sayı 2 - KURTULUŞ SOSYALİST DERGİ

E¤er sizler iﬂçi s›n›f› hareketini burjuva reformizminin dümen suyuna
takmaya çal›ﬂan marksizmin kalpazanlar› de¤ilseniz, iktidar sorununun devrimin temel meselesi oldu¤unu görmek
zorundas›n›z.
Zeki Erginbay
ÜÇ AYLIK DERG‹
ﬁUBAT 2001
SAYI: 2
Sahibi ve Yaz› iﬂleri Müdürü:
Yücel HAS
Adres:
Üsküdar Caddesi P›nar ‹ﬂhan› No:15 Kat: 3/48
Kartal / ‹STANBUL
e-posta:
k.s.d@email.com
2 000 000 TL.
Bask›:
Ceren Ofset
Günler a¤›r.
Günler ölüm haberleriyle geliyor.
En güzel dünyalar›
yakt›k ellerimizle
ve gözümüzde kaybettik a¤lamay› :
bizi bir parça hazin ve dimdik b›rak›p
gözyaﬂlar›m›z gittiler
ve bundan dolay›
biz unuttuk ba¤›ﬂlamay›...
Var›lacak yere
kan içinde var›lacakt›r.
Ve zafer
art›k hiçbir ﬂeyi affetmeyecek kadar
t›rnakla sökülüp
kopar›lacakt›r...
Naz›m Hikmet
941 sonbahar
‹Ç‹NDEK‹LER
Arjantin’den Afganistan’a
SAVAﬁ VE TERÖR ........................................ 9
Esas olarak küreselleﬂme döneminin bitiﬂi olan ikiz kulelere sald›r›yla bütün
dünya savaﬂ ve terör denklemine göre alg›lanmaya ve alg›lat›lmaya baﬂland›.
Koﬂullar›, geliﬂimi, gerçekleﬂtirdikleri
EK‹M DEVR‹M‹ ........................................... 29
Y›k›lan neydi, yaﬂanan sosyalizm deneyimi bize nas›l dersler b›rakt› sorusuna
yan›t aranacak dizinin ilk yaz›s› iç savaﬂ y›llar›na kadar olanlar› de¤erlendiriyor.
SÜHA ILGAZ
KAP‹TAL‹ST DEVLET‹N
TEMEL ÖZELL‹KLER‹ .................................. 83
Marksizme ait önemli bir konu, temel olarak nas›l bir yaklaﬂ›mla ele al›nmal›?
Bu konuda ilk sözler, tart›ﬂmalarda ön aç›c› olmas› amac›yla ifade ediliyor.
CEM‹L TUNA
Sosyalist demokrasi tart›ﬂmas›
PROLETARYA ‹HT‹LAL‹, DÖNEK KAUTSKY
VE ‘B‹Z‹M PLEHANOV’ .............................. 95
Proleterya partisini bir dönem için arka planda tutulabilir bir konu olarak
alg›lamak nas›l kabul edilebilmiﬂ ve bunun sonuçlar› neler olmuﬂtur? Kurtuluﬂ
hareketinin, ‘sosyalist demokrasi’ ekseninde geçirdi¤i evrim inceleniyor.
HACI YILDIZ
Birleﬂik ço¤ulcu bir yan›lsama
YASAL PART‹ .......................................... 155
ÖDP’den ‘ayr›lmak’ sol liberalizmden ayr›lmak anlam›na gelir mi? Bu
partiden ‘yollar›n› ay›ranlar›n’ iddialar›n›n sahicili¤i tart›ﬂ›l›yor.
KURTULUﬁ
Arjantin’den Afganistan’a
SAVAﬁ
VE ‘TERÖR’
Yataklar›ndan kalkan insanlar›n bir gün sonra tamamen
farkl› bir düﬂünüﬂ sistemi geliﬂtirmelerini istiyorsan›z, onlar› ciddi bir ﬂoka tabi tutmal›s›n›z. Özgürlük, birey haklar›,
insan haklar›, bar›ﬂ gibi içi boﬂalt›lm›ﬂ kavramlarla on y›ldan fazla bir süredir biçimlendirilmiﬂ insanlar, 12 Eylül günü ne insan haklar›ndan, ne
birey ve kiﬂilik haklar›ndan ne
de demokratik haklardan söz
ediyorlard› art›k.
Y
eni Dünya Düzeni için
Berlin duvar›n›n y›k›lmas›yla birlikte kurulmaya baﬂland›¤› söylenirse do¤ru olaca¤› gibi, bu düzenin ilk
çatlaklar›n›n, ayn› duvar›n art›k
ay›ramad›¤› birleﬂik Almanya
ile birlikte ortaya ç›kt›¤› da söylenebilir. ‹ki kutuplu dünyan›n
kapitalist blo¤undaki ‘düzenlilik’ art›k eskisi gibi olamazd›. Çünkü ‘sosyalizmin’ kapitalist dünyadan ay›rd›¤› geniﬂ co¤rafya ve bu co¤rafyan›n içerdi¤i uluslar,
devletler ve halklar, art›k karﬂ›s›nda birleﬂilmesi zorunlu olunan
‘komünist tehdit’ olmaktan ç›km›ﬂ, h›zla nüfuz edilmesi gereken
enerji, hammadde ve pazar alanlar› olarak alg›lanmaya baﬂlam›ﬂt›.
9
SAVAﬁ VE TERÖR
KURTULUﬁ
Amerika k›tas›na yerleﬂmeye baﬂlayan ‹spanyol, ‹ngiliz ve Frans›zlar, ‘yeni dünya’n›n yöntemlerini daha o günlerden bütün bir k›tan›n yerlilerine uygulad›klar› katliamlarla oluﬂturdular. Bugün
dünyaya Amerika taraf›ndan dayat›lan bu düzen iki kutuplu dünya düzeninden sonra oluﬂman›n ötesinde, asl›nda eskiye ait böyle
bir yöntemi, bugüne taﬂ›may› da içeriyor. Bütün çeliﬂkileri ile beraber ‘komünizm tehdidi’ alt›nda liderli¤ini, ekonomisi, politikalar› ve askeri gücünün olanaklar› ile, her anlamda sürdürmeyi baﬂarm›ﬂ olan ABD, uzun bir süredir, bu durumu daha ne kadar ve
nas›l sürdürece¤inin hesaplar›n› yap›yor.
ﬁili’de 11 Eylül 1973 darbesi ve Türkiye’de 12 Eylül 1980 askeri diktatörlük rejimlerinin baﬂ destekçisi ABD, bütün bir 60’l› y›llar boyunca Güneydo¤u Asya’da devrimci rejimlere karﬂ› savaﬂ yürütmüﬂ ve asla ‘terörist’ say›lmam›ﬂt›r. Sandinistlere karﬂ› Nikaragua’da yapt›klar›, Küba’ya karﬂ› y›llard›r gizli savaﬂ (kimyasal ve
biyolojik silah kullan›m›), ABD’nin suç dosyas›n›n ilk akla gelenleri. ‹srail’in Ortado¤u’da, baﬂta Filistin olmak üzere, bölge halklar›na kan kusturmas›, yine ABD taraf›ndan, görmezden gelinmenin
de ötesinde, aç›kça desteklenmiﬂtir. Kuﬂkusuz atom bombalar›n›
saym›yoruz; ikinci emperyalist savaﬂ›n finalinde gö¤e yükselen zehirli mantarlar etkilerini hala sürdürüyorlar.
Bütün bu dönem boyunca sosyalistler ve ilerici kamuoyu d›ﬂ›nda
‘terörizm’ suçlamas›n› ABD’ye yöneltmek kimsenin akl›na gelmedi. Kapitalist dünyan›n jandarmas›, bütün bir ‘hür dünya’ ad›na iﬂ
baﬂ›ndayd› ve hatta bu ‘kirli’ iﬂleri kendi ad›na yapmad›¤› besbelliydi. Eski d›ﬂiﬂleri bakan› H. Kissinger’in ﬂu sözleri, bütün bu dönemin felsefesini yans›tmas› aç›s›ndan önemlidir: “Bir ülkenin kendi halk›n›n sorumsuzlu¤u yüzünden komünist olmas›na neden göz
yummam›z ve tahammül etmemiz gerekti¤ini anlam›yorum.”
Ama duvar y›k›l›p, sosyalist sistem ve merkezindeki SSCB sahneden çekilince, hür dünyan›n zaferi ilan edilmek zorunda kal›nd›.
Art›k so¤uk savaﬂ›n yerini karﬂ›l›kl› yard›mlaﬂma almal›yd›. Giderek iki kutuplu dünyan›n kavramlar›, yeni dünya düzeninin son on
y›l için (11 Eylül’e kadar) uygulad›¤› politikan›n ad› olan küreselleﬂme ideolojisinin kavramlar›yla de¤iﬂtirildi. Bütün bu dönemde
kullan›lan serbest piyasa, özgürlük, insan haklar›, az›nl›k haklar›,
etnisite vb kavramlar öylesine bir ideolojik harmanlamaya tabi tutuldu ki, küreselleﬂen dünyada ulus devletlerin otorite ve yetki
alanlar›na girmeye yarayan birer anahtar oldular. Yugoslavya bunun en önemli örneklerindendi.
Yeni Dünya’n›n Düzenini bütün dünyaya duyurmak için kullan›lan Saddam rejimi ve Irak ise, BM onay› al›narak savaﬂ alan›na
çevrildi. Asl›nda, Amerika’n›n dayatmaya çal›ﬂt›¤› düzenin ilk ve
en etkili muhalifi say›lmal› Saddam. ‹lk körfez savaﬂ›ndan bu yana
hala ayakta ve hala gündemde. Moskova Bilimler Akademisi ﬁarkiyat Enstitüsü Baﬂkan› R. B. Ribikov, ‹stanbul’da düzenlenen bir
konferansta ﬂöyle söylüyor: “Ama ABD yönetimi de¤iﬂmedi. Y›llard›r bildi¤i, al›ﬂt›¤›, uygulad›¤› politikalar›, yani devlet terörünü,
insanlar› yok etme siyasetini izliyor. ... So¤uk savaﬂ› ne ABD kazand› ne de biz kaybettik.” (Cumhuriyet, 23 Ocak 2001)
So¤uk savaﬂ› kaybedip kaybetmedikleri bir yana, Sovyet halklar›n›n ve SSCB ile birlikte bütün bir ezilenler cephesinin/alttakilerin, çok ﬂeyler kaybetmiﬂ oldu¤u günlük hayatta hissedilir hale geldi. Sosyal güvenlikten, ücretlere, sendikalardan, demokratik hak ve
özgürlüklere, Ekim devriminin ve onun ürünü olan SSCB’nin y›k›lmas›yla, kazan›mlar, tek tek geri al›nd› ve kalanlar›n üstüne gidiliyor. So¤uk savaﬂ› ABD’nin kazanmad›¤›na gelince...
Kapitalist dünyadaki hegemonya savaﬂ›, pazar ve hammadde/enerji kaynaklar›na yönelik olarak artarak sürüyor. Geçti¤imiz
on küsur y›ldan bu yana, kapitalizmin çevre ülkelerinde dolanan
kriz, merkeze yöneldikçe rekabetin dozu da art›yor. Rekabet aç›k
çat›ﬂmaya dönüﬂmese de karﬂ›tlar bir tarafta görünmeye devam etseler de, kendini gittikçe aç›¤a vuran bir gerçek var ki, o da, emperyalist odaklar›n 11 Eylülden bu yana bir ve bütün olma hallerinin daha bir güçleﬂti¤i. Buna ra¤men iﬂçi s›n›f›n›n ve sosyalizmin
daha avantajl› oldu¤unu söylemek mümkün de¤il. Kapitalizmin
10
11
SAVAﬁ VE TERÖR
KURTULUﬁ
çeliﬂkilerinden yararlanabilmek bu aç›dan mümkün de¤il. A¤›rlaﬂan koﬂullar› tarif etmek gerekirse:
‹ﬂçi s›n›f› ve sosyalizmin dünya çap›nda sürmekte olan yenilgi
dönemi, sosyalizmin toplumsal düzeyde y›¤›nlar için siyasi bir alternatif olmamas› anlam›na geliyor. Artan eﬂitsizlik, a¤›rlaﬂan kriz
koﬂullar›na ra¤men, asl›nda kitlelerin bilincinde aç›¤a ç›kma koﬂullar› oluﬂan ve neredeyse ç›plak gözle görülen eﬂitsizlikleri gizleyebilmek gittikçe zorlaﬂan bir hal almal›yken, emperyalistler yeni
ataklar› ile ‘bat› uygarl›¤›-terör’ denklemine geniﬂ kesimleri dahil
edebiliyorlar. Bu hiç de küçümsenecek bir baﬂar› de¤il.
Baﬂta Filistin ve genel olarak Ortado¤u olmak üzere dünya çap›nda sürmekte olan çeﬂitli çat›ﬂmalar ve karﬂ›l›kl› güçlerin konumlar› bu sahte saflaﬂmay› kuvvetlendiriyor. Ayr›ca kendi ‹slamc› muhaliflerini bast›rmak, ezmek için 11 Eylülden yararlananlar da bunlara ekleniyor: Keﬂmir sorununda Hindistan, Çeçenya sorununda
Rusya, Sincan sorununda Çin, vb. Yine bat›da az›nl›klara, muhaliflere yap›lan sald›r›lar›n azg›nlaﬂt›r›lmas› ve giderek meﬂrulaﬂt›r›lmas›, neo-faﬂist dalgaya yol verilmesi anlam›na da geliyor.
Eksenin emperyalizm ve ‹slam aras›na kayd›r›lmas›, temel çeliﬂkinin üzerini örterek emperyalizme karﬂ› gerçek mücadelenin geliﬂmesini zay›flatmaya ve geciktirmeye de hizmet ediyor. 11 Eylül
sald›r›s›n›n sa¤lad›¤› olanak sayesinde ideolojik egemenlik güçlendiriliyor. Almanya’da iﬂçiler 11 Eylülü protesto etmek için genel
grev yapabildiler. Bu arada iﬂçilerin, sendikalar›n y›¤›nsal kat›l›mlar›n›n da söz konusu oldu¤u, uluslararas› ölçek kazanan ve anti-kapitalist nitelemeleri de benimsemeye baﬂlayan ‘küreselleﬂme karﬂ›t› hareketler’ arka plana itildi. 11 Eylülün ard›ndan ABD’den Avrupa’ya çeﬂitli ülkelerde h›zla ç›kart›lan anti-demokratik ‘terörle
mücadele yasalar›n›n’ küreselleﬂme karﬂ›tlar›n› hedefleyece¤i belli.
Son aylarda dünyay› en çok meﬂgul eden iki geliﬂmeye, Arjantin
ve Afganistan’a de¤inmeden önce, 11 Eylül olay›n›n karanl›kta kalan sorular›ndan bir kaç›n› an›msatmakta yarar var. Çeﬂitli tatbikatlar dolay›s›yla, 10 Eylül tarihinde, hemen Pakistan yak›nlar›nda,
25 bin ‹ngiliz askeri, ayr›ca ABD komandolar›n› taﬂ›yan iki askeri
gemi bulunuyordu. M›s›r’da bulunan 23 bin NATO askerine, 17
bin ABD askeri daha, bu tarihte çoktan kat›lm›ﬂt›.
Yataklar›ndan kalkan insanlar›n bir gün sonra tamamen farkl›
bir düﬂünüﬂ sistemi geliﬂtirmelerini istiyorsan›z, onlar› ciddi bir ﬂoka tabi tutmal›s›n›z. Özgürlük, birey haklar›, insan haklar›, bar›ﬂ
gibi içi boﬂalt›lm›ﬂ kavramlarla on y›ldan fazla bir süredir biçimlendirilmiﬂ insanlar, 12 Eylül günü ne insan haklar›ndan, ne birey
ve kiﬂilik haklar›ndan ne de demokratik haklardan söz ediyorlard›
art›k. Ulusal güvenlik ﬂemsiyesi alt›nda tek tek bütün insanlar›
toplamay› baﬂaran emperyalizm, sefere ç›kmadan önce, kendi içinde düzenlemelerini yapan Osmanl› ordusu gibi davranm›ﬂ ve bu
yolla uzun y›llar›n birikimi olan iﬂçi s›n›f›n›n ve toplumsal mücadelelerin kazan›mlar›n›, bir anda geri alm›ﬂ oldu. ABD’nin Afganistan ve Orta Asya’daki enerji politikalar› Bin Ladin arac›l›¤› ile
ulusal güvenlik baﬂl›¤›n›n alt›na sokuldu oldu. ‘Teröristler’e karﬂ›
medeni dünya ﬂemsiyesini açan ABD, bütün rakiplerini ﬂimdilik
bu ﬂemsiyenin alt›nda toplamay› baﬂard›. Kuﬂkusuz bu durum geçici ve rakipler ç›kacak ilk f›rsatta kazan kald›rma haz›rl›klar›n› da
sürdürüyorlar. ﬁu anda Afganistan’da bulunan ‹ngiliz ve Amerikan
askerlerinin d›ﬂ›nda, bölgeye hangi devletten askerlerin gidece¤i
üzerine tart›ﬂmalar yo¤unlaﬂ›yor. Bu arada AB,Afganistan’› kendi
ordusunu oluﬂturup eylem içine sokaca¤› bir alan olarak de¤erlendirmek istiyor.
Bu haz›rl›klardan en önemlisi AB’nin kendi içinde ald›¤› yol.
Berlin duvar›n›n y›k›lmas› ile birleﬂme yoluna giren Almanya, AB
sürecinin de merkezine oturarak, birleﬂen Avrupa’n›n kalbi olma
iddias›n› güçlendirdi. En önemli ekonomik göstergelerde ABD’yi
aﬂan de¤erlere sahip olan AB’nin on iki ülkesi para birli¤ini de fiilen yürürlü¤e sokarak, dolar hegemonyas›na en önemli itiraz› gerçekleﬂtirmiﬂ oldular. Almanya’lar›n birleﬂmesi ve ‘Do¤u Blo¤u’nun
Avrupa’dan çekilmesi ile, daha o günlerden Avrupa’n›n içiﬂlerine,
Yugoslavya müdahalesiyle giren ABD, bugün para birli¤i ile
12
13
SAVAﬁ VE TERÖR
önemli bir viraj› alan AB’nin Kafkaslar ve Orta Asya’da geliﬂtirdi¤i iliﬂkilere rest çekerek, Afganistan’a yerleﬂmekten çekinmedi. Almanya’n›n, Rusya ve ‹ran ile kurdu¤u iliﬂkiler, ABD’nin Türkiye
üzerinden geliﬂtirdi¤i iliﬂkilerin karﬂ›s›nda fazlas›yla avantajl› ve
güçlüdür. Bu durumda kart kullanmaktansa ‘bölgenin tam ortas›na yerleﬂme ve bunun için ne gerekiyorsa yapmak ye¤ tutulmuﬂtur.
Bu arada unutmamak gereken bir ﬂey ise ﬂu: Afganistan operasyonunun gerekçesi Usame Bin Ladin ve El Kaide örgütüydü. Bu ikincisi büyük ölçüde çökertildi¤ine göre, geride korumas›z kalan Bin
Ladin’in sonunun ne oldu¤u d›ﬂ›nda bir soru kalm›yor. Ama Bin
Ladin halen ele geçirilebilmiﬂ de¤il. Afganistan operasyonunun
amac›n›n terör ya da Usame bin Ladin olmad›¤›, ABD’nin sahip oldu¤unu söyleyip hiç bir zaman aç›klamad›¤› kan›tlar›ndan çok daha net ve aç›k de¤il mi?
Bütün bu rekabet, çat›ﬂma ve gerilim, ‘kapitalist dünya’n›n krizi, hammadde/enerji ve pazar sorunu ekseninde geliﬂiyor. Sosyalizm
bask›s›ndan kurtulmuﬂ, dizginlerinden boﬂanm›ﬂ bu rekabetin,
dünyaya ateﬂten bir gömlek giydirdi¤i ortada. Hammadde ve enerji kaynaklar›n› temsil eden Orta Asya, Kafkaslar ve Ortado¤u, aç›ktan askeri savaﬂlar›n yaﬂand›¤› ve yenilerine gebe alanlar. Afganistan örne¤inde oldu¤u gibi, ABD’nin amac›, teröre karﬂ› medeniyeti korumak de¤il, tam tersine karmaﬂay› hakim k›lmak. Kendi varl›k gerekçesi ancak böyle anlam kazanabilir. Kuzey ‹ttifak›’n›n aﬂiret yap›lanmas› ve ço¤u zaman Taliban’› aratmayan savaﬂ a¤alar›,
Afganistan’›n, petrol boru hatt› ﬂirketinden gelen yeni baﬂbakan›
ile büyük bir uyum içinde çal›ﬂabilir. Bir ﬂartla, o da, ‘büyük biraderin’ gölgesi hep bölgede olursa...
KURTULUﬁ
tülüyor. Türkiye ile Arjantin karﬂ›laﬂt›r›l›rken dikkatlerin toplanmas› gereken ve as›l önemli olan yan buras›d›r. Arjantin’de, kapitalizmin, s›n›f mücadelesinin tarihi daha eskidir; iﬂçi s›n›f›n›n mücadele, örgütlenme gelenekleri daha yerleﬂiktir, daha geliﬂkindir.
Türkiye’de sendikal örgütlenme bitme noktas›na kadar gerilemiﬂken, Arjantin’de bu kazan›mlar korunabildi¤i ölçüde -ki olaylarda
aktif rol oynayan iﬂsizler de iﬂçilerle ortak sendikalarda örgütlenmiﬂlerdir- y›¤›nlar sokaklara dökülmüﬂ, defalarca genel grev gerçekleﬂtirmiﬂ, arka arkaya hükümetleri, devlet baﬂkanlar›n› devirmiﬂ, IMF programlar›n› aksatm›ﬂt›r.
örüntünün çarp›t›lmas› için ideolojik egemenlik araçlar› ellerinden geleni yap›yorlar. Arjantin’deki s›n›f mücadelesi,
yoksullar›n marketleri basmas›na indirgeniyor. S›n›f›n örgütlülü¤ü, defalarca genel greve ç›kmas›, yüz binlerin, milyonlar›n
her gün sokaklara dökülmesi, çat›ﬂmalar›, arka plana itilip üstü ör-
Afganistan’›n tersine, baﬂka bir ﬂekilde talan edilmiﬂ içi boﬂalt›lm›ﬂ bir ülke Arjantin. IMF politikalar›n› eksiksiz uygulam›ﬂ, bir
sonraki IMF kredisine kadar bu politikan›n gereklerini yerine getirmiﬂ, sonuç olarak da, her ﬂeyin kilitlendi¤i bir ekonomik bünyeye do¤ru sürüklenmiﬂtir. ‹çine girdi¤i borç k›skac› tek sorun olsayd›, bu kadar a¤›r bir krize girmeyebilirdi. Yabanc› sermaye egemenli¤i, borç k›skac› ve üretici yap›n›n kaybedilmesi birleﬂince, y›k›m›n eﬂi¤ine gelindi. Yeni kredi diliminin ç›kmamas› da, bir kaç
ayd›r yaﬂanan iflas› ve sonuçlar›n› beraber getirmiﬂ oldu. ﬁimdi Arjantin’de bir türlü dikiﬂ tutmayan yönetim, iﬂbirlikçilerle birlikte
ilk f›rsatta, IMF ile anlaﬂma yapman›n yollar›n› ar›yor. Devalüasyon
yapmama karar›ndan vazgeçen Arjantin’e, süresi gelen yaklaﬂ›k 1
milyar dolarl›k borç taksiti ertelenerek yan›t verildi.
Buna karﬂ›l›k Arjantin’de Plaza del Mayo Anneleri, “Parlâmento
üyeleri, senatörler, sendika liderleri ve di¤er hainler ‘inlerindeki’ televizyonlar›ndan sap›kça gözlerle, sessizlik ve suç ortakl›¤› içinde
bizlere yöneltilen sald›r›lar› seyrettiler” aç›klamas›ndan sonra ﬂu talepleri s›ral›yorlar: “Tüm siyasi tutuklular›n serbest b›rak›lmas›.
Kuﬂatma halinin kald›r›lmas›. D›ﬂ borcun ödenmemesi. Yarg›çlar›n, parlâmento üyelerinin ve senatörlerin maaﬂlar›n›n düﬂürülmesi. Özelleﬂtirilmiﬂ iﬂletmelerin ulusallaﬂt›r›lmas›. ‘K›yak emeklili¤in’ iptal edilmesi. Herkes için haysiyetli çal›ﬂma.” (Evrensel, 16
Ocak 2001)
14
15
G
SAVAﬁ VE TERÖR
KURTULUﬁ
Faﬂist sa¤ taraf›ndan yönetilmek istemeyen ve “Devlet Terörizmine Karﬂ› Mücadele ve Direniﬂ” slogan›yla davranan Arjantinli Anneler, düﬂman› do¤ru saptam›ﬂ bulunuyorlar. Sadece Arjantin’de
de¤il, bütün dünyada en ciddi tehlike, yasal dayana¤›n› 11 Eylülde bulan, ‘devlet terörü’... Ulusal güvenlik doktrini 11 Eylül’ün ertesi günü yeni bir ﬂekil ald›. Birleﬂmiﬂ Milletler Güvenlik Konseyi, 1386 say›l› kararla “terör eylemlerinin uluslararas› bar›ﬂ ve güvenli¤i tehdit etti¤ini”, bu olaylar›n da “Konsey’in yetki alan› içinde” tan›mland›¤›n› belirtiyordu.
K›sacas› bütün dünyada demokrasi, ‘güvenlik nedeniyle’ ask›ya
al›n›yor.
Geliﬂmiﬂ kapitalist ülkelerin pazar savaﬂlar› esas olarak kendi
co¤rafyalar› üzerinde sürerken, dünyan›n geri kalan›, hammadde ve
enerji kaynaklar›n› içerdi¤i ölçüde, ‘paylaﬂ›m savaﬂlar›na’ konu oluyor IMF politikalar›n›n güdümündeki, Arjantin, Türkiye vb ülkeler hem hammadde hem de pazar alan› olmak aç›s›ndan bir de¤er
ifade etmekle beraber, her iki aç›dan da s›n›rl›l›klara sahipler. Krizleri ile baﬂ baﬂa b›rak›labilir, dipsiz kuyulara yuvarland›ktan sonra,
çok daha a¤›r ﬂartlar› kabul ettirerek kuyunun kapa¤›n› kald›r›p
gökyüzüne bakt›r›labilir ülkeler olarak de¤erlendiriliyorlar. Arjantin kuyuya çekinmeden at›labildi. Plaza del Mayo anneleri kuyudan nas›l ç›k›labilece¤ini biliyorlar. Türkiye ise, kuyunun kenar›nda, ﬁubat krizinden bu yana oyalan›p duruyordu ki, 11 Eylül imdad›na yetiﬂti!
Wall Street Journal gazetesi, bu gerçe¤i, Ecevit’in Amerika gezisi s›ras›nda ﬂöyle dile getirdi: “Türkiye IMF’ye b›rak›lmayacak kadar önemli bir ülke.” (18 Ocak 2002)
Bu ifade bir yan›yla, ABD’nin bölge politikalar› aç›s›ndan, Türkiye’nin stratejik önemi meselesine at›f yap›yor, öte yan›yla da sadece bununla s›n›rl› de¤il. IMF’nin patronu ABD olsa da, bu s›ralar IMF ve Dünya Bankas›, enerji yat›r›m ve ihalelerinde ve özellikle bu yat›r›mlarda hazine garantisinin kald›r›lmas›n› istemektedir.
Bu durum karﬂ›s›nda enerji alan›nda faaliyet yürüten ABD firma-
lar›, yat›r›mlardan vazgeçmeyi, durdurmay› ve geçmiﬂte yap›lm›ﬂ
yat›r›mlara da uygulanacak biçimde hak iddia etmek üzere konuyu
uluslararas› mahkemelere götürmeyi bir tehdit olarak ileri sürmektedir. Türkiye’nin uluslararas› tahkim sözleﬂmelerini imzalad›¤›
düﬂünülürse nas›l bir s›k›ﬂ›kl›k içinde oldu¤u anlaﬂ›labilir. “Türkiye’nin IMF’ye b›rak›lmayacak kadar önemli bir ülke” oldu¤u aç›klamas› bu çerçevede anlaﬂ›l›r olmaktad›r.
Arjantin’le Türkiye aras›nda niteliksel bir fark aramak gerekmemektedir. ‹kisi de narkoza ba¤lanm›ﬂt›r. Ama Arjantin için uluslararas› sermayenin tam hakimiyetinden söz edilebilir. Elektrikten
suya, temel kamusal ihtiyaçlar›n hepsinin yabanc› tekellerin eline
geçti¤i bu ülkede, IMF’nin devalüasyon talebinin kabul edilmemesi, IMF kaynaklar›n›n kesilmesi sonucunu vermiﬂ ve ülke iflasa sürüklenmiﬂtir. Ve art›k kitlelerin rahats›zl›¤›n›n tehlikeli boyutlara
s›çramas›, daha önce eski Dünya Bankas› Baﬂkan› J. Stiglitz’in aç›klad›¤›, IMF ve Dünya Bankas› ortak yap›m› planl› politikalar›n›n
sondan bir önceki aﬂamas›na, denetimsiz fiyatlar ve istikrars›zl›¤›n
sonucunda ortaya ç›kacak kaos, karmaﬂa tan›m›na, k›sacas› bugünkü Arjantin’e denk düﬂüyor. Bundan sonra ise Arjantin’in bir dolar
bölgesi olarak ilan›n› hedefleyen politikalar sahneye ç›kart›lacak.
ﬁunu söylemek hiç de abart› olmayacak. E¤er 11 Eylül olmasayd›, Türkiye, bugün ekonomik yap› aç›s›ndan ayn› durumda oldu¤u Arjantin’i bir ad›m geriden de olsa takip ediyor olacakt›. Bugün
e¤er, IMF kaynakl› kredi dilimlerinden birinin verilmeyece¤i söylense, Türkiye’nin Arjantin’den fark› ne olurdu? IMF politikalar›n›n uygulanmas› sürdürülürse, her bir ekonomik krizde, uluslararas› sermayenin en temel alanlarda mülkiyet sahibi olaca¤›, denetimsiz fiyatlar›n ve sömürünün, büyüyen iﬂsizlikle beraber, bir kaosun öngününe ülkeyi getirece¤ini rahatl›kla söyleyebiliriz. Sözü
al›nan ve gelmesi beklenen kredi dilimi üzerindeki kavga, bu aç›dan, yani 11 Eylül sonras› de¤iﬂen dünya dengeleri aç›s›ndan ele
al›nmal›. Daha önce gözden ç›kar›lan bankalara kaynak aktar›lmas›, iç pazarda ve üretimde söz sahibi olmay› sürdüren baz› grupla-
16
17
SAVAﬁ VE TERÖR
r›n, yabanc› finans gruplar› ve uluslararas› sermaye aleyhine bir s›n›rlama getirilerek de olsa kay›r›ld›¤›n›, bunun ise ﬂimdilik gerekli olan ‘istikrarl›’ yap›n›n daha fazla bir karmaﬂaya terk edilmemesi için gerçekleﬂtirildi¤ini düﬂünüyoruz. ﬁimdilik kayd›yla düﬂünmeyi sürdürürsek karﬂ›m›za ﬂunlar ç›k›yor: Orta Asya ve Kafkaslar’daki politik durum, Amerika aç›s›ndan Türkiye’yi ön plana ç›kard›¤› ölçüde, bu kay›t yürürlükte kalacakt›r. Aksi durumda, bütün ba¤›ml›l›k iliﬂkisinde olan ülkeler gibi, Türkiye’nin kaderi de,
IMF’ye terk edilecektir. IMF’nin ve Dünya Bankas›’n›n politikalar›n›n Türkiye’deki nihai hedefi de, yine dolar alan›na geçilmesidir.
Geçti¤imiz aylarda Alman Merkez Bankas› Baﬂkan›’n›n yapt›¤›,
“Türkiye Euro Birli¤i’ne haz›r” aç›klamas›, dünyada rekabetin
merkezinde ne oldu¤u konusunu da aç›kl›yor.
Kapitalizm, dünyay› her geçen gün biraz daha yaﬂanmaz k›lmakta, içine yuvarlanmakta oldu¤u krizi, savaﬂ ve talan mant›¤› ile karﬂ›lamay› seçmekte ve bu do¤rultuda, çevre ülkelerdeki her türden
karmaﬂaya oldu¤u gibi, merkezdeki s›n›fsal mücadele ve geliﬂmelere de, ideolojik, politik ve hukuki alanlarda karﬂ› sald›r›y› bugünden baﬂlatm›ﬂ bulunmaktad›r. ‹çine girilen kriz, hem Avrupa’da
hem de Amerika’da, iﬂsizli¤i, gelirlerde daralmay› ve yaﬂam ﬂartlar›n› zorlaﬂt›rd›¤› ölçüde, komünist ideoloji ve önderlikten yoksun
olan tepkisel hareketler, milliyetçi yönelimlere ve hatta faﬂist hareketlere zemin olabilecektir. Kapitalizm için krizler, zay›flar›n yutuldu¤u, güçlülerin daha da güçlenerek yollar›na devam ettikleri
ve sermayenin merkezileﬂmesi kural›n›n gözle görülebildi¤i olaylard›r. Bu aç›dan, özellikle 11 Eylül sonras› oluﬂan ortamda gerçekleﬂen Amerika gezisinden, somut olarak hiç bir talebin gerçekleﬂmeden dönülmüﬂ olmas› anlaﬂ›l›r bir ﬂeydir. Amerikan firmalar›n›n
Türkiye’de yat›r›m yapmas›n› isteyen Ecevit’e yan›t, Amerikan firmalar›n›n Türkiye’den alacaklar›n› tahsil edemedi¤idir.
ç politika ile d›ﬂ politikan›n, ulusal ile uluslararas› olan›n ayr›m
noktalar› silikleﬂmekte; ayr› gibi duranlar ayn›laﬂmaktad›r. Çevre ülkelerdeki ulus devlet formalar›, esas olarak geçti¤imiz on
‹
18
KURTULUﬁ
y›l içinde de¤iﬂtirilmiﬂtir ve uzun bir süredir buna yönelik ideolojik, psikolojik manipülasyonlar yürürlüktedir.
Türkiye’nin klasikleﬂmiﬂ sorunlar› olan Ege, K›br›s ve nispeten
AB üyeli¤i konular›nda, 11 Eylül sonras›, Türk egemenleri taraf›ndan daha avantajl› durumda olundu¤u biçiminde alg›lanmaktad›r.
K›br›s konusunda diyalog arayan taraf konumuna yükselinmiﬂ, arac›s›z görüﬂmeler baﬂlam›ﬂt›r. ‘Az›nl›k’ kavram›n›n karﬂ›s›na ‘eﬂit iki
toplum’ kavram› ile ç›k›lm›ﬂt›r. Ege sorunu ile bir paket oluﬂturan
K›br›s görüﬂmeleri, AB ile ABD’yi Türkiye üzerinden karﬂ› karﬂ›ya getirmektedir.
Her ne olursa olsun K›br›s’› birliklerine almak isteyen Avrupal›lar ve Yunanistan, kendileri aç›s›ndan en kötüsünden de olsa bir çözüm istemektedirler ve bunun için –Türkiye’nin bir önceki durumda kabul ettirmeye çal›ﬂt›¤›– iki toplumu eﬂit kabul edecek yeni bir cumhuriyet tezi esas al›narak görüﬂmeler h›zland›r›lm›ﬂt›r.
Bu tez ekseninde var›lacak çözüm, Türkiye Cumhuriyeti’nin rahats›zl›klar›n› giderecek midir? ‹ﬂine geldi¤inde sorunu, “Türkiye’nin
güvenli¤i aç›s›ndan gerekirse ilhak ederiz” mant›¤› ile ele alabilen,
uluslararas› kamuoyunda ise, Kuzey K›br›s’›, adada yaﬂayan Türklerin meﬂru ve ba¤›ms›z devleti olarak yans›tan Türkiye, sorunun
uluslararas› boyutuyla, eﬂit iki toplumu kapsayan ve bunlar›n garantilerini oluﬂturan bir çerçevede çözülmesi durumunda da rahats›zl›¤›n› sürdürecektir.
Ecevit’ten önce Simitis’in Amerika gezisi sonunda, yeni oluﬂan
‘terör’ ve karﬂ›t› uygar dünya tehdidini an›msatan bir ﬂekilde, ‘PASOK ile 17 Kas›m örgütü iliﬂkileri’ konulu bir dosya gündeme getirilmiﬂ ve Simitis’e esas olarak, “Avrupa Ordusu ile var›lan anlaﬂmadan hoﬂnut de¤ilseniz ﬂikayetinizi AB’ne yapmal›s›n›z” denmiﬂtir.
Türkiye’nin Ege ve K›br›s konular›nda, Avrupa Ordusu’nun kullan›lmas›na itiraz› esas olarak kabul edilmiﬂtir. Bu noktada AB’nin,
para birli¤inden hemen sonra ve belki de paralel yapmas› gereken
ordu kurma iﬂi, Türkiye ve NATO iliﬂkileri çerçevesinde gecikti19
SAVAﬁ VE TERÖR
KURTULUﬁ
rilmektedir. Türkiye’nin att›¤› ad›mlar, Amerika’n›n istedi¤i do¤rultudad›r. NATO olanaklar›ndan yararlan›p yararlanmamak tart›ﬂmas›, Türkiye’nin arac›l›¤› ile ABD’nin bu olanaklardan yararlanmay› veto etmesi, birbiriyle çeliﬂkili görülen geliﬂmelerdir. AB
ba¤›ms›z bir ordunun zorunlulu¤unun fark›ndad›r. Ama bunun faturas› da hayli kabar›kt›r ve ﬂimdilik geçici de olsa NATO olanaklar›n›n tahsisini talep etmektedir. ﬁu anda müttefik olan AB ve
ABD aras›ndaki çeliﬂkiler, karﬂ›t ve net konumlan›ﬂlar haline bürünmemektedir. Tart›ﬂmalar›n en k›z›ﬂt›¤› noktada “Amerika’n›n
Avrupa’da ç›karlar› vard›r” yollu bir söylem Avrupa’y› hizaya getirmekte, ba¤›ms›z davranma yetene¤ini k›s›tlamaktad›r. Öte yandan
ise Avrupa devletleri, Amerika’n›n yan›nda ve ittifak olarak dururken, kendi ç›karlar›n› ABD’ye karﬂ›n özenle korumaya çal›ﬂmaktad›r.
Bu noktada Ecevit’in ABD gezisi sonras› yapt›¤› “iliﬂkilerimiz ittifak olman›n ötesine, stratejik ortakl›k düzeyine taﬂ›nm›ﬂt›r” aç›klamas› önem kazan›yor. Karﬂ›l›¤›nda ekonomik iliﬂkilerin art›r›laca¤›n›n, ortak bir ekonomik konsey oluﬂturulaca¤›n›n söylenmesi,
bu stratejik ortakl›¤›n nerelerde geçerli oldu¤unu aç›kl›yor. Bu geliﬂmeler içinde, Günter Verheugen’in, “Rum kesiminin AB üyeli¤i sorun olmaz” aç›klamas›, ABD-Türkiye Cumhuriyeti stratejik
ortakl›¤›n›n K›br›s ve Ege konular›ndaki aç›l›mlar›n›n karﬂ›s›nda
AB’nin nas›l konumland›¤›n› gösteriyor.
ürkiye Cumhuriyetinin Kürt politikas›, öteden beri, devletin
geleneksel ideolojisi içinde önemli ve temel bir yer tutar.
‹ran, Irak ve Suriye ile birlikte, Kürtleri ve Kürdistan co¤rafyas›n› bölen ve Ortado¤u’daki gericili¤in en önemli kayna¤›n› besleyen bu mesele, ABD’nin Körfez operasyonu ile birlikte bas›nç alt›nda kalm›ﬂ ve çatlaklar oluﬂmuﬂtur. ‹ç politikada bu çatlaklar›n
gönülsüz temsilcileri ç›ksa da, sorun egemenlerin ç›karlar› aç›s›ndan ele al›nman›n ötesine geçmemiﬂtir.
Irak’›n toprak bütünlü¤ü ve Saddam’a destek politikas› –ki kör-
fez operasyonundan önce Ecevit’in Saddam ziyareti hat›rlanmal›–
son aylarda k›r›lmaya u¤ram›ﬂt›r. Saddam gözden ç›kar›lm›ﬂ,
Irak’›n toprak bütünlü¤ü, Saddam’s›z da olsa garanti edilme yoluna gidilmiﬂtir. Ecevit’in deyimi ile, Amerika, “Irak konusunda çeliﬂkiye girmeyece¤i kan›s›n›” vermiﬂtir. Herhalde bu kan›n›n oluﬂmas›nda, Ecevit’in Amerika gezisine denk gelen, Irak’›n toprak bütünlü¤ünün savunuldu¤unun belirtildi¤i, Talabani- Barzani ortak
aç›klamas› etkili olmuﬂtur. Bu aç›klaman›n ABD’nin manevralar›ndan biri oldu¤u kesindir. Bu noktada ABD yetkililerinin yapt›¤›, “iki ülkenin Irak konusundaki görüﬂlerinin çok daha yak›n oldu¤u görülüyor” saptamas›, ABD taraf›n›n niyeti olmas›n›n ötesinde bir gerçekli¤i tespit ediyor. “Baz› yabanc› gözlemciler, dünyada
ﬂimdiye kadar, TBMM kadar h›zl› ve azimli çal›ﬂan hiçbir meclis
görmediklerini söylediler” diye övünerek, teslimiyeti ve ba¤›ml›l›¤› tescil eden Ecevit’in, ABD’nin bölge politikas›na, usulen de olsa, daha fazla direnmesini beklemek zaten haks›zl›k olurdu!
Amerika’n›n Irak’a müdahalesi, art›k herkesin bildi¤i, kader gibi beklenen bir olay. Ama bu durum, örne¤in, asla Türkiye’nin
onay›na ihtiyaç duymayacak. Bunun, sonuçlar› aç›s›ndan, sadece
Irak’a müdahale olmay›p asl›nda bütün bir bölgeye yönelik müdahale olaca¤› ise aç›kt›r. Ekonomik aç›dan tam bir ç›kmazda olan
Türkiye’nin ise, s›n›rl› itirazlar› aç›s›ndan bile sesini ç›kartamad›¤›
ve Afganistan operasyonunda Pakistan’›n rolü ne ise, Irak’a yönelik
savaﬂta da Türkiye’nin rolünün ayn› olaca¤› belli olmuﬂtur. Fark,
Afganistan’da yaln›zca bir operasyon söz konusuyken, Türkiye’nin
gerçek bir savaﬂta kullan›lacak olmas›d›r. Bunun politik sonuçlar›
daha büyük olabilir.
Tam bu aﬂamada, PKK’nin yeni stratejisinin ne yönde geliﬂmelere yol açt›¤› ve açaca¤›, esas soruyu oluﬂturuyor. Sosyalist solun
kendisinin d›ﬂ›nda, devletin de bu konuda net bir yan›t› oluﬂmuﬂ
de¤il. Baﬂsavc› Sabih Kanado¤lu’nun Anayasa Mahkemesine baﬂvurusuyla HADEP aleyhine aç›lan kapatma davas›n›n 6 ay sonra
ele al›nacak olmas›, bu aradaki geliﬂmelerin ne kadar yaﬂamsal ol-
20
21
T
SAVAﬁ VE TERÖR
KURTULUﬁ
du¤unu ve devletin, örne¤in ne yapaca¤› konusunda bir netli¤i olsa da, bu politikalar›n› bugün uygulamaktan imtina etti¤ini gösteriyor. Bölge aç›s›ndan, Ortado¤u ve Türkiye aç›s›ndan kilit önemdeki Kürt meselesinin, egemenlerin aç›l›mlar›na yedeklenmesi tehlikesi gittikçe artsa da, bu meselesinin emperyalizmin ve egemenlerin Aﬂil topu¤u oldu¤u gerçe¤i inkar edilemez.
Son yirmi y›l›n ideolojik politik, kültürel kazan›mlar›n› yok etmeye, bunu bir anda yapamad›¤› noktada, mu¤laklaﬂt›rmaya yönelik devlet politikas›, 11 Eylül sonras› baﬂat hale gelmiﬂ, demokratik aç›l›mlar büyük darbeler yemiﬂtir. Egemenlerin, ABD politikalar›na uyumlu bir ﬂekilde konumlanmak istedikleri yeni ‘stratejik
ortakl›k’ aﬂamas›nda, bu politikalar›n yaﬂama geçirilmesi sürecinde
Kürtlere yer olmad›¤›n› mutlak olarak ileri sürmek, yanl›ﬂ olacakt›r. Dünyada gericili¤in, bask› ve terör yasalar›n›n h›zla uygulamaya geçildi¤i, Türkiye’de ise bu geliﬂmeleri sevinçle karﬂ›layanlar›n
siyasette egemen olduklar› bu koﬂullarda, baz› gazetelerde yay›mlanan, ‘PKK’ye öneriler’ baﬂl›¤›nda, kayna¤› net olmayan ama yine
de önemli burjuva gazetelerinde yay›mlanan, üstelikte Ecevit’in
Amerika gezisine den düﬂen haber, ABD politikalar›n›n içinde,
Kürtlere bir rol düﬂünüldü¤ünün kan›t› olarak ele al›nmal›. Baz›
Kürt çevrelerinin ‘bu sorunun çözümü Yeni Dünya Düzeni çerçevesinde de gerçekleﬂse kabulümüzdür’ yaklaﬂ›m›nda oldu¤u bilinen bir gerçek. Resmi ideolojinin bu noktada geri çekildi¤i düﬂünülemez. Ama ‘de¤iﬂtirilemez ve bir taﬂ› yerinden oynarsa bütün
sistem göçer’ yönlü de¤erlendirmelere, eleﬂtirel yaklaﬂmak gerekir.
Baﬂka bir düzeyde, resmi ideolojinin yeniden inﬂas›, ‘yeni Osmanl›c›l›k’ ideolojisinin Kemalizmin yeni dönem hakim rengi olmas›,
hiç de az›msanacak bir olas›l›k de¤il.
Kürtçe’nin e¤itim dili olmas›, anadilde e¤itim talebi ile verilen
dilekçeler karﬂ›s›nda devlet tam bir telaﬂla tutuklamalara baﬂlad›.
Bunun bir eylem oldu¤unu keﬂfeden ve sorunu A‹HM’ne götürmek için giriﬂim olarak de¤erlendiren devlet, bir zamanlar Bulgaristan’da Türklere yap›lan asimilasyon politikalar›n› ça¤r›ﬂt›ran ret
etme mant›¤›yla davranmaktad›r. Ayn› ﬂekilde örne¤in K›br›s konusunda kurucu eﬂit iki toplumun tan›nmas› ve sorunu ortakl›k temelinde çözme mant›¤›n› savunan ve bu amaçla görüﬂmelere onay
veren devletin, sorunun A‹HM’ne ve bir ﬂekilde AB’ne yans›d›¤›
noktada ileri sürebilece¤i bir tek tez, ‘bölücülük’ umac›s› olacakt›r.
Afganistan operasyonu ile birlikte oluﬂan ideolojik, psikolojik
kuﬂatma, Türkiye’deki s›n›f hareketini geriye itmiﬂ ve oldu¤u kadar›yla muhalif sesleri susturmuﬂtur. Emek platformunun geliﬂtirdi¤i eylemlilikler unutulmuﬂ, iﬂsizlik, özelleﬂtirmeler, sendikas›zlaﬂt›rma vb uygulamalar karﬂ›s›nda hiçbir ses duyulmaz olmuﬂtur.
Bas›n yasas›ndaki de¤iﬂiklikler ile sanki demokratik haklar geniﬂletiliyormuﬂ izlenimi verilip, bir de buna, AB’nin istedi¤i bu konudaki de¤iﬂikliklere, MHP’nin bile itiraz etmedi¤i ve uysal bir
tavra girdi¤i iddias› eklenmiﬂtir. ‘‹stemem yan cebime koy’ diyen
MHP, terör ve bask› yasalar›n›n ‘AB’nin dayatt›¤› demokratikleﬂme’ görüntüsü ile yürürlü¤e girmesini, sessizce takip etmektedir.
Arjantin benzeri patlamalara, Afganistan sonras› terör yasalar› ile
haz›rl›k yapan ve bu tecrübenin IMF’nin k›skac›ndaki ülkelerde iyi
bir haz›rl›k olaca¤›n› düﬂünen emperyalizm, Irak savaﬂ› öncesi haz›rl›klar›n› sürdürdü¤ü Türkiye’de, hiçbir muhalif sesin ç›kmas›n›
istememektedir. S›radan bir yönetici hakk›nda eleﬂtiride bulunmak
bile, art›k o yöneticinin ba¤l› oldu¤u bakanl›¤a ve dolay›s›yla devletin ﬂahsi hükmüne hakaret anlam›na gelebilecektir.
Amerika gezisi, IMF’nin verdi¤i kredi ‘sözü’, dillere pelesenk
olan ‘piyasalar’› rahatlatm›ﬂ, dolar düﬂüﬂe geçmiﬂ, borsa yükselmiﬂtir. Ne zaman gelece¤i bir yana, gelip gelmeyece¤i de tart›ﬂmal›
olan, geldi¤inde reel olarak m›, ka¤›t üstünde mi giriﬂ yapaca¤› tart›ﬂmal› bir kredi diliminin, ﬂimdilik yaratt›¤› bu ‘iyimser hava’,
Ecevit’in iç politikada ve bölgede sanki Bush’un bas›n sözcüsü gibi davranmas› ile daha da artacakt›r. Ama bunun sonucu, ayn› zamanda, bir sonraki krizin y›k›c› etkisini ayn› oranda art›rmak olacakt›r.
Türkiye’de iﬂçi s›n›f›n›n say›sal olarak artt›¤›, bu konuda yap›lan
22
23
SAVAﬁ VE TERÖR
KURTULUﬁ
çeﬂitli araﬂt›rmalardaki ortak sonuçtur. Bu sonuçla ters orant›l› olarak iﬂçi s›n›f›n›n çeﬂitli örgütlülüklerinde önemli bir gerileme olmuﬂtur. Daha da ötesi s›n›f›n bilinç düzeyi gerilemiﬂ, ideolojik duruﬂu yok edilmiﬂtir. Kriz ad›na s›f›r zam kabul görebilmiﬂ, önce
emeklilik yaﬂ› yükseltilmiﬂ, sonra da yirmi y›l›n› dolduranlar, tazminatlar› ne zaman ödenece¤i belirsiz bir ﬂekilde emeklilik dayatmas› ile karﬂ› karﬂ›ya b›rak›labilmiﬂtir. Bütün bunlar, Afganistan
sonras› oluﬂan olumsuz koﬂullarda, var gibi gözüken muhalefetin
de susmas›yla, kolayca baﬂar›labilmektedir.
Yenilgi, öncesinde ideolojik olarak kaybetmek demektir. Bütün
dünyada emperyalistlerin aralar›ndaki çeliﬂkilere ra¤men bir ve bütün olan ideolojik sald›r›y› baﬂlatabilmeleri ve dünyaya, yeni olan
‘terör’ konseptini dayatabilmeleri tesadüf de¤ildir. ‹ﬂçi s›n›f› ve sosyalist hareket aç›s›ndan sürmekte olan yenilgi dönemi, neden ‘terör’ çivisiyle perçinlenmiﬂtir; neden yeni bask› ve terör uygulamalar›, yasal düzenlemeleri ile birlikte yürürlü¤e sokulmuﬂtur? Bu sorunun yan›t› önemlidir.
Küreselleﬂme dönemi boyunca azg›nca artan eﬂitsizlik ve yoksulluk, bütün dünyan›n ezilenlerini ve merkez ülke iﬂçi s›n›flar›n› ayn› potada buluﬂturmuﬂ; nesnel olarak ç›karlar› bir olanlar, öznel olarak da ç›karlar›n›n birli¤i alg›lay›ﬂ›na ulaﬂma ﬂans›n› ve imkan›n›
kapitalizm tarihinde ilk kez yakalam›ﬂlard›r. Bunun sonucunda,
bütün dünyada her türlü yal›t›lm›ﬂl›k ve dolay›ma ra¤men, baﬂta
iﬂçi s›n›flar› olmak üzere bütün ezilenler, küreselleﬂme karﬂ›t› harekete gözlerini çevirmiﬂlerdir. Baﬂlang›çtaki belirsizlik ve s›n›f d›ﬂ›
konumlan›ﬂ hala sürmekle birlikte, bu hareket esas olarak kapitalizm karﬂ›t› olmak fikrini, sosyalizm pratiklerinin y›k›lmas›ndan
on y›l sonra sahneye yeniden sürmüﬂtür. S›n›fa ve parti fikrine
uzakl›¤›n› da sosyalizm pratiklerinin yükünü taﬂ›mak istememeleri getirmiﬂtir. Kapitalizmin ideolojik planda yanl›z kald›¤› ve tarihin sonu geldi¤i yan›lsamas›na, gerçek ve pratik darbeyi, sahneye
ç›kan küreselleﬂme karﬂ›t› hareket indirmiﬂtir.
Seattle’da 50 bin gösterici ile Amerika’daki ilk sahne al›ﬂ, AFL-
CIO’da örgütlü iﬂçilerin yo¤un kat›l›m› ile birlikte güçlü bir etki
yapt›. Bu etki daha sonra Avrupa’da sürecek eylemlere önemli bir
itki sa¤lad›. Washington, Davos, Cenova, Bologna, Prag, Nice ve
Porto Allegre, küreselleﬂme karﬂ›t› hareketin, kapitalizm karﬂ›t›
sloganlara evrildi¤i ve s›n›f›n zaman zaman a¤›rl›k koydu¤u eylemlere sahne oldu. IMF ve WTO’nun demokratikleﬂmesi taleplerinin
ileri sürüldü¤ü bu hareketlerin içinde, bunun ne kadar mümkün
oldu¤u da sorguland› ve hareket bu sorgulama içerisinde, nispi olarak da olsa, ideolojik dayanak, programatik ﬂekilleniﬂ ve s›n›fsal temeller konular›n› gündemine ald›. Zamanla içindeki aktif unsurlar›n bir çeﬂit özgürlük prati¤i olarak alg›lanman›n ötesine geçme
ﬂans› yakalad›: “... IMF ve WTO topant›lar›n› engellemeye çal›ﬂman›n çok büyük sembolik de¤eri olabilir, ancak bunu kapitalizmi
durdurman›n bir yolu olarak düﬂünmek çok tehlikeli bir yan›lsamadan öteye gidemeyecektir. Sonuçta yap›lan her ﬂey, her toplant›ya bir öncekinden daha iyi haz›rlanan polisle yaﬂanan ﬂiddetli bir
çat›ﬂmayla kaynay›p gidiyor. Bu arada ‘dünyan›n patronlar›’ kararlar›n› her ﬂart ve koﬂulda almaya devam ediyorlar. Semboller gerçek
bir içeri¤i temsil ettikleri zaman gerçekten uzun süreli etkili ve de¤erli olur.” (Roberto Sarti, “Küreselleﬂme Karﬂ›t› Hareketin Bilançosu”, Cosmopolitik 1)
‘Terör’ dönemi sald›r›s› esas olarak küreselleﬂme karﬂ›t› hareketin,
‘kapitalizme hay›r, kapitalizm öldürür’ sloganlar›n› daha s›k kullanmaya baﬂlamas›na denk getirildi. 11 Eylül sonras› ideolojik sald›r› ve merkez ülkelerde yasal demokratik çerçevenin daralt›lmas›,
do¤rudan bu hareketi karﬂ›s›na ald›¤› anlam›na geliyordu. G-8’lerin bundan sonraki toplant›s›n› New York’ta yapmas› ve toplant›
öncesi ikiz kuleleri ziyaret etmesi sürpriz olmayacakt›r.
Bu hareketin gösterdi¤i önemli bir ders ﬂudur: Kapitalizm karﬂ›s›nda lokal kazan›mlar sözkonusu olsa da, bunlar›n korunmas› enternasyonalist dayan›ﬂma olmadan mümkün de¤ildir. Kapitalizmin ideolojik kuﬂatmas›na karﬂ› ç›k›ﬂ, iﬂçi s›n›f› baﬂta olmak üzere
bütün ezilenleri kucaklayan bir nitelikte olmal›d›r. Bütün dünyada
24
25
SAVAﬁ VE TERÖR
KURTULUﬁ
oluﬂturulmas› ve üstünde hareket edilmesi gereken bir ideolojik
karﬂ› duruﬂ yarat›lmal› ve buna dair iliﬂkiler geliﬂtirilmelidir.
Türkiye’de komünistlerin yapmas› gereken, öncelikle böyle bir
karﬂ› duruﬂun oluﬂturulmas›na katk›da bulunmak ve bunun ülkede taﬂ›y›c›s› olmakt›r. Ülkede her tür demokratik hak ve özgürlük
mücadelesi içinde konumlanmak ve bunlar› iﬂçi s›n›f›n›n iktidar
mücadelesine tabi k›lmak, öncelikli görevlerdendir. ‹ﬂçi s›n›f› merkezli olarak ve bu zemin üzerinde kurulacak araçlar üstünden siyaset kitleselleﬂtirilmelidir. ‹deolojik ve politik hegemonyan›n arka
plan› bu zemine basarak oluﬂturulacakt›r. Ve ancak buradan baﬂlayan siyaseti kitleselleﬂtirme/toplumsallaﬂt›rma çal›ﬂmalar›n›n gerçekli¤i vard›r. ‹deolojik kuﬂatma buradan baﬂlan›rsa yar›lma ﬂans›
ve imkan›na sahiptir.
Güncel politik geliﬂmeler birbiri ard›na h›zla eklemlenirken, sosyalistlerin örgütsüzlükleri (ya da yeterince örgütlü olmamalar›), iﬂçi s›n›f› hareketinin, üstüne yönelmiﬂ sald›r› karﬂ›s›nda savunma
mevzilerini terk etmesi, ne yaz›k ki, analiz yapma durumundan siyaset yapma, siyasete müdahale etme düzeyine ç›k›lamamas›n› getiriyor. Siyasetin s›n›f temelinden kalk›larak kitlesel düzeye yükseltilmesi aﬂamas› ise, s›n›f merkezli politikalar›n, uzunca bir süredir
unutuldu¤u Türkiye’de olanakl› olmuyor.
‘S›n›f siyaseti yap›yoruz’ yan›lsamas›n›n devam etmesi, sosyalist
solun egemenler ve temsilcisi devlet karﬂ›s›ndaki yanl›ﬂ pozisyonlar›n›n sürmesini sa¤layacakt›r. Devlet, bir y›l› aﬂk›n bir süredir cezaevlerinde süren ölüm oruçlar›na ‘yok etme f›rsat› ç›kt›’ mant›¤›
ile yaklaﬂm›ﬂ ve hiç bir çözümü olanakl› k›lmam›ﬂt›r. ‘Her ﬂeyin üç
kap› üç kilit’ noktas›nda çözülebilme imkan› varken, devlet hala
ad›m atmamakta, çözümsüzlü¤ü dayatmaktad›r.
Türkiye’de ve dünyada, s›n›f mücadelesinin gerileme ve kay›plar›n›n bir an önce durdurulmas›, s›n›f›n örgütlülüklerinin, kazan›mlar›n›n geliﬂmesi temelinde karﬂ›lanmal›d›r. S›n›f mücadelesinin
yükselmesi, ayn› zamanda da komünizmi hedeflemesi, uzun ve sanc›l› bir süreci gerektirebilir. S›n›f mücadelesinin yükselmesi, ko-
münizme yöneliﬂi güçlendirecektir. Ayn› zamanda, iﬂçi s›n›f›n›n
komünist önderli¤inin ileri ç›kmas›n›n s›n›f mücadelesini daha da
geliﬂtirece¤i aç›kt›r. Komünizmle iﬂçi hareketinin bileﬂiminin yarat›lmas› ise, bir yandan komünist politik çizginin netçe ortaya
konmas›n›, di¤er yandan da iﬂçi s›n›f›n›n komünizmle donanm›ﬂ
önder kesiminin ortaya ç›kmas›n›, ç›kar›lmas›n› gerektirir. Bütün
bu süreçler tamamland›¤›nda, dünyada olumsuz gözüken koﬂullara
iradi müdahale mümkün olacak ve bir devrim için maddi ﬂartlar›n
ne kadar haz›r oldu¤u bir kez daha hayretle görülebilecektir.
26
27
KURTULUﬁ
Koﬂullar›, geliﬂimi, gerçekleﬂtirdikleri
EK‹M DEVR‹M‹
Yaﬂanan sosyalizm deneyimlerini aç›klayarak sosyalist
devrim teorisini geliﬂtirmek,
hedeflenen komünizmi daha
kesin çizgilerle belirginleﬂtirmek için gereksinilen çözümleme, Ekim Devriminin ürünü
yap›n›n, sosyalizm deneyiminin özelliklerinin saptanmas›n›n yan›s›ra, Ekim Devriminin
kendisinin niteli¤inin ve bu
devrimin nesnel ve öznel koﬂullar›n›n ele al›nmas›n› da
içermek durumundad›r.
SÜHA ILGAZ
kim Devrimi, kazan›mlar›yla, ürünü olarak kurulan toplumsal yap›yla,
yeryüzünün siyasi olarak yeniden biçimlendirilmesiyle bütün
bir yirminci yüzy›l dünya tarihini belirledi. Yenilgisiyle, kurulmas›n› sa¤lad›¤› toplumsal
yap›n›n y›k›lmas›yla, kay›plarla
da ﬂimdi yirmi birinci yüzy›l tarihini belirlemekte. Buna ba¤l›
olarak, sosyalizmin bir toplumsal politik alternatif haline gelmesini hedefleyen çabalar, Ekim
Devriminin, yol açt›¤› toplumsal yap›n›n ve yenilgisinin bütünlüklü bir de¤erlendirilmesi ve aç›klamas›n› gündemlerinin baﬂ›na
koymak zorunda.
E
29
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
Sosyalizmin yeniden y›¤›nsal alternatif olabilmesi, Ekim Devrimiyle giriﬂilen sosyalizm deneyiminin de¤erlendirilmesini, neyin
ve neden y›k›ld›¤›n›n kitleler önünde aç›klanmas›n› gerektiriyor.
Sosyalistlerin bu sorunun cevab›na sahip olmalar› bu aç›dan bir zorunluluk. Yenilgiden ders ç›kartmadan zafer kazanmak mümkün
olmad›¤› gibi, yaﬂanan sosyalizm deneyiminin eksik, kusur ve hatalar›n› kavray›p kendi öne sürdükleri sosyalizm projelerinde bunlar› aﬂmadan, sosyalistlerin ne kendilerini ne seslendikleri kitleleri
ikna etmeleri, sosyalizme kazanmalar› da mümkün de¤ildir.
Bu do¤rultuda bu de¤erlendirme, marksizmin, s›n›flar›n ortadan
kald›r›lmas›, sosyalist devrim üzerine temel önermelerine dayanarak tarihsel uygulamalar› ele almal›d›r. Koﬂullar ve gerçekleﬂtirilenler s›ralan›p bu pratik, teoride önerilmiﬂ olanlarla karﬂ›laﬂt›r›lmal›d›r. Bir taraftan teoriyle uyumlu olan pratik, teorik önermelerin do¤rulanmas› olarak saptan›rken, teoride önerilmiﬂ olanlarla çeliﬂen pratik de daha ayr›nt›l› olarak incelenmelidir. Teoriyle prati¤in bu çeliﬂmesi, bazen teorinin, genel düzeyde kalmas›na dayanan
bir yetersizli¤ini, ayr›nt›land›r›larak geliﬂtirilmesi gere¤ini gösterir. Bazen, koﬂullar›n zorlamas›yla geçici bir geri ad›m at›ld›¤› anlam›n› taﬂ›r. Bazen belirleyici olmasa bile, hedeflerden uzaklaﬂmaya, sapmaya iﬂaret eder. Belirli bir noktada ise, komünizm hedefine yönelmeyen, ona hizmet etmeyen, hatta ona karﬂ› bir prati¤i, di¤er bir ifadeyle ihaneti ortaya koyar.
Bu anlamda, de¤erlendirmenin baﬂlang›ç noktas›, önce teorideki
önermeler, sonra pratikteki uygulamalard›r. Teorik önermelerle çeliﬂen pratik uygulamalar, dönemlerinde ileri sürülürlerken getirilen teorik izahlar da göz önünde tutularak incelenmelidir. Sonuçta,
teorinin ayr›nt›land›r›lmam›ﬂl›klar›, yetersizlikleri, geçici geri çekilmeler, hedeften sapmalar, uzaklaﬂmalar, ilkesel tavizler, karﬂ›devrimci uygulamalar birbirlerinden ay›rt edilmelidir. Tarihin yaﬂanm›ﬂ olmas›, önermelerin yol açt›klar› sonuçlar›n da aç›kça ortaya ç›kmas› demektir. Bu bilgi, önermelerin de¤erlendirilmesi için
eﬂsiz malzeme sa¤lar. Örne¤in, belirli bir anda, iktidar›n varl›¤›n›
koruyabilmek için verilen bir taviz, onun karakterinin bozulmas›na yol aç›yorsa, söz konusu uygulamaya, iktidar›n korunmas›n› tehlikeye atmak pahas›na da olsa, baﬂvurulamayaca¤› art›k saptanabilir. Yaﬂanm›ﬂ tarihle bu sonuç ortaya ç›k›yorsa, içinde bulunulan
anda ne kadar zorunlu görünürse görünsün, ilkelerin terk edilmesine karﬂ›l›k gelen bir politika, ne pahas›na olursa olsun, uygulanmamal›d›r. Böyle saptamalara dayanarak da çözümleme, teoriyi, ayr›nt›land›rarak, geri çekilmelerin koﬂullar›n› daha iyi tan›mlayarak,
sapmalar›, ilkelerden uzaklaﬂmalar› daha kesin çizgilerle d›ﬂtalayarak, bunlara karﬂ› mücadeleyi güçlendirecek biçimde geliﬂtirerek
zenginleﬂtirmelidir.
Gereksinilen çözümleme, yaﬂanan sosyalizm deneyimlerini aç›klayarak sosyalist devrim teorisini geliﬂtirmeli, hedeflenen komünizmi daha kesin çizgilerle belirginleﬂtirmelidir. Bu çözümleme,
Ekim Devriminin ürünü yap›n›n, sosyalizm deneyiminin özelliklerinin saptanmas›n›n yan›s›ra, Ekim Devriminin kendisinin niteli¤inin ve bu devrimin nesnel ve öznel koﬂullar›n›n ele al›nmas›n› da
içermek durumundad›r. Ekim Devriminin niteli¤inin de¤erlendirilmesinin baﬂta gelen yan›, geliﬂimiyle, s›n›flar mücadelesinde
temsil etti¤i yerle, harekete geçirdi¤i kitlelerle ve gerçekleﬂtirdikleriyle bu devrimin s›n›fsal karakterinin saptanmas›d›r. Bu aç›dan,
onun iﬂçi s›n›f›n›n eseri oldu¤u ve ayn› zamanda da komünizmin
önderli¤inde gerçekleﬂti¤inin ortaya konmas› özellikle önem taﬂ›r.
Bu da, bir yandan Rusya’da iﬂçi s›n›f›n›n, maddi ve manevi geliﬂiminin, s›n›f mücadelesine, devrime kat›l›m›n›n, di¤er yandan da
onun devrimde önderi Bolﬂevik Parti’nin do¤uﬂunun, biçimlenmesinin, ideolojik, politik, örgütsel geliﬂiminin ve iﬂçi s›n›f›n›n önderli¤ini kazanmas›n›n üzerinde durmay› gerektirir.
30
31
RUSYA’DA DEVR‹MC‹ HAREKET VE RUSYA
SOSYAL-DEMOKRAT ‹ﬁÇ‹ PART‹S‹’N‹N DO⁄UﬁU
On dokuzuncu yüzy›ldan yirminci yüzy›la geçilirken Rusya’da,
bir yandan emperyalist bir nitelik kazan›rken, birçok di¤er yandan
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
da geri özellikler taﬂ›yan bir kapitalizm vard›. Sosyo-ekonomik yap› büyük ölçüde k›r a¤›rl›kl›yd›, nüfusun alt›da beﬂi tar›mla u¤raﬂ›yordu. Serflik biçiminde topra¤a ba¤›ml›l›k daha ancak 1861’de
kald›r›lm›ﬂt›. Köylüler büyük oranda az toprakl› ya da hiç topraks›zd›, toprak beylerine ba¤›ml›l›klar› baﬂka biçimler alt›nda sürüyordu.
Çarl›k, feodalitenin burjuvaziyle uzlaﬂmas›n› temsil eden bir devletti. A¤›r bir bask›, zulüm ve terörle hakimiyetini sürdürüyordu.
Ayn› zamanda sömürgeci bir devletti. Kendi halk›n›n, ezilenlerin
yan›s›ra çeﬂitli uluslar› da kölelik zincirleri içinde tutuyordu, bir
‘uluslar hapishanesiydi’.
‹ﬂçi s›n›f› oldukça küçüktü. Ama Rusya’da kapitalizmin Bat› Avrupa’dan daha geç bir tarihte geliﬂmesine ve zaman›n›n modern sanayisini geliﬂtirmesine ba¤l› olarak a¤›r sanayide yo¤unlaﬂm›ﬂt›.
Bu yüzden örgütlenme yetene¤i, toplumsal gücü ve a¤›rl›¤›, niceli¤ine oranla daha geliﬂkindi.
On dokuzuncu yüzy›l›n baﬂ›ndan itibaren fabrika iﬂçilerinin hareketleri görülüyordu. 1845’te hükümet grevcileri cezaland›rmak
için yasa ç›kartt›. ‹lk iﬂçi çevreleri 1870’lerin ortalar›nda oluﬂtu.
1875’te Güney Rusya ‹ﬂçileri Birli¤i, 1878’de Kuzey Rusya ‹ﬂçileri Birli¤i kuruldu. Bunlar sendikal örgütlenmelerdi. Ancak Bat›
Avrupa’da bulunmuﬂ, Sosyal-Demokrasiyle, marksizmle tan›ﬂm›ﬂ
iﬂçiler, sosyalizmi taﬂ›m›ﬂ, örgütlenmelerinin program›na yans›tm›ﬂlard›.
‹ﬂçi hareketinin marksizmle di¤er bir buluﬂmas› da kendi siyasi
geliﬂimleri içerisinde marksizmi benimseyen devrimciler arac›l›¤›yla oldu. Rusya’da devrimci hareketin tarihi, on dokuzuncu yüzy›l›n baﬂlar›ndan itibaren gözlenebilir. 1825’te Aral›k ayaklanmas›n› düzenleyen Dekabristler, aristokrat kökenden gelen ama Çarl›k despotizmine isyan eden devrimcilerdi. 1840’lar›n öne ç›kan
ak›m› radikalizm, ayd›nlanmac›l›k çizgisindeydi. 1860’lardan itibaren geliﬂen narodizm, halkç›l›k ise öncelikle ayd›n hareketiydi.
Suikast düzenleyerek köylü ayaklanmas›n› baﬂlat›p Çarl›¤› devir-
mek istiyorlard›. Suikastç› yöntemlerle baﬂar›l› olamay›nca
1870’lerde kitleci bir çizgi benimsediler. Halk›, köylüleri bilinçlendirmek, devrimci mücadeleye yöneltmek için yüz binlerce genç
köylere gitti. Bu s›rada narodnikler, köylülere ulaﬂabilmenin arac›
olarak iﬂçilerle iliﬂki kurup iﬂçiler aras›nda da çal›ﬂmaya baﬂlad›lar.
Ancak bütün çabalara ra¤men köylülerin sosyalizme kazan›lmas›,
devrimci eyleme giriﬂmesi sa¤lanamay›nca, 1880’lerden sonra narodnik hareket içinde terörist bir çizgi geliﬂti. Devrimci kahramanlar›n komplolarla, suikastlarla pasif y›¤›nlar›, halk› kurtarmas› ya
da terörün pasif kitleleri heyecanland›rma, uyand›rma arac› olarak
kullan›lmas› anlay›ﬂlar› ortaya ç›kt›.
Bu dönemde narodnik hareket içerisinde ‘kitleci’ ve ‘terörcü’ e¤ilimlerin ayr›ﬂmas› s›ras›nda, iﬂçiler aras›nda çal›ﬂma sürdürmekte
olan bir grup, Plehanov ve arkadaﬂlar›, farkl› bir do¤rultuya girdiler, marksizme yöneldiler. 1883’te Plehanov, Axelrod, Zasuliç, Deutsch, Ignatov, Eme¤in Kurtuluﬂu grubunu oluﬂturdular. Eme¤in Kurtuluﬂu grubu marksist eserleri Rusça’ya çevirip çeﬂitli çevrelere ulaﬂt›rd›. Marksist teoriyi savundu, narodizmle ideolojik hesaplaﬂmay›
gerçekleﬂtirdi. Program taslaklar› haz›rlad›. Eme¤in Kurtuluﬂu grubunun çal›ﬂmalar›, teorik biçimlenmeyi sa¤layarak Rusya’da marksist hareketin temellerini döﬂedi. Struve’nin baﬂ›n› çekti¤i ‘Legal
Marksizm’ de marksizmin narodizmden ayr›mlar›n›n çizilmesinde
rol oynad›.
Bu teorik temeller üzerinde marksist çevreler geliﬂti. Bu çevreler
e¤itim gruplar› oluﬂturarak iﬂçileri e¤itmekteydiler. Bu amaçla örne¤in Pazar okullar›n› da kullan›yorlard›. Bu çevrelerdeki iﬂçiler
yaln›zca politika de¤il, bilimler, tarih, toplum, her türlü konuya
iliﬂkin bilgi edinmek için büyük bir istek ve çaba içindeydiler. Propaganda çevreleri, çeﬂitli alanlarda bilgili, ayd›n iﬂçilerin ortaya
ç›kmas›n› sa¤lad›.
Propaganda az say›da iﬂçinin marksizmle e¤itilmesini gerçekleﬂtirebilirdi. Ama kitlelerle iliﬂki kurulmas›, y›¤›nlar›n harekete geçirilmesi, ajitasyonu gerektiriyordu. 1894’te, Martov ile daha son-
32
33
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
ralar› Yahudi ‹ﬂçiler Birli¤i (Bund) önderlerinden olan Kremer, birlikte yazd›klar› Ajitasyon Üzerine isimli broﬂürleriyle geniﬂ iﬂçi kitlelerinin harekete çekilmesinde fabrikalardaki ekonomik mücadelenin rolünü vurgulad›lar ve marksist hareketin, çal›ﬂmas›nda propagandadan ajitasyona geçmesinde etkili oldular. 1895’te, Lenin,
Martov ve yirmi, yirmi beﬂ kadar ayd›n ve iﬂçi, St. Petersburg ‹ﬂçi
S›n›f›n›n Kurtuluﬂu ‹çin Mücadele Birli¤i’ni kurdu. Derhal fabrikalardaki mücadeleyle iliﬂkilenmek ve mücadeleye önderlik edebilmek için a¤›r bask› alt›nda ve zorluklar ve k›s›tl›l›klar içerisinde çal›ﬂmaya baﬂlad›lar. Lenin, iﬂçileri terletinceye kadar fabrika koﬂullar› hakk›nda sorguluyordu. Bilgiler toplan›yor, iﬂçilerin mücadele
talepleri saptan›yordu. Yaz›lan bildiriler elle ço¤alt›l›p gizlice fabrikada da¤›t›l›yordu. 1895 sonunda, baﬂkalar›n›n yan›s›ra Lenin,
daha sonra Martov yakaland›lar. Ama harcanan emek boﬂuna de¤ildi. 1896’da, Mücadele Birli¤i, otuz bin tekstil iﬂçisinin grevine önderlik etti. St. Petersburg’daki bu çal›ﬂmalar›n da etkisiyle Rusya’n›n baﬂka yerlerinde de benzer Birlikler ve 1897’de de Bund kuruldu. 1898’de Bund ile St. Petersburg, Moskova, Kiev, Ekaterinoslav Mücadele Birlikleri ve Raboçaya Gazeta delegeleri, Rusya
Sosyal-Demokrat ‹ﬂçi Partisinin, kuruluﬂunun ilan edildi¤i 1.
Kongresinde bir araya geldiler. Ancak kongrenin hemen ard›ndan
bir kiﬂi hariç kongre delegeleri ve kongrede seçilen merkez komitesinin yakalanmas›, merkezi bir örgütlenme olarak partiyi ortadan
kald›rd›.
Parti, iﬂçi s›n›f›n›n ekonomik mücadelelerine önderlik eden yerel
örgütlerin toplam› durumuna düﬂmüﬂtü. Partinin iﬂçi s›n›f›n›n siyasi öncüsü olarak merkezi bir yap›ya kavuﬂmas›nda siyasi ajitasyonu öne ç›kartan Lenin, merkezi siyasi ajitasyonun organ› olarak ülke çap›nda yay›nlanacak gazete projesi geliﬂtirdi. Plehanov, Axelrod, Zasuliç, Lenin, Martov, Potresov, 1900’de ‹skra’y› ç›kard›lar.
‹skra siyasi gerçekleri teﬂhir ederken pratik olarak da yerel SosyalDemokrat örgütlerle iliﬂki kurarak bu örgütlerin merkezi bir yap›
içerisinde birleﬂtirilmesini savunuyordu. Lenin’in 1902’de yazd›¤›
Ne Yapmal›? da, yine bu do¤rultudaki çabalar›n önemli bir parças›
oldu. Çal›ﬂmalar, 1903’te, RSD‹P 2. Kongresinin toplanmas›yla sonucuna ulaﬂt›. Bu kongrede, Bolﬂevikler ve Menﬂevikler olarak yeni ayr›l›klar ortaya ç›kt›ysa da, kendilerini RSD‹P içerisinde sayan
yerel örgütler, art›k, iﬂçi s›n›f›na toplumsal siyasi mücadelelerde
önderlik eden, Rusya çap›nda tek bir merkezi partide birleﬂti.
Rusya Sosyal-Demokrat ‹ﬂçi Partisi’nin do¤uﬂu sürecinde geçirdi¤i aﬂamalar belirgin olarak saptanabilir: teorik biçimlenme, propaganda çevreleri, ekonomik ajitasyon, siyasi ajitasyon. Gelinen
noktadan yaﬂanm›ﬂ tarihe bakman›n avantaj›yla da, bu aﬂamalar›n,
hareketin o an karﬂ›s›nda bulunan sorunu aﬂmaya hizmet etmenin
yan›s›ra, tek yanl›l›klar›n›n, eksik b›rakt›klar› yanlar›n yol açt›¤› t›kan›kl›k ve sapmalara da iﬂaret edilebilir. Teorik biçimlenme, bütün bir hareketin üzerinde yükselece¤i temelleri yaratt›, döneminin
sosyalist hareketi narodizmden kopuﬂu sa¤lad›, marksizmin ayr›m
çizgilerini çekti. Bunun yan›s›ra, iﬂçi hareketinden giderek kopan,
hatta sonunda burjuva liberalizmine dönüﬂen ‘Legal Marksizm’
ak›m›na da yol açt›. Propaganda çevreleri, marksizmi ileri iﬂçilere
ulaﬂt›rd›, bir kuﬂa¤› marksizmle e¤itti. Ama bu çevrelerin çal›ﬂmalar›, iﬂçiler aras›nda uçurumlar oluﬂturmaya, bir grup ayd›n iﬂçinin
di¤er iﬂçileri küçümsemesine, onlardan kopup y›¤›nlara yabanc›laﬂmas›na kadar vard›. Ekonomik ajitasyon, marksistleri, iﬂçilerin y›¤›nlar›yla birleﬂtirdi, ekonomik mücadelelerinde onlar›n önderi haline getirdi. Bu s›rada ekonomik mücadelenin yerinin abart›lmas›,
daha do¤rusu marksistlerin görevinin bu ekonomik mücadeleye indirgenmesi, siyasi mücadeleyi ve önderli¤i küçümseyen ‘ekonomizm’ ak›m›n› geliﬂtirdi. Politik ajitasyonu çal›ﬂman›n belirleyici
yan› olarak öne ç›kart›rken siyasi örgütlenmenin profesyonel devrimci karakterinin vurgulanmas›, ekonomist e¤ilimin, kendili¤inden hareketin peﬂinden sürüklenmenin, yerel çal›ﬂmaya s›k›ﬂ›p kalman›n ve amatörlü¤ün aﬂ›lmas›nda yararl› oldu. Ama bu, ayn› zamanda, daha sonra parti komitelerinde iﬂçilerin yerinin küçümsenmesinde dayanak olarak kullan›ld›.
34
35
EK‹M DEVR‹M‹
Bu çerçevede tarihten ders ç›kartmak, komünist iﬂçi partisinin
oluﬂumunda, teorik biçimlenmenin, propagandan›n, ekonomik ajitasyonun ve siyasi ajitasyonun öne ç›kt›¤›, birbirini takip eden dönemlerin varl›¤›n› gündeme getirir. Ama bu herhalde, RSD‹P’in
geçirdi¤i aﬂamalar›n t›pat›p ayn› ﬂekilde bir model olarak al›nmas›
anlam›na gelmemelidir. Daha do¤rusu, yaﬂanm›ﬂ tarihin temel
yanlar›n›n yan›s›ra, o an için ayr›nt› kabul edilen yanlardaki eksiklerin ilerde yol açt›¤› sonuçlar› görmek, dönemin gerektirdi¤i ana
do¤rultuyu yakalarken ikincil sorunlar›n da ihmal edilmedi¤i daha
dengeli ve sa¤l›kl›, dolay›s›yla daha geliﬂkin bir yaklaﬂ›m› da sa¤lar. Bu anlamda önerilen, geçmiﬂin kaba bir ﬂekilde aynen tekrar›
de¤il, ondan ç›kart›lan derslerle daha ilerisinin gerçekleﬂtirilmesi
olur.
K›saca özetlemek gerekirse, RSD‹P, birkaç yan›n özgün bir bileﬂimiydi. Öncelikle iﬂçi hareketinin geliﬂimine ve onunla kurulan
ba¤lara dayan›yordu. 1875’lerde, sendikal nitelikli olmakla birlikte programlar›na sosyalizmi alan iﬂçi birlikleriyle baﬂlayan örgütlenmeler, 1895’lerde ‹ﬂçi S›n›f›n›n Kurtuluﬂu ‹çin Mücadele Birlikleriyle sürdürülmüﬂtü. Öte yandan, Çarl›k despotizmi yüzünden
yurtd›ﬂ›nda sürgünde bulunan devrimciler, uluslararas› hareketle
iliﬂkide olmuﬂ, literatürü tercüme ederek marksizmi Rusya’ya taﬂ›m›ﬂt›. Ayr›ca Rusya’daki güçlü devrimci gelenek de marksist hareketi beslemiﬂ, onun geliﬂiminde narodizmin kahramanl›k, fedakarl›k, davaya inanç gibi olumlu özelliklerinin de etkisi olmuﬂtu.
Sonuç olarak, o dönemin sosyalist hareketleri göz önüne al›nd›¤›nda, marksizm, narodizmden koparak do¤du, kendisini ay›rd›.
Bu hareketlerden, sosyalizmin iktidar›, sosyalist devrim anlam›nda
devrimi gerçekleﬂtirmeyi baﬂaran ise, bütün kahramanl›¤›na ve
Çar’› bile öldürecek kadar hedeflerine ulaﬂmas›na ra¤men narodizm
de¤il, marksizm oldu. Bu baﬂar›da önemli bir pay›, marksizmin bilimsel bir çözümlemeyle iﬂçi s›n›f›na dayanmas›n›n yan›s›ra, Lenin’in o zamanki sözlerinde somutlanan ve oluﬂumunda devrimi
gerçekleﬂtirmek üzere haz›rlanmay› önüne koyan parti anlay›ﬂ›nda
36
KURTULUﬁ
bulmak yanl›ﬂ olmaz:
“Biz her zaman günlük çal›ﬂmam›z› yapmal›y›z ve her zaman her
duruma haz›r olmal›y›z, çünkü çok s›kl›kla bir patlama döneminin ne
zaman yerini bir durgunluk dönemine b›rakaca¤›n› önceden kestirmek hemen hemen olanaks›zd›r. Bu de¤iﬂmeleri önceden görebildi¤imiz hallerde de, bu öngörüden örgütümüzü yeniden yap›land›rmak
için yararlanamay›z; çünkü otokratik bir ülkede böyle de¤iﬂiklikler
ﬂaﬂ›lacak bir h›zla meydana gelir ve bazen çar›n yeniçerilerinin bir gecelik bask›n›yla olur. Ve devrimin kendisi de hiçbir biçimde (görünüﬂe göre Nadejdin’lerin sand›¤› gibi) tek bir eylem olarak de¤il, dizi
halinde az çok güçlü patlamalar›n, h›zla az çok tam durgunluk dönemlerinin yerini almas› olarak düﬂünülmelidir. Bundan ötürü, parti
örgütümüzün faaliyetinin baﬂl›ca içeri¤i, bu faaliyetin odak noktas›,
en güçlü patlamalar döneminde oldu¤u gibi en tam durgunluk döneminde de mümkün ve mutlaka gerekli çal›ﬂma olmal›d›r, yani Rusya’n›n bir ucundan bir ucuna birbiriyle ba¤lant›l›, yaﬂam›n bütün
yönlerini ayd›nlatan, ve y›¤›nlar›n olabildi¤ince geniﬂ katlar› aras›nda
yürütülen siyasal ajitasyon çal›ﬂmas› olmal›d›r. Ama öyle bir çal›ﬂma,
bugünün Rusya’s›nda, s›k s›k yay›nlanan bütün Rusya için bir gazete
olmadan düﬂünülemez. Bu gazete çevresinde kurulacak olan örgüt, buna katk›da bulunanlar›n (sözcü¤ün geniﬂ anlam›yla, yani gazete için
çal›ﬂanlar›n tümünün) örgütü, a¤›r devrimci ‘çöküﬂ’ dönemlerinde
partinin onurunu, sayg›nl›¤›n› ve süreklili¤ini korumaktan, ulus çap›ndaki silahl› ayaklanmay› haz›rlamaya, zaman›n› saptamaya ve gerçekleﬂtirmeye kadar her ﬂeye haz›r olacakt›r.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 5,
s. 514; Ne Yapmal›?, s. 214)
Her koﬂula haz›rl›kl› olmay›, durgunluk dönemlerinde de, patlama dönemlerinde de mümkün ve gerekli olan ayn› gündelik çal›ﬂmay›, siyasi gerçekleri aç›klama kampanyas›n› sürdürmeyi savunan
Lenin, böyle örgütlenen partinin silahl› ayaklanmay› gerçekleﬂtirmesini, Ekim Devriminden on beﬂ y›l önce, bu sözlerle öngörüyor
ve hedefliyordu.
37
EK‹M DEVR‹M‹
1905 DEVR‹M‹’NDEN 1917’YE
KURTULUﬁ
RSD‹P’in iﬂçi s›n›f›n›n siyasi temsilcisi ve önderi olarak ortaya
ç›kt›¤› dönem, ayn› zamanda bir devrimci yükseliﬂ dönemiydi. ‹ﬂçilerin grevleri, köylülerin toprak mücadeleleri, ö¤rencilerin gösterileri giderek art›yor, yayg›nlaﬂ›yor ve Çarl›k rejimiyle aç›k çat›ﬂmalara dönüﬂüyordu. Bu s›rada Rus-Japon savaﬂ›nda Çarl›¤›n yenilgisi, maddi ve manevi koﬂullar› a¤›rlaﬂt›rd›. Sefalet, hoﬂnutsuzluk, öfke, toplumu patlama noktas›na getirdi. Ocak 1905’te, St.
Petersburg’un en büyük fabrikas› Putilov’da baﬂlayan grev, bütün
ﬂehre yay›ld›, genel greve dönüﬂtü. ‹ﬂçilerin, taleplerini Çar’a iletmek için Papaz Gapon öncülü¤ünde Saray’a yapt›klar› yürüyüﬂe
Çar’›n cevab›, iﬂçilere ateﬂ açmak oldu. ‘Kanl› Pazar’ olarak adland›r›lan ve Çar’›n geriye kalan toplumsal sayg›nl›¤›n› da y›karak
1905 Devriminde bir dönüm noktas› özelli¤ini kazanan bu katliamda, binden fazla iﬂçi öldürüldü.
‘Kanl› Pazar’, devrimci mücadelenin yükselmesine neden oldu.
Grevler bütün Rusya’ya yay›ld›, politik bir nitelik ald›. ‹ﬂçiler soka¤a döküldü, barikatlar kurup silahl› çat›ﬂmalara giriﬂti. ﬁehirlerde iﬂçilerin mücadeleleri, k›rlarda köylüleri harekete geçirdi. Köylüler toprak beylerine isyan etmeye, topraklara, çiftliklere el koymaya baﬂlad›lar. Devrimci yükseliﬂ orduyu da etkiledi. ‹syan eden
denizciler ele geçirdikleri Potemkin z›rhl›s›yla devrim saflar›na
geçtiler.
Sonbahara kadar devrimci dalga daha da yükselmiﬂti. Ekim’de
politik genel grev bütün Rusya’y› sarm›ﬂt›. Bu mücadele içerisinde
ilk defa Sovyetler do¤du. St. Petersburg ‹ﬂçi Delegeleri Sovyetleri,
grev komiteleri olarak oluﬂmuﬂtu. Öte yandan da, potansiyel iktidar organlar› olarak politik karakterleri ortaya ç›kt›. ‹lk anda partiye alternatif, rakip olarak görüldükleri için, Sosyal-Demokrat program› kabul edip partiye ba¤lanmalar› bile talep edildi. Sonra iﬂçi s›n›f›n›n politik mücadelesindeki özgün yerleri görüldü.
Aral›k 1905’te, Moskova iﬂçileri silahl› ayaklanma baﬂlatt›lar.
Ancak St. Petersburg ve di¤er ﬂehirlerin iﬂçileri, hemen Moskova
iﬂçilerini takip etmediler. Baﬂka ﬂehirlerdeki ayaklanmalar daha geç
ortaya ç›kt›. Köylülü¤ün politik bilinci ve mücadelesi de henüz
Çarl›¤a karﬂ› ayaklanma düzeyine ulaﬂmam›ﬂt›. Bunun da etkisiyle
iﬂçiler askeri birlikleri yanlar›na çekmeyi baﬂaramad›lar. Baﬂka bir
gücün karﬂ›s›na dikilip engellemedi¤i Çarl›k rejimi, St. Petersburg
ve di¤er yerlerden getirdi¤i askeri güçle Moskova’daki ayaklanmay› kan dökerek ezdi. Moskova ayaklanmas›n›n yenilmesinden sonra devrimci dalga çevreye do¤ru yay›lmaya devam etti. Ama art›k
öncüsü yenilen devrimin yenilgisi de kaç›n›lmazlaﬂm›ﬂt›. Yenilmesine ra¤men 1905 Devrimi, tarihte ilk defa Sovyetleri yaratt›¤› gibi, dersleriyle de 1917’deki zaferi olanakl› k›ld›.
Marksist hareketin demokratik devrim sorunu karﬂ›s›ndaki tutumu 1905 Devrimi s›ras›nda somutland›. Menﬂeviklerin ‘burjuvazinin iktidar›’, Lenin ve Bolﬂeviklerin ‘iﬂçi s›n›f›n›n önderli¤inde iﬂçi
s›n›f› ve köylülü¤ün devrimci-demokratik iktidar›’, Trotski’nin
‘köylülü¤ün destekledi¤i iﬂçi s›n›f› iktidar›’ biçiminde ifade ettikleri yaklaﬂ›mlar, bu konudaki temel ayr›mlar› çizdi. Bolﬂevikler daha sonraki siyasi mücadelelerinin hedeflerini de 1905 Devriminde
ald›klar› tutuma dayand›rd›lar. 1917’ye do¤ru ilerleyen y›llar boyunca, siyasi çal›ﬂmalar›nda, programlar›na dayand›rd›klar› üç ana
madde olarak, ‘demokratik cumhuriyet’, ‘sekiz saatlik iﬂgünü’ ve
‘toprak beylerinin topraklar›na el konmas›’ taleplerini ileri sürdüler.
1905 Devrimi, partinin örgütlenmesi aç›s›ndan da bir s›çramaya
neden oldu. Devrimci dalgan›n yükseliﬂi, y›¤›nlar›n devrimci mücadeleye at›l›ﬂ› s›ras›nda, öncü parti ayn› zamanda kitle partisine
dönüﬂtü. ‹ﬂçi s›n›f›n›n partiyi y›¤›nsal olarak desteklemesinin yan›s›ra, partinin saflar›na da iﬂçiler doldu. ‹ﬂçilerin say›s›na oranla ayd›nlar o kadar küçük bir az›nl›k kald›lar ki, iﬂçiler bildiri yazd›racak ayd›n bulmakta zorluk çekiyorlard›!
Sonuç olarak 1905 Devrimi, devrimci dalgan›n her yerde ayn›
anda yükselmemesinin sonucu olarak yenildi. Devrimin öncüsü iﬂçi s›n›f›n›n ileri kesimleri ayakland›¤›nda, di¤erleri henüz ayaklan-
38
39
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
mam›ﬂt›, köylülük ayaklanmaya haz›r de¤ildi. Devrim dalgas› merkezden çevreye ulaﬂt›¤›nda, öteki kesimler devrimci mücadeleye
girdi¤inde, öncü yenilmiﬂ, geri çekiliyordu. 1917’de de bunlar
gündeme geldi¤inde, 1905’in dersleri, devrimci taktikler aç›s›ndan
yol gösterici oldu.
1907’den itibaren, devrimin merkezdeki yenilgisinin ard›ndan
yay›ld›¤› çevrede de yenilgisinden sonra, bir gericilik dönemi hakim oldu. Çar’›n bakan› Stolipin’in ad›yla an›lan bu dönemde, en
a¤›r bask› ve terör ile toplumsal ve siyasi yap›da gerçekleﬂtirilen reformlar iç içe geçti. Bask›ya, zulme, sömürüye, Çarl›k despotizmine karﬂ› ayaklanan iﬂçilerin, köylülerin kanl› bir ﬂekilde ezilmesi temeli üzerinde, devrimin yenilgisi temeli üzerinde gerçekleﬂtirilen
reformlar, ayn› zamanda burjuvazinin, burjuva devriminin karﬂ›s›nda Çarl›¤›n yan›nda yer almas›n›, feodalite-burjuvazi uzlaﬂmas›n› ve burjuvazinin devlet iktidar›ndan pay almas›n› temsil ediyordu. Bu toplumsal ve siyasi ortam›n sa¤lad›¤› zemin üzerinde, kapitalist geliﬂme de büyük bir h›z kazand›.
Bolﬂevikler, devrim mücadelesinin yükseliﬂi içerisinde, Çarl›¤›n
bu mücadeleyi yavaﬂlat›p durdurabilmek için bir taviz olarak ileri
sürdü¤ü meclis olan Duma’y› boykot etmiﬂler, devrim mücadelesini daha da yükseltmiﬂlerdi. Devrimin yenilgisinden sonra ise, Bolﬂevikler Duma’ya girerek siyasi gerçekleri aç›klamada Duma’dan
da bir kürsü olarak yararlanm›ﬂlard›r. Bir bak›ma, sendikalar›n yasad›ﬂ› oldu¤u devrim öncesi dönemde, yasallaﬂt›r›lmalar› için yükseltilen mücadeleyi sapt›rmak için polis ﬂefi Zubatov taraf›ndan
kurdurulan sendikalardan da, mücadelenin y›¤›nsallaﬂt›r›lmas›nda,
sendikalar›n yasallaﬂt›r›l›p yayg›nlaﬂt›r›lmas›nda ve böylece s›n›f
mücadelesinin yükseltilmesinde yararlan›ld›¤› gibi.
Yenilgi y›llar›nda gericilik, ideolojik düzeyde de, devrimci düﬂüncelerden, marksizmden uzaklaﬂma, çeﬂitli idealist, bireyci ak›mlar›n yayg›nlaﬂmas› olarak kendini gösterdi. Bu yöneliﬂin örgütsel
düzeydeki ifadesi ise, örgütlenmekten, özellikle yasad›ﬂ› örgütten,
partiden uzaklaﬂma, tasfiyecilikti. Bolﬂevikler, bu dönemde tasfiye-
cili¤e, yasalc›l›¤a karﬂ› mücadelelerini sekterizme, ültimatomculu¤a karﬂ› mücadeleyle birleﬂtirdikleri gibi, kendi örgütlülüklerini de
bir üst düzeye ç›kartarak tasfiyeci oportünizmle aralar›ndaki ayr›m
çizgilerini art›k kesin bir biçimde çizdiler. 1912’de Prag’da toplad›klar› Alt›nc› Parti Konferans›yla, ‘tasfiyecilerin tasfiyesini’ ve dolay›s›yla Bolﬂevik Parti’nin oportünizmden ba¤›ms›zl›¤›n› nihai
olarak ilan ettiler.
1911’den itibaren mücadele yeniden yükseliﬂe geçti. Bu s›rada
kapitalist sanayi de durgunluktan ç›km›ﬂ, h›zla büyüyordu. ‹ﬂçi s›n›f›n›n geliﬂmesi de h›zl› oldu¤u gibi, daha önemlisi, büyük fabrikalarda yo¤unlaﬂm›ﬂt›. ‹ﬂçilerin yar›dan fazlas› büyük iﬂyerlerinde
çal›ﬂ›yordu.
Nisan 1912’de, grevci Lena alt›n madeni iﬂçilerinin bar›ﬂç› gösterisine Çarl›k güçlerinin ateﬂ açt›¤› ve yaralanan ya da ölen iﬂçilerin say›s›n›n 500’ü buldu¤u katliam, y›¤›nsal protestolara yol açarak devrimci mücadelenin yeniden yükselmesinde dönüm noktas›
oldu. Grevler aç›kça siyasi, devrimci bir nitelik ald›. 1914’e gelindi¤inde, y›l›n ilk yar›s›nda bir buçuk milyona yak›n grevci iﬂçiden
bir milyonu aﬂk›n› siyasi grevdeydi.
Bu dönemde Bolﬂevik Parti, kitle partisi oldu, iﬂçi s›n›f›n›n y›¤›nlar›n›n deste¤ini kazand›. Bunda en büyük rolü, 22 Nisan (5
May›s) 1912’de ç›kart›lan gündelik iﬂçi gazetesi Pravda oynad›. ‹ﬂçiler, maddi, manevi Pravda’ya sahip ç›kt›lar, aralar›nda toplad›klar› paralarla gazeteyi finanse ettiler, mektuplar›yla, yaz›lar›yla beslediler, toplat›lmaktan kaç›r›p fabrikalarda da¤›t›m›n› yapt›lar, tutuklanan yaz› iﬂleri müdürleri yerine yenilerini sa¤lad›lar. Pravda
gerçek bir iﬂçi gazetesi oldu. Bolﬂevikler, iﬂçi s›n›f›n›n siyasi olarak
aktif kesiminin ço¤unlu¤unu kendi taraflar›na kazand›lar. 1914’te,
Bolﬂevik bas›n için 5600, Menﬂevik bas›n için 1400 kadar para toplayan iﬂçi grubu vard›. Bolﬂevikler, gazetenin yasakland›kça yeni
bir isimle ç›kart›ld›¤› bu mücadeleler içerisinde, iﬂçi s›n›f›n›n y›¤›nlar›n›n da deste¤ini kazan›yordu. Art arda sendikalar›n, sigorta
birliklerinin, derneklerin, klüplerin, iﬂçi üniversitelerinin, iﬂçi s›n›-
40
41
EK‹M DEVR‹M‹
f›n›n çeﬂitli y›¤›n örgütlerinin yönetimlerini Bolﬂevikler ald›.
KURTULUﬁ
ﬁUBAT DEVR‹M‹’NDEN EK‹ME
Savaﬂ y›¤›nlara, ölüm, açl›k, sefalet getirdi. Cephede al›nan yenilgiler, baﬂar›s›zl›klar, Çarl›¤a karﬂ› tepkileri art›rd›, isyan› ateﬂledi.
1917 y›l›, ‘Kanl› Pazar’› anmak için yap›lan 9 Ocak greviyle baﬂlad›. Genel grev düﬂüncesi, 1905’teki gibi yay›l›yordu. 18 ﬁubatta
Putilov iﬂçileri greve gitti. 23 ﬁubat (8 Mart) Emekçi Kad›nlar Günü dolay›s›yla kad›n iﬂçilerin yapt›klar› grev, 25 ﬁubatta genel po-
litik greve dönüﬂtü. 26 ﬁubatta çat›ﬂmalar ç›kt›, ayaklanma baﬂlad›. 27 ﬁubatta askerlerin ateﬂ açmay› reddetmeleri ve iﬂçilerin yan›na geçmeleri, çat›ﬂman›n kaderini belirledi. ﬁubat Devrimi, ‘ekmek, bar›ﬂ, özgürlük’ sloganlar› alt›nda zafere ulaﬂt›, Çarl›k devrildi.
ﬁubat Devrimi, beklenmedik bir biçimde, aniden ve kendili¤inden oldu. Savaﬂ boyunca, ﬂovenizm iﬂçi s›n›f›n› da etkisi alt›na alm›ﬂt›. Devrimi gerçekleﬂtiren Petrograd’ta iﬂçiler, Bolﬂeviklerin de¤il, Menﬂeviklerin ve Sosyalist-Devrimcilerin destekçisiydiler. Bolﬂevik Parti, ﬁubat devriminin önderi olmad›¤› gibi, onu önceden
görmemiﬂti de. Lenin, k›sa bir süre önce ‹sviçre’de, devrimi görmek için ömürlerinin yetmeyebilece¤ini anlat›yordu.
1905’in tecrübesi, devrimin h›zl› zaferinde büyük rol oynam›ﬂt›.
Hemen yine Sovyetler do¤du. Ancak Sovyetlerde, Menﬂevikler ve
Sosyalist-Devrimciler ço¤unluktu ve iktidar› da Geçici Hükümete
b›rakt›lar. Asl›nda Geçici Hükümetin kendi ordusu, polisi, bask›
araçlar›, iktidar organlar› yoktu; ama söz konusu sosyalist partilerin
iﬂçi s›n›f› ve y›¤›nlar›n ço¤unlu¤unun deste¤ine sahip olmalar› ve
yürüttükleri burjuvaziyi takip etme politikalar›, gerçek iktidar gücüne sahip Sovyetlerin kendi elleriyle iktidar› Geçici Hükümete
vermesi sonucunu do¤uruyordu.
1905 Devrimi s›ras›nda, burjuva demokratik devrim karﬂ›s›nda
üç programatik tutum belirginleﬂmiﬂti. ﬁubat Devriminin bu tutumlar›n de¤erlendirilmeleri aç›s›ndan da ele al›nmas› gerekir. Çarl›¤› devirenler Petrograd iﬂçileri ve askerlerdi, ama iktidar› Geçici
Hükümete, burjuvaziye teslim etmiﬂlerdi. Bu, Trotski’nin önerdi¤i ‘köylülü¤ün destekledi¤i proletarya diktatörlü¤ü’ de¤ildi. Öte
yandan, Lenin’in savundu¤u ‘proletaryan›n ve köylülü¤ün devrimci-demokratik diktatörlü¤ü’ de de¤ildi. Olsa olsa, Menﬂeviklerin
‘burjuva demokratik devrimin burjuvaziyi iktidara getirmesi’ yaklaﬂ›m›na uygun bir durum söz konusuydu. Bir bak›ma, bu görüﬂün
sahiplerinin y›¤›nlar üzerindeki hakimiyeti, tarihsel geliﬂmenin de
bu do¤rultuda olmas›na neden olmuﬂtu. Ama bir bütün olarak ge-
42
43
“1914’ün baﬂ›nda, partimiz kelimenin geniﬂ anlam›yla iﬂçi s›n›f›n›n
önderli¤ini alm›ﬂt›.” (Zinovyev, Bolﬂevik Partisi Tarihi, s. 181)
Devrimci hareketin yükseliﬂini 1914’te ç›kan emperyalist savaﬂ
durdurdu. Daha do¤rusu sonradan güçlü bir biçimde patlamak
üzere geciktirdi. Emperyalist savaﬂ ayn› zamanda, sosyalist hareketteki ayr›mlar›, somut olarak, temsil edilen s›n›fsal ç›karlar zemininde belirginleﬂtirdi, saflar› birbirinden ay›rd›. Emperyalist burjuvazilerin ‘kendi’ iﬂçi s›n›flar›n›, halklar›n› savaﬂa sürdü¤ü, iﬂçileri,
emekçileri birbirlerine karﬂ› dövüﬂtürdü¤ü bu savaﬂta oportünizm,
sosyal-yurtsever çizgide ‘kendi’ burjuvazilerinin saf›nda yer ald›, iﬂçi s›n›f›na aç›kça ihanet etti. Menﬂevikler, hemen hemen bütün 2.
Enternasyonal partileri gibi, sosyal-ﬂoven bir tutum ald›lar. Enternasyonalizmi esas olarak tek baﬂlar›na savunan Bolﬂevikler ise, 2.
Enternasyonal’in çöküﬂü ve yeni bir enternasyonalin gere¤ini saptarken, savaﬂ› iç savaﬂa dönüﬂtürme politikas› çerçevesinde, ‘kendi’
emperyalist burjuvazilerinin savaﬂta yenilgisi do¤rultusunda, cephede, askeri birlikler aras›nda bozguncu ajitasyon yürütüyorlard›.
O koﬂullarda, bir yandan vatan hainli¤iyle cezaland›r›lmak, bir
yandan ﬂovenizmin azmas› ve iﬂçi s›n›f› saflar›nda da hakimiyeti yüzünden y›¤›nlardan tecrit olmakla karﬂ› karﬂ›yayd›lar. Fakat Bolﬂevikler, yaln›zca hareketin yükseldi¤i dönemlerde de¤il, maddi ve
manevi aç›dan en a¤›r koﬂullar alt›nda da, iﬂçi s›n›f›n›n ç›karlar›na
sad›k kal›p bunun gerektirdi¤i politik çizgiyi tavizsiz savunarak iﬂçi s›n›f›n›n önderli¤ini hak ettiler ve kazand›lar.
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
liﬂmeler, tersinden de olsa, Bolﬂeviklerin, hem demokratik devrimin sonuna kadar tamamlanmas› hem de en h›zl› biçimde sosyalist
devrime geçilmesi bak›m›ndan, proletaryan›n önderli¤ini öne ç›kartan programatik yaklaﬂ›m›n› do¤rulad›.
Ortaya ç›kan ‹ﬂçi ve Asker Delegeleri Sovyetleri, proletarya ve
köylülü¤ün ittifak›n›n, iktidar› ellerinde tutmalar› halinde de proletarya ve köylülü¤ün devrimci-demokratik diktatörlü¤ünün ifadesiydi. Sorun Sovyetlerde ve hatta iﬂçi s›n›f› üzerinde küçük-burjuva hakimiyetiydi. Sovyetlerde Menﬂeviklerin ve Sosyalist-Devrimcilerin ezici biçimde ço¤unluk olmalar›, devrimde, iﬂçi s›n›f›n›n
y›¤›nsal kat›l›m›na ra¤men, küçük-burjuva hakimiyetinin ifadesi
ve proletaryan›n hegemonyas›n›n bulunmamas›n›n göstergesiydi.
Bu durumda, tam da Lenin’in 1905’te ileri sürdü¤ü gibi, küçükburjuva tav›r, burjuvazinin kuyru¤una tak›ld›, iktidar› burjuvaziye
verdi. Burjuvazi ise, yine Lenin’in öngördü¤ü gibi, en çok, y›¤›nlardan, devrimin ilerlemesinden korkuyordu; Çarl›¤›n y›k›lm›ﬂ olmas› ona yetip de artm›ﬂt› bile ve ne burjuva partiler, ne de bunlar
y›¤›nlar karﬂ›s›nda teﬂhir oldu¤u ölçüde yine burjuvazi ad›na hükümete gelen küçük-burjuva partiler, burjuva devriminin hiçbir sorununu çözmediler, y›¤›nlar›n acil taleplerini gerçekleﬂtirmediler.
Devrimde proletaryan›n önderli¤inin sa¤lanamamas›, onun tamamlanamamas›n›, tutars›z, güdük kalmas›n› getirdi.
Lenin, bu koﬂullarda, iﬂçi s›n›f›n›n küçük-burjuva hakimiyetini
k›rmas›n›, ba¤›ms›zl›¤›n›, hegemonyas›n› öne ç›kart›yordu. Geçici
Hükümetin desteklenmemesini ve ‘Bütün ‹ktidar Sovyetlere’ slogan›n› öneriyordu. Bolﬂevik Partisi içinde Kamenev gibi, bunun
sosyalist devrim önermek oldu¤unu, halbuki henüz burjuva devriminin tamamlanmad›¤›n› söyleyenlere karﬂ› Lenin, iktidar›n burjuvaziye geçmesi anlam›nda, bu ölçüde burjuva devriminin tamamland›¤›n› söylüyor ve baz› devletleﬂtirmeler de dahil ileri sürdü¤ü önlemlerin sosyalizmin baﬂlat›lmas› olmad›klar›n›, bunlar›n,
sosyalizme do¤ru ilk ad›mlar› oluﬂturmakla birlikte, y›¤›nlar›n
mevcut andaki acil taleplerine karﬂ›l›k gelmelerine dayanarak ileri
sürülmelerini savunuyordu. Tezlerinin ço¤unlu¤u, Lenin Rusya’ya
döndükten sonra, Nisanda toplanan Bolﬂevik Parti Konferans›nda
kabul edildi.
‘‹kili iktidar’ olarak bilinen özgül durum, en demokratik burjuva cumhuriyetinden çok daha demokratik bir ortam sa¤l›yordu. Bu
demokratik ortam içerisinde aç›k s›n›f mücadelesi en geliﬂkin ifadelerini kazand›, en üst boyutlara t›rmand›. Bütün siyasi ak›mlar,
savunduklar› tutumlar, hizmet ettikleri ç›karlar ve temsil ettikleri
s›n›flar en belirgin biçimde ortaya ç›kt›. En üst düzeydeki politik
mücadelenin bu zenginli¤i içerisinde, baﬂta iﬂçi s›n›f› olmak üzere,
y›¤›nlar›n bilinç ve örgütlenmeleri köklü bir de¤iﬂim ve dönüﬂüm
geçirdi.
‹kili iktidar ifadesinin dayand›¤› yanlardan Sovyetler, ‹ﬂçi ve Asker Delegeleri Sovyetleri biçimindeydi. Askerler, ço¤unlukla köylü kökenli olduklar› için ‘üniforma içinde köylüler’ olarak niteleniyordu. Sovyet sisteminin temeli fabrikalarda, iﬂyerlerinde delegeler
seçilmesiydi. ‹stenildi¤i zaman yenilenen bu seçimler, tabandaki siyasi tercih de¤iﬂikliklerinin Sovyetlere yans›mas›n› sa¤l›yordu. Sovyetlerin karﬂ›s›ndaki yan olan Geçici Hükümet de, s›n›flar›n ve
temsilcileri partilerin iktidara geçtiklerinde gerçek yüzlerinin h›zla kitlelerin gözünde aç›¤a ç›kmas›na ba¤l› olarak de¤iﬂim geçirdi.
Önce monarﬂistler, sonra burjuvazi ve temsilcisi Kadetler, daha
sonra da küçük-burjuva partileri Sosyalist-Devrimciler ve Menﬂevikler, s›rayla hükümette yer ald›lar, y›¤›nlar›n talepleri ad›na iktidara gelip bu talepleri yerine getirmeyerek temsil ettikleri gerçek
s›n›f ç›karlar›n› ortaya koydular.
Devrim, ‘ekmek, bar›ﬂ, özgürlük’ sloganlar› alt›nda gerçekleﬂmiﬂti. Y›¤›nlar›n acil talepleri, emperyalist savaﬂ›n son bulmas›, savaﬂ›n neden oldu¤u ekonomik y›k›mdan kurtulmak ve toprakt›.
Buna karﬂ›l›k, bütün hükümetler ise savaﬂ› sürdürüyor, y›¤›nlar›n
taleplerini yerine getirmeyip bunlar› Kurucu Meclise havale ediyordu. Y›¤›nlar›n mücadelesi de giderek yükseliyordu. Haziranda
1. Sovyetler Kongresi topland›¤›nda hâlâ 822 delegeden 285’i Sos-
44
45
KURTULUﬁ
yalist-Devrimci, 248’i Menﬂevik ve ancak 105’i Bolﬂevik’ti. Ama
kongre s›ras›nda yap›lan sokak gösterilerinde Bolﬂeviklerin sloganlar› hakim oldu. Art›k iﬂçi s›n›f›n›n öncüsü, Bolﬂeviklerin politikalar›n› destekliyordu.
Temmuzda Petrograd’›n Viborg semtinde iﬂçi s›n›f›n›n en ileri
kesimi silahl› ayaklanmaya giriﬂti. Bolﬂevik Parti, 1905 Devrimi
dersleri ›ﬂ›¤›nda, y›¤›nlar›n ço¤unlu¤unun devrime haz›r olmad›¤›n› ve zamans›z ayaklanman›n öncüyü di¤erlerinden kopartarak yenilgiye neden olaca¤›n› biliyordu. Bu yüzden Bolﬂevikler, silahl›
hareketi bar›ﬂç› bir gösteriyle s›n›rlamaya çal›ﬂt›lar. Ancak hükümet gösteriyi silahl› güç kullanarak ezdi. Bolﬂevik yay›nlar yasakland›, Bolﬂevik önderler tutukland›. Lenin, yeniden kaçak oldu, yeralt›na geçti. Art›k Geçici Hükümet iktidar› bütünüyle ele alm›ﬂ,
iktidar›n bar›ﬂç› bir biçimde Sovyetlere geçmesi olas›l›¤› kalmam›ﬂt›. Bolﬂevik Parti de önüne silahl› ayaklanma hedefini koyuyordu.
A¤ustos sonunda karﬂ›-devrimci General Kornilov’un ayaklanmas›, siyasi koﬂullar› yeniden de¤iﬂtirdi. Bolﬂevikler Geçici Hükümete karﬂ› bu gerici ayaklanma karﬂ›s›nda ilgisiz, tav›rs›z kalmad›lar. Ayaklanmaya karﬂ› direniﬂi örgütlediler, en ön saflarda dövüﬂtüler. Ayaklanma bast›r›ld›¤›nda bunda en fazla eme¤i geçen K›z›l
Muhaf›zlar da maddi ve manevi üstünlük kazanm›ﬂlard›. Bu durumda, k›sa bir süre için de olsa, yeniden devrimin bar›ﬂç› geliﬂmesi olana¤› ortaya ç›kt›. Bolﬂevikler, bar›ﬂç› geliﬂme olana¤› tükendi¤inde ayaklanma ça¤r›s› anlam›na gelmekle birlikte, yine ‘Bütün
‹ktidar Sovyetlere’ slogan›n› ileri sürdüler.
Y›¤›nlar, Bolﬂeviklerin d›ﬂ›ndaki partilerin, taleplerini gerçekleﬂtirmediklerini görüyorlard›. Eylülde Bolﬂevikler, Petrograd’ta,
Moskova’da, Sovyetlerde ço¤unluk oldular. Sosyalist-Devrimci Parti de Sa¤ ve Sol kanatlar›na bölünmekteydi.
Devrimin olgunlaﬂt›¤›n› saptayan Lenin, art›k Parti’nin Merkez
Komitesini ayaklanmay› örgütlemeye ça¤›r›yordu. Gecikilirse öncü yorulabilir ve devrim f›rsat› kaçabilirdi. Ekim baﬂ›nda gizlice
Petrograd’a gelen Lenin, kat›ld›¤› toplant›s›nda Merkez Komitesini, silahl› ayaklanmaya haz›rlanma karar›n› almaya ikna etti. Karara muhalif olan Kamenev ve Zinovyev’in, parti d›ﬂ› bas›nda karar›
protesto eden, dolay›s›yla ayaklanma karar›n› aç›¤a vuran mektuplar›n›n yay›nlanmas› da ayaklanmay› engellemedi. Y›¤›nlar›n deste¤ini alan Bolﬂeviklerin karﬂ›s›nda durabilecek güç kalmam›ﬂt›.
Bolﬂeviklerin hakimiyetindeki Petrograd Sovyeti Yürütme Komitesine ba¤l› olarak oluﬂturulan askeri-devrimci komite ayaklanmay› yönetti. 2. Tüm Rusya ‹ﬂçi ve Asker Delegeleri Sovyetleri Kongresi’nin toplanaca¤› 25 Ekim (7 Kas›m) sabah› K›z›l Muhaf›zlar,
Geçici Hükümetin karargah› K›ﬂl›k Saray’› ve Petrograd’›n di¤er
önemli yerlerinin denetimini almak üzere harekete geçti, SosyalistDevrimci baﬂbakan Kerenski kaçt›. Gece Sovyetler Kongresinde,
Sovyetlerin iktidar› ald›¤›n›n ilan› alk›ﬂlarla karﬂ›land›. Rusya’n›n
bütününü temsil eden Sovyetlerde de Bolﬂevikler ço¤unluktayd›.
649 delegeden 399’u Bolﬂevik’ti. Bu s›rada Rusya’da iﬂçilerin say›s› iki buçuk milyonu aﬂk›nd›. Bolﬂevik Partinin ise çeyrek milyona
yak›n üyesi vard›.
46
47
EK‹M DEVR‹M‹
Bolﬂevik Partisi, teknik aç›dan baﬂar›l› bir darbe gerçekleﬂtirmiﬂti. Devrimi kitlelerin kendili¤inden eylemi olarak görenler ve Rusya’da proletarya devriminin koﬂullar›n›n bulunmad›¤›n› düﬂünenler, bu hareketi siyasi aç›dan da bir devrim de¤il, darbe olarak de¤erlendiriyorlard›. Ama sorun y›¤›nlar›n iradesinin yönünü saptamakt›. Bolﬂevikler, iﬂçi s›n›f› içinde, öncüsünden, Petrograd’tan,
Moskova’dan baﬂlayarak ço¤unluk olduklar› ve iﬂçi s›n›f›n›n önderi, temsilcisi, tercihi haline geldikleri gibi, baﬂta Sosyalist-Devrimciler olmak üzere di¤er partilerin bar›ﬂ, toprak, özgürlük sorunlar›n› çözmediklerini, bu acil sorunlar› ancak kendilerinin çözebileceklerini göstererek, köylülü¤ün de deste¤ini kazanm›ﬂlard›.
Lenin’in daha sonralar› ‘Sol’ Komünizm, Bir Çocukluk Hastal›¤›’nda
kulland›¤› sözler bu konuyla iliﬂkilendirilebilir:
EK‹M DEVR‹M‹
“Politika sanat› (ve bir Komünistin görevlerini do¤ru olarak anlamas›) proletaryan›n öncüsünün baﬂar›yla iktidara gelebilece¤i, iktidar› al›rken ve ald›ktan sonra iﬂçi s›n›f›n›n ve proleter olmayan emekçi
y›¤›nlar›n yeteri kadar geniﬂ tabakalar›n›n yeterli deste¤ini kazanabilece¤i ve daha sonra gittikçe daha geniﬂ emekçi y›¤›nlar›n› ö¤reterek,
e¤iterek ve kendine çekerek egemenli¤ini sürdürebilece¤i, sa¤lamlaﬂt›rabilece¤i ve geniﬂletebilece¤i koﬂullar›n ve an›n do¤ru olarak ölçülmesinden oluﬂur.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 31, s. 51; ‘Sol’ Komünizm, s.
49)
KURTULUﬁ
Bu anlamda sorun, iﬂçi s›n›f›n›n iktidar› almas›d›r, ama bunun,
öncüsünün y›¤›nlar›n yeteri kadar geniﬂ tabakalar›n›n deste¤ini
alarak gerçekleﬂtirmesi biçiminde olmas›d›r. Politika aç›s›ndan ise
önemli olan, bunun koﬂullar›n›n ve an›n›n do¤ru saptanabilmesidir. Aç›kt›r ki, Lenin’in bu yaklaﬂ›m›, devrimci iradeyi son s›n›r›na
kadar götürmek anlam›n› taﬂ›r. Sözü edilen de¤erlendirme, isabetli oldu¤u sürece, s›n›f›n y›¤›nlar›n›n iradesi, eylemi, devrimi güvencede olacakt›r. Ancak bu noktada, ölçütün yaln›zca öznel düzeyde al›nmas›n›n, ba¤›ms›z, nesnel bir ölçüt aranmamas›n›n tehlikeli olabilece¤i de eklenmelidir. Yap›lacak de¤erlendirmedeki bir yan›lg›, s›n›r›n ötesine geçilmesine, devrim ad›na darbeye kalk›ﬂ›lmas›na yol açabilir.
Ekim Devrimine ise, Lenin’in politik öngörü yetene¤i damgas›n› vurmuﬂtu. Lenin, iﬂçi s›n›f›n›n ve y›¤›nlar›n iradesinin yönünü
herkesten önce görmüﬂ ve dile getirmiﬂti. Devrimin bir darbeye
dönüﬂmemesini sa¤layan, Lenin’in de¤erlendirmesinin isabetlili¤iydi. ‹ktidar al›n›p Sovyetler Kongresine gelindi¤inde bu eylem
sorgulanmak de¤il, aksine alk›ﬂlarla karﬂ›lanm›ﬂt›. Bu anlamda iktidar›n al›nmas›ndan önceki de¤erlendirme, yani öznel ölçüt, iktidar›n al›nmas›ndan sonra Sovyetler Kongresinin olumlu tutumuyla do¤rulanm›ﬂ, nesnellik kazanm›ﬂt›. Bu temelde, Ekim Devrimi,
köylülü¤ün deste¤ini alan iﬂçi s›n›f›n›n eylemiydi. Lenin ve Bolﬂevikler ise, bu eyleminde iﬂçi s›n›f›na önderlik eden öncüsüne yol
göstermiﬂler, onu yönetmiﬂlerdi.
Bu noktada, Sovyetler Kongresinde karar al›n›p ondan sonra ik-
tidar›n ele geçirilmesi görüﬂü üzerinde durulabilir. Bu öneri, benimsenmemiﬂ olmas›na ra¤men, öznel ölçütü nesnel bir ölçütle tamamlayarak iktidar›n al›nmas› eyleminin s›n›f›n iradesiyle çak›ﬂmas›n› güvenceye alacak, dolay›s›yla s›n›f ad›na ondan kopuk bir
giriﬂim tehlikesini ortadan kald›racak bir yaklaﬂ›m olarak durmaktad›r.
Sovyetler, yani iﬂçi s›n›f›n›n iktidar organlar› benimsemeseydi,
Bolﬂeviklerin örgütledikleri ayaklanma, bir darbe olarak kal›rd›.
Onun devrim olmas›n› sa¤layan, iﬂçi s›n›f›n›n iradesinin ifadesi olmas›, iﬂçi s›n›f›n›n eylemi olmas›yd›. Ama ayn› zamanda eklemek
gerekir ki, Bolﬂevik Partinin iﬂçi s›n›f›na önderli¤i, en baﬂ›ndan beri sab›rl›, her dönüm noktas›nda marksizmden sapmadan, bitmek
tükenmek bilmeyen bir çal›ﬂmayla kazand›¤› önderli¤i olmasayd›
ve bu devrimde de ona önderlik etmeseydi, yine Ekim Devrimi
gerçekleﬂemezdi. Bu yüzden de Ekim Devrimi, iﬂçi s›n›f›n›n, Bolﬂevik Parti’nin önderli¤indeki, di¤er bir deyiﬂle komünizmin önderli¤indeki eylemi oldu.
Ekim Devrimi de 1905’te ayr›ﬂan programatik anlay›ﬂlar aç›s›ndan ele al›nmal›d›r. Menﬂevikler, burjuva devriminin burjuvazi taraf›ndan tamamland›¤› ortamda iﬂçi s›n›f›n›n sosyalist devrime haz›rlanmas› yaklaﬂ›mlar›na uygun olarak, Rusya’da sosyalist devrimin koﬂullar›n›n bulunmad›¤›n› savunuyorlard›. Bu yüzden Ekim
Devrimini sosyalist devrim de¤il darbe olarak de¤erlendirdiler.
Bolﬂeviklerin savundu¤u kesintisiz devrim, yani demokratik devrimden sosyalist devrime bar›ﬂç› geçiﬂ de gerçekleﬂmedi, ikinci bir
siyasi devrim gerekti. Ama bunun nedeni birinci devrimde, Bolﬂeviklerin programatik tutumlar›nda ileri sürülenin gerçekleﬂememesi, proletaryan›n hegemonyas›n›n kurulamam›ﬂ olmas›yd›. Küçük-burjuva hegemonyas› alt›nda proletarya ve köylülük ittifak›,
iktidar› kendi eline alaca¤› yerde burjuvaziye vermiﬂti.
Bolﬂevikler için demokratik devrim, sosyalist devrime en h›zl›
ilerlemenin yoluydu. Bu yüzden sosyalist devrime geçiﬂ aç›s›ndan
sorun, demokratik devrimin sonuna kadar tamamlanmas› de¤il, iﬂ-
48
49
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
çi s›n›f›n›n sosyalist devrim için bilinç, örgütlenme ve haz›rl›¤›n›n
tamamlanmas›, köylülü¤ün parçalanmas› temelinde sosyalist devrimin temel ittifak› olarak yoksul köylülükle ittifak›n›n gerçekleﬂmesiydi. Lenin daha 1905’te yazd›¤› Köylü Hareketine Karﬂ› SosyalDemokrasinin Tavr› isimli yaz›s›nda buna iﬂaret etmiﬂti:
nin, köylülü¤ün destekledi¤i proletarya devriminin gerçekleﬂebilmiﬂ olmas›, ﬁubattan önce bunun devrimin tek geliﬂme olas›l›¤›,
tek seçenek olarak önerilmesini hakl› ç›karmaz.
ﬁubattan Ekime kadar son derece demokratik ortamda, aç›k s›n›f
mücadelesi içerisinde bütün siyasi ak›mlar›n, temsil ettikleri s›n›flar›n konumlar› ç›plak bir biçimde ortaya ç›kt›. ‹ﬂçi s›n›f›, Menﬂeviklerin, küçük-burjuva politikalar›n kuyru¤undan kurtuldu, Bolﬂeviklerin saflar›nda örgütlendi, bilinçlenmesini ve örgütlenmesini
sosyalist devrimi gerçekleﬂtirecek düzeye yükseltti. Köylülü¤ün
parçalanmas›, siyasi ayr›ﬂmas› geliﬂti. Destekledikleri SosyalistDevrimci Partinin, hükümette olmas›na ra¤men toprak, bar›ﬂ, özgürlük, hiçbir sorunlar›n› çözmemesi, köylülere de, bütün sorunlar›n›, ancak Bolﬂeviklerin, iﬂçi s›n›f› önderli¤indeki devrimin çözebilece¤ini gösterdi. Köylülü¤ün deste¤i, Bolﬂeviklerin, iﬂçi s›n›f›n›n arkas›nda toplan›rken, köylülü¤ün parçalan›p iﬂçi s›n›f› ve yoksul köylülü¤ün ittifak›na karﬂ›l›k gelmek üzere, Sosyalist-Devrimci Partinin bölünüp Sol kanad›n›n ayr›lmas› ve Bolﬂeviklerle ittifak› geliﬂti. Bu çerçevede de ﬁubatta proletarya ve köylülü¤ün devrimci-demokratik diktatörlü¤ünün ifadesi olarak nitelendirilen
Sovyetler, art›k Ekimde iﬂçi s›n›f› ve yoksul köylülü¤ün sosyalist
iktidar›n›n organlar› olarak görülüyordu.
Ekim Devrimi, köylülü¤ün destekledi¤i iﬂçi s›n›f›n›n sosyalist
devrimi olarak gerçekleﬂti, geçerken demokratik sorunlar› çözdü.
Ama bu Trotski’nin programatik yaklaﬂ›m›n› do¤rulamaz. Ekim
Devrimi, ancak ﬁubat Devriminden sonra, ﬁubat Devriminin yol
açt›¤›, aç›k s›n›f mücadelesinin geliﬂti¤i demokratik ortam sayesinde gerçekleﬂti, ﬁubattan önce de¤il. ﬁubattan sonra Ekim Devrimi-
SOVYET ‹KT‹DARI
Ekim Devrimi, proletaryan›n, nüfusun küçük bir az›nl›¤›n› oluﬂturdu¤u Rusya’da gerçekleﬂtirdi¤i devrimiydi. Oluﬂan Sovyet rejiminin toplumun üzerinde yabanc›laﬂm›ﬂ bir bask› ayg›t›na dönüﬂümü incelenirken onun bu yan› üzerinde de durmak gerekir. Bir
de¤erlendirme biçimine göre, az›nl›k egemenli¤i, ço¤unluk üzerinde bask› ayg›t› olarak kal›c›laﬂarak hiçbir zaman kendisini yok
etmek do¤rultusunda ilerleyemeyece¤inden, kendisi, yani egemen
s›n›f olan iﬂçi s›n›f› üzerinde de diktatörlü¤e dönüﬂecektir. Dolay›s›yla mutlaka, her koﬂulda ço¤unlu¤un devrimini, iktidar›n› önermek, savunmak gerekir. Buna ba¤l› olarak bu bak›ﬂ aç›s›, iﬂçi s›n›f›n›n nüfusun ço¤unlu¤unu oluﬂturmad›¤› koﬂullarda, mutlak bir
biçimde halk devrimi savunmaya varmaktad›r.
Öncelikle, az›nl›k diktatörlü¤ünün mutlaka kendisi için de diktatörlü¤e dönüﬂece¤i, mant›ksal olarak da, tarihsel olarak da do¤ru
de¤ildir. Bütünün iradesinin gerçekleﬂmesini sa¤layan bir iﬂleyiﬂ
olarak demokrasi, küçük bir az›nl›k içerisinde, geniﬂ kalabal›klara
göre daha kolay gerçekleﬂebilir. Az say›da insan bir araya gelerek
do¤rudan demokrasi uygulayabilir. Say› artt›kça bu olanaks›zlaﬂ›r
ve temsili demokrasi gerekli olur, demokrasi dolayl›laﬂmaya, yabanc›laﬂman›n olanaklar› ortaya ç›kmaya baﬂlar. Tarihsel olarak da,
demokrasinin ilk örne¤i olarak gösterilen Atina demokrasisi, köle
sahiplerinin, yani toplumun az›nl›¤›n›n demokrasisiydi. Bu az›nl›k
bir meydanda toplan›p iﬂlerini do¤rudan demokrasiyle yürütebiliyordu.
Öte yandan Ekim Devrimi, proletaryan›n az›nl›k oldu¤u koﬂullarda sosyalist devrimi gerçekleﬂtirebilmesinin örne¤iydi. Az›nl›k
proletarya, nüfusun ço¤unlu¤unun isteklerine ra¤men, nüfusun ço¤unlu¤una karﬂ› bu devrimi gerçekleﬂtirmemiﬂti. Tam tersine, nü-
50
51
“Demokratik devrimden derhal ve gücümüz, s›n›f bilinçli ve örgütlü proletaryan›n gücü ölçütüyle tastamam uyumlu bir biçimde sosyalist devrime geçmeye baﬂlayaca¤›z. Biz kesintisiz devrimden yanay›z.
Yar› yolda durmayaca¤›z.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 9, s. 237)
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
fusun ezici ço¤unlu¤unun, köylülü¤ün sorunlar›n›, yaln›zca kendisinin çözebilece¤ini göstererek onun deste¤ini kazanm›ﬂ, toplumsal hegemonya kurmuﬂtu. Proletarya, nüfusun ço¤unlu¤unun deste¤ini alarak, onlar›n sorunlar›n› çözerek sosyalizme yürümek üzere iktidara gelmiﬂti. Bundan sonra sorun, di¤er emekçi kesimlerin
kendi düzeyine yükseltilmesi ve toplumsal s›n›flar›n ortadan kald›r›lmas›, bu temel üzerinde de toplumda yöneten – yönetilen ayr›m›n›n, özel bir bask› gücü olarak devletin yok olmas›yd›.
Ancak Ekim Devrimiyle oluﬂan Sovyet rejiminin tarihi, ayn› zamanda, ortaya ç›kan iﬂçi s›n›f› demokrasisinin, iﬂçi s›n›f› için demokrasi olmaktan ç›k›ﬂ›n›n da tarihidir. Dolay›s›yla sorun, genel
olarak devletin ortadan kalkmas›, toplumda genel olarak yöneten –
yönetilen ayr›m›n›n yok olmas› sorunundan önce, iﬂçi s›n›f› içerisinde yöneten – yönetilen ayr›m› sorunudur; bu ayr›m›n silinmeye
yönelmeyip derinleﬂmesi, iﬂçi s›n›f› içerisinde eﬂitlik, özgürlük ve
yönetim hakk›n›n daralmas›, s›n›f›n bir bütün olarak yönetmemesidir. Bu da Sovyetlerde somutlanan iﬂçi s›n›f› demokrasisine, oluﬂumundan itibaren daha yak›ndan bakmay› gerektirir.
Öncelikle Sovyetler, iﬂçi s›n›f›n›n s›n›fsal egemenli¤inin, ç›karlar›n›n, hak ve özgürlüklerinin ifadesi oldu. Ama bunu gerçekleﬂtirirken, devletin biçimlenmesi bak›m›ndan da, sömürücü az›nl›k
devletleriyle karﬂ›laﬂt›r›lamayacak bir demokratik yap›ya sahip olmak durumundayd›. Sovyetler iﬂyerleri, fabrikalar temelliydi. Fabrikan›n bütün iﬂçilerinin do¤al olarak üyesi oldu¤u fabrika sovyetleri için bire bir temsil, ‘do¤rudan demokrasi’ söz konusuydu. Ama
daha üst sovyetler, temsil ettikleri kitlenin büyüklü¤ü yüzünden
kaç›n›lmaz olarak delegelerden oluﬂuyorlar, taban sovyetlerinden
ay›rt edilmek üzere ‘delege sovyetleri’ olarak da an›l›yorlard›. Fabrika sovyetleri, bin iﬂçiye bir, daha küçük iﬂyerlerine de bir delegelik oran›yla seçtikleri delegelerle ﬂehir sovyetlerini oluﬂturuyorlard›. ﬁehir sovyetleri de Bütün Rusya Sovyetler Kongresi delegelerini seçiyorlard›. Seçimler istenilen an yenilenebildi¤i için, seçilen
delegeler geri ça¤r›l›p de¤iﬂtirilebiliyordu. Burjuva parlamentariz-
minin devlet yönetimini halktan kopart›p burjuvazinin hizmetindeki bürokrasiye teslim eden kuvvetler ayr›m› yerine, Sovyetler yasama ve yürütmeyi hareketli bir yap› olarak kendinde birleﬂtiriyordu. Sovyetler Kongresi, Kongrenin seçti¤i Merkez Yürütme Komitesi (VTsIK) ve daha sonra onun atad›¤› Halk Komiserleri Kurulu (Sovnarkom) aras›nda yasama ve yürütme iﬂlevleri aç›s›ndan
yetki ayr›m› yoktu. Marksizmin, Paris Komününden beri, devlet
yap›s›n›n bürokratlaﬂ›p temsil etti¤i tabandan kopmas›n› engellemek, yöneten – yönetilen ayr›m›n›n yok olarak devletin bütünüyle ortadan kalkmas›n› sa¤lamak aç›s›ndan bir zorunluluk olarak iﬂaret etti¤i yasama ve yürütmenin birli¤i, y›¤›nlar›n yasama ve yürütme görevlerini do¤rudan kendi ellerine almalar›n›, devlet iﬂlerine y›¤›nsal kat›l›m› öngörüyordu. Bu ise, haklar›n, özgürlüklerin
kullan›m› anlam›nda belirli bir demokratik kültürü, e¤itimi gerektiriyor.
Lenin de, iﬂçi s›n›f›n›n sosyalist devrimi gerçekleﬂtirebilmek için
demokratik e¤itimden geçmesi gerekti¤ini, 1916’da, P. Kievsky’ye
(Y. Pyatakov) Cevap isimli yaz›s›nda vurgulam›ﬂt›:
52
53
“Kapitalizm ve emperyalizm, ancak ekonomik devrimle y›k›labilir.
Bunlar, en ‘ideali’ bile olsa demokratik dönüﬂümlerle y›k›lamaz. Ama
demokrasi mücadelesi okulundan geçmemiﬂ bir proletarya, ekonomik
devrimi yapamaz. Bankalara el konulmadan, üretim araçlar›n›n özel
mülkiyetine son verilmeden kapitalizm ortadan kald›r›lamaz. Ancak,
burjuvaziden ele geçirilen üretim araçlar›n›n demokratik yönetimi
için bütün halk› örgütlemeden, bütün emekçiler kitlesini, proleterleri, yar›-proleterleri ve küçük köylüleri, kendi saflar›n›n, güçlerinin,
devlet iﬂlerine kat›l›mlar›n›n demokratik örgütlenmesine katmadan
bu devrimci önlemler uygulanamaz” (Lenin, Toplu Eserler, c. 23, s.
25).
Uzun y›llar boyu sendikalar›n bile yasakland›¤› otokrasi koﬂullar›nda iﬂçi s›n›f› demokratik e¤itimini esas olarak ﬁubat Devriminden sonra, bu devrimin sa¤lad›¤› demokratik ortamda, h›zla
keskin biçimler alan aç›k s›n›f mücadelesi içersinde tamamlad›. Bu
EK‹M DEVR‹M‹
demokratik e¤itim, iﬂçi s›n›f›n›n Ekim Devrimini gerçekleﬂtirmesi için yeterli oldu, ama sürecin daha sonraki geliﬂimi göz önünde
tutuldu¤unda, bunun iﬂçi s›n›f›n›n iktidar›n› demokratik bir iﬂçi
devleti olarak sürdürmesine yetmedi¤i de saptanmal›d›r. Deyim
yerindeyse, son derece h›zl› demokratik e¤itim, kelimenin gerçek
anlam›ndaki h›zland›r›lm›ﬂ e¤itimler gibi, kusurlu, eksikli bir formasyon yaratm›ﬂ, bir aç›dan yeterliyken, baﬂka bir aç›dan yetersiz
kalm›ﬂt›r.
Bu aç›klaman›n somut ifadesi, iﬂçi s›n›f›n›n devlet iﬂlerine, yönetime kat›l›m›n›n s›n›rl› kalmas›, giderek daralmas› ve hatta yönetimin, kendisini politikaya adam›ﬂ bir az›nl›¤a terk edilmesidir. Bu,
Bolﬂevik Partinin iﬂçi s›n›f›n›n elinden iktidar› kopart›p almas› de¤ildir. Aksine Bolﬂevikler, s›n›f›n yönetime kat›l›m›n›n geliﬂtirilmesi için, bunun yetersizli¤i ayr›ca de¤erlendirilmek durumunda
olmakla birlikte, çabalam›ﬂlard›r. Yönetimin giderek daralmas›,
temsil etti¤i tabandan uzaklaﬂmas› do¤rultusundaki geliﬂme ise,
temsil kademelerinin artmas›, geniﬂ organlar›n içinden seçilen daha dar organlar›n giderek iktidar iﬂlevlerini daha çok üstlenmesi biçiminde daha Ekim Devriminden önce baﬂlam›ﬂt›r. Bu anlamda,
bundan Bolﬂevikleri birinci derecede sorumlu tutmak do¤ru olmaz:
KURTULUﬁ
Komitesi (MYK) oluﬂturdu. Üyelerin yaln›zca yar›s› Petrograd’ta oturup toplant›lara belli bir s›kl›kta kat›lmalar› beklenebilecek durumdayd›. Bu organ, elli üyeli bir büro ve dokuz kiﬂilik de bir prezidyum
seçti. Bu son iki organ, ulusal Sovyet yap›s›n›n neredeyse bütün iktidar›n› ellerinde toplad›lar. Ne zaman bütün MYK toplansa elli kiﬂiden –genellikle yine sadece büronun üyeleri– fazla kat›l›m olmuyordu. Dahas›, büronun, Petrograd Sovyet’inin bürosundan ay›rt edilmesi, neredeyse tamamen imkans›zd›. Gerçekte olan, ulusal konferans›n,
Petrograd Sovyet’inin yönetici organ›na ulusal yetki vermesiydi.” (T.
Wohlforth, “Transition to the Transition (Geçiﬂe Geçiﬂ)”, New Left Review 130)
Sovyet yap›lanmas› içinde kademelerin artmas› ve yürütme iﬂlevlerinin geniﬂ organlardan giderek daha dar organlara aktar›lmas›,
yönetimin iﬂçi s›n›f›n›n y›¤›nlar›ndan uzaklaﬂmas›na, daralmas›na
karﬂ›l›k geliyordu. ﬁubattan Ekime kadar geçen dönem içinde baﬂlam›ﬂ olan bu süreç Ekim Devriminden sonra da sürdü. Demokratik kültürün, geleneklerin yerleﬂtirilmesinin yetersizli¤i, devlet iﬂlerine y›¤›nsal kat›l›m›n geliﬂtirilememesi, bir süre sonra yönetimin Bolﬂevik Partiye kadar daralmas›na, parti ve devletin birbiriyle çak›ﬂmas›na kadar vard›.
“Sovyet yap›s›n›n Menﬂevik – Sosyalist-Devrimci hakimiyeti alt›ndaki evrimi, iktidar›n yürütme düzeyinde daha fazla yo¤unlaﬂmas› ve
tam üyeli organ›n gücünde buna tekabül eden bir azalma do¤rultusundayd›. Büyük yürütme komitelerinin seçildi¤i yerlerde, yürütmenin iktidar›n›n ço¤unu gasp eden daha küçük bürolar yarat›ld›. Büro
her gün, yürütme komitesi haftada iki ya da daha az toplan›rken, tam
üyeli organ haftada bir ya da daha az toplan›yordu. Saratov’da örne¤in, tam üyeli organ, Martta on beﬂ kere, buna karﬂ›l›k Temmuzla
Ekim aras›nda yaln›zca iki kere topland›. Bu son dönem s›ras›nda, yürütme ise, k›rk üç kere topland›. Bütün Sovyetleri temsil edecek ulusal bir organ›n kurulmas›, iktidar› daha da yo¤unlaﬂt›rd›. ﬁubat ve
Ekim aras›nda yaln›zca bir Ulusal Sovyet Kongresi yap›ld›. Bu Kongre (3 Haziran 1917) üç yüz üyeli bir Bütün-Rusya Merkez Yürütme
EK‹M DEVR‹M‹’N‹N GERÇEKLEﬁT‹RD‹KLER‹
Ekim Devrimi, demokratik e¤itiminin tamamlanmas› bir bak›ma yetersiz de olsa, iﬂçi s›n›f›n›n eylemiydi. ‹ﬂçi s›n›f›n›n komünizmin önderli¤indeki devrimiydi, komünizm hedefliydi. Geçerken
de, önce ﬁubat Devriminin, gündeminde olup da çözmedi¤i demokratik sorunlar›, y›¤›nlar›n acil sorunlar›n› çözdü. Bar›ﬂ sorunu,
toprak sorunu, ulusal sorun, hükümet sorunu derhal ele al›p çözdü¤ü sorunlard›. 2. Bütün Rusya Sovyetler Kongresi, daha devrimin
ikinci günü 26 Ekim’de ‘Bar›ﬂ’, ‘Toprak’ ve ilk Sovyet hükümeti
olarak Halk Komiserleri Kurulu’nun (Sovnarkom) kuruluﬂu kararnamelerini kabul etmiﬂti.
Sovyet iktidar›, ‘Bar›ﬂ Kararnamesi’yle, Geçici Hükümetin y›¤›nlar›n talebine ra¤men ç›kmay›p sürdürdü¤ü emperyalist savaﬂ
54
55
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
politikas›na son verme iradesini ifade ediyordu. Adil ve demokratik, ilhaks›z, tazminats›z bir bar›ﬂ ileri sürülüyordu. Ateﬂkes giriﬂimlerine ra¤men savaﬂ, emperyalist Almanya’n›n böyle bir bar›ﬂa
yanaﬂmamas› nedeniyle, ﬁubat 1918’e, Brest-Litovsk anlaﬂmas›na
kadar sürdü.
‘Toprak Kararnamesi’, köylülü¤ün talepleri do¤rultusunda, Sosyalist-Devrimciler taraf›ndan, ba¤lay›c› talimatlara dayanarak haz›rlan›p uygulanmayan bir metni temel al›yordu. Toprakta özel
mülkiyet kald›r›l›p topraklar ulusallaﬂt›r›l›yor, toprak beylerinin
topraklar› tazminats›z ellerinden al›n›yor, topra¤›n al›m›, sat›m›,
kiralanmas›, ücretli emek çal›ﬂt›r›lmas› yasaklanarak topraklar iﬂleyenin kullan›m›na veriliyordu. Bu da, büyük sosyalist çiftlikler de¤il, küçük köylü iﬂletmelerinin oluﬂmas›na yol açan ve toprakta
özel mülkiyetin kald›r›lmas›n›n tar›mda kapitalizmin özgürce geliﬂmesine en uygun biçim olmas› çerçevesinde demokratik karakterde bir uygulamayd›. Varolan koﬂullarda belki sosyalizme ilerlemek için en uygun önlemdi, ama sosyalist bir uygulama de¤ildi.
Halk Komiserleri Kurulu (Sovnarkom) ise, Bütün Rusya Sovyetler Kongresi ve onun Merkez Yürütme Komitesi (VTsIK) otoritesi alt›nda kuruluyordu. Kurucu Meclisin toplanmas›na kadar hükümet etmek üzere geçici bir organ olarak gündeme getirilmiﬂti.
Ancak daha sonra geliﬂmeler bu durumu de¤iﬂtirdi. Sovyet iktidar›n› tan›may› kabul etmeyen Kurucu Meclis’in Ocak 1918’de da¤›t›lmas›, Sovnarkom’u kal›c› hale getirdi.
Ekim Devrimi, Çarl›¤›n sömürgeci zincirleriyle örülmüﬂ ulusal
sorunu da çözdü. Sovyet iktidar›, kuruldu¤unda, kendisini, ulusa
ya da ülkeye göre nitelememiﬂ, yaln›zca ‘‹ﬂçilerin Köylülerin Hükümeti’ olarak isimlendirmiﬂti. Uluslar›n kendi kaderini tayin
hakk›n› tan›rken, kendisini de iﬂçi s›n›f›n›n egemenli¤i kazand›¤›
uluslar›n uluslararas› birli¤inin ifadesi olarak görüyordu. Bu çerçevede Finlandiya’n›n ba¤›ms›zl›¤› tan›nd›. Daha sonra süreç, eski
Çarl›k Rusya topraklar› üzerindeki Sovyet Cumhuriyetlerinin,
1922 sonunda, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birli¤i biçiminde
birleﬂtirilmesine vard›.
Bar›ﬂ sorunu, toprak sorunu, ulusal sorun demokratik sorunlard›,
Ekim Devriminin geçerken çözdü¤ü sorunlard›. Ona sosyalist devrim karakterini veren ise, s›n›fsal bileﬂiminin yan›s›ra, sosyalizm
hedefli olmas›yd›. Lenin, devrim günü akﬂamüstü, Bütün Rusya
Sovyetleri Kongresinden önce, Petrograd Sovyet’inde konuﬂurken
‘sosyalizmin zaferinden’, ‘proleter sosyalist devletin inﬂas›ndan’,
‘uluslararas› sosyalist devrimden’ söz ediyordu. Kurulan Sovyet hükümeti de çeﬂitli vesilelerle sosyalist olarak nitelendi. Ocak
1918’de ise, Emekçi ve Sömürülen Halk›n Haklar› Bildirgesi, bütün üretim araçlar›n›n devletleﬂtirilmesini haz›rlayan önleme yer
verirken aç›kça ‘toplumun sosyalist örgütlenmesini gerçekleﬂtirme’yi, ‘bütün ülkelerde sosyalizmin zaferini elde etme’yi temel hedef olarak al›yordu.
Öte yandan, burjuvazinin mülksüzleﬂtirilmesi, üretim araçlar›na
el konulmas› aç›s›ndan, geliﬂmeler, planlananlar›n önüne geçti.
Ekim Devriminden önce öngörülen, iﬂçi kontrolüyle yetinilen, fabrikalar›n, üretim araçlar›n›n kapitalistlerin mülkiyetinde kald›¤›
belirli bir dönemin yaﬂanmas›yd›. Örne¤in Lenin, Eylül 1917’de
yazd›¤› Bolﬂevikler Devlet ‹ktidar›n› Ellerinde Tutabilirler Mi? isimli
broﬂüründe bunu öneriyordu:
Ama Ekim Devriminden sonra, patronlar, yöneticiler, uzmanlar,
Sovyet rejimine karﬂ› direniﬂe geçip proletarya iktidar›n› zay›flatmak, sarsmak için üretimi durdurmaya, sabotajlara giriﬂince, iﬂçiler, bu direniﬂi yenebilmek, iktidarlar›n› savunabilmek için fabrikalara, üretim araçlar›na el koydular. Yani sosyalist üretimin örgütlenmesinden önce, siyasi nedenler, burjuvazinin mülksüzleﬂtirilmesini gerektirdi. Mülksüzleﬂtirmelerin do¤rudan do¤ruya üretimin
sosyalist örgütlenmesinin gerekleri ölçüsünde gerçekleﬂtirilmeme-
56
57
“Önemli olan, kapitalistlerin mal›na el koyma bile de¤il de, kapitalistler ve destekçileri olabilecek olanlar üzerinde ülke çap›nda, herkesi kucaklayan iﬂçi denetimi olacak.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 26, s.
107)
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
si nedeniyle de, bir süre sonra, üretimin düzenlenmesinin mülksüzleﬂtirmenin önüne geçirilmesi, hatta bu arada mülksüzleﬂtirmelerin
durdurulmas› önerileri gündeme geldi.
‹ﬂçi kontrolünü ve mülksüzleﬂtirmeleri gerçekleﬂtirenler, fabrika
komiteleri örgütlenmeleriydi. Fabrika komiteleri, ﬁubat Devriminden sonra, fabrikalarda, hem sovyetlerden hem de sendikalardan farkl› iﬂçi örgütleri olarak geliﬂmiﬂlerdi. ‹ﬂçilerin fabrika düzeyindeki taleplerini öne sürüyor, fabrika yönetimine müdahale ediyorlard›. Fabrika komiteleri, Ekim Devriminden sonra, Kas›m
1917 kararnamesiyle iﬂçi kontrolü ile görevlendirildiler. Patronlar›n sabotajlar› üzerine de fabrikalara el koyma eylemlerini gerçekleﬂtirdiler. Aral›k 1917’de, Ulusal Ekonomi Yüksek Konseyi (Vesenha), iﬂçi kontrolü organlar›n›n iﬂlevleri de dahil olmak üzere,
bütün ekonomik faaliyeti örgütlemek amac›yla kuruldu. Pratikte
uygulanamasa da, devletleﬂtirmelerin Vesenha taraf›ndan gerçekleﬂtirilmesi, Vesenha’n›n bir devlet planlama bölümü ile sanayinin
finansman›n› kontrol etmesi, yine, merkezinde Vesenha’n›n bulundu¤u ve mevcut Sovyetlere paralel Ulusal Ekonomi Sovyetleri (Sovnarhozi) kurulmas› kararnameleri ç›kar›ld›. Ekonomik sovyetler
sistemi, May›s 1918’de birinci Bütün Rusya Ulusal Ekonomi Sovyetleri Kongresinin toplanmas›na varmas›na ra¤men, siyasi Sovyetler gibi bir yap›ya dönüﬂüp yaﬂayamad›.
Ekim Devrimi, iﬂçi s›n›f›n›n çal›ﬂma koﬂullar›n› iyileﬂtirdi. Devrimin hemen ard›ndan, sekiz saatlik iﬂgünü, haftada k›rk sekiz saat çal›ﬂma, 14 yaﬂ›ndan küçük çocuklar›n çal›ﬂt›r›lmas›n›n yasaklanmas›, kad›n ve gençlerin çal›ﬂmalar›n›n s›n›rland›r›lmalar› kabul
edildi. Sosyal sigorta yasalaﬂt›r›ld›. Bütün bu yasal düzenlemelerin
uygulanmas›nda sendikalar rol ald›. ‹ﬂlevleri Vesenha’ya devredilen
fabrika komiteleri, Ocak 1918’de birinci Bütün Rusya Sendikalar
Kongresinde, sendikalarla kaynaﬂt›r›larak onlar›n yerel organlar›na
dönüﬂtürüldü. Ayn› zamanda da, sendikalar›n, ba¤›ms›zl›klar›n›n
tart›ﬂ›lmas› ve sosyalist devrim süreci içinde giderek sosyalist devlet organlar›na dönüﬂtürülmeleri gündeme geldi. Sendikalar Kong-
resi karar›, sendikalar›n, üretimin örgütlenmesi, y›k›lm›ﬂ üretici
güçlerin toparlanmas› yükünü üstlenmesinden söz ediyor, iﬂçi
kontrolünün örgütlenmesi, iﬂgücünün da¤›l›m›, sabotaja karﬂ› mücadele, çal›ﬂma zorunlulu¤unun sa¤lanmas› gibi görevlerini s›ral›yordu. Sosyalist devlet ve sosyalist ekonomik inﬂa üzerine tart›ﬂmalar, de¤erlendirmeler de, ilk ad›mlarla birlikte ortaya ç›k›yordu.
Ekim Devrimi, iﬂçi s›n›f› ve yoksul köylülü¤ün ittifak›, devrimi
ve iktidar› demekti. Bu temelde, geçerken demokratik dönüﬂümleri tamamlay›p sosyalizm do¤rultusunda ad›mlara giriﬂmiﬂti. Ama
belki de bu ad›mlardan daha önemli olarak ona sosyalist karakterini veren yan, dünya ölçe¤inde s›n›flar›n ortadan kald›r›lmas›n›, sosyalizmi hedeflemesi, kendisini dünya devriminin bir parças› olarak
görmesi, uluslararas› devrimin ilk ad›m› olmas›yd›. Dünya ölçe¤inde emek – sermaye çeliﬂkisini aç›kça en öne ç›kartan bu yan, Sovyet devleti ortadan kalk›ncaya kadar da varl›¤›n› sürdüren saflaﬂmada, Sovyet iktidar›n›n karﬂ›s›nda emperyalistlerin saflaﬂmas›nda ifadesini buldu. Emperyalistler, iﬂçi s›n›f›n›n uluslararas› sosyalist
devrimi karﬂ›s›nda birleﬂirlerken Sovyet hükümetinin savaﬂtan çekilmesi, tazminats›z mülksüzleﬂtirmeler ve eski hükümetlerin d›ﬂ
borçlar›n›n sahiplenilmemesi, emperyalistlerin yeni Sovyet devletine karﬂ› düﬂmanl›klar›n› art›r›p saflar›n› s›klaﬂt›rd›. T›rmanan bu
düﬂmanl›k, sonunda Sovyet rejimi topraklar›nda iç savaﬂa ve emperyalist müdahaleye kadar vard›.
Ancak baﬂlang›çta, Sovyet iktidar›n›n küçümsendi¤ini ve varl›¤›n› koruyup sürdürebilece¤ine ihtimal verilmedi¤ini de eklemek
gerekir. Önce Petrograd, Moskova ve birkaç büyük ﬂehirde ortaya
ç›kan merkezi Sovyet iktidar›n›n farkl› odaklar üzerinde otorite kurup kuramayaca¤› bilinmiyordu. Yerel Sovyetler ba¤›ms›z biçimde
ortaya ç›k›yorlard›. Fabrikalarda iﬂçi denetimini uygulayan fabrika
komiteleri Sovyetlerin d›ﬂ›nda ayr› bir örgütlenmeydi. Askerden
köylerine dönen köylülerin de nas›l davranaca¤› bilinmiyordu. Sonra burjuvazinin sabotaj ve direniﬂleri, bürokrat, yönetici, uzmanlar›n grevi Sovyet iktidar›n›n karﬂ›s›na ç›kt›. Ard›ndan da iç savaﬂ ve
58
59
EK‹M DEVR‹M‹
emperyalist müdahale geldi.
Di¤er yandan Bolﬂevikler de Ekim Devrimini, Sovyet iktidar›n›n
kendisini korumak aç›s›ndan de¤il, dünya devriminin ilk ad›m›
olarak de¤erlendiriyorlard›. Perspektifleri, Rusya iﬂçi s›n›f›n›n açt›¤› yoldan devrimin Bat›ya yay›lmas›, Bat›n›n iﬂçi s›n›flar›n›n önderli¤inde devrimin ilerletilmesi, güvenceye al›nmas› ve sosyalizmin inﬂas›yd›. Onlar da Bat› iﬂçi s›n›flar›n›n yard›m› olmadan yaﬂayamayacaklar›n›, Sovyet iktidar›n› koruyamayacaklar›n› düﬂünüyorlard›. Örne¤in Lenin, bunu iç savaﬂ› kazanmalar›ndan sonra da,
Aral›k 1921’de Dokuzuncu Bütün Rusya Sovyetler Kongresinde
aç›kça ifade etmiﬂti:
KURTULUﬁ
REJ‹M‹N KURUMSALLAﬁMASI
Geliﬂmeler, öngörülenlerden, çeﬂitli aç›lardan farkl› oldu. Bat›ya
yay›lan devrimler, zafere ulaﬂ›p Rusya iﬂçi s›n›f›n›n yard›m›na gelemedi. Öte yandan, Sovyet iktidar› da, günün a¤›r koﬂullar› karﬂ›s›nda çeﬂitli uygulamalara baﬂvurarak, büyük zorluklar, fedakarl›klar, y›k›mlar pahas›na varl›¤›n› korumay› baﬂard›.
Bu anlamda, Ekim Devrimi, içeri¤iyle, hedefleriyle ve gerçekleﬂtirdikleriyle, sosyalist olarak de¤erlendirilirken, geliﬂmelerin öngörülemeyen seyri de bu de¤erlendirmenin içine kat›lmal›d›r. Komünizm hedefi, Ekim Devrimine, onun ürünü olan toplumsal örgütlenmeye yol göstermiﬂ, geliﬂim do¤rultusunu belirlemiﬂtir. Di¤er
yandan da bu do¤rultudaki ad›mlar›n gerçekleﬂtirilmesi, hedeflenenlerin pratikte uygulanmas›, çeﬂitli güncel mücadelelerden geçerek, bu zeminde somutlan›p çeﬂitli ölçülerde de dönüﬂerek olmuﬂtur. Bu yüzden, pratikte gerçekleﬂtirilenlerin teoride öngörülmüﬂ
olanlarla ne ölçüde çak›ﬂt›¤›, ne ölçüde bunlardan uzaklaﬂt›¤›, bu
sosyalist devrim deneyimini de¤erlendirmenin belki de en önemli
yan›d›r.
Lenin, Ekim Devriminden hemen önce, Eylül 1917’de yazd›¤›
Devlet ve ‹htilal’de iﬂçi s›n›f› devletinin s›n›fl› toplumlar›n devleti
anlam›nda bir devlet olmay›p kurulurken kendi kendisini yok etmeye giriﬂmesi için taﬂ›mas› gereken özellikleri sayarken Marx’›n
Paris Komününden ç›kartt›¤› dersleri de s›ral›yordu: bütün görevlilerin seçilip geri çekilmesi, bunlar›n ücretlerinin ortalama iﬂçi ücreti kadar olmas›, sürekli ordu ve polis yerine milis, y›¤›nlar›n silahlanmas›. Bunlar, devlet iktidar›n› kendi ç›kar›na kullanacak bir
kesimin ortaya ç›kmamas›, buna yönelik maddi ayr›cal›kl› bir tabakan›n oluﬂmamas›, yine böyle bir kesimin toplumu bask› alt›nda
tutmakta kullanabilece¤i özel bir silahl› gücün varl›¤›na izin verilmemesi için öneriliyordu. Bu önlemler, devlet ayg›t›n›n y›¤›nlardan kopup yabanc›laﬂarak onlar üzerinde bir bask› arac›na dönüﬂmesini engellemenin olmazsa olmaz önlemleri olarak ileri sürülüyordu. Bütün bir Sovyet iktidar› boyunca bunlar›n ne ölçüde gerçekleﬂtirildi¤i, ne ölçüde bunlardan sap›ld›¤›, do¤rudan do¤ruya,
Ekim Devrimiyle baﬂlayan sosyalizm deneyimi üzerine olan de¤erlendirmenin konusunu oluﬂturmaktad›r.
Bu konudaki farkl› uygulamalar›n bir k›sm›, sürecin ilerleyiﬂi
içerisinde belirli de¤iﬂikliklerin sonucu olarak gündeme gelmiﬂtir.
Ama bir k›sm› da daha baﬂtan devrimin ilk günleri içerisinde, sürecin ileriki geliﬂiminde de koruduklar› belirli özellikleriyle biçimlenmiﬂlerdir.
Bu çerçevede, milis örgütlenmesinin ötesinde, sürekli silahl› güçler olarak biçimlenen organlar›n ortaya ç›kmas› kaydedilmelidir.
Daha sonraki çeﬂitli gizli Sovyet istihbarat örgütlerinin ilki olarak
bilinen Ola¤anüstü Komisyon (Çeka), Aral›k 1917’de Sovnarkom
karar›yla oluﬂturulmuﬂtu. Ekim Devrimini örgütleyen Petrograd
Sovyeti askeri-devrimci komitesinin bir bölümünün devam›yd› ve
‘karﬂ›-devrim ve sabotaja karﬂ› mücadele’ ile görevlendirilmiﬂti. Yerel sovyetlere de benzer komisyonlar kurmalar›n› öneren Çeka’n›n,
ﬁubat 1918’de, genel karargah personeli 120’den fazla de¤ildi. Son-
60
61
“Bir sosyalist cumhuriyetin kapitalist bir ortamda varolmas› düﬂünülebilir bir ﬂey mi? Bu, siyasi ve askeri bak›mlardan düﬂünülemez
görünüyordu. Hem siyasi ve hem de askeri olarak mümkün oldu¤u
ﬂimdi kan›tlanm›ﬂt›r; bu art›k, bir gerçekliktir.” (Lenin, Toplu Eserler,
c. 33, s. 151)
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
ralar› giderek yayg›n ve merkezi bir a¤ olarak örgütlendi.
Bir sürekli ordu olarak K›z›l Ordu ise, K›z›l Muhaf›z örgütlenmesinin ard›ndan geldi. K›z›l Muhaf›zlar, 1917 yaz›nda, Petrograd’ta fabrikalarda, iﬂçi muhaf›zlar olarak ortaya ç›km›ﬂt›. Kornilov
darbesini püskürten K›z›l Muhaf›zlar, iﬂçi milisi karakterindeydi.
Ekim Devrimini baﬂar›ya ulaﬂt›rd›klar›nda on bin kiﬂi kadard›lar.
Aral›kta, bir K›z›l Ordu oluﬂturulmas› gündeme geldi. Ocak
1918’de Sovnarkom, ‘emekçi kitlelerin s›n›f bilinçli ve örgütlü unsurlar› aras›ndan ç›kan gönüllülerden’ oluﬂan ‘‹ﬂçilerin ve Köylülerin K›z›l Ordusunun’ kurulmas› kararnamesini yay›nlad›. Ard›ndan gelen aylarda ise, iç savaﬂ›n tam boy baﬂlad›¤› 1918 yaz›na gelininceye kadar, gönüllülük yerine, önce iﬂçilerden ve köylülerden
baﬂlayan, sonra bütün nüfusu kapsayan bir biçimde, askere alma
kararlar› al›nd›. Böylece bir sürekli ordu olarak biçimlenen K›z›l
Ordu, bir milis örgütlenmesi olan K›z›l Muhaf›zlar›n yerini ald›.
Ekim Devriminin ilk aylar› içerisinde gerçekleﬂen ve sürekli silahl› güçleri kurumsallaﬂt›ran bu geliﬂme, ayn› zamanda iﬂçi s›n›f› demokrasisine iliﬂkin Paris Komünü ilkelerinden bir uzaklaﬂmay› da
ifade ediyordu.
Ekim Devriminin ard›ndan geçen ilk birkaç ayl›k dönem, burjuvaziyle her düzeyde do¤rudan çat›ﬂ›ld›¤›, eski devlet yap›s›n›n da¤›t›ld›¤›, kapitalistlerin, uzmanlar›n, idarecilerin direniﬂleri, sabotajlar› karﬂ›s›nda, fabrikalara el konuldu¤u, bu zemin üzerinde Sovyet iktidar›n›n yükseldi¤i ve kendisini sa¤lamlaﬂt›rd›¤› dönemdi.
Ayn› zamanda, bu dönemde yeni rejimin kurumlar› da biçimleniyordu. Yeni bir anayasal yap›n›n geliﬂmesinin ad›mlar› da Kurucu
Meclis karﬂ›s›nda al›nan tav›rlar içinde at›ld›.
Henüz devrimin daha taﬂraya yay›lmad›¤›, hemen Ekim Devrimi
günlerinde yap›lan Kurucu Meclis seçimlerinde Sosyalist-Devrimciler oylar›n ço¤unlu¤unu alm›ﬂt›. Ama ard›ndan toplanan Köylü
Delegeleri Sovyetleri Kongresi s›ras›nda Sosyalist-Devrimciler bölündü. Ço¤unluk olan Sol Sosyalist-Devrimciler, Bolﬂeviklerle ittifaktan yana oldular. Sol Sosyalist-Devrimciler hükümete girip Bol-
ﬂeviklerle koalisyon yaparken, Köylü Sovyetlerinin de kat›lmas›yla
Bütün Rusya ‹ﬂçi, Asker ve Köylü Sovyetleri oluﬂturuldu. Sovyet
iktidar›, Ocak 1918’de toplanan Kurucu Meclis’ten, kendisini tan›mas›n› istedi. Sosyalist-Devrimcilerin ve Menﬂeviklerin ço¤unlukta oldu¤u Kurucu Meclis bunu kabul etmeyince, Sovyetler,
kendi ba¤›ms›z gücü olmayan Kurucu Meclis’i da¤›tt›. Bu önlem,
mevcut siyasi yap›lanma içerisinde burjuva parlamentarist geliﬂme
yoluna kap›lar›n nihai biçimde kapat›lmas›na karﬂ›l›k geliyordu.
Emekçi ve Sömürülen Halk›n Haklar› Bildirgesi ise, Kurucu
Meclis’in benimsemesi ve böylece Sovyet rejimini tan›mas› amac›yla haz›rlanm›ﬂt›. Sosyalist toplumun inﬂas› ifadeleriyle sosyalizmi
hedefleyen Emekçi ve Sömürülen Halk›n Haklar› Bildirgesi, bu
do¤rultuda, toprakta özel mülkiyetin kald›r›lm›ﬂ olmas›, bütün
üretim araçlar›n›n devletleﬂtirilmesini haz›rlayan bir ilk önlem olarak iﬂçi kontrolü, bankalar›n devletleﬂtirilmesi, çal›ﬂma zorunlulu¤u ve çal›ﬂanlar›n silahland›r›l›p K›z›l Ordu’nun kurulmas› kararlar›n› s›ralamaktayd›. Ocak 1918’de Kurucu Meclis’in da¤›t›lmas›n›n ard›ndan toplanan Üçüncü Bütün Rusya Sovyetler Kongresi taraf›ndan benimsenen Emekçi ve Sömürülen Halk›n Haklar› Bildirgesi, daha sonra ilk Sovyet Anayasas›n›n temel bölümlerini oluﬂturdu.
Burjuvazinin alt edilip direniﬂinin bast›r›lmas›, Sovyet iktidar›n›n sa¤lamlaﬂt›r›lmas›, Kurucu Meclis’in da¤›t›lmas›yla büyük ölçüde tamamlanm›ﬂt›. ﬁubatta, büyük kay›plar ve geri çekilmeler
pahas›na da olsa, Almanya’yla yap›lan Brest-Litovsk anlaﬂmas›,
Sovyet iktidar›na uluslararas› boyutta da bir nefes alma zaman› tan›d›. Bu dönem, ekonomik yeniden inﬂa için bir f›rsat olarak görüldü ve savaﬂ›n neden oldu¤u y›k›m›n onar›lmas›, üretimin geliﬂtirilmesi, üretkenli¤in art›r›lmas› konular› gündemde öne ç›kt›.
62
63
EKONOM‹K ‹NﬁA SORUNLARI
1918’in bahar›ndan yaz›n iç savaﬂ baﬂlay›ncaya kadar geçen k›sa
nefes alma döneminde, ekonominin yeniden inﬂas› do¤rultusunda
EK‹M DEVR‹M‹
çeﬂitli yaklaﬂ›mlar ve giriﬂimler gündeme geldi. Bunlar daha sonraki dönemlerde de hep uygulamalara referans gösterildi, bu konudaki tart›ﬂmalara kaynakl›k etti. Bu yüzden, bu önermeler, kendi
dönemlerinde pratikte uygulanabildikleri ölçünün kat kat ötesinde
bir önem kazand›lar.
Ekim Devriminden 1918 bahar›na kadar geçen dönem, eski iktidar›n devrilmesi, parçalanmas›, eski yap›n›n y›k›lmas›, da¤›t›lmas›, bunlar›n savunucular›n›n direniﬂlerinin bast›r›lmas›, ezilmesi
dönemiydi. Bu dönemin sonunda, 1918 bahar›nda ise, art›k yeniden kuruluﬂ gündeme geliyordu. Bunun için de öncelikle, örgütlenme, disiplin, emek üretkenli¤inin yükseltilmesi, maddi altyap›n›n güçlendirilmesi, üretimin art›r›lmas› gibi unsurlar öne ç›kmak
durumundayd›. Bu dönemde, bu çerçevede ileri sürülen, parça-baﬂ› çal›ﬂma, yüksek ücret, Taylorizm, sosyalist rekabet, tek-adam yönetimi, devlet kapitalizmi gibi çeﬂitli önermeler ise, bütün tarihi
boyunca Sovyet ekonomisine iliﬂkin tart›ﬂmalarda önemini korudu.
Lenin, Mart 1918’de Brest-Litovsk anlaﬂmas›n›n 7. Parti Kongresi taraf›ndan uygun görülmesi ve 4. Sovyetler Kongresi taraf›ndan onaylanmas›n›n hemen ard›ndan yeni dönemin görevleri üzerine çal›ﬂmaya baﬂlad›, taslak haz›rlad›. Bu tasla¤a dayanarak yazd›¤› ve Nisan 1918’de Parti Merkez Komitesi taraf›ndan benimsenen
Sovyet Hükümetinin Acil Görevleri isimli makalesinde Lenin, önce örgütlenme yan›n›n önemini vurguluyordu:
KURTULUﬁ
rece ince ve hassas örgütsel iliﬂkiler sisteminin kurulmas› için pozitif
ya da yap›c› çal›ﬂmad›r... Ana zorluk ekonomik alanda, yani, mallar›n
üretim ve da¤›t›m›n›n en s›k› ve genel muhasebe ve denetiminin getirilmesi, eme¤in üretkenli¤inin yükseltilmesi ve üretimin pratikte
toplumsallaﬂt›r›lmas›nda yatar.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 27, s. 241)
“Burjuvaziden ald›¤›m›z iﬂletmelerde ve ekonominin dal ve alanlar›nda daha muhasebe ve kontrolü yerleﬂtirmedik...
...sermayeye... sald›r›m›z›, gelecekte baﬂar›yla ilerleyebilmek için,
ﬂimdi ‘ask›ya almal›y›z’.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 27, s. 245)
“ﬁimdiye kadar do¤rudan mülksüzleﬂtirenlerin mülksüzleﬂtirilmesi
önlemleri ön plandayd›. ﬁimdi, kapitalistlerin mülksüzleﬂtirilmiﬂ olduklar› iﬂletmelerde ve bütün di¤er iﬂletmelerde muhasebe ve denetimin örgütlenmesi ön plana geçiyor.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 27, s.
246)
Lenin, üretim araçlar›na el koyman›n sürdürülmesi yerine, el konulmuﬂ olan iﬂletmelerde üretimin toplumsal hedefli örgütlenmesini, düzenlenmesini, bunlar› sosyalizme ilerleme aç›s›ndan göz
önünde tutarak öne ç›kart›yordu.
“‹ﬂçi kontrolü bir olgu haline gelmeden ... sosyalizme ilk ad›mdan
(iﬂçi kontrolünden) ikinci ad›ma geçmek, yani üretimi iﬂçilerin düzenlemesine geçmek imkans›z olacak.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 27, s.
254-5)
“Her sosyalist devrimde ... proletaryan›n ve önderlik etti¤i yoksul
köylülerin baﬂ görevi, on milyonlarca insan›n varl›¤›n› sürdürmesi
için gerekli mallar›n planl› üretim ve da¤›t›m›na uzanan yeni, son de-
Muhasebe ve denetimin mülksüzleﬂtirmenin önüne geçmesi, üretimin pratikte toplumsallaﬂt›r›lmas› biçimindeki sözler, üretim
araçlar›n›n toplumsallaﬂt›r›lmas› aç›s›ndan sosyalist üretim tart›ﬂ›l›rken gündeme gelir. Üretimin toplumsallaﬂt›r›lmas›, yaln›zca
üretim araçlar›na el konmas›ndan ibaret de¤ildir, el konulan üretim araçlar›yla gerçekleﬂtirilen üretimin kendisi de toplumsal biçimde, toplumun ihtiyaçlar› do¤rultusunda düzenlenmelidir. Ama
bu, öncelikle üretim araçlar›na el koyman›n gere¤ini ortadan kald›rmad›¤› gibi, bunun iﬂçi s›n›f›n›n devleti arac›l›¤›yla yap›laca¤›n›, yani üretim araçlar›n›n toplumsallaﬂt›r›lmas›n›n devletleﬂtirme
biçiminde gerçekleﬂtirilece¤ini de de¤iﬂtirmez.
Lenin, ayn› makalesinde, emek üretkenli¤ini yükseltmek ama-
64
65
“Elde edilen bar›ﬂ sayesinde ... Rusya Sovyet Cumhuriyeti, bir süre
için çabalar›n› sosyalist devrimin en önemli ve zor yönü, yani örgütlenme görevi üzerinde yo¤unlaﬂt›rma f›rsat› kazanm›ﬂt›r.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 27, s. 237)
Sonra sosyalist üretimin, üretim araçlar›na el konulmas›ndan öteye, üretimin kendisinin toplumsallaﬂt›r›lmas›, iﬂçiler taraf›ndan
düzenlenmesi olmas› üzerinde duruyordu:
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
c›yla, henüz baﬂka çözüm olmad›¤› için, mevcut burjuva uzmanlardan yararlanma sorununu gündeme getiriyor, burjuva uzmanlara
yüksek ücret ödemek zorunda olduklar›n› söylüyordu:
lumdan m› devral›nd›¤›, yoksa yeni toplumun içinden mi do¤du¤u de¤erlendirmesinin belirleyici olaca¤›n› da eklemek gerekiyor.
Lenin, yine bu makalede, eme¤in üretkenli¤inin yükseltilmesinin, bunun için üretici güçlerin ve y›¤›nlar›n kültürel düzeylerinin
geliﬂtirilmesinin önemini vurgulad›ktan sonra, emek disiplininin
yükseltilmesine ve bu aç›dan parça-iﬂ ve Taylorizm konular›na geliyor:
“En üst burjuva uzmanlar›n ‘hizmetleri’ için çok yüksek bir fiyat
ödemeyi kabul etmeliyiz.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 27, s. 248)
Ard›ndan da bunun, bütün maaﬂlar› ortalama iﬂçi ücretleriyle s›n›rlayan Paris Komünü ilkesinden bir sapma oldu¤unu belirtiyor,
ama bunun ilkelerden gerileme oldu¤unun da kitlelerden gizlenmemesi gerekti¤ini ekliyordu:
“Aç›kt›r ki, bu önlem, bir uzlaﬂmad›r, bütün maaﬂlar›n ortalama iﬂçi ücretleri düzeyine indirilmesini talep eden Paris Komününün ve
her proleter iktidar›n ilkelerinden bir uzaklaﬂmad›r...
Ayr›ca bu önlem ... yüksek maaﬂlar› ortalama iﬂçi ücretleri düzeyine indirme politikas›n› daha en baﬂtan ilan eden ve sürdüren sosyalist
Sovyet devlet iktidar›m›z aç›s›ndan da geri ad›md›r.
... Samimiyetle nas›l ve neden bu geri ad›m› att›¤›m›z› aç›klamak
ve sonra kaybedilen zaman› telafi etmek için mevcut olanaklar› kamuoyu önünde tart›ﬂmak, halk› e¤itmektir ve tecrübeden ö¤renmek, sosyalizmin nas›l inﬂa edilece¤ini halkla birlikte ö¤renmektir.” (Lenin,
Toplu Eserler, c. 27, s. 249)
“Parça-iﬂ sorununu gündeme getirmeli ve onu pratikte uygulamal›
ve denemeliyiz; Taylor sisteminde bilimsel ve ilerici olanlar›n ço¤unu
uygulama sorununu gündeme getirmeliyiz.” (Lenin, Toplu Eserler, c.
27, s. 258)
“Taylor sistemi,... burjuva sömürünün incelmiﬂ zorbal›¤›yla iﬂ s›ras›ndaki mekanik hareketlerin incelenmesi alan›nda baz› büyük bilimsel kazan›mlar, gereksiz ve ters hareketlerin at›lmas›, do¤ru iﬂ yöntemlerinin s›ralanmas›, en iyi muhasebe ve kontrol sistemlerinin getirilmesi vb.nin bir bileﬂimi. Sovyet Cumhuriyeti, bu alanda bilim ve
teknolojinin kazan›mlar›nda de¤erli ne varsa, ne pahas›na olursa olsun
benimsemeli... Rusya’da Taylor sisteminin incelenme ve ö¤retimini
örgütlemeli ve onu sistemli olarak deneyerek kendi amaçlar›m›za
uyarlamal›y›z.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 27, s. 259)
Sovyet sosyalizminin eleﬂtirisi s›ras›nda, ücret farkl›laﬂmalar›,
maddi ayr›cal›klar ve ayr›cal›kl› bir tabakan›n do¤uﬂu tart›ﬂ›l›rken
bu konu önem taﬂ›yor. Ancak bu noktada, sözü edilen burjuva uzmanlara yüksek ücret ödenmesi uygulamas›n›n, kötü örnek oluﬂturmas›yla, genel manevi bozucu etkisine iﬂaret etmekle birlikte,
ele al›nan ayr›cal›kl› tabakan›n oluﬂumu aç›s›ndan, bunun eski top-
Parça baﬂ› ücret olsun, Taylorizm olsun, önceden, elbette hakl›
biçimde, kapitalizmin sömürüsünün araçlar› olarak eleﬂtirilmiﬂlerdi. Proletarya iktidar› alt›nda önerilmeleri de, yine eleﬂtirilere neden oldu¤u gibi, bu rejimin karakterinin de¤erlendirilmesi aç›s›ndan da tart›ﬂma konusu oldu.
Parça baﬂ› ücret büyük ölçüde, maddi teﬂvikler konusuyla ba¤lant›l›d›r. Sorunun belki de daha önemli yan›, maddi teﬂviklerin, ya
da genel olarak meta iliﬂkilerinin hangi aﬂamaya kadar sürece¤idir.
Bunlar›n, sosyalizmin kurulmuﬂ oldu¤u saptamas›n›n yan›s›ra,
önerildikleri durumlard›r, yani sosyalizmi meta iliﬂkileriyle uyumlu gören kavray›ﬂt›r. Ama eklemek gerekir ki, saat ücreti yerine
parça baﬂ› ücret, ücretlerin eﬂitleﬂmesi de¤il, farkl›laﬂmas› yönünde
etkide bulunmak durumundad›r. Bu anlamda da en az›ndan k›sa
vadede toplumsal farkl›l›klar› geliﬂtirici, hatta rekabeti körükleyici
66
67
Sonra bu uygulaman›n bozucu, çürütücü etkilerine iﬂaret ediyordu:
“Yüksek maaﬂlar›n bozucu etkisi ﬂüphesiz ... Biz kendimiz, iﬂçiler
ve köylüler, ne kadar erken, en iyi çal›ﬂma disiplinini, en modern çal›ﬂma tekni¤ini, burjuva uzmanlar› bunlar› bize ö¤retmeleri için kullanarak ö¤renirsek, o kadar çabuk kendimizi bu uzmanlara ‘haraç’
ödemekten kurtarabiliriz.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 27, s. 250-1)
EK‹M DEVR‹M‹
bir özellik taﬂ›maktad›r.
Taylorizm aç›s›ndan ise, Lenin’in yapt›¤› ayr›ﬂt›rma ve bilimsel
ve ilerici olan yanlar›n benimsenmesi önemlidir. Kapitalizmin sömürü araçlar›n›n, mekanizmalar›n›n reddi, onun üretici güçlerde
sa¤lam›ﬂ oldu¤u geliﬂmenin, teknolojinin bütününün reddedilmesini getirmemelidir. ‹ç içe geçmiﬂlikleri nedeniyle zor da olsa, bu
iki yan birbirinden ayr›lmal› ve sosyalizm, üretici güçleri geliﬂtirmede kapitalizmin sa¤lad›¤› geliﬂmelerden de yararlanabilmelidir.
Sömürüyü art›rmak için eme¤i yo¤unlaﬂt›ran yönlere karﬂ› ç›karken, eme¤in üretkenli¤ini art›ran, çal›ﬂmay› kolaylaﬂt›ran yönler
benimsenebilir. Ama burada herhalde önemli olan nokta, denetimin iﬂçilerde olmas›, kapitalizmde oldu¤u gibi, bu konudaki kararlar›n onlara d›ﬂardan dayat›lmamas›d›r.
Ayr›ca Lenin, sosyalizmin kitle ölçe¤inde rekabete ilk defa yolu
açt›¤›n› ileri sürerek komünler aras›nda rekabeti, model komünlerin geri olanlar› e¤itmesini savunuyor. Sosyalist rekabet konusu
manevi teﬂvikler çerçevesinde tart›ﬂ›labilir ve yine hangi koﬂullar
süresince geçerlili¤ini koruyaca¤› de¤erlendirilebilir.
Bunlar›n yan›s›ra Lenin, kapitalizmden sosyalizme geçiﬂte zorun,
diktatörlü¤ün gere¤ini vurgulad›ktan sonra, diktatörlü¤ün bireyler taraf›ndan yürütülmesini, tek iradeye sorgusuz itaati savunuyor:
“Sovyet (yani sosyalist) demokrasi ile bireylerin diktatörce yetkiler
kullanmas› aras›nda hiçbir ilkesel çeliﬂki yok. ...
Büyük ölçekli makineli sanayi mutlak ve kesin irade birli¤i ister. ...
Ama kesin irade birli¤i nas›l sa¤lanabilir? Binlerin iradelerini bir kiﬂinin iradesine tabi k›lmalar›yla.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 27, s. 268-9)
Lenin, proleter, Sovyet demokrasisinin bürokratik çarp›lmas›na
karﬂ› y›¤›nlar›n devlet idaresine kat›l›m›n› vurgulayarak bitirdi¤i
bu makalesine dayanarak haz›rlad›¤› ve Sovyetler Merkez Yürütme
Kurulu taraf›ndan May›s baﬂ›nda kabul edilen, Sovyet Hükümetinin
Acil Görevleri Üzerine Alt› Tez’de de yine ayn› önermeleri ve iﬂ s›ras›nda tek-adam yönetimini savunuyor:
“‹ﬂ s›ras›nda, diktatörce yetkilerle donanm›ﬂ, Sovyet yöneticileri68
KURTULUﬁ
nin, Sovyet kurumlar› taraf›ndan seçilmiﬂ ya da atanm›ﬂ diktatörlerin
tek-adam kararlar›na itaat ve buna sorgusuzca itaat” (Lenin, Toplu
Eserler, c. 27, s. 248)
‹ﬂletmelerde tek-adam yönetimi de, di¤er önermeler gibi, bütün
süreç boyunca sosyalist ekonomik örgütlenmenin temel tart›ﬂma
konular›ndan birini oluﬂturdu. Sorun, disiplinsizlik, örgütsüzlük,
da¤›n›kl›k, verimsizlik gibi zaaflar›, hastal›klar› düzeltebilmek, giderebilmekti. Bu aç›dan, üretkenli¤i, verimlili¤i art›rabilmek için,
irade birli¤inin gereklili¤ini ve önemini kavrayabilmek zor de¤il.
Ama kolektivizmin, bireylerin birbirlerinin eksikliklerini ortaklaﬂa yönetim içinde tamamlamalar›n›n üstünlüklerini göz önünde
tutunca, irade birli¤inin neden kolektif organlar, birden çok bireyin ortak yönetimi taraf›ndan de¤il de, ancak diktatörce yetkilere
sahip bireyler taraf›ndan sa¤lanabilece¤i, ayn› ölçüde kolay kavranabilir ve savunulabilir gözükmüyor. Bundan da öteye, y›¤›nlar›n
yönetiminin geliﬂtirilmesi hedefi aç›s›ndan, tek-adam yönetimi
belli ki, hiç de bu hedefe yönelmeye hizmet edecek bir uygulama
de¤il. Hele Sovyet rejiminin özgül geliﬂimi, t›kan›kl›klar› ve ak›beti de¤erlendirildi¤inde, sorunun dü¤üm noktas›n›n iﬂçi s›n›f› demokrasisinin, devlet yönetimine y›¤›nsal kat›l›m›n aksamas›na
ba¤lanmas›, bu saptaman›n önemini art›r›r.
Lenin, ayn› dönemde, May›s 1918’de, Buharin ve di¤er ‘Sol Komünistler’in eleﬂtirilerini cevaplamak için yazd›¤› ‘Sol’ Çocukluk ve
Küçük-Burjuva Zihniyeti isimli makalesinde ise, üretim temelinin
güçlendirilmesi, üretkenli¤in art›r›lmas› do¤rultusundaki di¤er
önermelerine devlet kapitalizmi savunusunu da ekliyor, geri ve küçük meta üretiminin a¤›r bast›¤› koﬂullardan sosyalizme ilerleyebilmek aç›s›ndan, devlet kapitalizminin de küçük ölçekli üretim
karﬂ›s›nda büyük ölçekli üretimi temsil etti¤ini anlat›yordu. Yine
sosyalist ekonomi üzerine olan tart›ﬂmalar çerçevesinde, burada
hem devlet kapitalizminin hangi koﬂularda savunuldu¤u, yani hangi döneme ait görüldü¤ü, hem de devlet kapitalizmi deyimiyle ne
anlaﬂ›ld›¤› önemlidir:
69
EK‹M DEVR‹M‹
“Bugün Rusya’da varolan çeﬂitli sosyo-ekonomik yap›lar› gerçekte
oluﬂturan unsurlar...
1) ataerkil, yani önemli ölçüde do¤al köylü çiftçili¤i;
2) küçük meta üretimi (bu, tah›llar›n› satan köylülerin ço¤unlu¤unu kapsar);
3) özel kapitalizm;
4) devlet kapitalizmi;
5) sosyalizm.
... Aç›kt›r ki, bir küçük-köylü ülkesinde, toprakta çal›ﬂanlar›n büyük ço¤unlu¤u küçük meta üreticileri oldu¤u için küçük-burjuva unsur a¤›r basar ve a¤›r basmal›d›r. Devlet kapitalizmimizin (tah›l tekeli, devlet denetimindeki giriﬂimci ve tüccarlar, burjuva kooperatifleri) kabu¤u, vurguncular taraf›ndan, vurgunculu¤un baﬂl›ca hedefi tah›l
olmak üzere, ﬂimdi bir yerden sonra baﬂka bir yerden delinmektedir.”
(Lenin, Toplu Eserler, c. 27, s. 335-6)
“ﬁu anda Rusya’da küçük-burjuva kapitalizmi hakimdir ve ondan
‘üretim ve da¤›t›m›n ulusal muhasebe ve kontrolü’ denilen tek ve ayn›
ara istasyondan geçerek hem büyük-ölçekli devlet kapitalizmine hem de
sosyalizme giden yol tek ve ayn›d›r.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 27, s. 340)
Öncelikle burada, devlet kapitalizmi, küçük meta üretiminin hakim oldu¤u koﬂullarda savunulmaktad›r, yani sosyalist üretimin
hakim oldu¤u koﬂullarda de¤il. Devlet kapitalizminin sosyalizme
geçiﬂ koﬂullar›nda önerilmiﬂ olmas›, sosyalizm koﬂullar›nda ileri sürülmesini desteklemez, hakl› ç›karmaz. Devlet kapitalizmi ifadesiyle ise, as›l olarak, baﬂta tah›l olmak üzere, devletin, bir büyük kapitalist gibi ticaret yapmas›, küçük üreticilerin ürünlerini pazarda
sat›n almas›, bu s›rada, di¤er tüccarlarla, vurguncularla rekabet etmesi, bu biçimde küçük üretimi büyük üretime do¤ru geliﬂtirmeyi hedeflemesi kastedilmektedir. Buna, özellikle yabanc› kapitalistlere denetim alt›nda imtiyaz tan›nmas› da eklenebilir. Dolay›s›yla
bu devlet kapitalizminin, proleter devletin, toplumsallaﬂt›r›lm›ﬂ
üretim araçlar›yla gerçekleﬂtirdi¤i üretimle ilgisi yoktur. Zaten di¤er sosyo-ekonomik yap›lar›n yan›s›ra sosyalizmin say›lm›ﬂ olmas›
da bunun bir baﬂka aç›dan göstergesidir. Bu anlamda, Lenin’in devlet kapitalizmine iliﬂkin bu sözleri, Sovyet sosyalizminin de¤erlen70
KURTULUﬁ
dirilmesi tart›ﬂmalar›nda öne sürülen devlet kapitalizmi saptamalar›yla ba¤lant›land›r›lamaz ve Sovyet iktidar› alt›nda bu devletin
sahip oldu¤u üretim araçlar›yla gerçekleﬂtirilen üretimi devlet kapitalizmi olarak nitelemek için dayanak gösterilemez.
1918 ilkbahar›nda, burjuvazinin devrilip direniﬂinin ezilmesinin
yerini örgütlenme, üretkenli¤in geliﬂtirilmesi sorunlar›n›n almas›,
di¤er bir ifadeyle, devrimin y›k›c› görevlerinin yerini yap›c› görevlerinin almas› dönemi olarak görülen bu dönemde, gündeme getirilen çeﬂitli önlemler, ileriki dönemlerde de önerildiler, uyguland›lar ve tekrar tekrar tart›ﬂma konusu oldular. Parça baﬂ› ücret, Taylorizm, tek-adam yönetimi, devlet kapitalizmi gibi önlem ve uygulamalar bu tart›ﬂmalar›n belirli taraflar›nca sosyalizmin ideallerinden, ya da hedeflerinden uzaklaﬂma olarak eleﬂtirildiler. Savunan
taraflarca da, e¤er sosyalizmin gerekleri olarak de¤ilse, koﬂullar›n
zorunluluklar› olarak öne sürüldüler. Bu tart›ﬂmalar, ileriki dönemlerde gündeme geldi¤inde de, savunulan önlemlerin gerekçesi ve
zorunluluklar›n kayna¤› olarak gösterilen söz konusu koﬂullar, ço¤unlukla, iç savaﬂ ve onun neden oldu¤u y›k›m koﬂullar›yd›. Burada ilginç olan yön, bütün bu önlemlerin, esas olarak iç savaﬂtan önce, daha iç savaﬂ ç›kmadan ileri sürülmüﬂ olmalar›d›r. Dolay›s›yla
bunlar›n sosyalizmin inﬂas› sürecindeki rolleri de¤erlendirilirken,
öncelikle, iç savaﬂtan, iç savaﬂ koﬂullar›ndan büyük ölçüde ba¤›ms›z olarak ele al›nmal›d›rlar. Ondan sonra, iç savaﬂ ve içinden bulunulan döneme iliﬂkin di¤er koﬂullar›n etkileri de¤erlendirmeye eklenmelidir.
‹LK SOVYET ANAYASASI VE DEVLET YAPISI
Emekçi ve Sömürülen Halk›n Haklar› Bildirgesi’ni benimseyen
3. Bütün Rusya Sovyetler Kongresi, gelecek kongreye anayasa tasla¤› haz›rlanmas›n› da kararlaﬂt›rm›ﬂt›. Ancak çal›ﬂmalar 4. Kongreye yetiﬂmedi. Rusya Sosyalist Federal Sovyet Cumhuriyeti Anayasas› Temmuz 1918’de, 5. Bütün Rusya Sovyetler Kongresi taraf›ndan kabul edildi.
71
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
Emekçi ve Sömürülen Halk›n Haklar› Bildirgesi’nin de baﬂlang›ç
bölümünü oluﬂturdu¤u Anayasa, iﬂçi s›n›f›n›n haklar›n›, bunlar› fiilen gerçekleﬂtirebilmenin olanaklar›n›n sa¤lanmas›n› da içererek
s›ral›yordu: cumhuriyetin federal niteli¤i, kilisenin devletten ve
okulun kiliseden ayr›lmas›, iﬂçilerin düﬂünce, söz ve örgütlenme
özgürlükleri, çal›ﬂma zorunlulu¤u, iﬂçilerin askeri hizmet zorunlulu¤u, yabanc›lara siyasi ve dini nedenlerle iltica hakk›, ›rk ve milliyet temelli ayr›mc›l›¤›n kald›r›lmas›.
Bunlar›n ard›ndan anayasa, devlet yap›s›n› tan›ml›yordu. En yetkili organ olarak Bütün Rusya Sovyetler Kongresi, ﬂehir sovyetleri
için 25 bin seçmene bir, taﬂra sovyetleri için 125 bin nüfusa bir oran›nda seçilen delegelerden oluﬂmak durumundayd›. Kongrenin
oturum halinde olmad›¤› anlarda onun yetkilerini kullanmak üzere seçilen Merkez Yürütme Komitesi (VTsIK) 200’den az üyeliydi.
VTsIK taraf›ndan atanan Halk Komiserleri Kurulu (Sovnarkom)
ise, devletin iﬂlerinin genel idaresinin yan›s›ra kararname, emir ve
talimatlar yay›nlamakla görevli oldu¤u gibi, acil önlemleri yaln›z
kendi yetkisiyle uygulamaya koyabiliyordu. Anayasada burjuva
parlamentarizmindeki gibi bir güçler ayr›m› yoktu. Kongre,
VTsIK ve Sovnarkom, üçü de ayn› anda hem yasama, hem de yürütme organlar›yd›. Aralar›ndaki ayr›m, daha geniﬂ organ ile onun
içinden seçilen komite aras›nda olan türdendi, dolay›s›yla üye say›lar› ve toplanma s›kl›klar› aç›s›ndand›. Yine, yarg› da Adalet Halk
Komiserli¤ine, dolay›s›yla Sovnarkom’a ba¤lanm›ﬂt›. Ayr›ca anayasa, seçme hakk›n› çal›ﬂanlara tan›y›p ücretli emek çal›ﬂt›ranlar, tüccarlar, din adamlar›, eski polis memurlar› gibi s›n›f ve kesimleri
özel olarak bu haktan yoksun b›rak›yordu.
Bu anlamda Sovyet Anayasas›, en temelde s›n›fsal bir egemenlik
tan›ml›yordu. Hak ve özgürlüklerin öznesi, burjuva demokrasisindeki gibi bütün s›n›flardan yurttaﬂlar de¤il, iﬂçi s›n›f›yd›. ‹ﬂçi s›n›f›n›n haklar› mutlakt›. Buna karﬂ›l›k, burjuvazinin, sömürücülerin
ve bunlar›n hizmetkârlar›n›n haklar› aç›kça k›s›tlan›yordu. Ayr›ca,
ﬂehir ve k›r, dolay›s›yla iﬂçi s›n›f› ve köylülük aras›nda da hak eﬂit-
sizli¤i vard›. Di¤er yandan, kiﬂi haklar› devlete karﬂ› tan›mlanm›yordu, kiﬂi – devlet ayr›m› yoktu. Söz konusu olan, iﬂçi s›n›f›n›n,
onun bireylerinin, devlete karﬂ› korunmas› de¤il, onlar›n haklar›n›n, özgürlüklerinin kendi devletleri arac›l›¤›yla kullan›lmas›, hayata geçirilmesiydi.
Anayasa, alt sovyetlerin, en tabandaki sovyetlerden baﬂlayarak
kademe kademe, seçtikleri delegelerle bileﬂeni olduklar› bir üst
sovyeti oluﬂturmas› ve bu iﬂleyiﬂin en üst Bütün Rusya ölçe¤ine kadar tekrarlanmas›n› içeriyordu. Anayasa, bu kademelere karﬂ›l›k
gelen sovyetleri ve bunlar›n yürütme komitelerini tan›ml›yordu.
Öte yandan, Sovyetler Kongresi, VTsIK ve Sovnarkom aras›nda
mutlak yetki ayr›mlar› olmad›¤› gibi, yerel sovyetler ve yürütme
komiteleriyle merkezi sovyetler aras›ndaki yetki ayr›mlar› da mutlak de¤ildi. Yerel sovyetler alanlar›nda bütünüyle özerkti, dolay›s›yla her konuda yetkiliydiler. Ayn› zamanda da bileﬂeni olduklar›
daha üst sovyetlerin ve merkezi sovyetlerin kararlar› onlar için ba¤lay›c›yd›. Dolay›s›yla yerel veya alt sovyetlerin, ne alanlar›nda inisiyatif kullanamayacaklar›, yetkili olmad›klar› bir konu, ne de üst
veya merkezi sovyetlerin kar›ﬂamayacaklar› mutlak yetkili olduklar› bir konu yoktu; hiçbir konuda özerklikleri mutlak de¤ildi.
Sovyet devleti, ulusal sorun çerçevesinde, federatif olarak nitelenmiﬂti. Çeﬂitli uluslardan iﬂçi devletinin gönüllü birli¤i, uluslar›n
kendi kaderini tayin hakk›n›n tan›nmas› temeline dayan›yordu.
Bunun gerçekleﬂme biçiminin belirlenmesi ise, birli¤in bileﬂenleri
olarak ulusal cumhuriyetlerin, bölgelerin oluﬂumuna b›rak›l›rken,
anayasal yap›da da bu do¤rultuda, di¤er bölgelerle ayn› düzeyde
özerk bölgelere yer veriliyordu. Öte yandan baﬂlang›çta kendisini
yaln›zca ‘‹ﬂçilerin Köylülerin Hükümeti’ olarak niteleyen Sovyet
devleti, art›k Rusya cumhuriyeti olarak isimlendiriliyordu. Ama
hedef ulusal de¤il, uluslararas› sovyet cumhuriyeti oldu¤una göre,
bu da, RSFSC’nin, baﬂka sovyet cumhuriyetleriyle birleﬂip oluﬂturaca¤› daha büyük bir uluslararas› sovyet cumhuriyetinin Rusya bileﬂeni olmas› anlam›n› taﬂ›r. Ayn› biçimde, anayasa, Rusya toprak-
72
73
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
lar› üzerinde çal›ﬂan iﬂçilere, yabanc› ayr›m› yapmadan, bütün yurttaﬂl›k haklar›n› tan›m›ﬂt›r.
Anayasan›n kabulü, iç savaﬂ›n baﬂlamas›ndan önce, Sovyet iktidar›n›n son kendini biçimlendirme eylemiydi. O zamana kadarki süreçte biriken gerilimler ve çat›ﬂma güçleri, baﬂlayan iç savaﬂ›n bileﬂenleri oldular. ‹ç savaﬂa do¤ru t›rmanan süreçte, Sol Sosyalist-Devrimciler koalisyondan ayr›l›p Bolﬂeviklerin karﬂ›s›na geçmiﬂ, k›rda
ve sanayide ‘burjuvaziye sald›r›’ yeniden gündeme gelmiﬂti.
Devrimden sonra k›r ve ﬂehir aras›nda al›ﬂveriﬂ, yiyece¤in k›rdan
ﬂehre ulaﬂmas› sorunu çözülememiﬂti. ﬁehirlerde k›tl›¤a ve açl›¤a,
‘çantac›’ denilen ve köylerden ald›klar› yiyecekleri ﬂehirlerde aﬂ›r›
fiyatlara satan vurguncular eﬂlik ediyordu. ﬁubat 1918’de bu spekülatörlerin tutuklanmalar›, silahl› direniﬂ gösterirlerse vurulmalar› emri ç›kart›ld›. May›s 1918’de ç›kart›lan, daha sonra ‘yiyecek
diktatörlü¤ü’ diye an›lan kararname, tah›l stoklay›p gizleyen kulaklara, yani zengin köylülü¤e, di¤er bir ifadeyle k›r burjuvazisine
karﬂ› zor kullanma yetkisi getiriyordu. Ard›ndan tah›l toplamak ve
kulaklara karﬂ› yoksul köylülü¤ü örgütlemek için köylere iﬂçi birlikleri gönderildi. Haziran 1918 kararnamesiyle de, sosyalist devrimin k›ra taﬂ›nmas›n›n dönüm noktas› olarak nitelenen ‘yoksul köylü komiteleri’ kuruldu.
Ekim Devriminden sonra burjuvazinin sabotajlar›n›, direncini
k›rmak için sürdürülen mülksüzleﬂtirmeler, daha çok kendili¤indendi. El koyma da dahil bütün ekonomik faaliyetin örgütlenmesi
Vesenha’da topland›. Ancak yine de Hazirana kadar yap›lan devletleﬂtirmelerin az›nl›¤› Vesenha taraf›ndan gerçekleﬂtirilmiﬂti. Ocak
1918’de kabul edilen Emekçi ve Sömürülen Halk›n Haklar› Bildirgesi, bütün fabrika, maden ve ulaﬂ›m› devlet mülkiyetinde ilan
ederek mülksüzleﬂtirmelere yeni bir temel sa¤lam›ﬂt›. Öte yandan
gerçekleﬂtirilmiﬂ olan mülksüzleﬂtirmelerin sosyalist üretimin örgütlenmesinden çok siyasi s›n›f mücadelesinin gereklerine dayanmas›, mülksüzleﬂtirmelerin sürdürülmesinden önce, el konulan iﬂletmelerde üretimin düzenlenmesi, üretkenli¤in art›r›lmas› politi-
kalar›n› öne ç›kartm›ﬂt›. Bununla birlikte kamulaﬂt›rmalar›n planl› yap›lmas› da savunuluyordu. May›sta toplanan birinci Bütün
Rusya Ulusal Ekonomi Sovyetleri Kongresi karar›, kamulaﬂt›rmalar›n, iﬂletmelerden iﬂkollar› boyutuna ç›kart›lmas›n› ve Vesenha ya
da Sovnarkom taraf›ndan gerçekleﬂtirilmesini öne sürüyordu. Di¤er yandan iç savaﬂa do¤ru ilerleyen süreçte Sovnarkom, Haziran
1918 kararnamesiyle bütün önemli sanayileri kamulaﬂt›rd›. ‹ﬂletmelerin mülkiyeti devletleﬂtirildi, ancak Vesenha taraf›ndan idareleri örgütleninceye kadar, bunlar eski sahiplerinin yönetimine b›rak›ld›.
Kulaklara, k›r burjuvazisine karﬂ› uygulamalara giriﬂilmesi ve yeniden mülksüzleﬂtirme politikas›na dönülmesi, dönem de¤iﬂikli¤inin iﬂaretleriydi, baﬂlang›ç noktalar›yd›. 1918 bahar›nda baﬂlayan,
burjuvaziyle do¤rudan çat›ﬂmaya ara vererek yeni rejimin konumunu güçlendirme, sa¤lamlaﬂt›rma dönemi sona eriyordu. 1918 yaz›nda tamam›yla aç›k çat›ﬂman›n bütün geliﬂmeleri belirledi¤i bir
döneme girildi. Bir yandan emperyalistlerin d›ﬂardan müdahalesi,
di¤er yandan çeﬂitli karﬂ›-devrimci güçlerin Sovyet iktidar›na isyan
etmeleri, Beyaz Ordular›n savaﬂ›, üç y›l süren bir iç savaﬂ dönemini baﬂlatt›. ‹ç savaﬂ s›ras›nda yaﬂananlar ve çeﬂitli uygulamalar da
ileriki dönemler gibi, hatta süresine oranla çok daha büyük ölçüde,
Sovyet rejiminin ald›¤› karakteri ve daha sonra baﬂ›na gelenleri belirledi.
74
75
‹ﬁÇ‹ SINIFININ SOSYAL‹ST DEVR‹M‹ VE DEMOKRAS‹S‹
Ekim Devrimi özgün koﬂullarda gerçekleﬂti. Rusya, çeﬂitli çeliﬂkilerin birbiriyle kesiﬂti¤i, odakland›¤› koﬂullardayd›. ‹ﬂçi s›n›f›n›n
toplumsal a¤›rl›¤› niceli¤ine oranla oldukça yüksekti. S›n›f mücadelesi art arda de¤iﬂik dönemlerden geçmiﬂti. 1905 Devriminin
tecrübesi haf›zalardayd›. Emperyalist dünya savaﬂ›, bütün bu çeliﬂkileri keskinleﬂtirdi, karﬂ›t güçlerin mücadelelerini yo¤unlaﬂt›rd›,
geliﬂmeleri h›zland›rd›. Kendili¤inden patlayan ﬁubat Devrimiyle
Çarl›k y›k›ld›ktan sonra ortaya ç›kan aç›k s›n›f mücadelesi ortam›,
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
h›zla y›¤›nlar› mücadeleye çekti, saflar› belirginleﬂtirdi; bilinç, örgütlenme, haz›rl›k derecesinin yükseltilmesinin olanaklar›n› sa¤layarak proletarya devriminin koﬂullar›n› olgunlaﬂt›rd›.
Bunlar iﬂçi s›n›f›n›n kendini içinde buldu¤u koﬂullard›. Ama elbette say›lmas› gereken, en az bunlar kadar önemli bir koﬂul daha
var: iﬂçi s›n›f›n›n komünist önderli¤i, Bolﬂevik Partisi. Aç›kt›r ki,
Bolﬂevik Partisi olmasayd›, mücadelesiyle iﬂçi s›n›f›n›n önderli¤ini
kazanmasayd›, Ekim Devrimi de gerçekleﬂemezdi. Onun, daha temelleri at›ld›¤› günlerden itibaren baﬂlayarak, sab›rla ve inatla,
b›kmadan, y›lmadan sürdürülen, devrimi, iﬂçi s›n›f›n›n iktidar›n›
hedefleyen ve ona haz›rl›¤› içeren, yükseliﬂ ya da gericilik dönemi
olsun her dönüm noktas›nda iﬂçi s›n›f›na, komünizme daima sad›k
kalan mücadelesi, koﬂullar› oluﬂtu¤unda, iﬂçi s›n›f›n›n sosyalist iktidar›n› kuran devrimin baﬂar›lmas›n› sa¤lam›ﬂt›. Bu anlamda, iﬂçi
s›n›f›n›n, iktidar› al›p sosyalizm hedefine yürüyüﬂe geçmesinde,
devrimin di¤er koﬂullar›n›n yan›s›ra, komünist önderli¤ine, komünist partisine sahip olmas›n›n da belirleyici etkisi vard›r.
Bunun göstergesi olabilecek bir örnek Alman Devriminin baﬂ›na
gelenlerdir. Almanya’da da, Rusya’da ﬁubat Devriminde oldu¤u
gibi, ‹mparatorluk y›k›ld›, ‹ﬂçi Meclisleri kuruldu, bu meclislerde
Sosyal-Demokratlar egemen oldu. Ama Almanya’da, Bolﬂevik Parti gibi iﬂçi s›n›f›n›n önderli¤ini kazanm›ﬂ bir komünist parti olmad›¤› için, Rusya’daki Ekim Devrimi gibi bir sosyalist devrim gerçekleﬂemedi, baﬂar›ya ulaﬂamad›.
Nüfusun ço¤unlu¤unun, köylülü¤ün deste¤ini kazanan iﬂçi s›n›f›, Ekim Devrimiyle iktidar› ald›. Ekim Devriminin sosyalist karaktere sahip olmas›n›n belirleyici etkeni, iﬂçi s›n›f›na komünizmin
önderli¤iydi, Bolﬂevik Partisiydi. Bunda da, baﬂtan itibaren, devrimi, ayaklanman›n örgütlenmesini önüne koyan parti anlay›ﬂ›n›n
rolü küçümsenemez. Ekim Devriminde Bolﬂevik Partinin örgütledi¤i ayaklanmayla iktidar Sovyetlere geçti. Sovyet iktidar›, aç›kça
iﬂçi s›n›f›n›n egemenli¤ini gerçekleﬂtirdi. ‹ﬂçi s›n›f›n›n, emekçilerin, sömürülenlerin ç›karlar›n›n gerektirdi¤i önlemler ald›, y›¤›n-
lar›n acil taleplerini yerine getirdi. ﬁubat Devriminde yar›m kalan
demokratik dönüﬂümleri geçerken tamamlay›p sosyalist önlemlere,
uygulamalara giriﬂti.
Ekim Devrimi, iﬂçi s›n›f›n›n egemenli¤i olarak Sovyet iktidar›n›n kurulmas›n› sa¤lad›. Sovyetler iﬂçi s›n›f›n›n iktidar organlar›
olarak tarihsel geliﬂim içinde biçimlenmiﬂlerdi. Bu organlar bir s›n›f egemenli¤ini ifade etmelerinin yan›s›ra, bu s›n›f›n, yani iﬂçi s›n›f›n›n özelliklerini, tarihsel rolünü de kendilerinde taﬂ›yor, yans›t›yorlard›. Sovyetler, iﬂçi s›n›f›n›n, toplumsal s›n›flar› ve toplumda
yöneten – yönetilen ayr›m›n› ortadan kald›rma do¤rultusundaki
tarihsel göreviyle uyumlu olarak, üretim yerleri temelinde, iﬂçilerin istedikleri zaman seçip geri ald›klar› delegeleri arac›l›¤›yla oluﬂan, bürokratik ve militarist bir ayg›t yerine, bütün devlet iﬂlerini,
yasamay›, yürütmeyi do¤rudan kendinde toplayan bir yap›ya dayan›yorlard›. Sovyet örgütlenmesinin bu yap›s›, sömürücü az›nl›klar›nki gibi bir devlet olmamas›n›n yan›s›ra, kal›c›laﬂ›p toplumun
üzerinde bir bask› ayg›t›na dönüﬂmek yerine, y›¤›nlar›, giderek
tüm toplumu yönetime katacak, böylece kuruldu¤u andan itibaren
kendisini yok etmeye giriﬂen bir devlet olarak niteleniyor; iﬂçi s›n›f›n›n sözü edilen tarihsel görevini yerine getirmesinin, yani s›n›flar› ve onlarla birlikte her türlü bask›y› ve devleti de ortadan kald›rmas›n›n koﬂulu olarak görülüyordu.
Devletin ortadan kalkmas›, herkesin yönetmesi, dolay›s›yla kimsenin kimseyi yönetmemesi olarak ifade edilebildi¤ine göre, bütün
toplumun yönetim iﬂini do¤rudan eline ald›¤›, toplumun bütün
bireylerinin eﬂitçe yönetim hakk›n› kulland›¤› bir geliﬂmiﬂli¤i gerektirir. Bu ise, iﬂçi s›n›f› taraf›ndan, iﬂçi s›n›f›n›n eylemiyle, sosyalist devrimiyle gerçekleﬂtirilmek durumundad›r. ‹ﬂçi s›n›f›, di¤er
emekçileri ve bütün toplumu da giderek kendi düzeyine yükseltmek üzere, öncelikle kendisi yönetim iﬂini eline almal›, bireylerinin yönetim hakk›n› kullanmada kat›l›m›n›, eﬂitli¤ini sa¤lamal›d›r. Sovyetler, iﬂçi s›n›f›n›n bütününün yönetim iﬂlerini kendi ellerine almas› için yap›sal olarak uygundu. Ama bunun gerçekleﬂebil-
76
77
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
mesi aç›s›ndan bir di¤er gereklilik de demokratik kültürün, al›ﬂkanl›klar›n, geleneklerin yerleﬂmesi, demokratik e¤itimin tamamlanmas›yd›. ‹ﬂte daha sonraki geliﬂmeler gösterdi ki, iﬂçi s›n›f›n›n
demokratik e¤itiminin tamamlanmas›ndaki eksiklikler, s›n›f›n yönetim iﬂine gündelik kat›l›m›n›n zay›flamas›na, aksamas›na, gerilemesine neden oldu. Bu ise, kendisini, yönetim iﬂinin, araya giren
kademeler ölçüsünde y›¤›nlardan uzaklaﬂmas›, giderek daha dar organlarda, daha az say›da elde toplanmas› olarak ortaya koydu.
Sovyet iktidar›, iﬂçi s›n›f› demokrasisiydi. Demokrasinin ikili anlam› çerçevesinde, öncelikle iﬂçi s›n›f›n›n s›n›fsal ç›karlar›n›n ifadesi, iﬂçi s›n›f›n›n egemenli¤iydi. Ayn› zamanda da demokratik, daha önce görülmemiﬂ ölçüde demokratik bir devlet biçimi olarak, iﬂçi s›n›f›n›n bütününün eﬂitli¤i, özgürlü¤ü, yönetimiydi. Bunun temelinde de, iﬂçi s›n›f›n›n, tarihsel ç›karlar›n› gerçekleﬂtirebilmek,
komünizm mücadelesini hedefine ulaﬂt›rabilmek için, zorunlu olarak, s›n›f›n bütünü için demokrasi olan, s›n›f›n bütününü yönetime katan bir devlete, bir devlet biçimine ihtiyac› olmas› yat›yordu.
‹ﬂte bu ikincisinde, devlet biçimi olarak iﬂçi s›n›f› demokrasisinde
ortaya ç›kan eksiklikler, kusurlar, baﬂka bozulmalara da izin verdi,
yol açt› ve sonunda iﬂçi s›n›f› egemenli¤i olarak iﬂçi s›n›f› demokrasisinin ortadan kald›r›lmas›na kadar vard›. ‹ﬂçi s›n›f›n›n iktidar›
olarak Sovyetlerin y›k›lmas›na varan geliﬂmeler içerisinde, bu sonuca yol açan etkenler geriye do¤ru zincirleme ele al›nd›¤›nda, en baﬂtaki sorunlar olarak, daha iktidar›n oluﬂumu s›ras›nda iﬂaretleri görülebilen, iﬂçi s›n›f› demokrasisinin bu eksikliklerine ulaﬂ›l›r.
‹ﬂçi s›n›f›n›n demokratik e¤itiminin tamamlanmas›ndaki eksiklik, maddi ve manevi geliﬂmiﬂlikteki yetersizli¤in, ekonomik ve
kültürel gerili¤in, devrim öncesi demokratik mücadele deneyiminin h›zl› ama k›sa süreli oluﬂunun sonucuydu. Bolﬂevikler bu eksikli¤in giderilmesinin, iﬂçi s›n›f›n›n ve y›¤›nlar›n devlet iﬂlerine
kat›l›m›n›n geliﬂtirilmesinin gere¤ini hep vurgulad›lar. Ancak bütün yaklaﬂ›mlar›n›n böyle bir saptamayla uyumlu oldu¤u, bu anlamda bunun gereklerini yeterince yerine getirdikleri de söylene-
mez. Buna bir örnek ‘tek-adam yönetimi’ sorunudur. ‘Tek-adam
yönetimi’ belli ki, y›¤›nlar›n inisiyatifinin, kat›l›m›n›n, yönetiminin geliﬂmesine hizmet etmeyecek bir önermedir, uygulamad›r.
Yukar›da aktar›ld›¤› gibi, döneminde iﬂyerinde disiplinin sa¤lanmas›, üretimin düzenlenmesi, art›r›lmas› için önerilmiﬂtir. Ama rejimin niteli¤i, kaderi aç›s›ndan, y›¤›nlar›n demokratik kat›l›m›,
inisiyatifi sorunu belirleyici bir özellikte olmuﬂtur. Bu aç›dan sorunun ilkesel bir önem kazand›¤› söylenebilir. O zaman da tercih ilkelerden yana olmal›, ne pahas›na olursa olsun ilkelerden taviz verilmemelidir. Bu da y›¤›nlar›n yönetiminin geliﬂtirilmesi sorununa
belirleyici bir önem verilmesi, üretim kay›plar›, maddi kay›plar pahas›na da olsa, bundan uzaklaﬂmaya karﬂ›l›k gelen ‘tek-adam yönetimi’ gibi uygulamalara, yöntemlere baﬂvurulmamas› anlam›na gelir.
Bütün bir sosyalizm deneyiminin de¤erlendirilmesinde, onun
ulaﬂt›¤› hedefler, elde etti¤i kazan›mlar, geçirdi¤i dönüﬂümler ve
y›k›lmas›na kadar varan geliﬂmeler ele al›n›rken teorik öngörüler,
karﬂ› karﬂ›ya olunan koﬂullar, baﬂvurulan uygulamalar, bunlar›n yol
açt›¤› sonuçlar birbirleriyle karﬂ›laﬂt›r›lmak, bunlardan dersler ç›kartarak teorinin geliﬂmesi, zenginleﬂmesi sa¤lanmak durumundad›r. Bu aç›dan da incelemede ilk dikkati çekenler, teorik önermeler
do¤rultusunda hedeflenenlerle koﬂullar›n zorlamas›yla bu hedeflerden uzaklaﬂmay› ya da gerilemeyi ifade eden uygulamalar aras›ndaki çeliﬂkilerdir. Bu noktada da herhalde önemli olan, ilerde daha
güçlü bir biçimde hedefe do¤ru yürüyebilmek için at›lan geçici geri ad›mlarla, hedeften vazgeçme, dolay›s›yla karakterin de¤iﬂmesi,
bozulmas› anlam›n› taﬂ›yan uygulamalar aras›ndaki ayr›md›r. Bu
ayr›mlar›n yap›labilmesi için, yaﬂanm›ﬂ tarih, söz konusu uygulamalar›n ulaﬂt›klar› sonuçlar›n› da sergileyerek, bunlar›n önerildikleri dönemlere göre, daha fazla kolayl›k sa¤lar.
Bu çerçevede, örne¤in bir sürekli ordunun kurulmas›, iﬂçi s›n›f›
demokrasisinin temel özelliklerinden birinde bir bozulma olarak
görülürken, burjuva uzmanlar›n yüksek ücretler karﬂ›l›¤›nda çal›ﬂ-
78
79
EK‹M DEVR‹M‹
KURTULUﬁ
KAYNAKÇA
t›r›lmalar› geçici bir geri ad›m olarak nitelenebilir. ‹leriki süreçte
iﬂçi s›n›f› içerisinden uzmanlar yetiﬂtirilerek burjuva uzmanlara gerek kalmam›ﬂ ama sürekli ordu yerleﬂik bir özellik kazanarak kurumsallaﬂm›ﬂt›r. Yeniden ayr›cal›kl› tabakalar yaratarak genel olarak ayr›cal›klar›n kald›r›lamamas› da elbette belirleyici sorunlardand›r. Ama bu, burjuva toplumundan devral›nm›ﬂ yüksek ücret
ödenen bir tabakan›n kal›c›laﬂmas› ile ayn› sorun de¤ildir. Buna
karﬂ›l›k yarat›lan K›z›l Ordu, hep varl›¤›n› sürdürmüﬂ, devlet ayg›t› topluma, temsil etti¤i s›n›fa yabanc›laﬂt›¤›, bir bask› ayg›t›na dönüﬂtü¤ü ölçüde de, bunun kurumlar›ndan birini oluﬂturmuﬂ, toplumun bask› alt›nda tutulmas›na hizmet etmiﬂtir.
Yeni kurulan Sovyet iktidar›n›n, önüne ç›kan sorunlar, zorluklar
karﬂ›s›nda ald›¤› tutumlar, baﬂvurdu¤u uygulamalar, onun karakterini etkiledi¤i ve sürecin ileriki aﬂamalar›nda geliﬂimini, yönelimini belirleyecek özellikler kazand›rd›¤› ölçüde önem taﬂ›yordu.
Genelde bu tarih, hedefler do¤rultusunda ileri at›l›m ve ard›ndan
konumunu güçlendirmek için geri çekilme dönemlerinin birbirini
takip etmesi biçimini ald›. Bu yaz›da aktar›ld›¤› gibi, Ekim Devriminden 1918 bahar›na kadar süren dönem, s›n›f mücadelesinin
aç›k çat›ﬂma biçimini ald›¤›, burjuva devletin y›k›ld›¤›, kapitalistlerin mülksüzleﬂtirildi¤i bir dönemdi. Bu dönemde uç veren e¤ilimler daha sonra iç savaﬂ s›ras›nda çok daha büyük ölçekte ortaya
ç›kt›lar. 1918’in bahar›ndan yaz›na kadar süren dönem ise, burjuvaziye karﬂ› sald›r›n›n durduruldu¤u, ele geçirilenlerin, kazan›mlar›n sa¤lamlaﬂt›r›lmas›na öncelik verilen, bu amaçla geri çekilme yönünde ad›mlar›n da gündeme geldi¤i bir dönemdi. Bu önermeler
de NEP döneminde yeniden üstelik çok daha geniﬂ bir ölçekte ileri sürüldüler. Ekim Devriminin hemen ertesinde iç savaﬂ›n baﬂlang›c›na kadar yaﬂanan bu iki dönem, daha sonraki dönemlerin özelliklerini küçücük bir ölçekte de olsa taﬂ›malar› ve o dönemlerin uygulamalar›n›n iﬂaretlerini, ipuçlar›n› sergilemeleri bak›m›ndan
önem taﬂ›r. Sözü edilen daha ileriki dönemler ise, baﬂka yaz›lar›n
konusunu oluﬂtururlar.
V. I. Lenin, Collected Works (Toplu Eserler), Progress Publishers, Moscow, 1977
V. I. Lenin, Ne Yapmal›?, Sol Yay›nlar›, Ankara, 1977
V. I. Lenin, ‘Sol’ Komünizm, Bir Çocukluk Hastal›¤›, Sol Yay›nlar›, Ankara, 1978
G. Zinovyev, History of the Bolshevik Party (Bolﬂevik Partisi Tarihi), New Park
Publications, London, 1983
80
81
KURTULUﬁ
KAP‹TAL‹ST DEVLET‹N
TEMEL ÖZELL‹KLER‹
CEM‹L TUNA
M
“Demek ki, devlet, düﬂünülemeyecek bir zamandan beri mevcut de¤ildir. ‹ﬂlerini onsuz gören, hiçbir
devlet ve devlet gücü düﬂünü bulunmayan toplumlar olmuﬂtur.
Toplumu s›n›flara bölünmesine
zorunlu olarak ba¤l› olan belirli
bir ekonomik geliﬂme aﬂamas›nda, bu bölünme, devleti bir zorunluluk durumuna getirdi... Bu s›n›flar, vaktiyle ne kadar kaç›n›lmaz
bir biçimde ortaya ç›kt›larsa, o
kadar kaç›n›lmaz bir biçimde ortadan kalkacaklard›r. Onlarla birlikte, devlet de, kaç›n›lmaz bir biçimde yok olur.” (Engels)
arksizmin devrimci
özünden sapma, ilkin marksist devlet
teorisi üzerindeki çarp›tmalardan geçmektedir. Bu aç›dan, devrimcilik ve reformculuk ayr›m›n›n en önemli
k›staslar›ndan biri de devlet
de¤erlendirmesi olmaktad›r.
Marksizmden uzaklaﬂma sürecinde, bu sürecin ya baﬂ›nda ya da belli bir an›nda, mutlak olarak, buna uygun bir devlet de¤erlendirmesi de gerekli olmuﬂtur.
Lenin, Devlet ve ‹htilal’de, Marx ve Engels’in tezlerini, devletin rolünü, s›n›flar› uzlaﬂt›rmaya indirgeyen görüﬂlere ve as›l olarak da,
“marksizmin, çok daha ince olan ‘kautskist’ bozulmas›”na savaﬂ açm›ﬂt›r.
83
KAP‹TAL‹ST DEVLET
KURTULUﬁ
Tabii günümüzde reformizme yelken açanlar›n, genel olarak
marksizme, özel olarak da marksist devlet tezlerine iliﬂkin tahrifatlar›n›n ayn› zamanda ‘anti-kautskist’ olarak da çok daha inceltilmiﬂ
oldu¤u bir gerçektir. Bu aç›dan günümüzde kapitalist devlete iliﬂkin inceleme ve araﬂt›rmaya dayal› teorik çabalarda bulunurken,
devletin temel iﬂlevine iliﬂkin marksist devlet anlay›ﬂ›ndan kopmamak için baz› vurgular› tekrar ve tekrar yapmak gerekiyor.
Üstyap›, en baﬂta hukuksal sistem ve devlet olmak üzere, nitelikleri ekonomik yap›n›n do¤as›yla aç›klanan ama ekonomik olmayan
kurumlardan oluﬂur. Bunlar ekonomik olarak egemen durumda
bulunan s›n›f›n siyasal iktidar›n› ve onun ideolojik tahkimini oluﬂtururlar ve yeniden üretirler.
Egemen s›n›f siyasal iktidar›n› devlet eliyle sürdürür. Fakat s›n›f
iktidar›n›n kendisi bununla s›n›rl› de¤ildir, sisteminin içinde yer
alan din, sendikalar, e¤itim sistemi, medya vb. gibi kurumlar egemen ideolojinin üretimi ve geliﬂtirilmesi anlam›nda (tabi ki devletin güvencesinde ve yine devleti meﬂrulaﬂt›rarak da) genel s›n›f egemenli¤inin sürdürülmesinde önemli iﬂlev görürler.
Elbette ki devlet, bir s›n›f›n bir baﬂka s›n›f› ezmek için örgütlenmiﬂ gücünden baﬂka bir ﬂey de¤ildir ve s›n›f iktidar›n›n güvence alt›na al›nd›¤› ve sürdürüldü¤ü esas ve nihai araçt›r. Ama s›n›f iktidar›n›, egemenli¤ini sadece devletten ibaret saymak, s›n›f mücadelesinde devleti de anlams›zlaﬂt›rabilir.
DEVLET
“Devlet topluma d›ﬂardan dayat›lm›ﬂ bir erklik de¤ildir. Hegel’in
ileri sürdü¤ü gibi, ‘ahlâk düﬂününün gerçekli¤i’, ‘akl›n imgesi ve gerçekli¤i’ de de¤ildir. Devlet, daha çok, toplumun, geliﬂmesinin belirli
bir aﬂamas›ndaki bir ürünüdür; bu toplumun, önlemekte yetersiz oldu¤u uzlaﬂmaz karﬂ›tl›klar biçiminde bölündü¤ünden, kendi kendisiyle çözülmez bir çeliﬂki içine girdi¤inin itiraf›d›r. Ama, karﬂ›tl›klar›n, yani karﬂ›t ekonomik ç›karlara sahip s›n›flar›n, kendilerini ve toplumu, k›s›r bir savaﬂ›m içinde eritip bitirmemeleri için, görünüﬂte
toplumun üstünde yer alan çat›ﬂmay› hafifletmesi, “düzen” s›n›rlar›
içinde tutmas› gereken bir erklik gereksinimi kendini kabul ettirir;
iﬂte toplumdan do¤an, ama onun üstünde yer alan ve ona gitgide yabanc›laﬂan bu erklik, devlettir” (Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve
Devletin Kökeni, s. 217)
‹lk olarak marksist devlet kuram›n›n temel tezi buradan ç›kar,
devletin, s›n›fl› toplumlara dair, s›n›f mücadelesinin bir ürünü ve
bu mücadelede egemen s›n›f›n bir bask› arac› oldu¤u.
Bu tezin genel olarak devleti bir araç olarak tan›ml›yor olmas›,
basit bir araç oldu¤u anlam›na gelmiyor kuﬂkusuz. Araçtan araca
fark var ve bu arac›n do¤ru bir ﬂekilde tan›mlanmas› gerekiyor.
Öncelikle ekonomik bak›mdan egemen olan s›n›f, siyasal egemenli¤ini sadece bir bask› ve zor ayg›t› olarak devlet eliyle sürdürmez, sürdüremez. Az›nl›k olarak ço¤unluk üzerindeki egemenli¤in
sürdürülmesi toplumsal bir r›zaya da dayanmal›d›r. Bunun için
egemen üretim tarz›na göre ﬂekillenmiﬂ –devletin de içinde yer ald›¤›– üst yap› devrede bulunur.
KAP‹TAL‹ST DEVLET
En özet ifadesiyle, kapitalist devlet, kapitalist üretim iliﬂkilerini
korumak ve yeniden üretimini gerçekleﬂtirmek için, burjuvazinin
iﬂçi s›n›f› ve di¤er ara s›n›flar üzerindeki bask› arac›d›r.
Kapitalist toplum s›n›flardan oluﬂtu¤u ve s›n›f mücadelesi sürekli varoldu¤u için, üretim araçlar›n›n sahibi egemen s›n›f olarak burjuvazi, kendi varl›k koﬂulu olarak kapitalist üretim ve mülkiyet
iliﬂkilerini korumak ve sürdürmek zorundad›r. Bunu, toplumsal
ideolojik ve siyasal egemenli¤i ile sürdürür. Sistemin bütün dokular›na iﬂlemiﬂ kurumlar› ve gelenekleri ile ideolojik olarak sömürüyü gizleyerek varolan mülkiyet iliﬂkilerinin herkesin yarar›na oldu¤unu sunar ve ‘r›za’y› sa¤larken, esas olarak zoru içeren siyasal iktidar› devlet ile egemenlik sisteminin iﬂleyiﬂini sa¤lar ve cisme kavuﬂturur. Burada ideoloji ayn› zamanda devletin zorunu ve s›n›f yap›s›n› gizleyen bir iﬂlev de görür.
Bunun için as›l olarak burjuva iktidar›n›n cisme büründü¤ü dev-
84
85
KAP‹TAL‹ST DEVLET
KURTULUﬁ
lete karﬂ› yürütülen siyasal mücadeleden, ideolojik mücadele de ayr›lmaz ve önemli bir yan olarak yürütülmelidir. Bu yaz› itibariyle
sadece devlete iliﬂkin de¤inmelerle s›n›rl› olaca¤›m›zdan bu yana
de¤inmeyece¤iz.
Kapitalist devletin, burjuvazinin siyasal egemenlik arac› olmas›n›n ötesinde de¤inilmesi gereken yan›, kapitalizmin kendi yap›s›ndan kaynaklanan karmaﬂ›kl›¤›d›r.
Kapitalizmde burjuvazi siyasal iktidar›n› ulusal devlette gerçekleﬂtirir. Feodalizme karﬂ› mücadelesinde da¤›n›k haldeki k›rsal nüfusu kentlerde toplam›ﬂ, üretim araçlar›n› merkezileﬂtirmiﬂ ve mülkiyeti birkaç elde yo¤unlaﬂt›rm›ﬂt›r. Bu da do¤al olarak politik
merkezileﬂmeyi sa¤lam›ﬂt›r. Bu politik merkezileﬂme, eﬂitlik ve özgürlük ﬂiar› alt›nda burjuvazinin ç›karlar›n›n ulusal ç›kar olarak genelleﬂtirilmesiyle, ulus ve ulus devlette sa¤lan›r.
Bundan sonra, kapitalist devlet kapitalizmi korumak için iﬂçi s›n›f› üzerinde bir bask› arac› olmas›n›n yan› s›ra, yukarda de¤indi¤imiz gibi kapitalizmin bekas› için kapitalist üretim iliﬂkilerinin
yeniden üretiminin gerçekleﬂmesini de sa¤lamak zorundad›r.
Bilindi¤i gibi, kapitalizmin do¤as› gere¤i, art›kde¤erin de¤erlenmesi baﬂka yerde üretilen art›kde¤erin varl›¤›n› gerekli k›lar, bu
da esas olarak kapitalizmin, tek bir sermaye olarak de¤il, birbirleriyle iliﬂki ve çeliﬂki halindeki birden fazla sermaye biçiminde varolmas›n› gerektirir.
Burjuvazi aras›ndaki rekabet ve ‘savaﬂ›m’ ile sermaye birikiminin
sürdürülmesi aras›ndaki çeliﬂkiyi çözmek de kapitalist devlete düﬂer. Burada, kapitalizmin genel ç›kar›, devlet aç›s›ndan her ﬂeyin
üstünde gelir ve genel ç›kar burjuvazinin tek tek özel ç›karlar› taraf›ndan tehdit edildi¤inde, bunlar› engellemekle de yükümlüdür.
Bu aç›dan devlet ayn› zamanda burjuvazinin de¤iﬂik kesimleri aras›nda do¤rudan bir mücadele alan›d›r.
Marx ve Engels’in Komünist Manifesto’da söyledikleri gibi kapitalizmde, “modern devletin yürütmesi bütün burjuvazinin genel iﬂlerini yöneten bir komiteden baﬂka bir ﬂey de¤ildir.” Anlaﬂ›laca¤›
gibi, buradaki tan›mda genel iﬂler kavram› özel iﬂleri, bütün burjuvazi kavram› da tek tek burjuvalar› varsayar. Buradan da kapitalist devlet için yeni bir kavram ortaya ç›kar ‘özerklik’. Çünkü devlet belli bir özerkli¤e sahip olmadan bu iﬂlevini yerine getiremez.
Burada burjuvazi içindeki mücadelede burjuvazinin de¤iﬂik kesimleri devlet içindeki egemenliklerini geliﬂtirirler.
Devletin özerkli¤inin ve burjuvazinin iç mücadelesinin s›n›rlar›
ise kapitalizmin ekonomik temeli ile s›n›rlanm›ﬂt›r. Bu anlam›yla
da bir zorunluluk olan özerklik kapitalizmin s›n›rlar› içerisinde kalan görece bir özerkliktir.
86
87
BÜROKRAT‹K MEKAN‹ZMA
Kapitalizmin geliﬂimine paralel biçimde, –temel olarak de¤iﬂmese de bu geliﬂimin de¤iﬂik yerlerde ve de¤iﬂik biçimlerde oldu¤u göz önünde tutularak– görülecektir ki, kapitalist devlet önemli ölçüde geliﬂmiﬂ ve yetkinleﬂmiﬂtir. Kapitalist toplumlar›n ulaﬂt›¤› düzey itibariyle kapitalist devlet de buna uygun bir bürokratik
mekanizmaya ulaﬂm›ﬂt›r. Bu bürokratik mekanizma yaﬂam›n ve
ekonomik alan›n her yönüne derinlemesine nüfuz etmekte ve bunlar› düzenlemektedir. Bürokrasi genel olarak burjuva s›n›f›n d›ﬂ›ndan oluﬂmaktad›r.
Burada temsili devlette, parlamento ve hükümet ile bürokrasiyi
birbiriyle eﬂitlememek önemlidir. Burjuvazi tarihi olarak ortaya ç›k›ﬂ›nda seçim mekanizmas› ve siyasi partileri kendi bölünmüﬂlü¤ü
üzerinden dayatm›ﬂt›r. Siyasi partiler burjuvazinin de¤iﬂik bölüntülerinin ç›karlar›n› temsil ederler. Parlamento da as›l olarak burjuvazinin kendi içindeki mücadelenin arenas›d›r.
Bu anlamda parlamentolar genel olarak burjuvazinin bir kesiminin e¤iliminin yans›d›¤› (tabii uluslararas› sermayenin, emperyalist
güçlerin e¤ilimleri bu yaz› konusu olmad›¤› için de¤inmiyoruz)
kurumlard›r. Sivil ve asker bürokrasi ise parlamento d›ﬂ›nda oluﬂmuﬂlard›r ve s›k s›k parlamentoya ra¤men de (hatta onu la¤vederek
de) iﬂ görürler. Parlamentarist sosyalist ak›mlar›n devlet konusun-
KAP‹TAL‹ST DEVLET
KURTULUﬁ
daki yan›lg›lar›ndan biri bu olmuﬂtur.
Burada sorun bürokrasinin, –tek tek burjuvalara ve burjuva bölüntülerine ra¤men bile– kapitalizmin genel ç›karlar›n› hangi saiklerle koruduklar›d›r. Bunun temel yan›t› ulusal ç›karlard›r.
Burjuvazi, tarih sahnesine ç›kt›ktan sonra ekonomik egemenli¤inin geliﬂimine paralel olarak siyasal iktidar›n›, kendi ç›karlar›n›
ulusal ç›karlar olarak formüle edip ulusal devlette gerçekleﬂtirdi¤ini söylemiﬂtik. Bu anlamda devlet örgütlenmesini, sürece yay›lm›ﬂ
bir ﬂekilde, kan ba¤› ve toprak mülkiyeti esas› yerine, kapitalizmin
iﬂleyiﬂine vak›f olan, olabilecek bilgi ve yetenekte küçük-burjuvaziden oluﬂturmuﬂtur.
Kendisini ulusal ç›karlar›n ve ulusal devletin sahibi olarak gören
bürokrasi, kendi ç›karlar›n› da ulusal ç›karlar›n ve ulusal devletin
varl›¤›nda bulur. Ulusal devlet ve ulusal ç›karlar da varl›¤›n› ancak
kendisini var eden kapitalizm koﬂullar›nda sürdürebilir. Bürokrasi,
ulusal ç›kar›n, kapitalist giriﬂime ve kendi ülkelerinde kapitalizmin geliﬂimine ba¤l› oldu¤unu bilir. Bunun için de kapitalist giriﬂime mümkün oldu¤unca kolayl›k sa¤lama anlam›nda özenli davran›r. Zaman zaman burjuvalar›n arzular›na ayk›r› iﬂler yapmalar›,
kesinlikle kapitalizm için en iyi koﬂullar› sa¤lamay› istemelerinden
dolay›d›r.
Burjuvazi ç›karlar›n› sadece iﬂçi s›n›f›na karﬂ› de¤il, di¤er ulus
sermayelerine karﬂ› da korumak ister. Bunun için de en büyük silah› ulusal devlettir. Bugün emperyalizmde ba¤›ml› devletler için bu
çok geçerli olmayabilir, ama uluslararas› sermaye, ç›karlar›n› ulusal
devlet olarak emperyalist devletleri arac›l›¤›yla var edebilir.
Onun için ulusal devlet ve –sermayenin ç›kar› anlam›nda– ulusal
ç›karlar, kapitalizmin do¤as›nda vard›r ve kapitalizmin varolabilmesi için elzemdir.
list devlettir.
Bütün devlet tipleri gibi kapitalist devlet de de¤iﬂik biçimlere
sahiptir. Bu durum egemen s›n›f›n bileﬂimine, devletin varolan yap› ve kurumlar›na, hak ve özgürlüklerin ölçüsüne ve s›n›flar mücadelesinin seyrine ba¤l›d›r.
BURJUVA DEMOKRAS‹S‹
KAP‹TAL‹ST DEVLET B‹Ç‹MLER‹
Devlet tipleri egemen üretim tarz›na göre tan›mlan›rlar ve öyle
an›l›rlar. Kapitalist üretim tarz›na tekabül eden devlet tipi kapita-
Burjuvazi, feodalizme karﬂ› mücadelesini demokrasi bayra¤› alt›nda özgürlük ve eﬂitlik ﬂiar›yla sürdürerek önce toplumsal sonra
da siyasal egemenli¤ini gerçekleﬂtirdi.
Kapitalizmin ilk dinami¤i olan özgür köylülük ve serbest rekabet ile feodalizmin tasfiyesi için burjuvazinin girdi¤i ittifaklar kapitalist devletin ilk karakterini de oluﬂturdu: Demokrasi, demokratik cumhuriyet.
Kapitalizmin ilk aﬂamas›nda, serbest rekabetçi dönemde, demokrasi, üretici güçlerin özgür geliﬂimi için ekonominin bir gere¤iydi.
Meta üretimine ve de¤iﬂimine dayanan kapitalizm, kendini ilk
elden oluﬂturabilmek için serbest rekabet yoluyla ekonominin bütün dallar›nda kar› eﬂitleme çabas›nda olmal›yd›.
Serbest rekabet ayn› zaman da serbest de¤iﬂime, pazara tekabül
eder. Bu sadece kapitalistler aras› de¤il, kapitalistle bir meta haline
gelmiﬂ olan iﬂgücü aras›nda da cereyan eder. Pazarda herkes özgürce ve eﬂitçe karﬂ› karﬂ›ya gelir (Proleterle kapitalistin pazarda eﬂit ve
özgürce karﬂ› karﬂ›ya geliﬂi, sömürüyü gizleyen önemli bir olgudur
ayn› zamanda). Tabii üretim araçlar›n›n sahipli¤i, mülkiyet iliﬂkisi
dolay›s›yla proleterle kapitalist aras›ndaki eﬂitlik ve özgürlük, tamamen biçimselken, burjuvazinin bütünü aç›s›ndan tamamen sahicidir. Yine unutulmamas› gerekir ki bu bir biçimsellik bile olsa
do¤al olarak iﬂçi s›n›f›n›n hak ve özgürlük alan›n›n s›n›rlar›n› geniﬂletmiﬂtir.
Bu dönemde ekonominin temel kural› laissez-faire oldu¤undan
devlet ekonomiye do¤rudan müdahale etmez. Seçimler ve genel oy
mekanizmalar› ile tüm toplumun özgür ve eﬂit seçmenler olarak
88
89
KAP‹TAL‹ST DEVLET
KURTULUﬁ
kendi kendini yönetme yan›lsamas›yla sömürü iliﬂkilerini gizleyen
devletin esas rolü, bu iﬂleyiﬂin devam›n› sa¤lamakt›r. Bunu da kapitalizmin geliﬂimi ve yeniden üretiminin engeli olabilecek proletaryaya karﬂ›, zor gücünü haz›r bekleterek, bu zor gücüyle iﬂleyiﬂi
sa¤layarak, kapitalizmin ve bütün burjuvazinin bekçili¤ini yaparak
gerçekleﬂtirir.
r›n mutlak kudretinde, hammadde kaynaklar›n›n vb., kapat›lmas›nda,
banka sermayesinin yo¤unlaﬂmas›nda, vb. ortaya koyar. Her ﬂey ekonomik tekele dayan›r.” (Lenin, Marksizmin Bir Karikatürü ve Emperyalist
Ekonomizm, Toplu Eserler, c. 23, s. 42)
“Demokratik cumhuriyet, kapitalizm için mümkün olan en iyi politik kabuktur ve dolay›s›yla sermaye, ... bir kere bu en iyi kabu¤u mülkiyetine geçirdikten sonra, iktidar›n› öyle güvenli, öyle sa¤lam bir biçimde kurar ki, burjuva-demokratik cumhuriyetteki hiçbir kiﬂi, kurum,
ya da parti de¤iﬂikli¤i, onu sarsamaz.” (Lenin, Devlet ve ‹htilal, Toplu Eserler, c. 25, s. 398)
Demokratik cumhuriyeti kapitalizmin en iyi politik biçimi olarak anlatan Lenin, bunun en önemli yolunu da Engels’ten aktar›r,
“Engels, demokratik cumhuriyette, ilk olarak, ‘görevlilerin do¤rudan
çürümesi’ (Amerika) arac›yla, ikinci olarak da, ‘hükümetle borsa aras›ndaki ittifak’ (Fransa ve Amerika) arac›yla, ‘zenginlik, iktidar›n› dolayl›,
ama o kadar da güvenli bir biçimde gerçekleﬂtirir’ diye sürdürür.” (Lenin, Devlet ve ‹htilal, Toplu Eserler, c. 25, s. 397)
Bu anlam›yla, burjuva demokrasisi kapitalizmin serbest rekabetçi dönemine denk düﬂer. Demokrasinin s›n›rlar› bütün burjuvazi
içindir. Eﬂitlik ve özgürlük bütün burjuvazi içindir. Proletarya için
ise ilk baﬂ›ndan itibaren bir diktatörlüktür.
OL‹GARﬁ‹K DEVLET
Kapitalizmin serbest rekabetçi dönemi içindeki süreçte, üretim
ve sermaye yo¤unlaﬂmaya ve merkezileﬂmeye baﬂlar. Bu durum
ekonomik alanda tekelleﬂmenin ortaya ç›kmas›na ve ekonomik hayat› denetim alt›na almas›na yol açar. Tekelleﬂme küçük üretimin
yerine daha büyü¤ünü ve daha büyü¤ünü almay› getirir.
Sanayi sermayesiyle banka sermayesinin iç içe geçmesiyle oluﬂan
mali sermaye, ekonomik düzeye egemen olur. Ve siyasi egemenlik
de, art›k bütün burjuvazinin de¤ildir, buradan, mali sermaye üzerinde oluﬂan mali oligarﬂiye geçer.
Bir bütün olarak üstyap› ve devlet de buna göre yeniden ﬂekillenmeye baﬂlar. Kendini tekelci geliﬂimin do¤rultusunda geliﬂtirir ve
yetkinleﬂtirir. Tekelci birleﬂmelere zemin haz›rlamak ve tekel kar›n› artt›rmak üzere, devlet art›k ekonomik hayata do¤rudan müdahaleye baﬂlar. Art›k devlet burjuvazinin gittikçe daralan bir kesimi
olarak tekelci burjuvazinin ç›karlar›n› savunmay› görev edinir.
Art›k laissez-faire kural› sadece bir avuç tekelci kapitalist için iﬂleyece¤inden, bunu sa¤lamak için oligarﬂi, devlet yönetiminde bizzat yer almaya baﬂlar ve devlete do¤rudan egemen olur. Tekelci dönemde devlet, daha küçük bir az›nl›k olan mali oligarﬂinin devleti
olarak bürokratik ve militarist ayg›tlar›n› ola¤anüstü derecede güçlendirmek zorundad›r.
Devlet yap›s›n›n karakterindeki bu de¤iﬂimle, bütün burjuvaziyi
s›n›rlar› içine alan demokrasi, s›n›rlar›n› oligarﬂiye kadar daralt›r.
Yani demokrasinin yerini oligarﬂi al›r.
Serbest rekabetin yerini alan mali sermaye, özgürlük ve eﬂitlikten
gittikçe daha fazla egemenlik temas›na geçer.
Tekelci kapitalizm demokrasinin yerine oligarﬂiyi geçirirken, o
art›k, “genel olarak demokrasinin, bütün demokrasinin inkar›d›r,
onun taleplerinden sadece bir tanesinin ... de¤il.” Bu anlamda tekelci kapitalizm siyasi gericili¤e tekabül eder ve bütün demokratik
haklara düﬂman olarak onlar› ortadan kald›rma e¤ilimindedir.
“Ekonomik aç›dan emperyalizm ... kapitalizmin geliﬂmesindeki en
yüksek aﬂamad›r, serbest rekabetin yerini tekele b›rakaca¤› kadar üretimin
çok büyük ve muazzam boyutlara ulaﬂt›¤› aﬂamad›r. Emperyalizmin ekonomik özü budur. Tekel kendini, tröstlerde, birliklerde, vb., dev bankala-
“Bu yeni ekonominin, tekelci kapitalizmin (emperyalizm tekelci
kapitalizmdir) siyasal üstyap›s›, demokrasiden siyasal gericili¤e de¤iﬂimdir. Demokrasi serbest rekabete tekabül eder. Siyasal gericilik tekele tekabül eder.” (Lenin, Marksizmin Bir Karikatürü ve Emperyalist
Ekonomizm, Toplu Eserler, c. 23, s. 43)
90
91
KAP‹TAL‹ST DEVLET
KURTULUﬁ
Kapitalizmin serbest rekabetçi döneminin temel karakteristi¤i
olarak devlet biçimi burjuva demokrasisi iken, kapitalizmin tekelci döneminin karakteristik devlet biçimi oligarﬂik diktatörlük olmuﬂtur. Oligarﬂinin s›n›rlar› ise ülkeden ülkeye, kapitalizmin geliﬂmiﬂlik düzeyine, egemen ittifaklara ve ba¤›ml›l›k derecesine göre de¤iﬂiklik arz eder.
Kapitalizmin iki döneminin karakteristik devlet biçimleri –ülkeden ülkeye farkl›l›klar arz etse de– bunlar olmakla birlikte, s›n›flar mücadelesinin düzeylerine göre, farkl› özellikler göstererek daha de¤iﬂik kapitalist devlet biçimleri de ortaya ç›kar. Bunlar›n belli baﬂl›s› olarak, askeri diktatörlükler ve faﬂizm biçiminde ortaya ç›kan devlet biçimlerini baﬂka bir yaz› konusu olarak ele alaca¤›z.
sürdürme ve kuvvetlendirme amac›na yöneliktir. Yine Marx’›n vurgulad›¤› gibi kesinlikle onun (I. veII. ‹mparatorlu¤un Bonapartizmi) egemenli¤i alt›ndaki burjuva toplumu, “siyasal kayg›lardan
kurtulmuﬂ” olarak kendisinin bile beklemedi¤i bir geliﬂme göstererek bu dönemden kazanarak ç›kt›.
Son söz olarak asla ak›ldan ç›kar›lmamas› gereken bir gerçek,
“burjuva demokratik sistemin en ‘kararl›’ oldu¤u, s›n›f mücadelesinin en az keskin olmas› anlam›nda en ‘özgür’, en ‘legal’ ve en ‘durgun’ olan ülkeler”in bile proletarya üzerinde bir diktatörlük, bask›
ayg›t› olmas›d›r.
Ve bu anlamda, bunun üzerinden geliﬂtirilen devlet konusundaki kautskist çarp›tmaya karﬂ› Lenin’in sözleriyle noktal›yoruz,
BONAPART‹ZM
“... ‘modern temsilî devlet de, ücretli eme¤in sermaye taraf›ndan sömürülmesinin aletidir. Ancak, istisnaî olarak, savaﬂan s›n›flar›n birbirlerini dengelemeye o kadar çok yaklaﬂt›klar› dönemler olur ki, devlet gücü, görünüﬂte arac› olarak, o an için, ikisinden de belirli ölçüde ba¤›ms›zl›k kazan›r. ...’ 17. ve 18. Yüzy›llar›n mutlak monarﬂileri, Fransa’da
Birinci ve ‹kinci ‹mparatorlu¤un Bonapartizmi ve Almanya’da Bismarck rejimi böyleydiler.” (Lenin, Devlet ve ‹htilal, Toplu Eserler, c. 25, s.
397)
S›n›f mücadelesinde savaﬂan s›n›flar›n yani burjuvazi ve proletaryan›n birbirleriyle çok yak›n bir denge kurduklar›, iki s›n›f›n da
birbirlerine egemenlik sa¤layamad›klar› bir dönemde ortaya ç›kar.
‹ki taraf›n da kazanamad›klar› ve yönetemedikleri bu dönemde,
devlet iktidar›n›n bir süre ikisinden de ba¤›ms›zlaﬂt›¤› ve mümkün
tek yönetim biçimi olarak ortaya ç›kan Bonapartizmdir.
Fakat bu durum Marx’a göre de Bonapartizmin birbirleriyle mücadele eden s›n›flar aras›nda tarafs›z kald›¤› anlam›n› taﬂ›maz. Bonapartizm tüm s›n›flar› temsil etti¤ini iddia etse de onun varl›¤› ve
do¤uﬂu asl›nda varolan toplumsal düzeni, mülkiyet iliﬂkileri anlam›nda nesnel olarak sermayenin emek üzerindeki egemenli¤ini
92
“Burada ‘teorik olarak’, ne devletin bir s›n›f egemenli¤i organ› oldu¤u, ne de s›n›f uzlaﬂmazl›klar›n›n uzlaﬂt›r›lamaz oldu¤u reddedilir. Ama
gözard› edilen ya da üstü örtülen ﬂudur: E¤er devlet, s›n›f uzlaﬂmazl›klar›n›n uzlaﬂt›r›lamamalar›n›n ürünüyse, e¤er toplumun üzerinde ve ‘ona
gitgide yabanc›laﬂan’ bir güçse, aç›kt›r ki, yaln›zca ﬂiddete dayanan bir
devrim olmaks›z›n de¤il, ayr›ca egemen s›n›f taraf›ndan yarat›lm›ﬂ
bulunan ve bu ‘yabanc›laﬂman›n’ kendisinde maddeleﬂti¤i devlet iktidar›
ayg›t› da y›k›lmaks›z›n, ezilen s›n›f›n kurtuluﬂu olanaks›zd›r.” (Lenin,
Devlet ve ‹htilal, Toplu Eserler, c. 25, s. 393)
KAYNAKÇA
F. Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, Sol Yay›nlar›, Ankara, 1976
V. I. Lenin, Collected Works (Toplu Eserler), Progress Publishers, Moscow, 1977
93
KURTULUﬁ
Sosyalist Demokrasi Tart›ﬂmas›
PROLETARYA ‹HT‹LAL‹,
DÖNEK KAUTSKY
VE ‘B‹Z‹M PLEHANOV’
HACI YILDIZ
‹LK SÖZ
B
Bilimsel sosyalizm kavram› ile bilim yöntemi ve felsefesi yer de¤iﬂtirilerek iﬂçi s›n›f› partilerinin bilimsel sosyalist (marksist) parti
ile eﬂitlenmesi, konjonktürsel olabilecek olan iﬂçi s›n›f›n›n çok partili örgütlülü¤ünü genel teori düzeyine yükselterek bir yanl›ﬂ yapm›ﬂt›r. Bilimsel sosyalizm çok
olamaz; tektir. Her ne kadar ‘tekel’i an›msatsa da, marksizmin
de¤iﬂik partilerce savunulmas›
durumu aﬂ›lmas› gereken, komünistlerin birli¤ine yönelik ar›zi bir
durumdur.
u yaz› ile Türkiye’de
seksenli y›llarda ve
özellikle an›lan dönemin ikinci yar›s›nda sosyalist
kamuoyuna mal olmuﬂ ‘sosyalist demokrasi’ konusuna
eleﬂtirel ve karﬂ› bir bak›ﬂ sergilenmektedir. M. Say›n’›n
makaleleri ile inﬂa edilen bu
konu üzerinde yazarken ister istemez, bir M. Say›n eleﬂtirisi de ortaya ç›km›ﬂ bulunuyor. Bu ikisini birbirinden ay›rmak mümkün
olmad›¤› için, yaz›n›n konusunun ‘sosyalist demokrasi’ mi yoksa
M. Say›n m› oldu¤u sorulabilir.
95
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
Hem biri hem öteki ve hem de ikisi birden olmak zorunlulu¤undaki bu yaz›, esas olarak M. Say›n’›n kendi yaz›lar›n›n geliﬂmesini
takip etmeye çal›ﬂt›. Ak›p giden zaman›n; toplumsal ve tarihsel geliﬂmelerin karﬂ›s›nda, tarihten kendince ç›kard›¤› dersler ›ﬂ›¤›nda
konumlanma çal›ﬂmas› olan ‘sosyalist demokrasi’ meselesi, yaz›l›
edebiyat›n› oluﬂtururken bir sonraki halkan›n nereye ç›kabilece¤ini görmek, marksist tarih ve toplum bilinci ile donanmay› gerektiriyordu. Bu tart›ﬂma ve inﬂan›n ilk muhataplar› Kurtuluﬂçulard›. Ve do¤ald›r ki Kurtuluﬂçular›n bir ço¤u eksik donan›ml› girdi¤i bu tart›ﬂma taraf›ndan belirlendi. Yaklaﬂ›k yirmi y›la yak›n bir
süre içine yay›lm›ﬂ ve M. Say›n’›n kiﬂili¤i ve kaleminde cisimleﬂmiﬂ
‘sosyalist demokrasi’ edebiyat›n› bugünden bakarak incelemek, foto¤raf›n bütününü görmek gibi baz› avantajlar› beraberinde getiriyor. Bu avantajlar› kullanmadan edemezdik. Okuyucu aç›s›ndansa
bu durum bir zorluk oluﬂturmaktad›r. Birbirini zaman olarak birebir takip etmeyen ve esas olarak yaz›ld›klar› ba¤lamda de¤erlendirilmesi gereken makalelerden al›nt›lar, okuma güçlü¤ü yarat›yor.
Ama bütün bu makale ve al›nt›lar (ÖDP Platformuna gönderilen
mektuplar da dahil), ‘sosyalist demokrasi’ denen bütünü oluﬂturmaktad›rlar. Bu nedenle ba¤lamlar›ndan kopar›ld›¤› ileri sürülemez.
Son on beﬂ y›ld›r politik kiﬂili¤i ve teorik yaz›n› ‘sosyalist demokrasi’ baﬂl›¤› ile özdeﬂ hale gelmiﬂ M. Say›n, biz ikinci kuﬂak
Kurtuluﬂçular aç›s›ndan bir idol olmuﬂtu ve onun hata yapmas›n›
beklemek olacak iﬂ de¤ildi! Her ﬂeyi O’nun süzgecinden geçirerek
ve onun gibi düﬂünerek yorumlamaya baﬂlay›nca, yaz›n›n oluﬂma
sürecindeki de¤erlendirmelere eleﬂtirel bakma ﬂans›n› büyük ölçüde yitiriyorduk. Ama bir ﬂeylerin ters gitti¤i ve farkl›, üstelik cepheden konumlan›ﬂlar›n baﬂlad›¤› dönemden bu yana yaﬂananlar de¤erlendirildi¤inde görülecektir ki her anlaﬂmazl›¤›n taraflar›n›, yeni bir görüﬂ aç›s› edinmiﬂ ‘sosyalist demokrasiciler’le, ‘eski paradigma’ içinde kalmakta ›srar eden ‘dogmatikler’ oluﬂturmaktad›r.
Kurtuluﬂçular için önemli bir isim olan M. Say›n, kendi yazd›k-
lar› ile de çeliﬂkiye düﬂerek bu yaz›n› oluﬂturmay› sürdürmüﬂ, att›¤› ad›mlardan sonra bir önceki ad›mla çeliﬂip çeliﬂmedi¤ini yeterince düﬂünmemiﬂtir. Eskiden eleﬂtirdi¤imiz ve neredeyse alay konusu yapt›¤›m›z s›k özeleﬂtiri yapan baz› siyasi hareketlerden daha
kötüsünü yaparak birbiriyle çeliﬂen yaz›, makale ve politikalar›n bir
önceki ile çeliﬂenleri sadece görmezden gelinmiﬂ, dogmatik olmamak ve de¤iﬂen ﬂartlar savunular›n›n arkas›na saklan›lm›ﬂt›r.
Bunun bir nedeni ya da nedenlerinin olmas› gerekir. Bu uzun yaz›n›n baﬂlang›c›nda ‘nedenlere’ iliﬂkin bir saptama yapmam›za yard›mc› olaca¤›n› düﬂünerek daha önce ÖDP’li Kurtuluﬂçular aras›nda gerçekleﬂen ayr›ﬂma üzerine 1998 y›l›nda M. Say›n’›n gönderdi¤i mesajda yazd›klar›n› aktaral›m:
Anlaﬂ›lmas› zor bir ﬂey daha var. 1998 y›l›, seksenlerin baﬂlar›yla
hangi ölçütle karﬂ›laﬂt›r›lmaktad›r ki, “koﬂullar›n çok daha rahat oldu¤u” söylenebilmektedir. Ve acaba kimler “egemen s›n›flar›n ﬂiddetli
sald›r›lar›yla yüz yüze gelmemektedirler”, kimler de bununla yüz yüzedir? Her nas›lsa olmuﬂ olan bu ‘iyileﬂmelerin’ s›n›fsal karﬂ›l›klar›,
politik tezahürleri neler olmuﬂ olabilir? Örne¤in faili meçhuller, iﬂkenceler, yarg›s›z infazlar, gözalt›nda kay›plar, hak gasplar›, cezaevlerindeki ve genel olarak toplumdaki antidemokratik bask›lar (yasal ve yasad›ﬂ›) ortadan kalkm›ﬂ m›d›r? Darbenin ilk aylar›nda ya da
96
97
“Kurtuluﬂun ve sosyalizmin tarihinden ders al›nmam›ﬂt›r çünkü,
iki y›ld›r sürdürülen sorun çözme yöntemi ve ulaﬂ›lan sonuç Kurtuluﬂun geliﬂtirdiklerine hiç uymamaktad›r. B›rakal›m sonradan geliﬂtirilmiﬂ olanlar›, Kurtuluﬂ çok daha ilkel dönemlerinde hareket içerisinde
ç›kan problemleri örgüte mal etmeyi baﬂarm›ﬂ, insanlar›n verilen kararlar üzerinde ﬂöyle ya da böyle etkin olmas›n› sa¤lam›ﬂt›r. Demokrasi konusundaki geliﬂmeler yaﬂand›ktan sonra ise en karanl›k günlerde dahi tüm unsurlar›n› içine katabildi¤i tart›ﬂmalar yürütmüﬂ ve
bundan tüm bir hareket olarak ileri ad›mlarla ç›kmay› baﬂarm›ﬂt›r.
ﬁimdi; koﬂullar›n çok daha rahat oldu¤u, her nas›lsa egemen s›n›flar›n ﬂiddetli sald›r›lar›yla yüz yüze gelinmeyen böyle bir dönemde (abç) tart›ﬂmak olanakl› olmamaktad›r. Anlam›yorum: kabul
etmiyorum.” (13 ﬁubat 1998)
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
y›llar›ndaki özel koﬂullar›n ayr›cal›¤›n› unutmak anlam›na gelmesin bu sorular.
Ama olumlu yan›t verildi¤inde bir türden politik aç›l›mlara
denk gelebilecek olan bu sorular›n yan›tlar› kuﬂkusuz olumlu de¤ildir. Bu sorulara olumlu yan›t veren ve de tabloyu mümkün bulanlar çok uzun bir zamand›r yasal parti yolunda ilerleme kaydetmiﬂlerdir! Bu sözlerden çok kesin anlamlar ç›karmamak gerekse de,
zihinlere baz› sorular ça¤r›ﬂt›rd›¤› yads›namaz. Birazdan sergilemeye çal›ﬂaca¤›m›z ‘sosyalist demokrasi’ konusunun aç›l›mlar› ise bu
yola giren Kurtuluﬂçular›n bütün yönelimlerini belirlemiﬂtir. Ta ki
iﬂ bir nevi demokrasicilik oyununa dönüﬂene kadar! Kuﬂkusuz bu
oyunda egemenler de kendi iktidarlar›nca bir rol almay›, hiç de¤ilse suflörlük yapmay› istemiﬂ de olabilirler! Bu da gözard› edilecek
bir durum olmasa gerek?
rek uygulamaya koyulmas›, bu tezi incelemeyi zorunlu k›lmaktad›r. Geçmiﬂteki tart›ﬂmalar hat›rda tutularak yap›lacak bir haf›za
tazeleme, Kurtuluﬂçular aç›s›ndan ‘sosyalist demokrasi’ tezinin bugüne nas›l gelindi¤inin anahtar meselesi oldu¤unu kan›tlayacak ve
bugünün sorunlar›n›n bütün detaylar› ile anlaﬂ›lmas›n› sa¤layacakt›r.
Dayan›ﬂmac› olmas›n› umduklar› partilerinden at›lma baﬂar›s›
gösteren ya da istifaya zorlanan arkadaﬂlar, ülkede, bir araya gelinmeden hiç bir demokratik ya da sosyalist meselenin gündeme al›namayaca¤›na inanm›ﬂ olsalar gerek, ÖDP’nin egemen kesimine
mektup yazarak, bir ﬂekilde birlikte olmalar›n›n yararl› olaca¤›n›
söylemeye baﬂlad›lar. Bu duruma nas›l gelindi¤i düﬂündürücü olsa
gerek. Sazan bal›¤› gibi her parlayana atlad›¤›n› itiraf eden, sosyalist demokrasi tezinin baﬂ savunucusu Mahir Say›n, bu 12 y›ll›k deneyden,
GÜNDEMDEK‹ KARMAﬁA
Kurtuluﬂ Hareketinin bugünkü durumunu aç›klamak, hareketin
parçalar›n› oluﬂturanlar aç›s›ndan oldukça çetrefil say›labilecek bir
meseleyi oluﬂturmaktad›r. En az›ndan bugün ikisi, ÖDP sürecinden gelmekte olan ve ‘her nas›lsa’ oraya bir tarihte girmiﬂ olan iki
parças›, ÖDP’li Kurtuluﬂçuluk dedi¤imiz kategoriyi oluﬂturmaktad›r. Birinci say›m›zda da belirtti¤imiz gibi, “ÖDP’li Kurtuluﬂçuluk’un külliyat›nda ise ‘sosyalist demokrasi’ d›ﬂ›nda hiçbir tez kalmam›ﬂt›r.” (“Ç›karken”, KSD 1, Kas›m 2001, s. 11)
Bu iddiay› ortaya att›ktan sonra en az›ndan çamur atmam›ﬂ olmak aç›s›ndan, iddiay› kan›tlamaya çal›ﬂmak sorumluluk (üstüme
düﬂtü¤ü ölçüde bu sorumlulu¤u paylaﬂ›yorum) gere¤idir. Üstelik
‘sosyalist demokrasi’ gibi her düzeyi kesen bir tez elinizde ise “daha fazlas›na ne gerek var?” diyenler de ç›kabilir ve bu tezin s›n›f
mücadelesinin ve sosyalistlerin her türden ihtiyac›na karﬂ›l›k geldi¤i sav›yla karﬂ›laﬂabiliriz.
‘Sosyalist demokrasi’ tezinin seksen sonras› Kurtuluﬂ külliyat›n›n
baﬂat söylemi olmas› ve her türden politikan›n bu elekten geçirile-
“Bütün ülkenin devrimcileri ve de Kurtuluﬂçular sosyalist demokrasi zemininde birleﬂin! Kaybedece¤iniz zihinsel zincirlerinizden baﬂka bir ﬂey yoktur, ama kazanaca¤›m›z bir tarih ve yeni bir dünya vard›r…” (Kurtuluﬂ 2001 1, s. 56)
Asl›nda Mahir Say›n hakl›d›r. Çünkü ayn› derginin sayfalar›nda
Kurtuluﬂ 2001 imzal› yaz›da uzunca bir al›nt›yla aktar›rsak ﬂöyle
söylenmektedir:
98
99
dersini ç›karm›ﬂ ve baﬂkalar›na da belletmeye baﬂlam›ﬂt›r.
ÖDP merkezini sahip olduklar› demokrasi anlay›ﬂ› gere¤i
hakl› bulduktan sonra esas olarak dönüp ‘sosyalist demokrasi’ meselesini yeterince kavray›p içselleﬂtiremediklerinden
ötürü Kurtuluﬂçular› suçlamay› da ihmal etmemiﬂtir:
“Kurtuluﬂçular gerçekleﬂtirdikleri eylemle sosyalist demokrasiye
nas›l uzak durduklar›n› onu bir vitrin süsü haline getirdiklerini gösterdiler. Bugünkü varoluﬂ biçimi bile tek baﬂ›na bunu kan›tlamaya
yeterlidir. Kim neden inans›n bu tutumun ikna edici bir özeleﬂtirisi,
aç›klamas› ortaya ç›kmad›ktan sonra. Sizde olmayan› siz bir baﬂkas›na
nas›l verirsiniz. Söze vergi olmad›¤› için de istedi¤iniz sözü vermekte
özgürsünüz.” (Kurtuluﬂ 2001 1. s. 56)
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
“Son 10 y›ll›k tarihimizde d›ﬂ›m›za sosyalist demokrasinin önemini anlat›rken, içimizde karﬂ›l›kl› olarak birbirimizi sosyalist demokratik iliﬂkiler kurmamakla suçlamam›z köklü bir soruna iﬂaret eder.
Sosyalist demokrasi nedir? Bir gelecek toplum tasavvuru mu, ço¤ulcu bir düﬂünüﬂ sistemi mi, proletarya iktidar›n›n sürdürülebilmesine ve kendisini sönümlendirebilmesine imkan verecek dünya görüﬂü mü, örgütsel iliﬂkilerimizi düzenleyen demokratik merkeziyetçi
anlay›ﬂ m›, iliﬂkilerimizi ﬂekillendirmesi gereken politika yapma tarz› m›, bürokratik iﬂleyiﬂin panzehiri demokratik bir zihniyet mi?..
Sosyalist demokrasi nedir? ‹ﬂçi s›n›f›-sovyet-parti aras›ndaki iliﬂkiler bütünlü¤ü mü, çok partililik mi, proletarya iktidar›n›n kendisi
mi, demokratik merkeziyetçi iliﬂkiler bütünlü¤ü mü, e¤itenlerin e¤itimi mi, y›¤›nlardan ö¤renmek mi, s›n›f bilincinin taﬂ›nmas› m›?..
Sosyalist demokrasi nedir? Gerçekten de nedir?
Etik bir seçme mi? Her düzeyde, herkesin özne oldu¤u, gelece¤in
iliﬂkilerinin toplumsal proto-tipi mi? Bir tür varl›k olarak insan’›n özgürleﬂme prati¤i mi? S›n›f mücadelesinin gereklerini yerine getirmesinin ta kendisi mi? Nedir sosyalist demokrasi? Sosyalist demokrasi’yi
körün fili tarif etti¤i gibi tarif etme yan›lg›s›na s›k s›k sürüklendi¤imizden kuﬂku duyulabilir mi?.....
...Evet, sosyalist demokrasi bütün sorunsallar› dikey ve yatay kesen,
bütün düzeyleri dolays›z bir biçimde etkileyen bir ﬂekilde ele al›nmal›d›r. Bu itibarla da onun kendinden menkul bir tan›m›n› elde etme
çabas› bizleri yan›lg›lara sürüklemekten baﬂka bir iﬂe yaramamaktad›r. Her ad›mda, her düzeyde yeniden ve yeniden tan›mlanmal›, geliﬂtirilmeli, prati¤in karﬂ›s›nda s›nanmal›d›r. Bir bak›ma sosyalist demokrasiyi yaﬂam› (sadece bu an itibariyle de¤il dünya tarihsel ba¤lamda da) anlama ve de¤iﬂtirme prati¤i olarak görmeliyiz. Ama tekrar ve tekrar yeniden üretme becerisini göstererek.” (Kurtuluﬂ 2001 1.
s. 19)
KURTULUﬁ
bir ﬂey ifade etmez. Arkadaﬂlar›n dili varmayabilir ama söylenmelidir ki bu art›k marksizmin yeni türden bir kavran›ﬂ› d›ﬂ›nda bir
ﬂey de¤ildir. ‘Sosyalist demokrasi’ penceresinden bakmak, marksizmin ‹kinci Enternasyonalci yorumuna geri dönmek d›ﬂ›nda bir ﬂey
de¤ildir. Bu konunun eskisinden daha baﬂka bir alg› düzeyini ifade
etti¤ini ve meselelere art›k ‘sosyalist demokratik çerçeveden’ bakt›klar›n› söyleyen arkadaﬂlar acaba ayn› temel do¤rulara daha derinli¤ine bakmak imkan›na m› kavuﬂmuﬂlard›r?
Asl›nda olan marksizm-leninizm denen bütünlü¤ün parçalanmas›d›r.
Ne yardan ne serden vazgeçmeyen arkadaﬂlar›m›z sonuçta bu kadar çok ‘sosyalist demokrasi nedir?’ sorusunu sorabilmektedirler.
Körün fili tariflemesinden bir ad›m geri gitmeyip, bütünlü¤ü kurma çabas›ndan yoksun kal›rsan›z, Mahir Say›n tabii ki hakl› olur.
A¤›rl›¤› a¤›rl›kla tarif ederseniz, asl›nda bir ﬂey anlatm›ﬂ olmazs›n›z. Arkadaﬂlar da zaten, bu tarif çabas› içinde “onun kendinden
menkul bir tan›m›n› elde etme çabas› bizleri yan›lg›lara sürüklemekten baﬂka bir iﬂe yaramamaktad›r” derlerken çaresizliklerini
ifade etmektedirler. Hemen sonras›ndaki dipnotta da,
“Bu de¤erlendirmeyi, Kurtuluﬂ’un bir öbe¤i, Sosyalist Demokrasi
‹çin Kurtuluﬂ olarak lay›k›yla yerine getirebilece¤imiz kuﬂkuludur.
Ancak bu kuﬂku, bir de¤erlendirmeden kaç›nman›n gerekçesi olamaz.
Böyle bir yaklaﬂ›m tarih karﬂ›s›nda sorumluluktan s›yr›lmaktan baﬂka ne anlama gelir ki?” (Kurtuluﬂ 2001 1. s. 19)
Bu her ﬂey olan ve bizce bu nedenle ‘hiçbir ﬂey’ olan önemli konunun (‘sosyalist demokrasi’) bu kadar geniﬂ bir yelpazede tan›mlanmaya kalk›ﬂ›lmas› ve örne¤in marksizm ve ideoloji ya da marksizm ve sanat, marksizm ve politika, marksizm ve parti vb türden
bir baﬂl›k oluﬂturmak yerine her ﬂey oldu¤unun, her ﬂeyin yeni türden ve yeni bir bak›ﬂ aç›s›yla kavrand›¤›n›n söylenmesinden baﬂka
demek yoluyla hali haz›rda dört baﬂ› mamur bir tan›ma ulaﬂamam›ﬂ olduklar›n› itiraf etmiﬂ olmaktad›rlar. Dayan›ﬂman›n ve rekabetin dünyalar›na ait karﬂ›laﬂt›rmalar her ne kadar Mahir Say›n’›n
ayn› say›da marksist devlet teorisinde ‘sosyalist demokratik çarp›tmalar›n›n’ sergilendi¤i yaz›s›ndaki kavramsallaﬂt›rma ile uyumlu
olsa da, bu konunun içselleﬂtirilemedi¤ini kabul eden tilmizlerle,
konunun uzman›n›n sosyalist demokrasi meselesinin anlaﬂ›lamam›ﬂ oldu¤unu itiraf etmesi, ortaya garip bir durum ç›karmaktad›r.
Neredeyse yirmi y›ll›k bir konu teoride bir yere oturtulamam›ﬂsa
100
101
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
ortada gerçekten de bir gariplik olmas› do¤al de¤il midir? Ve bu
durum e¤iticilerin e¤itilmeleri meselesinin ciddi ele al›nmad›¤›n›
kan›tlamaz m›? Her ne kadar e¤itici, sosyalist demokrasi meselesinin yeterince anlaﬂ›lamad›¤›n› söylese de, biz biliyoruz ki kötü ö¤renci yoktur, kötü e¤itim ya da e¤iticiler vard›r. Tabi bir de müfredat! Bunun kan›t› olmas› aç›s›ndan ÖDP’li Kurtuluﬂçular›n ikinci
bölü¤üne bir göz atmakta yarar var. Ama önce baﬂö¤retmen Mahir
Say›n’›n en yak›nlar›ndan oldu¤u su götürmez olan ve kendisi de
bir e¤itmen olan Veysi Sar›sözen’in söylediklerine bakal›m:
Siyaset Üzerine” baﬂl›kl› yaz›s›n›n bitiﬂinde ‘Yeni Bir At›l›m ‹çin’
ara baﬂl›¤› alt›nda son 10 y›l›n ç›kar›lmas› gereken derslerini s›ral›yor. Bunlar s›ras›yla ﬂöyle:
“Bu ideoloji (dönekli¤in ve devrimci de¤erlere h›yanetin ideolojisi)
en a¤›r y›k›m› Türkiye’nin bütün devrimci potansiyelini birleﬂtirmek
gibi art›k safça diyebilece¤imiz bir niyetle kurdu¤umuz ÖDP’de yapt›. Y›k›m, bizim d›ﬂ›m›zdaki devrimci çevrelere burun k›v›rmakla
baﬂlad›…!
ﬁimdi dönüp geriye bakt›¤›m›z zaman, boﬂa yitirilmiﬂ bir beﬂ y›l›n
ac›s›n› ta içimizde duyuyoruz…
Yan›lg›m›z bütün bu deneyimlerden bir sentez ç›kartma düﬂüncesi
de¤il… Yaratt›¤›m›z partinin böyle bir sentez için elveriﬂli bir pota
olamayaca¤›n› görmemek en büyük hatam›z olmuﬂtur. Biz olsa olsa
ispirto oca¤›n›n ateﬂine dayan›kl› s›rçadan ya da camdan bir pota yapt›k. ‹çine koydu¤umuz deneyleri eritebilecek yüksek kok f›r›n›na ve o
f›r›na dayan›kl› bir çelik potaya ihtiyaç oldu¤unu anlayamad›k…”
(Kurtuluﬂ 2001 1. s. 44)
“..a) Kuruçeﬂme kulvar›n›n sonunun geldi¤i ve h›zla bu kulvardan
ç›kmam›z›, b) beﬂ y›ldan fazla bir zamandan beri içinde yer ald›¤›m›z
ÖDP kulvar›ndan radikal bir kopuﬂu gerçekleﬂtirmemizi, c) yeni ve
devrimci bir kulvar oluﬂturmam›z› gerektirmektedir.
ÖDP kulvar›ndan radikal kopuﬂ ideolojik, politik, örgütsel, etik
vb. çok yönlü olmal›d›r. Bu kopuﬂun tarihsel niteli¤i Türkiye’de daha önce yaﬂan›lan yol ayr›mlar›ndan farkl› de¤ildir. Dolay›s›yla daha
fazla sürünmeden, sorunlar›n çözümünü irademiz d›ﬂ›ndaki geliﬂmelere b›rakmadan, her ad›m›n›n bilinçli ve somut hedefleri amaçlayan
devrimci bir yönelimi, kararl› bir yürüyüﬂ hatt› yarat›lmal›d›r....
Sosyalist irade daima önünü ve yönünü bilerek yürümelidir. Stratejik hedeflere ba¤l› olarak sürdürülmesi gereken taktik hedefler bir eylem plan› ile belirlenmelidir. Baﬂka bir ifade ile kendilerini konjonktürün ortaya ç›kard›¤› araçlar ile özdeﬂleﬂtirmeyenler, araç amaç diyalekti¤inin bilincinde olanlar, önünü görerek ve yolunu bilerek yürüyenler, bu sürece bilinçli ifadeler katabilme becerisini göstermeli ve
sosyalist hareketteki bu yeni ayr›ﬂmada sorumluluk üstlenmelidir. Yar›n çok geç olabilir ve biz bir kez daha istemeye istemeye‚ ‘geç kald›k’
özeleﬂtirini yapmak zorunda kalabiliriz.”
demek yoluyla, ilk at›ﬂta on ikiden vurman›n zor oldu¤unu söyleyen ve bütün bir parti meselesini uzunca bir süredir, kadrolar›n,
‘sosyalist demokrasi’ ateﬂinde piﬂirilip, bunun kültürünü ald›ktan
sonra çelik disiplinli parti olan proletaryan›n partisi meselesine el
atabilecekleri iddias›n› taﬂ›yan (ki sonradan bu iddia da de¤iﬂmiﬂtir) Mahir Say›n’a kat›lm›ﬂ olur. Say›n’a göre ‘sosyalist demokratik
kültür’ yerleﬂmeden proletarya partisi meselesine el atmak, t›pk›
ço¤unluk olmadan iktidar› almak talihsizli¤ine u¤rayan iﬂçi s›n›f›n›n baﬂ›na gelenler gibi bütün kötülükleri peﬂi s›ra getirecektir.
Acaba böyle midir?
Teorik Politik Dergi Kurtuluﬂ’un 11. say›s›nda ﬁaban ‹ba “Kriz ve
ﬁaban ‹ba, Kuruçeﬂme sürecine ‘sosyalist demokrasi’ tezinin do¤al sonucu olarak girildi¤ini, bu yolla girilen ÖDP sürecinin bu tezin bir laboratuar çal›ﬂmas› oldu¤unu anlam›ﬂ olmal›! ÖDP egemen e¤ilimi kuﬂkusuz kendi hesaplar›n› baﬂka türlü yapm›ﬂt›r. Ve
onlar›n ‘sosyalist demokrasi’ gibi bir s›namalar›n›n olaca¤›n› düﬂünmek saçma olur. Ama yaz›n›n ilerleyen bölümlerinde Kurtuluﬂ
kimli¤inde Mahir Say›n’›n böyle bir tecrübeye kalk›ﬂt›¤›n› gösterece¤iz. Zaten ilk at›ﬂta on ikiden vurmak laf›yla bizim bir ﬂey göstermemize de gerek kalm›yor. ÖDP sürecinden radikal kopuﬂ ideolojik, politik, örgütsel, etik vb. çok yönlü olmal›d›r diyen ‹ba, bu
kopuﬂun Türkiye’de yaﬂanan daha önceki yol ayr›mlar›ndan farkl›
olmamas› gerekti¤ini de söylüyor.THKP-C ile ‘Yol Ayr›m›’nda ay-
102
103
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
r› düﬂülen Dev-Yol çizgisinden (ne yaz›k ki partiden at›larak) bir
daha ayr›lmak gerekti¤ine göre, bu tespite hem evet hem de hay›r
demek gerekecektir. Dev-Yol’la ayr›l›nd›¤› gibi ayr›l›nacaksa, bunun gereklerini hiç de¤ilse bu sefer yerine getirmelerini öneririz.
Her ne kadar ﬁaban ‹ba, 10. say›lar›nda haz›rlad›klar› 25. y›l dosyas›nda, Kurtuluﬂ Hareketi’ndeki bölünme ve ayr›lmalara dair bir
ara baﬂl›kta, ayr›lmak/bölünmekle birlikte Kurtuluﬂ çizgisinde kald›¤›n› söyledi¤i Sokak çevresinin zamanla kendini tasfiye etti¤ini
söylese de, bu çevrenin bugün içinde bulundu¤u Kurtuluﬂ Sosyalist Dergi, kendisinin önerisini ciddiye almaktad›r.
“Sosyalist irade daima önünü ve yönünü bilerek yürümelidir. Stratejik hedeflere ba¤l› olarak sürdürülmesi gereken taktik hedefler bir
eylem plan› ile belirlenmelidir. Baﬂka bir ifade ile kendilerini konjonktürün ortaya ç›kard›¤› araçlar ile özdeﬂleﬂtirmeyenler, araç amaç
diyalekti¤inin bilincinde olanlar, önünü görerek ve yolunu bilerek
yürüyenler, bu sürece bilinçli ifadeler katabilme becerisini göstermeli ve sosyalist hareketteki bu yeni ayr›ﬂmada sorumluluk üstlenmelidir. Yar›n çok geç olabilir ve biz bir kez daha istemeye istemeye ‘geç
kald›k’ özeleﬂtirini yapmak zorunda kalabiliriz.”
Buradaki davete icabetle, arkadaﬂlar›n bir kez daha ‘geç kald›k’
özeleﬂtirisini yapmalar›n› istemedi¤imiz için ve kendimizi tan›mdaki, “kendilerini konjonktürün ortaya ç›kard›¤› araçlar ile özdeﬂleﬂtirmeyenler” ifadesine uygun buldu¤umuzdan, davet edilen sorumlulu¤a icabet etmeyi uygun görüyoruz.
‹ba’n›n kopmak istedi¤i ve de radikal bir ﬂekilde kopmak istedi¤i bir ﬂey var ki bu kendini ÖDP çizgisi olarak gösteriyor. Bunun
ne kadar samimi oldu¤unu tart›ﬂmayaca¤›m. Tart›ﬂabilece¤imiz
ancak tutarl›l›k olabilir. Çünkü ayn› ‹ba, ÖSP yöneticilerine aç›k
mektup yaz›p alt›na imza atanlardan. Ve ﬂöyle diyor:
KURTULUﬁ
rin yeni bir sald›r›ya u¤ramas›na ve yay›lmac›, macerac› yönelime karﬂ› birleﬂtirelim...” (Teorik Politik Dergi Kurtuluﬂ 11)
En hafif deyimi ile iki arada bir derede kalmak olarak anlaﬂ›lan
bu pozisyondan radikal bir kopuﬂ ç›kmayaca¤›n› ve her iki cenahtan ÖDP’li Kurtuluﬂçular›n alt›na imza atmak yoluyla ifade ettikleri taleplerin, ifade ediliﬂ biçimi ile de Kuruçeﬂme sürecinin bir
kopyas› oldu¤unu hat›rlatmak gerek. Ama ‹ba’ya bir ﬂey daha hat›rlatmak gerekli ki, ço¤ulculuk sözünü çok kullananlardan olmas› nedeni ile, kopmak istedi¤i ama tan›mlayamad›¤› bu sürecin tan›m›n›, yine bütün bir ÖDP sürecini belirleyen ço¤ulculuk kavram›n›n ifade etti¤i ‘sosyalist demokraside’ aramas›nda yarar var.
Çünkü içine girilen son 12 y›ll›k sürecin yani ‹ba’n›n kopmak istedi¤i sürecin temel belirleyeni, en az›ndan ÖDP’li Kurtuluﬂçular
aç›s›ndan ‘sosyalist demokrasidir’. E¤er Kurtuluﬂçular, en hafif deyimle, geçirdikleri on y›l› s›n›f mücadelesi aç›s›ndan bir kay›p olarak görüyorlarsa, ki bu yönde ifadeleri aktard›k, bu sürecin de¤erlendirmesini de sa¤l›kl› yapmak gerekmektedir.
Hele ki ﬁaban ‹ba gibi y›llar önce girilen yoldan ﬂüphelenmekle
ve ciddi itiraz yürütmekle birlikte bu yola girmeye ilkesel olarak
karﬂ› ç›kmam›ﬂ biri bunu bir kaç kere daha düﬂünmelidir. Örne¤in
‹ba sürecin baﬂ›nda ﬂöyle bir hat›rlatma yapm›ﬂt›:
“.... Ancak, bu anlay›ﬂ taraftarlar›na hat›rlatmak istedi¤im bir ﬂey
var: Bu tür iyi niyetli ve afaki birlik projeleri y›llar önce ve bugünkü
döneme benzer bir dönemde, yani 1974-76 y›llar› aras›nda savunuldu. Bunun için yo¤un çaba sarf edildi. Ama sonunda hüsrana u¤ran›ld›.” (ﬁaban ‹ba, “Yeni Dönem Yeni Görevler”, Yeni Öncü 17, Ekim
1989, s. 58)
“Önünüze koydu¤unuz örgütsel hedeflere hangi yoldan yürürseniz
yürüyün, önerdi¤imiz politik bir iﬂbirli¤idir. Bu iﬂbirli¤inin ÖDP içi
sorunlarla ilgili hiç bir önkoﬂulu yoktur. ÖDP’nin güçlerini savaﬂa,
otoriterleﬂmeye, emekçilerin savaﬂ ekonomisiyle soyulmas›na, Kürtle-
Mahir Say›n’›n bu 12 y›ll›k süreç için de¤erlendirmesi ‘sosyalist
demokrasi’ aç›s›ndan bellidir. 10. say›daki yaz›s›nda Say›n, bu sürecin mutlaka olumlu etkileri olmuﬂ oldu¤unu ve bunu da ileride
görece¤imizi söylüyor. Veysi Sar›sözen, “ﬂimdi dönüp geriye bakt›¤›m›z zaman, boﬂa yitirilmiﬂ bir beﬂ y›l›n ac›s›n› ta içimizde duyuyoruz.” diyor. ﬁaban ‹ba, bu süreci 12 y›la ve Kuruçeﬂme mant›¤›-
104
105
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
na kadar götürdü¤üne göre, ‘sosyalist demokrasi’ meselesini de masaya yat›rmay› göze alm›ﬂ olsa gerek!
“Sürece bilinçli ifadeler katmak” aç›s›ndan ‹ba’n›n davetine yan›t› bir süreden beridir sürdürmüﬂ oldu¤umuz, program ve program›n teorik zemininin somutlanmas› anlam›na gelen bir metinle
ifade etmiﬂ bulunuyoruz. “‹ﬂçi S›n›f›n›n Komünist Program› ‹çin
Temel ‹lkeler” dedi¤imiz ve Kurtuluﬂ’un politik çizgisinin somutlanmas› olarak belirtti¤imiz bu metin, Kurtuluﬂçular›n ve tüm komünistlerin, asgari düzeyde ortakl›klar›n› ifade etmesi itibari ile
birlik sorununa somut bir temel oluﬂturmaktad›r. Ve bu metnin
tam karﬂ›s›nda ise ne yaz›k ki Mahir Say›n’›n ça¤r›s› durmaktad›r:
“Bütün ülkenin devrimcileri ve de Kurtuluﬂçular, sosyalist demokrasi zemininde birleﬂin!”
Uzun bir giriﬂ oldu¤unu biliyorum. Ama yaln›zca benim için de¤il de, 84’ten bu yana ‘sosyalist demokrasi’ tezini anlamaya çal›ﬂan
bunca Kurtuluﬂçu için hala mu¤lak olan bu tez nas›l oluyor da birlik zemini olarak ileri sürülebiliyor.
Bu tezin yeni bir tez olmad›¤›n› ve sonuç olarak ‹kinci Enternasyonal çizgisine ç›kt›¤›n› baﬂtan söyleyerek devam edelim. Bu arada
bir çok kez farkl› farkl› isimler, ‘sosyalist demokrasi deneyi’ olan
ÖDP için geçmiﬂteki T‹P ve RSD‹P örneklerini çekinmeden verebilmiﬂlerdir. Lenin de Menﬂeviklerle beraber olmam›ﬂ m›yd›? Ve
hatta Marx da anarﬂistlerle!
Bu tez iﬂçi s›n›f› iktidar›na ve bu merkezli demokrasi anlay›ﬂ›na
pek s›cak bakmamaktad›r. Ya da daha do¤ru söylersek zamanla bu
merkezli kavray›ﬂlarla ve do¤al olarak marksizm-leninizmle aras›
aç›lmaktad›r. Bu da mant›ki tutarl›l›¤› gere¤i böyledir. Komünistler ve öncelikle Kurtuluﬂçular bilmelidir ki zamanla bu tez evrimini tamamlam›ﬂ ve etkilerini ilk olarak demokratik devrim üzerinden iktidar anlay›ﬂ›nda, buradan giderek, parti teorisinde göstermiﬂtir. Demokrasi anlay›ﬂ›ndaki optik kayma nedeni ile de ulusal
mesele ve Kürdistan meselesinde ve en sonunda da do¤al olarak
devlet teorisinde marksizmle aras›nda ciddi bir aç› oluﬂmuﬂtur.
Mahir Say›n’›n bütün Kurtuluﬂçular›n yüreklerinde ve zihinlerindeki ayr›cal›kl› yerini bilmedi¤imi düﬂünmeyin. Ama bu sat›rlarda yaz›lanlar› ciddiye almad›¤›n›zda, son on iki y›l›n iyi bir aç›klamas›n› yapmak zorunda kal›rs›n›z ve belki de bu sat›rlarda savunulanlar size bunun için gerekli malzemeyi sunabilir. Ama ben
ﬂimdiye kadar ÖDP sürecine girmiﬂ Kurtuluﬂçular içinden yap›lm›ﬂ iyi bir aç›klama yakalayabilmiﬂ de¤ilim. Bir tek Mahir Say›n’›n
“ilk at›ﬂta on ikiden vurmak da her zaman mümkün olmuyor” savunusu d›ﬂ›nda.
Öyleyse karﬂ› ç›k›lamayan Say›n’›n bu tezinin bizi nas›l bir cendereye soktu¤unu sergilemek için, biraz geriye gidip, en çok da
kendisinin eski yaz›lar›ndan yararlanaca¤›m› söylemeliyim.
106
107
U⁄UR MUMCU’NUN MARKS‹ZME KATKISI
VE B‹Z‹M PLEHANOV!
Mahir Say›n’›n bir makalesi var ve bu makale, Yeni Aﬂama’n›n
toplat›lan say›lar›ndan birinde yay›nland›. Bu say›daki yaz›s›n›n
baﬂl›¤›, “Proletarya ‹htilali, Dönek Kautsky ve Kenan Somer”. Makale, U¤ur Mumcu’nun köﬂesinde marksist proletarya diktatörlü¤ü tezinin reddinin marksizmin reddi oldu¤unu an›msatmas›na
karﬂ› Kenan Somer’in itiraz›na, Mahir Say›n’›n müdahalesiyle ilgili. Say›n, proletarya diktatörlü¤ü üzerine Kautsky’ci çarp›tmalara,
Kenan Somer’in yazd›klar› nezdinde karﬂ› ç›kar; marksist devlet teorisini ve ‘s›n›f mücadelesinin proletarya diktatörlü¤üne kadar götürülmesini kabul edenler marksisttirler’ tezini proletarya diktatörlü¤ünü tip ve biçim ayr›m›na tabi tutarak çarp›tan ve kendini
marksist sayan Kenan Somer’e yan›t verir. Çünkü, Marx, kendinden önce gelenlerden fark›n› proletarya diktatörlü¤ünü formüle etmek olarak koymuﬂtur. Say›n’›n keskin kalemi, bu çarp›tmay› yeterince sergiler ve teﬂhir eder. Ama daha sonra nas›l olmuﬂsa olmuﬂ
Mahir Say›n, Kenan Somer ile birlikte ayn› parti içinde yer almay›,
kendi ve demokrasi ve sosyalizm anlay›ﬂ› ile ba¤daﬂt›rabilmiﬂtir.
Bu makalenin bas›ld›¤› dergi (Yeni Aﬂama) toplat›ld›¤›ndan çok
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
az kiﬂi bu makaleyi okuyabilmiﬂtir. Ve ne yaz›k ki Say›n bu makaleyi bir daha hiç yay›nlamam›ﬂt›r. Bu görüﬂleri hala savundu¤unu
düﬂünmek isteriz. Buradan da makalenin Kurtuluﬂ Sosyalist Dergi’de
yay›nlanmas›n› öneririz. Ayn› kulvarda birbirini tamamlayan bir
kaç makale daha var. Bunlar örne¤in, “Ehli Sosyalizm Atakta”,
“Sosyalist Parti Üzerine”, vb.
Kurtuluﬂ hareketinin 80’den sonra baﬂlayan ‘sosyalist demokrasi’
tart›ﬂmas›, Yeni Öncü dergisiyle birlikte, sosyalist solun gündemine
oturmuﬂ ve uzun bir süre gündemi belirlemiﬂti. Kuruçeﬂme sürecinin baﬂlamas›na ön gelen bu düﬂünsel ön haz›rl›k dönemi, ayn› zamanda Kurtuluﬂ hareketinin iç gerilimlerine neden oluyor, uzun
süren bir atalet ve politikas›zl›kla paralel gidiyordu. ‹çine girilen
bu süreç, politika ve yap› de¤iﬂikli¤ine uygun ortam›n oluﬂmas›na
ve bunun için gerekli zaman›n kazan›lmas›na yar›yordu. ‹ktidar
mücadelesi vermek, iﬂçi s›n›f›n›n iktidar› için onun komünist partisini yaratmak hedefi unutulup baﬂka bir ﬂeyle de¤iﬂtiriliyor, demokratik devrim anlay›ﬂ›n›n savunusu, özü ve içi boﬂalt›larak, iﬂçi
s›n›f› iktidar› için uygun koﬂullar›n haz›rlanmas› ﬂeklinden, ço¤unluk olmadan iktidar olmas› istenmeyen iﬂçilerin di¤er s›n›flar› da
yan›na al›p ço¤unlu¤u sa¤lad›ktan sonra iktidara yürümesinin tek
biçimi olarak mutlaklaﬂt›r›l›yordu. Bütün bunlar boﬂlukta de¤il,
‘sosyalist demokrasi’ savunusu zemininde oluyordu. Parti ve demokratik devrim konusunda baﬂlayan heyelan devam ederek sürdü.
S›rada demokrasi yani devlet biçimi olarak demokrasi ve ulusal soruna yaklaﬂ›m vard›. Bu konudaki evrim ise ﬂu iki al›nt›n›n s›ras›yla okunmas›ndan ç›kar›labilir:
“Sosyalist demokrasi ile burjuva demokrasisi aras›nda hiç bir iliﬂki
yoktur, önermesi ile ayakta durabileceklerini san›yorlar.” (“Sosyalist
Demokrasi mi?”)
Bu al›nt›n›n peﬂine, ÖDP içindeki Kurtuluﬂçular›n ayr›ﬂmas›
üzerine gönderdi¤i mektup/makalede ifade etti¤i;
KURTULUﬁ
adland›r›lan iﬂin sosyalist demokrasinin budanmas›ndan geriye kalandan baﬂka bir ﬂey olmad›¤›n› anlamak zor olmasa gerek. Bizdeyse burjuva demokrasisi dedi¤imizden daha ilkel tutumlara rastlamak mümkün olabiliyor.” (Mahir Say›n,13 ﬁubat 1998)
sat›rlar›n› okudu¤umuzda ne denmek istendi¤i daha netleﬂir:
‘Burjuva demokrasisi ile sosyalist demokrasi aras›nda nitelik fark›
yoktur!’
Yavaﬂ yavaﬂ ve zamanla teorinin rengi de¤iﬂti, iﬂçi s›n›f› merkezi
konumdan d›ﬂland›. Bunun sonucunda, proletarya partisini de
merkezi konumda tutman›n ‘anlam›’ yoktu. Çünkü baﬂka türden,
s›n›f d›ﬂ› politikalar gündeme çoktan girmiﬂti.
Y›llar sonra yeniden sosyalist demokrasi tart›ﬂmas›na girmek zorunday›z. Çünkü, politik olarak ÖDP’nin ç›kt›¤› yer ‹kinci Enternasyonal çizgisiyse ve Kurtuluﬂçular aç›s›ndan Kuruçeﬂme ile girilen yolun, teorik arka plan›nda ‘sosyalist demokrasi’ tezi bulunuyorsa, teorik ve politik olarak ç›k›lan yerin devrimci ve marksist-leninist olmas›n› beklemek zorlaﬂmaktad›r. Bu yaz›yla biz M. Say›n’›n ÖDP’li Kurtuluﬂçulara gönderdi¤i bir mektuptaki önerisine
de uymuﬂ oluyoruz. ﬁöyle diyordu Say›n:
“Tarihen hoﬂunuza giden epeyce laf etmiﬂli¤im vard›r. Belli olmaz
söylediklerimin aras›nda yine iﬂinize yarayabilecek bir ﬂeyler ç›kabilir.
Ç›kmasa bile iddialar›m› sa¤l›kl› bir biçimde çürütürseniz kendi
mant›¤›n›z› kuvvetli k›larsan›z. Temel mant›k hatam› yakalar, bana
da do¤ru yolu gösterme iyili¤ini yapars›n›z. Ama böyle enti püften
noktalardan sald›r›rsan›z pek kazanaca¤›n›z bir ﬂey olmaz.” (13 ﬁubat
1998)
SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹
“Günümüzde sosyalizm mücadelesinin gelip t›kand›¤› nokta tam
da demokrasi sorunudur.”
“Demokrasi her türlü toplumsal iliﬂkinin tan›m› olarak sosyalizmden baﬂka bir ﬂey de¤ildir. Böyle bak›nca burjuva demokrasisi diye
M. Say›n ‘sosyalist demokrasi’ tart›ﬂmas›na bu cümle ile girdi.
Kapitalist dünyay› korkulu bir sevinç kaplad›¤›n› söyleyen Say›n,
bat›l›lar›n sevincinin kayna¤›n›, SSCB’de görüﬂlerini özgürce söyleyebilmelerinde bulurken korkular›n› da ﬂuna dayand›r›yordu:
108
109
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
“...ya Gorbaçov bu iﬂi baﬂar›r alt üst oluﬂlara olanak tan›madan bat›l›lar›n elinden en güçlü silahlar›n› al›rsa ne olacakt›?” (“Sosyalist
Demokrasi mi?”)
Tabi böyle bir ﬂey olsayd›, ne oldu¤unu görmüﬂ olurduk. Ama bu
söylenenin “nas›l olaca¤›” daha anlaml› bir soru olarak beliriveriyor.
Bat›l›lar›n elinden al›nacak olan nas›l bir ﬂeydi? M. Say›n’›n bir çok
yerde belirtti¤i gibi demokrasinin özü s›n›fsald›r. Hangi s›n›f için
demokrasi sorusunun yan›t›, onun burjuva demokrasisi mi, proleterya demokrasi mi oldu¤unu bilertir. Daha sonras›nda Say›n, sosyalist sistemde de olmas› gereken demokrasiyi ﬂöyle tan›ml›yor:
“demokrasi bir devlet biçimi oldu¤u kadar bir yaﬂant› biçimidir de.
Toplumsal geliﬂmenin temel dinamiklerini y›¤›nlar›n yarat›c›l›¤›n› ve
bilimsel geliﬂmeyi içinde taﬂ›r.” (“Gorbaçov Reformlar› ve Demokrasi”)
Sovyetler Birli¤inde politik yaﬂam›n cans›zl›¤›, kitlelerin politik
yaﬂant›ya ve kurumlara ilgisizli¤i, demokrasinin, bir yaﬂam biçimi
olarak demokrasinin, en az›ndan bat›daki kadar sosyalizmde de olmas› gerekti¤ini göstermektedir! Politik tahakküm ve taktik ile
birlikte bilim ve bilimsellik dumura u¤ram›ﬂt›r. Bu yüzden,
“sosyalizmin örgütlenme özgürlü¤ünden yana oldu¤unu kavrayabilmek için bilimsel üretimin hangi temelde gerçekleﬂti¤ini kavramak gerekir.” (“Sosyalizm Örgütlenme Özgürlü¤üne Karﬂ› m›?”)
E¤er baﬂar›l› olmak istiyorsa örgütlenme özgürlü¤ünü tan›mak,
di¤er partilerin varl›¤›n› yasal güvenceye oturtmak zorunda olarak
de¤erlendiriyordu Sovyetleri ve Gorbaçov’u. “Kuﬂkusuz yap›lan yanl›ﬂlar›n faturas›n› faizleri ile birlikte ödeyece¤imiz bir vak›a idi.” Ama
bütün bu ödemelere karﬂ›n, “sovyetler elbette ki yeni bir döneme giriyor
ve bu dönem eskisine göre elbette ileri bir dönem olacak” (“Gorbaçov Reformlar› ve Demokrasi”) diye bir öngörüde bulunabilen Say›n, genelde bunun ön ﬂart› olarak “...sosyalizmin kendi s›n›rlar› içinde bir ço¤ulculuk” (agm) kayd› düﬂüyordu. Ve iddia ediyordu ki:
“...aç›kl›ktan, y›¤›nlar›n yarat›c› inisiyatifinden, eleﬂtiri özgürlü¤ünden söz eden, tutarl› olmak istiyorsa, ço¤ulculuktan da söz etmek
110
KURTULUﬁ
zorundad›r...” (agm)
Kuﬂkusuz Gorbaçov’la girilen yolun eskisine göre daha iyi bir yol
olaca¤›n› söyleyebilmek için, bugünden bak›ld›¤›nda, geçmiﬂte birikenlerin niteli¤i ve niye birikti¤i konusunda yanl›ﬂ bir tahlile ve
tahlil yöntemine sahip olmak gerekir. Aksi, girilen yolun her ﬂeye
ra¤men düzeltilebilir oldu¤unu önsel olarak kabul eder ki –üstelik
Gorboçov’un beklemedi¤i engellerle karﬂ›laﬂt›¤›n› söylüyor M.Say›n (agm)– bu sahip oldu¤unuz sosyalizm anlay›ﬂ›n›n ne kadar ‘sosyalist demokratik’ oldu¤unu da deﬂifre eder.
M. Say›n, Gorbaçov’un yapt›¤› iﬂleri bu çerçevede onayl›yor ve
bunlar› her ﬂeye karﬂ›n, “sosyalizmin genel çerçevesine oturmuﬂ”
görmüyordu. “Sosyalizmin baﬂlang›ç ilkelerine” dönülmeliydi. Bu
son söylenen de, “sosyalizmin kendi s›n›rlar›” tan›m›ndaki belirsizlik kadar kesin bir belirsizlikti. Daha sonraki makalelerde, M. Say›n bu belirsizli¤i ortadan kald›rmaya çal›ﬂacakt›. Ama daha o günlerde belirginleﬂen bir gerçek vard› ki o da perestroykan›n, yeniden
yap›lanman›n temelleri piyasan›n kurallar›na daha bir yaklaﬂt›r›l›yordu. Sovyetlerin ilk y›llar›nda ilgi konusu olmuﬂ, Amerikan ﬂirket yönetimi, baﬂka bir kavﬂakta, yeniden ilgi alan› haline gelmiﬂti ve bu durakta demokrasi ve ço¤ulculuk kavramlar› farkl› sonuçlar verecekti. Sovyet ekonomisi tam bir kaosa sürükleniyordu. Ve
bu s›rada:
“..Perestroyka program›nda piyasan›n rolü daha bir önem kazan›rken, planlaman›n rolü gözden düﬂtü. 1990’da piyasa sosyalizminin
özgün perestroyka görüﬂünden beﬂ y›l sonra, reform yaln›zca piyasa
yönelimli bir do¤rultuya girmiﬂ görünüyor. Bu durumda Gorbaçov,
Lenin ve Yeni Ekonomik Politikan›n (NEP’in) de¤il ama bir Piyotr
Stolipin ve Bat›y› taklit ederek Rusya’y› modernleﬂtirmeye çal›ﬂan son
çarc› giriﬂimin bir mirasç›s› olarak ortaya ç›k›yor.” (Gary Fields, “Polonya: Gdansk’tan Piyasaya Dayan›ﬂma”, Dünya Solu 8)
Polonya örne¤inde M. Say›n’›n sorunu “...o zaman sosyalizm kimin
için” (Sosyalist Demokrasi mi?) biçimindeydi ve yan›t ﬂöyleydi:
“Kendisi için sosyalizm diye bir kavram olamaz ve toplumun az›n111
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
l›¤›n› oluﬂturanlar, ço¤unlun r›zas› olmadan yönetmeye kalk›ﬂ›rlarsa
bunu ancak zor yoluyla baﬂar›rlar ki bunun ömrü de ebedi de¤ildir.
Ne olursa olsun bir toplumsal onay zorunludur.” (agm)
Say›n’›n yaz›lar›nda iﬂçi s›n›f›n›n demokrasisi olarak sosyalizm
bir toplumsal onay kavram›n› referans al›r. E¤er bu toplumsal onay
kavram› aç›lmaz ve kendi baﬂ›na tek k›stas olarak al›n›rsa marksizm
alan›nda önemli bir gedik aç›lm›ﬂ olabilir. Örne¤in, Polonya örne¤inde toplumsal onay hiç de iﬂçi s›n›f›na iktidar yolunu açmam›ﬂt›. Baﬂlang›çta Walesa; “... ben bir iﬂçiyim ve iﬂçiler hiçbir zaman
kapitalizmi desteklemediler” aç›klamas›n› yap›yordu ve hedefi, “iﬂçiyi iﬂçinin efendisi yap›p ... bütün yönleriyle sosyalizmin kapitalizmden çok daha iyi olaca¤›n› ...” [Dünya Solu, s8) göstermekti.
Sorunsal M. Say›n’la ayn› gibi gözükmektedir. Demokrasi silah›n›
kapitalizmden al›p sosyalizmde ona karﬂ› kullanmak. Üstelik Say›n’›n ço¤ulculu¤unun ve demokrasisinin s›n›rlar›, “sosyalizmin
kendi s›n›rlar›” ya da “baﬂlang›ç ilkeleri” ile belirlenir. Ve bunu di¤er makalelerinde, özellikle Orhan Dilber’le polemi¤inde, “özel
mülkiyete karﬂ› olmak” ve bunun savunulaca¤› platform olarak da
“sovyet iktidar›” olarak koymaktad›r. Walesa’n›n önde gelen dan›ﬂmanlar›ndan Geremek, “kamu mülkiyeti sorunu kesindir (Polonya’daki) sisteme, sosyalist oldu¤u için de¤il, yeterince sosyalist olmad›¤› için
(Dayan›ﬂma taraf›ndan) karﬂ› ç›k›lmaktad›r.” (agd) aç›klamas›yla M.
Say›n’la ayn› sorunsal›n içinden konuﬂur. Walesa ve Geremek için
tek fark, pratik tarihi bir tecrübenin içinden konuﬂmalar›d›r. Bilinen teﬂbihle aç›klarsak tek fark, onlar›n taﬂ›d›klar› küfede, M. Say›n’›n küfesine göre oldukça fazla yumurta bulunmas›d›r. Fazla bir
zaman geçmeden Walesa, “serbest piyasa sistemine h›zl› geçilemedi¤inden” yak›n›r oldu. Say›n ise, komünist parti hedefinden giderek uzaklaﬂarak farkl› eylem birliklerinin içinde mümkün olaca¤›
bir partinin bugünkü duruma daha uygun olaca¤›n› kabul etmeye
baﬂlad›.
KURTULUﬁ
SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹N‹N TANIM ÇERÇEVES‹
‘Sosyalist demokrasi’ için bir tan›m çerçevesi kurmak ve bu çerçevenin içinde bir demokrasi üzerinden sosyalizmi tariflemek al›ﬂ›k
olunan›n tersine bir tarz olarak belirir. Sistemin merkezine bir demokrasi oturtulur:
“Sosyalizm kendi çerçevesini sa¤lam bir biçimde tan›mlay›p tüm
toplumun onaylad›¤› temel ilkelere ba¤l› kalarak, ço¤ulculu¤u seçmedi¤i müddetçe demokratikleﬂemez, sosyalist insan› yaratma konusunda sa¤lam ad›mlar atamaz.” (“Sosyalist Demokrasi mi?”)
Ço¤ulculuk, demokratik bir sosyalizmin ön kabulü olarak al›n›yordu ve bu ön kabul de ﬂöyle tan›mlan›yordu:
“Sosyalizmi benimseyen çerçevedeki örgütlenme özgürlü¤ünün s›n›rs›z olmas› gerekti¤ini savunanlara karﬂ› ‘ilkel burjuva demokrasisinden bahsediyorlar. Sosyalist demokrasi ile burjuva demokrasisi aras›nda hiçbir iliﬂki yoktur’ önermesiyle ayakta durabileceklerini san›yorlar...
Ama örgütlenme özgürlü¤ünü teke indirmiﬂ olan bir yap›n›n nas›l
demokrasi olabilece¤ini ve s›n›f muhtevas›n›n bunu nas›l zorunlu k›ld›¤›n› anlatabilen ﬂimdiye kadar ortaya ç›kmam›ﬂt›r.” (“Sosyalizm Örgütlenme Özgürlü¤üne Karﬂ› m›?”)
ﬁimdi elimizdeki halka “örgütlenme özgürlü¤üdür” ve bunu gerekçelendirmek için çok çaba sarf etmeye gerek yoktur. Temel hiç
bir metinde, teorinin orijininde tek partililik yoktur. Ve yaﬂanan
pratik bu dogmay› teoriye mal etmiﬂtir. Örne¤in bu hakl› önermeye Komünist Manifesto’dan destek bulunabilir. Tabii bir kay›t koymak zorunludur. Bu temel metinde di¤er iﬂçi s›n›f› partileri ile komünistlerin (komünist partinin) iliﬂkileri aç›klanmaktad›r. Teoride
çok partilili¤e referans yap›labilir. Ama di¤er partilerin komünistlerle ve onlar›n partisiyle eﬂitlendi¤ine bir kan›t bulunamaz. Bizim
kayd›m›z da “sadece” budur. Örgütlenme özgürlü¤ü halkas›na as›l›nca bir önceki halka, bilim ve bilimsellik halkas› olarak belirir:
“Sosyalizmin örgütlenme özgürlü¤ünden yana olmak zorunda oldu¤unu kavrayabilmek için bilimsel üretimin hangi temelde gerçek-
112
113
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
leﬂece¤ini kavramak gerekir. (agm)
“Bilimsel üretimin temelleri nedir?” sorusu “sosyalizmin temelleri nelerdir?” sorusuyla ayn› yan›t parantezine al›n›yor ve bilimsel
sosyalist (ya da marksist, komünist) olmak bu yan›ta ba¤l› k›l›n›yordu. M. Say›n ﬂöyle soruyordu ve asl›nda soru yan›t› içinden ç›kart›yordu:
“Sosyalistler savunduklar›n›n bilimsel oldu¤unu, sosyalist ideolojinin bilimselli¤ini savunurlar. Acaba bu bilimsellik kendinden menkul mudur yoksa onun yönteminin bir sonucu mudur? Bilimsellik bir
kere ele geçirildikten sonra kaybedilmeyecek tanr› vergisi bir durum
de¤ildir. Ancak ayn› yolda devam edildi¤i müddetçe korunabilir. O
halde ﬂu soruyu sorman›n yeridir. Sosyalist partinin bilimselli¤inin
güvencesi nedir?” (agm)
Yazar, soruyu özgür tart›ﬂma ortam›, “k›sacas› proletaryan›n partisinin bilimsel çizgisinin korunabilmesi için canl› bir tart›ﬂma içerisinde
olabilmesi zorunluluktur” diye yan›tlar. “Sosyalist Partinin bilimin
kendi tekelinde olmad›¤›n› benimsemiﬂ olmas› demek kendi d›ﬂ›ndaki örgütlenmeyi de tan›mas› demektir”. E¤er tek parti dogmas›na saplan›l›rsa, “bu durum partideki tüm sosyalist iliﬂkilerin y›k›lmas›
anlam›na” gelecektir.
ﬁimdi demokrasi silah›n› ele geçirebilmek, “burjuva demokrasisinin kuﬂa çevrilmiﬂ özgürlüklerini” gerçekten uçan bir kuﬂ olarak sa¤altabilmek için:
“Aç›kl›¤›n sa¤lanabilmesi ve eleﬂtirinin etkin bir silah haline gelebilmesi için de, farkl›laﬂan görüﬂlerin örgütlü ve dolay›s›yla güçlü bir
biçimde kendilerini ortaya koyabilmelerinin güvenceleri ortada olmal›d›r. ...
... sosyalizmin benimsedi¤i yasall›k, kendisini benimseyenlere en
geniﬂ örgütlenme özgürlü¤ünü tan›yan bir çerçevede olmal›d›r.”
(“Gorbaçov Reformlar› ve Demokrasi”)
Örgütlenme özgürlü¤ünü teke indirmiﬂ olan bir yap› M. Say›n’a
göre demokrat olamazd›. Yine ayn› Say›n’ a göre:
“kuﬂkusuz çok partililik, demokrasi sorununda bir ﬂekildir. Ama
114
KURTULUﬁ
temsili iliﬂkilerin varoldu¤u durumda bu zorunlu bir ﬂekildir.” (“Sosyalist Demokrasi mi?”)
Kuﬂkusuz s›n›f muhtevas› nereden bakarsan›z bak›n tek partilili¤i, zorunlu k›lmaz. T›pk› çok partilili¤in zorunlu olamayaca¤› gibi. Bu ancak öngörülebilecek, olas› bir durumdur. Komünistler iﬂçi s›n›f›n›n nihai hedefleri aç›s›ndan tarihsel ve bütünsel bir projenin savunucusudurlar. ‹ﬂçi s›n›f›n›n parçal› yap›s›, kapitalizme karﬂ› mücadelesinde aﬂ›lmas› gereken bir veridir. Komünist hedefleri
do¤rultusunda kendi s›n›f›n›n birli¤ini sa¤layamazsa iﬂçi s›n›f›n›n
mücadelesinde baﬂar›l› olmas›, hele hele topluma öncülük etmesi
beklenemez. Bu yüzden demokrasi sorununda komünist partinin
tuttu¤u yer, s›n›f›n di¤er kesimlerinin üstünde temellenen iﬂçi partilerininki gibi konjonktürsel, geçici de¤il, s›n›f›n öncüsü, tarihsel
ve bütünsel ç›karlar›n›n savunucusu olarak stratejiktir. Bu hedef
do¤rultusunda iﬂçi s›n›f›n›n birli¤i sa¤land›¤›, iﬂçi s›n›f› topluma
öncülük etme yetene¤i kazand›¤› ölçüde, di¤er partiler, s›n›fs›z
toplum hedefinin (bilimsel sosyalizmin) kendisinde cisimleﬂti¤i
komünist parti karﬂ›s›nda anlams›zlaﬂacak, gericileﬂecektir. Komünist partinin kendisinin de gereksizleﬂece¤i koﬂullar en az›ndan bütün bunlar›n sonras›ndaki bir zaman dilimine denk gelecektir. Bu
vesile ile ilgili olarak, M. Say›n’da çok s›k geçen bilim, bilimsellik
ve bilimsel sosyalizm kavramlar›na da gelmiﬂ bulunuyoruz. “Sosyalistler savunduklar›n›n, sosyalist ideolojinin bilimsel oldu¤unu savunurlar. Ama bu bilimsellik kendinden menkul müdür?” diye soruyor M. Say›n. Bizce kendinden menkul de¤ildir. Bilimsel ideoloji olarak sosyalizm asl›nda bir bilim olarak sosyalizm ﬂeklinde tan›mlanmaktad›r. Marx ve Engels, kendi sosyalizmlerini yarat›rlarken kendilerinden önce gelenlere göre sosyalizmi, bir toplum projesi olmaktan,
akla uygun bir projenin varolan gerçekli¤e dayat›lmak yoluyla onu
de¤iﬂtirerek bu projeyi gerçekleﬂtirmek ﬂeklinden ç›karm›ﬂlard›r.
“Modern sosyalizm” der Engels “gerçekte, bu çat›ﬂman›n (üretici
güçler ve üretim iliﬂkilerinin çat›ﬂmas›) düﬂünce halinde yans›mas›ndan; bu çat›ﬂman›n önce ondan en çok zarar gören s›n›ftan, iﬂçi s›n›115
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
f›ndan olanlar›n zihinlerindeki düﬂüncel (ideal) yans›s›ndan baﬂka bir
ﬂey de¤ildir.” (Engels, Anti-Dühring, [‹ng.] s. 325; [Türkçe] s. 427)
Engels’e göre art›k sosyalizmin ödevi;
“...olabildi¤i kadar yetkin bir toplum sistemi uydurmak de¤ildir;
ama bu s›n›flar›n ve onlar›n uzlaﬂmaz karﬂ›tl›¤›n›n zorunlu olarak
do¤du¤u tarihsel-ekonomik olaylar›n ard›ﬂmas›n› incelemek ve böylelikle yarat›lm›ﬂ olan ekonomik koﬂullarda, çat›ﬂmaya son vermenin
araçlar›n› keﬂfetmektir..” (Engels, Anti-Dühring, [‹ng.] s. 84; [Türkçe] s. 78)
Bu nedenle kendi sosyalizmlerini, yak›n zamanlar›n sosyalizmine
göre bilimsel yapan ﬂeyin, di¤erlerinin bütün karﬂ› ç›k›ﬂlar›na ra¤men “kapitalist sömürünün nerede oldu¤unu ve nas›l belirdi¤ini
aç›kça göstermeye o kadar az güç yetirmeleri” olarak koyuyor, bundan öteye sorunu Marx’›n çözdü¤ünü, bunu da iki büyük buluﬂla
yapt›¤›n› belirtiyor. Engels’e göre sosyalizm bu iki buluﬂla bir bilim olmuﬂtur. “... materyalist tarih anlay›ﬂ›n› ve art›kde¤er yoluyla
kapitalist üretimin s›rr›n›n çözümünü, Marx’a borçluyuz” der Engels.
Bilimsel sosyalizmi (marksizmi) savunan parti komünist parti olma ‘tekel’ini eline al›r. Bu gerçek kabul edildi¤inde, öznel bir alanda oldu¤umuz, sübjektif bir yarg›ya vard›¤›m›z belirtilmelidir. Di¤er partileri yasaklamak yetkisi hiçbir yasal güç taraf›ndan baﬂka
bir partiye verilemez. Kitle deste¤inin büyüklü¤üne ya da küçüklü¤üne bak›lmaks›z›n her parti meﬂru ve yasald›r. Kitle deste¤i olmakla birlikte, sosyalizmin s›n›rlar›n› geriye do¤ru zorlamay› tercih eden bir parti, iﬂçi s›n›f›n›n bir partisi de olsa, komünistlerce,
komünist partice komünizm çizgisinde görülemez. Komünist parti, di¤er partilere göre, sovyetik iktidar organlar›nda hiçbir ayr›ma
sahip de¤ildir. Ama tüm gücünü ald›¤› marksizm alan›nda tektir.
E¤er bu alanda baﬂka marksistler varsa sorun öznel ve ar›zidir ve
komünistlerin birli¤i ﬂeklini almas› kaç›n›lmazd›r. ‹ﬂçi s›n›f› ve kitlelerin içinde ayn› hedefleri ve yöntemleri paylaﬂanlar; kafalar›ndan
ç›kan fikirlere hayat› uydurmaya de¤il, hayat›n gerçekli¤ine uygun
116
KURTULUﬁ
fikirleri savunmay› tercih edecekleri için birlik kaç›n›lmazlaﬂ›r. Ayn› nedenle marksizm alan› d›ﬂ›ndaki iﬂçi s›n›f› partileri ile birlik
mümkün olamaz. Ama iﬂçi s›n›f›n›n komünist partisi tek olmal›d›r. M. Say›n’›n ‘bilimsellik ve bilimsel sosyalizmi’, bütün bunlar›
bilmesine ra¤men, nas›l kullanmay› tercih etti¤ine bakal›m:
“Kapitalizm koﬂullar›nda bir iﬂçi partisi rakipleri karﬂ›s›nda, iﬂçileri kazanabilmek için onlar›n ç›karlar›n› her ﬂeyin üzerine koyar ve y›¤›nlarla bütünleﬂebilmek için elinden geleni yapar. Ama bu zorunluluktan kurtulmuﬂ bir partinin y›¤›nlar› kazanabilmek için onlar›n ç›karlar›n›n do¤rudan savunucusu olmay› varl›k nedeni olarak görmesi
zorunluluk olmaktan ç›kar.” (Sosyalist Demokrasi mi?)
Say›n, bu pasajda aç›kça eﬂitlenmiﬂ iﬂçi partilerinden ve bunlar›n
rekabetinden söz etmektedir. Burada ideoloji alan›na iliﬂkin bir ihlal söz konusudur. Burjuva demokrasisine gerçekten biçimsel olarak benzemekten öte bir anlam vard›r bu sözlerde. Daha aç›k ifadeler de kullan›r Say›n:
“Gene bu durumda parti kendini d›ﬂar›dan denetleyen ve rekabet
eden güçlerin varl›¤› koﬂullar›nda y›¤›nlara karﬂ› olan sorumluluklar›n› daha s›k› korumak zorundad›r.” (Sosyalizm Örgütlenme Özgürlü¤üne Karﬂ› m›?)
M. Say›n özelleﬂtirmeyi savunan bir burjuva iktisatç›s›n›n yöntemleri d›ﬂ›nda yöntemler bulamaz m›yd›?
Geldi¤imiz nokta, sovyetik kurumlarda rekabet eden iﬂçi s›n›f›
partilerinden oluﬂan bir “sosyalist sistemdir”. Bu sistemde bilim ve
bilimsellik ile sosyalizmin kurallar› neredeyse ayn›laﬂt›r›larak eﬂitlenir. Bu noktada Orhan Dilber’in önemli hakl›l›k derecesi içeren
eleﬂtirisi ile karﬂ›laﬂ›r›z:
“Bu bak›ﬂ aç›s›yla sosyalist demokraside çok parti zorunlulu¤unun
savunusu, fikirlerin çat›ﬂmas› yoluyla en do¤ruyu bulma ihtiyac›n›n
sonucu olarak de¤il, ezilen sömürülen y›¤›nlar›n bütünlü¤ünden ve
kolektif iradenin sa¤lanmas›n›n biricik yolu oldu¤u için savunulmal›d›r.”
Bilimsel sosyalizmi, bilimcilik, bilim felsefesi ve yöntemi ile yer
117
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
de¤iﬂtirerek kullanan Say›n bu eleﬂtiriye, “Do¤runun kriteri de –O.
Dilber’in gene dili varmayabilir– bilimden baﬂka bir ﬂey de¤ildir” ﬂeklinde bir yan›t verir. Bilim de tek partinin tekelinde olmamal›; çok
partinin tez ve politikalar›n›n tart›ﬂ›ld›¤›/yar›ﬂt›¤› sovyetik organlarda parmak say›s›yla yaﬂam alan› bulmal›d›r. Esas soruyu sorar M.
Say›n, kendi yan›t›n› da verir:
“Yanl›ﬂ›n do¤runun kriteri sizin görüﬂleriniz mi olacak? Elbette ki
her görüﬂ kendininkilerden emindir. Bizim ki do¤ru ama sizinki de
çok do¤ru diye bir yaklaﬂ›m biçimi olamaz.” (Sosyalist Demokrasi
Proletarya Devletinin Kendisidir.)
Bu sözlerden de, yanl›ﬂ›n do¤runun kriterinin, “kendi görüﬂlerimiz” olamayaca¤› ç›kar. Kuﬂkusuz do¤rular›m›zda “›srarc›” olmamam›z› da ö¤ütlemektedir M. Say›n.
Buraya kadar tan›mlamaya çal›ﬂt›¤›m›z ‘sosyalist demokrasi’ çerçevesini, bilim ortam›n›n yarat›lmas›, fikirlerin örgütlenme özgürlü¤ünün garanti edilmesi, iﬂçi s›n›f› kitlesini sürekli kazanmak için
belirli bir yar›ﬂ içinde partiler vb. faktörler oluﬂturmaktad›r. Oldukça baﬂar›l› bir biçimde kavramsal bütünlü¤ü kurulan bütün bu
faktörlerin, bilimsel sosyalizm kavram›n› sessizce bilim felsefesi ve
yöntemiyle de¤iﬂtirdi¤i görülür. Bunun politik olarak ilk sonucu,
komünist partinin di¤er partilerle eﬂitlenmesidir. Oysa komünist
parti olmak için bilimsel sosyalizmi savunmak ve iﬂçi s›n›f›n›n ileri kesimlerinin örgütü olmak gibi iki faktör bilinir. Biri nesnel di¤eri öznel olan faktörlerden öznel olan›, Say›n’›n sorusuna, do¤runun kriteri nedir sorusuna, bilimsel sosyalizm olarak yan›t vermemize olanak verir. Say›n da bilimden, bilimsel sosyalizmi kastetse
gerek! Sosyalist demokrasi yaz›n› bu çerçevede ilerlerken BTDK
sürecine kat›lan Kurtuluﬂ’a müdahale amac›yla, art›k iyice bir çorba olan fikirleri ifade etmek üzere, bir makale yaz›l›r. Makalede
‘sosyalist demokrasi’ perspektifi, o ana kadarki a¤›rl›k noktas›ndan
çok daha genel ve maddi faktörlere kayd›r›lm›ﬂt›r:
KURTULUﬁ
ne dayan›larak tart›ﬂ›lmal›d›r. Bu imkanlar da devrimin gerçekleﬂti¤i
ülke/ ülkelerin geliﬂkinlik düzeyi, pazar›n büyüklü¤ü, dünya pazar›na ba¤›ml›l›¤›, proletaryan›n ve di¤er emekçi s›n›flar›n büyüklü¤ü,
bilinç ve örgütlenme düzeyi ile dünyan›n içerisinde bulundu¤u somut
koﬂullara ba¤l›d›r.” (“Tart›ﬂmalar ve Perspektiflerimiz”)
Bütün bu tart›ﬂmalar, neredeyse kurulan “dil cebirleri” sonunda
bir ürün vermiﬂtir. ‘Sosyalist demokrasi’ için elde bir tan›m vard›r.
Daha do¤rusu çerçeve vard›r ve içinin nas›l doldurulaca¤›, tablonun renkleri, en nihayetinde “dünyan›n içerisinde bulundu¤u somut koﬂullara” ba¤lanm›ﬂt›r. Belki de bu yerinde müdahale, y›k›lan kalelerin öneminin geçici bir fark ediliﬂi olsa gerek. Demokrasi, sosyalist demokrasi meselesindeki optik kaymay› düzeltmeyi deneyen bu tan›m çerçevesi ne yaz›k ki bir daha kullan›lmadan sessizli¤e terk edildi.
YANLIﬁ ÖN KABULLER
Bilimsel sosyalizm kavram› ile bilim yöntemi ve felsefesi yer de¤iﬂtirilerek iﬂçi s›n›f› partilerinin bilimsel sosyalist (marksist) parti
ile eﬂitlenmesi, konjonktürsel olabilecek olan iﬂçi s›n›f›n›n çok partili örgütlülü¤ünü genel teori düzeyine yükselterek bir yanl›ﬂ yapm›ﬂt›r. Bilimsel sosyalizm çok olamaz; tektir. Her ne kadar ‘tekel’i
an›msatsa da, marksizmin de¤iﬂik partilerce savunulmas› durumu
aﬂ›lmas› gereken, komünistlerin birli¤ine yönelik ar›zi bir durumdur. Bu yanl›ﬂ›n üzerinden biçimsel olarak burjuva demokrasisine
yaklaﬂ›lmas› esas sorunu teﬂkil etmemektedir. Esas sorun, “do¤runun kriteri bilimdir” yarg›s›n›n, bilimsel sosyalizmin yerine geçirilmesindedir. Kuﬂkusuz marksizm bir kez ele geçirildi¤inde kaybedilmeyecek bir konum, tanr› vergisi bir ba¤›ﬂ›kl›k de¤ildir. Ve
bir partinin etiketi ile tescil edilerek ebediyete kadar muhafaza edilemez. Bilimsel sosyalizmin güvencesi komünistlerdir ve bu da ideoloji alan›nda kazan›l›r. Partileri eﬂitleyerek de¤il.
“Gerek sosyalizmin ve gerekse sosyalist demokrasinin gerçekleﬂme
imkanlar› tart›ﬂmas› dil cebri kurarak de¤il, somut koﬂullar›n analizi-
“... Sonunda kendi öz toplumsal örgüt biçiminin efendisi olan insan ayn› zamanda do¤an›n egemeni ve kendisinin efendisi olur – özgür olur.
118
119
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
Bu evrensel kurtuluﬂ eylemini yerine getirmek, modern proletaryan›n tarihsel misyonudur. Bu eylemin tarihsel koﬂullar›n› ve böylelikle do¤as›n› derinli¤ine anlamak, ﬂimdi bask› alt›nda bulunan proleter
s›n›fa, yerine getirmeye ça¤r›ld›¤› önemli eylemin koﬂullar› ve anlam›
üzerine eksiksiz bilgi vermek, proleter hareketin teorik ifadesinin, bilimsel sosyalizmin görevidir.” (Engels, Anti-Dühring, [‹ng.] s. 346;
[Türkçe] s. 450)
Engels’in özlü anlat›m›n›n ifade etti¤i ﬂey, bilimsel sosyalistlerin
di¤er sosyalist ya da iﬂçi s›n›f› partilerinden ne yönlerden ayr›ld›¤›d›r. Komünistler iﬂçi s›n›f›n›n tarihsel ve bütünsel ç›karlar›n› savunmak noktas›nda di¤er sosyalistlerden ayr›l›rlar. Bu yetileri de
savunduklar› sosyalizmin bilimsel temellere dayanmas›ndand›r. Tarihsel materyalist olmalar›ndand›r.
DEVLET TEOR‹S‹
Bu tart›ﬂman›n yaﬂamsall›¤›, yaﬂanan sosyalizm deneylerinin pratik ç›kmazlar› ve bu ç›kmazlara girilirken teoriye aksettirilen k›r›lmalar üzerinden alg›lanm›ﬂt›. ‹kinci Enternasyonalin ekonomist
marksizminin Üçüncü Enternasyonali ve Sovyet Devrimini çevreleyip esir almas› tespitinden hareketle, bir ekonomizm eleﬂtirisi eksenine yerleﬂmiﬂti. Teoride k›r›lmalar›n ve çarp›tmalar›n resmiyet
düzeyine kat›lm›ﬂ olanlar›n› ay›klamak ve yetmiﬂ y›ll›k prati¤in
sundu¤u imkanlar› de¤erlendirmek gibi devrimci hedefleri vard›
ve sorunun temelini,
“iç savaﬂ›n do¤urdu¤u özel konjonktürde yap›lmas› zorunlu k›l›nan
iﬂlerin, teori düzeyine yükseltilmesinde yatmaktad›r. ‹ç savaﬂ›n yaratt›¤› durum, Bolﬂevik partisinin bütün çabalar›na ra¤men, di¤er tüm
partilerin karﬂ› devrimle birleﬂmesidir.” (“Bir kez Daha Sosyalist Demokrasi Üzerine”)
ﬂeklinde sapt›yordu.
Bu saptama, yaﬂanan›n tersini teori ve mutlak olan durumuna
yükselterek, çok partililik, ço¤ulculuk ve bünyesinde farkl› eylem
birlikteliklerine olanak veren parti anlay›ﬂ› düzeyine yükseldi. Teorideki bu çözülmenin devlet teorisi düzeyine sirayet etmemesi pek
120
KURTULUﬁ
mümkün olamazd› ve biz bunu M. Say›n’›n Kurtuluﬂ 2001 adl› dergideki “Devlet Üzerine” adl› yaz›s›nda görebiliyoruz.
Kurtuluﬂ hareketinin birikmiﬂ yaz›n›n› an›msayanlar, en özgün
ve geliﬂkin tezlerinden birinin devlet üzerine oldu¤unu ve sol literatürde önemlice bir hacim iﬂgal etti¤ini bilirler. Bunlar›n birço¤unun Mahir Say›n’›n kaleminden ç›kt›¤› da bilinir.
M. Say›n’›n, T. Hobbes ve J. J. Rousseau’nun toplum sözleﬂmesini an›msatan, geniﬂ kitlelerin devleti onaylarken ikna olmalar›n› ve
ona meﬂrulu¤unu sa¤layan, tarihten bugüne ileri süregeldi¤i argümanlar› ayn› mant›k dizgesi ile s›ralad›ktan sonra, konuyu ﬂöyle
ba¤lad›¤›n› görüyoruz.
“Rekabet devleti, devlet rekabeti ölümsüzlük iksiri verir gibi ha bire emzirir durur.” (Kurtuluﬂ 2001 1)
Öyleyse M. Say›n’a göre rekabetin karﬂ›s›na dayan›ﬂmay› ç›karmak gerekmektedir:
“Rekabet dünyas›n›n d›ﬂ›nda bir de dayan›ﬂma dünyas›n›n olabilece¤i elbette ki, insanl›k düﬂüncesinde insanl›¤›n kendisi kadar eskidir.” (Kurtuluﬂ 2001 1)
Oysa ki, rekabet ve dayan›ﬂma, ayn› madalyonun iki yüzüdür.
Topluluklar, s›n›flar, ister ezen isterse ezilen taraf olsunlar, dayan›ﬂma eylemine rekabet ortam›nda ihtiyaç duyarlar, hem de rekabetin
amac› neyse o yönde duyarlar bu ihtiyac›. Say›n’›n söyledi¤i gibi
“rekabet dünyas›n›n d›ﬂ›nda” tan›mlanabilecek bir dayan›ﬂma ve bu
yoldan var›labilecek bir özgürlük yoktur. Rekabet dayan›ﬂmay› do¤urur.
Bu yaz›n›n devlet üzerine ayr›nt›l› bir döküm yapmayaca¤›n›
ama, demokrasi ve devlet iliﬂkisinde, s›n›flar›, tarihsel materyalizmi hiç kullanmadan, merkez güç devlet/yerel güçler ve çevre ikili¤i ile demokrasiyi temellendirmeye kalkt›¤›n› belirtelim. Bunu yapabilmek içinse, tarihsel olgular› marksist tarih anlay›ﬂ›n›n d›ﬂ›nda
ele almak gerekir. M. Say›n bunu bir kaç kez yap›yor. ‹ﬂte bunlardan biri:
“Çinliler barutu bin sene önce bulup e¤lence için fiﬂek atarken, Av121
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
rupa’da feodal ﬂatolar›n zapt edilmezli¤ine son verecek toplar geliﬂiyordu. ﬁehirlerden esen de¤iﬂim rüzgarlar› gittikçe tüm insanlar› sarmaktayd›. Hepsinden önemlisi birey olma ve birey olarak içinde yer
alaca¤› siyasal ya da baﬂka türden kurumlarla sözleﬂme yapma gelene¤i yayg›nlaﬂmaya baﬂlad›. ‹ﬂte bu demokrasinin de kurumlaﬂmaya
baﬂlamas› demekti. Gelece¤in siyasal rejimleri de bu gelenekleri yok
edemedikten sonra bunlar› içererek kurulmak ve varl›klar›n› bunlarla
birlikte sürdürmek zorundayd›lar. Egemenli¤in varl›¤› sadece zora
dayanmayacak ve r›zay› da içerecekse, baﬂka türlüsü mümkün de¤ildi
istikrarl› bir yönetim için. Özgürlü¤ün tad›n› alanlar› denetleyebilmek onlar›n özgürlüklerini bir biçimde tan›makla mümkündü.”
(Kurtuluﬂ 2001 1, s. 50)
Bu söylemin ‹sveç Sosyal Demokrat ‹ﬂçi Partisinin (‹SD‹P)
1990 y›l›nda kabul etti¤i parti program›yla ayn› oldu¤u dikkatlerden kaçmayacakt›r:
“Toplumun alt kesimlerinin toplumsal geliﬂmeyi etkilemeleri olana¤› do¤unca, birçok önemli konuda bu kesimlerin ç›karlar›na uygun
yasalar ç›kar›ld›. Eﬂitlik ve güvenlik alan›nda önemli ilerlemeler sa¤land›. Yurttaﬂlar›n büyük ço¤unlu¤u çok daha geniﬂ özgürlü¤e kavuﬂtu. Üretimin ürünlerinin giderek artan bir bölümü, kapitalizmin bölüﬂüm mekanizmas› d›ﬂ›na ç›kar›larak, dayan›ﬂma ilkesi uyar›nca halk›n ihtiyaçlar›na göre da¤›t›ld›. Yurttaﬂl›k haklar›n›n gücü zamanla
paran›n yerini ald›.”
Yine M. Say›n’a göre:
“Demokrasi bir yönetim iliﬂkisi, iktidar oluﬂturma biçimidir. Bireyin kendi hakk›nda verilecek kararda oy kullanma hakk›d›r.” (Kurtuluﬂ 2001 1, s. 52)
Ayn› demokrasi mant›¤› sözünü etti¤imiz ‹SD‹P Program›nda
da karﬂ›m›za ç›kar:
“Ne var ki, genel oy hakk›n›n ve siyasi demokrasinin kabulü bu koﬂullar› de¤iﬂtirdi. Siyasi iktidar üretim araçlar›n›n mülkiyetine de¤il
yurttaﬂl›¤a ba¤l› hale geldi. Böylelikle siyasi iktidar›n halk›n büyük
ço¤unlu¤u ç›kar›na kullan›lmas›; sosyal geliﬂme ve de¤iﬂmeye yönelik halk taleplerinin gerçekleﬂtirilmesi mümkün oldu...”
M. Say›n’a göre “... Bat› Avrupa insan› birey haline gelip, siyasal
122
KURTULUﬁ
erki belirleme konusunda haklar elde etme peﬂinde” koﬂuyordu. Sözü edilen programa göre de bu haklar, “ayr›cal›klar›n hüküm sürdü¤ü eski topluma karﬂ› verilen mücadele sonucu kazan›lm›ﬂ haklard›r”
ÖDP içindeki Kurtuluﬂçular›n ayr›ﬂmas›na müdahale amac›yla
yazd›¤› makalelerden birinde M. Say›n, demokrasi ve sosyalizm anlay›ﬂ›n›n nerelere vard›¤›n› ﬂöyle sergiliyor:
“Demokrasi her türlü toplumsal iliﬂkinin tan›m› olarak sosyalizmden baﬂka bir ﬂey de¤ildir. Böyle bak›nca burjuva demokrasisi diye
adland›r›lan iﬂin sosyalist demokrasinin budanmas›ndan geriye kalandan baﬂka bir ﬂey olmad›¤›n› anlamak zor olmasa gerek. Bizdeyse burjuva demokrasisi dedi¤imizden daha ilkel tutumlara rastlamak mümkün olabiliyor.” (M. Say›n, ÖDP Kurtuluﬂ platformuna gönderilen
mektup, 1998)
Esas olarak demokrasi meselesinin s›n›fsal olarak ve marksist temellerde ele al›nmas›n›n somutlanmas› olarak Temel ‹lkeler’deki ﬂu
pasajla bölümü bitirmek do¤ru olacakt›r.
“Demokrasi, eﬂitlik, özgürlük, haklar, kapitalizmle, kapitalist üretim iliﬂkileriyle, –sermayenin güvenlik içinde dolaﬂ›m, ticaret özgürlü¤ü, ayn› zamanda da iﬂgücünün topra¤a ba¤›ml›l›ktan, loncalardan,
kastlardan özgürlü¤ü biçiminde– sermaye ve iﬂgücünün al›m sat›m
özgürlü¤üyle ba¤lant›l› olmakla birlikte, genel olarak demokrasi, demokratik mücadeleler, iﬂçi s›n›f›n›n da ç›kar›nad›r. Demokrasi, demokratik kazan›mlar, bir yandan, kapitalizmin serbestçe geliﬂmesinin
önündeki engellerin kald›r›lmas› olarak, kapitalizmin ve dolay›s›yla
iﬂçi s›n›f›n›n maddi geliﬂmesi, güçlenmesi do¤rultusundad›r; di¤er
yandan da, manevra, mücadele, kendini birleﬂtirme, e¤itme olanaklar› olarak iﬂçi s›n›f›n›n bilinçlenmesi, örgütlenmesi, manevi geliﬂmesi,
güçlenmesi do¤rultusundad›r.
Öte yandan demokrasi, tüm yurttaﬂlar›n eﬂitli¤inin, özgürlü¤ünün,
yönetme hakk›n›n biçimsel olarak tan›nd›¤› bir devlet biçimi olarak,
–her devlet gibi– egemen s›n›f›n (bu durumda burjuvazinin) egemenli¤ini sürdürme arac›d›r; üstelik s›n›fsal egemenli¤ini biçimsel demokrasi örtüsüyle gizledi¤inden, burjuvazinin egemenli¤inin en
emin biçimidir; dolay›s›yla gerçekte, egemen s›n›f burjuvazi için eﬂit123
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
lik, özgürlük, yönetme hakk›, demokrasidir. ...” (Temel ‹lkeler, 2.1)
DO⁄U TOPLUMU MESELES‹
Yeni kurulan Sovyet devletinin üç önemli eksi ile iﬂe baﬂlad›¤›n›
söyleyen M. Say›n, ilk ikisini (c›l›z proletarya, iç savaﬂ) sayd›ktan
sonra üçüncü olarak iç savaﬂla birlikte do¤u toplumu olma halinin
esas olarak daha öldürücü oldu¤unu söylüyor. Biz olsak her koﬂulda iﬂçi s›n›f›n›n c›l›z olmas›n› birinci eksi yapard›k. Ama bu do¤u
toplumu olma meselesinin, esas olarak demokrasiyi merkez güç/yerel güçler ekseninde ele almak için kullan›ld›¤› apaç›k ortada. Buna karﬂ›n Rusya kökenli Türk milliyetçilerinden Ahmet A¤ao¤lu’nun 31 Ocak 1924’te Hakimiyeti Milliye’deki makalesinde, Lenin’in ölümü üzerine yapt›¤› yorumunu ilginç olabilece¤i gerekçesiyle aktaral›m. Soylu s›n›ftan ç›kan düﬂünürlerin bu iﬂe (devrime)
ön ayak olduklar›n›, Lenin’in de bu s›n›ftan oldu¤unu söyledikten
sonra:
“Fakat iﬂ iﬂten geçmiﬂti. ... Köylüler ve amele bu ülkücü ve liberal
soylulara da inanm›yorlar: Onlar do¤rudan do¤ruya hükümeti, idareyi elde etmek emelindeydiler!
‹ﬂte tam o zaman Lenin bu arzu ve emelin temsilcisi olarak beliriyor! ... Özet olarak denilebilir ki, Lenin bizzat Çarl›k usulünün ürünü oldu¤u gibi, Lenin’in ç›kard›¤› ink›lab›n ortaya koydu¤u manzaralar da ayn› usulün icabat›ndand›r! Lenin’in tarihi büyüklü¤ü milletin ve milli tarihin genel e¤ilim ve yönünü keﬂfederek ﬂahs›nda temsil etmesinden ibarettir! Öteden beri Rus halkç›lar›n› ilhamland›ran
bir belirleyici vard›r: ‘Zebilyabi ve vuliya’, yani toprak ve hürriyet!
Lenin, komünizm nazariyesi ile bu ﬂiar› gerçekleﬂtirmeye muvaffak
oldu. Bütün aﬂ›r›l›klar ve geri kal›ﬂlar, Lenin’in arzular›na ra¤men ortaya ç›km›ﬂt›r. Bir kere ink›lap vadisine girildikten sonra, içi hiddet
ve garezlerle dolu halk›n bu gibi gösterilerine tahammül zorlu¤u has›l olur. Fakat zaman ilerledikçe bu davran›ﬂlar kendi kendine yok
olur ve ink›lap do¤al mecras›na girer” (aktaran Popüler Tarih 9, ﬁubat
2001)
Lenin sonras› geliﬂmeler için de ﬂöyle söyler A¤ao¤lu:
124
KURTULUﬁ
“Önce Lenin’in Çarl›k usulüne indirmiﬂ oldu¤u darbe o kadar derin ve esasl›d›r ki, bu usulün bir daha geri dönüﬂ olas›l›¤› kalmam›ﬂt›r! ‹kinci olarak, Lenin –Rusya’ya yerleﬂtirmiﬂ oldu¤u usul ile– bütün Avrupa ve Amerika sosyal yap›s›n› da esas›nda sars›nt›ya u¤ratt›
ve bu yap›n›n dahi tehlikeye aç›k oldu¤u fikrini maddeten bütün insanl›¤a telkin eyledi” (agd)
‹ﬁÇ‹ SINIFI DEMOKRAS‹S‹ OLARAK SOSYAL‹ZM
Reel sosyalizm pratiklerinin yenilgiye u¤ramas›, öncesinde baﬂlam›ﬂ olan tart›ﬂmalar›n artarak sürmesine neden oldu. Herkes yanl›ﬂ›n nerede yap›ld›¤›n› ve neden yenilgiyle sonuçland›¤›n› ortaya ç›karmaya çal›ﬂt›. Bu durum genel olarak halen sürmektedir. Ayr›ca
bu konu üzerinde fikir üreten her kesim kendi sosyalizm anlay›ﬂ›n›n üretti¤i perspektifle tarihe ve yaﬂananlara bakt›¤› için, kendi
öznel teorisinin do¤rulanmas›n›, yaﬂanan deneyimde bulabildi. Ya
da tersinden söylersek yaﬂanan pratik deneyimler öznel teorilerin
do¤rulanmas› s›¤l›¤› ile ele al›nd›. Bu durumun baﬂl› baﬂ›na, tarihi bir yaz boz tahtas›na indirgemek oldu¤u ise unutuldu. Yaﬂanan
deneyim, art›k kendi zenginli¤i ile birlikte teori ile karﬂ›l›kl› etkileﬂimini oluﬂturacak ve deneyimler, orijinden ne kadar sap›ld›¤›n›n
yan›nda, ana kayna¤a katk›lar› ile birlikte, teorideki yerini alacaklard›r. Kuﬂkusuz bu varg›ya ulaﬂmak, orijindeki teorinin genel
do¤rulu¤una dair bir fikir birli¤ini gerekli k›lar.
Orijinde, yani sosyalizm kavray›ﬂ›m›z›n temelinde marksizm bulunmaktad›r. Bunca deneyimden do¤rulanarak ç›kan ve kendisinden ne kadar sap›ld›¤›n›n yan›nda, deneyimle zenginleﬂtirilmesi
gereken ise marksizmin kendisidir.
Marksizm, teori alan› içerisinde, iﬂçi s›n›f›n›n bilimidir. Onun
demokrasisini tarihsel ve s›n›fsal ba¤lam› içinde pratik olarak inﬂa
ve sonra da ilga etmeyi hedefler. Marksizm ad›na yaﬂanan sosyalizm
deneylerini analiz edenler esas olarak yanl›ﬂ› “demokrasi” sorunu
olarak tespit etmiﬂlerdir. Sorun böyle konulunca sosyalizm kavray›ﬂ› da genel bir demokrasi meselesi olarak belirmiﬂtir. Kabalaﬂt›rarak ve bütün tarihsel ayr›nt›lardan ar›nd›rarak söylemek gerekirse,
“demokrasiyi gerçekleﬂtiremedi¤i için sosyalizm çökmüﬂtür” yarg›125
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
s› genel kabul görmüﬂtür.
Kapitalistlerin demokrasisi yani burjuva demokrasisi, biçimsel
olarak az›nl›k – ço¤unluk iliﬂkileri temeline dayan›r. ‹ronik olarak
da say›ca bir avuç diye tan›mlanan burjuvalar, karar oluﬂum ve yürürlük aﬂamas›nda geri kalan ço¤unlu¤un üzerinden kendi s›n›fsal
ç›karlar›n› geliﬂtiren uygulamalar› egemen k›larlar. Çünkü s›n›fsal
düﬂünüﬂ ya da demokrasinin s›n›fsal karakteri bir seri dolay›m ile
birlikte gizlenmekte ve genel ç›kar, toplumsal ç›kar gibi kavramlar
ekseninde süreç iﬂletilmektedir. Literatürde söylendi¤i üzere ‘maddi hayat›n üretim tarz›, genel olarak, toplumsal, siyasal ve entelektüel yaﬂam sürecini koﬂulland›r›r.’ Kapitalistlerin ideolojik hegemonya araçlar›n›n maddi temelini ise bu önermede aramak gerekir.
Burjuva demokrasisinin bir az›nl›k ço¤unluk iliﬂkisi ﬂeklinde karﬂ›m›za ç›kmas›, kapitalistlerin, maddi hayat›n üretim tarz›n›n egemenleri/belirleyenleri olmalar›ndan kaynaklan›r. Özünde ise burjuva demokrasisi, özel mülkiyet sisteminin üzerinde yükselen kapitalist üretim tarz›n›n, tan›m› daha daraltarak söylersek, art›kde¤er
üretiminin belirledi¤i çerçeve içinde bir özgürlük demektir. Kapitalizmin tarihi içinde oluﬂan toplumsal iliﬂkiler art›kde¤er üretimi
ve sömürü iliﬂkilerinin belirledi¤i bir çerçevede geliﬂmiﬂtir. Ve toplumsal özgürlükler bu eksenden kaynaklanan dolay›mlarla belirlenirler. Kapitalist iliﬂkilerin yeniden üretimine karﬂ› her geliﬂme özgürlüklerin (hem bireysel hem de toplumsal) s›n›r›n› oluﬂturur.
Burjuvazinin iktidara yürürken müttefik olarak iﬂçi s›n›f› ve köylülü¤ün kendi yan›na kazan›lmas› sürecinde ileri sürdü¤ü formülasyonlarda tak›l›p kalan burjuva demokrasisi kavray›ﬂ› ortaya ciddi bir problem ç›kartmaktad›r. Kapitalizmin egemen oldu¤u her
yerde bir ﬂekliyle burjuva demokrasisi vard›r. Bir siyasal rejimin ne
kadar demokratik ve ne kadar özgürlükçü oldu¤u s›n›fsal dengelere, s›n›f mücadelesinin seyrine göre belirlenir. Bu noktada Marx’›n
uyar›s› önemlidir. Fransa’da S›n›f Savaﬂ›mlar› adl› çal›ﬂmas›nda,
“Burjuva cumhuriyetin gerçek do¤um yeri ﬁubat zaferi de¤il, Haziran yenilgisidir” der Marx. Burada vurgulanmak istenen aç›kt›r.
Burjuva demokrasisinin s›n›r›, kapitalist üretim iliﬂkileridir ve bunu tehdit eden her geliﬂme burjuva demokrasisi ile çeliﬂmektedir.
‹ﬂçiler ve köylüler devrimin devam›n› istediklerinde, kapitalistlerin
iktidar›n› tehdit etmiﬂler ve çat›ﬂma kaç›n›lmaz olmuﬂ, oluk oluk
kan akm›ﬂt›r. Tarihsel olarak burjuva demokrasisinin s›n›r›n› belirleyen de bu renk olmuﬂtur.
Az›nl›k – ço¤unluk iliﬂkileri ﬂeklinde belirlenen demokrasi kavray›ﬂ›, marksizmin demokrasi kavray›ﬂ› ile uyuﬂmamaktad›r. Burjuva az›nl›¤›n iktidar›na karﬂ› baﬂka bir üretim tarz› ve baﬂka bir
toplumsal iliﬂkiler sistemi hedefleyen iﬂçi s›n›f›, iktidar›n› az›nl›¤a
ra¤men de kuracakt›r. Kuﬂkusuz iﬂçi s›n›f› iktidar› ço¤unlu¤un iktidar› olacakt›r. Tarihsel olarak devrim sürecinin nas›l geliﬂece¤i
çok genel anlam›yla öngörülebilse de sürecin nas›l ﬂekillenece¤i bugünden bilinemez.
T›pk› burjuva demokrasisi gibi iﬂçi s›n›f› demokrasisi de biçimsel olarak az›nl›k – ço¤unluk iliﬂkisi ﬂeklinde gerçekleﬂebilir. Burjuva demokrasisi de bir çok noktada parmaklar›n kalk›p inmesi anlam›nda sosyalist demokrasiden biçimsel olarak farkl› de¤ildir. Birincisinden fakl› olarak iﬂçi s›n›f› demokrasisi, mülkiyetin kolektif
karakteri nedeniyle dolay›mlar› temizleyerek do¤rudan demokrasiye yaklaﬂacakt›r. Kolektif mülkiyetin ve üretimin toplumsal ihtiyaçlara göre gerçekleﬂmesinin bir sonucu olarak ço¤unlu¤un özgürlü¤ü ve kat›l›m› iﬂçi s›n›f›n›n savundu¤u demokrasinin, burjuva
demokrasisinden fark›n› oluﬂturacakt›r.
Kapitalist iliﬂkilerin yeniden üretimince belirlenen burjuva demokrasisinden farkl› olarak, komünizmin maddi alt yap›s›n›n oluﬂturulmas› ekseninde belirlenen sosyalist demokrasinin karﬂ›l›¤› bu
yüzden s›n›fsald›r. Her ikisinde de biçimleniﬂ ço¤u durumda az›nl›k – ço¤unluk iliﬂkileri ﬂeklinde belirlense de ‘maddi hayat›n üretim tarz›, genel olarak, toplumsal, siyasal ve entelektüel yaﬂam sürecini koﬂulland›r›r’ önermesi her birinde farkl› sonuçlar verir.
‹ﬂçi s›n›f› kolektif üretimin olabilecek tek örgütleyicisidir. Kapitalist üretim tarz›n›n ba¤r›nda, nesnel olarak kolektif bir ﬂekilde
126
127
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
yer tutan iﬂçi s›n›f›, bu üretim tarz›n›n karakterinden dolay› parçal› bir karaktere sahiptir.
S›n›f›n birli¤i sorunu, ekseni çevresinde oluﬂturulacak toplumsal
iliﬂkiler yelpazesi (ço¤unluk) nedeni ile stratejik bir meseledir.
Nesnel olarak varolan çeliﬂkinin (emek – sermaye çeliﬂkisinin), ideolojik ve politik olarak kurulmas› gereken s›n›f›n birli¤i ekseni
üzerinden aﬂ›lmas›, iﬂçi s›n›f›n›n toplumsal öncülük misyonu ile
iliﬂkilidir. ‹deolojik ve politik düzeyde kurulacak s›n›f bilinci, iﬂçi
s›n›f›n›n eyleminin birli¤ine ve buradan giderek, burjuvazi ile ç›karlar› farkl›laﬂan s›n›f ve tabakalara öncülük noktas›na ulaﬂt›¤›nda, iﬂçi s›n›f› demokrasisinin tan›m›n› yapmak mümkün olabilecektir. Bu demokrasi ço¤unlu¤un demokrasisidir ve motor gücü iﬂçi s›n›f›d›r. Kolektif üretimin ekseninde oluﬂan toplumsal iliﬂkiler
çerçevesince belirlenir ve s›n›r› buradan geçer. Özel mülkiyetin kald›r›lmas› ile tan›mlan›r.
1- Üretimdeki konumu nedeni ile iﬂçi s›n›f›n›n kapitalizme müdahale etme ve kapitalizmi engelleme; kolektif üretici olmas› nedeni ile de örgütlenme ve yeni bir toplumu kurma gücü vard›r: ‹ﬂçi
s›n›f›n›n parçal› yap›s›ndan ötürü birli¤inin olmad›¤› ve bu yüzden
topluma öncülük edemeyece¤i tezleri, kapitalist üretimin yap›s›n›
baﬂtan yanl›ﬂ tan›mlamaktad›r. Kapitalist üretimin yap›s› iﬂçi s›n›f›n› zaten farkl›l›klara ve ayr›mlara tabi k›lm›ﬂ ve parçal› bir yap›da oluﬂturmuﬂtur. Sanki baﬂlang›çta böyle bir birlik varm›ﬂ ve sonradan bu durum ortadan kalkm›ﬂ gibi düﬂünmek yanl›ﬂt›r. ‹ﬂçi s›-
n›f›n birli¤i, bir proje ve program ekseninde s›n›f bilincinin oluﬂturulmas› ve bunun gündelik ve giderek tarihi eylemine yans›mas› olarak düﬂünülmelidir.
2- Kapitalist sömürünün özgüllü¤ü nedeniyle, iﬂçi s›n›f›n›n bir
s›n›f olarak kendini ortadan kald›rmak d›ﬂ›nda bir kurtuluﬂu mümkün de¤ildir: Bu nedenle iﬂçi s›n›f›n›n d›ﬂ›nda bir özne aramak, tarihin devindirici gücünü baﬂka zeminlere kayd›rmak marksizm d›ﬂ› alanlara ç›kmakt›r. Bu noktada iﬂçi s›n›f› tan›mlar›n›n çeﬂitlili¤i
üzerinden farkl› toplumsall›klara ulaﬂmak ve farkl› sosyalizm kavray›ﬂlar›n› savunmak ayn› marksizm anlay›ﬂ›n›n savunuluyor san›ld›¤› noktada da mümkün olabilmektedir.
Mülkiyetten d›ﬂlanm›ﬂl›k ve yaﬂayabilmek için emek gücünden
baﬂka satabilecek bir ﬂeyi olmamak noktas›nda yap›lan iﬂçi tan›m›,
do¤rudan bu tan›m üzerinden yürünmek yoluyla bir iﬂçi s›n›f› tan›m›na ulaﬂmaz. ‹ﬂçi tan›m›, iﬂçi s›n›f›n›n tan›mlanmas› için bir zemin oluﬂturmaktad›r sadece. Nesnel olarak iﬂçi s›n›f›n›n varoluﬂ
tarz›, ona biçilen tarihsel rolü karﬂ›s›nda iﬂlevsizdir. Bilinç düzeyinde kurulmuﬂ iﬂçi s›n›f›, ideolojik ve politik düzeyde birli¤in sa¤lanmas›n›n sonucu olaca¤› için, tarihsel rolünü gerçekleﬂtirme yetisine sahiptir. S›n›f bilinci, nesnel bir ç›kara dayal› oldu¤u için tarihsel gereklilik üzerine oluﬂturulacak bir ﬂeydir.
Sosyalist demokrasiyi daha net bir ﬂekilde tan›mlamak gerekirse: Merkezinde iﬂçi s›n›f›n›n örgütledi¤i kolektif üretimin bulundu¤u toplumsal iliﬂkiler alan›nda gerçekleﬂen s›n›f iktidar›d›r. Bu
tan›m› ile sosyalist demokrasi ço¤unlu¤un yönetimi de¤ildir. Bu
görüntü biçime iliﬂkindir. Ama bu görüntüden kalkarak özü bozmak marksizm d›ﬂ› bir düﬂünüﬂün temellerini verecektir.
Sosyalizmin tan›mlanmas› bir çok noktadan kalkarak yap›labilir.
‹deolojik, politik, toplumsal alanlar ve bu alanlara iliﬂkin kurumlaﬂmalar; bu kurumlaﬂmalar›n kendi aralar›nda oluﬂturduklar› iliﬂkiler demeti önemli ayr›nt›lar› oluﬂtururlar. Bu ayr›nt›lar›n hepsi
yaﬂamsald›r. Ama çeliﬂkiyi, sistemin do¤as›ndan kaynaklanan ve
nesnel temellere denk düﬂen çeliﬂkileri de¤il de, farkl›l›klar› esas al-
128
129
“Devlet özel bir güç örgütlenmesidir: belirli bir s›n›f› bast›rmak
için bir ﬂiddet örgütü. Peki, proletarya hangi s›n›f› bast›rmak zorundad›r? Do¤al olarak yaln›zca sömürücüler s›n›f›n›, yani burjuvaziyi.
Emekçilerin yaln›zca sömürücülerin direniﬂini bast›rmak için devlete
ihtiyaçlar› vard›r ve yaln›zca proletarya bu bast›rma iﬂini yönetebilir,
gerçekleﬂtirebilir. Çünkü, proletarya, tutarl› olarak devrimci tek s›n›f,
iktidardan tamamen uzaklaﬂt›rmak için burjuvaziye karﬂ› mücadelede
bütün emekçileri ve sömürülenleri birleﬂtirebilecek tek s›n›ft›r.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 25, s. 407-8; Devlet ve ‹htilal, s. 33)
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
d›¤›m›zda, toplumsal/devrimci öznelere de¤il, bir çok özneye, kendi alan›nda bile iktidars›z olan ve hedefleri sistemin iyileﬂtirilmesi
olarak belirlenen, bunu da kendi aralar›nda kurduklar› bir matris
üzerinden gerçekleﬂtirecekleri varsay›lan bir siyaset teorisine ulaﬂ›r›z. Bu politik özneler, nesnel zeminlerde de¤il, ideolojik ve politik
düzeylerde oluﬂturulurlar. Dolay›s›yla bu öznelerin hiç biri bütünlüklü bir iktidar› hedeflemezler ve devrim onlar için gerekli de¤ildir.
Bu konuda iﬂçi s›n›f›n›n örgütlülü¤ü onun tarihsel misyonunu
yerine getirebilecek düzeyde olmal›d›r.
Proletaryan›n bir s›n›f olarak topluma öncülük etmesi, sonuna
kadar devrimci tek s›n›f›n kendisi olma gerçekli¤ini yaﬂamda görünür bir gerçeklik k›lmas›yla mümkündür. Yoksa kimse bu bilimsel
gerçekli¤in kendili¤inden hüküm sürece¤ini ve köylülü¤ün ve küçük-burjuvazinin bu bilimsel do¤ruyu baﬂ tac› edece¤ini beklememelidir.
Proleter olmayan emekçi y›¤›nlar, burjuvazinin elinden h›zla kopar›l›p al›nacak ve bu sayede proleter iktidar›n güvencelerinden birini oluﬂturacaklard›r.
“...yani köylülük ve küçük-burjuvazi devrimin ileri do¤ru yürüyüﬂü ile, proleterleri öncüleri olarak tan›y›p onlara kat›lmak zorunda b›rak›lmad›kça, Frans›z iﬂçileri bir tek ileri ad›m atamazlar ve bir rejimin bir k›l›na bile dokunamazlard›. ‹ﬂçiler bu zaferi ancak korkunç
Haziran yenilgisi ile sat›n alabilirlerdi.”
Bu yorum küçük-burjuvazi ve köylülük üzerinde bir bask›y› akla getirmemelidir. Zorunda b›rak›lmak kavram› o tarih için ne ifade ediyorsa öyle kavranmal›d›r. Örne¤in ayn› konuda Lenin, Devlet
ve ‹htilal kitab›nda ﬂöyle der:
“Burjuva egemenli¤inin devrilmesi, ancak, ekonomik varl›k koﬂullar› onu bu göreve haz›rlayan ve ona bunu gerçekleﬂtirme olana¤›n› ve
gücünü sa¤layan özel s›n›f, proletarya taraf›ndan yerine getirilebilir.
Burjuvazi, köylülük ve bütün küçük-burjuva gruplar› bölüp da¤›t›rken, proletaryay› kaynaﬂt›r›r, birleﬂtirir ve örgütler. Yaln›zca proletarya –büyük üretimde oynad›¤› ekonomik rol sayesinde– burjuvazinin
ço¤unlukla proleterlerden daha az de¤il daha çok sömürdü¤ü, bask›
alt›nda tuttu¤u ve ezdi¤i ama kurtuluﬂlar› için ba¤›ms›z bir mücadele
sürdürme yetene¤inde olmayan bütün çal›ﬂan ve sömürülenlerin önderi olma yetene¤indedir.
... Burjuvazinin devrilmesi, ancak, proletaryan›n, burjuvazinin kaç›n›lmaz ve umutsuz direniﬂini ezmeye ve bütün emekçi ve sömürülenleri yeni ekonomik sistem için örgütlemeye yetenekli egemen s›n›f haline gelmesiyle elde edilebilir.” (Lenin, Toplu Eserler, c. 25, s. 408-9;
Devlet ve ‹htilal, s. 37 )
130
“Ama e¤er Bolﬂevikler proleter olmayan emekçi y›¤›nlar›n ço¤unlu¤unu kendi yanlar›na kazanmam›ﬂ, onlar› Sosyalist-Devrimcilerden
ve öteki küçük-burjuva partilerden kopar›p almam›ﬂ olsalard›, bu koﬂullar ancak çok k›sa ömürlü ve karars›z bir zafer sa¤layabilirdi.” (Lenin, Burjuva Demokrasisi ve Proletarya Diktatörlü¤ü, s. 232)
derken, Lenin, iktidar› ele geçirmenin (yani ‘zafer’in) iﬂçi s›n›f›n›n görevi oldu¤unu ve iﬂçi s›n›f›n›n kendi öz eyleminin buna yetkili ve yeterli oldu¤unu belirtmiﬂ olur. Ayn› zamanda proletarya
demokrasisinin ise, emekçi y›¤›nlar›n ço¤unlu¤unu kazanmak zorunda oldu¤unu ve bunun için en önemli arac›n ise ‘proleter devlet’ oldu¤unu; ‹kinci Enternasyonalcilerin anlayamad›klar›n› söyledi¤i bu gerçe¤i, ﬂöyle yazar:
“bu s›n›f›n, proletaryan›n ellerinde devlet iktidar›, proleter olmayan emekçi y›¤›nlar›n›n, proletaryan›n yan›na kazan›lmas› için bir
araç, bu y›¤›nlar›n burjuvaziden ve küçük-burjuva partilerinden kopar›l›p al›nmas› için bir araç haline gelebilir ve gelmek zorundad›r.”
(age., s. 234)
Devrim ve demokrasi kavramlar›, s›n›f iktidar› ve s›n›f mücadelelerine ba¤l› kavramlard›r. S›n›f mücadelesinin özel bir an›na iliﬂkin devrim kavram›n›, genel olarak demokrasi kavram›n›n uzun
erimli mant›¤›na s›¤d›rmaya çal›ﬂmak, devrimin görevleri ve devrim an›nda daha da netleﬂen s›n›f inisiyatifini suland›rmak anlam›na gelir.
Devrim yapmak için s›n›f›n, nüfusun ço¤unlu¤unun onay›n› ara131
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
mak gibi bir zorunlulu¤u yoktur. Zorunluluk, devrimin zaferi için,
kurulan s›n›f diktatörlülü¤ünün h›zla emekçi ço¤unlu¤u yan›na
kazanmas›ndad›r.
‹ﬂçi s›n›f›n›n kendi talepleri ve siyasal program› ile burjuvazi karﬂ›s›nda yeterli güç ve örgütlülü¤e ulaﬂ›lamamas› durumunda
emekçi s›n›flarla girece¤i ittifak, devrimin proleter karakterini engelleyecektir. Bu noktada soru, kapitalist toplum içinde iﬂçi s›n›f›n›n devrimci örgütünün mücadelesinin niteli¤inin ne oldu¤udur.
Bu mücadele emekçi kesimlerde sistemden bir kopuﬂu sa¤lamam›ﬂsa, iﬂçi s›n›f›n›n temsilcileri, yeterli kararl›l›kta mücadeleleri
ile, emekçi ço¤unluk üzerinde ideolojik hegemonya kuramam›ﬂ ve
bu nedenle burjuva ideolojisi toplum üzerinde etkinli¤ini sürdürüyorsa, s›n›f›n mücadelesi, genel olarak demokrasi mücadelesine, yani burjuva demokrasisinin tesisi gibi bir soruna içerilmeye baﬂlanacakt›r. ‹ﬂte bu aﬂamada, ittifak içinde baﬂtan kurulamam›ﬂ olan ideolojik ve politik önderlik, çok daha güç koﬂullarda, müttefik olanlara yönelik kurulmaya çal›ﬂ›lacakt›r. Ki bu durum için zaman ilerledikçe ﬂartlar olumsuzlaﬂ›r.
deste¤i yitirildi¤inde yönetmek için bask› ve otoriter mekanizmalar kaç›n›lmaz olmuﬂ, s›n›fa ve ço¤unlu¤a yabanc›laﬂan devlet iktidar› gittikçe sosyalizm anlay›ﬂ›ndan uzaklaﬂm›ﬂt›r.
Rusya üzerinden geliﬂtirilen bu ak›l yürütme, baﬂka bir düzeyde,
felsefe düzeyinde de geliﬂtirilmeye çal›ﬂ›lm›ﬂt›r. Gerçe¤in alg›lanmas›na yönelik farkl› düzeylerin olabilece¤i ve bu düzeylerin her
birinin bir do¤ruya tekabül etti¤i keﬂfedilmiﬂtir. Bu keﬂif yap›l›rken devrimci mücadelenin geçmiﬂinden feyiz al›nm›ﬂt›r. Kendi
aralar›nda çat›ﬂan devrimci gruplar›n, birbirlerini ikna yolu yerine
çat›ﬂmay› ve ﬂiddeti seçmelerinin nedeni olarak, baﬂkas›n›n do¤rular›n›n yads›nmas› anlam›na geldi¤i iddia edilen “felsefi dogmatizm” eleﬂtirisi geliﬂtirilmiﬂ, çözüm olarak, herkesin do¤rusunun
eﬂitlendi¤i ve bunlar aras›nda hangisinin do¤ru oldu¤una kimin
karar verece¤ine karar verilemedi¤i bir demokratizm yolu tutturulmuﬂtur.
Oysa ki do¤rular ideolojiktir ve her ideolojinin bir s›n›fsal temeli vard›r. Kendisine devrimciyim diyen her grubun iﬂçi s›n›f›n›
temsil etmedi¤i ve bu anlamda her grubun do¤rusunun baﬂka baﬂka s›n›flar›n dünyay› kavray›ﬂlar› ölçüsünde siyasal taleplere büründü¤ünü anlamak, iﬂçi s›n›f›n›n bilimsel ideolojisinin, tek olan
marksizm-leninizm oldu¤unu kavramak için uzun zaman geçmesi
gerekmiﬂtir.
DEVR‹M VE DEMOKRAT‹K DEVR‹M
Kurtuluﬂ Hareketi ‘sosyalist demokrasi’ perspektifi ile esas olarak, reformcu ve sivil toplumcu bir hatta girmiﬂtir. Bu tart›ﬂma biriktirdi¤i külliyat bir yana baz› açmazlara sahiptir. Tart›ﬂman›n
kayna¤›nda “reel sosyalizmlerin” sapland›¤› bürokratizm bata¤›n›n
eleﬂtirisi ve sistemin y›¤›nlardan neden tecrit oldu¤u gibi bir kayg› vard›r.
Ço¤unluk iktidar› olmas› gereken sosyalizm ço¤unluk hilaf›na
bürokrasi taraf›ndan yürütülmeye çal›ﬂ›lm›ﬂt›r. Özünde, didaktik
bir tarih eleﬂtirisinden baﬂlayan bu tart›ﬂma, sorunu NEP dönemine kadar indirmiﬂ ve asl›nda az›nl›k oldu¤u kabul edilen iﬂçi s›n›f›n›n, daha NEP’in hedeflerine ulaﬂ›lmadan köylülükle ittifak›n erkenden bitirilmesinden ötürü, s›n›f iktidar›na ço¤unlu¤u kazanmas›n›n imkans›zlaﬂt›¤› gerçe¤ine ulaﬂm›ﬂt›r. Bir kez ço¤unluk
87 y›l›nda böyle söylüyordu M. Say›n ama sonra söylemi de¤iﬂti.
Bir kere s›n›fsal do¤rular eﬂitlendi¤inde, iﬂçi s›n›f›n›n olas› müttefiklerinden hiçbir fark› kalm›yor ve proleter demokrasi yerine burjuva demokrasisinin esnek s›n›rlar›na hapis olunuyor. ‹ﬂçi s›n›f›
132
133
“Zira burjuva demokrat talepler kendilerini her zaman düzeni aﬂamayacak bir çerçeve içerisinde s›n›rlamay› kendi tan›mlar›n›n gere¤i
sayarlar. Böyle olmad›¤› taktirde bu taleplerinin s›n›fsall›¤› ortadan
kalkm›ﬂ olur. Ama hiçbir zaman da talepler s›n›fsall›klar›ndan kurtar›lamazlar ve bir s›n›fa ait olmayan bir talep bir baﬂka s›n›fa ya da gruba ait olmak zorunda kal›r; ortada bir saçmal›k abidesi yoksa” (M. Say›n, “Sosyalist Parti Üzerine”)
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
müttefiklerini ikna etmeden iktidara uzanam›yor. Oysa ki kapitalistlerin iktidar›nda iﬂçi s›n›f›n›n olas› müttefiklerinin ufku her zaman burjuvazinin ufkudur. Bu kabul, felsefi idealizmin bir türü
olan bilinemezcili¤in, devrim anlay›ﬂ›n› nas›l köreltti¤ini ve iﬂçi s›n›f›n› nas›l iktidars›z yapt›¤›n› aç›kça gösterir. Bu sonucun formüle edilmesi için kullan›lan araç ise devrim anlay›ﬂ› olmuﬂtur. Kurtuluﬂ Hareketi baﬂ›ndan bu yana resmi olarak demokratik devrimi
savunmuﬂtur. Bilindi¤i üzere demokratik devrim, Kurtuluﬂ Sosyalist
Dergi’lerde, burjuva demokratik devrimin tamamlanmam›ﬂl›¤›na
dayand›r›l›r. Tarihsel orijininde de Marx ve Engels’in sürekli devrim diye isimlendirdi¤i olgu, burjuvazinin iktidara geldi¤i ve devrime s›rt çevirdi¤i durumda iﬂçi s›n›f›n›n izlemesi gereken yolu
gösterir. ‘Sosyalist demokrasi’ tezi sonras›, demokratik devrim anlay›ﬂ›n›n içi baﬂka türden bir kayg› ile doldurulmaya baﬂlanm›ﬂt›r.
Toprak sorunu, ulusal sorun gibi demokratik devrimin çözmesi gereken konular, s›n›fsal temeli mu¤laklaﬂt›r›lm›ﬂ bir demokrasi kavram›n›n dekorunu oluﬂturmak için kullan›l›r olmuﬂlard›r. Kapitalizmin geliﬂmiﬂli¤i, iﬂçi s›n›f›n›n bir s›n›f olarak güç ve örgütlülük
düzeyi, demokratik devrimin belirleyenleri olarak al›nmam›ﬂt›r.
Bu noktada hiç bir analitik ve istatistik çal›ﬂma yap›lmadan, baz›
varsay›mlar üzerinden iﬂçi s›n›f›n›n tek baﬂ›na iktidara gelemeyecek
kadar az›nl›kta ve güçsüz oldu¤u ‘saptanm›ﬂ’ ve iktidar için ittifak
yapmas› zorunlu olundu¤undan –ki ço¤unlu¤u sa¤laman›n yolu ittifak yapmak olarak mutlaklaﬂt›r›lm›ﬂt›r– devrimin karakterini ittifak belirlemiﬂtir. Müttefiklerle eﬂitlenilen ve süreç içinde öncülü¤ün kazan›laca¤›na inan›lan bu teoride, ‘herkesin do¤rusu’ bir baﬂkas›n›n yerine ikame edilmeye baﬂland›¤›ndan, ‘ço¤ulculu¤un bilimin gere¤i’ oldu¤u önermesi, iﬂçi s›n›f› demokrasisinin yerine iﬂçi
s›n›f›n›n kendisini di¤er emekçi kesimlerle eﬂitledi¤i bir politik
sistemi geçirmiﬂtir. Oysa ki devrimin ve sosyalizmin bir tek ve eﬂit
olmayan (hiçbir s›n›f ya da kesimle) öznesi vard›r. O da iﬂçi s›n›f›d›r. Tam bu noktaya gelindi¤inde iﬂçi s›n›f›n› ve devrimci örgütü
silahs›z k›lmak kaç›n›lmaz olmuﬂtur. Çünkü sorun kendi do¤rula-
r›n› baﬂkalar›n›nkiyle eﬂitleyen bir örgütlenmenin asla iﬂçi s›n›f›n›n
temsilcisi s›fat›n› kazanamayaca¤›n› bilmektir. Bu teorik kavramlaﬂt›rma, uzun bir dönem boyunca, karﬂ›-devrimci dalgan›n ve devletin bask›s›n›n alt›nda, esas olarak yurtd›ﬂ›nda yaﬂayan bir kalem
taraf›ndan, M. Say›n taraf›ndan kaleme al›nm›ﬂt›r. ‹ﬂçi s›n›f›n›n bugünkü kapitalist toplumda nas›l bir az›nl›k oldu¤unu hiçbir zaman
belirtmeden ama bunu veri alarak, bir ço¤unluk iktidar› tan›m›n›
yine iﬂçi s›n›f›n›n üzerinden kurmaya çal›ﬂan bu ‘teori’ ister istemez, ‘sosyal demokrat’ bir güzergaha, ‹kinci Enternasyonal çizgisine düﬂmüﬂtür. Cehenneme giden yol iyi niyet taﬂlar› ile örülüdür.
Geçmiﬂte, Kurtuluﬂ Hareketinin resmi kalemlerini ‘iktidars›zl›¤›
baﬂ tac› etmekle’, iktidar anlay›ﬂ›ndan ve dolay›s›yla devrimden
vazgeçmekle suçlam›ﬂt›k. Bugün oluﬂturucular›ndan olup at›ld›klar› partiyi ‘sosyal demokratlaﬂmakla’ suçlayanlar, dönüp kendilerine bakmak zorundad›rlar ve belki de bunun için hayli geç kal›nm›ﬂt›r.
Esas olarak bu tart›ﬂma, marksizm kavran›ﬂ›na, devrim ve örgüt
gibi, kendi iç bütünlüklerinin yan›nda, birbirlerini belirleyen bu
iki kavram›n, proleter devlet hedefine göre yorumlanmas›na ba¤l›d›r. “Sosyalist demokrasi proletarya diktatörlü¤ünün kendisidir”
belgisi, bu diktatörlü¤ün tesisi için, iﬂçi s›n›f›n›n d›ﬂ›nda s›n›f ve
kesimlerin onay› aranarak meﬂru görülmüﬂ, “proletarya diktatörlü¤ünün, s›n›f savaﬂ›m›n›n baﬂka biçimlerde sürdürülmesi” oldu¤u
gerçe¤i, soyut bir demokrasi ve eﬂitlik anlay›ﬂ›na feda edilmiﬂtir.
Oysa ki:
derken Lenin, proleter diktatörlü¤ün, bir devlet olarak kullan›laca¤› alan olarak, iﬂçi s›n›f›n›n iktidar›n›n emekçi ço¤unlukça desteklenmesini sa¤lamak olarak koyuyor. Bu iﬂ için ise onu yetkin
134
135
“Proletaryan›n, hem sömürücülerin direniﬂini ezmek, hem de nüfusun muazzam y›¤›n›na –köylülük, küçük-burjuvazi, yar› proleterlere– sosyalist ekonominin örgütlenmesi iﬂinde önderlik etmek için, merkezi bir güç örgütü, bir ﬂiddet örgütü olan devlet iktidar›na ihtiyac›
vard›r. (Lenin, Toplu Eserler, c. 25, s. 409; Devlet ve ‹htilal, s. 37)
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
gördü¤ünü, partinin proletarya diktatörlü¤ü dönemindeki öncülük misyonunu anlat›rken söylediklerinden ç›karabiliyoruz.
“... ve proletarya ... kendi devrimci at›l›m›n›, tüm gücünü, ancak
böyle bir partinin yönetimi alt›nda geliﬂtirebilir, kapitalist toplumun
iktisadi yap›s› sonucu, toplam nüfus içinde tuttu¤u yere oranla son
derece daha büyük olan tüm gücünü, ancak böyle bir partinin yönetimi alt›nda gösterebilir ...” (Lenin, Burjuva Demokrasisi ve Proletarya
Diktatörlü¤ü, s. 306)
Lenin’in bu konuda çok daha net anlat›mlar› vard›r:
“... küçük-burjuva ya da yar›-küçük-burjuva y›¤›nlar›n›n, iﬂçi s›n›f›yla m› yoksa burjuvaziyle mi olmak gibi son derece karmaﬂ›k siyasal soruna do¤ru yan›t verebilece¤ini düﬂünmenin yarar› yoktur.
Emekçi halk›n proleter olmayan kesimlerinin yalpalamas› kaç›n›lmazd›r ve burjuvazinin önderli¤inin proletaryan›n önderli¤iyle karﬂ›laﬂt›r›lmas›n› olanakl› k›lacak kendi pratik deneyimleri de kaç›n›lmazd›r.” (age. s. 245)
dedikten sonra, çözümün, proletarya diktatörlü¤ü alt›nda gerçekleﬂece¤ini anlat›r. ﬁöyle ki:
“... ‹kinci Enternasyonalin bütün temsilcileri ve destekçileri ...
proletaryan›n kafas›n›, onun önce siyasal iktidar›n proletaryaya devredilmesi için kapitalizm koﬂullar›nda halk›n ço¤unlu¤unun (yani burjuva parlâmentosunda bir oy ço¤unlu¤unun) iradesinin bir biçimsel
ifadesini elde etmek zorunda oldu¤u ve iktidar›n devrinin daha sonra
gerçekleﬂece¤i fikriyle doldurarak asl›nda burjuvazinin yan›nda yerini almaktad›r. ...” (age)
Lenin, “bir az›nl›¤›n diktatörlü¤ünü” engellemek için, “çürümüﬂ
sosyalizmin benzer liderlerinin” yükselttikleri bu feryatlar›, burjuva diktatörlü¤ü kavrayamam›ﬂ olmakla tan›mlar ve devam eder:
“... önce b›rakal›m halk›n ço¤unlu¤u özel mülkiyetin varoldu¤u bir
s›rada, yani sermayenin egemenli¤inin ve boyunduru¤unun bulundu¤u bir s›rada, proletaryan›n partisinden yana olduklar›n› göstersinler
ve ancak ondan sonra parti iktidar› ele geçirebilir ve geçirmelidir.”
(age, s. 246)
136
KURTULUﬁ
diyen burjuvazinin hizmetçilerine;
“B›rakal›m devrimci proletarya önce burjuvaziyi alaﬂa¤› etsin, sermayenin boyunduru¤unu k›rs›n ve burjuva devlet ayg›t›n› ezip parçalas›n, sonra zafere ulaﬂm›ﬂ proletarya, proleter olmayan emekçi halk›n
gereksinimlerini, sömürücüler aleyhine karﬂ›layarak onlar›n ço¤unlu¤unun sempatisini ve deste¤ini çok çabuk kazanabilecektir.”
yan›t›n› verir.
Kapitalizm içinde ivedi gereksinimlerinin kapitalistlerin mülksüzleﬂtirilmesi ile gerçekleﬂtirilebilece¤inden habersiz, çeﬂitli proleter, yar›-proleter, yar›-küçük-burjuva tabakalar için ise yine bu
sistem içinde kal›narak elde edilebilecek bir ﬂey yoktur ve Lenin bu
konuda ﬂunlar› söyler:
“Emekçi ve sömürülen halk›n bu tabakalar› proletaryan›n öncüsüne müttefikler sa¤lar ve ona kararl› bir halk ço¤unlu¤u getirir; ama
proletarya bu müttefikleri ancak, devlet gücü gibi bir araçla kazanabilir, yani burjuvaziyi alaﬂa¤› ettikten ve burjuvazinin devlet ayg›t›n›
y›kt›ktan sonra.
Herhangi bir kapitalist ülkede, proletaryan›n gücü toplam nüfusun
içerisinde temsil etti¤i orana göre çok daha fazlad›r. Bu, proletaryan›n
kapitalizmin tüm ekonomik sisteminin merkezine ve sinirine ekonomik olarak egemen olmas›ndan ötürüdür ve gene kapitalizm koﬂullar›nda proletaryan›n, emekçi halk›n ezici ço¤unlu¤unun gerçek ç›karlar›n› ekonomik ve siyasi olarak ifade etmesinden ötürüdür.
Bu nedenle, proletarya, nüfusun az›nl›¤›n› oluﬂturdu¤u zaman bile
(ya da s›n›f bilincine ulaﬂm›ﬂ proletaryan›n gerçek devrimci öncüsünün nüfusun bir az›nl›¤›n› oluﬂturdu¤u zaman) burjuvaziyi alaﬂa¤› etmek yetene¤indedir ve bundan sonra bir yar›-proleter ve proleter egemenli¤i lehinde peﬂin olarak hiçbir zaman beyanatta bulunmayan bu
yönetimin koﬂullar›n› ve amaçlar›n› anlamayan ve ancak daha sonraki
deneyimlerle proletarya diktatörlü¤ünün kaç›n›lmaz oldu¤una, gerekli ve yerinde oldu¤una inanacak olan küçük-burjuva y›¤›n›ndan
pek çok müttefikleri kendi yan›na kazanabilir.” (age., s. 247)
Devrimi, az›nl›k – ço¤unluk teorisine vurarak ‹kinci Enternasyonal çizgisine düﬂen Kurtuluﬂ’un resmi kalemleri, bürokratizm ve
137
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
ço¤ulculuk paradigmas›ndan ç›k›p, s›n›f merkezli devrim ve sosyalizm perspektifini benimsemedikçe, Lenin’in onlar için yapt›¤› tan›ma, burjuvazinin yan›na düﬂeceklerdir. Fikir babas› olduklar›
ÖDP’nin gidiﬂat›n› “sosyal-demokrat yolcu” olarak saptay›p, kendilerini ne kadar kurtarabilirler? Oysa bu gemiye binip dogmatizmden kurtulabileceklerini san›yorlard›. E¤er Kürt kayas›na çarp›p gemi su almasa daha da gideceklerdi ve ﬂimdilik ulusalc›l›k dolay›s›yla devrimci kalma kolayc›l›¤›na s›¤›nd›lar.
Bu nedenle önce, Mahir Say›n, Metin Ayçiçek ve Bülent Uluer
üçlüsünün imzas› ile ç›kan ve Kuruçeﬂme sürecine müdahale amac›yla yaz›lan makaledeki
“...Yaﬂad›¤›m›z dünya ve ülkenin de¤erlendirilmesi gruplara göre
de¤iﬂiklik arz etse de çevrenin (Yeni Öncü çevresi, H. Y.) sahip oldu¤u
genel bir de¤erlendirme mevcuttur. Yine bu genel de¤erlendirmeye
ba¤l› olarak belli bir devrim anlay›ﬂ›na ulaﬂ›lm›ﬂt›r. Çokuluslu ve sömürge iliﬂkilerini ba¤r›nda taﬂ›yan bu toplumda, proletaryan›n kendi
amaçlar›n›, di¤er emekçileri ve ezilen ulus ve milliyetleri gözünde bulundurmaks›z›n, daha do¤rusu onlar›n iktidar konusundaki taleplerini hesaplar›n›n içine dahil etmeksizin iktidar sahibi olmas›, olanaks›z
görünmektedir. Olacak olsa bile, bir ço¤unluk iktidar› içerisinde
demokratik iliﬂkilerden yana olan proletaryan›n kendi az›nl›k
gücüne dayanarak bu hedefe ulaﬂmas› olanakl› de¤ildir. Böyle
bir giriﬂim, her az›nl›¤›n iktidar› elde tutma biçimlerine sürüklenmeyi zorunlu k›lar ve yaﬂanan sosyalizm deneylerinden baﬂka yere ç›kmaz. ... Böyle bir çerçeve bizi kendili¤inden demokratik
devrim formülasyonuna getirir...” (“Yeni Öncünün Perspektifi Üzerine”, Yeni Öncü 17, s. 17-18)
anlay›ﬂ› ile, Lenin,’in, Proletarya ‹htilali ve Dönek Kautsky adl› kitab›ndan sat›rlar› karﬂ›laﬂt›rmak ilginç olacakt›r:
“Bundan dolay› biraz ciddi ve derin bir devrimde, sorunun
yaln›zca ço¤unluk ile az›nl›k aras›ndaki iliﬂkiye ba¤l› oldu¤unu
sanmak, ola¤anüstü bir al›kl›k göstermek; baya¤› bir liberale yaraﬂ›r son derece bönce bir önyarg› ile yetinmek; y›¤›nlar› aldatmak, apaç›k bir tarihsel gerçe¤i onlardan saklamak demektir.
138
KURTULUﬁ
Her derin devrimde, sömürülenler üzerinde y›llar boyu büyük gerçek
üstünlükler sürdüren sömürücülerin uzun, direngen, umutsuz bir direnç gösterdikleri yolundaki gerçe¤i. Sömürücüler –son, umutsuz bir
savaﬂta, bir savaﬂlar dizisinde– üstünlüklerinden yararlanmaks›z›n, sömürülenler ço¤unlu¤unun iradesine, iyilik taslayan al›k Kautsky’nin
tatl› imgeleme gücü d›ﬂ›nda, hiçbir zaman boyun e¤meyeceklerdir.”
K›ssadan hisse, böyle bir çerçeve diye tarif edilen ve bizi kendili¤inden demokratik devrim formülüne getirdi¤i söylenen ﬂey, ‹kinci Enternasyonalin oportünist ve reformist çizgisinden baﬂka bir ﬂey
de¤ildir ve bunlar›n da her tarihsel olayda s›n›f iﬂbirli¤ine ç›kt›¤›n› bilmemek mümkün de¤ildir. Bu durumda Lenin’in Kautsky’ye
söyledikleri bir kez daha düﬂünülmelidir.
PART‹ TEOR‹S‹
ﬁimdi de ‘sosyalist demokrasi’ tart›ﬂmas›n›n pratik örgütsel aç›l›mlar›n›n nas›l bir seyir izledi¤ini, parti prati¤i ve teorisi üzerinden sergileyelim.
Kurtuluﬂ Hareketinin daha öncesinde ‘sanayi proletaryas›na dayanan’ ve ‘iﬂçi s›n›f›n›n öncülerinden’ kurulmas› planlanan komünist iﬂçi partisini hedefledi¤i bilinmektedir. ‘Sosyalist demokrasi’
perspektifinin savunusunun, yola ç›karken (ki kendini ‘kazan›lacak
daha çok muharebe var’ diye ifadelendiriyordu!) devrimci ve sosyalist hareketin geçmiﬂte yanl›ﬂ temellerde bölündü¤ü ve en az›ndan
bu bölünmenin ‘nas›l bir sosyalizm’ sorusu ekseninde gerçekleﬂmesi gerekti¤i savlar› üzerine kuruldu¤unu an›msayal›m. Bu sözü sarf
edenler kuﬂkusuz gerekeni yapacak kadar da samimiydiler! Kurtuluﬂ bu soruyu ‘sosyalist demokrasi’ baﬂl›¤› ile d›ﬂa aç›k bir ﬂekilde
sormaya baﬂlad›. Geçmiﬂteki yanl›ﬂ temellerden baz›lar› (!) kendisinin de oluﬂumunun ve varl›¤›n›n sebebi olmal›yd›. Bu z›mnen kabul edildi¤ine göre, tart›ﬂman›n yarataca¤› örgütsel gerilimler (en
az›ndan birileri taraf›ndan) düﬂünülmüﬂ ve olas› geliﬂmeler öngörülmüﬂ olmal›yd›! Anti-ﬂovenizm-sömürgecilik ve anti-cins-ayr›mc›l›¤› ilkelerine at›f yap›larak ve bunlar›n yan›na konularak, ‘sosyalist demokrasi’, ‘kazan›lacak muharebe’ (!) olarak görülmüﬂtü. Kur139
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
tuluﬂçular tart›ﬂmaya baﬂlad›lar. Daha do¤rusu, kendi aralar›nda
daha önce yapt›klar› tart›ﬂmay› aç›k alana ve sosyalistler aras› alana
taﬂ›d›lar. Ama bu tart›ﬂma ‘yanl›ﬂ temellerde bölünmüﬂ’ olan sosyalist hareketi birlik eksenli ve amaçl› teorik bir mesaiye de sokmuﬂ
oldu. Baﬂka bir yorumla da bu tart›ﬂma birlik momentine denk
düﬂtü. BTDK, Kurtuluﬂ’un ‘sosyalist demokrasi’ tart›ﬂmas›n›n,
kendisini di¤er gruplara karﬂ› ifadelendirirken kulland›¤› tezlerin,
di¤er gruplarla karﬂ›l›laﬂt›r›ld›¤› ve art›k zaten eski örgüt yap›s›n›n
çekiﬂtirilip duruldu¤u bir momentin ad› oldu. Kurtuluﬂ örgütü,
komünist iﬂçi partisi hedefinin ötesinde, parçalanarak ‘sosyalist demokrasiye’ do¤ru ilerlemeye devam etti. Ve o anda geldi¤i yer Mahir Say›n’›n makalesinde ﬂöyle tespit edildi:
Öyle ise eski paradigma içinde dayan›lan baz› ‘temel prensipler’ bir
yerlere ‘at›lm›ﬂ, terkedilmiﬂ’ olmal›yd›. Varolan da¤›n›kl›k, bu eski
temellerin yerine bir ﬂey koyulamamas›n›n ya da gecikilmesinin sonucu olamaz m›yd›? 1990 y›l›nda yay›nlanan “Günümüz dünyas›nda Marksizm” isimli makalesinde, “proletarya diktatörlü¤ü gerekli midir?” diye soran M. Say›n,
“Ve ben de inan›yorum ki bugün parti haline gelmenin koﬂullar›
düne göre yükselmiﬂtir. ﬁu anda varolan da¤›n›kl›l›k bunun görünmesini engelleyebilir ve fiilen gerçekleﬂmesine olanak vermeyebilir. Ama
bugüne kadar geçen zaman›n teorik alanda bir birikime yol açmad›¤›
ve Yeni Öncü çevresinin dayand›¤› belirli temel prensipler ortaya ç›kmad›¤› kolay savunulamaz. Bizde geliﬂen gruplar geliﬂimlerinin de¤iﬂik evrelerinde ortaya programlar koymuﬂlar ve ulusal çapta birbirleriyle, büyük ölçüde kör dövüﬂüne benzeyen bir tart›ﬂma sürecini yaﬂam›ﬂlard›r. Belli e¤ilimler ortaya ç›km›ﬂt›r. Devrimcilerin reformistlerle ayr›m›n› koyan sa¤lam kriterler mevcuttur. Popülistlerle iﬂçi s›n›f› devrimcileri aras›nda ayr›m çizgileri oluﬂmuﬂtur. Enternasyonalizm ve sosyal-ﬂovenizm aras›nda her alanda ifadesini ortaya koyan bir
ayr›m vard›r. Bunlar unutulmazlar. (“Yapt›¤›m›z ‹ﬂe Dair”)
diye aç›kl›yordu durumu. Bu aç›klama, bugün kurucular›ndan
oldu¤u partinin, ‘sosyal demokratlarla iﬂbirli¤i’ peﬂinde oldu¤u ve
M. Say›n taraf›ndan da sosyal demokratlaﬂmakla suçland›¤› düﬂünülürse, ‘proletarya diktatörlülü¤ünün’ kavran›ﬂ›na dair bir ‘yanl›ﬂl›k’ aratmaya götürüyor insan›. Çünkü, “... Kürt halk›n›n sürdürmekte oldu¤u mücadele TC.’ni sahiden demokrasi sorununun eﬂi¤ine getirmiﬂtir...” diyen M. Say›n;
M. Say›n’›n unutul(a)maz dedi¤i ayr›mlar üzerinde, marksist bir
partinin temellendirilebilece¤i, teorik ve politik olarak inﬂa edilebilece¤i kesin olarak ileri sürülebilir. ‹ﬂçi s›n›f›na dayanan, popülist
olmayan, devrimci ve enternasyonalist bir parti peﬂinde koﬂulmuyor muydu? Bu yönüyle alg›land›¤›nda kazan›mlar büyük olmal›yd›. Ama gözümüzü kamaﬂt›ran bu ‘netlikler’in arkas›nda baz› ‘gerçekler’ kendini gösteriyordu. “Yeni Öncü çevresinin dayand›¤› belirli temel prensipler ortaya ç›kmad›¤› kolay savunulamaz” diyen
M. Say›n, ‘sosyalist demokrasi’ tart›ﬂmas› ekseninde konuﬂuyordu.
saptamas›n› yapmaktad›r. Birikimler bat› standartlar›na yaklaﬂt›¤›ndan olsa gerek parti teorisinde kendi ile ve geçmiﬂ hedeflerle dikine çeliﬂen, ‘konjonktürel’ bir tezi savunmaya baﬂlar. Biraz sonra
M. Say›n’dan yapaca¤›m›z al›nt› ancak demokrasi eﬂi¤inde bulunan
TC’yi itelemek ya da ‘sürmekte olan pasif devrimin’ imkanlar›na
kavuﬂmak kayg›s›yla davran›ld›¤› ﬂeklinde yorumlanabilir. Ortada
ne sosyalist ne de devrimci bir parti görülmedi¤ine göre, “sosyal
demokrat partilerle yeniden nas›l bir araya gelinebilece¤i tart›ﬂ›labilir konuma ulaﬂm›ﬂ” olmas›n?
140
141
“Avrupa KP’lerinin yan›t› sosyal demokratlar›n 60 y›l önce verdikleri yan›t oldu. Evet at›lmal›d›r ama at›lan Althusser’in dedi¤i köpek
yavrusu de¤il, Marksist teorinin temel taﬂ›yd›. Ekonomist kavray›ﬂ
belli bir tarihsel gecikmeyle kendisini s›n›f iﬂbirli¤i ile taçland›rd› ve
günümüzde art›k aç›k ideolojisiyle sosyal demokrat partiler ile yeniden nas›l bir araya gelinebilece¤i tart›ﬂ›labilinir konuma ulaﬂt›.”
“... Bizim düﬂündü¤ümüz gibi bir devrim gerçekleﬂmedi. Ama o
toplumla amaçlananlar toplumda önemli bir yer sahibi oldular. Birikimler bugün en az›ndan bat› standartlar›n› yakalayacak bir demokrasi düzeyini zorlamaktad›r. Bu anlamda TC bir eﬂikte bulunmaktad›r. Bir çeﬂit pasif devrim sürüyor....” (“Cumhuriyet ile Röportaj”)
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
ﬁimdi s›k›c› olmakla beraber uzun al›nt›larla teorinin evrimini
incelemeliyiz. 87 y›l›nda sol parti tart›ﬂmalar›na müdahale eden Say›n,
“Ben de inan›yorum ki bugün parti haline gelmenin koﬂullar› düne göre yükselmiﬂtir.” dedikten beﬂ y›l sonra 1992’de ﬂöyle söylemektedir M. Say›n;
“Sol parti önerisini gündeme getirenler bizim ortaya koydu¤umuz
bu çerçevenin üstünden kolayl›kla atlayabilmektedirler. Onlara göre
de¤iﬂik programlara sahip olanlar, yasal bir parti içerisinde ikinci bir
program etraf›nda bir araya gelebilirler. Bu parti bir çeﬂit cephe partisi olur. Bu da ilk anda birçoklar›n›n kula¤›na hoﬂ gelebilecek bir
teklif olabilir. Zira bunca örgütsüzlük içerisinde bir yerlerde bir araya gelme olana¤›n›n bulunmas› ve sosyalizmin sorunlar›n›n tart›ﬂ›lmas› çekici görünebilir. Ne var ki bu durum sorunlar›n birbirine daha fazla kar›ﬂmas›ndan baﬂka bir ﬂeye yol açmayacakt›r. Diyoruz ki,
bugün sorun proletarya partisinin kurulmas› sorunudur ve bu sorunun üstünden atlanarak onun yerine bir baﬂka ﬂeyin ikame edilmesinin olana¤› yoktur. ... Herhangi bir parti olacak olduktan sonra da elbette ki program, partinin ilkeleri gibi sorunlar› tart›ﬂmaya gerek
yoktur. Ama deniyorsa ki, ilkeler ve program önemlidir, o zaman hangi zemindeki ilkeler diye sormak bizim de hakk›m›zd›r. Bizim için
tek bir zemin vard›r: Bilimsel sosyalizm. Tart›ﬂmam›z bu zeminde cereyan edebilir. Bilimsel sosyalizm temeline dayanmayan hiçbir program sosyalistlerin etraf›nda birleﬂecekleri ekseni oluﬂturamaz. Böyle
olabildi¤i takdirde, kendi sa¤›ndaki partiler içerisinde örgütlenmek
her zaman mümkün olan bir durum olur. ... ‹zin verilemeyecek olan
temel nokta sosyalistlerin siyasal olarak asla kendi sa¤lar›nda bir örgütlenmeye dahil olmalar›d›r. (Mahir Say›n, “Sosyalist Parti Üzerine”,
Sosyalist Solun Birlik Serüveninden Bir Kesit)
“Bütün engellere karﬂ›n devrimci bir programla böyle bir partinin
kurulmas›n› gereklilik olarak görmeme ra¤men sosyalistlerin önemli
bir kesiminin aras›nda günümüz Türkiyesinin taleplerine yan›t verebilecek ve sosyalist demokratik zemini benimseyecek ortak bir devrimci program›n gerçekleﬂtirilmesini henüz olanakl› görmüyorum.
Sosyalizm konusundaki düﬂünceler henüz bürokratik ve anti demokratik çerçeveden yeteri kadar uzaklaﬂmam›ﬂ, baﬂka bir deyiﬂle sosyalist
demokratik çerçeveye oturmuﬂ de¤il. Bu nedenle demokrasi ve devrimci bir toplumsal dönüﬂümü amaçlad›¤›n› ifade eden asgari zeminlerde oluﬂacak ve bünyesinde farkl› eylem birliklerine olanak tan›yacak türden bir yasal partinin kurulmas›na giriﬂmek gerekir
düﬂüncesindeyim. Böyle bir partinin içerisinde, sosyalist demokratik
bir program (abç) benimsetme ve sisteme dayatma mücadelesi sürdürülebilir. Bu parti, sosyalistlerin birleﬂmesi ve sosyalist demokratik bir
program oluﬂturup hayata geçirilebilece¤i, Kürt ve Türk halk›n›n
mücadele birli¤inin bir arac› olaca¤› konular›nda umut verdi¤i ölçüde, y›¤›nlar›n deste¤ini kuﬂkusuz alacak ve iktidar›n öyle kolayca itip
kakamayaca¤› bir kurum olacakt›r.”
Bu kadar net olan ve aç›klamaya çal›ﬂ›lmas› ortalama okuyucunun zekas›na hakaret say›lacak son cümleden sonra, ﬂu soru sorulabilir ancak: Kurtuluﬂ’un politik çizgisi ÖDP’den daha m› sa¤dayd› yoksa daha bir sosyalist de¤il miydi? Proletarya partisinin üstünden atlamak baﬂka nas›l olur? Bunun bir yerlerde okumad›¤›m›z
herhangi bir aç›klamas› var m›d›r? Öyle ya yoksa M. Say›n, Cumhuriyet gazetesi için yap›lan ama yay›nlanmayan röportaj›nda savundu¤u parti teorisindeki bu kadar gerili¤i nas›l aç›klayabilir?
“Günümüz Türkiyesinin taleplerine yan›t verebilecek......ortak
bir devrimci program›n gerçekleﬂtirilmesini” henüz olanakl› görmeyen M. Say›n, bunun nedeni olarak baﬂat olan ‘bürokratik anti
demokratik çerçeveden yeterince uzaklaﬂ›lamamas›’n› gösteriyordu. Yani ‘sosyalist demokratik çerçeve yeterince geliﬂmemiﬂti’ ve
bu devrimci partinin önünde engel gözüküyordu. Bu söylemde yeni olan vurgular›n üzerinde durulmad›. ‹ﬂçi s›n›f›n›n ihtiyaçlar› yerine günümüz Türkiyesinin ihtiyaçlar› ikame edilmiﬂti. Bu söylem
kaymas› için teorinin de¤il günlük yaﬂam›n dilinin kullan›ld›¤›n›
düﬂünenler yan›l›yorlard›, çünkü, peﬂi s›ra,ismi an›lmasa da yeni
bir program tan›m› ile tan›ﬂm›ﬂ oluyordu marksist literatür. Sosyalist demokratik ol(a)mayan program! Bu program kuﬂkusuz devrimci de¤il, baﬂka türden bir program olacakt›; çünkü varl›k nede-
142
143
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
ni devrimci bir program›n mümkün olmamas›ndan kaynaklan›yordu. Buradan da ö¤reniyoruz ki bu program›n özelli¤i bünyesinde
farkl› eylem birliklerine izin vermesiydi.
yesinde farkl› eylem birliklerine olanak tan›yacak” bir partiye ulaﬂm›ﬂ oldu. Felsefi olarak düﬂüncenin varl›¤a öncelli¤i idealist kavray›ﬂ›n› ça¤r›ﬂt›ran bu mant›k yürütmede rahats›z edici bir nokta ﬂudur. ‹ﬂçi s›n›f›n›n geliﬂmiﬂli¤i, kapitalizm tahlili ve gerekli di¤er
noktalar hesap edilmemektedir. M. Say›n’a göre sosyalistler yeterince demokratik olamad›¤› için iﬂçi s›n›f› da ﬂimdilik gevﬂek partilerle ve gevﬂek programlarla idare etmelidir! ﬁartlar oluﬂmad›¤›
için iﬂçi s›n›f›na öncülük yapamayan Say›n’a o günlerde, ﬂu soruyu
soran da ç›kmam›ﬂt›r: Devrimcilerin reformistlerle, popülistlerin
iﬂçi s›n›f› devrimcileri ile, enternasyonalistlerin sosyal ﬂovenlerle
her alanda ifadesini ortaya koyan ayr›m nas›l olmuﬂ da kendini ortaya koymuﬂtur? Bu geliﬂmelerin taraflar› yok mudur? Ve bu kadar
geliﬂme olurken, bu geliﬂmelerin takipçileri bir zahmet daha gösterip neden sosyalist demokratik de olamam›ﬂlard›r? Asl›nda bu sorunun yan›t›n› M. Say›n kendisi 1987 y›l›nda vermiﬂti. Konu,
Mehmet Ali Aybar ve Do¤u Perinçek olunca parti teorisi üzerine
ders vermek, marksist-leninist parti teorisini savunmak kolaycac›k
baﬂar›l›yordu ama, ‘bir türlü kopulamayan Cephe gelene¤inden’ insanlar ve kadrolar söz konusu olunca, marksist teori de leninist parti de bir süre için unutulabilecekler aras›na girivermiﬂti. Çünkü ayn› yaz›da ipuçlar›n› buldu¤umuz gibi esas olarak kimin uzlaﬂmaz
ayr› ak›mlar oldu¤u konusunda bir netlik yoktu. Ayn› tart›ﬂma
içinde;
“Proletarya partisinin kurulmas› sorunu sosyalizm tart›ﬂmas›yla
baﬂlar demiﬂtik. Bu tart›ﬂma bizi do¤rudan do¤ruya program sorununa getirir. Bir di¤er anlam›yla parti kurmak için tart›ﬂma baﬂlatmak
demek program tart›ﬂmak demektir. Önce parti kurmak için anlaﬂ›p
sonra program yapmaya kalk›ﬂmak tam tam›na arabay› at›n önüne
koﬂmak demektir. Sosyalistler e¤er proletarya partisi sorunuyla ilgileniyorlarsa, program sorununu tart›ﬂmal›lar, bu konuda anlaﬂma sa¤lad›klar› takdirde de bu program›n nas›l hayata geçirilece¤ini tart›ﬂmaya baﬂlamal›d›rlar. ... Sosyalizm konusundaki gerçek görüﬂler, aç›k bir
biçimde ortaya konulmadan yap›lacak olan her parti kurma giriﬂimi,
‘enayi avlamak’tan baﬂka bir anlama gelmeyecektir. Kuﬂkusuz güzel
bir ﬂeydi bütün sosyalistlerin tek bir yap› içerisinde bir araya gelebilmiﬂ olmalar›. Ama bu durum, sosyalist düﬂüncelerin de en ilkel biçimine tekabül etmekteydi. Ortada bilimsel sosyalizm yok, bir görüﬂler çorbas› vard›. ... Taban tabana z›t ak›mlar›n ayn› örgüt içerisinde
bir araya gelmesini düﬂünebilmek nas›l olup da olanakl› görülebiliyor?...” ( “Sosyalist Parti Üzerine”)
Mahir Say›n kendi sordu¤u soruyu unutup taban tabana z›t
ak›mlardan bir parti kurmaya karar verince bunu akl›na getirip nas›l düﬂünebilmiﬂse bilinmez, partiye baz› görevler de vermekten
kaç›nmaz. Parti, demokrasi ve devrimci dönüﬂümleri hedeflemelidir. En ufak bir demokratik kazan›m›n bile devrimci mücadelelerin, s›n›f savaﬂ›m›n›n yan ürünleri oldu¤unu kuﬂkusuz unutamayacak olan M. Say›n, bu savaﬂ›m ve mücadelenin iﬂçi s›n›f›n›n partisinin öncülü¤ünde kurumsallaﬂ›p süreklileﬂmedikçe sa¤lam kazan›mlar aras›nda say›lamayaca¤›n› bilmeliydi. Bilmesi gereken bir
ﬂey de “bünyesinde farkl› eylem birliklerine olanak tan›yacak yasal
partinin” bir devrimci ya da toplumsal dönüﬂümü sa¤layamayacak
oldu¤uydu. ‹ﬂçi s›n›f›n›n devrimci ve öncü partisinden (ki bu modern sanayi proletaryas›na dayanacakt›) yola ç›kan Kurtuluﬂ, M. Say›n’›n çizdi¤i ‘sosyalist demokrasi’ güzergah›ndan ilerlemiﬂ, “bün144
“Demokratl›k yayg›n kavran›ﬂ› içerisinde burjuva demokratl›k olarak alg›lanmaktad›r. Burjuva demokrasisinin gereklerini savunan kiﬂilere verilen ad olmaktad›r. Kuﬂkusuz böyle insanlar Türkiye’de oldukça az miktarda bulundu¤undan dolay› da oldukça k›ymetli bir
duruma yükselmekteler, neredeyse tutarl› demokratlar rahatl›kla sosyalist gibi alg›lanabilmektedirler. Ama ne kadar tutarl› olurlarsa olsunlar sonuçta s›n›f karakterleri burjuva olarak nitelenecekse, sosyalistleri böyle bir zemine ve örgütlenme içerisine ça¤›rma hakk› kimsede olmamal›d›r....” (M. Say›n, agm)
Y›llard›r tutarl› demokrat bile olamayan Dev-Yol gelene¤ini sos145
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
yalist görüp, parti düzeyinde uzlaﬂ›labilecekler aras›nda sayan zihniyetin sosyalizm anlay›ﬂ›n›n da ne kadar sa¤l›kl› olabilece¤ini var›n siz düﬂünün. Mahir Say›n zaten y›llar önce akl›na Dev-Yol’u getirmeden de olsa do¤ru ﬂeyler söylüyordu.
“K›sacas› sosyalistlerin sürdürecekleri demokratik propaganda çerçevesi de sosyalizm ve devrim sorunundan ayr› bir biçimde ele al›namaz ve böyle ele al›nd›¤› takdirde de sosyalist parti hangi nedenlerle
kurulam›yor ise, ayn› nedenlerle ‘demokratik bir parti’de kurulamaz...” (m .Say›n, agm)
Bu do¤ru saptamalar nas›l olup da unutuldu. Nas›l olup da devrimci demokratlarla ayn› partide buluﬂmak sevdas›na kap›ld› bu arkadaﬂlar ve ÖDP gibi burjuva demokrat bir zemin –o da tart›ﬂmal›– parti birli¤i için zemin olabildi? Oysa ki parti konusunda temel
görüﬂ ve partinin iﬂlevleri, marksizmin partiye bak›ﬂ› ve yükledi¤i
iﬂlevler Lenin taraf›ndan ﬂöyle anlat›lmaktad›r.
“Marksizm, iﬂçi partisini e¤iterek, iktidar› almaya ve bütün halk›
sosyalizme götürmeye, yeni sistemi yönetip örgütlemeye, burjuvazi olmadan ve burjuvaziye karﬂ› kendi toplumsal hayatlar›n›n örgütlenmesinde bütün emekçi ve sömürülenlerin ö¤retmeni, rehberi ve önderi
olmaya yetenekli proletarya öncüsünü e¤itir. ﬁu an hakim olan oportünizm ise, tersine, iﬂçi partisi üyelerine, y›¤›ndan kopmuﬂ, kapitalizm alt›nda oldukça iyi ‘geçinen’ ve bir tabak mercimek için do¤uﬂtan gelen haklar›n› satan, yani burjuvaziye karﬂ› halk›n devrimci önderleri rollerinden cayan yüksek ücretli iﬂçilerin temsilcileri olmay›
ö¤retir. (Lenin, Toplu Eserler, c. 25, s. 409; Devlet ve ‹htilal, s. 34)
Bu yola girildi¤inde ‘sivil toplumcu’ bir sistematik düﬂünülmemiﬂti belki. “Kürt halk›n›n mücadelesinin TC’yi demokrasi sorununun eﬂi¤ine getirmesi”, demokrasinin s›n›fsal özünün yerine bir
an için de olsa ulusall›¤›n geçirilmesi, bu eﬂikten bir ad›m at›ld›¤›nda dü¤ümün çözülece¤ini düﬂündürmüﬂ olmal› ki, “Kürt ve
Türk halk›n›n mücadele birli¤i” hedefi bu mücadelenin nas›l ve niçin yap›laca¤›n› öncelemiﬂ oldu.
146
KURTULUﬁ
KERVAN YOLDA D‹Z‹L‹R
Türkiye’de sürmekte olan tart›ﬂmalardaki pasif devrim sözü,
Gramsci’nin ‘pasif devrimi’ ile bir yak›nl›k oluﬂturmaktad›r. Komünistler demokrasi meselesine sosyalizm üst baﬂl›¤›/belirleyeni
ekseninden bakarlar. Demokrasi meselesinden bak›larak kavranabilecek bir sosyalizm, gündüz gözüyle rüya görmek anlam›na gelir.
Lenin’in parti anlay›ﬂ› ve proletarya diktatörlü¤üne yaklaﬂ›m›, iktidar dolay›m› ile hegemonyan›n ele geçirilmesi iken, Gamsci’de sorun hegemonya dolay›m› ile iktidar›n ele geçiriliﬂi ﬂeklinde ele al›n›r.
Sosyalizm meselesinde parti birli¤i neden yap›lam›yorsa, “ayn›
nedenle demokratik bir parti de kurulamaz” diyen Mahir Say›n
hakl›d›r. Ama bunlar› nas›l unutmuﬂ ya da unutmay› tercih etmiﬂtir? ﬁu anda sosyalist demokratik bir program mümkün de¤il, öyleyse içinde oyalan›p demokrasi ve reformlar mücadelesi verece¤imiz bir ara dönem partisi neden mümkün olmas›n? Bu arada hoﬂgörü marjlar› geniﬂlemiﬂ, birbirlerine hitabet sanat›nda ilerlemiﬂ,
yani ço¤ulcu ve sosyalist demokratik çerçeveyi benimsemeye yatk›n kadrolar da haz›r birikmiﬂken (ki öyle olaca¤› umulur) sosyalist
demokratik programla bir iﬂçi s›n›f› partisi kurma iﬂi gündeme gelebilir belki de.
Mahir Say›n’›n ‘unutul(a)mazlar’ dedi¤i tarihsel ayr›mlar 3. Enternasyonal’in varl›k nedenleridir. ‹lk unutulanlar da öyle! Öyleyse
Menﬂeviklerle Bolﬂeviklerin ve hatta Anarﬂistlerle Troçkistlerin ve
bilcümle zevat›n içinde bulunaca¤› bir ‘av alan›’ ﬂimdiki duruma
uymaz m›?
Proletarya partisinin ask›ya al›nmas› konusunda ciddi bir aç›klama ve neden olabilecek bir veri gösterilmedi¤i sürece, ki böyle bir
geliﬂme yoktur, yukar›daki ak›l yürütmeyi yapmak ve mant›ki sonuçlar›n› ç›karmak iﬂi bizim zihnimizde bu yollardan ilerleyebiliyor. Yani;
‘ﬁu anda demokrasi mücadelesi veren tek faktör Kürt Ulusal
Kurtuluﬂ Mücadelesidir ve bu mücadeleyi verenler yaln›z kalm›ﬂ147
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
lard›r. Öyleyse Türkiye’de bu mücadeleye bir müttefik yaratmak
gereklidir. Bu müttefik ise bütün ezilenlerin bir araya geldi¤i bir
parti ile gerçekleﬂtirilebilir. Bunu sadece içinde sosyalist ya da komünistlerin yer ald›¤› bir partiyle gerçekleﬂtirmek mümkün de¤ildir. Bir müddet bu proletarya partisi iﬂini ask›ya al›rsak, Kürt meselesinde devlete geri ad›m att›r›ld›¤› durumda, demokrasi aç›s›ndan olumlu bir pozisyon oluﬂabilir ve bu pozisyon üzerinden geliﬂecek ortamda, daha rahat bir ﬂekilde proletaryan›n acil meseleleri
(asl›nda üstünden atlanmazd› ya atlad›k iﬂte!) tekrar dondurucudan
ç›kar›labilir.’
En az›ndan parti meselesindeki k›r›lman›n bu mant›k ekseninde
gerçekleﬂti¤ini biliyoruz. Ulusal sorun ve demokrasi meselesinin,
sosyalizmle iliﬂkili olarak alg›lan›ﬂ›n›n tart›ﬂ›laca¤› yer bu yaz›n›n
s›n›rlar› d›ﬂ›ndad›r. Biz niyetlerle ç›k›lan yerlerin her zaman örtüﬂmeyece¤inin güzel bir örne¤i olarak, ne oldu¤unu kendisinin de
bilmedi¤i, sosyalist demokratik program meselesinin, neden leninizmden uzaklaﬂmak, leninist partiyi terk edip ‹kinci Enternasyonal ve sosyal demokrasi çizgisine ç›kt›¤›n› gösterip bu konuyu bitirelim.
Ne demiﬂti M. Say›n: “sosyalist demokratik zemini benimseyecek ortak bir devrimci program›n gerçekleﬂtirilmesini henüz olanakl› görmüyorum”.
Peki buna alternatif olarak ne önermiﬂti: “demokrasi ve devrimci bir toplumsal dönüﬂümü amaçlad›¤›n› ifade eden asgari zeminlerde oluﬂacak ve bünyesinde farkl› eylem birliklerine olanak
tan›yacak türden bir yasal partinin kurulmas›na giriﬂmek gerekir
düﬂüncesindeyim.”
Önerilen alternatifin iﬂlevi ne olacakt›: “Böyle bir partinin
içerisinde, sosyalist demokratik bir program benimsetme ve sisteme dayatma mücadelesi sürdürülebilir. Bu parti sosyalistlerin birleﬂmesi ve sosyalist demokratik bir program oluﬂturup hayata geçirilebilece¤i, Kürt ve Türk halk›n›n mücadele birli¤inin bir arac›
olaca¤› konular›nda umut verdi¤i ölçüde, y›¤›nlar›n deste¤ini kuﬂ-
kusuz alacak ve iktidar›n öyle kolayca itip kakamayaca¤› bir kurum
olacakt›r.”
‹ktidar›n itip kakmas›n› bir yana b›rak›rsak geriye, henüz olanakl› olmayan sosyalistlerin birli¤inin zeminini oluﬂturacak olan sosyalist demokratik program, yani üstünde sosyalistlerin örgütlenip eylem birli¤i sa¤layabilecekleri bir program›n mümkün olmad›¤›
saptamas› kal›r. Bu arada sosyalistlerin hep birlikte olacaklar› ve
bunun için de farkl› eylemliliklere ve eylem birlikteliklerine izin
verecek bir parti ve programla idare etmek gerekecektir. Ama bu
durum geçici olarak görüldü¤ünden ve belli ki M. Say›n taraf›ndan
da hoﬂ karﬂ›lanmad›¤›ndan, “henüz” olanakl› olmayan›n unutulmayaca¤›; uygun ﬂartlar alt›nda, henüz olanakl› olmayan›n kendisinin
amaçlanaca¤›n› söylüyordu. Gerçi devletin öyle kolayca itip kakamad›¤›n› bizim Plehanov nas›l elinin tersiyle itebilecek, kazan›lan
mevzilerden nas›l baﬂ›n› ç›karacakt› bilemiyoruz.
Tabii ar›zi bir durum oluﬂup ÖDP kazas› gerçekleﬂince, sosyalist
demokratik program denilen ﬂeyin “henüz mümkün olmayan” ﬂey
olmak anlam›ndan ç›k›p, her an ve her koﬂulda olmas› gereken ve
ÖDP’de denenmiﬂ olan ﬂey haline dönüﬂtü¤ünü de ö¤renmiﬂ oluyoruz.
Çünkü M. Say›n ﬂu belgi ile sahneye ç›km›ﬂt›r:
148
“Bütün ülkenin devrimcileri ve de Kurtuluﬂçular, sosyalist demokrasi zemininde birleﬂin!”
Peki ﬂimdi birli¤in zemini olarak ileri sürülen ‘sosyalist demokrasi’ nas›l bir ﬂeydir? Yan›t› aﬂa¤›daki al›nt›dan ç›karabiliriz.
“... Nas›l bir ülkede çeﬂitli fikirler olabiliyor ve bunlar›n örgütlenmesi meﬂru olarak kabul edilebiliyor ise, bir siyasal partide de e¤er çeﬂitli fikirler olacak ise bunlar›n örgütlenmesinin benimsenmesi de
meﬂru olmak zorundad›r. Ço¤ulcu ve dayan›ﬂmac› parti baz› zorlamalar karﬂ›s›nda bu iﬂe de bir çare buldu. Eski yap›lar tasfiye olmal›yd›
ama partide fikir platformlar› olarak var olunabilirdi. Magna Carta’dan 700 y›l kadar sonra epeyce ilerleme do¤rusu!” (“Devlet Üzerine”, Kurtuluﬂ 2001 1, s. 54)
149
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
KURTULUﬁ
Evet Dev-Yol burjuva demokratl›ktan sosyal demokrasiye uzanan
bir çizgidir. Ama, sosyal demokratlar›n sizden farkl› bir programlar›n›n olabilece¤ini ve bu program›n eylem birli¤inin zemini olabilece¤ini hiç kimse söylemediyse siz bunlar› M. Say›n’›n yaz›lar›ndan da m› okumad›n›z? Biz marksizmi ‘bizim Plehanov’dan ö¤renmedik mi? Ve Plehanov’un teorik tarihini bilmiyor muyuz?
Yoksa parti anlay›ﬂ›m›zdan geriye kalan sadece ve sadece, kervan
yolda dizilir mant›¤› m›d›r?
TEZLER VE SONUÇLARI
M. Say›n’›n ‘sosyalist demokrasi’ tart›ﬂmas› baz› kavramlar› kullanarak bir sistem kurmay› denedi. Kulland›¤› kavramlar bir sonraki kavrama öncel olan ve sonras›nda üstüne inﬂa edilecek sistemi
taﬂ›yacak kadar köklü ve geçiﬂken olmal›yd›. Her kavram politikadan ekonomiye sanattan kültüre, ideolojiden bilime farkl› düzeylere aitti. Her düzeye ait bir önerme baﬂka bir düzeyde ön kabul olarak al›nacakt›. Teorik sistem ‘sosyalist demokrasinin’ çerçevesi, bu
yöntemle kurulacakt›. M. Say›n’da do¤al olarak, iç içe geçmiﬂ önermeler ve ön kabuller, kendisine yöneltilen eleﬂtiriler karﬂ›s›nda dönüp bütün bu kavramlar›n ifade ettiklerini sistemli ve aç›klay›c›
k›lmaya çal›ﬂacakt›. Önce A. Ural ve sonra s›ras›yla O. Dilber, E.
Kürkçü ve Eme¤in Bayra¤› dergileri ile yap›lan polemikler, M. Say›n’› kurmaya çal›ﬂt›¤› teorik sistemi daha radikal savunmaya götürdü. Bunun sonucunda ‘sosyalist demokrasi’ tart›ﬂmas› genel olarak demokrasi meselesinin bir parças› olarak ele al›nd›. Baﬂlang›çta
bilim alan›ndan baﬂlayan tart›ﬂma giderek s›n›fsal temellerini deklare etti ve tali kavramlar› merkeze do¤ru itti. Bilim, ço¤unluk/ço¤ulculuk, çok partililik, rekabet, dayan›ﬂma, örgütlenme özgürlü¤ü vb kavramlar kurulan teorik sistemin argümanlar›yd›.
Bu kavramlardan kurulan teorik çerçeve, baz› ön kabullerin en
az›ndan tart›ﬂmal› olmas›yla beraber, giderek yanl›ﬂ sonuçlara ç›k›yordu. Örne¤in ço¤unluk onay›, sosyalizmin demokrasisinin anahtar kavram› olarak beliriyordu Ama bütün yaz›lar tarand›¤›nda bi-
le, bir iﬂçi s›n›f› tan›m› bulmak mümkün de¤ildi. Üstelik tan›m›
yap›lmayan bu iﬂçi s›n›f›n›n nüfusa göre mutlak bir az›nl›k oldu¤u
ön kabulü ile bir demokrasi teorisi inﬂa ediliyordu. Benzer bir sorun ise, bilimsel sosyalizm tan›m›n›n optik bir kayma ile kavramsal olarak de¤iﬂtirilmesinden kaynaklan›r. Sosyalizm bilimselli¤in
gerektirdi¤i bir ortamda kendi mant›¤›nca yaﬂanabilir bir sistem
olarak tariflenir ve bilimsel üretimin imkanlar› ile sosyalizmin imkanlar› neredeyse eﬂitlenir. Bütün bunlar›n sonucunda ise:
‘Sosyalist demokrasi’ tezi iﬂçi s›n›f›n› mutlak az›nl›k olarak görüp, az›nl›¤›n iktidar olmamas› gerekti¤i dersi ile demokratik devrim formülünü bütün zamanlar için savunulan tek devrim stratejisi düzeyine yükseltmiﬂtir. Bu saptama en önemli etkisini proletarya diktatörlü¤ünün, iﬂçi s›n›f› d›ﬂ›nda da ortaklar›n›n olmas› mant›¤›na varm›ﬂ ve marksist devlet teorisinin yeni türden bir kavran›ﬂ›na ç›km›ﬂt›r. Bir s›n›f partisinin, iﬂçi s›n›f›n›n iktidar›n› hedefleyen öncü partinin; ideolojik birlik ve eylem birli¤iyle tan›mlanan
bir partinin gereklili¤i ise bu noktada tart›ﬂmal› hale gelmiﬂ ve esas
olarak ad› an›lmam›ﬂt›r.
Bugün M. Say›n sözü edilen yaz›lar›ndaki parti savunular›n›n üstüne bir çizgi çekerek kesinlikle Üçüncü Enternasyonal çizgisinden
vazgeçmiﬂ, kendi deyimi ile ‘Üçüncü Enternasyonal çizgisinin gelip t›kand›¤› yerde sorunu ihtilalci sosyalizmin alan›nda çözme’
(bkz. Sosyalizm ve Toplumsal Müc. Ansiklopedisi) iddias›yla ç›kt›¤› yolda, daha önce Avrupa Komünistlerinin u¤rad›¤› baﬂar›s›zl›¤›n bir benzerini yaﬂam›ﬂ ve bu baﬂar›s›zl›¤a bütün bir Kurtuluﬂ’u
ortak etmeye çal›ﬂm›ﬂt›r. Yaz› kurulu sorununda Lenin gibi düﬂünmesine ra¤men Menﬂeviklerden yana tutum alan Plehanov örne¤inde oldu¤u gibi, ortada duran koca külliyata ra¤men, üstünden
atlanamaz dedi¤i ve tarihsel kazan›m sayd›¤› ayr›m noktalar›n› yok
saym›ﬂ, b›rakal›m Menﬂevikleri, anarﬂistleri de dahil etmek yoluyla her türden sosyalizm anlay›ﬂ›n›n bir arada olabilece¤i gibi koca
bir yan›lsamay› paketlemiﬂ ve bu yan›lsaman›n kendisini, Kürt
ulusal kurtuluﬂ mücadelesinin fon oluﬂturdu¤u bir ortamda geniﬂ
150
151
‘SOSYAL‹ST DEMOKRAS‹’
bir Kurtuluﬂçular kitlesine kabul ettirebilmiﬂtir! ‘Sosyalist demokrasi’ tart›ﬂmas› ortaya koydu¤u tezler ve sonuçlar› aç›s›ndan en büyük etkiyi yine Kurtuluﬂ Hareketi üzerinde yapm›ﬂt›r. Hareket –
Parti diyalekti¤i ile ulaﬂmaya çal›ﬂt›¤› komünist iﬂçi partisi hedefi,
yasal ve yasad›ﬂ› yay›nlar›n›n sayfalar›nda tozlanmaya b›rak›lm›ﬂt›r.
Bir plan ve proje bu hedefin gerçekleﬂmesinin olanaklar›n› sa¤layabilecekken, programatik metinlere ulaﬂmak ﬂöyle dursun, oldu¤u
kadar›yla, tezlerin yorumu; politik taktik ve stratejiler aç›s›ndan
nas›l somutlaﬂaca¤›, sonu gelmez bir belirsizli¤e b›rak›lm›ﬂt›r.
Sonuç olarak, Kurtuluﬂ Hareketi’nin politik birli¤ini korumak
ve sürdürmek mümkün olamam›ﬂt›r. Komünist ‹ﬂçi Partisi ise
Kurtuluﬂ Hareketinin geçmiﬂi an›msan›rsa ﬂu anda çok az bir kesimi (esas olarak da Kurtuluﬂ Sosyalist Dergi) taraf›ndan sahiplenilmektidir. Kurtuluﬂ Hareketi’ni ‘sosyalist demokrasi’ tart›ﬂmas›na
sokup buradan devrimcileﬂmeyi, marksizmi ekonomist yorumundan ‘kurtarmay›’ düﬂünenler, ‹kinci Enternasyonal hayaletinin gölgesinde bir partiyi ‘mevzi’ tutmuﬂlard›r. Komünist iﬂçi partisi diye
ç›k›lan yolda baz›lar›m›z›n ulaﬂt›¤› durak ‘Özgürlük ve Dayan›ﬂma
Partisi’ olabilmiﬂtir. Bu durumun kimi ne kadar tatmin etti¤i ve
da¤›lan parti sonras› nas›l dersler ç›kar›ld›¤› bilinmez, ama hangi
yönden yola ç›k›lm›ﬂ olunursa olunsun birbirinden çok farkl› gözükenlerin ortak dura¤› olabilmiﬂ bu partiye, bizim eski yol arkadaﬂlar›m›z›n ‘sosyalist demokrasi güzergah›ndan’ ulaﬂt›klar› kuﬂku götürmez. Sa¤c›l›kta s›n›r tan›mayan baz› eski Kurtuluﬂçular, “TKP
Üzerine” yaz›lar›n›n üstüne basarak, e¤er yaﬂasayd› Zeki Erginbay’›n bile özgürlükçü ve dayan›ﬂmac› partilerinde olaca¤›n› vaaz
edebilecek kadar ileri gidebilmiﬂlerdir. Kusura bak›lmas›n, e¤er yaﬂasayd› Atatürk’ün kendi partilerine üye olaca¤›n› söyleyen burjuva politikac›lar› akla geliyor ister istemez.
KURTULUﬁ
V. I. Lenin, Burjuva Demokrasisi ve Proletarya Diktatörlü¤ü. Sol Yay.
V. I. Lenin, Collected Works (Toplu Eserler), Progress Publishers, Moscow, 1977
F. Engels, Anti-Dühring, Progress Publishers, Moscow, 1978
F. Engels, Anti-Dühring, Sol Yay›nlar›, Ankara, 1977
K. Marx, Fransada S›n›f Savaﬂ›mlar›, Sol Yay›nlar›, Ankara
Mahir Say›n. Komün’den Ekim’e, Ekim’den BugüneSosyalist Demokrasi, Devinim Yay. ‹st. 1993.
Mahir Say›n, Sosyalist Parti Üzerine, Sosyalist SolunBirlik Serüveninden Bir Kesit, Devinim Yay.
Teorik Politik Dergi Kurtuluﬂ
Kurtuluﬂ 2001, 1
Yeni Öncü 17, Ekim 1989, s58
Dünya Solu 8
Popüler Tarih Dergisi 8
‹ﬂçi S›n›f›n›n Komünist Program› ‹çin Temel ‹lkeler
‹sveç ve Finlandiya Sosyal Demokrat Parti Programlar›, TÜSEV, ‹stanbul, 1993
KAYNAKÇA
V. I. Lenin, Proletarya ‹htilali ve Dönek Kautsky, Sol Yay.
152
153
KURTULUﬁ
S›n›fs›z sömürüsüz bir dünya u¤runa sosyalizm yolunda
ortaklaﬂm›ﬂ olman›n rahatl›¤› ile buluﬂtu¤umuz kavﬂakta,
bir iç huzuruna ulaﬂ›yoruz. Çok uzun bir süredir yollar›m›z
ayr› olsa da bu en temel meselede bütün bir Kurtuluﬂçular kitlesi ile ortaklaﬂman›n -üstelik Kurtuluﬂçu olmayanlar da art›s›- huzuru, bu amaçla hangi ad›mlar› ne yöne
do¤ru ataca¤›z sorusuyla karﬂ›laﬂ›r karﬂ›laﬂmaz kaç›yor.
Birleﬂik ve Ço¤ulcu Bir Saplant›:
YASAL PART‹
K
urtuluﬂ gelene¤inin ÖDP içinde on y›l› aﬂk›n bir süredir faaliyet sürdüren unsurlar›, parti teorisi konusunda oluﬂturduklar› yanl›ﬂ tezlerini, pratiklerini kendilerine izah edebilmek kayg›s›yla da olsa savunmay› ne yaz›k ki sürdürmektedirler.
Oysa ki parti deneyimlerinin trajik nihayetinin, do¤ru de¤erlendirme yapmalar›n› art›r›c› bir etki yapmas›n› isterdik. Hangi saiklerle oluﬂmuﬂ olursa olsun, parti konusundaki yanl›ﬂ savunular›n etkisi, sadece bu alanla s›n›rl› kalm›yor, di¤er alanlarda da etkisini gösteriyor. Proletarya partisi konusunun iddia edildi¤i üzere bir dönem (en az›ndan on y›l!) için bile ertelenebilmesi ve Komintern’in
bu konudaki yaz›n›n›n (bu durumda leninizmin) atlan›p, demokrasi anlay›ﬂlar›n›n do¤al sonucu olarak içinde farkl› eylem birliklerine izin verecek bir parti anlay›ﬂ›na ulaﬂ›lmas›, ‘nas›l bir sosyalizm’
sorusuna yan›t oluﬂturma süreci içinde gerçekleﬂmiﬂtir.
“Özgürlük ve Dayan›ﬂma Partisi’nden Yolumuzu Ay›r›yoruz”
baﬂl›¤›nda bir de¤erlendirmeyi kamu oyuna sunan arkadaﬂlar›n,
155
YASAL PART‹
KURTULUﬁ
ileri sürdükleri görüﬂlere de¤inmek, leninist parti anlay›ﬂ› gere¤i
zorunlu olmuﬂtur ve bu nedenle önce k›saca de¤inilen konulardan
ne anlad›¤›m›z› sergilemeye, sonra da aç›klamay› de¤erlendirmeye
çal›ﬂaca¤›z.
mesi halinde, tezinin gerçekli¤e uygunlu¤unun ve do¤rulu¤unun
kan›tlanaca¤›n›, hiç de ﬂaﬂ›rt›c› olmayan bir ﬂekilde ileri sürebiliyor. ÖDP deneyinden “Bütün Kurtuluﬂçular sosyalist demokrasi
zemininde birleﬂin” tezinin do¤rulanarak ç›kt›¤› ileri sürülüyor. Bu
arada sosyalist demokrasi konusunda baz› kuﬂkular da belirmemiﬂ
de¤il. Ama ﬂimdilik hala kuﬂku!
Herkesin ‘her ﬂeyi’ bilmesi gereken bunca yaﬂanm›ﬂ tarihten sonra, bir türden ‘yasal parti’ meselesine tak›l›p kalm›ﬂ arkadaﬂlar için,
bildiklerini düﬂündü¤ümüz baz› temel meseleleri an›msatmak, ve
bu yolla önümüzdeki günlerin ihtiyaçlar› konusunda bir fikir de
biz ileri sürmüﬂ olmak niyetindeyiz.
G‹R‹ﬁ
Bir ev yapmadan önce plan yapman›z gerekir. Son günlerde zorunlu oldu¤u üzere ev yapmadan önce arazinin deprem kuﬂa¤›nda
olup olmad›¤›na bakman›z ve buna göre temel atman›z gerekir. Bizim, birincisi 12 Eylül, ikincisi 1989’da sosyalizmlerin y›k›lmas›
ile baﬂ›m›zdan iki deprem geçti¤i için, evin yap›laca¤› yer, buna
göre temel atma, demirlerini, kiriﬂlerini ayarlama konusunda pek
hata ﬂans›m›z›n olmamas› gerekirken, uyan›k vatandaﬂ›m›z misali
iﬂimize geldi¤i gibi ev yapma gelene¤imiz y›k›lam›yor. Nas›l bir
sosyalizm tart›ﬂmas› yap›l›rken söylendi¤i gibi, ‘daha temeli atmadan, kiremitlerin rengini bile tart›ﬂabiliriz.’ Bu çok do¤ru olmakla
birlikte, bu do¤ruyu kullanmak için erken davran›yor ve temeli atmadan kiremitleri havada, hayali bir yerlere yerleﬂtirmeye çal›ﬂarak, do¤ruyu, ait oldu¤u alanda kullanam›yoruz.Tabii ki kiremitler k›r›luyor. Tart›ﬂ›p karar vermekle, yapman›n, farkl› ﬂeyler ve
farkl› süreçler oldu¤unu nedense kar›ﬂt›r›yoruz.
Bugünlerde, ‘yeniden dergi bürolar›na’ dönmek istemeyen Kurtuluﬂçularla, ‘devrimci bir partinin inﬂas›na giriﬂtiklerinde, etraflar›nda,
böyle bir parti ve böylesi bir mücadelenin taﬂ›y›c› gücü olacak isimlerin saflar›nda var oldu¤unu’ gören Kurtuluﬂçular, yeni bir yasal partiyi
kurmak konusunda ayn› fikirde buluﬂtular. Ama hala nedense bu
iﬂi birlikte yapmak konusunda çekinceleri var! Birlik meselesine,
‘saf’ birlik merkezli bir yaklaﬂ›m›n, nas›l da da¤›t›c› olabilece¤i konusunda bir ders ç›karmak kimsenin iﬂine gelmiyor, ama ‘daha büyük birliklerin’ geçmiﬂ olumsuz derslerin ›ﬂ›¤›nda oluﬂaca¤› inanc›
temcit pilav› gibi önümüze sürülüyor. Herkes deneyin sonuçlar›n›
kendi tezini do¤rulamak için kullan›yor ve tezinin ne kadar hakl›
oldu¤unun ötesinde, deneyin koﬂullar›n›n daha rafine hale getiril156
PROGRAM VE B‹RL‹K
Program bir hedefe giderken elimizdeki yol haritas›d›r. Yol haritas› da kuﬂkusuz arazinin incelenmesi ve yap›s›n›n, da¤lar›n, tepelerin, derelerin, ormanlar›n vs. ç›kar›lmas› anlam›na gelir. Hangi
da¤›n arkas›na gitmek istiyorsan›z ya da hangi görünmeyen köye
ulaﬂmaksa amac›n›z bunun haritas›na sahip olman›z gerekir. Tabii
ki harita okuma ve arazi bilgisine de... Yolunuzun biraz tehlikeli ve
riskli oldu¤unu varsayarsak, birlikte ayn› yere ulaﬂmak için yoldaﬂl›k yapt›klar›n›zla, yol boyunca bir beraberli¤iniz ve bu beraberli¤inizin dayanaca¤› belli prensipler olmak zorundad›r. Birlikte davranmak ve belli bir iﬂbölümü yapmak zorunlulu¤u yol boyunca, ta
ki gidece¤iniz yere kadar sizinle beraber gelecektir.
Komünistlerin programlar›, onlar›n hedefleri olan s›n›fs›z topluma kadar yollar›n› belirten yol haritalar›d›r. Bu nedenle, programlarda, yolda karﬂ›n›za ç›kan her ayr›nt›y› bulamazs›n›z. Bir program
üzerinden yürüyenlere de yoldaﬂ denir. Yoldaﬂl›k eylem birli¤idir.
Önlerine koyduklar› hedefe giderken, birlikte davranmak, program› takip etmek, k›sacas› eylem birli¤i içinde davranmak, bir bütünün iki yüzünü tarif etmek demektir. Eylem birli¤i içinde olmayacaksan›z bir program ç›karmaya, belli bir hedefe ulaﬂmayacaksan›z
eylem birli¤ine gereksiniminiz olmayacakt›r. E¤er böyleyse hiç
157
YASAL PART‹
zahmete girmemek gerekir.
Kuﬂkusuz program da, program›n oluﬂturulmas› da, ne tip eylemlerin gerekli olup olmad›¤› da, her zaman tart›ﬂ›larak karara
ba¤lanmal›d›r. Ama karara ba¤lanan konular, eylem birli¤inin alan›na girer ki, sürekli tart›ﬂ›lacak bir eylemin birli¤inden de söz etmek mümkün de¤ildir.
EYLEM B‹RL‹⁄‹
Eylem birli¤i, ayn› hedefe giden insanlar›n, güçlerini ortaklaﬂt›rmak, karﬂ›lar›ndaki engelleri ve engellemeleri aﬂabilmek için, iradelerini ortaklaﬂt›rd›klar› ve bunu yaparken, ister istemez kendi ‘özgürlük’lerini di¤er yoldaﬂlar› ad›na ba¤lad›klar› bir ortak karar anlam›na gelir. Böylesi önemli ortaklaﬂmalarda herkes istedi¤i gibi
davranma serbestli¤inden, k›sacas› ‘bireysel özgürlüklerinden’, gerçek bir özgürlü¤e ulaﬂmak ve buna uygun bir pratik yaﬂamak için
feragat etti¤inden, haklar›n, yetki ve sorumluluklar›n aç›k ve tan›mlanm›ﬂ olmas› gerekir. Bu da söz konusu program ve eylem birli¤i ekseninde bir araya gelenlerin ortak hukuklar›n›n olmas› anlam›na gelir. Bu, hukuk ekseninde bir araya geliﬂ, bir iﬂleyiﬂ biçimi
ortaya ç›kar›r ki buna da ‘demokratik merkeziyetçilik’ denmektedir.
KURTULUﬁ
“Yaln›zca iﬂçi s›n›f›, burjuvaziyi devirme, kapitalizmi tasfiye ederek
sosyalizmi kurma yetene¤inde oldu¤u gibi, mülksüz iﬂçi s›n›f›n›n
kurtuluﬂu, kendi s›n›fsal konumunu korumas›n›, bir ayr›cal›¤a dönüﬂtürmesini de¤il, bütün s›n›flar›n, dolay›s›yla toplumun s›n›flara bölünmüﬂlü¤ünün kald›r›lmas›n› gerektirdi¤inden, insanl›¤›n kurtuluﬂunun da tek yolu ve olana¤›d›r. Bu aç›dan, s›n›flar›n, devletin ortadan kald›r›lmas› olarak komünizm; iﬂçi s›n›f›n›n varolan toplumdan
baﬂlayan mücadelesiyle, kendisiyle birlikte toplumun tümünü kurtuluﬂa götürdü¤ü bütün bir sosyalist devrim dönemini, kapitalizmin
yerini komünizmin ald›¤› bir toplumsal dönüﬂüm dönemini gerektirir.” (Temel ‹lkeler 1.4)
B‹RLEﬁ‹K, ÇO⁄ULCU VE YASAL PART‹
PART‹
Ayn› hedefe gitmek isteyen herkesin, ayn› yoldan gitmesini düﬂünmek mümkün de¤ildir. Aksi olursa yol çok kalabal›k olacakt›r
kuﬂkusuz! Gidecekleri yerin, hedefin tan›m› noktas›nda ortaklaﬂanlar, buraya nas›l ulaﬂacaklar› konusunda (ideolojik birlik) da ortaklaﬂabilirlerse program birli¤ine ulaﬂ›rlar. Bu birli¤e ulaﬂanlar art›k
kendilerini bir parti olarak tan›mlaman›n önemlice gereklerinden
birini yerine getirirler.
Konumuz co¤rafya olmad›¤›na göre, hedefin s›n›fs›z toplum ve
s›n›fs›z topluma insanl›¤› ulaﬂt›rma iﬂinin de, nihai ç›kar› sonuna
kadar devrimci olmaktan geçen tek s›n›f olan iﬂçi s›n›f›n›n iﬂi oldu¤unu söyleyebiliriz art›k:
Parti birli¤inin, ideolojik temeller üzerinde oluﬂturulan program
ve bu program›n gereklerinin yerine getirilmesi olan eylem birli¤i
demek oldu¤unu, iﬂleyiﬂin ve eylem birli¤inin demokratik merkeziyetçilik ekseninde gerçekleﬂece¤ini tespit edersek yeni bir ﬂey
yapm›ﬂ olmay›z. Tabii yanl›ﬂ bir ﬂey de! Amaç ortakl›¤› olanlar›n
yöntemde ve programda anlaﬂmalar› yeterince (parti aç›s›ndan)
‘birleﬂik’ bir durumdur. Daha fazla birleﬂiklik aramak iﬂi suland›racak, ciddiyeti sorgulatacak kadar tehlikelidir. Ço¤ulculuk aç›s›ndan ise durum ayniyle vakidir. ﬁu noktada söz konusu olan proletarya partisi ise ‘birleﬂik’lik ya da ‘ço¤ulculuk’ için söylenebilecek
ﬂeyler, bizim da¤arc›¤›m›zda oldukça ‘k›t’t›r. Bu s›n›rl› sözleri, birleﬂiklik ya da ço¤ulculuk sözcüklerini yer de¤iﬂtirerek telaffuz etsek de anlamlar› de¤iﬂmez. Ama arkadaﬂlar›m›z bunlar› kulland›klar›na göre biz bir ayr›m yapmaya çal›ﬂal›m.
Burada ço¤ulculuk olsa olsa ‘öcü’ gibi kaç›n›lan ideolojik özdeﬂlik ‘umac›’s›n› hat›rlat›p, ideolojik birlik yapman›n nas›l imkans›z
ve kötü bir ﬂey oldu¤unu; ‘birleﬂik’lik de, ideolojik özdeﬂlikten kaç›nmak gerekti¤ini keﬂfedip, birlik için farkl› türden ideolojilerin
yan yana gelebilece¤ini ve bu nedenle nas›l olsa özdeﬂli¤e ç›kan
‘ideolojik birlik’ten vazgeçilebilece¤ini anlatan kavramlar oluyor.
Her ideoloji son tahlilde bir s›n›fa denk düﬂece¤ine göre, s›n›f uz-
158
159
YASAL PART‹
KURTULUﬁ
laﬂmac›l›¤›n›n nereden ç›kt›¤›n› merak edenler, dönüp savunduklar› parti anlay›ﬂ›na baksalar iyi olur.
S›n›f›n komünizme kadar mücadelesine öncülük edecek partisinin, yasal parti mi yoksa baﬂka türden bir parti mi olaca¤› konusu
ise, birleﬂiklik ve ço¤ulculuk kavramlar› alg› düzeyinde ele al›nd›¤› için karﬂ›m›za yine sorunlar ç›k›yor. ‘Burjuvazi bizi yasad›ﬂ›na itti¤i için, yasad›ﬂ› durumu kabul etmek yanl›ﬂt›r ve yasal olanaklar
sonuna kadar geniﬂletilip mümkünse yasal parti olunmal›d›r’ do¤rusu üzerine, partinin niteli¤i konusu kuruluveriyor. Bu, ‘kedi yük
taﬂ›r öyleyse çimento torbas›n› da taﬂ›r’ demek anlam›na gelir ki,
henüz böyle kedi görülmedi! Yasal parti olmak ya da olmamak
noktas›ndan baﬂlayacak her tart›ﬂma yanl›ﬂ sonuçlara ç›kmaya mahkumdur. Partinin niteli¤ini en temelde, karﬂ›s›na ald›¤› s›n›f›n ve
onun iktidar›n›n cisimleﬂti¤i devletin karakteri belirler ki, iﬂte bu
nedenle en demokratik koﬂullarda bile, partinin esas› gizliliktir. ‹ki
kere iki dört ettikten sonrad›r ki, yasal parti konusu gündeme al›nmal›d›r. Daha önce de¤il.
Fazla uzad› ama aﬂa¤› tükürsen sakal yukar›s› b›y›k. Temel ‹lkeler
konusunda bir eleﬂtiri ya da yorum getirme inceli¤i gösteremeyen
arkadaﬂlara, baz› temel matematik kurallar› unutarak yükse¤ine
kafa yoranlar›n halini an›msatmakta yarar görüyoruz.
‘DEMOKRAS‹ PART‹S‹’
ÖDP ile yollar› ayr›lan arkadaﬂlar›n, ﬂimdilik ayr› yerlerde olsalar da kurmay› düﬂündükleri, ‘birleﬂik, ço¤ulcu ve yasal’ olmas›nda
da hemfikir olduklar› parti, bir tür demokrasi partisi olarak telaffuz edilmektedir.
Türkiye’de demokrasinin k›r›nt›lar›n› ar›yor olmam›z, iﬂçi s›n›f›n›n, Kürtlerin, ö¤rencilerin, gençlerin ve bilcümle muhaliflerin üstünde devlet terörü estirilmesi, iﬂsizlik, yoksulluk, tensikat, özelleﬂtirme ve her türden bask› yasalar›n›n yeniden yeniden daralt›larak topluma giydirilmeye çal›ﬂ›lmas›, faﬂizm tehlikesinin daha bir
imkan dahilinde olmas› ve bilindik durumlar, bütün ezilenlerin,
asgari paydalarda da (asgari laf› bunlara karﬂ› durabilmenin az bir
ﬂey oldu¤u anlam›na gelmez!) olsa bir araya gelmesi ve ortak bir
mücadele hatt› oluﬂturmas› fikrini acil k›l›yor. Böyle bir ihtiyaç olmakla birlikte bu ihtiyac›n nas›l karﬂ›lanaca¤› tart›ﬂmaya muhtaç.
Konumuz bu olmad›¤› için böyle bir gereksinimi duyanlar›n, demokrasi için bir parti kurmalar› fikrine geri dönelim.
Böyle bir mücadelenin de kuﬂkusuz hedefleri ve bir program› olacakt›r. Ama demokrasi mücadelesi dendi¤inde, herkesin bir baﬂka
ﬂey anlad›¤› da bir gerçektir ve bunun üstünden atlamak insan›n
gölgesinin üstünden atlamas› kadar gerçekçidir.
Demokrasi mücadelesi için bir araya gelenler, ilk olarak önlerine
koyduklar› hedefleri içeren ve bunun için de bir eylem birli¤ini gerektiren programlar›n› yapacaklard›r. Eylem birli¤i de yutulmak
için de¤il uyulmak içindir. Komünistler için, demokrasi program›n›n asgari program oldu¤u ve bunun da iktidar› almay› içerdi¤i bilinir. Bu durumda ise asgari program›n demokrasi ve ittifaklar politikas›n› içermesi gerekir. E¤er bunlar yoksa parti birli¤inin yerine ikame edilmeye baﬂlanan bir demokratik birlikten söz edilmeye
baﬂlan›r. Örne¤imizde de olan bundan baﬂka bir ﬂey de¤ildir.
‹ﬂçi s›n›f›n›n iktidar mücadelesi aç›s›ndan de¤erlendirilmesi gereken demokrasi meselesi, bu noktadan uzaklaﬂarak ele al›nd›¤›nda, demokrasi mücadelesinin düﬂünülen öznelerinin da¤›n›kl›¤› ve
kaç›n›lmaz yenilgisi perçinlenmiﬂ olur. Proletarya partisi, ismini,
öncülerinin birli¤ini sa¤layarak iﬂçi s›n›f›n›n her günkü mücadelesi içinde konumlanaca¤› ve bu yolla toplumun önünde öncü olaca¤› için, demokrasi mücadelesinin ve tüm ezilenlerin mücadelesinin
de garantisidir. Bunun d›ﬂ›nda baﬂar›lar, k›smi kazan›mlar, olmaz
de¤il, olur!.. Ama sorunlar ne kadar yak›c› olursa olsun demokrasi
mücadelesi için parti oluﬂturmak ve bunun için de iktidar› hedeflemeyen programlar yaz›p buna da parti program› demek, bir önceki süreçte yaﬂanan ‘birlik için birlik’ yanl›ﬂ›n›n bugüne uzanan
yans›s›d›r.1 Bu durumda bir önceki ÖDP sürecinde ‘yanl›ﬂ bir ﬂeyler’ yapt›klar›n› tespit edenlerin, bu tespitlerinin de, iﬂ olsun düze-
160
161
YASAL PART‹
KURTULUﬁ
yine denk düﬂtü¤ünü düﬂünmek gerekir ki, böyle düﬂünmek istemiyoruz. Ama düﬂünceler de insan akl›ndan sivrisinek gibi kovulamazlar.
halefet edeceklerinde anlaﬂamayanlar, iﬂin özünde, ayr› m›d›rlar?
Bir arada bulunman›n ölçütünü yeni gelinin bir türlü yeme¤in tuzunu tutturamamas› misali ayarlayamayanlar, kocan›n tahammül
s›n›r›yla do¤ru orant›l› bir ölçüt edinmiﬂ olurlar. Malum balay› dönemleri, ad› gibidir! Bu arada bizim eski yol arkadaﬂlar›m›z de¤ilse de, “ilk at›ﬂta on ikiden vurabilenlerin” de oldu¤u görüldü.
Gitti¤i yolda say›s›z yol ayr›m› bulmak zorunda kalan arkadaﬂlar,
belli ki ellerinde yanl›ﬂ bir haritayla dolaﬂ›yorlar. Her kavﬂakta kafalar› kar›ﬂ›yor. Ve tam on kavﬂakta yollar›n› ay›r›yorlar. Biz olsak
ﬂimdiye dokuz do¤urmuﬂtuk! Bu metindeki yol ayr›mlar›ndan en
sonuncusunda hemfikir olmakta yarar var. Çünkü buradan geriye
giderek, yol ayr›m› diye tan›mlanan her bir ayr›m›n, ne tür bir ayr›m oldu¤u ve sahiden mi koftiden mi oldu¤u sorusuna, ‘sahiden!’
yan›t›n› verdiriyor. Yeni bir do¤um sevinci kapl›yor insan›! Geriye
do¤ru saymaya baﬂl›yoruz…
“ÖZGÜRLÜK VE DAYANIﬁMA PART‹S‹’NDEN
YOLUMUZU AYIRIYORUZ” ?!
Bu baﬂl›kla kamuoyuna yap›lan aç›klamada bir grup sosyalist,
ÖDP’yi ele geçiren ÖSP ile yollar›n› ay›rd›klar›n› belirtiyor. Yi¤idi öldür hakk›n› yeme diye bir laf var! Bir kere partiden ‘kibarca’
kovulmuﬂ olundu¤u unutulmamal›. Buna dair bir yan›lsama, aﬂa¤›da görüldü¤ü üzere yaﬂan›lan›n de¤erlendirilmesinde, ‘k›r›lmalara’ neden oluyor. At›lman›n pek sözünün edilmemesinden murat
edilen bu mudur?
Bir yol ayr›m›ndan söz ediliyorsa, kan›m›zca 76 y›l›ndaki ‘yol ayr›m›’n›n (imzac›lar›n ço¤unlu¤u bu yol ayr›m›n›n içindeydi) unutulmuﬂ olmas› gerek. Yol ayr›m› kavram›n›n bu kadar gereksiz kullan›lmas›, kavram›n a¤›rl›¤›n› zamanla eksiltiyor. Üstelik bu sözün
politikada neye tekabül etti¤i de belli ki unutulanlar aras›nda! Ayr›ld›k demekle ayr›l›nsayd›, politika çok net tan›mlara kavuﬂurdu
da biz de rahatlard›k. Kurtuluﬂ, bir yol ayr›m› yaﬂam›ﬂt› ve bunu
da, yutulmas›, tedrisat eyledikleri ço¤ulculuk fikriyat›na ra¤men
hala çok zor olan, “Yol Ayr›m›” adl› belge ile somutlam›ﬂt›r. ÖDP
sonras›, içinde ‘yol ayr›m›’ laf›n›n çokça geçti¤i bu ad› geçen belgenin hükmü, 76 tarihli asl›n›n yan›nda nedir ki, biz bu ayr›ld›k laf›n›n kerametinden emin olal›m. Ayr› durarak ayr› niteliklere ulaﬂ›lsayd›, yetmiﬂ alt› y›l›ndan bu yana tad›ndan içilmez bir ﬂarap
olup ç›kard›k.
Ço¤ulculuk konusunda farkl› olundu¤u ve bir arada durulamayaca¤›n›n teorisinin yap›ld›¤› bu metin, her ﬂeye ra¤men ‘bilinen’ bu
farkl›l›kla daha ne kadar beraber olunabilecekti sorusunun yan›t›n›
havada b›rak›yor. Ayr›ld›k, çünkü ayr›yd›k! Belli ki bir arada bulunamayacak kadar ayr›ym›ﬂlar. Burjuvaziye ve onun siyasal iktidar›na, politik uygulamalar›na, yasalar›na, ‘ne kadar’ ve ‘ne zaman’ mu162
‹ﬂçi s›n›f› ve ezilenlerden yolunu ay›ranlardan yollar›n› ay›r›yorlar!
(Sizin o kötü çocuklarla ne iﬂiniz vard›. Yoksa, kötü çocuk olduklar›n› bilmiyor muydunuz? Bizim mahallenin çevresinden neden
uzaklaﬂt›n›z? Biz art›k ayr› dünyalar›n insanlar› m›y›z? ‹steyen bizim mahalleye istedi¤i zaman geri dönebilir mi? Onlar bu mahalleden çok önceleri göç etmemiﬂler miydi? sorular›n› soracakt›k ki,
tan›d›k bir slogan iliﬂti gözlerimize.
Yaﬂas›n Devrim! Yaﬂas›n Sosyalizm!
Sorular› t›kt›k bo¤az›m›za, slogan vakti, yoldaﬂl›k saatidir.)
“‹ﬂçi s›n›f› ve di¤er tüm ezilenler ya sosyalizm ya barbarl›k ikileminde barbarl›¤a boyun e¤meyecek ve s›n›fs›z-sömürüsüz bir dünya u¤runa sosyalizm yolunda emin ad›mlarla yürüyecektir.” (“Yollar›n› Ay›r›yorlar”)
S›n›fs›z sömürüsüz bir dünya u¤runa sosyalizm yolunda ortaklaﬂm›ﬂ olman›n rahatl›¤› ile buluﬂtu¤umuz kavﬂakta, bir iç huzuruna
ulaﬂ›yoruz. Çok uzun bir süredir yollar›m›z ayr› olsa da bu en temel
163
YASAL PART‹
KURTULUﬁ
meselede bütün bir Kurtuluﬂçular kitlesi ile ortaklaﬂman›n -üstelik
Kurtuluﬂçu olmayanlar da art›s›- huzuru, bu amaçla hangi ad›mlar› ne yöne do¤ru ataca¤›z sorusuyla karﬂ›laﬂ›r karﬂ›laﬂmaz kaç›yor.
Kafam›zdakilerle arkadaﬂlar›n yazd›klar›n› karﬂ›laﬂt›r›yoruz ve onlar›n söyledikleri gibi, “emin ad›mlarla” yürümemiz güçleﬂmeye
baﬂl›yor!
Kuﬂkusuz bizce de, “Devrim anlams›z bir macera, sosyalizm eriﬂilmez bir ütopya de¤ildir!” (agm)
“Üzerinde yaﬂad›¤›m›z co¤rafyada iﬂçi s›n›f›n›n, emekçilerin, ezilenlerin eylemine yol gösterecek bir devrimci sosyalist seçenek acil
ihtiyaçt›r.” (agm) Elbette de, acaba sözü edilen bu ‘devrimci sosyalist seçenek’ ismiyle an›l›nca kendini tan›mlama yetisine sahip midir?
“S›n›f mücadelesine öncülük edecek bir partinin yoklu¤u temel
meseledir.” (agm) Ne kadar da do¤ru? S›n›f mücadelesi, Marx’›n
buldu¤u bir ﬂey de¤il malumunuz. Bu mevzuyu proletarya diktatörlü¤üne kadar geliﬂtirenler, bilimsel sosyalist olabiliyorlar. En
az›ndan Marx öyle diyor. Proletarya diktatörlü¤üne kadar iﬂi götürmeyeceksek, yani iktidar› hedeflemeyeceksek, ne diye proletarya
partisi ad›yla an›lan, herkesin öcü gibi kaçt›¤› ‘vebal›’ bir iﬂe giriﬂelim? Metinde bu var m› diye bak›yoruz ama bir ﬂey görmek ﬂans›m›z olmuyor. Unutulmuﬂ olabilir mi? Yaklaﬂ›k bir söz var asl›nda. “‹ﬂçi s›n›f›ndan, ezilenlerden yana bir seçenek üretmek yerine”
(agm) yanl›ﬂ iﬂler yap›ld›¤›n› söylüyorlar arkadaﬂlar. Demek ki arad›¤›m›z yan›t “seçenek üretmek” oluyor. Burjuva partileri de, iﬂçi
s›n›f› ve ezilenlerden yana çok de¤iﬂik seçenekleri oluﬂturmak zorunlulu¤unda ya da tam tersi tercihinde olabilirler. Tarih bunun örnekleri ile dolu. Ayr›ca, bu seçenek üretme iﬂini biz yapacaksak, iﬂçi s›n›f›na ne iﬂ kalacak? Çoktan seçmeli sorular› m› yan›tlayacak?
‹ﬂçi s›n›f›n›n üretilecek seçeneklere de¤il de iktidara gereksinimi
oldu¤u seçene¤i, sosyalizm, Marx-Engels çizgisiyle beraber ‘bilimsel’ s›fat› kazand›¤›ndan bu yana, komünistler aç›s›ndan ‘tek’e inmemiﬂ miydi? ‹ﬂçi s›n›f› ve ezilenlere seçenek üretmek isteyenler,
iﬂçi s›n›f›na seçenek üretmeden önce yapmalar› gereken tek do¤ru
tercihin, bilimsel sosyalizmin iﬂçi s›n›f›n›n tek seçene¤i oldu¤u
gerçe¤inde karar k›larlarsa, bir sonraki maddede suçlad›klar›
“üçüncü yolcular”dan kendilerini gerçekten ay›rma ﬂans›na kavuﬂurlar.
164
165
“Üçüncü yol”culardan yollar›n› ay›r›yorlar!
(Ama bu ayr›l›k, ﬂiddetli bir aﬂk yaﬂamad›¤›n›z anlam›na gelir
mi?)
“ÖDP’de yaﬂanan çat›ﬂman›n özü; burjuva sol liberalizminin
program›yla, ÖDP aras›na kesin çizgi çekmek isteyenlerle, buna
itiraz edenler aras›ndaki bir mücadeledir.” (agm)
Burjuva sol liberalizminin program›yla, ÖDP aras›na kesin çizgi
çekmek isteyen arkadaﬂlar aras›nda, temelden teorik bir ayr›m oldu¤u anlam›na geliyor bu sözler. Peki öyle midir?
“… her politik sorunda bu temel ayr›ﬂma derinleﬂerek büyümüﬂtür: Devrimci sosyalistlerin net tutumlar ortaya koydu¤u, Avrupa
Birli¤i, özelleﬂtirmeler, Kürt sorunu, mevcut hükümet ve MHP
karﬂ›s›nda tutum, F Tipi Cezaevleri, ekonomik kriz, ABD önderli¤inde yürütülen Afganistan savaﬂ› ve nihayet emperyalist metropollerin önümüzdeki dönemde Orta Do¤u’ya iliﬂkin planlar› ile
Türkiye’ye biçilen rol sorunlar›nda” (agm) ve sürdürülebilir konular…
“‘Özgürlükçü Sosyalizm’ Platformu temsilcileri ve Ufuk Uras,
partinin sosyalist ve s›n›fsal yönelimini bilinçli olarak buland›rm›ﬂ,
“üçüncü yol”culukla baﬂlayan ve giderek sol liberalizme boyun
e¤en bu çizgiyi, ‘21. yüzy›l sosyalizmi’ aldatmacas›yla uygulamaya
çal›ﬂm›ﬂlard›r.” (agm) Sorunun kayna¤›n› bizim gibi d›ﬂar›daki insanlara m› böyle anlat›yorsunuz (yani bir çeﬂit politika m› yap›yorsunuz?) yoksa gerçekten böyle mi düﬂünüyorsunuz? ÖDP’deki egemen kesimin, “üçüncü yolculukla baﬂlayan ve giderek sol liberalizme boyun e¤en” bu çizgiyi zamanla m› oluﬂturdu¤unu düﬂünüyorsunuz? Öyleyse çok ac›. Örne¤in Ufuk Uras özelleﬂtirmeler karﬂ›-
YASAL PART‹
KURTULUﬁ
s›nda önceden net bir tutum tak›n›yordu da bu tutumu zamanla m›
bozuldu? Sorular art›r›labilir. Kürt meselesi konusunda DevYol’un do¤ru bir tutumu vard› da sonradan m› üçüncü yolcu olundu vs. gibi… ‹nsan›n dudaklar›ndan “ben hiç yaﬂamad›m ki” ﬂark›s› dökülüveriyor. Hayret ki hayret! Biz çok aptal m› gözüküyoruz yoksa? Öyle de¤il oysa ki. ‹zah edelim.
Y›llarca SHP’de tedrisat eyleyen Dev-Yol’cular›n önemli bölümü
ile birlikte oluﬂturdu¤unuz partinizde, sizi partiden atan çizgi,
SHP’de bu atma iﬂini esas sosyal demokratlara uygulayamad›¤› ve
sizi saf buldu¤u için birlikte bir parti kurabildiniz. Semeri de s›rt›n›za vurdunuz. Sol liberalizmin Türkiye temsilcisi ‘Birikim’ dergisinin 1980 öncesi de Dev-Yol’un ak›l hocal›¤›n› yapt›¤›n›, bu çizginin ideolojik g›das›n›n önemli bir bölümünü bu kaynaktan sa¤lad›¤›n›, sa¤›r sultan duydu. Duyuranlar›n aras›nda Kurtuluﬂ da
vard›. Siz o ara neyle meﬂguldünüz? ﬁimdi s›ralamay› düzeltebiliriz. Üçüncü yolculuk üzerinden sol liberalizme ulaﬂmad› DevYol’cular. Sol liberal olduklar› için politik konumlan›ﬂlarda üçüncü
yolculu¤u seçtiler. Hani bizim literatürde küçük-burjuva sosyalizmi diyorduk ya, arkadaﬂlar o kategoriye giriyorlard›, ﬂimdi ç›k›yorlar. Sanmay›n ki bundan sonra da üçüncü yolculu¤a devam edecekler. ﬁimdi politikada bir taraftan yana çekinmeden tav›r alabilirler.
Kuﬂkusuz ki bu taraf iﬂçi s›n›f›n›n yan›nda de¤il karﬂ›s›nda olacak,
ezilenlerin yan›nda gibi duran sözleri de bol bol kullanmay› sürdürecektir. Daha kand›r›lacak çok kitle var. Siz kendinizi feda edilmeyecek kadar ‘kitle’ mi sand›n›z? Dev-Yol’cular dereyi geçerken (haz›r partiye kurulurken) at de¤iﬂtirilmez laf›na uygun davrand›lar.
Marksizm-leninizmi kullanmad›klar›ndan atasözlerini kulland›lar.
Marksizm-leninizmi bildiklerini sananlar da atasözlerini küçümsediler. Olan bu. Ama bir atasözü daha var ki bu metni okuyunca insan›n diline geliveriyor! Üzüm üzüme baka baka …
Yukar›da say›lan konularda sol liberallerin üçüncü yolcu politikalar›n›n karﬂ›s›na, iﬂçi s›n›f›n›n politikalar› diye bir politika m›
koyuldu ki, sol liberal anlay›ﬂla aralar›na ayr›m koyduklar›n› ileri
sürüyorlar arkadaﬂlar. Sol liberalizmi tan›mlamaktan uzak (o, kendilerini atana kadar da ayr›lamayan) insanlar›n, onunla aras›na kesin bir çizgi çekmesini beklememek gerekir. Gerçi, onlar sadece
yollar›n› ay›rd›klar›n› söylüyorlar. Neyse biz devam edelim.
166
167
ÖDP’yi tasfiye edenlerden yolumuzu ay›r›yoruz!
(ÖDP’den de¤il, onun ilk program ve tüzü¤ünden de¤il, bunlar› felç edenlerden yollar›n› ay›r›yorlar. Kör ve kötürümsün ama aﬂk›m›z devam ediyor. Biz de ﬂapka ç›kar›yoruz bu aﬂk karﬂ›s›nda.)
Bu durumda ÖDP’nin iyi bir ﬂey oldu¤u ve bunu anlamayanlar›n onu kötü kulland›¤› söyleniyor. Geçelim.
Devrimden yolunu ay›ranlardan yollar›n› ay›r›yorlar!
(‹yi ediyorsunuz devam edin. Bakal›m nereye ç›kacaks›n›z. Biz
takip ediyoruz.)
“ÖSP, böyle bir takti¤i, parti içi devrimci sosyalist güçleri izole
ve tasfiye etmeden uygulayamazd›. O nedenle ortada hiç bir “disiplin, tüzük ya da hukuk ihlali” olmad›¤› halde, politik ve ideolojik
çizgisinin kaç›n›lmaz sonucu olarak 2. Konferansta “parti içi particiklere hay›r” slogan›yla, SEP’e karﬂ› savaﬂ açt›. Böylece, partinin
politik bak›mdan sa¤a kay›ﬂ›na, örgütsel bak›mdan tasfiyecilik eﬂlik etti.” (agm)
Evet ayniyle vaki, böyle oldu. Zaten burjuva politikas› böyle yap›l›r. Kaç y›l SHP’de çal›ﬂm›ﬂ insanlarla aﬂ›k atabilece¤inizi mi düﬂünüyorsunuz? Örne¤in biz sizinle atamam›ﬂt›k. (Kurtuluﬂ gelene¤inden olmayanlar› tenzih ederiz!) ÖDP egemen kesimi, daha sa¤›ndakilerle buluﬂmak için, daha ‘sol’undakileri tasfiye etti. Olan
budur! Do¤ru da insan›n akl›na eski günler geliyor. Eski dediysek
o kadar da eski de¤il biraz zorlarsan›z an›msars›n›z. BSA-BSP-ÖDP
çizgisine, bu sa¤c›, sivil toplumcu, reformist bile olamayan, burjuva sol liberal çizgiye, geçmiﬂin anl› ﬂanl› Kurtuluﬂ’unu çekebilmek,
kim bilir ne k›vrak politik manevralar gerektirmiﬂtir sizin için ?
Devrim, iktidar, s›n›f iktidar›, demokrasi, parti konular›nda birik-
YASAL PART‹
miﬂ külliyata ra¤men, sizin bu sol liberal çizgiyle ‘buluﬂman›z’ hiç
de kolay olmam›ﬂt›r. Bunlara karﬂ› ç›kanlarla yollar›n›z› ay›r›p yeni
aﬂk›n›za kavuﬂmak için ne dolaplar çevirmiﬂsinizdir. Neyse biz
bunlar› unuttuk! Ama iﬂte sizin baﬂ›n›za gelince üzülmüﬂsünüzdür
diye söylüyoruz. Naz›m’›n dedi¤i gibi yirminci yüzy›lda en fazla ne
kadar sürüyordu ki aﬂk yaras›, yirmi birincide ne sürsün? Olmad›.
“Aﬂk›n ve Devrimin Partisi”nde aﬂk bitti devrim kald›. Kirlenmiﬂ
bir devrim.
Sol liberalizme yelken açanlardan ve sosyalistlerin birli¤ini
bozanlardan yollar›n› ay›r›yorlar!
(Biz de komünistlerin birli¤ini bozanlardan yolumuzu ay›rm›ﬂt›k. An›msay›n.)
“Kimilerinin bu birlik deneyini ‘zay›fl›¤›n ürünü’ olarak de¤erlendirmesi, bizzat bunu söyleyenlerin “saf kan” partileriyle birlikte, zay›fl›ktan bir türlü kurtulamad›klar› gerçe¤i taraf›ndan yalanlanm›ﬂt›r.
Bugün partide darbe yapanlar›n sözcüleri, kuruluﬂ süreci boyunca ÖDP’yi “sosyalistlerle sosyalist olmayanlar›n partisi” olarak tan›mlamakta ›srar etmiﬂlerdir. Bir çok sosyalist bu ›srar›, “kapsay›c›
olma ve kitleselleﬂme” kayg›s› olarak yorumlam›ﬂt›r. Bu tan›ma itiraz edenler ise sonuçta programa bir dizi çekinceyle sosyalist hedef
eklenmesi karﬂ›s›nda uzlaﬂmay› kabul etmiﬂtir.” (agm)
Uzlaﬂmay› kabul edenlere, Zeki Erginbay’›n bir sözü ile yan›t
vermek gerekiyor. “‹ki kere ikinin beﬂ etmedi¤ini ispatlama ilkelli¤i ile u¤raﬂt›r›yorlar bizi”. Orwell’in 1984 roman›nda, iki kere
ikinin beﬂ etti¤ini söyletmeye çal›ﬂan iﬂkencecilere direnen adam
gibi hissediyoruz kendimizi. Bize de kendinize de iﬂkence etmeyin.
Siz, bu sözünü etti¤iniz, sol liberalizmin “sosyalistlerle sosyalist olmayanlar›n partisi” olma ›srar›n› yanl›ﬂ de¤erlendiren, “bir çok sosyalist” aras›nda m›yd›n›z, yoksa uzlaﬂmay› kabul edenlerden misiniz? Orwell’›n kahraman› gibi size de mi iﬂkence yapt›lar? Yoksa
aﬂk ac›s›n› iﬂkenceyle mi kar›ﬂt›rd›n›z?
168
KURTULUﬁ
Tasfiyecilerden ve ellerini kirletmeye haz›r olanlardan yollar›n› ay›r›yorlar.
(‘Yollar›m›z burada ayr›l›yor, art›k birbirimize iki yabanc› gibiyiz’den de öte)
“ÖDP’den devrimci, kitlesel sosyalist iﬂçi-emekçi partisi yarat›labilir mi? Bütün bunlara ra¤men ÖDP’de “hala yap›lacak bir ﬂeyler” oldu¤u söylenebilir mi?” (agm) Bu sorulara yan›t olumsuz veriliyor. Bizim fark›m›z bu sorular› bugün sormuyor, ta baﬂlang›çta
soruyor, net olarak ‘hay›r’ yan›t›n› vermiﬂ olmam›zda. Arada böyle
bir fark var!
“Ufuk Uras ve arkadaﬂlar› ÖDP’den ço¤ulculu¤u ç›kartm›ﬂ, bu
kötü aritmetik iﬂlemin sonucu olarak eﬂit iﬂaretinden sonra geriye
s›f›r rakam› kalm›ﬂt›r.” (agm)
ÖDP’den ç›kart›lan eski yol arkadaﬂlar›m›z, bunu ço¤ulculu¤u
temsil ettiklerini söylemek için kullan›yorlar. ÖDP’den ç›kart›lan
ço¤ulculuk ile at›lan Kurtuluﬂçular ve di¤erleri eﬂitli¤i, ac› bir eﬂitliktir. Arkadaﬂlar›n kendilerini ço¤ulculukla eﬂitlemeleri, kendilerini zenginleﬂtirmiyor, hayli fakirleﬂtiriyor. Tabii ki marksizmden
yana!
Monolitik parti özlemcilerinden yollar›n› ay›r›yorlar.
“Partinin tek kazan›m› olan ço¤ulculuk ilkesi, Tüzük Konferans›nda bir “darbe”yle ortadan kald›r›lm›ﬂt›r. Geriye art›k bizi ilgilendirmeyen bürokratik merkeziyetçi partiden baﬂka da bir ﬂey kalmam›ﬂt›r.” (agm)
Bu monolitik parti meselesinin ideolojik özdeﬂlik demek oldu¤unu, özdeﬂli¤in de, ideolojik birli¤e karﬂ› bir tan›m oldu¤unu, hiç
bir parti program›nda “özdeﬂlik” savunulmad›¤›na göre, monolitiklikle kastedilenin aç›k ve net olarak “ideolojik birlik” ve program birli¤i oldu¤u aç›kt›r. Bu durumda karﬂ›ya al›nan “demokratik merkeziyetçilik” ilkesidir. Demokratik merkeziyetçilik meselesinin esas›, aç›kça söylenmelidir ki, ‘merkeziyetçilik’tir. Merkezi169
YASAL PART‹
KURTULUﬁ
yetçili¤in nas›l bir merkeziyetçilik oldu¤u, ‘demokratik’ s›fat› ile
belirtilir. ﬁimdi siz ad›n› anmadan, ideolojik birli¤e, program birli¤ine, eylem birli¤ine karﬂ› ç›k›yorsunuz ve leninist kal›yorsunuz
da, Dev-Yol’cular, eylem birli¤ini savundular diye merkeziyetçili¤i
bürokratlaﬂt›rm›ﬂ m› oluyorlar. Sol liberalizm bal gibi de ço¤ulcudur! Ama ço¤ulculu¤un içinde, merkeziyetçili¤i uygulamayacak
kadar liberal de¤il!
mak yoluyla olsa da) ayr› durman›n yanl›ﬂ bir durum oldu¤unu
söylemiﬂ oluyor ve bu söyledikleri ile de ÖDP’nin öyle ço¤ulculuktan falan de¤il, basbaya¤› zay›fl›ktan kuruldu¤unu itiraf etmiﬂ oluyorlar.
“Nas›l k›zabiliriz ki, onlar bizi Marx, Engels ve Lenin ö¤retisinden sapmakla, küçük burjuva ideolojisinin etkisinde kalmakla suçlam›yorlar.” (agm) Onlar suçlam›yorlar diye bu suçlamay› hak etmedi¤iniz anlam›n› ç›kartmay›n. Metin boyunca s›n›f iktidar› olarak proletarya diktatörlü¤ü, bunun arac› olarak da proletarya partisi sözü edilmiﬂ de¤il ve hal böyleyken, insan›n akl›na, hani sapma
dememeye zorlansak da, “küçük-burjuva ideolojisinin etkisinde
kald›¤›n›z” düﬂüncesi gelip yerleﬂiveriyor.
Kendi sa¤›ndan medet umanlardan yollar›n› ay›r›yorlar.
(Ey gidi günler! Rüya m› görüyoruz? Kendi sa¤›ndan medet
umanlar kim? Siz mi onlar m›? Yolunuzu ay›rd›klar›n›z asl›nda solcu da, tek hatalar› kendi sa¤lar›ndan medet ummalar› m›? Yoksa
kendileri sa¤c› de¤il mi? Öyleyse kap›dan at›lsan›z da bacadan girin. Her kafas› kar›ﬂan solcuyu sa¤c›lara teslim edersek, bizim sizinle u¤raﬂmam›z› nas›l aç›klayaca¤›z?)
“ÖDP’nin alt› y›ll›k ömründe ço¤ulculuk ilkesini ç›kartt›¤›n›z
zaman geriye hiç, ama hiç bir ﬂey kalmad›¤›n› ﬂaﬂk›nl›kla görebilirsiniz.” (agm)
Ço¤ulculu¤un bir kez daha demokratik merkeziyetçili¤in karﬂ›s›na koyuldu¤unu görüyoruz. Eylem birli¤i, program gibi konularda bu leninist ilkenin asl›nda yeterince ço¤ulcu olmad›¤›, parti birli¤ine içerilmesi gereken güçleri, fikirleri, politikalar› içeremedi¤i
saptamas› ç›kar bu durumdan ki, durumun kendisi vahimdir.
“18 Nisan ‘meydan muharebesi’nde elde ettikleri binde sekizlik
zaferin ‘gücüyle’, partinin yar›s›ndan ‘kurtulma’ ça¤r›s› yapmalar›
onlara karﬂ› k›zg›nl›k bile de¤il, istihza ve küçümseme duygusundan baﬂka hiç bir duygu do¤urmamaktad›r.” (agm)
Daha önceki maddelerde iddia edildi¤i ve bize iki kere ikinin beﬂ
etmedi¤ini ispat yükü getiren bir iddia ç›km›ﬂt› karﬂ›m›za. ÖDP
zay›fl›ktan kurulmad›, ço¤ulculuk anlay›ﬂ› do¤rultusunda kuruldu.
Kim anlaﬂm›ﬂt› ki bu anlay›ﬂta? Yaklaﬂ›k olarak ‘al›nan oylar›n küçüklü¤üne ra¤men, ne cüretle kendilerini partiden atabildikleri’
sorusunu egemen kesime soran arkadaﬂlar, bu kadar zay›fken (at›l170
Tarihsel-siyasal kazan›mlar›m›z› yok etmek isteyenlerden yollar›n› ay›r›yorlar.
(‹kinci Enternasyonal’den kopuﬂ tarihsel bir kazan›m m›d›r? Bolﬂevik-Menﬂevik ayr›m›, Üçüncü Enternasyonal’in temelini oluﬂturmaz m›? Menﬂeviklerle Bolﬂeviklerin bir arada olduklar› RSD‹P,
‹kinci Enternasyonal’in üyesi de¤il midir?)
“‘ÖDP’nin Türkiye sosyalist hareketine katk›s› ve hizmeti nedir?’
sorusuna ‘ço¤ulculuktur’ yan›t›n› vermek hiç kuﬂkusuz az ﬂey de¤ildir. ÖDP’nin alt› y›ll›k ömründe daha ilk günden baﬂlayarak,
hepimizin övünçle ilan etti¤imiz vazgeçilmez bir ilkeyi yaln›zca
Türkiye sosyalist hareketine de¤il, hatta kendi özgünlü¤ü içerisinde uluslararas› iﬂçi hareketine taﬂ›nmas› yönündeki katk›m›z› unutursak, kendimize haks›zl›k etmiﬂ oluruz.” (agm)
Büyük iddia. Ama öncesinde de ço¤ulcu oldu¤unuzu savlad›¤›n›z ve ﬂimdi ÖDP’den geriye bir ﬂey kalmad›¤›n› düﬂündü¤ünüze
göre bu iddiay› ileri sürmeden önce düﬂünseydiniz ya!
“ÖDP’nin ‘ço¤ulculuk’ ilkesini, (yani demokratik merkeziyetçili¤in en geliﬂkin biçimi olarak parti üyelerine tart›ﬂma ve farkl› görüﬂlere örgütlenme hakk› tan›yan bu parti içi demokrasinin en yaﬂamsal ilkesini) b›y›k alt›ndan gülümseyerek karﬂ›layacaklar›n› bi171
YASAL PART‹
KURTULUﬁ
liyoruz.”2
Bu iddia, leninizmden sapma de¤ilse bile onun tahrifat› say›lmaz
m›? Oysa ki arkadaﬂlar teorideki tahrifat› tarih bilgisine kadar uzatmak ve kendilerine oradan destek aramak zorunda kald›klar›na göre sapm›ﬂ olabileceklerini düﬂünseler iyi olur. Bu kadar çok yol ayr›m› yaﬂayanlar›n baﬂ dönmesi yaﬂamas› ihtimali yüksektir. Ama
“Oysa ki, Leninist parti Büyük Ekim Devrimi’ni ço¤ulcu bir parti
olarak zafere ulaﬂt›rm›ﬂt›r. Kendisine örgütlü olarak muhalefet
edenleri tasfiye etmek ﬂöyle dursun, 7 Kas›m ayaklanmas›ndan bir
kaç gün önce ayaklanma tarihini bas›nda aç›klayan ‘devrim muhaliflerini’ bile tasfiye etmeyen büyük devrimci, Vladimir ‹liç Lenin’dir.” (agm) diyebilenlerin iyi niyeti de tart›ﬂma konusudur ne
yaz›k ki! Lenin ve leninist parti anlay›ﬂ› yalanc› ﬂahit tutulduktan
sonra iﬂ Ekim Devrimine kadar geniﬂletilebiliyor.3
“ÖDP, ço¤ulculuk ilkesini, burjuva plüralizminden de¤il, Ekim
Devrimi’nden esinlenerek benimsemiﬂtir.” (agm)
Bu kadar tahrifat neden yap›lm›ﬂt›? Partinin içinde farkl› fikirlerin örgütlenme özgürlü¤ü oldu¤u ve bunun da farkl› eylem birlikleri anlam›na gelece¤i mant›ken ç›kmaz m›? Ço¤ulculuk tezinin
içine, tek eylem birli¤i s›¤maz. Neden, birilerinin yapt›¤› ve size
de yapt›rmaya çal›ﬂt›¤› gibi, “demokratik merkeziyetçili¤in en geliﬂkin biçimi olarak parti üyelerine tart›ﬂma ve farkl› görüﬂlere örgütlenme hakk› tan›yan bu parti içi demokrasinin en yaﬂamsal ilkesini” (agm) farkl› eylem birliklerine kadar getirmiyor, uçurumun
kenar›na gelmiﬂ gibi irkilerek geri çekiliyorsunuz? Bu kadar tahrifattan sonra nas›l oluyor da “ÖDP’nin kuruluﬂ aﬂamas›nda, ‘ço¤ulculuk’ ilkesini suland›ran, onu partinin eylem birli¤i ilkesinden
ay›ran, ‘tembellik hakk›’ gibi derin felsefi kavramlar› ‘kaytarmac›l›k’ derekesine indirenler olmuﬂtur” (agm) deyip, sanki bir program ve bu eksende bir eylem birli¤i savunuyormuﬂ gibi yap›yorsunuz? Tembellik hakk›n› olumluyorsunuz da, abart›lmas›na m› karﬂ›s›n›z? Tembellik hakk› eylem birli¤ini bozmuyor da abart›lmas›
m› bozuyor?
ÖDP tüzü¤ündeki ilgili maddede aç›kça, “partide, program ve
tüzük zemininde eylem birli¤i esast›r. Kararlar›n uygulanmas›na
kat›lmak gönüllülük esas›na dayan›r. Ancak karara kat›lmayanlar,
karﬂ› eylem örgütleyemezler” diye yaz›yor ve de siz bu ÖDP’ye sahip ç›k›yorsunuz. Ama yollar›n›z› ay›rd›¤›n›z› belirtti¤iniz metinde, eylem birli¤i sözünü a¤z›n›za almadan ima ediyorsunuz. Çekindi¤iniz ne var ki? Bu kadar çok gemiyi yakt›ktan sonra...
172
173
ÖDP olmayan ÖDP’den yollar›n› ay›r›yorlar!
(Bu bölümde, 1997 tarihli, ‘ÖDP ve Parti’ broﬂürümüzden yararlan›lm›ﬂt›r! Allah söyletmediyse -elhamdülillah materyalistiz- do¤ru say›l›r.)
“Genel olarak bir partinin resmi program›n›n, o partinin hareketlerinden çok daha az önemli oldu¤u do¤rudur. Ama yeni bir program, herkesin gözü önünde yükseklere çekilen bir bayrak gibidir ve herkes parti hakk›nda karar›n› buna göre verir.” (Engels, “Bebel’e Mektup”, 1875)
Biz ÖDP’nin ilk kuruluﬂunda karar›m›z› buna göre vermiﬂtik ve
bu program›n, liberal sosyalist bir program oldu¤unu ifade etmiﬂtik. Acaba siz bu program›n oluﬂumuna katk›da bulunanlar olarak
bu program› hala devrimci bir program olarak görüyor musunuz
ki, yolunuzu esas olarak ÖDP’ den de¤il, ÖSP’nin ele geçirdi¤i
ÖDP’den ay›r›yorsunuz.
Tüzü¤ünde ve program›nda “Özgürlük ve Dayan›ﬂma Partisi,
özgürlükçü, özyönetimci, enternasyonalist, demokratik planlamac›, do¤ainsan hedeflerini yeniden tan›mlayan, militarizm karﬂ›t› ve cinsiyetçi olmayan bir sosyalizm do¤rultusunda, sermaye güçlerinin egemenli¤ini, emperyalizmin tahakkümünü ortadan kald›rarak, emek güçlerinin siyasi iktidar›n›n kurulmas›n› amaçlar.” diye yaz›yordu.
Anlaﬂ›lmaz olan, “sosyalizm do¤rultusunda, sermaye güçlerinin egemenli¤ini, emperyalizmin tahakkümünü ortadan kald›rarak, emek güçlerinin siyasi iktidar›n›n kurulmas›n› amaçlar”ken, bunu kapitalizmin
burjuva devletini y›kmadan nas›l becerecektiniz.
Birincisi, amaç maddesinde kapitalizmin sözünü etmeyerek he-
YASAL PART‹
KURTULUﬁ
defe, yani sosyalizme, emperyalizmin tahakkümünün yan› s›ra “sermaye güçlerinin egemenli¤ini” ortadan kald›rma yoluyla varaca¤›ndan,
sermaye güçlerinin(!) kendisini ve devletini ortadan kald›rmadan,
egemenli¤ini ortadan kald›rmaktan bahsetmek neyin nesi oluyor.
Program-Tüzük’ün Mücadele Ekseni ve Talepler bölümünde “Bu
hedef do¤rultusunda kapitalizmin s›n›rlar›n› bugünden aﬂmaya
yönelen bir eylem ve mücadele plan›na sahiptir.”(abç) deniyordu. Sosyalizm hedefine, kapitalizmin s›n›rlar›n› bugünden aﬂmaya yönelerek ulaﬂmak, her marksistin kolayca bilebilece¤i gibi reformcu
ve sivil toplumcu bir pland›r.
Büyük Kongre kararlar›n›n Toplumsal ‹htiyaçlar ‹çin Bir Ekonomi bölümünde de ayn› ﬂekilde “ÖDP, bugün, kapitalizmi aﬂma nihai
perspektifine ba¤l› kalarak...” deniyordu. Nihai hedef kapitalizmi aﬂmaksa, burjuva devlet ayg›t›n› zora dayal› bir devrim ile ele geçirip
parçalamadan ‘kapitalizmi aﬂmay›’ baﬂarabilir miydiniz bilemiyoruz ama, bu yolla sosyalizme ulaﬂmak bilimsel sosyalizme göre
mümkün de¤il.
Lenin’in deyiﬂiyle, “Yaln›zca s›n›flar savaﬂ›m›n› kabul eden biri,
bundan ötürü bir Marksist de¤ildir; henüz burjuva düﬂüncesinin, burjuva
politikas›n›n çerçevesinden ç›kmam›ﬂ biri olabilir. Marksizmi s›n›flar savaﬂ›m› ö¤retisine indirgemek, onun kolunu kanad›n› k›rpmak, bozmak,
onu burjuvazi için kabul edilebilir bir ﬂeye indirgemektir. S›n›flar savaﬂ›m›n›n kabulünü, proletarya diktatoryas›n›n kabulüne dek geniﬂleten kiﬂi bir Marksisttir ancak.” (Lenin, Devlet ve ‹htilal, s. 45)
ÖDP’nin, genel olarak, iﬂçi s›n›f›ndan de¤il de ‘emek’ten, ‘emek
güçleri’nden, dolay›s›yla da ‘eme¤in iktidar›’, ‘emek güçlerinin iktidar›’ndan bahsediyor olmas› dolay›s›yla acaba haks›zl›k m› ediyoruz diye düﬂünülebilirdi. Ama, iﬂ sosyalizmi hedeflemeye gelince,
ÖDP’nin, zaten burjuva politikas›n›n çerçevesinden ç›kmam›ﬂ bir
liberal sol, sivil toplumcu politik hatta sahip olmad›¤›n› kim iddia
edebilirdi ki.
‹ﬂçi s›n›f›n›n iktidar› de¤il de, ‘emek güçlerinin iktidar›’, ‘eme¤in iktidar›’ gibi anti-bilimsel kavramlara sahip olman›n yan›nda,
Kongre kararlar›ndaki Halk Sarmaﬂ›¤› bölümünde, ‘sosyalizm do¤rultusunda emek güçlerinin iktidar›n›’ hedefleyen “ÖDP için as›l
büyük siyasal görev, ... büyük kitleleri eme¤in özgürleﬂmesi fikrine kazanmak”; Militarizmin Tasfiyesi bölümünde, “...eme¤in kurtuluﬂu için
mücadelenin...” gibi bol miktarda belirlemeler de vard›. Buna iliﬂkin
yan›t›, Gotha Program›ndaki Lassalle’c› belirlemelere iliﬂkin de¤erlendirmesinde, Engels’e b›rakal›m: “...‘eme¤in kurtuluﬂu’ üzerine bir
sürü gevezelik, oysa ancak iﬂçi s›n›f›n›n kurtuluﬂu söz konusu olabilir, ﬂu
anda eme¤in kendisi gere¤inden fazla özgürdür.” (Marx-Engels,
Gotha ve Erfurt Programlar›n›n Eleﬂtirisi, s. 65)
ÖDP’nin kendine biçti¤i en önemli misyonlardan biri de “siyasetin toplumsallaﬂmas› için”, “siyasetin toplumsallaﬂmas› yönünde” bir faaliyetlilikti. Bu da Marksizmin devlete bak›ﬂ›n›n çarp›t›lmas›ndan
kaynaklanmaktad›r. Zaten kapitalizmde burjuvazi, iktidar›n›, siyaseti toplumsallaﬂt›rarak kurmuﬂ ve korumaktad›r. Partiler, seçimler,
genel oy hakk› vb. de buna tekabül eder ki, bugün burjuvazi, iﬂçi s›n›f› ve emekçilerin de içinde yer ald›¤› geniﬂ kitlelerin siyaseten r›zalar› ile iktidar›n› sürdürmektedir. E¤er burjuva devlet zorla ele
geçirilip paramparça edilmeden, iﬂçi s›n›f› ve emekçilerin, bugünden, bu devlet biçimleniﬂi içerisinde ‘söz, yetki ve karar’ haklar›n›
kullanmalar› anlam›nda bir ‘siyasetin toplumsallaﬂmas›’ndan bahsediliyorsa -anlaﬂ›lan öyle-, bu durumda ‘kapitalizmi aﬂarak’ iktidara
ulaﬂma fikri, kesinkes bilimsel sosyalizmin d›ﬂ›nda bir fikirdir.
Baz›lar› ve yine baz› ÖDP’liler bu durumu burjuva yasall›¤›na
karﬂ› bir ‘takiye’ olarak de¤erlendiriyorlard›. Ama özellikle marksizmin devrimci içeri¤ine vak›f merakl›lar, ÖDP’nin temel belgelerini okuduklar›nda, liberal sol ve reformist perspektiflerin, sivil
toplumculu¤a uzanan yönelimlerin, bu belgelerin her yerine sinmiﬂ, ayr›nt›lanm›ﬂ halini hemen fark ediyorlard›.
Gerçekte bu durumu Marx, Engels ve Lenin, de¤iﬂik yerlerde
oportünizm, reformizm vb. gibi kavramlarla içeriklendiriyorlar. Ki
bu bir ‘takiye’cilik bile olsa, bu tür ‘takiye’cili¤e karﬂ› Marx, “Komünistler görüﬂlerini ve amaçlar›n› gizlemeyi küçüklük sayarlar. Onlar,
174
175
YASAL PART‹
hedeflerine ancak, mevcut bütün toplumsal koﬂullar›n zorla devrilmesiyle
ulaﬂ›labilece¤ini aç›kça ilan ederler.” (Marx-Engels, Komünist Manifesto, s. 81) diyor. Siz ‘sosyalizmi hedefleyen’ bir parti olarak iﬂinizi lay›k›yla da yapt›ktan sonra, her halde emekçilerin bundan ‘korkacaklar›’ bir ﬂey olmaz. “Vars›n egemen s›n›flar bir komünist devrimi korkusuyla titresinler.” (Marx-Engels, age, s. 81) bundan size ne?
SONUÇ
“Türkiye’de hiç bir emekçi, hiç bir genç kad›n ve erkek, bu partinin alt› y›ll›k ömrü hakk›nda gelecek kuﬂaklara elle tutulur her
hangi bir s›n›fsal övünç ve onur duyaca¤› tarihsel bir söz aktaramayacak.” (agm)
E¤er bu saptamay› bilerek yapm›ﬂsan›z, hemen bir kaç paragraf
sonra yapt›¤›n›z ikinci saptamay› nas›l aç›klayacaks›n›z?
“ÖDP’nin Türkiye sosyalist hareketine katk›s› ve hizmeti nedir?
sorusuna ‘ço¤ulculuktur’ yan›t›n› vermek hiç kuﬂkusuz az ﬂey de¤ildir.” (agm)
Bu durumda ÖDP’nin Türkiye sosyalist hareketine naçizane,
hatta bir yerlerde söylendi¤i gibi uluslararas› sosyalist hareket boyutunda katk›s› olarak ‘ço¤ulculuk’ öne sürülüyor. Ve bu kavram,
‘hiç bir emekçinin, hiç bir genç kad›n ve erke¤in … gelecek kuﬂaklara … s›n›fsal övünç ve onur duyarak aktaraca¤› tarihsel’ bir de¤er
içermemektedir diyorsunuz öyle mi? Zinhar do¤rudur.
‹lgililere duyurulur.
1 Demokrasi mücadelesi yapmak için sosyalistlerin ve sosyalist gruplar›n toplam›n›n, ‘kendilerini’ temsilen, ittifak oluﬂturmalar›, sosyalistlerin hangi s›n›f› temsilen hareket etmeleri gerekti¤i sorusunu gündeme getirir. Sosyalistlerin ve gruplar›n›n say›sal
toplam›, bir çok stadyumu doldurmaya yetse de, e¤er, s›n›fa ya da s›n›f›n belirli kesimlerine dayanm›yorlarsa, hangi düzeyde olursa olsun yap›lan ‘demokrasi ittifaklar›’, at›
araban›n önüne koﬂmak anlam›na gelecek, geçici baﬂar›lar kazanmas› durumunda bile ‘demokratizm’ hastal›¤›n›n yayg›nlaﬂmas›na neden olacakt›r. S›n›f›n öncülerinden
oluﬂmuﬂ proletarya partisinin iktidar mücadelesine göre tan›mlanm›ﬂ program› olmadan, demokratik ittifak mücadelesine giriﬂmek, ‘ittifak›n oluﬂturucular›’nca yarat›lan
‘toplam özne’nin, giderek sosyalizmden ve iﬂçi s›n›f›ndan, fikri düzeyde de, ba¤›ms›z
176
KURTULUﬁ
bir nitelik kazanmas›yla sonuçlan›r ki, içindeki unsurlar ne kadar ‘komünist’ olurlarsa
olsunlar, demokratizm hastal›¤›nca belirleneceklerdir.
2 ÖDP’nin tarihsel-siyasal dersler ›ﬂ›¤›nda kuruldu¤u do¤rudur ve “ço¤ulculuk ilkesinin” demokratik merkeziyetçili¤in en geliﬂkin biçimi olarak tan›mlanmas› b›y›k alt›ndan gülümsenerek de¤il, aç›k aç›k gülerek karﬂ›lanabilir ancak. Ama leninist partinin
(hele de devrimi yapan Bolﬂevik Parti’nin) ço¤ulcu bir parti olarak emsal gösterilmesi
biraz tarih bilen komünistleri çileden ç›kartabilir. Lenin’deki demokratik merkeziyetçilik (ki bu arkadaﬂlara göre ‘ilkel’ hali say›l›yor herhalde), az›nl›k-ço¤unluk iliﬂkisini varsayar ve az›nl›k-ço¤unluk iliﬂkisi somut kararlardaki oylamalar›n sonucu ortaya ç›kar.
Ve ço¤unluk olan görüﬂ parti görüﬂü olarak hayata geçirilir. Parti içi demokrasi, böyle
durumlarda az›nl›kta kalan bir görüﬂün süreç içerisinde ço¤unluk olmas› hakk›n›n güvencesi olarak vard›r. Somut olgular karﬂ›s›nda farkl› politik önermelere sahip olmakla, farkl› programatik görüﬂlere sahip olmak aras›ndaki fark› anlamamak, sadece anlamak istememekten kaynaklanabilir. O dönemler Leninist bir parti olarak Bolﬂevik Parti’de farkl› sosyalizm anlay›ﬂlar›, farkl› devrim anlay›ﬂlar›, farkl› örgütlenme anlay›ﬂlar›
bir süreklilik içinde varolmam›ﬂlard›r. Örne¤in, Lenin’in “Nisan Tezleri” de, merkez komitede ilk olarak az›nl›kta kalm›ﬂ, daha sonra ço¤unluk olmuﬂtur. Farkl›l›klar› programatik görüﬂlerin d›ﬂ›nda kal›p bunu kabul etmeyenler, partinin de d›ﬂ›nda kalm›ﬂlar veya parti d›ﬂ› b›rak›lm›ﬂlard›r.
3 Kald› ki, “ayaklanma tarihini bas›nda aç›klayan devrim muhaliflerini bile tasfiye etmeyen büyük devrimci, Vladimir ‹liç Lenin’dir” laf› tamamen yanl›ﬂt›r ve kötüsü ço¤ulculu¤a dayanak için yap›lan bir çarp›tmad›r . Kamenev ve Zinovyev’in partiden hemen
at›lmas›n› isteyen bizzat Lenin’in kendisidir ve Stalin dahil olmak üzere merkez komitesinin ço¤unlu¤u bunu benimsemedikleri için bunlar partiden at›lmam›ﬂlard›r:
“Lenin, ... 18 Ekimde –[Kamenev ve Zinovyev’in mektubunun] Novaya Jizn’de yay›nlanma günü– parti üyelerine mektup yazarak Kamenev ve Zinovyev’in eylemlerini
‘grev k›r›c›l›¤›’ ve ‘suç’ olarak niteledi ve onlar› art›k yoldaﬂ olarak görmedi¤ini ve partiden ç›kart›lmalar›n› isteyece¤ini belirtti. Bunu ertesi gün, ayn› yönde merkez komiteye yaz›lan daha detayl› bir mektup takip etti.” (E.H. Carr, The Bolshevik Revolution (Bolﬂevik Devrimi), Penguin Books, 1986, c.1, s. 107)
“‹kisini de art›k yoldaﬂ olarak görmedi¤imi aç›kça ilan ediyorum ve bütün gücümle,
ikisinin de Partiden at›lmas›n› sa¤lamak için, hem Merkez Komitesinde hem de Kongrede mücadele edece¤im.” (V. I. Lenin, “Bolﬂevik Parti Üyelerine Mektup”, 18 (31) Ekim
1917, Collected Works (Toplu Eserler), c. 26, s. 217)
“Buna yaln›zca bir cevap olabilir ve olmal›: Merkez Komitenin derhal ﬂöyle karar almas›: ‘Merkez Komite, Zinovyev’in ve Kamenev’in Parti-d›ﬂ› bas›ndaki beyanat›n›, terimin tam anlam›yla grev k›r›c›l›¤› olarak de¤erlendirerek ikisini de Partiden atar.’” (V. I.
Lenin, “RSD‹P(B) Merkez Komitesine Mektup”, 19 Ekim (1 Kas›m) 1917, Collected Works
(Toplu Eserler), c. 26, s. 226)
Burada kar›ﬂt›r›lmamas› gereken, Lenin onlar›n, ayaklanmaya iliﬂkin farkl› görüﬂte
olduklar› için de¤il, gizli kararlar› bas›nda aç›klad›klar› ve parti suçu iﬂledikleri için at›lmas›n› istedi ve herhalde bunda da karﬂ› ç›k›lacak bir ﬂey olmasa gerek. Onlar da az›nl›k olarak ‘biz ayr› bir ekibiz devrim iﬂinde yokuz’ dememiﬂler, ço¤unluk karar› uyar›nca bizzat devrimde aktif rol alm›ﬂlard›r.
177

sayı 2 - KURTULUŞ SOSYALİST DERGİ

Related documents

Products

Support

sayı 2 - KURTULUŞ SOSYALİST DERGİ

Related documents

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib