiği
Yer
anlaşılacaktır. (Olması durumunda çevre etkisi (şiddeti)
çok büyük olacak bir etkinin meydana gelme ihtimali
imkansız
veya
ise
olmayabilir
hiç
bu
çevre
�
-
Faali
yet
-
�
Girdiler
Elektrik
Kimyasal
Tablo 3. Çevre Etkisi Risk Analizleri.
�
s·�
<E-
....
� ·-
-
-
-
·
(l.)�.t.:J
-o� (l;j
o
c
:::S
c:ı
Çıktılar
Su
gerek yoktur.)
c
(l.)
"tj
-
V')
�
-
5
U'l
�
o
c.>
ıo
ıs
20
·-
o
Hava
Su
arıtımı
25
....
"'0�:.:
-
ct!ro �co!:!
..O
·
::t:O o
-
�
�
-
-
��
Vl
�
�
o
-
�
-c; ;:;.-.
<(�
�
ro
....
·-
�:-::::
.:: �
..o_
ro
o
N
"'
-
G)
>-�
U'l
4
N
12
16
("')
�
G)
....
�
1
-
ıöJ)
-
görünümü
3
6
�
9
N
�
o
ı-
�
o
U'l
�
o
v
c>�
N
-
�
-
::r::
C'\3
E
o
-
...
u
'-E
>
o
u_
5
c.>
ö
ı:r.
-
�
:.ı
....
lO
4
5
25
6
6
9
5 1 s
'
.,J
1
.:::..
c
:Q
'
'
ll
ı
ı
1
ı
114
ı
ı
ı
lO
1
�
-
�
-
...
"'
6OL_:
-
o
6
9
ISO
-
o
'-"
·-
....
2
4
6
Q)
�
yöntemler geliştirip çevre etkilerini önemli yada önem�:
şeklinde
o- ı
2
3
o- ı
Önem
.
SIZ
Çevre
kirlen
mes ı
yok
•
2
Ko
çOk
çapta
Çevre
kirlen
.
mesı
az
3
4
yöntemle
Kritik
Facia
Çevre
kirlen
.
mesı
orta
çapta
Çevre
kirlen
.
mesı
bo
yük
Çevre kirlen
.
mesı
çok
büyük
Aydın
istemektedir.
Örme
belirlenmiş
da
olmaktadır. Son tablod�
..
rill
�.
ön�
bölümlerde yapılan işlerin çevre etki ve çevTe bo_-ınl!
bulunmuş, daha sonra çevre boyutlarının normat.
anorn�
ve acil durumlar da dikkate alınarak direkt olarak
5
Orta
çapta
ayuınalarını
önemli çevre etkilerine sahip çevre boyutları
5
4
Çevrede riskin (hasarın) derecesi (boyutu) Artan risk derecesi (etkisi)
OLASILlGI VE
ETKI St
oluşturmalar:
standardı her fırmadan kendi sistemine uygun şe · �
v
fa
fi rınalardan
yer almaktadır. Burada önemli bir konu da ISO ı .Ol'
lO
h. oru
Hattı
>
G)
�
E
-
standardının
Önemli çevre etkilerine sahip çevre boyutları bu tablo:
8
m�\
"''
tl)
1400 ı
geldiğinde ilk görınek isteyeceği tablo da b u tabloa�
..c::
U'l
Çevre etki değerlendirn
almaktadır.
istediği tablo bu tablodur. Denetçi (dış ve iç) firma.,.
�
�
�
yer
konusundaki en son tablo budur.
��
1.:!
-.
-
·
-a
Tablo 5 'de ise mevcut durumun çok açık bir
t::
<
G)
(:/)
....
·
u
G)
u
E
-
c:
-
c
·-
-
2
2
ı
ı
5
2
2
3
�
20
a
c: ·�
o
·
ı-
:0�
-
"'C)
"'C)
-
.� E
...
o
Q.):::
�
Cf}
Gürültu
-
�
..0
- '
- •
- ..
- ..
- '
- -
.5 �
5.
�
·
5
5
4
s
Su Deşarjı
5
Taşma
3
Sızıntı atık su 3
Kol'U
3
.co
-
(l;j
�-
o
etkisi
önemsizdir, 5 puan'lı çevre etkisidir, önlem alınmasına
-
.a i
Çevre Boyutu
...
.
.
.
v�
ar:
'
çevre elemanına (havaya, suya, toprağa, doğal kayna�
etkisi olduğu belirlenmiş (önemli çevre boyutu) ve i;tf
direkt
çevreye
çalışılmaktadır.
almamıştır.
olan
etki
Tabloda
kontrol
önemsiz
altına
çevre
alınma.
et r·leri
Mevcut durumda kontrol altına
�:
alınm�
gereken etkiler belirlenmiştir.
j
Girdiler doğal kaynak ve kullanılan hammaddeyi.. çıkrı�
ise faaliyet sırasında ve sonrasında çevrede �e daj
Tablo 4'te çevre etkileri girdi ve çıktılar olarak
..
gelen değişiklikleri gösternıektedir.
belirlenmiştir.
Eğer
mevcut durumda
bir
çevre
etkisi
için
önlem
alınmışsa ne kadar önlem alınmış, sonuçta mevcut durum
o
çevre etki puanını bulabilmek için çevre etkisine önlem
alınmamış kısım oranı ile daha önce bulunan çevre etki
puanı çarpılarak mevcut durum çevre etki puanı
bulunmuş
olmaktadır.
Sonuçta mevcut
durum
çevre
etkileri belirlenmiştir.
88
J
oso Dergisi
s.�U Fen Bilimleri Enstit
2004)
(Mart
ı
ı.say
iL
ici
ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araşt1rma ve Uygulama
M. Alosman, t. Çolak
Tablo 5. Önemli Çevre Etkilerini Belirleme Yöntem inin Gösterilmesi.
ÇEVRE BOYUTU
FAALl
YET
YER
Su
antımı
Tesisi
Su
X
E lektrik
X
Hava
X
K imyasal
X
ö
"
ö
X
ç e vre
�!anan
yönetin1
�litikası oluşturmak,
siteminin
planlama
tasarlannıası
konuda prosedür oluşturu lmaktadır.
ISO
uygulanınaya
adımlan;
yapmak,
şeklinde
amaç
şekilde
verimliliği,
kontrol
deneyler,
izleme,
rrrolü y er alm ıştır.
�yoın Örme'nin
altında
uygunsuzluklar,
daha
önceki
oluşturn1asını
hedeflere
ulaşınanın
denetleınelerde
belirlenen
giderİlınesi
denetleme
konusunda
sonuçları
Aydın Önne'de ISO
14001
temel
"Çevre
elemanından
nı addeleri
yapılan
rapor
bir
haline
çalışınalarında ÇYS'nin beş
ve
Politikası
gerçekleştirilmiştir.
Planlama',
Örme' de
Aydın
ÇYS
konusunda uygulamaya yönelik diğer çalışmalar ''Çevre
Politikası
konusundaki
dokün1antasyon
getirilmektedir.
ekipman
çevre mevzuatına uygunluğunun
haberleşme
nasıl
faaliyetler ve etkinliği, sonuçlar ve tavsiyeler başlıkları
Pllb onu, fabrika ve ekipman bakımı, taşeronlarm
�:
�oıtrı olu, satın almanın kontrolü, çevresel perfonnansın
�wesel amaç ve hedeflere uygunluğunun kontrolU,
�sel perfoıınansın
bir
uygunsuzlukların
illil arak Aydın Orme'de kurulan kontrol mekanizmasının
ve
sistemli
Aydın Örme'de
�� 'sürekli geli� �nı" özelliğini taşımasını istediği dikkate
Ölçüm
etkilerini
istemektedir.
mekanizmasının, yürürlükteki mevzuatıara uygunluğunu
�risinde:
çevre
çevre politikasuıı, çevre amaç ve hedeflerini kapsayacak
gerçekleşmiştir.
işletınenin
önemli
belirlediğini, uyulması gereken kanuni zorunlulukları ve
baz[hğı.
standardtnın,
standardı işletmelerden, tanıınianan çevresel
oluşturduklarını,
ve
�lın
l atlar, doküman kontrolü, proses kontrolü, acil durum
14001
14001
etkileri ve değerlendirilmelerini, çevre etkilerini nasıl
çevre
Ayoın Örme için oluşturulan ÇYS 'nin dokümanları şu
�ekilde sı ralanabilir: El kitabı, sistem prosedürleri, teknik
1�0
ö
tedarikçi ve taşeren çahşanları da dahil edilmiş ve bu
nedeflerin belirlenmesi, gözden geçirme ve düzeltme
faaliyetlerinin
*Havuzlar beli i aralıklarla
sürekli haval<mdırılıyor
ÇEVP: 9
X
ÇYS Kapsamında Aydın Örme'de
Ya�ılan Araştırma ve Çalışmalar
ve
ö
*
IllA lSO 14001
tasarlanan
Su kirlili�ini en aza
indirmek için sıkı kontrol
ve denetinller yapılıyor.
ÇEVP:25
*
X
Gürültü
A.Ş. 'de
*
ö
*
X
ve
Su
elektrik
kullanımını
azaltmaya
yönelik çalışmalar devan1
ediyor.ÇEVP: 1 O
ö
*
Taşn1a
atık
AÇlKLAMALAR
A A
N c
X
K oku
.
A)·dın Onne
N
Su Deşarjı
Sızıntı
su
.
ÖNEM
ÇEV.
RlSK
ÇlKTILAR IH s T ç D.K
GİRDİLER
Antma
ÇEVRE
ETKİSİ
AKSİYON
VE
TALiMAT
NO
genel
�ensipleri: Çevresel riskler konusunda açıklık esas olup,
etıne içi ve dışı iletişimin sağlanmasına gereken
emin verilmesi, işletnıenin çevresel riskler konusunda
�m�ularının bilgilendirilmesi ve önlemleri konusunda
lrdımcı olunması, bir acil durum karşısında çalışanlar,
Planlama"
doğrultusunda
olmaktadır.
"Uygulama" konusundaki kural ve talimatlar,
ÇYS'nin
diger
ve
Düzeltici
Yürütülen
Gözden
Geçinne"
ça1ışmalar
tamamlanmamıştır.
temel
Faaliyetler,
f
ve
maddeleri
elemanlarından
Yönetirnce
hakkındaki
"Kontrol
Özellikle planlama konusunda; fabrika genelinde tüm
çevre etkileri belirlenmiş, çevre etkilerinin önemlilerini
6neticiler, komşular ve tüm ilgililerin bilgilendirilmesi
larak belirlemiştir.
lletmede üst yönetim, üst yönetici, çevre koordinatörü,
geliştirilmiştir.
��lıdır.
kontrol altına alınması amacıyla kurallar ve talimatlar
belirlemek
Örme' de,
işletme
�lıyetlerinin çevresel etkileri, çevre perfonnansının
nle�tirilmesinin faydaları ve bu konudaki yetki ve
llı�malarının eğitimine
14001
görüldüğü
gibi
yöntemler
çalışmalannda bu aşamadan
sonra, belirlenen önemli çevre etkilerinin önlenmesi veya
çalışanları
tnunıuluklar konusunda bilgilendirilmiştir. ISO
yukarıda
Aydın Örme'de ISO
�neticile r ve tüm çalışanlar hep beraber iletişim halinde
Aydın
için
yazılacaktır. ISO
arasındaki
ortak
9002
standardı ile ISO
o lan
talimatlar
ve
14001
standardı
kurallar
aynı
prosedürde ortak kullanılacaktır. (ÇYS'nin "Uygulama''
14001
maddesi.)
89
ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştırma \'t Ut'ft'nı..,�
M. Alosma� t Çrıit
SAU Fen Bilimleri Enstitostl Dergisi
8.Cilt, l.Sayı (Mart 2004)
IV. SONUÇ
Aydın Örme'nin ana hedefi;"ürün tasarım ve üretim
süreçleri içerisindeki tüm faaliyetlerin çevreye duyarlı bir
biçimde gerçekleştirilmesi" olarak belirlenmiştir.
Kısıtlı doğal kaynakları verimli şekilde kulJanmak, ileri
ürün
teknoloji
ve
temiz
yararlanmak,
çevre
ve
dostu
verimli
teknolojilerden
enerji
kaynakları
kullanmak, atıkları geri kazanmak, çalışanlarına sağlıklı
bir
ortam
sağlamak,
çevre
bilincini
tüm
topluma
kazandırmak, çevre etkileri konusunda sürekli iyileştirme
halinde
olmak
ve
kamuoyuna
enformasyon
vennek
Aydın Örme'nin hedefleri olarak kararlaştırılmıştır.
Aydın Önne A.Ş.'de tasarlanan ve gerçekleştifilmeye
başlanan çevre yönetim sistemi çalışmalarından sonuç
işletme
olarak;
performansta artış,
maliyetlerinde
gelişmiş
bir
azalma,
çevresel
fınansal
perforınans,
gelişmiş toplumsal ilişkiler, pazar paylarında artış ve
hukuki faydaların elde edilmesi beklenmektedir.
KAYNAKLAR
[1]. TSE Çevre Yönetim Sistemi Eğitim
[2]. Feldman, I., ISO 14000 and Enviromental
Notları,
2,
Management, 6, (The McGraw- Hill Comp, Ine,
1997)
(3].
İstanbul Sanayi Odası, Çevre Şubesi,
2000
Yılı Ocak
-Haziran Dönemi Çevre Seminerleri Notları,
•
[4]. www.cevko.org.tr, w.dogasavascilari.org,
www.izaydas.com.tr, www.recycle.net
[5].
Yalçın, B., "Çevre Yönetim Sistem]eri", SGS
Seminer Notaları,
8,
İstanbul, I 997
[6]. Evrensel, E., "Güncel Durum veBeklentileriyle Türk
V ekstil Sektörü", Dünya Gazetesi Cumhuriyetin
Yılında Türkiye Ekonomisi Özel Ek,
[7].
75.
150, 1998
•
"Türkiye'nin En Büyük Sanayi Kuruluşları Listesi",
•
ISO,
1998.
90